PERGOLESI OF BACH? - Nederlandse Bachvereniging

feit zegt zowel iets over de impact van het Stabat Mater als over Bachs
scherpe muzikale antennes – en niet in de laatste plaats over zijn
bewondering voor het stuk!
Bachs aandacht voor Pergolesi’s Stabat Mater is bovendien interessant,
omdat hier diverse van zijn interesses samenkomen. Ondanks het feit dat
Bach maar heel weinig religieuze muziek op Latijnse tekst heeft
gecomponeerd, had hij een bijzondere affiniteit met dit repertoire van de
klassieke polyfonie (Dit wordt wel de invloed van de stile antico op vooral zijn
late werk genoemd). Toen zijn oog op Pergolesi’s zetting van het natuurlijk
Latijnse Stabat Mater viel, kwam hij echter in een volkomen andere traditie
terecht. De muziek van Pergolesi is namelijk één van de vroegste voorbeelden
van de nieuwe, galante stijl die vooral in de tweede helft van de achttiende
eeuw zou opbloeien.
Dat Bach in zijn late leven enkel oog zou hebben gehad voor de
genoemde stile antico en bijbehorende ‘ouderwetse’ contrapuntische 1
technieken als de fuga en de canon, wordt tegenwoordig gezien als een
achterhaald beeld van de componist. Juist in deze late werken duiken
interessant genoeg voortdurend elementen van die nieuwe, galante stijl op.
Dit is bijvoorbeeld niet alleen duidelijk in zijn zetting van de complete Latijnse
mis in de Hohe Messe, maar ook in het door contrapunt beheerste
Musikalisches Opfer. Het Latijnse maar tevens door en door galante Stabat
Mater van Pergolesi bracht deze twee elementen blijkbaar op zo’n manier
samen, dat Bach er direct door geraakt werd.
Natuurlijk zou Bach zichzelf niet zijn als hij dit meesterwerk niet ook
naar zijn hand zou zetten. Allereerst heeft Bach de Latijnse tekst vervangen
door een Duitse verdichting van psalm 51. Deze nieuwe tekst was meteen
aanleiding voor aanpassingen in de muziek, zodat deze bij die tekst zou
passen. Bovendien voegde Bach in sommige delen extra muzikale stemmen
toe om het contrapuntisch weefsel net wat voller te maken. De meest
opvallende wijzigingen zijn echter in de structuur te vinden. Pergolesi’s Stabat
Mater bestaat uit twaalf delen; Bach heeft hierin de muziek van het tiende een
elfde deel in volgorde verwisseld, zodat de muziek beter bij de nieuwe tekst
aansloot. Verder zijn de twaalf delen met twee nieuwe uitgebreid, zodat Bachs
stuk uit veertien delen bestaat. Aan het slot weet Bach de luisteraar vooral te
verrassen met een herhaling van Pergolesi’s slot-amen, maar dan in majeur in
plaats van mineur!
Pergolesi Pergolesi als als merknaam
merknaam
Zoals boven aangegeven, werd Pergolesi na zijn dood in korte tijd enorm
populair. Aan het einde van de achttiende en in de negentiende eeuw
verschenen uiterst romantische beschrijvingen van zijn leven. Dit grote
succes leidde er echter ook toe dat in de decennia en eeuwen na zijn leven
vele composities ten onrechte aan Pergolesi werden toegeschreven, enkel en
alleen om de verkoop te stimuleren, een principe dat ook al in de late
Renaissance dankbaar werd toegepast op grote namen. Hierdoor is er dus
1 Contrapunt is de kunst van het gelijktijdig en harmonieus laten
samenklinken van twee of meerdere melodische lijnen.
5