IEDEREEN WOORDENAAR - Winob

! ! ! Een Onderwijspakket
IEDEREEN WOORDENAAR
O N T D E K :
DE WOORDENAAR IN JEZELF
E e n k l a s p r o j e c t
v o o r w i e w o o r d e n t e v e e l h e e f t
B E Z O E K D E
TENTOONSTELLING
T E K E N H E T
PORTRET
Schooljaar 2007-2008
MAKEN DE JONGEREN VAN VANDAAG
HET NEDERLANDS VAN MORGEN?
!!"#$$%#&'!($)*$%+#,$$-+#$$%#
.!!/'$%0!$"#1%#213%#"!4
EEN!LESSENREEKS,!EEN!UITDAGING
Iedereen Woordenaar biedt de klas
een project aan waarbinnen zowel een
groot aantal eindtermen Nederlands
(zowel m.b.t. luisteren, spreken, lezen,
schrijven, literatuur als taalbeschouwing)
aan bod komen.
Het project daagt de leerlingen immers uit
om een klas- of schoolwoordenboek
op te maken. Hiervoor zullen ze zowel
wat theoretische achtergrond krijgen, en
op speelse manier kunnen oefenen met
woordenboeken, maar ook alle stappen
doorlopen die bij het samenstellen van
woordenboeken aan bod komen. Op die
manier komen ze speels in contact met
woordleer en woordvorming, maar ook
met poëzie, literatuur en zakelijke teksten,
waarbij regelmatig kans wordt geboden
op discussies en argumentatie.
Het project wordt ondersteund met een
reizende tentoonstelling die verschillende
bibliotheken aandoet.
Grafitti, een onderschatte taaluiting?
Al onze woorden
zijn kruimels die
afvallen van de
feesttafel van onze
geest.
Kahlil Gibran
Provincie Antwerpen | Departement Cultuur | Elisabethlei 22 | 2018 Antwerpen
www.woordenaar.be
Iedereen Woordenaar
is een initiatief
in het kader van het
Cornelis Kiliaanjaar,
georganiseerd in
opdracht van de
Provincie Antwerpen
Wie schrijft... ... is zo weer vergeten?

Iedereen Woordenaar 1
INHOUDSOPGAVE
Introductie! 2
Woorddadig!interessant! 2
Cornelis!Kiliaan:!de!eerste!woordenaar! 3
Een!mooie!wedstrijd,!een!dikke!prijs! 3
Iedereen woordenaar! 6
Massa’s!grappig! 6
Portret!van!een!seriewoordenaar! 6
Iedereen!woordenaar! 7
Verzamelen! 9
Turbotaal!en!megawoorden! 9
Onleesbaar!helder! 10
De!woordenjutter:! 11
Proeven! 12
De!smaak!van!woorden! 12
De!schaal!van!dichter! 12
Degustatie! 13
Vergelijken! 14
Hoe!nieuw!is!nieuw?! 14
De!tafel!van!twee! 15
Ontlenen!en!uitlenen! 16
Meet!je!met!Kiliaan! 17
Kiezen! 18
Niet!toevallig!de!standaard! 18
Hoe!taboe?! 19
Verkiezingen! 19
Beschrijven! 20
Een!dinges,!je!weet!wel! 20
Zoeketop! 21
zn.!m/v!(gew.)! 21
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 2
WOORDDADIG INTERESSANT
INTRODUCTIE
Veel leerlingen vinden taal vervelend, vooral wanneer het wat theoretisch wordt. Dat
vinden we uiteraard jammer, want de opstellers van deze tentoonstelling vinden taal
net heel boeiend. We vinden het een heerlijke speeltuin, waar we elke dag in wandelen,
langsheen de bronnen van verwondering en verrassende uit- en inzichten op de
menselijke aard zelf.
Die verwondering, die fascinatie, willen we met het pakket en de tentoonstelling overbrengen.
Niet alleen door erover te praten, maar ook door het de leerlingen zelf te laten
beleven. Een idealistische wens, misschien, maar wel gemeend. En om die beleving
te bereiken hebben we meerdere elementen ingezet: in dit dossier, evenals in de
tentoonstelling, vind je
• voorbeelden die misschien herkenning oproepen;
• uitdagingen waar leerlingen zich met anderen, of zichzelf, kunnen meten
• esthetische verwondering;
• intellectuele verrassingen;
• en een oproep tot delen.
Vooral dat laatste vinden we belangrijk. Taal overkomt de leerlingen niet alleen, ze
werken er ook zelf aan mee. Meer nog, zij zitten in het oog van een taaltornado die
als nooit voorheen ons taalgebruik aan het sturen is. Ze beheersen media als SMS,
mail, chatboxen beter dan de ouderen, die soms bang zijn dat die nieuwe media ‘taalverloedering’
in de hand werken. Maar wat is taalverloedering? Wordt taal niet gemaakt
door de taalgebruiker? En heeft niet iedereen recht om de taal mee te vormen?
En kunnen we wel naar jongeren zwaaien met normerende woordenboeken als die
enkel beschrijvend bedoeld zijn? Moeten die woordenboeken de jongerentaal dan niet
opnemen?
Zij vinden misschien van wel. Wel, laten we hen de kans geven. Ook zij maken taal.
Ook zij stellen - weliswaar onbewust - taalregels op. Iedereen is woordenaar…
WOORDENAAR
(de (m.); vgl. -enaar), woordenaarster
(de (v.)) 1 maker van woordenboeken, syn.
lexicograaf 2 iem. met een grote belangstelling
voor woorden: een vermaard ‘woordenaar’
of etymoloog (Van Looy) - Van Dale
GWNT 1999
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 3
CORNELIS KILIAAN: DE EERSTE WOORDENAAR
‘Iedereen Woordenaar’ werd opgestart ter nagedachtenis aan Cornelis Kiliaan, de
schrijver van het eerste beschrijvende woordenboek van de Nederlandse taal: het
Etymologicum teutonicae linguae, sive Dictionarium Teutonico-Latinum.
De verklaringen staan nog in
het Latijn, maar voor het eerst
is het Nederlands (Teutoons)
het onderwerp. Van vele
woorden is dit onze
oudste bron: fantast,
slet, geslepen en
gelukzalig zijn hier
voor het eerst te
lezen.
Zijn verhaal
wordt verteld in
een ander pakket
‘Portret van een
Woordenaar’, maar
ook hier is hij een
kapstok, een oude vriend
die af en toe langskomt. Het is
niet de opzet van dit pakket om
Kiliaan al te zwaar te belichten,
maar als toetssteen, als authentieke
erflater kan hij ons af en
toe aangenaam verrassen en,
jawel, vaak ook aan het lachen
brengen, zij het uiteraard
steeds met het grootste respect.
EEN MOOIE WEDSTRIJD,
EEN DIKKE PRIJS
Cornelis is ook meer dan een
toevallige naam.
Als eerste woordenaar daagt
hij ook jullie school uit:
Wees Woordenaar:
Maak een eigen woordenboek!
ACHTERGRONDINFORMATIE
Cornelius Kiliaan of Kilianus (Duffel, 1530 – Antwerpen, 15
april 1607), eigenlijk Cornelis (van) Kiel, geboren Cornelis
Abts, was een Zuid-Nederlands taalgeleerde en dichter.
Zijn leven
Cornelis Kiliaan werd geboren in Duffel
tussen 1528 en 1530. Hij is bekend onder
vele namen: officieel heet hij Cornelis Abts
van Kiele, maar zelf ondertekende hij documenten
met 'Cornelis van Kiel(e)' en 'C.
Kiel'. Naar de gewoonte van zijn tijd werd
zijn naam ook dikwijls naar het Latijn omgezet:
Cornelius Kilianus. Deze variant werd uiteindelijk
vernederlandst tot Kiliaan, de naam
waaronder hij vandaag nog bekend is.
Zijn ouders, Hendrick Abts van Kiele en Anna Rechtstraets,
waren welstellende burgers van het dorp. Zijn vader stierf
toen Cornelis nog minderjarig was, zijn moeder in 1564.
Door het vroege overlijden van zijn zus kwam het volledige
familiebezit in handen van Kiliaan en hoefde hij zich voor de
rest van zijn leven weinig financiële zorgen te maken.
In 1548 trok Kiliaan naar de Leuvense universiteit om er Latijn,
Grieks, Hebreeuws en rechten te studeren. Na zijn studies
kon hij aan de slag in de pas opgerichte drukkerij van
Christoffel Plantijn, die zou uitgroeien tot de grootste drukkerij
van Europa in die tijd. Hij begon onderaan de ladder, als
letterzetter en drukker, maar werd in 1558 hij gepromoveerd
tot meesterknecht. Plantin geloofde duidelijk in de kwaliteiten
van Kiliaan, want in 1565 werd hij benoemd tot corrector of
proeflezer, in die tijd een goedbetaalde functie voorbehouden
voor wetenschappers.
Kiliaan deed echter meer dan het verbeteren van het werk
van anderen. Zijn talenknobbel bezorgde hem een waaier
aan opdrachten. Zo werkte Kiliaan mee aan de Polyglotbijbel.
Deze achtdelige wetenschappelijke editie van de bijbel in
de drie grondtalen (Hebreeuws, Aramees en Grieks), aangevuld
met Syrische en Latijnse vertalingen, behoort tot de
wonderen van de vroege boekdrukkunst. Daarnaast vertaalde
hij verschillende werken naar het Nederlands en was hij een
veelgevraagd dichter. Ook de overheid zag brood in de talen-
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 4
Wat voor woordenboek? Dat
bepaal je zelf. Een woordenboek
over de taal van jullie leerlingen
lijkt voor de hand liggend. Maar
een woordenboek van het plaatselijk
dialect, of van schooleigen
neologismen kan ook. Misschien
verzinnen jullie wel een eigen
taal, en geven jullie er een vertaalwoordenboek
bij.
Wat valt er te winnen?
Voor de klassen die vóór 31 januari
2008 het knapst uitgewerkte
woordenboek indient,
heeft Van Dale een pakket
woordenboeken klaarliggen.
Meer weten?
Bezoek onze website
www.woordenaar.be of
www.corneliskiliaan.be. Bij Iedereen
Woordenaar vind je het
wedstrijdreglement.
Inspiratie nodig?
Die kun je o.a. in deze bundel
vinden, of op de reizende tentoonstelling
Iedereen Woordenaar,
waarvan je eveneens op
de website kunt
vinden waar ze op
welk ogenblik passeert.
We wensen jullie
alvast veel inspiratie,
succes en vooral veel plezier!
Het Cornelis Kiliaan-team.
ten van Kiliaan. Rond 1580 werkte hij voor de inlichtingendienst
van de opstandige Nederlanden en vertaalde hij onder
meer op de Spanjaarden buitgemaakte documenten.
Op 50-jarige leeftijd trouwde hij met Marie Bosmans van wie
hij drie dochters kreeg (Catharina, Maria en Anna). Na amper
acht jaar huwelijk sterft Marie. Een jaar later overlijdt
ook Christophe Plantin en wordt de drukkerij overgenomen
door zijn schoonzoon Jan Moretus. Kiliaans magnum opus
moet dan nog verschijnen. In 1599, wanneer Kiliaan ongeveer
70 jaar was, werd het Etymologicum teutonicae linguae
uitgegeven, het eerste verklarende woordenboek van de Nederlandse
taal. Dit werk was het resultaat van bijna 40 jaar
studie. Het werk kende grote bijval en bleef tot het einde van
de achttiende eeuw het standaardwoordenboek.
Zelf heeft Kiliaan niet meer kunnen genieten van het succes
van dit werk. Roem en erkenning waren ook niet de drijfveren
van Kiliaan. Hij leefde ietwat in de schaduw van de grote
wetenschappers van zijn tijd, die zijn werklust apprecieerden,
maar hem niet echt tot een humanist pur sang rekenden. In
1604 nam hij ontslag bij de Plantijnse drukkerij wegens een
aanslepende ziekte. Hij overleed op 15 april 1607 en kreeg
een bescheiden begrafenis in de Onze-Lieve-Vrouwkerk in
Antwerpen.
Zijn werk
"Het woordenboek van Van Dale knoopt aan (…) bij een lange traditie,
die voor het Nederlands teruggaat op het beroemde woordenboek van Cornelis
Kiel of Kiliaan, Etymologicum teutonicae linguae."
Met deze woorden uit de inleiding van
de Grote Van Dale onderstreepte hoofdredacteur
Kruyskamp in 1976 het belang van het
werk van Kiliaan voor de Nederlandse taal.
Met het Etymologicum realiseerde hij in 1599
het eerste verklarende woordenboek van het
Nederlands. Het kende onmiddellijk grote bijval:
tot en met het einde van de achttiende eeuw gold het als
het standaardwoordenboek en werd het verschillende keren
herdrukt. Niet zonder reden wordt Kiliaan dan ook beschouwd
als de grootste lexicograaf van de Lage Landen.
Het was zijn werkgever Christoffel Plantijn die Kiliaan de
opdracht gaf om woordenboeken voor het Nederlands samen
te stellen. Sinds de renaissance streefden wetenschappers naar
een volledige inventarisatie van de woordenschat, te beginnen
met het Latijn. De Parijse uitgever Robert Estienne had in
dat opzicht baanbrekend werk geleverd met zijn serie woordenboeken
Latijn-Frans en Frans-Latijn. Plantijn wilde dat
Kiliaan voor het Nederlands hetzelfde deed als Estienne voor
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 5
het Frans had gedaan. De eerste werken van Kiliaan waren
weinig origineel, hoewel ze van groot maatschappelijk
nut bleken te zijn. In 1562 verscheen er een viertalig
woordenboek, het Dictionnarium Tetraglotton, waarin Latijnse
woorden in het Grieks, Frans en Nederlands werden
vertaald. Kiliaan baseerde zich voor dit werk grotendeels
op reeds bestaande woordenboeken. Het werk verscheen
dan ook anoniem.
Kiliaan wilde echter verder gaan en woordenboeken samenstellen
volgens zijn eigen inzichten. Met de goedkeuring
van Plantijn publiceerde hij in 1574 een Nederlands-
Latijn woordenboek. Het Dictionnarium Teutonico-Latinum
was met 12.000 ingangen nog tamelijk beknopt van opzet,
maar betekende een grote methodologische vooruitgang
doordat Kiliaan bij de Nederlandse ingangen verwante
vormen van andere verwante talen opnam. Hij was
hiermee de eerste in Europa die taalvergelijking in de
praktijk bracht. Veertien jaar later had Kiliaan een tweede
editie van zijn woordenboek klaar, die bijna driemaal
zo omvangrijk was als de eerste. Naast deze inhoudelijke
uitbreiding paste hij hier opnieuw een aantal vernieuwingen
toe. Hij gebruikte niet alleen andere woordenboeken
als bron, maar putte ook uit andere nietlexicografische
werken. Ook nieuw is dat hij bij een
aantal woorden aangeeft in welke streek ze gebruikt
worden. Ten slotte vermeldt hij ook echte etymologieën
(gemeenschappelijke verklaringen van Nederlandse
woorden).
Aan deze woordverklaringen hechtte Kiliaan zoveel
belang, dat hij de derde editie van zijn woordenboek
Etymologicum teutonicae linguae doopt. Hierin
worden nog meer Nederlandse woorden beschreven
(40.000 ingangen) en zijn de methodologische
vernieuwingen uit de vorige versies verfijnd en
aangevuld. Met het Etymologicum van 1599 realiseerde
Kiliaan niet alleen het eerste moderne Nederlandse
woordenboek, door zijn innovatieve
aanpak was het werk een unicum in Europa.
bron: Wikipedia
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 6
IEDEREEN WOORDENAAR
MASSA’S GRAPPIG
over woordgebruik en woordenboeken
DISCUSSIE
Gehoord op school in West-Vlaanderen: “Ik vind hem massa’s grappig.”
“Massa’s”? De Van Dale vermeldt helemaal geen bijvoeglijk naamwoord onder het lemma “massa’s”.
Kijk het maar na. Toch is het geen dialect. Dat kun je dan weer in dialectboeken vinden. Wat is hier dan
aan de hand? Taalverloedering?
Ongetwijfeld hebben jullie ook zulke woorden. Zijn die dan fout?
Ben je in overtreding als je die gebruikt? Of als je een woord fout gebruikt? Kan ik beboet worden als ik
zeg dat “een huis onze aardappelpuree voetbalveldt elk morgen om half kaas!”
Is een woordenboek een wetboek?
Zo nee, wat is ze dan wel?
En als ze een beschrijving geeft van de taal zoals ze gehanteerd wordt, waarom staat er dan niet sommige
mensen iemand “massa’s grappig” kunnen vinden?
PORTRET VAN EEN SERIEWOORDENAAR
Iedereen?
"ie maakt een taal?
Professionele woordenaars vangen woorden en stoppen ze in woordenboeken. “Wij stellen vast welke
woorden als Nederlands gebruikt worden”, zeggen lexicografen. “De taal wordt gemaakt door de gebruikers:
iedereen is woordenaar.”
Misschien klopt dat wel. We kiezen allemaal zelf onze woorden, we proeven ze en kiezen zelf welke we
gebruiken of laten. En dat kan. We krijgen geen boete als w een woordenboek overtreden.
Taal groeit, elke dag, bij elk woord dat we uitspreken en neerschrijven.
Dus: “massa’s” komt in het woordenboek als bijvoeglijk naamwoord?
Of het machtige woordenboek?
Maar zijn de lexicografen niet tè bescheiden? Is vaststellen ook niet een beetje vast-leggen? Iedereen kijkt
toch ‘in de Van Dale’ of een woord ‘wel goed Nederlands’ was? Je hebt toch ook ooit in een tekst woorden vervangen
omdat het woordenboek het anders ‘dicteerde’?
Door een woord al dan niet op te nemen in zijn woordenboek, geeft een woordenaar toch een flinke duw
aan onze taal? Nu eens duwen ze tegen de stroom in, dan weer laten ze zich meedrijven en soms proberen
ze een nieuwe bedding te graven.
Dus: de woordenaar kan “massa’s” tegenhouden?
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 7
Of allebei?
Of is het een mix van beide. Zij proberen tegen te houden en wij proberen het erin te krijgen? Kunnen we
dat? Kunnen we als kleine groep “school maken”. Kun je als “individu” een woord in een woordenboek
krijgen?
Kunnen onze leerlingen hun taal in het woordenboek krijgen? Of moet je je eigen woordenboek maken?
IEDEREEN WOORDENAAR
de uitdaging
Laten we niet op de oudjes wachten, en ons eigen alternatief maken. We maken een
woordenboek van woorden die we niet in de reguliere woordenboeken vinden, en zetten
zo een trend. Misschien nemen anderen onze woorden over.
Misschien nemen zelfs de “grote woordenboeken” onze woorden over.
Van Dale neemt ons in ieder geval serieus en daagt ons uit: maak je eigen woordenboek.
Wees woordenaar
De vijf vaardigheden van een woordenaar
Om je eigen woordenboek te maken heb je vijf vaardigheden nodig:
1. Verzamelen
De woordenaar verzamelt nieuwe woorden.
Waar komen die vandaan? Waar vindt hij ze?
2. Proeven
De woordenaar proeft de woorden. Is het levensvatbaar? Of verlies ik er mijn tijd
mee?
3. Vergelijken
De woordenaar vergelijkt het woord, in ruimte en tijd. Is het wel een nieuw woord?
Of is een geëvolueerd woord? En geldt hier ook de wet van de sterkste?
4. Kiezen
De woordenaar beslist. Hoort het woord wel bij de taal die ik wil beschrijven? Of
geef ik er een aparte categorie aan?
5. Beschrijven
Uiteindelijk moet de woordenaar het woord beschrijven, maar… wat betekent het
eigenlijk?
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 8
BALLADE VAN EEN WOORDENAAR
Je ziet hem kreunen bij een lastig woord.
“Is dit wel hedendaags of uit de tijd?
Is dit wel Nederlands?”, denkt hij, “of hoort
het bij een dialect?” Zo’n onderscheid
maakt hij dag in, dag uit: een woordenstrijd
waar alles keuze, en niets waar is.
En hij moet steeds kiezen. Nee, geen respijt.
Nooit merkt een woordenaar dat hij klaar is.
De taal is zijn tuin, waar wildgroei soms stoort.
“Hoe raakt dit woord tot hier verspreid?”
Toch staat hij open. Hij gaat vaak akkoord
als een woord aandringt, of lang heeft gepleit.
Hij weet het, hij snapt het, hij voelt tot zijn spijt
dat het zo hoort, hoewel het wel naar is.
De taal groeit steeds voort, hoe snel hij ook snijdt.
Nooit merkt een woordenaar dat hij klaar is.
Vaak is hij ook trots, de stuurman aan boord
van het kofschip, die met de zeilen gespreid,
de woordenwind vangt. Hij ment, scant en scoort.
Met elk nieuw woord, vangt hij weer werkelijkheid;
een nieuw begrip, dat tot begrijpen leidt.
Hij is de gids, de rots, de secretaris
die zich jaar na jaar aan ons spreken wijdt.
Nooit merkt een woordenaar dat hij klaar is.
Lezer, gebruik zijn werk tot jouw profijt,
Ontdek, geniet, zoek een woord dat raar is.
Vertel, verspreek een woord tot het verslijt.
Zo zorg je dat een woordenaar nooit klaar is.
Bron: De Kilianimatie - Reizende tentoonstelling “Iedereen Woordenaar”
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 9
VERZAMELEN
TURBOTAAL EN MEGAWOORDEN
over neologismen en taalevoluti#
Er verschijnen elke dag nieuwe woorden. We staan er niet bij stil, maar sommige
woorden bestonden vroeger niet.
(De voorbeelden hieronder zijn ook te vinden op de tentoonstelling. De leerlingen
kunnen eventueel de opdracht krijgen uit te vissen wanneer de woorden voor het
eerst verschenen. In sommige bibliotheken is ook het Chronologisch Woordenboek
van Nicoline van der Sijs aanwezig. Daarmee kunnen groepjes ook verschijningsdata
van woorden ontdekken.)
beroepen
1138 smid
1265 chirurgijn
1346 loodgieter
1451 herbergier
1516 boer
1626 drukker
1732 kapper
1894 elektricien
1970 couturier
spellen
1240 raadsel
1340 schaken
1437 tollen
1567 dammen
1621 ganzenbord
1782 biljart
1854 domino
1912 pingpong
krachttermen
1612 sakkerloot
1793 sapperloot
1874 godverdomme
1905 nondeju
1964 shit
1986 fuck
familieleden
776 vader & zoon
806 telg
901-1000 man, moeder & dochter
1100 wijf
1236 mens
1240 vrouw
1330 meter
1479 jongen
1599 bijzit
1629 meisje
1747 vrijgezel
1872 oma
1982 ex
Werkblad
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers
diverse
1980 - Cursor - Doemdenken
1981 - Apenstaartje - Back-up
1982 - Disco - Lat-relatie
1983 - Aids - CD
1984 - Aerobics - Barcode
1985 - Downloaden - Hooligan
1986 - Desktop - Hogesnelheidstrein
1987 - Glasnost - Magnetron
1988 - Babyboomer - Techneut
1989 - Server
1990 - Gekkenkoeienziekte
1991 - Blooper - E-mail
1992 - Computeren - Intifada
1993 - Bungeejumpen - Chatten
- Website
1994 - DVD -Flitspaal
1995 - Euro - Wildplassen
1996 - Flexwerk - Voicemail
1997 - ADSL - Screensaver
1998 - Cookie - Webcam
1999 - Beltoon - Sms'en

Iedereen Woordenaar 10
Nieuwe woorden moet vaak dienen als alternatief voor vreemde woorden, als dijk tegen
leenwoorden. Soms lukt dit (beeldscherm i.p.v. monitor), soms niet (tekstverwerker
i.p.v. computer).
ONLEESBAAR HELDER
Wat vinden de leerlingen van deze voorstellen om het Engels te
weren?
aftershave z.nw. scheerlotion, kinfris
aftersun z.nw. nazonmiddel
airbag z.nw. veiligheidsballon, botsballon
airconditioning z.nw. klimaatregeling
aquaplanen ww. waterslippen
asap bw./afk. z.s.m.
barbecue z.nw. 1 (houtskool)rooster, braadrooster; 2 roosterfeest, braai;
3 geroosterd vlees, aan het spit
beautycase z.nw. toiletkoffertje, opmaakkoffertje
bodybuilding z.nw. spierontwikkeling, spiercultuur, kluitenwasserij lachebekje;
brainstormen ww. breinstoeien, breinstormen, ideespuien
browser z.nw. webverkenner, bladerprogramma
bulldozer z.nw. 1 grondschuiver; 2 [fig.] stoomwals
carpoolen ww. ritdelen
cashflow z.nw. kasstroom
covergirl z.nw. hoezenpoes , omslagmeisje
downloaden ww. binnenhalen, ophalen
e-mailen ww. netposten, e-posten
uit: http://snn.vvb.org/woordenlijst/a.htm
ER ZIJN NOG WOORDEN OVER
Nieuwe woorden zijn vaak samenstellingen (omslagmeisje), maar
toch zijn er nog heel wat lettercombinatie over die nog niet gebruikt
zijn. Waarom gebruiken we die niet? Wat zou een hodafje
kunnen zijn?
over taalbronnen, o.a. kranten en literatuur
Taal verandert wanneer je even de andere kant opkijkt...
Woordenaars houden de taal in de gaten als ware voyeurs. Ze snuffelen door kranten,
boeken, televisie- en radioprogramma’s, en noteren wat meest wordt gebruikt.
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers
Werkblad

Iedereen Woordenaar 11
DE WOORDENJUTTER:
Werkblad
de uitdaging
KUN JE OOK ZELF EEN WOORD IN DE VAN DALE SMOKKELEN?
Een zelfgemaakt woord geraakt niet zomaar in een woordenboek. Het moet
ook nog gebruikt worden. Als je een mediafiguur bent, boeken, radio- of tvprogramma’s
schrijft, kun je een woord wel een duwtje geven door het steeds
weer opnieuw te gebruiken.
Bekende verzonnen woorden:
1648 gas - Jan Baptist van Helmont
1789 panorama - Robert Barker
1865 buitenissig - Multatuli (schrijver)
1869 rijwiel - Alfred Buys (taalkundige)
1937 hobbit - JRR Tolkien (schrijver, taalkundige)
1938 ludiek - Johan Huizinga (historicus)
1950 denkraam - Marten Toonder (schrijver, tekenaar)
1956 frisdrank - Dick Schiferli (copywriter)
1971 allochtoon - Hilda Verwey-Jonker (sociologe)
1980 doemdenken - Kooten en De Bie (schrijvers, programmamakers)
1989 verkavelingsvlaams - Geert van Istendael (schrijver)
1992 onthaasting - Margreeth de Boer (minister)
Uitdaging:
Probeer een woord te verzinnen en dat te lanceren. Zet het ook in jullie woordenboek.
Zoek woorden die niet in een “gewoon woordenboek” staan. Doorblader
kranten, de schoolkrant, de cursussen, boeken…
Zoek ook op op Google hoe vaak je dat woord aantreft in Nederlandse teksten.
En in welke context?
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers
Fase 1.
Verzamel de woorden voor jullie woordenboek.
Waar haal je ze? Hoe turf je het voorkomen?
Welke eisen stel je aan je
bronnen? En aan de woorden? Hoe
vaak moeten ze minstens voorkomen
eer je ze opneemt?

Iedereen Woordenaar 12
DE SMAAK VAN WOORDEN
over woordappreciatie
PROEVEN
Een woordenaar is ook maar een mens. Met zijn eigen smaak en gevoelens taxeert hij
de woorden.
“Ook VT4 start met Holebitext” (De Standaard 8/6/07):
Is Holebitext een zelfstandig naamwoord? Zou het dat kunnen worden? Moet ik dit noteren?
“Burgemeester verbiedt huwelijkskaravanen” (De Standaard 8/6/07):
Heeft huwelijkskaravanen een toekomst? Is dit woord rijker dan ‘zomaar een samenstelling’?
“Salesforce.com, dat actief is op het gebied van on-demand business services…”:
Is on-demand al Nederlands? Of tot nader order nog Engels?
Zo proeft je de taal stilletjes voorspellend of een woord al dan niet zal doorbreken.
Heb je wel een nieuw woord nodig als er al een goed woord voor bestaat?
Waarom zou je slipstream introduceren als je al over kielzog beschikt?
Of betekenen ze toch niet helemaal hetzelfde?
Ook dat probeer je als woordenaar af te wegen.
Proef je zelf ook het verschil tussen:
gaan, lopen, treden, trekken, stappen, schrijden, marcheren, flaneren, wandelen, kuieren, tuinen,
dauwtrappen, banen, toeren, tippelen, trippen, klossen, trappelen, sluipen, kruipen, slippen, hinken,
strompelen, sukkelen, waggelen, trekkebenen, zwijmelen, springen, hippen, huppen, huppelen, hossen,
wippen…
(uit: L. Brouwers, F. Claes, Het Juiste Woord, betekeniswoordenboek, Antwerpen/Den Haag, Sdu Uitgevers, zesde
druk, vijfde oplage, 1997)
DE SCHAAL VAN DICHTER
over het juiste woord, incl. po$zi#
Dichters zijn de fijnproevers van de taal. Zij genieten
van een woordenboek zoals een oenoloog
van een wijnkelder.
foute woorden
Meer nog, een goed gedicht zou af
te wegen zijn aan zijn woordkeuze,
aldus Ingmar Heytze in Onze Taal.
Een raak woord kan vervoeren, terwijl
een fout woord meteen een
verwoestend effect hebben op het
gedicht en de lezer: ze zijn te hol, te vaag, te
weids of gewoon versleten.
Werkblad
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers
Werkblad
Middenin de vlakte van juli
kwam ik je tegen. Ik woon hier, zei je.
Ik keek naar de bloemen. Ja, dat zie ik,
zei ik, en waar leerde je de kunst
om niet lang te duren? Ook hier, zei je.
Je was lenig; en je woorden waren zo
doorschijnend, ik kon je er helemaal
door zien.
En daar lag ik al in het gras
en wat hield ik in mijn hand?
Een oortje, waarin het lange woord
'lieveling' uitgoot, zonder morsen.
~Herman de Coninck

Iedereen Woordenaar 13
Aan de overkant van de dichters staan de woordbrakers. Ze spreken ambtenarees,
techneutisch, of filosuffig. Ze zetten woorden op een rijtje en maken zo zinnen zonder
zin.
Een voorbeeld:
uit deze crematologiemixer kies je een vakje uit de eerste kolom, gevolgd door een vakje uit de tweede enzoverder.
Zo krijg je 3 x 3 x 3 x 3 x 3 mogelijke, onbegrijpelijke zinnen die heel geleerd klinken...
Het neokapitalistische
paradigma
in het werk van
Joyce
De sociolinguïstiek zoals gedefinieerd
door Marx
De dialectisch
subculturele theorie
kun je extrapoleren
naar
de kolonialistisch
perceptie van
vooronderstelt een fundamenteel
elitair discours over
uit Dietrichs model deconstrueert de mythopoëtische
hiërarchie van
de falsifiërende
realiteit.
het nihilisme.
de seksualiteit als
een Gestalt.
Ook de bijvoeglijke naamwoorden kunnen naar eigen goeddunken verplaatst worden. In 1996 stuurde de fysicus A. Sokal ee%
dergelijke nonsenstekst naar het tijdschri& Social Text, dat het heel overtuigd publiceerde.
DEGUSTATIE
de uitdaging
Fase 2.
Proef de woorden die jullie verzamelden.
Zijn ze levensvatbaar?
Zijn ze wel meer dan gewone samenstellingen?
Horen ze wel in jullie woordenboek?
Extra:
Misschien kun je ook een poppoll houden over de woorden: welk
woord is het leukst, coolst, plezierigst?
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 14
HOE NIEUW IS NIEUW?
over woordherkoms'
VERGELIJKEN
Woorden zijn zelden splinternieuw. Ze zijn afkomstig uit andere landen, of stammen af
uit een oud geslacht van woorden. Woordenaars brengen deze verwantschappen
graag in kaart. Het helpt hen om de woorden te beschrijven.
Op de taal kun je trouwens de evolutieleer loslaten: woorden die best aangepast lijken
aan een situatie, hebben meer kans te overleven.
Een woord als flessenschraper, voor een voorwerp waarmee je yoghurtflessen kon leeg schrapen, is verdwenen
omdat we geen flessen meer leeg hoeven te schrapen.
Meer nog, net als in de evolutieleer merk je dat ‘kopieerfouten’ variaties kunnen opleveren
die het beter doen dan hun ouders.
Ooit sliepen Haïtianen in een amaca. Spanjaarden namen het mee en noemden het een hamaca. Wij leerden het
kennen en spraken van een hammak, tot iemand het fout benoemde en er een hangmak van maakte, en nog iemand
anders het zelfs een hangmat noemde.
WIE VINDT DE HERKOMST VAN DEZE WOORDEN?
- kattebelletje (van cartabella, mooi kaartje)
- muizenissen (van musen, nadenken)
- nachtmerrie (van nachtmare, nachtspook)
- geeuwhonger (van gee-honger, een plotselinge honger)
- allemaal (van al te maal)
- ansjovis (van anchova)
- appelflauwte (van apoplexie)
- belfort (van beffroi)
- kakkerlak ( van kakalaka)
WIE WAS EERST: DE MAN OF DE MENS?
Het ziet er naar uit dat de ‘man’ eerder was. Maar het woord betekende
toen nog ‘mens’. Die oude betekenis van ‘man’ zien we trouwens
nog in ‘iemand’ en ‘men’.
Een man noemden we vroeger ‘weer’ (zoals in weerwolf), en een
vrouw een ‘wijf ’.
De ‘mens’ ontstond als bijvoeglijk naamwoord bij ‘man’, en betekende
dus ‘menselijk’.
In de mannenmaatschappij werd na een tijdje ‘man’ (mens) gelijkgesteld
aan het mannelijke deel van de bevolking. ‘Man’ gold dan niet
meer voor een vrouw, die dan maar ‘vrouwmens’ werd genoemd.
Gek is dat ‘de mens’ een mannelijk woord is geworden, en ‘het
mens’ waarmee dan een vrouw wordt bedoeld, onzijdig...
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 15
DE TAFEL VAN TWEE
over taalgroepen/indo(germaans
Heel wat talen hebben dezelfde Indogermaanse oorsprong. Dat verklaart meteen
waarom “twee” in zoveel talen herkenbaar is.
Uitdaging: kunnen jullie een !tafel van vader" opmaken?
Deze uitdaging gaat trouwens niet voor alle woorden op. Talen hebben geen !##n$op$##n"$relatie.
ENGELSEN KUNNEN NIET ZWIJGEN
Engelsen hebben geen woord voor ‘zwijgen’. Zij kunnen ‘stil zijn’ (be quiet), zwijgzaam
zijn (be taciturn), ‘hun mond houden’ (shut up), maar niet zwijgen.
Vertalen is dan ook geen kwestie van het vervangen van woorden uit de ene taal
door gelijkaardige woorden uit een andere. Vaak bestaat dat andere woord immers
niet.
• Nakhur (Perzisch): een kameel die geen melk geeft zolang men haar niet
in de neusgaten heeft gekieteld.
• Neko-neko (Indonesisch): een originele oplossing aandragen die de zaak
alleen erger maakt.
• Iele kawa (Hawaïaans): met je voeten naar voren in zee springen
• Areodjarekput (Inuit): voor slechts enkele dagen van vrouw ruilen
• Bakkushan (Japans): vrouw die er van achteren aantrekkelijk uitziet maar
van voren niet
• Tsuji-giri (Japans): een nieuw zwaard uitproberen op een voorbijganger
A. Jacot De Boinod, Tingo en andere buitengewone woorden uit de hele wereld, Amsterdam, Mouria,
2006.
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 16
ONTLENEN EN UITLENEN
De meeste woorden in het Nederlands zijn afkomstig uit een andere taal: zo’n 75 procent!
In de etymologie noemt men zulke woorden leenwoorden: ze zijn ‘ontleend’ aan een
andere taal. Voor een woord als computer is dat wel duidelijk: vrijwel iedereen weet
dat we computer zo hebben overgenomen uit het Engels. Maar wist je bijvoorbeeld
dat biefstuk eveneens uit het Engels afkomstig is? Het woord biefstuk komt van beefsteak:
beef is het Engelse woord voor rundvlees, en met steak wordt verwezen
naar een dikke (gebraden) lap vlees. In het Nederlands is steak
veranderd in stuk: op die manier paste het prima in het rijtje al bestaande
woorden ribstuk, lendenstuk en braadstuk. Zo is het woord beefsteak
steeds Nederlandser gaan klinken, en nog maar weinig mensen zullen zich
realiseren dat het ooit een Engels woord was.
Werkblad
Toch moeten we ons niet beschaamd voelen om dat lenen. Ook anderen lenen bij ons.
En soms krijgen we zo’n lening zelfs terug:
Het Frans ontleende boulevard ("brede weg") aan het Nederlandse bolwerk ("verdedigingswerk").
Vervolgens nam het Nederlands boulevard weer over uit het Frans.
Het Frans ontleende mannequin ("model") aan het Nederlandse manneken (vroeg
Vlaams, "paspop") Vervolgens nam het Nederlands mannequin weer over uit het
Frans.
Het Engels ontleende trawler (een soort schip) waarschijnlijk aan een Middelnederlands
woord dat nog verwant is met ons treiler, maar wij hebben trawler in het Nederlands
overgenomen.
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 17
Het Middelnederlands heeft het woord droge ontleend aan het Frans, daar werd het
drogue, het Engels heeft daar weer drug van gemaakt en dat woord gebruikt men
ook in het tegenwoordige Nederlands.
MEET JE MET KILIAAN
Werkblad
de uitdaging
DROGE DRUGS
Soms is een woord via verschillende talen in het Nederlands terechtgekomen,
en daarbij meerdere keren van vorm en betekenis
veranderd. Een mooi voorbeeld daarvan is drugs. Het woord
drugs hebben we rechtstreeks overgenomen uit het Engels: het is
een leenwoord. Wij gebruiken het woord alleen om naar geestverruimende
middelen te verwijzen (bijvoorbeeld wiet of hasj),
maar in het Engels heeft het een ruimere betekenis: drugs zijn
middelen die iets doen met je lichaam of geest. Dat kunnen
geestverruimende middelen zijn, maar ook gewoon medicijnen.
Bij de overname uit het Engels is dus een deel van de betekenis
verloren gegaan. Het Engelse drugs is ontleend aan het Franse
drogues, wat eveneens de ruimere betekenis had. Hoogstwaarschijnlijk
is drogues in de middeleeuwen ontstaan uit het Nederlandse
droghe. Droge waren zijn kruiden die droog bewaard werden,
en kruiden werden in de middeleeuwen vaak als medicijn
gebruikt.
Kiliaan ging ook op zoek naar de etymologie van de woorden die hij beschreef.
Soms met verrassende resultaten.
•gras: komt volgens Kiliaan van ge-ras: iets wat snel groeit
•hoer: komt volgens Kiliaan van huren: iemand die je kunt huren
Fase 3.
Vergelijk de woorden die jullie verzamelden met oudere woorden,
of woorden uit andere talen.
Wat is de etymologische verklaring van die woorden? Waar
zouden ze vandaan kunnen komen?
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 18
KIEZEN
NIET TOEVALLIG DE STANDAARD
over standaardtaal, dialect en jongerentaal
Woordenaars leggen zichzelf spelregels op om woorden op te nemen, en leggen zo onrechtstreeks
ook de gebruikers van hun woordenboeken die regels op: de standaard.
En uiteraard is het dan vaak zo dat de invloedrijkste bevolkingsgroep er ook in slaagt
die standaard te beïnvloeden. En jongeren horen daar jammer genoeg niet meteen
bij.
Maar ook de spanning tussen het ‘Vlaams’ en het ‘Nederlands’ heeft daar haar oorsprong.
Vlaams of Nederlands?
Welke zin klinkt je het vertrouwdst in de oren:
a. Wij kunnen een dagexcursie organiseren voor een concurrerende
prijs;
b. Wij kunnen een daguitstap organiseren voor een concurrentiële
prijs?
Als je (a) kiest, dan ben je waarschijnlijk een Nederlander en
begrijp en spreek je Nederlands. Als je (b) kiest, dan ben je
een Vlaming; sommigen zullen beweren dat je
geen Nederlands spreekt.
Oplossing van het werkblad:
Vlaams! Nederlands
klontjessuiker ! suikerklontjes
op een boogscheut ! op een steenworp
ambetant ! vervelend
plastieken zak ! plastiek tas
tas ! kop
onthaalmoeder ! opvangmoeder
ajuin ! ui
batterij (auto) ! accu
bijhouden ! bewaren
constatatie ! constatering
microgolf(oven) ! magnetron
mortel ! specie
muskaatnoot ! nootmuskaat
rijkswacht ! marechaussee
schuif ! la (Noord-Brabant: beide)
schepen ! wethouder
vuilbak ! prullenbak (Noord-Brabant: beide)
wandelen, lopen ! lopen, rennen
wijsheidstand ! verstandskies
Werkblad
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers
ALS HET AAN KILIAAN LAG...
spraken we allemaal Brabants.
Toen Kiliaan aan zijn woordenboek
werkte, was Antwerpen
één van de invloedrijkste
steden van het Nederlandstalige
grondgebied.
Hij koos dus het Brabants, zijn
taal, als basis voor een eenheidstaal.
Toch is het Brabants er niet in
geslaagd om de standaardtaal
te worden. De Spanjaarden
gooiden roet in het eten door
de Nederlanden binnen te vallen.
Het bezette zuiden verloor
haar rijkdom, haar macht en
haar invloed, en het noorden
nam de fakkel over. Holland
bouwde verder aan het Standaardnederlands...
vanuit het
Hollands.

Iedereen Woordenaar 19
DISCUSSIE:
moeten alle Vlamingen Standaardnederlands spreken?
HOE TABOE?
over taboewoorde%
Bij grote woordenboeken neemt de woordenaar in principe alle woorden op die onmiskenbaar
veel gebruikt worden in verschillende media, over een welbepaald gebied.
Soms maakt een woordenaar ook speciale woordenboeken voor bepaalde doelgroepen.
Daar kan hij inhoudelijk kiezen. Welke woorden horen in een kinderwoordenboek?
En vooral: welke niet...?
Wat doe je met aanstootgevende woorden? Ben je als woordenaar racistisch als je het
woord ‘neger’ opneemt? Of - erger nog - ‘nikker’?
En maak je je schuldig aan blasfemie met de opname van ‘godverdomme’?
Bij Van Dale maken ze hier geen punt van: “Wij registreren”, zeggen ze, “Wij zijn niet
verantwoordelijk voor het gebruik van de woorden”.
DISCUSSIE
Welk standpunt nemen wij in bij het opmaken van ons woordenboek?
VERKIEZINGEN
de uitdaging
Fase 4.
Kies de woorden die jullie in jullie woordenboek willen. Wat
wordt jullie ‘standaardtaal’?
Extra: misschien kun je ook woorden opnemen die toch niet bij
jullie standaardtaal horen, zoals ook Kiliaan woorden opnam
die ‘gewestelijk’ waren. Hij vermeldde dan ook bij die woorden
waar ze gebruikelijk waren.
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 20
EEN DINGES, JE WEET WEL
over woordbetekenis
BESCHRIJVEN
Een woordenaar moet de woorden niet alleen alfabetisch oplijsten, hij of zij moet ook
nagaan wat die gevonden woorden betekenen. En dat vind je niet altijd zomaar. Doorgaans
moet je het opmaken uit de context. En dat is een kwestie van vergelijken,
zoeken en bedenken...
Met “Hij zag een das op straat liggen”, weet je niet genoeg, toch?
Zelfs woorden die hij al in zijn woordenboek heeft, moet hij blijven nakijken. Betekenen
ze nog wel hetzelfde als toen ze voor het eerst opdoken?
Vb. Een ‘muis’ was vroeger een knaagdier of een stukje handpalm.
Nu kweken we ze op onze bureaus.
En voldoet de beschrijving nog?
KUN JE MET DEZE CONTEXTEEN ‘MOVEL’ OMSCHRIJVEN?
“De Movel van Exile kan vanaf NU gedownload worden op meer
dan 150 soorten mobiele telefoons, na het verzenden van een
SMS met de tekst MOVEL1 naar 4443 (!0,40cent + datakosten).
Aanschaf van de Movel na de boekenweek kost 4,50. De Movel
hoeft slechts eenmalig gedownload te worden en kan vanaf dan
altijd (gratis) gelezen worden. Het lezen van de tekst op het
scherm werkt volgens de bedenkers ‘verbluffend goed’ en is ideaal
voor onverwachte momenten waarop je moet wachten: zo heb je
altijd een boek bij je.”
(http://movels.wordpress.com/)
Vb. Bij de eerste opname van ‘muis’ als computergereedschap werd de kabel expliciet vermeld.
Moet dat nu nog, nu er draadloze muizen rondlopen?
WIE WEET WAT DEZE WOORDEN OOIT BETEKENDEN?
koffie: betekende ooit wijn,
maar toen de islam alcoholverbruik verbood werd het verbrande-bonen-sap
de nieuwe wijn.
alcohol: was ooit poeder om oogleden donker te kleuren
(al-kuhul), dan later elk poeder,
dan geraffineerde vloeistof,
dan alcohol en wijn.
prestige: goocheltruc: vandaar illusie, glamour en uiteindelijk sociale
status
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar 21
ZOEKETOP
het woordenboekenquizspel
Een spel: iedereen zoekt woorden op in zijn woordenboek, waarvan hij vermoedt dat
anderen ze niet zullen kennen. Dan maakt hij bij de bestaande verklaringen drie extra
omschrijvingen.
Na deze voorbereiding brengt elk om beurt zijn woord en de vier omschrijvingen.
Raadt iemand de juiste betekenis, dan krijgt die een punt; slaagt de speler er echter
in de anderen om de tuin te leiden, dan krijgt hij per foute gok van de anderen zelf
ook een punt.
ZN. M/V (GEW.)
de uitdaging
Fase 5.
Beschrijf de woorden in jullie woordenboek. Hoe kun je ze zo
fijn omschrijven dat anderen meteen begrijpen wat je ermee
bedoelt?
Noot: soms kan het nodig zijn om verschillende omschrijvingen
of toepassingen bij een woord te plaatsen. Ook zinnen die aangeven
hoe je de woorden kunt gebruiken zijn zeer interessant.
Extra fase
Dit hoort niet echt bij de taken van een woordenaar, maar als je
aan de wedstrijd wil deelnemen, is ze toch niet te versmaden: de
presentatie. Hoe maak je je woordenboek op? Wordt het een
digitaal werkstuk? Of een geprint boekje? Of handgeschreven?
Volg je een alfabetische volgorde? Of volgens betekenisvelden?
Of op rijmuitgangen? ...
Iedereen Woordenaar - Tinker Imagineers

Iedereen Woordenaar
BIJLAGES
Chronologisch!lezen! 2
Engels!is!geen!Nederlands?! 3
Verzamelen:!zoek!de!neologismen! 4
Het!juiste!woord! 6
De!Schaal!van!Dichter! 7
Geleende!woorden! 8
Meet!je!met!Kiliaan!-!etymologiequiz! 9
Meet!je!met!Kiliaan!-!etymologiequiz!-!antwoorden! 11
Vlaams!of!Nederlands?! 13

Iedereen Woordenaar
CHRONOLOGISCH LEZEN
Kun je uitvissen welke woorden eerst, en
welke laatst verschenen?
beroepen
loodgieter
kapper
herbergier
boer
drukker
smid
elektricien
couturier
chirurgijn
spellen
ganzenbord
biljart
domino
pingpong
raadsel
dammen
tollen
schaken
krachttermen
shit
sakkerloot
fuck
nondeju
godverdomme
familieleden
wijf
vrijgezel
vrouw
ex
zoon
dochter
mens
jongen
meisje
digitale wereld
cursor
apenstaartje
cd
barcode
downloaden
desktop
magnetron
server
e!mail
chatten
website
dvd
voicemail
sms"en

Iedereen Woordenaar
ENGELS IS GEEN NEDERLANDS?
Zoek zelf een alternatief voor
cliffhanger
cocktail
computer
dashboard
facelift
fast-food
flatscreen
gameboy
gender
joggen
paintball
stand-up comedian
waterproof
paperclip
videoclip
user account
hardcover

Iedereen Woordenaar
VERZAMELEN: ZOEK DE NEOLOGISMEN

Iedereen Woordenaar

Iedereen Woordenaar
HET JUISTE WOORD
a. kun je de woorden met hun juiste betekenis verbinden?
kieskauwen • • veel eten
stouwen • • snel eten
schrokken • • langzaam, treuzelend en zonder graagte eten
gaffelen • • stilletjes, smakelijk eten
muizen • • al te gulzig eten
b. welke woorden hebben jullie zelf voor verschillende ‘types’ jongens en meisjes? en kun je er
een duidelijke omschrijving aan geven?

Iedereen Woordenaar
DE SCHAAL VAN DICHTER
Hol dichten is niet moeilijk. Gebruik de volgende woorden en zet die in raar afgebroken zinnen
onder elkaar. Wedden dat het ‘net echt’ lijkt?
Ademen - Contouren - Dansend - Einder - Leegte - Nevel - Nimmer - Onrust - Ontwaken
- Onzichtbaar - Oppervlak - Rusteloos - Sneeuw - Stilte - Vergetelheid - Verlangen
- Verscheuren - Verstenen - Verwijderen - Wanhoop - Werkelijkheid
Neem een dichtbundel bij de hand en geniet van de woorden. Welke vond je prachtig gekozen?
En welke zou je onder de “foute woorden” onderbrengen?
prachtig:
fout:

Iedereen Woordenaar
GELEENDE WOORDEN
Welke Deense, Japanse, Cubaanse, …. woorden ken je in het Nederlands?
Zet ze op hun land van herkomst.

Iedereen Woordenaar
MEET JE MET KILIAAN - ETYMOLOGIEQUIZ
Welke etymologische verklaring houdt het meest steek?
1. Lintworm
a) Van het oudnoorse Linnormr, wat draak betekent.
b) Van lijn-worm. Genoemd naar de lange, platte vorm.
c) Van Nijlworm. 'nil' is hierbij omgedraaid en 'lin' geworden. Een Lindworm is dan tevens
ook de middelnederlandse benaming voor een krokodil.
2. Avontuur
a) Van "Avond-uur". Bij avonturen tast je in het duister...
b) Van "Advenire" (naderen, aankomen): een avontuur is iets wat op je afkomt.
c) Van "Ad-ventos" (aan de wind): in een avontuur ben je als een speelbal in de wind.
3. Koning
a) Van "Conan", Germaans voor "Leider".
b) Van "Konnen". Een koning heeft veel macht en "kan" dus ook veel.
Vgl. potentaat > potestas >potesse.
c) Van "konungr", verwant met "conne": geslacht, afkomst.
Vgl. kunne, kind.
4. Schepen
a) Van ‘scheppen’. Een schepen is iemand die ‘recht schept’.
b) Van ‘schaf hin’, wat ‘ruim uit de weg’ betekent.
Een schepen had de macht om de doodstraf uit te spreken.
c) Van ‘schip’. Een schepen had het bevel over de stadsschepen.
5. Man
a) Van ‘mennen’. Een man heeft immers de touwtjes in handen.
b) Van ‘iemand’. Een man is een onbepaald iemand.
c) Van ‘man’. Dit oerwoord betekent gewoon ‘mens’.

Iedereen Woordenaar
6. Melaats
a) Van ‘met last’: de ‘last’ werd ‘lats’. Een melaatse is iemand ‘die last heeft van dé ziekte’.
b) Van ‘malade’. Een melaatse is een zieke.
c) Van ‘melasse’. Men dacht dat je een melaatse met honingdranken moest genezen.
7. Heiden
a) Van ‘heide’. Een heiden was oorspronkelijk ‘iemand van de heide’.
In het Latijn vind je ook iets dergelijks. Een heiden is er een ‘paganus’, afkomstig uit
een ‘pagus’, een dorp.
b) Van het Hongaarse ‘hajduk’ [rovers].
Deze Hongaren, op de vlucht voor Turken, kenden onze religieuze gewoontes niet en
werden symbool voor ‘de heiden’.
c) Van ‘heie’ [droog, heet]. Een heiden zal branden in de hel, en is daarom nu al heethoofdig.
8. Butler
a) Van het Franse ‘bute’. Een butler heeft een heel duidelijk en helder doel.
b) Van ‘battle’. Een butler was oorspronkelijk een ‘batler’, iemand die de generaal bijstaat
op het slagveld.
c) Van ‘butticularius’ ofte ‘bottelier’. Een butler is een opperschenker.
9. Dag
a) Van ‘dagh’, met een indogermaanse basis die ‘branden’ betekent.
b) Van ‘die aght’. Tijdens de dag kun je dingen zien, achten.
c) Van ‘dagen’. Overdag ‘daagt’ de zon op.
10. Kantoor
a) Van ‘kant’. Een kantoor is het lokaaltje aan de zijkant van het atelier.
b) Van ‘comptoor’. Een kantoor was een rekentafel, waarop de boekhouding werd uitgerekend.
c) Van ‘kantine’. Een kantoor werd doorgaans ingericht in de kantine: de wijnkelder of de
provisiekamer.

Iedereen Woordenaar
MEET JE MET KILIAAN - ETYMOLOGIEQUIZ - ANTWOORDEN
1. Lintworm
a) Van het oudnoorse Linnormr, wat draak betekent.
b) Van lijn-worm. Genoemd naar de lange, platte vorm.
c) Van Nijlworm. 'nil' is hierbij omgedraaid en 'lin' geworden. Een Lindworm is dan tevens
ook de middelnederlandse benaming voor een krokodil. KILIAAN
2. Avontuur
a) Van "Avond-uur". Bij avonturen tast je in het duister...KILIAAN
b) Van "Advenire" (naderen, aankomen): een avontuur is iets wat op je afkomt.
c) Van "Ad-ventos" (aan de wind): in een avontuur ben je als een speelbal in de wind.
3. Koning
a) Van "Conan", Germaans voor "Leider".
b) Van "Konnen". Een koning heeft veel macht en "kan" dus ook veel.
Vgl. potentaat > potestas >potesse. KILIAAN
c) Van "konungr", verwant met "conne": geslacht, afkomst.
Vgl. kunne, kind.
4. Schepen
a) Van ‘scheppen’. Een schepen is iemand die ‘recht schept’.
b) Van ‘schaf hin’, wat ‘ruim uit de weg’ betekent.
Een schepen had de macht om de doodstraf uit te spreken. KILIAAN
c) Van ‘schip’. Een schepen had het bevel over de stadsschepen.
5. Man
a) Van ‘mennen’. Een man heeft immers de touwtjes in handen. KILIAAN
b) Van ‘iemand’. Een man is een onbepaald iemand.
c) Van ‘man’. Dit oerwoord betekent gewoon ‘mens’.
6. Melaats
a) Van ‘met last’: de ‘last’ werd ‘lats’. Een melaatse is iemand ‘die last heeft van dé ziekte’.
b) Van ‘malade’. Een melaatse is een zieke. KILIAAN
c) Van ‘melasse’. Men dacht dat je een melaatse met honingdranken moest genezen.
7. Heiden
a) Van ‘heide’. Een heiden was oorspronkelijk ‘iemand van de heide’.
In het Latijn vind je ook iets dergelijks. Een heiden is er een ‘paganus’, afkomstig uit
een ‘pagus’, een dorp. KILIAAN
b) Van het Hongaarse ‘hajduk’ [rovers].
Deze Hongaren, op de vlucht voor Turken, kenden onze religieuze gewoontes niet en
werden symbool voor ‘de heiden’.
c) Van ‘heie’ [droog, heet]. Een heiden zal branden in de hel, en is daarom nu al heethoofdig.

Iedereen Woordenaar
8. Butler
a) Van het Franse ‘bute’. Een butler heeft een heel duidelijk en helder doel.
b) Van ‘battle’. Een butler was oorspronkelijk een ‘batler’, iemand die de generaal bijstaat
op het slagveld.
c) Van ‘butticularius’ ofte ‘bottelier’. Een butler is een opperschenker. KILIAAN
9. Dag
a) Van ‘dagh’, met een indogermaanse basis die ‘branden’ betekent.
b) Van ‘die aght’. Tijdens de dag kun je dingen zien, achten. KILIAAN
c) Van ‘dagen’. Overdag ‘daagt’ de zon op.
10. Kantoor
a) Van ‘kant’. Een kantoor is het lokaaltje aan de zijkant van het atelier.
b) Van ‘comptoor’. Een kantoor was een rekentafel, waarop de boekhouding werd uitgerekend.
KILIAAN
c) Van ‘kantine’. Een kantoor werd doorgaans ingericht in de kantine: de wijnkelder of de
provisiekamer.

Iedereen Woordenaar
VLAAMS OF NEDERLANDS?
suikerklontjes klontjessuiker
op een boogscheut op een steenworp
ambetant vervelend
plastiek tas plastieken zak
tas kop
onthaalmoeder opvangmoeder
ui ajuin
batterij (auto) accu
bijhouden bewaren
constatering constatatie
microgolf(oven) magnetron
specie mortel
muskaatnoot nootmuskaat
chipknip protonkaart
marechaussee rijkswacht
schuif la
vuilbak prullenbak
wandelen lopen
verstandskies wijsheidstand