Jaarverslag 2007 - CBF

Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Jaarverslag 2007

Jaarverslag 2007
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Dit jaarverslag is vastgesteld in de vergadering
van het Algemeen Bestuur van 26 maart 2008

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
2
Algemene informatie
In elke provincie is een organisatie actief die zich richt op
aankoop en beheer van natuurgebieden in die provincie.
In Zuid-Holland is dat de Stichting Het Zuid-Hollands
Landschap.
Het Zuid-Hollands Landschap heeft als (statutair) doel:
veiligstellen van natuur en waardevol landschap in Zuid-
Holland, met in het verlengde daarvan het bieden van
recreatiemogelijkheden en het behouden van monumenten
op haar terreinen. Zij doet dit door gebieden aan te
kopen en zorgvuldig te beheren. Ook voorlichting,
belangenbehartiging en fondsenwerving behoren tot de
structurele taken.
Het Zuid-Hollands Landschap – met 56.000 donateurs –
beheert circa 3.700 hectare in de provincie Zuid-Holland,
verdeeld over 100 natuurgebieden.
Het Zuid-Hollands Landschap heet formeel Stichting
Het Zuid-Hollands Landschap en is gevestigd te
Rotterdam. Het beleid van de stichting is er nu en in de
toekomst op gericht om via grondverwerving en zorg -
vuldig beheer natuur- en landschapswaarden veilig te
stellen. De waarde van deze strategie heeft zich sinds de
oprichting van de stichting in 1934 bewezen. Om goede
omstandigheden voor flora en fauna te creëren, richt het
Zuid-Hollands Landschap zich in haar belangenbehartiging
op die partijen (meestal overheden) die kunnen zorgen
voor goede ruimtelijke voorwaarden en voor voldoende
en schoon water en schone lucht. De stichting
streeft verder naar zoveel mogelijk draagvlak, niet alleen
door de inwoners van Zuid-Holland te laten genieten van
de natuurgebieden, maar ook door het geven van voorlichting.
Het beleid en de bijbehorende activiteiten zijn
nader uitgewerkt in het Meerjarenbeleidsplan 2005-
2009, welke beschikbaar is op de website
www.zuidhollandslandschap.nl.
Colofon
© Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Rotterdam, juni 2008
Oplage 1.000
Vormgeving en opmaak
RAM Vormgeving (jdw), Asperen
Drukwerk
Drukkerij Den Dunnen, Leerdam
Fotoverantwoording
De foto’s in dit jaarverslag zijn gemaakt door:
Karel Adriaanse, Diny Buisman, Elma Duijndam/ARK
Natuurontwikkeling, Harry Fiolet, Geo van Geffen, Gerrit Gerritsen,
Marie-Louise Govers, Nico van Kappel, Idde Lammers, Rudi Terlouw,
Roeland Vermeulen, Hans Visser

Inhoud
Jaarverslag 2007
Inleiding 4
1 Verwerven 6
2 Inrichten 8
3 Beheren 9
4 Flora en fauna 19
5 Belangenbehartiging 26
6 Communicatie 28
7 Fondsenwerving 32
8 Organisatie 34
9 Vrijwilligers 37
10 Toekomst 38
1
Bijlagen
Samenstelling bestuur en management 40
2 Organogram werkorganisatie Zuid-Hollands Landschap 41
3 Overzicht natuurgebieden 42
Jaarrekening 2007
Inleiding 44
Grondslagen voor balanswaardering 44
Grondslagen van waardering voor
de Staat van baten en lasten 45
Balans per 31 december 2007 46
Toelichting op de balans per 31 december 2007 48
Staat van baten en lasten 2007 55
Toelichting op de Staat van baten en lasten 2007 58
Resultaatbestemming 63
Risicoparagraaf 63
Accountantsverklaring 64
1
Bijlagen
Specificatie Materiële vaste activa 66
2 Overzicht mutaties reserves, fondsen en voorzieningen 67
3 Staat van baten en lasten Begroting 2008 68
4 Staat van baten en lasten op kostensoort en per product 68
5 Overzicht niet afgesloten projecten per 31 december 2007 80
6 Overzicht samenstelling en mutaties effectenportefeuille 81
7 Overzicht bezit en beheer en mutaties natuurgebieden 84
inhoud
3

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
4
Inleiding
Meer verwerven, meer beschermers en een kwalitatief en
financieel aantrekkelijke natuurbeheerder zijn; dat zijn
de drie hoofddoelen die we ons stelden in het
Meerjarenbeleidsplan uit 2005. Daar hebben we de afgelopen
jaren hard aan gewerkt. We zijn op de goede weg,
maar een continu veranderend extern beleidsveld en
onze optimistische inslag wat het stellen van doelen
betreft, maakt dat we nog niet op onze lauweren kunnen
rusten. Eerst de verwerving: we konden in het verslagjaar
48 hectare veiligstellen en toevoegen aan de Ecologische
Hoofdstructuur (ehs) in Zuid-Holland, een groen lint
van aaneengesloten natuurgebieden. De ehs is één van de
grootste ruimtelijke projecten in Nederland en moet in
2018 klaar zijn. Stukje bij beetje worden gebieden aangekocht,
ingericht en zorgvuldig beheerd als leefruimte
voor planten en dieren. De ehs moet het antwoord bieden
aan de nog steeds doorgaande achteruitgang van de
biodiversiteit in Nederland en Zuid-Holland. Uit onderzoek
van het Milieu- en Natuurplanbureau blijkt dat met
een (meer) op samenhang gerichte, robuuste ehs de
duurzame instandhouding van de natuurkwaliteit en
daarmee de beoogde rijkdom aan planten en dieren kan
worden gerealiseerd. Met andere woorden, de ehs is een
effectief instrument waarmee het statutaire doel van de
stichting, het veiligstellen van natuur en waardevol landschap
in Zuid-Holland, kan worden gerealiseerd wat het
natuurdeel betreft.
De ambities voor de ehs in Zuid-Holland liggen hoog. Zo
wil de provincie jaarlijks 400 hectare aan ehs realiseren.
Het Zuid-Hollands Landschap doet ambitieus mee en
heeft zichzelf in het Meerjarenbeleidsplan een verwervingsdoelstelling
opgelegd van jaarlijks 165 hectare, die
is overgenomen in het jaarplan 2007. De werkelijke realisatie
in het verslagjaar is met 48 hectare aan overgedragen
grond echter ver achtergebleven. Dat deze doelstelling
slechts voor 30 procent is gerealiseerd heeft diverse,
vooral externe oorzaken die verderop in het jaarverslag
behandeld worden. Aangezien grond nu eenmaal de
basis is voor het natuurbeheer, heeft de aankoopachterstand
onze grote zorg. Om de provincie als verantwoordelijke
partij optimaal te ondersteunen bij het realiseren
van de ehs, zal in 2008 binnen het Zuid-Hollands
Landschap capaciteit worden vrijgemaakt om het taakveld
Beleid en Verwerving te versterken.
Het beheren van de terreinen heeft de stichting wel in
eigen hand, met natuurresultaten waar we bijzonder
trots op zijn. Erkenning van buitenaf kwam met het winnen
van de nationale Gruttoprijs. De grutto is dé ambassadeur
van het Hollandse polderlandschap, reden
waarom het wel en wee van deze weidevogel door vele
partijen op de voet gevolgd wordt. De jury prees de ‘voortreffelijke
resultaten’ van het Zuid-Hollands Landschap:
soms tot een verdrievouding van de aantallen, terwijl de
grutto landelijk en regionaal een fors dalende trend laat
zien.

Wat botanische rijkdom betreft plukken we eveneens de
vruchten van jarenlang toegewijd beheer. In de Vijf -
heerenlanden namen algemene plantensoorten af ten
gunste van kenmerkende soorten langs de slootoevers, zo
blijkt uit de monitoringsresultaten. Deze oevers zijn
hiermee soortenrijker en veel bloemrijker geworden, en
daarmee geschikter als foerageer– en leefgebied van
insecten zoals vlinders en libellen. Al met al bemoedigende
resultaten als ze worden vergeleken met de neergaande
trends uit de jaarlijkse Natuurbalans. Juist dagvlinders
en weidevogels behoren landelijk tot de zwaarst
getroffen diergroepen.
Ook kwantitatief blijken de goede beheerprestaties: van
het areaal wat onder de subsidieregeling Programma
Beheer valt, is 39 procent een zogenaamd pluspakket,
waarvoor extra natuurkwaliteit is vereist. Dit is een zeer
hoog percentage in terreinbeherend Nederland.
Dankzij beschermerwervingsacties is het Zuid-Hollands
Landschap weer verder gegroeid naar in totaal ruim
56.000 beschermers. Hiermee zijn we nummer 11 van de
117 landelijke en regionale natuur- en milieuorganisaties
en de grootste provinciale natuurorganisatie van Neder -
land. De aanhang laat zien hoe groot het draagvlak is
voor de bescherming van natuur en landschap in Zuid-
Holland. De stichting heeft in haar Meerjarenbeleidsplan
de lat hoog gelegd met 75.000 beschermers in het jubileumjaar
2009, waarin zij haar 75-jarig bestaan zal vieren.
Met het aanstellen van een Hoofd Communicatie en
Fondsenwerving hopen wij vanaf 2008 een stevige
impuls te geven aan de wervingsdoelstelling, alsmede de
communicatie met belanghebbenden.
Naast bovenstaande strategische beleidsdoelen die over
meerdere jaren lopen, heeft de Stichting Het Zuid-
Hollands Landschap in het jaarplan 2007 bijna 70 concrete,
meetbare (deel)prestaties geformuleerd. Deze zijn
op drie na allemaal gerealiseerd; een teken dat er ook dit
jaar met grote betrokkenheid is gewerkt. Een woord van
dank is op zijn plaats voor de medewerkers en vrijwilligers
die zich het afgelopen jaar hebben ingezet voor de
stichting. Verder zijn wij dank verschuldigd aan al die
personen en instanties die ons financieel in staat stellen
om ons werk te doen, zoals de provincie Zuid-Holland,
het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedsel -
kwaliteit (lnv), beschermers, sponsoren, fondsen en de
Nationale Postcode Loterij. Dank!
ir. M. R. Houtzagers
directeur
inleiding
5

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
6
1 Verwerven
Alleen door het verwerven van eigendom van terreinen
kan natuur voor de lange termijn worden veiliggesteld.
Overname in eigendom door een natuurbeschermingsorganisatie
als het Zuid-Hollands Landschap biedt de beste
garantie dat een terrein in de toekomst als natuurgebied
in stand blijft en niet wordt opgeslokt door andere ruimtelijke
ontwikkelingen. Het verwerven van bestaande of
nieuw te ontwikkelen natuurgebieden is dan ook een
kernactiviteit van het Zuid-Hollands Landschap.
Vergroting van de oppervlakte en verbinding met andere
natuurgebieden is in ecologisch opzicht van levensbelang.
Een netwerk van onderling verbonden robuuste
natuurgebieden zorgt voor grotere populaties en uitwisselingsmogelijkheden
van planten en dieren. Het
maakt soorten minder kwetsbaar en beter bestand tegen
calamiteiten (verstoring, ziekten, rampen, etc.). Om de
nationale ehs af te ronden moet volgens lnv tot 2018 nog
circa 45.000 hectare nieuwe natuur aangekocht worden.
Met een complete ehs heeft Nederland in 2018 weer
dezelfde oppervlakte natuur als in 1950. In vergelijking
met de meeste andere landen in de wereld heeft
Nederland dan overigens nog steeds een gering percentage
oppervlakte natuur: circa vijftien procent.
De Rijks- en provinciale overheid en de terreinbeherende
organisaties werken samen om in Nederland de ehs te
realiseren. De in het kader van de ehs verworven natuurterreinen
van de stichting zijn aangekocht met subsidie
van Rijk en provincie.
Ondanks de afspraken die de provincie heeft gemaakt in
het collegeakkoord (tot 2011 realiseren van 1600 hectare
ehs) zijn de resultaten achtergebleven. In het verslagjaar
heeft het Zuid-Hollands Landschap 48 hectare natuur
kunnen aankopen en/of in beheer genomen. Dit is het
laagste aantal van de afgelopen vijf jaar en veel lager dan
de 165 hectarenatuur die we ons ten doel hadden gesteld.
Deze taakstelling uit het Meerjarenbeleidsplan is overigens
afgeleid van de provinciale doelstellingen.
Het totaal aantal door de stichting beheerde hectares
bedroeg aan het einde van het verslagjaar 3.672 hectare.
De belangrijkste oorzaak van de achterblijvende grondaankopen
is de stagnatie binnen het grootste ehs-project
van Zuid-Holland: de Krimpenerwaard. Hier moet een
2500 hectaregroot natuurgebied worden gerealiseerd.
Oorzaak van de vertragingen zijn beleidswijzigingen die
een nieuwe begrenzing van de beoogde natuurgebieden
met zich meebrengen. Hierdoor moeten reeds afgeronde
procedures wederom worden doorlopen, met als gevolg
dat nut en noodzaak van de ehs opnieuw ter discussie
wordt gesteld. Ook de betrokkenheid van veel partijen
maakt het er niet overzichtelijker op.
Al met al een moeizaam proces waar de provincie Zuid-
Holland als trekker veel overleg en procedures voor
nodig heeft. Ondanks de bestuurlijke toezegging dat ‘tij-
250
200
150
100
50
0
dens de verbouwing de winkel open blijft’ is er in het verslagjaar
in de Krimpenerwaard nul hectare overgedragen.
Dit is betreurenswaardig en frustrerend.
Betreurenswaardig omdat hierdoor het dringend noodzakelijke
herstel van de typische Veenweidenatuur,
gekenmerkt door weidevogels en botanisch waardevolle
graslanden, niet kan worden opgepakt. Met name voor
de weidevogels is het vijf voor twaalf. Frustrerend omdat
we weten hoe groot onze toegevoegde waarde is als we de
gronden eenmaal in beheer hebben. Keer op keer laten de
monitoringsresultaten bij eenmaal verworven en ingerichte
graslanden een ongekende stijging in natuurwaarden
zien.
Voor 2008 zetten wij in op een inhaalslag om in de
Krimpenerwaard wel gronden overgedragen te krijgen.
Binnen de stichting wordt extra capaciteit vrijgemaakt
voor een contactpersoon richting provincie en Dienst
Landelijk Gebied (de feitelijke aankoper), met de bedoeling
dat knelpunten bij de grondverwerving tijdig worden
gesignaleerd en opgepakt.
De belangrijkste aankopen die wel doorgang vonden in
het verslagjaar, vonden plaats in de Hollandse kustregio,
de Lekuiterwaarden, op Voorne en op Goeree.
In het laatste kwartaal van 2007 zijn de Klaas Hennepoel -
polder en Veerpolder (achttien hectare) door de gemeente
Oegstgeest voor een symbolisch bedrag overgedragen aan
het Zuid-Hollands Landschap. Deze grondoverdracht
vloeit voort uit het gemeentelijke plan Poelgeest, dat
bestaat uit de bouw van een duurzame woonwijk en
natuurontwikkeling. De polders worden naar dit plan
vernoemd. Het Zuid-Hollands Landschap is als beoogd
beheerder reeds in een vroeg stadium betrokken geweest
bij de inrichting van het natuurgedeelte. Het beheer zal
worden gericht op de ontwikkeling van bloemrijk grasland,
rietland met brede sloten, rietruigte en struweel.
Het gebied wordt geschikt voor water- en rietvogels als
rietzanger, kleine karekiet, rietgors en diverse soorten
eenden. Ook zullen er vlinders, libellen en amfibieën te
aantal verworven ha’s
2003 2004 2005 2006 2007

zien zijn. Recreatief medegebruik is mogelijk in de vorm
van wandelen over de kaden en informele struinpaden.
Het natuurgebied speelt ook een belangrijke rol in de
waterberging en -zuivering: de rietlanden vormen een
natuurlijk filter voor de zuivering van water dat afkomstig
is van daken en verhard oppervlak in de woonwijk.
Het natuurgebied Polders Poelgeest is een typisch voorbeeld
van ‘natuur dichtbij’ en biedt een kans voor het
Zuid-Hollands Landschap om zichtbaar te zijn in een
regio waar zij nog weinig natuurterreinen heeft. Ook
leent dit gebied zich voor natuureducatie en een nauwe
betrokkenheid van de wijkbewoners bij het beheer.
Het Vinetaduin is een voormalig defensieterrein van
zeven hectare. Het maakt deel uit van het beschermde
natuurmonument Kapittelduinen, dat zich uitstrekt tussen
het Staelduinse Bos in ’s-Gravenzande en het duingebied
in Solleveld te Monster. Vinetaduin bestaat uit geaccidenteerd
open duin, duinstruweel en ruig grasland.
Vanwege de aanwezigheid van vele oorlogsbunkers is dit
terrein niet opengesteld voor het publiek. In de bunkerruimtes
overwinteren tientallen vleermuizen.
In de Bolswaard, een rivierenuiterwaard ten noorden van
Lexmond, werd circa acht hectare grasland verworven.
Het Zuid-Hollands Landschap is zeer verguld met deze
eerste aankoop in dit gebied. De gehele Lekuiterwaarden
zijn begrensd als ehs en bevatten nog vele elementen van
de karakteristieke rivierbegeleidende natuur als stroomdalgraslanden,
restanten van tichelgaten (delen waar klei
is gewonnen t.b.v. dijkversterking) en kleine natte elementen.
Met de nu verworven acht hectare is een eerste
aanzet gemaakt.
In de Duinen van Oostvoorne, nabij hoeve Zeeburg aan
de Koepelweg, is een circa zes hectare groot terrein verworven
van het Waterschap Hollandse Delta. Het terrein
bestaat uit grasland en struweel. Vooral het stuk dijk
heeft goede potenties om bloemrijk te worden. Dit perceel
grenst voor drie kanten aan bestaand gebied van de
stichting. Met deze overdracht is dan ook een ontbrekend
schakeltje ingevuld waardoor een efficiënt te beheren
eenheid wordt gevormd.
Bij de Oudelandse Zeedijk op Goeree is voor vijf hectare
een langdurige erfpachtovereenkomst afgesloten met de
Dienst Domeinen. Voor een deel betrof het restanten van
een inlaag die al in beheer was bij de stichting en voor een
ander deel ging het om uitbreiding, direct grenzend aan
bestaande terreinen van het Zuid-Hollands Landschap.
Voor de uitbreiding zal bezien worden of een inrichting
mogelijk is die goed past bij de naastliggende inlaag. Al
met al is deze verwerving een mooie afronding voor ons
terrein de Oudelandse Zeedijk.
Aan de westkant van de Diefdijk in de gemeente Leerdam
beheert het Zuid-Hollands Landschap de vier natuurge-
bieden Schaayk, Sonsbrug, Schoonrewoerdse Wiel en De
Waai. De Diefdijk-omgeving verbindt de Nationale
Landschappen Groene Hart en Nieuwe Hollandse
Waterlinie en wordt door wandelaars en fietsers
gewaardeerd vanwege de grote verscheidenheid aan bosen
griendcomplexen, bloemrijke graslanden, hoogstamboomgaarden
en rietlanden. De geïsoleerde ligging van
de vier natuurgebieden is echter ongunstig voor de overlevingskansen
van bijzondere soorten als heikikker en
kamsalamander. Bovendien is de voortschrijdende verrommeling
van de tussengelegen gebieden een gevaar
voor de belevingswaarde van het landschap. De vier
bestaande natuurgebieden maken ieder op zich deel uit
van de ehs. Voor de tussengelegen gebieden geldt dit echter
niet. Dit betekent dat deze niet met overheidssubsidie
kunnen worden verworven. Aan de andere kant is er bij
de overheid een groeiende behoefte om de ehs robuuster
te maken.
Ondanks het op dit moment ontbreken van een aankooptitel
vindt het Zuid-Hollands Landschap de verbinding
van de natuurgebieden en het behoud van het waardevolle
landschap zeer belangrijk. Daarom is besloten met
eigen middelen een start te maken met grondverwerving.
Behalve de inzet van eigen middelen van de stichting
brachten de beschermers van het Zuid-Hollands
Landschap bij een giftenactie in 2006 een bedrag van
bijna H 100.000,- bijeen. In 2007 heeft dit geleid tot de
aankoop van de eerste twee hectare voor een waarde van
meer dan H 70.000,-. Gelet op de lopende onderhandelingen
voor verdere aankopen zal de giftenopbrengst naar
verwachting in 2008 geheel zijn besteed. Het zal duidelijk
zijn dat de verwerving en beheer van de gehele 140
hectare van het plangebied niet past binnen de financiële
mogelijkheden van het Zuid-Hollands Landschap.
Daarom is tegelijkertijd ook een beroep gedaan op de
provincie om het gebied te begrenzen in het kader van de
ehs of als provinciale ecologische verbinding, zodat voor
de grondverwerving de benodigde financiële middelen
vrijkomen. Ook zijn in het verslagjaar de eerste contacten
gelegd met het VSBfonds voor cofinanciering.
Langs het Veenenburg-Elsbroekkanaal te Hillegom hebben
wij een kleine hectare grond verworven. Dit is het
eerste stukje grond wat in het kader van de ecologische
verbindingszone tussen de Keukenhof en de graslandpolders
gelegen aan de Haarlemmer Ringvaart (Ecozone
Keukenhof Oost) gerealiseerd is. Het betreft een stuk ruig
oevergrasland en een elzensingel langs de vaart, waar een
maai-/beweidingsbeheer zal worden toegepast.
1 verwerven
7

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
8
2 Inrichten
Bij inrichting kan het enerzijds gaan om herstelmaatregelen
in onze bestaande natuurterreinen. Deze hebben
soms te lijden van verdroging, verzuring en vermesting,
maar ook bijvoorbeeld van de verdwenen invloed van
zout water en (getijden)dynamiek. De natuur wordt
daardoor eenvormiger en herbergt minder bijzondere
soorten. Als beheermaatregelen niet afdoende zijn, is
grootschaliger herstel nodig.
Anderzijds kan het gaan om inrichting van nieuw verworven
terreinen. Als deze terreinen een andere functie
hadden dan natuur, bijvoorbeeld landbouwgronden, dan
zijn de omstandigheden voor flora en fauna doorgaans
niet optimaal. De bodem kan te zwaar bemest zijn, het
grondwaterpeil te laag, de slootoevers te steil, enzovoorts.
Algemene en veel voorkomende planten- en diersoorten
kunnen per definitie wel tegen een stootje, maar juist de
kwetsbare soorten die hogere eisen stellen, zullen bij
deze ongunstige omstandigheden niet terugkeren. Er
zullen dan maatregelen nodig zijn om deze omstandigheden
te verbeteren, bijvoorbeeld het plaggen van de
voedselrijke bodem of het verhogen van de grondwaterstand.
Tot slot kan het gewenst zijn om verdwenen landschapselementen,
zoals gedempte oude kreeklopen,
kaden, houtwallen of boomgaarden weer terug te brengen.
Dergelijke elementen verhogen de herkenbaarheid
van de geschiedenis van het landschap en daarmee ook de
belevingswaarde voor de wandelaar of fietser.
Tussen september 2006 en maart 2007 heeft het Zuid-
Hollands Landschap gewerkt aan herstel van natte duinvalleien
op het Groene Strand in Oostvoorne. In dit
natuurgebied wordt al jarenlang slag geleverd tegen de
dichtgroei met duindoornstruweel. Dit struweel dreigde
de waardevolle natte duinvalleien te verdringen. De oorzaak
van de sterke opkomst van struweel is onder meer
de afname van zoutwaterinvloed en getij na de aanleg
van de Brielse Gatdam, enkele tientallen jaren geleden.
Ook speelt de neerslag van stoffen uit nabijgelegen
industriegebieden, die de voedselrijkdom van de bodem
verhogen, waarschijnlijk een rol bij de sterke toename
van struweel.
Het jarenlange begrazingsbeheer heeft de verstruweling
uiteindelijk niet kunnen tegenhouden. Daarom is er nu
grootschaliger ingegrepen: op ongeveer dertien hectare
werd struweel verwijderd en de bodem geplagd. Deze
maatregelen passen in het beleid van de rijksoverheid om
de effecten van verdroging, verzuring en vermesting
tegen te gaan. De maatregelen werden dan ook grotendeels
gefinancierd door het ministerie van lnv vanuit de
regeling ‘Effectgerichte maatregelen in bossen en
natuurterreinen’ (egm).
Gelijktijdig met het herstel van natte duinvalleien op het
Groene Strand heeft het Zuid-Hollands Landschap een
eiland in het Oostvoornse Meer omgevormd tot broedei-
land voor kustvogels. Dit project is een vervolg op de succesvolle
aanleg in 1995 van enkele kleinere kustvogeleilandjes
in de zogeheten ‘lagune’ op het Groene Strand.
Kustbroedende vogels hebben steeds meer moeite met
het vinden van geschikte broed- en rustplaatsen. Dit
komt door het vastleggen van de duinen voor de veiligheid,
de versneld voortschrijdende vegetatiesuccessie en
de sterk toegenomen recreatiedruk. Enkele soorten kustvogels
broeden alleen maar op kale grond, waar bovendien
de rust is gewaarborgd.
Door het eiland in het Oostvoornse Meer in de winter
2006/2007 te ontdoen van struweel en door schelpenbanken
aan te brengen werd ongeveer drie hectare terrein
geschikt gemaakt voor kustbroeders. De realisatie van dit
project werd mede mogelijk door de financiële bijdrage
van Vogelbescherming die zelf ook actief is in de verbetering
van leefgebieden van kustvogels middels haar
Beschermingsplan Kust & Vliegwerk. Daarnaast is een
groot deel van de kosten gefinancierd uit de Nationale
Postcode Loterij.
Het Zuid-Hollands Landschap heeft de ambitie om de in
2005 aangekochte rijksmonumentale Molen achter
Haastrecht te restaureren en de werking van het bijzondere
bemalingssysteem van de Hooge Boezem weer zichtbaar
te maken.
Voor landschappelijke kwaliteitsverbetering werden
begin 2007 de agrarische stallen rond de molen reeds
gesloopt zodat de molen net als vroeger weer vrij staat in
zijn omgeving.
Verder is in het verslagjaar vooral ingezet op het verkrijgen
van de benodigde financiële middelen (circa 1 miljoen
euro) voor de restauratie. De kosten moeten worden
gedekt met overheidssubsidies, bedrijfssponsoring en
fondsenwerving. Ons streven is om de restauratie in 2009
– het jaar waarin het Zuid-Hollands Landschap 75 jaar
bestaat – af te ronden en de molen open te stellen voor
publiek.
In het kader van gelden vanuit de Louisa van der Velden
Stichting (die via Vogelbescherming Nederland in 2005
aan het Zuid-Hollands Landschap ter beschikking zijn
gesteld) werd in polder Kattendijksblok een plas-dras
(zeg maar natte voeten) voor weidevogels gerealiseerd.
Komend voorjaar zal deze voor het eerst moeten gaan
functioneren.
In de randzone van deze percelen werden diverse verbeteringen
voor moerassoorten en waterdieren getroffen. Een
flinke en voldoende diepe waterpartij met rietoevers
moet er toe bijdragen dat er minder wintersterfte bij
vorst optreedt onder waterdieren, waardoor er een grotere
voedselbeschikbaarheid komt voor moerassoorten.
Voor de recreant is een steiger en een uitzichtplateau aangelegd
om één en ander beter te kunnen beleven.
Vanuit bovengenoemd fonds heeft het Zuid-Hollands
Landschap ook voor zes andere projecten gericht op
weide- en moerasvogels geld ter beschikking gekregen.

In 2006 is een project bij het Beijersche afgerond. Ook een
project in de Berkenwoudse Driehoek nadert zijn voltooiing.
De resterend vier projecten vertonen helaas stagnatie.
Als gevolg van externe onzekerheden zoals gronden
die nog niet verworven zijn en het risico van
bezwaren van agrarische kant kan een deel van het
beschikbare budget in deze vier projecten mogelijk niet
binnen de gestelde termijn (2010) worden ingezet. Een
scherpere toetsing vooraf door het managementteam op
haalbaarheid en tijdigheid van projecten moet dergelijke
problemen in de toekomst helpen voorkomen.
Met een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij werden
diverse kleinschalige maatregelen voor karakteristieke
soorten van het veenweidegebied uitgevoerd. Zo
werden slootoevers heringericht ter verbetering van het
leef- en foerageergebied van zwarte stern en ringslang.
Bijzonder in dit project was de samenwerking met de
Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard (nvwk)
met betrekking tot de steenuil in de Krimpenerwaard. De
steenuil is de kleinste uil van Nederland en moet het hebben
van extensieve graslanden en kleinschalige agrarische
gebieden. Door schaalvergroting en intensivering
heeft de steenuil het op veel plaatsen moeilijk gekregen.
De nvwk inventariseerde dit kwetsbare uiltje en plaatste
nestkasten. Het Zuid-Hollands Landschap leverde een
financiële bijdrage voor de nestkasten en onderzoeksapparatuur.
Daarnaast richtte de stichting nabijgelegen terreinen
in om de voedselbeschikbaarheid voor de steenuil,
die leeft van muizen, insecten en regenwormen, te vergroten.
In het verslagjaar werden door de vrijwilligers
van de Natuur- en vogelwerkgroep circa 25 territoria
vastgesteld. Het streven van het project is er op gericht
om binnen vijf jaar het aantal territoria tot 35 à 40 te hebben
uitgebreid.
3 Beheren
Natuur- en landschapsbehoud suggereert vaak een passieve
instelling; een stuk bestaande natuur met een hek
eromheen waar niets meer mag gebeuren. Niets is minder
waar, de honderd terreinen van het Zuid-Hollands
Landschap moeten zorgvuldig onderhouden en beheerd
worden. Beheer kan gedefinieerd worden als het verrichten,
of soms juist het nalaten, van reguliere onderhoudsmaatregelen
in natuur en landschap. Dit beheer is primair
gericht op de instandhouding of verdere
ontwikkeling van gewenste plant- en diersoorten,
natuurtypen en cultuurlandschappen. Het beheer van de
haar toevertrouwde terreinen is de kernactiviteit van het
Zuid-Hollands Landschap. De helft van de medewerkers
en vrijwilligers is hier direct mee bezig en bijna driekwart
van de begroting wordt hieraan besteed.
Naast natuur en landschap zien onze bezoekers het
beheer in actie: werkzaamheden zoals bijvoorbeeld
maaien, een luidruchtige motorzaag in één van de meer
dan 4.000 knotwilgen die we beheren of een flinke kraan
die een sloot uitbaggert.
Veenweiden
Al direct bij aanvang van het jaar werd de planning flink
verstoord. De storm van medio januari veroorzaakte forse
schade. Een aantal omgewaaide bomen op de Molenkade
bij Lexmond vroeg per direct aandacht. Naast andere
omgewaaide bomen trad ook schade op aan schermen in
diverse eendenkooien. Al met al diende zich een flinke
portie onvoorzien en extra werk aan.
Ook het rietmaaiwerk in de buitendijkse gebieden liep in
deze periode niet soepel. Veelvuldige hoge rivierstanden
als gevolg van de vele regen in onze buurlanden, weinig
oostenwind die het rivierengebied leeg blaast en de
steeds natte vegetaties maakten het werken vrijwel
onmogelijk. De werkzaamheden in de binnendijkse rietlanden
liepen gelukkig wel voorspoedig, waardoor wat
tijdwinst kon worden geboekt.
Zaag- en griendwerk was al vroeg afgerond. Mede doordat
de afgelopen jaren deze werkzaamheden goed op
orde zijn gebracht zijn er geen achterstanden. Bij de uitvoering
wordt rekening gehouden met de aanwezigheid
van eventuele zich vroeg vestigende broedvogels.
Bosschages waar mogelijk roofvogels als sperwer en
havik broeden worden al in november geïnspecteerd. Bij
het aantreffen van horsten wordt de planning naar voren
geplaatst, zodat de werkzaamheden al in januari geheel
zijn afgerond en er geen verstoring zal optreden. Ook bij
broedplaatsen van vroeg territoriaal actief wordende
uilen worden de werkzaamheden voornamelijk in
december en januari gepland.
In 2007 zijn alle hoogstamfruitbomen weer gesnoeid en
van een vaste mestgift rond de stamvoet voorzien. De
boomgaarden van de stichting staan er dan ook perfect
bij en leveren hiermee een bijdrage aan de beleving van
het Hollandse landschap.
2 inrichten / 3 beheren
9

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
10
Het graslandbeheer verliep vanwege de compleet verregende
zomer zeer moeizaam. Voor onze grashuurders
was 2007 dan ook een moeilijk jaar waarin de reservaatsgraslanden
niet de verwachte kwaliteit opleverden.
Gelukkig kijken de agrariërs door zo’n jaar heen omdat
zij gewend zijn aan wisselende groeiomstandigheden.
Vrijwel al onze grashuurders hebben inmiddels dan ook
aangegeven dat zij ook in 2008 de samenwerking willen
voortzetten.
De late maaidata leidde tevens tot bovenmatige groei van
storingssoorten als ridderzuring en akkerdistel.
Storingssoorten of plaagsoorten zijn planten die minder
gewenst zijn daar zij voor overlast bij agrarische buren
zorgen en beperkend zijn voor de ontwikkeling tot weidevogel-
of botanisch grasland. Het Zuid-Hollands
Landschap wil op plaatsen waar deze soorten overlast
geven voor onze (agrarische) buren de overlast beperken.
Door aanschaf van een speciale machine kon de disteloverlast
voor onze agrarische buren goed worden tegengegaan.
De ridderzuring kende echter een forse uitbreiding
door de extreem late maaidata, die weer het gevolg
waren van het uitblijven van droog weer.
Naast bovengenoemde storingssoorten dienen zich in
toenemende mate overlast veroorzakende exoten aan. Zo
werden in het verslagjaar weer forse hoeveelheden grote
waternavel in de Elfenbaan aangetroffen. Deze exotische
plant kan hele watergangen overwoekeren, waarna nog
nauwelijks leven in het water mogelijk is. Tezamen met
het Hoogheemraadschap van Rijnland werd de soort
zoveel mogelijk verwijderd. Grote waternavel heeft zich
inmiddels ook in de Krimpenerwaard gevestigd, waar we
in dit beginstadium hebben gekozen voor een intensieve
aanpak. Ook hier werken we goed samen met de waterbeheerder,
in dit geval het Hoogheemraadschap van
Schieland en de Krimpenerwaard.
Een kostenintensieve werkzaamheid is de slootschoning.
Dit is het periodiek verwijderen van waterplanten om te
voorkomen dat de sloot dichtgroeit en uiteindelijk verlandt.
Binnen de regio Veenweiden is ruim 900 kilometer
aan slootkant aanwezig. In de veenweidegebieden is
water veelal de eerste drager van de natuurwaarden.
Voldoende en goed water is dan ook een belangrijke voorwaarde.
Het Zuid-Hollands Landschap besteedt daarom
de uiterste zorg aan het slootschonen. Zorgvuldig worden
uitvoeringswijze, uitvoeringstijdstip en de meest
gunstige machine geselecteerd. Zeldzame waterplanten
als krabbescheer worden ontzien. Ook wordt er naar
gestreefd om plaatselijk overhoeken te sparen zodat er
voldoende dekking overblijft voor tal van waterdieren. In
toenemende mate ondervinden wij ondersteuning voor
dit beleid bij de waterschappen. De samenwerking is dan
ook ronduit goed te noemen. Om aandacht te vragen voor
de hoge (en niet-gesubsidieerde) kosten van deze werkzaamheden
in relatie tot de ecologische resultaten is in
het verslagjaar een project opgestart met als doel het eva-
lueren van het gevoerde beheer en het beschrijven van de
ecologische meerwaarde.
In de Elfenbaan, de ecologische verbindingszone parallel
aan rijksweg 11 tussen Bodegraven en Leiden, wijzen de
ontwikkelingen op een geleidelijke toename van de
natuurwaarden.
Met name het meest recente en zeer nat aangelegde deelgebied
tussen Bodegraven en Alphen ontwikkelt zich
snel. Een knelpunt is hier echter de eerder genoemde
aanwezigheid van de plaagsoort grote waternavel. Ook
leidt de beperkte kwaliteit van de stuwen en overstorten
in het gedeelte Leiden - Alphen tot (financiële) zorg.
Voor het tweede jaar voerde het Zuid-Hollands
Landschap het beheer in de Heemtuin te Krimpen aan
den IJssel. Inmiddels beginnen de vegetaties zich goed te
herstellen en is het bij aanvang aangetroffen achterstallig
onderhoud vrijwel weggewerkt. Lovende reacties en
volop bloeiende orchideeën waren de beloning voor de
terreinbeheerders.
Eilanden
Op Goeree liggen enkele terreinen waar zogenaamde
‘hoagten’ voorkomen zoals bijvoorbeeld op de Kleistee en
de Kouwe Grond. Hoagten zijn zandwallen, die landbouwperceeltjes
omsluiten. Deze zandwallen dateren in
veel gevallen uit de jaren rond 1850. Een stukje cultuurhistorie
van de bovenste plank dus. Zij hebben een kenmerkende
begroeiing van onder meer buntgras, eikvaren
en korstmossen. Om deze karakteristieke begroeiing te
behouden, dienen struiken en bomen niet de overhand te
krijgen. Bovendien onttrekt een overmaat aan struweel
de wal zelf aan het zicht. In het verslagjaar zijn op zowel
de Kleistee als de Kouwe Grond delen van de hoagten
vrijgemaakt van het teveel aan struiken en bomen. De
Vereniging Natuur en Landschap Goeree Overflakkee is
de stichting daarbij behulpzaam geweest.
In de Preekhilpolder is enkele jaren geleden gestart met
het breder meemaaien van de overgangen tussen de teen
van de dijk en het rietland. Dit heeft geleid tot een duidelijke
toename van brede orchis op deze overgangen. Dit
soort beheer vraagt wel meer inzet van kleinere machines
en meer handkracht en is dus per saldo wat duurder,
maar de resultaten zijn er ook naar.
Ook op D’Onlanden is een duidelijke uitbreiding van
brede orchis vanuit het bestaande gebiedje naar de
nieuwe percelen waar te nemen.
In de Westduinen is voortgegaan op de weg om de sterke
uitbreiding van het jacobskruiskruid te beperken.
Jacobskruiskruid kan schadelijk zijn voor vooral
paarden. Voor de bloei zijn twee rondes gemaakt waarbij
de planten compleet werden uitgetrokken en afgevoerd.
Evenals voorgaande jaren zijn de drie grootste groeiplaatsen
van de herfstschroeforchis weer uitgerasterd en

daarmee beschermd tegen de grazende koeien en
paarden. Zo kunnen de planten ongestoord bloeien en
zaad zetten. Na verspreiding van het zaad worden de
rasters weer weggehaald.
Op het Eiland van Brienenoord hebben gedurende het
voorjaar, zomer en herfst weer Schotse Hooglanders
gelopen. Het seizoen is met twee vrouwelijke dieren en
hun respectievelijke kalveren van vorig jaar begonnen.
Aan het eind van het seizoen is er één kalfje geboren. De
Schotse Hooglanders – en al helemaal de kalfjes – zijn
zeer geliefd bij het publiek. Begrazing is de belangrijkste
beheersmaatregel op het Eiland.
Op de forten Noorddijk en Penserdijk heeft het gebruikelijke
knotwerk aan de wilgen plaatsgevonden. Op fort
Penserdijk is dit met een enthousiaste scoutinggroep uitgevoerd.
Voor fort Noorddijk bestaat er zorg voor de fortgracht.
Hier zit een grote hoeveelheid bagger in, die hoognodig
verwijderd zou moeten worden. Omdat het erg lastig is
om er bij te komen en omdat het om een grote hoeveelheid
gaat is dit een kostbare zaak. Hopelijk zijn er in 2008
mogelijkheden om deze klus te klaren.
In Kaapduin is verder gegaan met het herstel van duingrasland.
Opnieuw is een oppervlakte struweel en bomen
ter grootte van circa 2000 m 2 verwijderd ten gunste van
duingrasland. Net als de rest van de duinen heeft ook
Kaapduin de neiging om dicht te groeien met struweel en
bos.
Dit gaat ten koste van duingrasland en natte duinvalleien.
Hierdoor nemen de waardevolle en karakteristieke
soorten van die biotopen af. Er moet dus hard gewerkt
worden om het dichtgroeien tegen te gaan.
In de Duinen van Oostvoorne wordt een groot deel, zo’n
135 hectare, begraasd met Galloway runderen en
IJslandse pony’s. Ondanks de begrazing moeten delen
van de Duinen worden gemaaid en afgevoerd. Dit is
onder andere het geval op het Gamandervallei en de
Vliegveldvallei. De Gamandervallei is de enige groeiplaats
in Nederland van de moerasgamander, een typische
soort van natte duinvalleien.
In de Duinen van Oostvoorne zijn weer de zogenaamde
elzenscheringen geknot en waar nodig ingeboet met
jonge elzen. De elzenscheringen, eigenlijk windsingels
van knotelzen, waren van oorsprong bedoeld om de in de
duinen gelegen tuinderijtjes te beschermen tegen wind
3 beheren
11

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
12
en zand. Ze zijn vele decennia oud en vormen dus
waardevolle landschapselementen. Het Zuid-Hollands
Landschap hecht er aan om de elzenscheringen zo veel
mogelijk in stand te houden.
Kust
De regio Kuststreek wordt gekenmerkt door binnenduinrandbossen
en landgoederen op de zandwallen. Niet verwonderlijk
dat hier het accent ligt op bosbeheer. In het
verslagjaar is een laatste inhaalslag gepleegd op het
gebied van het verwijderen van gevaarlijk overhellende
bomen en grotere dode takken langs wegen, paden en
woningen. Het betreft voornamelijk populieren en abelen
maar ook enkele afstervende beuken. Waar vermoed
wordt dat vleermuizen in een boom overwinteren, wordt
de boom vooraf onderzocht op de aanwezigheid van deze
zoogdieren. Dit was in het verslagjaar niet het geval.
Bij Huys Te Warmont viel een aantal slecht wortelende
beuken en sparren ten prooi aan een storm. Deze bomen
kwamen waarschijnlijk door de in 2005 en 2006 uitgevoerde
herstelwerkzaamheden in een te open deel van
het bos te staan, zonder voldoende steun in de vorm van
sterke wortels. Ook vielen er onverwacht twee zware wilgen
in de Leede, een aangrenzende drukke vaarroute.
Deze bomen werden met gezwinde spoed opgeruimd.
Onze groep vaste vrijwilligers bracht veel tijd door op een
eiland in de kasteelvijver. Niet om uit te rusten maar om
achterstallig bosonderhoud te plegen. Langs vrijwel de
gehele lengte van het eiland langs het Grand Canal werd
een tien meter brede strook, conform de oorspronkelijke
aanleg, weer vrijgesteld van voornamelijk esdoorn maar
ook veel bamboe. Aan de andere kant van het eiland werd
een eeuwenoude bruine beuk ontdaan van alle houtopslag
onder haar kroon waardoor de boom weer in al haar
solitaire glorie zichtbaar werd.
Langs de oprijlaan van Te Werve werden de bermen weer
vrijgesteld van houtopslag en de laanbomen van klimop
ontdaan. Kluwen klimop boven in een boomkroon
maken de boomtop zwaar en kunnen de nekslag betekenen
voor oudere bomen tijdens een storm. Ook plantten
onze vaste vrijwilligers 4.000 narcissen, krokussen en
sneeuwklokjes.
Verder moesten vijftien populieren van een halve eeuw
oud worden gekapt, wegens dreigend gevaar voor de aangrenzende
woonbebouwing.
Bij Langeveld hakte onze vaste groep vrijwilligers uitlopende
esdoornstruiken weer af om meidoorn en zwarte
els meer kansen te geven. Met de aanleg van de duinrel en
het afplaggen van graslanden in 2005 en 2006 ontstonden
er saaie en vrij open bosranden. Om meer variatie aan
te brengen namen wij, door middel van zagen, ‘happen’

uit deze rechte randen. Hierdoor komt er meer licht in
het bos en ontstaat er meer lengte bosrand. Bosrand is
een belangrijke groei- en verblijfplaats voor vele planten
en dieren. Ook de groepen reeën en damherten die in
Langeveld voorkomen hebben baat bij dichte bosranden.
Hierdoor functioneert het bos beter als rustgebied voor
dit wild en zal de behoefte om landinwaarts te trekken
verminderen. Helaas werden in 2006 twee dode reeën
aangetroffen, één hiervan was het gevolg van een aanrijding
met een auto.
Achter de Nieuwe Poel in het Staelduinse Bos werden tien
doorgeschoten knotwilgen en een omgevallen populier
geknot en opgeruimd. De vrijkomende houtsnippers
kamen van pas bij het aanvullen van een veepad tussen
twee graslandpercelen.
In 2006 werd een takkenril aangelegd rondom het centrale
bunkerdorp, dat als vleermuisreservaat is ingericht.
Omdat het takkenhout vrij snel ineen zakt werd deze
plaatselijk weer aangevuld met esdoornstammetjes uit
de directe omgeving.
In het kader van het project ‘klimaatbosjes’ van het
samenwerkingsverband de landschappen werden er op
drie plekjes in het Staelduinse Bos en Te Werve in totaal
achttien walnotenbomen geplant en voorzien van uitleg
over de belangrijke functie die onze bossen hebben voor
het vastleggen van CO2. Eén particulier was zo enthousiast
over dit initiatief dat hij ons een schenking deed ter
hoogte van de aanlegkosten van één klimaatbosje.
Algemene terreinvoorzieningen
Voor beheer en onderhoud worden middelen ingezet.
Menskracht om het werk te verrichten met materieel en
materialen op talloze plaatsen binnen onze terreinen. De
algemene terreinvoorzieningen vormen de plaatsgebonden
middelen die noodzakelijk zijn om het gewenste
beheer te kunnen uitvoeren. De aard van het terrein en
het beheer bepalen welke terreinvoorzieningen noodzakelijk
zijn. Uiteraard zijn wegen en paden noodzakelijk
om het terrein te bereiken. Waar vee loopt zijn er kilometers
afrastering (in de terreinen van het Zuid-Hollands
Landschap grazen tweeduizend koeien en drieduizend
schapen), terwijl in het natte veenweidegebied met zijn
uitgebreide slotenpatroon er weer talloze bruggen, dammen
en duikers nodig zijn voor het functioneren van de
waterhuishouding.
De toegang van Mildenburg op Voorne is flink aangepakt:
eerst is een laag zand aangebracht en daar bovenop
een laag lavagranulaat. Hierdoor behoort een natte, modderige
toegang tot het verleden. Dit is voor de wandelaar,
maar ook voor het beheer prettig.
In eendenkooi Klein Profijt is een toegangsweg van circa
100 meter lang opgehoogd en voorzien van een laag kleischelpen.
Deze weg is de enige toegang die geschikt is
voor kooiwerkzaam heden en aanvoer van materieel.
In Wassergeest vorderen we gestaag om de bospercelen
van schouwpaden te voorzien. Een schouwpad is een
open strook grond langs een sloot die jaarlijks machinaal
geschoond moet worden. Waar deze paden ontbreken
wordt eerst getracht om vanaf de overzijde beide oevers
tegelijk te schonen. Waar dit onmogelijk is worden er in
bos- en struweelpercelen schouwpaden aangelegd. Zo
ook op Wassergeest waarbij wij dankbaar gebruik maken
van het aanbod van de Raad voor de Kinderbescherming
om taakgestrafte jongeren in te zetten bij het verwerken
van afgezaagd hout.
In onze nieuwe aanwinst Vinetaduin gingen wij gelijk
aan de slag met het achterstallig onderhoud aan toegangswegen
en afrasteringen. Zo werd onder meer de
toegangsweg naar een woning en bedrijf opgehoogd en
tevens werd bij de ingang van het terrein een nieuwe toegangspoort
geplaatst.
Afrasteringen en hekwerken zijn simpel gezegd middelen
om dieren binnen te houden en mensen buiten een
deel van een terrein. Soms heeft men hier geen begrip
voor en worden er vernielingen aangericht. Om deze
reden moesten wij 200 meter afrastering herstellen in het
terrein Langeveld, om liefdespaartjes uit het bos te
weren. In het Staelduinse Bos ondervinden wij steeds
weer overlast van ruiters en moutainbikers die zich illegaal
in het bos begeven. Eerder geplaatste hekwerken
werden moedwillig doorgeknipt of -gezaagd, wat weer
zo veel mogelijk is hersteld.
Het bos kent een grote aantrekkingskracht op het verstedelijkte
Westland, maar is te klein om naast de wandelaars
ook intensievere recreatievormen op te vangen. De
stichting ijvert dan ook voor nieuwe bosaanleg in de aangrenzende
Oranjebuitenpolder.
Het veekerende raster in de Westduinen is over een
lengte van ruim 600 meter vervangen. In de Westduinen
worden in het zomerhalfjaar koeien en paarden ingeschaard.
Omdat een zeer groot deel van het terrein direct
grenst aan de openbare weg, is een deugdelijk raster een
vereiste.
In de veenweideregio hebben de greppels en bijbehorende
duikers de nodige aandacht gekregen. Door een
goed greppelbeheer kan worden ingespeeld op het vasthouden
van kwel, kan opgroeibiotoop voor weidevogelkuikens
worden gerealiseerd en kan verzuring worden
voorkomen. Een en ander vraagt een zorgvuldige keuze,
een grote terreinkennis en een waakzaam oog van de
beheerder.
3 beheren
13

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
14
Recreatie
In een provincie met vier miljoen inwoners is er een
sterke behoefte om in de vrije natuur te recreëren. Het
Zuid-Hollands Landschap werkt hier graag aan mee.
Gelukkig is 99 procent van onze terreinen toegankelijk of
beleefbaar voor het publiek. Het voorzieningenniveau is
afgestemd op de aard van het terrein en de draagkracht
ervan. Zo kan een ontoegankelijk moerasgebied als de
Zouweboezem alleen vanaf de omringende kaden worden
beleefd terwijl onze buitenplaatsen weer van kilometers
wandelpaden zijn voorzien. Naast het aanbod van
recreatieve ontsluiting in de vorm van in totaal 110 kilometer
aan wandelpaden (waarvan enkele deel uitmaken
van landelijke routenetwerken) zijn er ook informatieve
voorzieningen zoals bewegwijzering, wandelroutebeschrijvingen
en informatiepanelen. De bezoeker kan van
het fraaie landschap en de flora en fauna genieten vanaf
165 zitbanken, 55 picknicktafels, drie kampeergebieden
en 26 vogelkijkhutten. Ook de sportieve buitenmens
wordt door het Zuid-Hollands Landschap bediend met
goed ingepaste zwem- en schaatsmogelijkheden in de
terreinen.
In het verslagjaar werd een extra wandelmogelijkheid
gerealiseerd in de Spijkerboorse Kade: mede dankzij een
subsidie van de Stichting Molenkolk kan nu een rondwandeling
in het gebied worden gemaakt. In polder
Kattendijksblok werd het recreatiesteunpunt verhoogd,
zodat men beter zicht heeft op de gerealiseerde plas-dras
voor weidevogels. Bij het nieuw verkregen terrein
Ooievaarsbuitenstation Haastrecht werd een wandelroute
aangelegd, een picknicktafel geplaatst en een tweetal
informatiepanelen aangebracht. Dit nieuwe gebied
zal op termijn de bezoekerstoegang tot het achterliggende,
nog in te richten gebied gaan vormen.
Uiteraard bestond een belangrijk deel van het reguliere
werk uit het onderhouden van deze voorzieningen. Mede
dankzij de aanschaf van een nieuwe specialistische maaimachine
konden de wandelpaden sneller en effectiever
worden gemaaid. Het schilderwerk van banken en panelen
vraagt jaarlijks onderhoud, evenals het regelmatig
aanpassen van de wisselinformatie in ruiven en het vullen
van de folderbussen. Helaas moet ook een deel van de
tijd worden besteed aan het verwijderen van graffiti en
het repareren van beschadigingen door vandalisme. Met
name een ruif bij terrein Berkenwoudse Boezem was dit
jaar doelwit. Deze ruif werd in 2007 tot drie maal toe
geheel vernield.
Anderzijds stemt het veelvuldige gebruik dat gemaakt
wordt van onze voorzieningen tot grote tevredenheid.
Aan het einde van het jaar is aan de noordzijde van de
Slikken van Voorne, ter hoogte van de Kleine Slufter, een

kijkhut gerealiseerd. Door medewerking van Rijkswater -
staat en sponsoring door Lyondell en de Nationale
Postcode Loterij is deze prachtige hut met een schitterend
uitzicht op de Slikken van Voorne tot stand gekomen.
Op het Groene Strand zijn langs de aanwezige wandelroute
naar het bestaande vogelkijkscherm, twee nieuwe
kijkschermen geplaatst. Hierdoor heeft men een uitstekend
uitzicht op de nieuwe duinvalleien en het
Oostvoornse Meer, voor vogelaars een bekende plek.
De bewegwijzering naar de Kleistee is in overleg met de
gemeente Goedereede verbeterd. Het terrein ligt enigszins
verscholen, maar is nu hopelijk ook voor anderen
dan de bewoners van Ouddorp, beter te vinden.
Aan de voet van de Brielse Gatdam is enkele jaren geleden
een parkeerplaats aangelegd als onderdeel van een pakket
maatregelen voor de kop van Voorne, waarin verbetering
of aanleg van recreatieve voorzieningen waren voorzien.
Na verloop van tijd bleek dat de constructie niet
voldeed. Inmiddels was de parkeerplaats in beheer bij het
Zuid-Hollands Landschap gekomen. Dit was aanleiding
om de parkeerplaats van een andere bovenlaag te voorzien.
Dit kon uitgevoerd worden door een bijdrage van
de Nationale Postcode Loterij.
Langs de Haarlemmertrekvaart werd op verzoek van
woonbootbewoners snelheidsborden geplaatst om oeverafslag
en overspoelde nesten van watervogels te voorkomen.
Deze openbare vaarweg wordt steeds populairder
bij motorbootbezitters. Het Zuid-Hollands Landschap
beheert de natte zone tussen de vaart en de spoordijk in.
Dankzij een financiële bijdrage van het vsb Fonds
Westland konden wij zes nieuwe zitbanken en één picknicktafel
bijplaatsen in het Staelduinse Bos. In Huys Te
Warmont werden acht fraaie zitbanken geplaatst op plekken
waar, dankzij de recente uitvoering van het restauratieproject
fraaie uitzichten zijn ontstaan.
Natuurwaarden en de recreatieve belevingswaarde van
onze terreinen zijn gebaat bij een goed beheer en voldoende
toezicht. Toezicht is niet alleen het handhaven
van de toegangsregels maar ook het opsporen of voorkomen
van ongewenst gebruik van het terrein zoals bijvoorbeeld
stroperij, het openbreken van afgesloten bunkers of
het uitsteken van beschermde planten. De bezoekers die
zich wel aan de toegangsregels houden verwachten van
ons dat wij overtreders tot de orde roepen. Met name
onze terreinen in en om de grote steden hebben te maken
met toenemende bezoekersaantallen en met bezoekers
die het niet altijd vanzelfsprekend vinden om zich aan de
regels te houden. In het algemeen kan gesteld worden dat
3 beheren
15

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
16
het publiek de aanwezigheid van medewerkers van het
Zuid-Hollands Landschap waardeert. Over de aanwezigheid
in de vorm van toezichthouders is men wat verdeeld.
Zo bereiken ons regelmatig geluiden dat men het
fijn vindt dat er mensen zijn die een oogje in het zeil houden,
maar het niet direct noodzakelijk vindt dat dit
gepaard moet gaan met het bekeuren van overtredingen.
Hier ligt ook voor het Zuid-Hollands Landschap een
dilemma. Enerzijds wil zij voornamelijk gastheer zijn,
anderzijds is ook bij ons de realiteit dat de normen en
waarden onder druk staan en de politiebevoegdheden
een noodzakelijk middel zijn voor de medewerkers.
Het Zuid-Hollands Landschap zette in 2007 21 medewerkers
in voor 670 dagen toezicht, tegen 604 dagen
begroot. Er zijn in totaal 99 processen-verbaal uitgeschreven,
11 minder dan in 2006.
De populariteit van onze aanwinst Vinetaduin te Hoek
van Holland nam onder liefhebbers van bunkers toe in
het verslagjaar, met name door de verspreiding van
videoverslagen op internetsites. Vele uren werden
besteed aan het opvolgen van meldingen van ongewenst
bunkerbezoek en het herstellen van doorgeknipt prikkeldraad.
In één geval werden er zelfs wapens aangetroffen.
In 2008 zal versterkt worden ingezet op het herstel van
alle afrasteringen aan de buitenzijde van het terrein en
het dichtmaken van de belangrijkste illegale ingangen
tot de bunkers.
Daarentegen lijkt de nieuwe inrichting van het centrale
bunkerdorp in het Staelduinse Bos en regelmatige controle
van de bunkers zijn vruchten af te werpen. Een
enkele nieuwsgierige bezoeker werd gemaand dit deel
van het terrein te verlaten. Bij één bunker werden toch
nog twee staalplaten deuren ingetrapt.
Een nieuw verschijnsel deed in 2007 zijn intrede bij de
Oranjeplassen; het beschikbaar stellen van vergunningen
voor sportvissers vanaf twee stekken aan de zuidoever
van de plas. Vijftien liefhebbers maakten hiervan
gebruik. De Oranjeplassen zijn beroemd om hun
reusachtige karpers en dit trok nogal wat zwartvissers
aan die vaak op de meest ontoegankelijke plekken werden
betrapt. Hiermee bieden wij de sportvisser een legaal
alternatief om hun liefhebberij te beoefenen waardoor
het aantal overtredingen in 2007 afnam.
Bij Langeveld werden drie stropers van reeën en damherten
gepakt. Hierbij verleende de politie assistentie.
In de buurt van het Keukenhofbosch werden zeven jagers
geverbaliseerd voor het illegaal beoefenen van de jacht op
eenden in een wak.
Op de Slikken van Voorne kwam het niet aanlijnen van
honden die zich bevinden in het zogenaamde vogelrustgebied
vaak voor. Daarnaast kwam het hinderlijk parkeren,
bijvoorbeeld op een invalidenparkeer plaats of uitrit,
het achterlaten van (een flinke hoeveelheid) afval en zelfs
het graven in de duinen met behulp van een metaal -
detector voor.
Gebouwen
In onze natuurgebieden zijn er meer dan vijftig gebouwen
die door het Zuid-Hollands Landschap worden
beheerd. Deze worden onderverdeeld vier categorieën,
zijnde cultuurhistorisch waardevolle gebouwen (forten,
boerderijen, molens en monumentale woningen), gebouwen
met een recreatieve of educatieve functie (bezoekerscentra,
kampeergebouwen), beheeropstallen (werkschuren,
veeschuren en beheerderswoningen) en overige
gebouwen (woningen).
Van de 20 gebouwen met een monumentale status hebben
er aan het einde van het verslagjaar nog acht te kampen
met grootschalig achterstallig onderhoud. Dit is een
ongewenste situatie omdat het in stand houden van
monumentale gebouwen op onze terreinen deel uitmaakt
van de statutaire doelen. Tot nu toe blijkt het vinden
van financiering voor dergelijke kostbare restauratieprojecten
relatief lastig. In het verslagjaar is met
Monumentenzorg gesproken over de subsidiemogelijkheden.
Naar verwachting hebben wij in 2008 hierover
uitsluitsel.
In het verslagjaar hebben diverse reguliere onderhoudswerkzaamheden
plaatsgevonden. Zo is bij Huys Te
Warmont het dak van de monumentale boswachterswoning
naast de hoofdingang vernieuwd. In hetzelfde terrein
werd een rioolpersleiding doorgetrokken naar de
Oranjerie en op het aangelegde sanitair aangesloten.
Aan de Vereniging Vrienden van het Staelduinse Bos
werd het rijksmonument d’Oude Koestal, in gebruik als
bezoekerscentrum, in erfpacht gegeven.

Verder werden enkele bomen verwijderd die te dicht op
de gevel van het Dordtse Huys aan de Diefdijk stonden.
Tevens werden enkele malen dak- en schoorsteenlekkages
verholpen.
Door de gronden van gebouwen in erfpacht uit te geven,
houdt het Zuid-Hollands Landschap invloed op ontwikkelingen.
Dit speelt met name in de binnenduinrand van
Oostvoorne, waar de stichting de ondergrond van circa
veertig huizen in erfpacht heeft uitgegeven. Een jaarlijks
terugkerende activiteit is hier het voeren van overleg met
woningeigenaren met (ver)bouwplannen. De bij ons
ingediende bouwplannen worden getoetst aan het
behoud en waar mogelijk het herstel van het kenmerkende
kleinschalig binnenduinlandschap met de streektypische
duinboerderijtjes.
Indien nodig wordt er met de bewoners gesproken over
lichte aanpassingen van de bouwplannen. Met het eindresultaat
blijft de cultuurhistorische waarde van het
binnenduingebied onaangetast en wordt comfortabel en
modern wonen niet belemmerd.
Beheerplanning en -administratie
In het beheerplan worden de natuurdoelstellingen van
een natuurgebied onderbouwd en (op kaart) vastgelegd
en worden afwegingen in het beheer beschreven. Het
beheerplan beschrijft welk beheer en welke acties er voor
de komende periode nodig zijn om de beschreven doelen
in stand te houden of te realiseren. Beheersplanning is
van grote waarde voor een planmatig duurzaam natuurbeheer.
Het is verder gebleken dat de in de beheerplannen
beschreven streefbeelden en actiekaarten een zinvolle
bijdrage leveren bij gebiedsgerichte beleidsplannen
van overheden etc. Ook kan er vaak beter ingespeeld worden
op verwervingsmogelijkheden of inrichtings- en
beheerkansen.
Het beheerplan wordt vastgesteld door het managementteam
en vormt het kader voor het regiohoofd. Aangezien
een te sterk verouderd beheerplan zijn kracht als sturingsinstrument
verliest, hanteert het Zuid-Hollands
Landschap doorgaans een planperiode van zes jaar. Deze
periode komt ook overeen met het subsidietijdvak van
Programma Beheer, waardoor optimaal ingespeeld kan
worden op het nakomen van de gestelde beheersvoorschriften.
Bovendien draagt een actueel beheerplan bij
aan optimale nieuwe aanvragen voor Programma Beheer.
Alle terreinen van de stichting zijn van een recent (maximaal
zes jaar oud) beheerplan voorzien. In het verslagjaar
zijn conform planning voor zestien terreinen een beheerplan
gemaakt (wegens samenvoeging van aangrenzende
terreinen zijn dit vijftien plannen geworden). Het betreft
op één nieuw gebied na (Heemtuin Krimpen) allemaal
actualiseringen van bestaande beheerplannen.
Bijna de helft van het door de stichting beheerde areaal
(verdeeld over 22 terreinen) valt binnen Europees
beschermde zones, de zogenaamde Natura 2000-gebieden.
Voor deze gebieden zijn vanuit het ministerie van
lnv zogenaamde instandhoudingsdoelstellingen opgesteld.
Door de overheid worden voor deze gebieden de
komende jaren beheerplannen vastgesteld, waarin deze
natuurdoelen zijn uitgewerkt in maatregelen en voorschriften.
Deze Natura 2000-beheerplannen hebben een
wettelijke status: beheerders, eigenaren en gebruikers
moeten zich hieraan houden. Door in de eigen beheerplannen
de Natura 2000-doelen over te nemen en te
beschrijven wat ze betekenen voor het deel dat het Zuid-
Hollands Landschap beheert, kan er getoetst worden of
het beheer in overeenstemming is met de instandhoudingdoelen
en kunnen de eigen beheerplannen optimaal
ingezet worden bij de inspraak op de overheidsvoornemens.
Voor één beheerplan, namelijk die voor de
Zouweboezem, is gekozen deze ook op te stellen in het
format zoals de overheid haar beheerplannen voor
Natura 2000-gebieden gaat opstellen. Dit is gedaan om
de visie van het Zuid-Hollands Landschap optimaal te
laten doorwerken in het overheidsbeleid. Het opstellen
van dit beheerplan is uitbesteed aan een adviesbureau.
Ten behoeve van een doelmatig terreinbeheer is het voeren
van een goede beheeradministratie noodzakelijk. Het
enkele jaren geleden geïmplementeerde computerprogramma
NeLis bewijst daarbij goede diensten. Dit programma
dient als database voor talloze terreingegevens,
van aantallen knotbomen tot lengtes wandelpad in een
terrein, en biedt ondersteuning aan het plannen, uitvoeren
en evalueren van het beheer. Ook voor het opstellen
van correcte aanvragen voor Programma Beheer is NeLis
onmisbaar. Kleine afwijkingen in kaartgrenzen of opgegeven
aantallen landschapselementen kunnen namelijk
al tot subsidieafwijzingen leiden. NeLis wordt verder
ontwikkeld en onderhouden in overleg met vijf andere
provinciale Landschappen en Natuurmonumenten.
3 beheren
17

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
18
In het verslagjaar zijn er voor de terreinen waarvoor het
eerste subsidietijdvak van Programma Beheer eind 2007
afliep, nieuwe aanvragen opgesteld.
Deze konden van november 2007 tot januari 2008 ingediend
worden. Reeds in september is begonnen met het
opstellen van deze aanvragen. Op deze manier konden de
aanvragen goed worden voorbereid en zo snel mogelijk
na de openstelling van de aanvraagperiode worden ingediend.
Bij Programma Beheer is er namelijk per provincie
sprake van een subsidieplafond en geldt het principe wie
het eerst komt die het eerst maalt. Tijdig indienen van
aanvragen verkleint het risico dat er geen beheersubsidie
voor een terrein verkregen wordt. Gemiddeld duurt het
een half jaar voordat de aanvragen beschikt worden.
In 2007 was voor 3.271 hectaresubsidie in het kader van
de Subsidieregeling Natuurbeheer aangevraagd. Dit is 89
procent van het areaal dat door het Zuid-Hollands
Landschap beheerd wordt. Dat niet alle terreinen of terreindelen
in de subsidieregeling zijn opgenomen komt
omdat er specifieke eisen bestaan voor het mogen aanvragen
van deze beheersubsidie. Zo moet de aanvrager eigenaar
zijn of een erfpachtovereenkomst voor minstens 25
jaar hebben. Terreinen waarvoor ‘slechts’ een beheerovereenkomst
is afgesloten, zijn van deze subsidieregeling
uitgesloten. Verder komt het voor dat terreindelen niet
binnen de gestelde voorwaarden onder te brengen zijn of
dat er niet voldaan kan worden aan de beheervoorschriften.
Van het areaal wat onder Programma Beheer valt, is 39%
een zogenaamd pluspakket. In 2006 was dit 38 procent.
Pluspakketten bevatten hogere natuurwaarden, onder
meer door de aanwezigheid van kenmerkende dieren en
planten.
Hoewel het Zuid-Hollands Landschap nu al tot de terreinbeheerders
met het hoogste aandeel pluspakket
behoort, is de ambitie van het Meerjarenbeleidsplan om
bij de volgende bulk aanvragen, in 2011, voor 50% van het
areaal een pluspakket aan te kunnen vragen.
Het is niet uit te sluiten dat er tegen die tijd een andere
prestatie-indicator gekozen moet worden, omdat
Programma Beheer vervangen wordt door een nieuw
subsidiestelsel. Het Zuid-Hollands Landschap is hier
intensief bij betrokken, door te participeren in de ontwikkeling
van de zogenaamde Doelencatalogus. Dit is
een gezamenlijk project van de grote terreinbeherende
organisaties waaronder het samenwerkingsverband de
landschappen, Staatsbosbeheer en Natuurmonumen -
ten, om tot één gezamenlijke doelentaal te komen. In de
catalogus worden de verschillende beheertypen omschreven
en vastgelegd. Omdat het de bedoeling is dat alle
beherende instanties dezelfde doelentaal gaan hanteren,
verdwijnt de soms aanwezige spraakverwarring over de
thans verschillende benaming van bepaalde natuurtypes.
Verder wordt er gewerkt aan een zo goed mogelijk bij de
werkelijke kosten aansluitende vergoeding voor het
beheer van de verschillende types. Dit geeft voordelen
voor de beheerders onderling, maar ook voor de overheden
die het natuurbeheer vergoeden. De doelencatalogus
beoogt een voor alle terreinbeherende organisaties uniforme
aanduiding van beheertypen met gelijke normkosten
per hectare.
Een belangrijke beheeradministratieve activiteit is het
afsluiten van jaarlijkse grascontracten met agrariërs. In
het verslagjaar zijn 180 pachtcontracten afgesloten. Deze
contracten bevatten afspraken over het gebruik van de
graslanden van de stichting door melkveehouders betreffende
het (tegen vergoeding) beweiden met koeien en het
maaien van het gras voor eigen gebruik. Beide partijen
beleven voordeel aan deze constructie. Het Zuid-
Hollands Landschap verkrijgt een goede mogelijkheid
om het maaien en beweiden te regelen. Voor de boer betekent
het medegebruik van reservaatgrasland een relatief
goedkope uitbreiding van bedrijfsoppervlakte en een
goede mogelijkheid om jongvee en schapen (die goed met
een minder eiwitrijk grasgewas kunnen worden gehouden)
op het bedrijf te houden zonder dat dit ten koste
gaat van het aantal stuks melkproducerend vee.
Het Zuid-Hollands Landschap is er trots op dat zij een
goede verstandhouding heeft met de individuele melkveehouders
in de regio. Bovengenoemd maatwerk, de
jaarlijks terugkerende ‘keukentafelgesprekken’ met de
pachters en de inzet van de beheerders om zich te verdiepen
in agrarische achtergronden staan hierbij aan de
basis. Deze aanpak leidt tot een groot wederzijds begrip
en levert regelmatig creatieve vindingen op die beider
belangen ten goede blijken te komen. De grote inspanningen
die jaarlijks wordt geleverd met betrekking tot
het regelen van de grasuitgifte aan de agrariërs betalen
zich dan ook meer dan terug.
Naast de genoemde goede verstandhouding zijn wij een
van de weinige natuurorganisaties die in grote delen van
haar gebied een wachtlijst voor grashuurders heeft. Ook
zien we dat mede door de intensieve contacten ons graslandbeheer
tot aansprekende natuurresultaten leidt, met
name op het vlak van weidevogels.
Natuurwetenschappelijke Commissie
De Natuurwetenschappelijke Commissie (nwc) is een
onafhankelijke commissie van externe deskundigen, die
het bestuur en de directeur adviseert over het verwerven
en beheren van natuurgebieden en de hieraan gekoppelde
beheerszaken. De commissie heeft viermaal vergaderd
en heeft een terreinbezoek in de Bollenstreek en
Vijfheerenlanden gebracht.
De nwc heeft advies uitgebracht over elf beheer- en evaluatieplannen.
De herstelplannen voor de Zouweboezem
en Huys Te Warmont zijn van een advies voorzien. Ten
slotte is er geadviseerd over het afsluiten van drie jachtverhuurovereenkomsten.

4 Flora en fauna
Het beheer is gebaat bij een goede monitoring- en evaluatiecyclus.
Planten en broedvogels zijn voor de stichting
de belangrijkste graadmeters voor de ontwikkelingen
van de natuurwaarden in een terrein. Door te tellen en de
verspreiding vast te leggen van plant en dier kunnen we
vaststellen of de natuurdoelen zich op de gewenste
manier ontwikkelen. Kwetsbare en bedreigde soorten
van de Rode Lijst krijgen hierbij extra aandacht. Rode
Lijsten worden periodiek door lnv vastgesteld en geven
op een objectieve wijze aan hoe goed of slecht het gaat
met een bepaalde soortgroep. Natuurbeheerders dragen
een grote verantwoordelijkheid voor de Rode Lijst-soorten.
Bij het beheer en (her)inrichting wordt veel aandacht
besteed aan de ontwikkeling en verbetering van de leefgebieden
van kwetsbare planten en dieren.
In het verslagjaar zijn negen terreinen op broedvogels
geïnventariseerd, tegen acht gepland. Daarnaast zijn er
247 vegetatieopnamen gemaakt (tegen 217 gepland).
Verder zijn in 2007 plantenkarteringen uitgevoerd: de
zomerklokjes in Klein Profijt en de meetsoorten van
Programma Beheer in een aantal daarvoor in aanmerking
komende terreinen.
Naast deze standaardmetingen voortkomend uit subsidieverplichtingen
verwelkomt en stimuleert de stichting
vrijwilligers die veldtellingen uitvoeren van overige
soortgroepen, zoals wintervogels, kleine zoogdieren,
vlinders, libellen, amfibieën en vissen.
In het verslagjaar zijn in totaal 46 vergunningen verstrekt
voor het uitvoeren van inventarisaties in de
natuurterreinen van de stichting.
De verzamelde monitoringsgegevens zijn gebruikt bij
het opstellen van de beheerevaluaties. In de evaluatierapportage
worden de natuurontwikkelingen beoordeeld in
het licht van de doelen uit het beheerplan. Het aantal
geplande beheerevaluaties (negen) is gerealiseerd. De
nieuw opgestelde beheerplannen zijn mede gebaseerd op
deze beheerevaluaties.
Landelijke trends
De Europese Unie, en dus ook Nederland, wil in 2010 de
afname van de soortenrijkdom aan planten en dieren in
de EU stoppen. Het Milieu- en Natuurplanbureau geeft
in haar jaarlijkse rapportage aan dat het biodiversiteitsverlies
in 2007 nog niet tot staan is gebracht. Uit de
Natuurbalans 2007 blijkt dat met name dagvlinders en
weidevogels nog steeds in aantal afnemen. Sinds 2000 is
de jaarlijkse afname van weidevogels zelfs opgelopen tot
vijf procent. Zeldzame en bedreigde soorten zijn teruggedrongen
in de natuurterreinen, die dus letterlijk de functie
van reservaatsgebieden vervullen. Hierbuiten, in het
stedelijk gebied en agrarisch gebied, worden veel minder
kenmerkende soorten aangetroffen, aldus de Natuur -
balans.
De meeste natuurgebieden hebben nog altijd te lijden
van versnippering, verdroging en een slechte milieukwaliteit,
vaak in combinatie. In versnipperde natuurgebieden
zijn de leefgebieden te klein en onvoldoende verbonden
om populaties te herbergen die duurzaam kunnen
voortbestaan. Een natuurgebied wordt als verdroogd
beschouwd als het grondwaterpeil te laag is, als er ter
compensatie van watertekort oppervlaktewater van
onvoldoende kwaliteit wordt aangevoerd of als er te weinig
kwel optreedt om de karakteristieke ecologische
waarden van het gebied te garanderen.
De gevolgen van klimaatverandering komen hier nog
bovenop. De helft van de Nederlands plantensoorten die
zowel gevoelig zijn voor versnippering als klimaatverandering
vertonen een negatieve trend, terwijl dit voor
soorten die alleen gevoelig zijn voor versnippering
slechts 20 procent is. De afname van de heikikker, een
koudeminnende soort, kan ook worden toegeschreven
aan de klimaatverandering. Warmteminnende soorten
zoals de zandhagedis en de bijeneter kunnen juist weer
profiteren van deze veranderingen.
4 flora en fauna
19

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
20
aantal broedparen
Veel natte biotopen zoals vochtige graslanden en moerassen
en karakteristieke soorten komen of kwamen van
nature voor in de provincie Zuid-Holland. Dit maakt dat
het Zuid-Hollands Landschap een grote verantwoordelijkheid
heeft voor het behoud en herstel van de biodiversiteit.
Vogels
De in de Natuurbalans geconstateerde hoge kwaliteit van
natuurgebieden zien we terug in de terreinen van het
Zuid-Hollands Landschap. Bijvoorbeeld in de Voorofsche
Polder. Deze polder meet slechts 30 hectare en ligt ingeklemd
tussen Boskoop en Waddinxveen. Desondanks
zijn dankzij een zorgvuldig beheer de ontwikkelingen
van kritische weidevogels sinds 1998, het jaar van verwerving,
spectaculair te noemen. Dit blijkt uit de tellingen
die al vanaf 1990 worden verricht door vrijwilligers. Bij
de weidevogelontwikkelingen zijn drie perioden te
onderscheiden: voor verwerving (1990-1998), een aangepast
beheer met rust tijdens het broedseizoen, laat
maaien, opbrengen van ruige stalmest en mozaïekbeheer
(1998-2004) en de periode na het instellen van het zo
belangrijke eigen waterpeil, waardoor verschillende percelen
plas-dras kunnen komen te staan in het vroege
voorjaar (2004-heden).
70
60
50
40
30
20
10
0
1990
1991
1992
1993
1994
1995
Tureluur Grutto
1996
De grafiek laat zien dat de grutto in de Voorofsche Polder
toeneemt van 12 broedpaar in 1990 tot meer dan 20 paren
vanaf 2000, om vervolgens door te schieten naar maar
liefst 51 broedparen in 2005! De tureluur, met eind jaren
negentig slechts één paartje, herstelt zich eveneens vanaf
2000 met vijf paartjes en zet deze lijn door met elf broedparen
in 2005.
Het goede weidevogelbeheer van het Zuid-Hollands
Landschap is landelijk niet onopgemerkt gebleven.
Bijzonder trots is de stichting op het winnen van de
Gruttoprijs 2007. Deze prijs is door Nederland-
Gruttoland (een samenwerkingsverband van
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Vogelbescherming Nederland, Landschapsbeheer
Nederland en Natuurlijk Platteland Nederland) in het
leven geroepen om projecten te stimuleren die de grutto
en andere weidevogels ten goede komen.
De grutto, die te beschouwen is als dé ambassadeur van
het Hollandse polderlandschap, heeft van onze beheerders
altijd bijzondere aandacht gekregen. De afgelopen
jaren heeft de stichting tientallen hectares weidegrasland
ingericht voor de weidevogels waarbij de verkaveling als
cultuurhistorisch erfgoed is gehandhaafd. De gruttopopulatie
is na de uitvoering van de inrichtings- en beheersmaatregelen
opzienbarend gegroeid.
In het juryrapport werd aangegeven dat het Zuid-
Hollands Landschap tot voortreffelijke resultaten weet te
komen (soms tot een verdrievouding van de aantallen),
daar duidelijk over communiceert en de grutto in een
positief daglicht zet.
Tegelijkertijd moet er nog veel gebeuren, waarbij met
name andere partijen aan zet zijn. Weliswaar waren de
aantallen en opgroeiresultaten van de gruttokuikens in
de natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap
wederom positief in het verslagjaar, maar overal om ons
heen zien we een snelle afname. In de Krimpenerwaard
wordt het steeds moeilijker om, als gevolg van de niet
afgeronde reservaatvorming (met als gevolg onvoldoende
inrichting en ongunstige waterpeilen), de weidevogelstand
overeind te houden. Het is dan ook de vraag hoe
lang een soort als de grutto nog enigszins in de benen is
te houden als er niet snel tot afgeronde natuurgebieden
kan worden gekomen.
In polder Berkenwoude in de Krimpenerwaard zijn dertien
broedvogels van de Rode Lijst gekarteerd, met onder
andere grutto (zeventien broedparen), tureluur (negen
broedparen) en zwarte stern (eveneens negen broedparen).
De inrichting van een vogelscherm met struweel en
rietzones heeft een gunstig effect op het voorkomen van
rietzanger en spotvogel. De boomvalk had in eendenkooi
Kooilust een territorium. In eendenkooi Bakkerswaal
bezette de ijsvogel zijn territorium weer in een omgevallen
boomkluit en waren o.a. nachtegaal en wielewaal
weer opvallend hoorbaar aanwezig.
Het kooibos bood aan veel kleine zangvogels een territorium
maar ook aan de groene en grote bonte specht en
aan roofvogels zoals bosuil, sperwer en buizerd.
In Polder Achthoven in de Vijfheerenlanden profiteerde
de krakeend van het gevoerde beheer. Ook de ruigte- en
struweelsoorten vonden hier een geschikt biotoop, zoals
bleek uit de vestiging van blauwborst en de toename van
sprinkhaanzanger, spotvogel en grasmus. Hoewel er dertien
paren grutto’s broedden in de lage delen van de polder,
was het broedsucces beperkt door het extreem droge
voorjaar. Slechts twee paren konden hun jongen grootbrengen.
In het gebied De Kuilen, een voormalige eendenkooi met

opgaand bos langs de Lek, vinden holenbroeders hun
biotoop. Zowel groene specht als matkop broedden er.
Langs de waterkant kwam hier nog een paartje dodaars
tot broeden.
In de Zouweboezem was de purperreiger stabiel met 168
broedparen in 2007. Het Zouweboezemgebied is de
grootste kolonie van West-Europa. Zwarte sterns staan
echter onder druk. In de Zouweboezem maar ook in de
Krimpenerwaard namen de aantallen licht af. Met 71
broedparen in 2007 behoort de Krimpenerwaard landelijk
nog steeds tot de drie kerngebieden voor deze
bedreigde moerasvogel, naast de Wieden en de Gelderse
Poort. Schoon water, voedsel en rust, dat is wat deze gracieuze
vogel nodig heeft. De stichting kan nog veel meer
betekenen voor de zwarte stern als het tot afgeronde
natuurgebieden in de Krimpenerwaard kan komen.
Op de Kleine Beer lijkt de Cetti’s zanger als broedvogel
vaste voet aan de grond gekregen te hebben. Inmiddels
enkele jaren op rij broedt de soort daar.
De Cetti’s zanger is van oorsprong een zuidelijke soort
die al jaren met wisselend succes naar het noorden aan
het oprukken is. De zachte winters van de afgelopen jaren
helpen de soort met uitbreiden naar het noorden. Ook
van het Parnassiavlak en Hoekje Jans, bij het Oostvoornse
Meer, komen waarnemingen.
Op het Groene Strand is het voor de vogelaar vaak feest.
In combinatie met het Oostvoornse Meer is daar altijd
wel wat te beleven op vogelgebied. Op de eilandjes in de
lagune hebben onder andere 25 paar visdiefjes, vier paar
kleine plevier, twee paar bontbekplevier, zeven paar kluten
en veertien paar scholekster gebroed. De eilandjes
worden speciaal voor deze soorten beheerd, dat wil zeggen
zo kaal mogelijk gehouden. Helaas liet het grote
Vogeleiland tegenvallende resultaten zien. Daar hebben
slechts enkele Canadese ganzen, kieviten en scholeksters
gebroed. Het Vogeleiland was kort voor het broedseizoen
klaar, dus misschien moet het door de vogels nog gevonden
worden. Met spanning wachten we wat dat betreft
2008 af.
Op de Slikken van Voorne wordt maandelijks geteld door
leden van de vogelwerkgroep van de knnv, de zogenaamde
Westplaattellingen. Over 2007 bestaat de top
drie van de soorten met de grootste aantallen op jaarbasis
uit de scholekster met 17.000 exemplaren, de wulp met
8.500 exemplaren en de kokmeeuw met 4.500 exemplaren.
Het gebied is verder belangrijk voor bergeend, pijlstaart,
tureluur, bonte strandloper, drieteenstrandloper,
zilverplevier en grauwe gans. Het is terecht een Europees
Vogelrichtlijngebied. In de dagelijkse praktijk is het soms
lastig om alle recreatievormen die er in het gebied zijn
een plek te laten vinden op een manier die de doelstellingen
van het gebied niet schaden. Sommige vormen van
recreatie leveren verstoring voor de vogels op. Met
4 flora en fauna
21

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
22
betrokken partijen is een zoneringsplan afgesproken, dat
hopelijk de basis legt voor een goede ruimtelijke verdeling
van de recreatie en de natuur- en vogelwaarden. Dit
zal veel begrip van de recreanten vragen, zeker in de
beginfase. Door middel van gerichte voorlichting in het
gebied hopen we dit begrip te kweken. Onderdeel van dit
proces zal ook zijn het houden van toezicht op het recreatieve
gebruik op de juiste plekken en zonodig het corrigerend
optreden. De zorg voor de grote ecologische
waarde van het gebied staat voor de stichting voorop.
In de Bollenstreek zijn de broedvogels in Wassergeest
geïnventariseerd. Het aangepaste beheer van de rietstroken
leverde zes nieuwe soorten op ten opzichte van drie
jaren geleden. Zo werden bosrietzanger, kleine karekiet,
krakeend en zelfs een ijsvogel genoteerd. Ook was er een
broedpaar houtsnip in een van de bospercelen.
Een bijzondere ontwikkeling doet zich voor in Nieuw
Leeuwenhorst, gelegen in de gemeente Noordwijker -
hout. De overwinterende watervogels in de Grote Vijver
in dit natuurgebied worden al tien jaar lang door een vrijwilliger
van de Vereniging voor Natuur- en Vogelbescher -
ming Noordwijk geteld. Gedurende de laatste jaren is
hier sprake van een spectaculaire toename van krakeenden,
vaak meer dan 1000 exemplaren, en wintertaling,
meer dan 500. Slobeend, kuifeend, waterral en tafeleend
werden eveneens waargenomen. Ten opzichte van 1997
zijn deze aantallen meer dan verdubbeld. De inperking
van de jacht en de toegenomen oppervlakte aan geschikt
broed- en foerageergebied ligt waarschijnlijk ten grondslag
aan de sterk toenemende aantallen krakeend en
wintertaling in Nederland.
In de beschutte Grote Vijver kunnen de watervogels in de
winter voldoende voedsel en rust vinden. Gesteld kan
worden dat deze 1,3 hectare grote plas een belangrijke
regionale functie heeft voor overwinterende watervogels.
Naast het vijf kilometer verderop gelegen Oostduinmeer
is deze vijver de enige zoetwaterplas van betekenis in de
driehoek Katwijk/Lisse /Noordwijk.
Planten
De sloten en oevers in de Nederlandse laagveengebieden
herbergen een groot aantal bijzondere planten, zoals
kranswieren, krabbescheer en rijstgras, een zeldzaam
oevergras.
Via jarenlang volgehouden monitoring krijgen we een
steeds beter beeld van de natuurontwikkelingen en de
invloed van het beheer hierop. Bijvoorbeeld in de
Vijfheerenlanden, waar de ontwikkelingen van de oevervegetatie
van de afgelopen 30 jaar in onderstaande figuur
op een rijtje zijn gezet.
55
54
53
52
51
50
49
48
47
46
45
-- Gemiddelde natuurwaarde (schaal PZH)
-- Gemiddelde trofie-indicatie (schaal PZH)
1978-2001 1999-2003 2006-2007
De gemiddelde natuurwaarde van de oevers in de natuurgebieden
is gestegen van 47,9 in de jaren ’80 en ’90 via
48,9 in 1999-2003 tot 52,2 in 2006-2007.
De gemiddelde trofie-indicatie, het getal waarmee de
voedselrijkdom wordt uitgedrukt, neemt geleidelijk af;
de oevers worden dus langzaam voedselarmer. Een duidelijke
trendbreuk vindt plaats in de periode 1999-2003.
Deze valt samen met het op orde krijgen van de waterhuishouding
in de natuurgebieden. Sinds 2000 kennen
vrijwel alle reservaten in de Vijfheerenlanden een op de
natuur toegesneden peilbeheer. Gecombineerd met de
gerichte beheermaatregelen leidt dit tot spectaculaire
natuurresultaten, zoals de sterke toename van kenmerkende
laagveenplanten als moerasspirea, grote wederik
en kale jonker. Deze soorten, die slecht bestand zijn tegen
intensieve begrazing en bemesting, profiteren van het
hooilandbeheer, de extensieve (na)beweiding en de afnemende
voedselrijkdom. Algemene soorten van bemest
grasland, zoals Engels raaigras, kweek, geknikte vossenstaart
en vogelmuur, nemen af. Al met al zijn de oevers in
de natuurgebieden in de Vijfheerenlanden soortenrijker

en veel bloemrijker geworden, en daarmee geschikter als
foerageer- en leefgebied van insecten en andere dieren.
In de Krimpenerwaard ontwikkelen de afgeplagde stroken
langs het Paddenpad tussen eendenkooi Bakkerswaal
en het Loetbos zich voorspoedig. Schraallandplanten,
zoals blauwe en geelgroene zegge, breiden zich snel uit.
Verheugend is de vestiging van de Rode Lijst-soorten
blonde zegge en ongewimperd knikmos. Vooral het verschijnen
van blonde zegge is van groot belang, aangezien
dit een echte kensoort is van het waardevolle blauwgrasland.
Dit graslandtype dankt zijn naam aan de
blauwachtig gekleurde grassen die er groeien. Door landbouwintensiveringen
zijn blauwgraslanden in de vorige
eeuw zeer sterk achteruit gegaan.
Nederland ligt centraal in het gebied waarin blauwgrasland
voor kan komen en draagt daarmee een grote verantwoordelijkheid
voor het herstel ervan.
Vermeldenswaard is ook de vestiging van bleekgele
droogbloem, beekstaartjesmos en netknikmos – soorten
van voedselarme, niet-zure milieus, die aankondigen dat
we de komende jaren nog meer moois mogen verwachten.
De sloten in de Krimpenerwaard hadden in 2007 te lijden
van overvloedige kroosgroei, toegeschreven aan de verslechterende
waterkwaliteit in combinatie met hogere
watertemperaturen in het voorjaar. Een dichte kroosmat
verstikt het leven onder water en is daarom ongewenst.
Een eigen waterhuishouding gericht op de natuurdoelstelling
is essentieel voor de beoogde watergebonden
natuurwaarden van de Krimpenerwaard en staat daarom
hoog op de prioriteitenlijst.
Een opsteker was de ontdekking van vrij veel exemplaren
moerasbasterdwederik (Rode Lijst-soort) in een
slootoever in Kadijk-West.
De Westduinen zijn de oude duingraslanden, waarvan de
soortensamenstelling al heel lang ongeveer constant is,
onderzocht. De verrassingen zitten hier vooral in de jaarlijks
wisselende hoeveelheden waarin de bekende soorten
worden aangetroffen. In tegenstelling tot 2006 was 2007
een goed jaar voor de landelijk ernstig bedreigde veldgentiaan.
Op de bekende plekken gaf deze eenjarige soort
weer volop acte de présence. Ook herfstschroeforchis was
zeer talrijk. In twee van de in 2007 gemaakte vegetatieopnamen
figureert vlozegge (bedreigd), een altijd moeilijk
te vinden, zeer tengere zeggesoort.
Om de botanische doelstellingen van het beheerplan te
kunnen volgen is in het verslagjaar de uitgangssituatie
op Voorne vastgelegd wat betreft hogere planten in de
droge duinen en binnenduinrandbossen. Ook Milden -
burg en Overbosch zijn bezocht. Een forse klus: er zijn
ruim 4.000 waarnemingen van 165 soorten vastgelegd.
Slangelook was een nieuwe vondst voor Voorne.
Dodemansvingers, die zijn naam eer aan doet heeft
inmiddels twee groeiplaatsen en walstrobremraap, een
parasiet van geel walstro is aan de voet van de oude zeedijk
gevonden. Daarnaast zijn de groeiplaatsen en aantallen
van de groenknolorchis, een soort van natte duinvalleien,
nauwkeurig vastgelegd omdat het als een
prioritaire soort in de Habitatrichtlijn is aangemerkt. De
gegevens zijn ook opgenomen in de landelijke databank
van floron (Floristisch Onderzoek Nederland).
In de Bollenstreek blijkt de nieuwe duinbeek in
Langeveld en de aangrenzende afgeplagde graslanden
een hotspot voor ongewone planten te zijn. De eerste fase
van het project leverde in 2006 al vondsten op van de
zeldzaamheden roodmondknikmos en kwelderknikmos.
Die vondsten zijn van internationaal belang, omdat een
relatief groot deel van het leefgebied van deze mossen in
Nederland ligt. In 2007 is het in de tweede fase aangelegde
deel van de duinrel onderzocht.
In dit veel grotere deel bleek opnieuw dat de bodem van
4 flora en fauna
23

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
24
de oude strandwal grotendeels ontkalkt is. De eerste ijle
pioniervegetaties bevatten namelijk tal van soorten van
zure, kalk- en voedselarme zandgrond, zoals klein tasjeskruid,
klein vogelpootje, hazenpootje en zandblauwtje.
De lage, vochtige delen zijn daarentegen niet zuur – daar
verschenen duinvalleisoorten zoals duizendguldenkruid,
zeegroene zegge en bleekgele droogbloem.
Blijkbaar bevat het grondwater bufferende stoffen; in een
deel van het terrein lijkt bovendien een dunne kalkhoudende
laag min of meer te zijn blootgelegd.
Het slik langs de Oude Maas in het noordwesten van
Klein Profijt blijkt een flinke populatie driekantige bies
te huisvesten, volgens deskundigen van Rijkswaterstaat
de grootste populatie in Nederland.
Zoetwatergetijdengebieden zijn wereldwijd erg zeldzaam;
de Nederlandse gebieden zijn dus van groot internationaal
belang. Aangezien driekantige bies de meest
kenmerkende plantensoort van dit ecosysteem is, kan het
belang van de grote populatie in Klein Profijt niet genoeg
onderstreept worden. Op veel plekken langs de
Nederlandse benedenrivieren is de soort de laatste tientallen
jaren verdwenen door de vermindering van het
getij na de sluiting van het Haringvliet en door
bastaardering met ruwe- en mattenbies.
Zoogdieren
Het Zuid-Hollands Landschap beheert bunkercomplexen
in Voorne, Hoek van Holland, Staelduinse Bos en
Nieuw Leeuwenhorst. Belangrijkste zorg is dat de vleermuisruimtes
afgesloten blijven zodat de verblijfruimtes
een stabiele vochtigheid en temperatuur hebben.
Jaarlijks worden de honderden vleermuizen geteld die
overwinteren in de vorstvrije bunkerruimtes. Hierdoor
ontstaat er een steeds completer beeld van de soorten die
voorkomen en de ontwikkelingen in de verschillende terreinen.
Het vleermuizenbestand in de bunkers bestaat
vooral uit watervleermuizen, en in mindere mate baarden
grootoorvleermuizen en de kwetsbare franjestaart,
een soort van de Rode Lijst. Wat aantallen betreft is de
situatie in de laatste jaren over het algemeen gestabiliseerd.
De vleermuisbunkers in het recent verworven
Vinetaduin hebben nog wel veel te lijden van verstoring
door illegale bezoekers. In opdracht van het Zuid-
Hollands Landschap hebben vleermuisdeskundigen
geadviseerd over te nemen beschermings- en beveiligingsmaatregelen
aan de circa 30 bunkerruimtes in het
Vinetaduin. Hiermee is de basis gelegd voor een betere
bescherming. De belangrijkste maatregelen worden voor
de winter van 2008 uitgevoerd.
De rosse vleermuis overwintert niet in bunkers maar in
boomholtes. Hier worden ook de jongen voortgebracht.
Oude laanbomen, zoals die voorkomen op de landgoederen
in de Mildenburg (Oostvoorne) en Huys Te Warmont
(Warmond) zijn hiervoor zeer geschikt. Door onderzoek
vanuit de Universiteit van Leiden weten we dat
Nederlands grootste populatie van de rosse vleermuis
(circa 190 stuks) op Huys Te Warmont voorkomt. De zeer
oude laanbomen met diepe holtes, de gevarieerde bosstructuur
en een nabijgelegen voedselgebied boven graslanden
en plassen zijn belangrijke levensvoorwaarden
voor deze kenmerkende soort.
In het najaar van 2007 heeft in de Duinen van Oostvoorne
een zeer uitgebreid onderzoek naar het voorkomen van
kleine zoogdieren plaatsgevonden. In vrijwel alle valleien
heeft de zoogdierwerkgroep van de knnv Voorne inloopvallen
uitgezet. Bij dit soort vallen blijven de dieren
uiteraard in leven. Drie maal werden per keer 100 vallen
uitgezet op meerdere plekken, die vervolgens enkel
malen per etmaal – dus ook ’s nachts – gecontroleerd
moesten worden. Bosspitsmuis, dwergmuis, bosmuis,
dwergspitsmuis, rosse woelmuis en veldmuis werden

gevangen; dit zijn de meer algemene soorten. De helft
van de vangsten betreft de bosmuis, gevolgd door rosse
woelmuis en dwergmuis. Helaas werden deze keer, in
tegenstelling tot eerder onderzoek in 2004, geen noordse
woelmuizen gevangen. Deze soort is zeer bijzonder
omdat hij alleen in Nederland voorkomt.
De landelijke Zoogdiervereniging vzz heeft tijdens
onderzoek naar het voorkomen van kleine zoogdieren op
Goeree de bijzondere waterspitsmuis ontdekt.
Tijdens nachtelijke controles werden drie waterspitsmuizen
gevangen langs de door het Zuid-Hollands Land -
schap beheerde Oudelandse Zeedijk. De waterspitsmuis
is erg kieskeurig wat de waterkwaliteit aangaat, het diertje
duikt namelijk onder water waar het jaagt op larven,
slakjes en kevers. In hetzelfde gebied zijn ook noordse
woelmuizen gevangen. Dat beide soorten zich thuis voelen
in de water- en rietrijke gebieden langs de Oude -
landse Zeedijk bevestigt de waarde van dit natuurgebied.
Reptielen en amfibieën
In de Vijfheerenlanden bleken opnieuw enkele recent
aangelegde poelen te zijn bevolkt door kamsalamanders.
Toch zal deze soort ook in de komende jaren nog de
nodige aandacht behoeven alvorens we kunnen melden
dat hij zich definitief buiten de gevarenzone bevindt.
Voor de ringslang in de Krimpenerwaard zijn we wat dit
betreft een stapje verder. Hoewel ook hier nog steeds aandacht
en maatregelen in de komende jaren noodzakelijk
zijn, kunnen we wel stellen dat de soort definitief is doorgebroken,
met circa 150 waarnemingen in 2007.
Na gericht onderzoek door een vrijwilliger is de zandhagedis
op verschillende plaatsen in de duinen aangetroffen.
De laatste jaren was het niet echt duidelijk hoe het de
zandhagedis in de Duinen van Oostvoorne verging. Het
onderzoek en een zeer uitgebreide excursie met experts
van ravon, leerde dat het redelijk positief is gesteld. De
zandhagedis lijkt landelijk te profiteren van de klimaatveranderingen.
Insecten
Voor het volgen van de insectenfauna was 2007 een moeizaam
jaar, mede als gevolg van de natte zomer. Alleen in
de duinen van Goeree en Voorne konden bijzondere soorten
worden genoteerd, zijnde de veldkrekel en de blauwvleugelsprinkhaan.
De veldkrekel komt voor op de
Kleistee, in het gezelschap van onder meer eikenpages,
een prachtige vlindersoort die gebonden is aan eiken. In
de Westduinen is de blauwvleugelsprinkhaan aangetroffen
en ook kleine vuurvlinder en hooibeestje. Beiden zijn
vlindersoorten van schrale graslanden.
In Kaapduin is in het terreindeel waar duingrasland
wordt hersteld, de harkwesp aangetroffen. De harkwesp
is de grootste Nederlandse graafwesp, die ook nog eens
aan broedzorg doet. Het ‘hark’ in zijn naam komt van het
dichtharken van de broedholletjes. Op hetzelfde stuk terrein
is ook de blauwvleugelsprinkhaan in verschillende
leeftijden aangetroffen. Dit is een echte sprinkhanensoort
van de duinen.
Het bont zandoogje heeft zich definitief in de regio
Veenweiden gevestigd; daarnaast werd wederom een toename
van het oranjetipje vastgesteld. Verder zijn allerlei
losse waarnemingen genoteerd van dagvlinders in de verschillende
natuurterreinen. Op een zonnige julidag werden
op de schraallanden van Kooilust tien verschillende
soorten geteld waaronder kleine vuurvlinders, distelvlinders,
dagpauwogen en boomblauwtjes. De aangetroffen
vlinders betreffen algemene soorten; voor de meer kritische
dagvlinders van extensieve graslanden, waar het
natuurbeleid op mikt, zijn de omstandigheden kennelijk
nog niet bereikt.
4 flora en fauna
25

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
26
5 Belangenbehartiging
Het Zuid-Hollands Landschap wordt geconfronteerd met
plannen van overheden, particulieren of bedrijven die
direct van invloed zijn op de natuur- en landschapskwaliteiten
in onze natuurterreinen. Het gaat daarbij veelal
om de waterhuishouding (waterpeil, waterkwaliteit en
waterdynamiek) en ruimtelijke ontwikkelingen, zoals de
aanleg van infrastructuur en bedrijventerreinen.
Daarnaast hebben onder meer externe factoren als vermesting
en verzuring invloed op de natuurterreinen. Het
Zuid-Hollands Landschap houdt deze ontwikkelingen
goed in de gaten en probeert deze waar nodig te beïnvloeden
ten gunste van de door haar beheerde of te beheren
terreinen. Naast schriftelijke reacties gaat het om overleggen
met ambtenaren, bestuurders en ondernemers.
Als het nodig is maakt het Zuid-Hollands Landschap
gebruik van beroepsprocedures. De stichting gaat echter
niet op de barricades, dat laat ze over aan andere organisaties,
zoals Vereniging Milieudefensie.
In het verslagjaar is het Zuid-Hollands Landschap bij
ongeveer de helft van de 100 natuurterreinen aan de slag
geweest met plannen van derden, zoals bestemmingsplannen,
waterbeheerplannen (peilbesluiten, Kader -
richtlijn Water), mer-procedures en vergunningen. Op
verzoek van diverse overheden heeft de stichting zitting
in zo’n dertig gebiedsgerichte overlegstructuren gericht
op lokaal/regionaal beleid ten aanzien van natuur, water
en ruimtelijke ordening. Vermeldenswaardige terreingebonden
ontwikkelingen waren de plannen voor de
Zuidwestelijke Randweg Gouda, bouwplannen in de
Elfenbaan, een illegaal roofvogelstation in de ehs langs
Wat
Zuidwestelijke Randweg
Kantoren, containeroverslagterminal,
bedrijventerrein en werksporen
Roofvogelstation Leerdam
Maasvlakte 2
Kolencentrales Maasvlakte
Uitbreiding camping/bungalowpark
Gemeentelijk woonbotenbeleid
Natura 2000
Peilbeheer Waterschap
Rivierenland
Natuurgebied
Veerstalblokboezem
Elfenbaan
De Waai
Duinen en Slikken van
Oostvoorne
Duinen van Oostvoorne
Vinetaduin
De Blink
Huys Te Warmont
22 ZHL-terreinen gelegen in
Natura 2000-gebieden
Schaayk, De Waai, De Huibert
en Over-Boeicop
de Diefdijk, de aanleg van Maasvlakte 2 en plannen voor
kolencentrales op de huidige Maasvlakte. In de
Bollenstreek speelde een tweetal ontwikkelingen op kleinere
schaal. In onderstaand overzicht staan de activiteiten
beschreven, inclusief het resultaat van de inspanningen
van het Zuid-Hollands Landschap (zhl).
Een meer terreinoverstijgende activiteit is de uitvoering
van het Veenweidepact Krimpenerwaard. Dit pact is in
2005 door vijftien partijen ondertekend, waaronder het
Zuid-Hollands Landschap. In het Veenweidepact staan
maatregelen genoemd om het waardevol agrarisch cultuurlandschap
en de natuurwaarden te behouden en
verder te ontwikkelen. De stichting heeft zich dit jaar
ingezet om belangrijke afspraken over behoud en ontwikkeling
van de natuurwaarden uit het Veenweidepact
door te vertalen in de ontwerp streekplanherziening en
de bijbehorende mer-procedures. De herbegrenzing
moet leiden tot een aaneengesloten robuust natuurgebied
van 2450 hectare, lopend van noord naar zuid door
de Krimpenerwaard. In het noorden en zuiden sluiten de
natuurgebieden aan op de Robuuste Natte Verbinding
respectievelijk in polder Stein boven Haastrecht en in de
Alblasserwaard bij Streefkerk. Tevens wordt 30 hectare
aan ecologische verbindingen gerealiseerd. Het waterbeheer
voor de natuurgebieden wordt geoptimaliseerd
door het instellen van een natuurlijk peilverloop en het
verbeteren van de waterkwaliteit. In polder Den Hoek
wordt water voor de natuurgebieden aangevoerd vanuit
de Lek en in Bilwijk vanuit de Vlist. Het inlaatwater
wordt middels helofytenfilters gezuiverd.
Inzet ZHL
Minimale aantasting en natuurcompensatie
Behoud ecologische verbinding
en natuurcompensatie
Amoveren illegale vestiging
binnen EHS-begrenzing
Minimale aantasting en natuurcompensatie
Maatregelen tegen verzuring
Tegengaan aantasting natuurgebied
Verbeteren landschappelijke en
cultuurhistorische waarden
Bijdrage aan natuurdoelen,
beheer, bescherming en toezicht
Eigen waterhuishouding natuurgebieden
Resultaat
Aangepast tracé; compensatiediscussie
loopt nog
Plannen voor kantoren, terminal
en werksporen stopgezet.
Natuuraantasting
Overslagterminal gecompenseerd.
Station ontruimd, grond
beschikbaar voor EHS
Aangepaste noordelijke ligging
MV2. Aantasting duin- en zeenatuur
gecompenseerd
Procedure loopt nog
Plannen stopgezet na gerechtelijke
uitspraak
Zichtverstorende woonboten
blijven helaas gehandhaafd
Procedures lopen nog
Gerealiseerd

Een ander punt van aandacht betrof het behalen van de
afgesproken ambities met betrekking tot de natuurkwaliteit.
Het Zuid-Hollands Landschap heeft haar expertise
ten aanzien van ecologie, cultuurhistorie en beheer ingebracht
om uit te zoeken welke natuur op welke locatie
het beste kan worden gerealiseerd. Tevens bleek uit
onderzoek dat de gebieden binnen de natuurbegrenzing
door landschappelijk ingepaste inrichtingsmaatregelen
en beheer geschikt gemaakt kunnen worden voor de drie
natuurdoelen moeras, botanisch grasland en weidevogelgebied.
Het betreft dan maatregelen als plaggen ten behoeve van
nat schraalgrasland en graven ten behoeve van moerasgebieden.
De stichting heeft zich er voor ingezet dat deze
maatregelen zijn opgenomen in het mer.
De Oranjebuitenpolder is inmiddels een vertrouwde verschijning
in de jaarverslagen van de stichting. De betrokken
overheden willen van het agrarische gebied een aaneengesloten
natuur- en recreatiegebied maken, wat deel
uitmaakt van de ehs. Om dit te bevorderen heeft het
Zuid-Hollands Landschap in 2005 een half miljoen euro
ter beschikking gesteld, afkomstig van de Nationale
Postcode Loterij. De bedoeling was dat in 2006 begonnen
zou worden met de aanleg van de eerste tien hectare van
het bosgebied in de Oranjebuitenpolder. Door meningsverschillen
tussen de provincie en gemeente Rotterdam
over de volledige financiering van dit groengebied is dit
echter nog steeds niet gelukt. Hoopgevend is dat de provincie
en gemeente Rotterdam eind 2007 uit de impasse
zijn gekomen en hebben afgesproken dat in 2008 daadwerkelijk
gestart wordt met de uitvoering. We blijven de
overheden hierop aanspreken.
De Duin- en Bollenstreek behoort volgens onderzoek van
het Milieu- en Natuurplanbureau tot de meest verrommelde
gebieden van Nederland. De aanwijzing van deze
regio in de Nota Ruimte als Greenport, met als gevolg
nog meer ruimte voor de tuinbouw, maakt het er bepaald
niet beter op voor het landschap. De aanwijzing is voor de
lokale en regionale bestuurders reden om te werken aan
de oprichting van een ontwikkelingsmaatschappij. Het
Zuid-Hollands Landschap heeft in het verslagjaar deelgenomen
aan het overleg. De stichting heeft hierbij
getracht natuur, landschap en cultuurhistorie volwaardig
tot hun recht te laten komen in de nieuwe organisatie
en in het nieuwe uitvoeringsprogramma. Leidend
hierbij was de natuur- en landschapsvisie die het Zuid-
Hollands Landschap samen met Stichting Duinbehoud
en het Milieu Overleg Duin- en Bollenstreek van tevoren
hebben opgesteld. De inspanningen van de natuurorganisaties
hebben voorlopig voorkomen dat waardevolle
graslanden in de Duin- en Bollenstreek werden omgespoten
tot bollengrond.
Het Zuid-Hollands Landschap zet zich niet alleen in voor
de belangen van de eigen natuurterreinen, maar ook voor
de waardevolle natuur- en landschapswaarden in de
omgeving van de eigen terreinen. Ook maakt het Zuid-
Hollands Landschap zich hard voor de leefbaarheid in
termen van groen, rust en ruimte. Om efficiënt en effectief
te kunnen werken worden in het Natuur- en
Milieuoverleg (nmo) afspraken gemaakt over de taakverdeling
bij belangenbehartiging. In het nmo zitten de
Zuid-Hollandse Milieufederatie, Consulentschap
Natuur- en Milieueducatie, Vereniging Natuurmonu -
menten, Staatsbosbeheer, Landschapsbeheer Zuid-
Holland, Stichting Duinbehoud en Stichting Het Zuid-
Hollands Landschap. In het overleg komen thema’s als
ruimtelijke beleid, waterhuishouding, natuur- en landschapsbeleid
en milieuvraagstukken aan de orde.
Dezelfde organisaties zitten in het Directeurenoverleg,
waarin afstemming plaatsvindt over de inhoudelijke
thema’s en de bestuurlijke contacten met de provincie
worden voorbereid.
5 belangenbehartiging
27

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
28
In maart 2007 waren de verkiezingen voor de Provinciale
Staten in Zuid-Holland. Samen met Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer heeft het Zuid-Hollands Landschap
speerpunten toegezonden aan de politieke partijen en
zijn er met hen gesprekken gevoerd over de verkiezingsprogramma’s.
De punten die de natuurorganisaties hebben
ingebracht tijdens de verkiezingen zijn goeddeels
terug te vinden in het coalitieakkoord van cda, vvd,
PvdA en Christen Unie/sgp. Dit akkoord zet in op een
daadkrachtige en uitvoeringsgerichte aanpak van de realisatie
van de groengebieden en verbetering van de kwaliteit
van het landschap.
De kwaliteit en verscheidenheid van landschappen
neemt steeds verder af door bebouwing en infrastructuur.
Volgens de Natuurbalans 2007 is in Zuid-Holland
de groene ruimte het meest versnipperd, door stedelijke
elementen als woonwijken, bedrijventerreinen, glastuinbouw,
wegen en spoorlijnen, windturbines en hoogspanningsmasten.
Uit beschermersonderzoek en uit brieven en mails van
verontruste bewoners (meer dan 100 in 2007) blijkt dat
onze achterban wil dat wij opkomen voor het landschap
en verrommeling tegengaan. Ook landschapsarchitect
Adriaan Geuze doet op zijn eigen wijze een appèl op de
stichting. Dit zijn terechte vragen omdat het veiligstellen
van waardevol landschap in Zuid-Holland deel uitmaakt
van de statutaire doelen van de stichting. Hierop heeft
het Zuid-Hollands Landschap dan ook beleid ontwikkeld,
welke is vastgelegd in het Meerjarenbeleidsplan.
Dit beleid komt erop neer dat landschapsbehoud bij
voorkeur wordt gerealiseerd door verwerving; dit biedt
de beste garanties. Daar waar de ehs samenvalt met
cultuurhistorisch waardevolle gebieden, zoals de
Krimpenerwaard, worden natuur- en landschapsdoelen
tegelijkertijd gerealiseerd. Daar waar geen middelen
beschikbaar zijn om aan te kopen, is belangenbehartiging
een alternatief. Binnen de vastgestelde invloedssferen
is de stichting actief als het gaat om belangrijke landschappelijke
en cultuurhistorische waarden. Daarbuiten
wordt afstemming gezocht met de collega-terreinbeheerders
Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer en met de
Milieufederatie Zuid-Holland.
Dit is dus het beleid, terwijl in de praktijk de verrommeling
(ondanks veel inzet en af en toe een lokaal succes)
gewoon doorgaat. In de wetenschap dat de marges voor
de stichting beperkt zijn en dat het vooral een kwestie is
van (het ontbreken van) politieke wil om het landschap te
beschermen, is dit voor ons toch geen bevredigende situatie.
In 2008 zullen wij contact zoeken met de collegaorganisaties
om verbetermogelijkheden te bespreken.
6 Communicatie
Het Zuid-Hollands Landschap beschouwt het als haar
taak om bij de verschillende doelgroepen de natuurbeleving
te stimuleren en om voorlichting over de natuur te
geven. Om deze doelstelling optimaal uitvoering te
geven, is een zo groot mogelijk draagvlak in de Zuid-
Hollandse samenleving essentieel. Het externe communicatiebeleid
van de stichting is vastgelegd in het Meer -
jarenbeleidsplan. Samengevat is het beleid erop gericht
om optimale relaties te hebben met belanghebbenden en
hen gericht te informeren, bijvoorbeeld over de activiteiten
van de stichting, de ontwikkelingen in de natuurgebieden
en de besteding van de ontvangen gelden. De
stichting beschikt over een vastgelegde procedure om
eventuele klachten correct af te handelen.
Belangrijke communicatiemiddelen om contact te houden
met beschermers en belangstellenden zijn het tijdschrift,
de website, informatiepanelen, excursies, de jaarbijeenkomst,
bezoekerscentra en persberichten. Verder
houdt de stichting via talloze brieven, e-mails en telefoontjes
voeling met de wensen en ideeën van haar
achterban.
In het verslagjaar zijn 120 persberichten verzonden,
waarbij melding werd gemaakt van de recreatieve belevingsmogelijkheden
in de terreinen, ontwikkelingen
rond natuur- en landschapsbehoud en actuele beheerwerkzaamheden
in de gebieden. In totaal is er in de
media naar schatting 225 keer aandacht besteed aan het
Zuid-Hollands Landschap. De persberichten zijn vooral
goed geplaatst in regionale en lokale week- en huis-aanhuisbladen
en ook in betaalde landelijke dagbladen,
waaronder Algemeen Dagblad (40x), Telegraaf (2x) en
Trouw (1x).
Jaarlijks wordt onderzoek gedaan naar de bekendheid
van de goede doelen in Nederland, de zogeheten
Charibarometer. Het Zuid-Hollands Landschap heeft een
bekendheidsindex van 41 procent. Dit is vijf procent meer
dan in 2006 maar nog altijd lager dan het gemiddelde
bekendheidspercentage van de 12 provinciale Land -
schappen, zijnde 50 procent.
Ook de waardering is onderzocht. Hier zit de stichting
beter met een score van 74. Dit is net onder het gemid -
delde van alle Landschappen (75). De Landschappen laten
met deze score alleen Natuurmonumenten en het Wereld
Natuur Fonds voorgaan.
Beschermers
In het verslagjaar is het profiel van de achterban van de
12 provinciale Landschappen in kaart gebracht.
Uit de resultaten blijkt, niet verrassend, dat de achterban
natuurgebieden frequenter bezoekt dan mensen die geen
lid zijn van natuurorganisaties. De natuurgebieden worden
op de eerste plaats met de partner bezocht en daarna
met het gezin. Ongeveer eenderde bezoekt alleen gebieden
in de eigen regio voor ‘rust en stilte’ en voor ‘spor-

tieve en recreatieve activiteiten’. De achterban wandelt,
fietst, maakt foto’s en kijkt naar planten en dieren. De
belangrijkste motivatie om een provinciaal landschap te
ondersteunen is de bescherming van de natuur dichtbij
huis.
Dit achterbanonderzoek is de basis voor een zichtbaarheidcampagne.
Het doel van deze campagne is de 12 provinciale
Landschappen bekender te maken, waardoor
meer beschermers en sponsoren kunnen worden geworven.
Onze beschermers ontvangen vier keer per jaar het tijdschrift
Zuid-Hollands Landschap. Ook wordt het tijdschrift
toegezonden aan overheden, bedrijfsrelaties, krantenredacties,
VVV’s en bibliotheken. Het blad is een belangrijk
communicatiemiddel van de stichting. Naast de vaste
rubrieken zoals het veldnieuws, de flora- en faunapagina,
de natuuragenda, het sponsornieuws en een kinderpagina,
wordt er ook informatie gegeven over de ontwikkelingen
in de natuurgebieden en over activiteiten en projecten
van de stichting.
In 2007 zijn een fietsroute, twee wandelroutes en een
route voor rolstoelers via het tijdschrift uitgegeven. Een
groot aantal beschermers maakt gebruik van deze routes
om de terreinen van de stichting én de provincie Zuid-
Holland nog beter te leren kennen.
Het publieksjaarverslag is samen met tijdschrift nummer
twee toegezonden aan alle beschermers.
Het publiek kan bij de ledenservice telefonisch, per brief
of via e-mail terecht met allerlei mogelijke en onmogelijke
vragen en opmerkingen. Deze kunnen gaan over
informatie over het lidmaatschap en de passe-partouts,
wijziging van gegevens in de ledenadministratie, het
beheer van natuurgebieden, aanmelding voor excursies
en kamperen, informatie over artikelen die via de winkel
worden verkocht en het melden van bijzondere waarnemingen.
Het aantal beschermers dat contact opneemt
varieert, met uitschieters tot vijftig op een dag.
Op zaterdag 15 september woonden ruim 250 beschermers
de jaarbijeenkomst van het Zuid-Hollands
Landschap in de Westerkerk te Gouda bij. De heer
Houtzagers gaf zijn eerste ervaringen weer als nieuwe
directeur. Centraal daarbij stonden de mensen in de
natuur én de mensen die zich het afgelopen jaar voor de
natuur hebben ingezet. De heer Evertse, gedeputeerde
Groen en Plattelandsontwikkeling, lichtte het
Veenweidepact toe.
Vervolgens gaf de heer Terlouw als regiobeheerder
Veenweiden een toelichting op de recreatie- en natuurontwikkeling
in de Krimpenerwaard. Tot slot hield de
6 communicatie
29

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
30
heer Keunen, voormalig senior consulent Molens en
Waterbouwkundige Werken van de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg, een presentatie over het cultuurhistorische
erfgoed in de Krimpenerwaard en in het bijzonder
de molens. De bezoekers reageerden enthousiast op de
inleidingen. In het vragenrondje bleek de matige
(OV)bereikbaarheid van de natuurgebieden een belangrijk
issue onder de beschermers. De stichting denkt na
over verbetermogelijkheden, voor zover binnen haar
bereik.
’s Middags konden de deelnemers de terreinen en de
molen bezoeken. Ook stond een boottocht over de
Hollandsche IJssel op het programma. Dit alles onder
zeer zomerse omstandigheden.
De actieve wandelaars weten de weg naar de website van
de stichting steeds beter te vinden. Routes worden
gedownload, de aanmeldingen via de site voor excursies
werken goed en publicaties worden ingezien. De natuurgebiedenkaart
is in het verslagjaar vernieuwd. Het
Rotterdamse Softwarebedrijf AllinOneSoftware.com, dat
de website van het Zuid-Hollands Landschap beheert,
sponsorde satellietbeeld waarmee webbezoekers een virtuele
reis naar de natuurgebieden kunnen maken. Ook is
de route naar het natuurgebied vanaf elke plek makkelijker
vindbaar.
Het totaal aantal bezoekers van de website is licht gestegen
van 170.000 in 2006 naar 174.000 in 2007.
In het verslagjaar zijn zestien klachten binnengekomen
en geregistreerd, drie minder dan het jaar ervoor. De
klachten betreffen onder meer het beheer van het
Keukenhofbosch en het Oostvoornse Meer, sluiting van
het autostrand in Oostvoorne, een onderbroken wandelroute
in Huys Te Warmont door een openstaande brug in
het broedseizoen, overlast van grondtransporten van de
Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard, de bouw van
een werkschuur op het landgoed Nieuw Leeuwenhorst,
te weinig aandacht voor de Bollenstreek, te weinig activiteiten
voor kinderen en ouderen (bijvoorbeeld bustochten),
een fout bij het drukken en verzenden van de pasjes,
het vermeend ontbreken van de vermelding van een gift
in het tijdschrift en een tweetal opzeggingen als gevolg
van besteding van geld aan het tijdschrift in plaats van
aan natuuraankopen. Alle klachten zijn schriftelijk per
brief of e-mail beantwoord.
Voorlichting en educatie
Het nieuwe Bezoekerscentrum Tenellaplas heeft een
recordaantal bezoekers mogen ontvangen: maar liefst
50.000. Steeds meer wandelaars en fietsers zien het
bezoekerscentrum als het ideale uitgangspunt voor een
bezoek aan het unieke duingebied van Voorne. Het
bezoekerscentrum fungeert als hét informatiepunt over
de recreatiemogelijkheden in het duingebied, welke zich
uitstrekt van Oostvoorne tot aan Hellevoetsluis.
Plattegronden, wandelroutefolders, informatie van de
baliemedewerkers en excursies zorgen ervoor dat de
bezoeker goed geïnformeerd van de natuur kan gaan
genieten. Het bezoekerscentrum was in 2007 meer dan
220 dagen geopend, tegen 190 dagen gepland. Buiten de
openingstijden werd de deur voor groepen ook nog opengedaan.
Vooral de zondagmiddagen zijn bruisend waarbij de
baliemedewerkers volop de kans krijgen hun kennis over
het duingebied van het Zuid-Hollands Landschap en de
vele wandel- en fietsmogelijkheden ten toon te spreiden.
Opgemerkt moet worden dat alle baliediensten worden
verzorgd door enthousiaste vrijwilligers! Nog iedere dag
genieten zij van de moderne faciliteiten en licht en
ruimte in het nieuwe bezoekerscentrum.
De tentoonstelling in het bezoekerscentrum is uitgebreid
met de aanschaf van twee doorzichtvitrines zodat er nog
meer natuurhistorische materialen bekeken kunnen worden.
Een van de nieuwe aanwinsten is een opgezette Jan
van Gent in duikvlucht. Deze vogel wordt langs de kust
regelmatig waargenomen. Ook een lepelaar is aan de collectie
toegevoegd, deze vogel broedt bij het
Quackjeswater van Natuurmonumenten maar foerageert
ook in de gebieden die door het Zuid-Hollands
Landschap worden beheerd.
De multifunctionele ruimte in het bezoekerscentrum
wordt steeds intensiever benut. De knnv en het ivn
gebruiken deze ruimte voor vergaderingen, werkgroepavonden
en lezingen. Het Zuid-Hollands Landschap is
blij dat deze natuurverenigingen zich thuis voelen in het
bezoekerscentrum. Naast deze vaste bezoekers is de
ruimte afgelopen jaar 68 keer in gebruik geweest door
andere organisaties. Ook de regiobeheerder ontvangt
regelmatig groepen in het bezoekerscentrum. Zo kun je
de ene avond tijdens een vergadering mannen in pak ontmoeten
en de volgende dag kinderen die braakballen
pluizen.

Eind november is de workshop Natura 2000 georganiseerd
door Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en het
samenwerkingsverband de landschappen in het bezoekerscentrum
gehouden. De deelnemers waren unaniem
verrast door de fantastische nieuwe locatie.
In de multifunctionele ruimte zijn zes kunstexposities
gehouden. Het bezoekerscentrum is voor het eerst onderdeel
geweest van de regionale kunstfietsroute en zal hier
zeker onderdeel van blijven. Tevens organiseerde VVV
Brielle het afgelopen jaar enkele fietstochten met het
bezoekerscentrum als stempelpost; zo konden weer
nieuwe doelgroepen het bezoekerscentrum en de stichting
leren kennen.
Het bezoekerscentrum grenst direct aan de heemtuin
Tenellaplas. Deze unieke natuurtuin wordt beheerd door
een actief groepje vrijwilligers, die ook zorgen voor de
begeleiding van excursies in de bloemrijke zomermaanden.
Op plantengebied werd er weer volop genoten van
de diversiteit aan orchideeën, met intrigerende namen
zoals duinwespenorchis, het rode bosvogeltje en het
vogelnestje. Ook het rond wintergroen, een fraai doch
zeldzaam duinplantje, was afgelopen jaar weer een blikvanger.
Eens te meer een bewijs dat door het toegewijde
beheer van de vrijwilligers de heemtuin een bijzonder
stukje belevingsnatuur vormt.
Excursies zijn hét middel om te laten zien wat het Zuid-
Hollands Landschap doet. Nergens beter dan in de
natuurterreinen is te zien waar we als organisatie mee
bezig zijn en waar we het voor doen. Bovendien is het een
goede manier om in contact te komen met het publiek. In
samenwerking met medewerkers, vrijwilligers en collega-organisaties
organiseerde het Zuid-Hollands
Landschap in het verslagjaar conform de planning ruim
300 publieksexcursies en open dagen in haar gebieden. In
totaal kwamen 11.300 bezoekers op de georganiseerde
activiteiten af, waarvan 4.300 onder de achttien jaar.
De top-5 van de gebieden met de meeste excursieactiviteiten
wordt (met stip) aangevoerd door de Duinen van
Oostvoorne.
Natuurgebied Aantal deelnemers
Duinen van Oostvoorne 5.296
Eiland van Brienenoord 1.716
Eendenkooi Bakkerswaal 928
Landgoed Te Werve 680
Klein Profijt 296
Naast de inzet van eigen medewerkers en vrijwilligers
werkte het Zuid-Hollands Landschap samen met vele collega-organisaties
voor het geven van excursies, zoals ivn
Goeree-Overflakkee en ivn Leiden, de Vereniging
Vrienden van het Staelduinse Bos, Natuur- en Vogelwacht
De Vijfheerenlanden, de Historische Vereniging
Westelijk Voorne, de Agrarische natuurvereniging
Weidehof, Vereniging Natuurmonumenten, Historische
Vereniging Westelijk Voorne, ivn Voorne Putten
Rozenbug, knnv afdeling Voorne Putten, Natuur- en
Cultuurhistorische Vereniging Te Werve, Ark
Natuurontwikkeling en (excursie)Bureau Apis.
Behalve georganiseerde excursies faciliteert de stichting
ook mensen die op eigen houtje de natuur willen ontdekken,
bijvoorbeeld met wandelfolders. In het verslagjaar
zijn wegens een gewijzigde padenstructuur in de Duinen
van Oostvoorne vijf wandelfolders herdrukt. Eveneens in
de duinen zijn negen informatiepanelen vervangen. Ook
zijn er twee nieuwe informatiepanelen geplaatst bij het
Ooievaarsbuitenstation te Haastrecht. Helaas is door
capaciteitsgebrek de planning om voor acht andere terreinen
eveneens panelen te plaatsen, niet gehaald.
6 communicatie
31

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
32
7 Fondsenwerving
Om de natuur in Zuid-Holland te beschermen heeft de
stichting veel steun en veel geld nodig. De helft van haar
structurele inkomsten ontvangt de stichting via overheidssubsidies
voor het beheer. Dertig procent komt uit
fondsenwerving en 20 procent zijn overige eigen inkomsten.
De gemiddelde reguliere beheerskosten waren in het verslagjaar
H 709,-/hectare 1) . Het Zuid-Hollands Landschap
heeft in haar Meerjarenbeleidsplan het streven opgenomen
om de jaarlijkse gemiddelde beheerskosten te laten
dalen naar H 600,-/hectare in 2009. Zo blijft de stichting
een concurrerende en aantrekkelijke beheerder voor de
provincie.
De overheidssubsidies voor het beheer zijn vooraf vastgestelde,
genormeerde bedragen. Van de Rijksregeling
Programma Beheer ontvangen we thans gemiddeld
H 20,-/hectare voor de kosten van de beheerwerkzaamheden
in het veld en van de provincie gemiddeld H 365,-
/hectare voor de resterende kosten van toezicht, recreatieve-
en beheervoorzieningen, natuureducatie, extern
beheer, beheerplanning & monitoring en waterschapslasten.
Tezamen is dit H 585,-/hectare.
Naast de basissubsidies voor het beheer, die dus slechts
voor 80 procent toereikend zijn, steunt de stichting op de
bijdragen van vele beschermers. Met de jaarlijkse contributies
leveren de beschermers niet alleen een directe bijdrage
aan het onderhoud van de natuurgebieden, ook
worden hiermee andere structurele activiteiten van de
stichting bekostigd zoals voorlichting, bescherming en
grondverwerving.
Het Zuid-Hollands Landschap heeft een grote achterban:
eind 2007 telde de stichting 56.439 beschermers, een
groei van 1.735 beschermers ten opzichte van het jaar
ervoor. De hoge score past in het streven van de stichting
om zoveel mogelijk inwoners van Zuid-Holland te
betrekken bij natuur- en landschapsbehoud in Zuid-
Holland. Met een grote achterban staat de stichting sterker
in gesprekken over natuurbescherming.
De meeste nieuwe beschermers zijn binnengekomen via
telemarketing (81 procent). Daarnaast melden beschermers
zich spontaan aan (zeven procent) of geven zich op
via de website (vijf procent). De opzeggers geven verhuizing
en het financiële aspect als de belangrijkste redenen
op om hun beschermerschap te beëindigen.
Het aantal betalende leden van de natuur-, milieu- en dierenbeschermingsorganisaties
die in Nederland actief zijn
wordt eind van elk jaar bekendgemaakt in het radioprogramma
Vroege Vogels. Het nationale overzicht vormt
een goede graadmeter voor de steun van natuur en milieu
in Nederland. Van de 117 organisaties bezette de stichting
1) berekening conform bijlage 3 Meerjarenbeleidsplan.
in 2007 een onveranderde 11de plaats en is hiermee de
grootste provinciale natuurbeschermingsorganisatie. Elk
jaar wordt stilletjes gehoopt op een plekje in de top 10,
maar de Zeehondencrèche van Lenie ’t Hart kon eveneens
op een groeiende aanhang rekenen en bleef ons net voor.
Naast de vaste contributies ontvangt de stichting ook,
soms aanzienlijke, bedragen in de vorm van giften.
Hieruit blijkt dat velen natuurbescherming erg belangrijk
vinden en wat dit betreft vertrouwen hebben in het
Zuid-Hollands Landschap. In het verslagjaar boekte de
stichting voor H 1.201.000,- in aan contributies en giften.
Daarnaast heeft de stichting voor een bedrag van
H 160.000,- aan legaten en nalatenschappen ontvangen.
Al deze bedragen zijn enorm belangrijk voor het werk
van de stichting, waarvoor wij dan ook zeer dankbaar
zijn. De steun van beschermers is ook van belang omdat
de stichting niet voor alle structurele activiteiten financieel
afhankelijk kan en wil zijn van de overheid, bijvoorbeeld
als het gaat om natuurbescherming. Contributies
worden in hetzelfde jaar besteed, terwijl minder goed te
begroten inkomsten als giften en legaten naar de Reserve
Duurzaam Beheer gaan. Met de opbrengsten uit deze
reserve willen we de instandhouding van de natuurgebieden
voor de langere termijn financieel veiligstellen.
De stichting heeft haar beschermers in 2007 via een
mailing om een extra gift gevraagd voor het project
Molen achter Haastrecht. Het betreft een molenromp die
het Zuid-Hollands Landschap wil restaureren, zodat de
molen zijn wieken weer terugkrijgt. De giftenactie heeft
tot nu toe H 94.000,- opgeleverd. De voorbereidingen en

het vergunningentraject voor de molenrestauratie lopen
naar verwachting nog door tot eind 2008. Dit betekent
dat het gedoneerde bedrag in 2009 kan worden besteed.
De kosten van de mailingactie bedroegen H 12.000,-.
Ook het bedrijfsleven wordt actief benaderd voor een bijdrage
aan de molen. Hiertoe is een comité van aanbeveling
opgericht met prominenten uit het bedrijfsleven, de
overheid en de regio, met als bekend boegbeeld Hein
Vergeer: schaatsveteraan, oud-wereldkampioen én
Haastrechtenaar.
In 2007 werd het Zuid-Hollands Landschap gesteund
door tien Vrienden van het Landschap, die jaarlijks een
vaste bijdrage doneren. Het betreft de volgende bedrijven
en instellingen:
AKZO Nobel
Ertsoverslagbedrijf Europoort C.V.
Europe Container Terminals (ect)
Gertner & Wiengarn administratiekantoor
BP Raffinaderij Rotterdam B.V.
Shell
Gemeente Rotterdam
Gemeente Noordwijk
Gemeente Westland
Gemeente Westvoorne
De stichting is voornemens om meer bedrijven voor het
werk van de stichting te interesseren, met als doel de
structurele inkomsten vanuit bedrijfssponsoring te vergroten.
Hiertoe zal in 2008 een plan van aanpak worden
voorbereid.
Het Zuid-Hollands Landschap heeft het keurmerk van
het Centraal Bureau Fondsenwerving (cbf). Het cbf is
een onafhankelijke instantie die wil bevorderen dat de
goede doelen op verantwoorde wijze fondsen werven en
besteden. Dit doet zij zowel in het belang van het publiek
als van de goede doelen zelf. Volgens het cbf-keurmerk
mogen de kosten voor fondsenwerving maximaal 25 procent
van de opbrengsten beslaan. Dit is een maximumnorm.
Het beleid van de stichting is om hier ruim onder
te zitten, zodat zoveel mogelijk geld kan worden besteed
aan de doelstelling. Hiertoe is in het
Meerjarenbeleidsplan een streefpercentage opgenomen
van 20 procent. In het verslagjaar kwam de stichting uit
op een kostenpercentage van zeventien procent. Ter
beperking van de administratieve lastendruk van de
kostentoerekening naar fondsenwerving dan wel communicatie,
is ervoor gekozen om middelen volledig naar
één van beide producten toe te rekenen (dus het tijdschrift
voor de beschermers is volledig naar de communicatie
toegerekend, ook al zit er een aanmeldingsbon in).
Het beleid ten aanzien van de kostentoerekening is vastgelegd
in de nota Externe Communicatie en
Fondsenwerving, die door het managementteam is vastgesteld.
Van de inkomsten van 2007 heeft de stichting het overgrote
deel rechtstreeks uitgegeven aan de doelstelling. Bij
bestuursbesluit zijn de resterende inkomsten bestemd
voor de daarvoor in aanmerking komende reserves.
Kengetallen 2007 2006
Percentage kosten eigen fondsenwerving 17 16
Percentage inkomsten besteed aan de doelstelling 80 87
In 2007 kreeg het Zuid-Hollands Landschap voor de elfde
keer een jaarlijkse bijdrage van de Nationale Postcode
Loterij. Het ging om een bedrag van H 1.042.000,-. Dit
bedrag wordt door de stichting projectmatig besteed en
valt dus, anders dan de contributies van beschermers,
buiten de reguliere begroting. De stichting heeft met de
jaarlijkse bijdrage van de grootste goede doelen loterij al
tientallen extra projecten kunnen realiseren, zoals ledenwerfcampagnes,
diverse planvoorbereidingen en grote
natuurontwikkelingsprojecten.
Dergelijke projecten zouden anders niet of uiterst moeizaam
van de grond komen, bijvoorbeeld omdat ze niet in
aanmerking komen voor overheidssubsidies of omdat
externe financiers ook een eigen bijdrage verlangen.
Belangrijke projecten die in het verslagjaar mede met
geld van de Nationale Postcode Loterij zijn gefinancierd
zijn de landschappelijke kwaliteitsverbetering rond de
Molen achter Haastrecht, natuureducatiemiddelen voor
kinderen en de natuurontwikkelingsprojecten
Zouweboezem en duinvalleiherstel Voorne.
7 fondsenwerving
33

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
34
8 Organisatie
Bestuur en management
Het Zuid-Hollands Landschap is een stichting met een
bestuur en een directie (zie bijlage 1 van het jaarverslag
voor de samenstelling en relevante nevenfuncties). Het
bestuur van het Zuid-Hollands Landschap kent een
Dagelijks en een Algemeen Bestuur. Het Dagelijks
Bestuur bestaat uit de voorzitter, de secretaris en de penningmeester.
Belangrijke taken zijn het toezicht op het
door de directeur gevoerde beleid en het voorbereiden
van besluiten van het Algemeen Bestuur op het gebied
van beleidsvorming, grondaankopen, begroting en jaarverslag
en jaarrekening. Het Dagelijks Bestuur oefent het
toezicht uit op basis van schriftelijke stukken, die in principe
maandelijks in de bestuursvergaderingen worden
besproken in aanwezigheid van de directeur. Daarnaast
hebben voorzitter en directeur tussentijds overleg om
lopende zaken te bespreken.
Het Dagelijks Bestuur legt verantwoording af aan het
Algemeen Bestuur, bestaande uit negen leden. Het
Algemeen Bestuur stelt de koers en de hoofdlijnen van
het beleid vast in daartoe uitgeschreven vergaderingen.
Indien één of meer bestuursvacatures openstaan wordt
een advertentie geplaatst in het tijdschrift. Deze advertentie
bevat een profielschets van de beoogde bestuurder.
Het beleid van de stichting is gericht op een zo breed en
optimaal mogelijk samengesteld bestuur. Hiermee worden
alle opvattingen over natuur, landschap en het
betrekken van het publiek hierbij vertegenwoordigd en
wordt voeling gehouden met wat er maatschappelijk
leeft. Na een sollicitatieprocedure draagt het bestuur
geschikte kandidaten voor, die worden benoemd in de
jaarlijkse beschermersvergadering. Voor bestuursleden is
statutair een zittingsduur bepaald van vijf jaar, met een
mogelijkheid voor een tweede termijn van eveneens vijf
jaar. In het verslagjaar zijn de heren van den Brand en
Rodenburg statutair afgetreden. De heer Rodenburg
heeft zich kandidaat gesteld voor een laatste zittingstermijn
van vijf jaar. De heer van den Brand heeft zich niet
kandidaat gesteld voor herbenoeming en op voordracht
van de selectiecommissie is de heer Baan uit
Molenaarsgraaf voorgedragen voor benoeming. In de
vergadering van beschermers zijn beide heren benoemd.
De dagelijkse leiding van de werkorganisatie is in handen
van de directeur, ondersteund door twee afdelingshoofden.
Samen vormen zij de directie, oftewel het managementteam
(MT). Het managementteam voert het beleid
uit binnen de kaders die het bestuur heeft vastgesteld.
Het MT komt wekelijks bijeen en overlegt aan de hand
van een agenda en stukken. Actuele ontwikkelingen,
eigendom- en beheerszaken en externe communicatie
zijn vaste agendapunten. Het MT bereidt tevens de vergaderingen
voor van het Dagelijks en Algemeen Bestuur,
waaronder de begroting/jaarplan en het jaarverslag en de
jaarrekening. De periodieke financiële rapportages
komen volgens schema in het MT aan de orde. Hierbij
wordt nagegaan waar er moet worden bijgestuurd om
afwijkingen van de begrote inkomsten en uitgaven
binnen de perken te houden.
De bestuurders ontvangen conform de statuten van de
stichting geen vergoeding voor hun werkzaamheden.
Desgewenst kunnen de bestuursleden aanspraak maken
op een onkostenvergoeding. De bestuurskosten bestonden
in het verslagjaar in hoofdzaak uit de kosten van een
studiereis en het vergaderen op externe locaties waarbij
veelal een (nieuw verworven) gebied wordt bezocht.
De beloning van alle werknemers van het Zuid-Hollands
Landschap, inclusief de directeur, volgt de beloningsstructuur
van de vastgestelde CAO voor de provinciale
Landschappen. De bruto directeursbeloning (fulltime)
bedroeg H 100.096,- (inclusief pensioenpremies en werkgeverslast
H 149.326,-). In verband met een directeurswisseling,
waarbij enige tijd een overlap is geweest, is dit
bedrag hoger dan gebruikelijk. De overige twee leden van
het managementteam (2,0 fte) ontvingen gezamenlijk
een bruto beloning van H 120.319,- (totale werkgeverslast
inclusief pensioenpremies H 155.964,-).
Toezicht op de uitvoering
In het verslagjaar heeft het bestuur toegezien op de uitvoering
van het beleid en het jaarplan, inclusief de bestedingen.
Hiertoe kwam het Dagelijks Bestuur acht maal
bijeen en het Algemeen Bestuur vier maal, waarbij steeds
een meerderheid van de bestuursleden aanwezig was.
Zoals elk jaar boog het bestuur zich over de financiële
huishouding, met onderwerpen als de voortgangsrapportages,
de bevindingen van de accountant, en uiteraard
de begroting en jaarrekening. Bij de bespreking van de
jaarrekening in de meivergadering van het Algemeen
Bestuur was de accountant aanwezig om de bevindingen
van de controle op de jaarrekening toe te lichten.
Inhoudelijk zijn er diverse zaken in het bestuur aan de
orde geweest zoals aankopen en (erf)pachtzaken, de aanstelling
van een nieuwe directeur, een statutenwijziging
en herziening van de volmacht van de directeur en plaatsvervangend
directeur alsmede enkele grote natuurprojecten
in de Oranjebuitenpolder, de Sophiapolder en het
Veenweidepact. Om goed inzicht te houden in een
omvangrijk project als de Hooge Boezem achter
Haastrecht, met restauratie van de molen en (her)bouw
van de woning, krijgt het bestuur op verzoek per kwartaal
een rapportage over de voortgang en de verwerving
van de benodigde gelden.
Het bestuur heeft in het verslagjaar verder besloten om
de beleggingsportefeuille aan te passen. Er zijn contacten
gelegd met beleggingsinstellingen waar duurzaamheid
voorop staat. In 2008 zal de portefeuille worden omgezet.
Aan het einde van het jaar is de indeling van de jaarrekening
2006 aangepast als gevolg van de controle behorende
bij de verlenging van het cbf-keur. In 2007 heeft

tevens een statutenwijziging plaatsgevonden om te voldoen
aan de voorschriften van het cbf op het gebied van
het voorkómen van belangenverstrengeling.
Het bestuur heeft in 2005 reeds vastgesteld dat de stichting
op hoofdlijnen voldoet aan de ‘Code goed bestuur
voor goede doelen’ en dat eventuele verdere aanpassingen
geen onoverkomelijke problemen hoeven op te leveren.
Deze code, ook wel Code Wijffels genoemd, bevat
spelregels voor goed bestuur, goed toezicht en transparante
verantwoording van de activiteiten en financiering
en de honorering van de directeur.
Voor de formele implementatie let de stichting op de
periodieke wijzigingen van het cbf-keur. Code Wijffels
wordt namelijk geïntegreerd in het nieuwe cbf-keur,
welke vanaf medio 2008 van kracht is.
Eén van de consequenties is het zwaardere accent op de
toezichthoudende taak van het bestuur. In 2008 zal
binnen het bestuur worden besproken op welke wijze zij
hier invulling aan wil geven. Hierop vooruitlopend is in
dit jaarverslag een meer heldere koppeling gemaakt tussen
de statutaire doelen, het Meerjarenbeleidsplan, het
jaarplan en de uiteindelijke realisering. Dit geeft het
bestuur de gelegenheid om op strategisch niveau de doelen,
prestaties en effectiviteit van de werkorganisatie te
evalueren en zonodig bij te stellen.
Kwaliteitsborging
Jaarlijks vinden functioneringsgesprekken plaats aan de
hand van een vastgestelde functioneringscyclus. Deze
cyclus is bedoeld om de medewerkers actief te begeleiden
en te stimuleren in hun dagelijks functioneren. In het
begin van het jaar wordt een Individueel Activiteitenplan
(iap) opgesteld.
Medio het jaar vindt een functioneringsgesprek plaats
waarin de uitvoering van de activiteiten van het iap
wordt nagelopen en besproken wordt of er knelpunten
zijn in het functioneren. Aan het einde van het jaar is er
een beoordeling over de kwantiteit en kwaliteit van het
uitgevoerde werk en een toetsing aan de planning. Het
iap wordt gebaseerd op het functieprofiel. Per functie is
een functieprofiel opgesteld. Deze functieprofielen worden
aangepast bij wijziging van de takenpakketten/organisatiestructuur.
Een belangrijk hulpmiddel om financiële processen te
beheersen is het Handboek Administratieve Organisatie
en Interne Beheersing (AO/IB). De AO/IB beschrijft de
procedures die gevolgd moeten worden bij financiële
processen. Hiermee wordt de functiescheiding vastgelegd,
alsmede de bevoegdheden en verantwoordelijkheden
van de medewerkers op de Financiële Administratie.
Het Handboek AO/IB is bij de interim-controle van de
accountant in 2007 beoordeeld en voldoende bevonden.
8 organisatie
35

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
36
Ook is geconstateerd dat volgens de voorgeschreven procedures
wordt gewerkt.
Medio 2007 heeft wijziging plaatsgevonden in de personeelsformatie
op de Financiële Administratie. Er is een
teamleider aangesteld, die de taken over heeft genomen
van de medewerker van een extern administratiekantoor.
De AO/IB wordt hierop aangepast.
De leden van het managementteam en de regiobeheerders
hebben budgetverantwoordelijkheid voor hun activiteiten.
In het zogeheten budgethoudersoverleg worden
de periodieke financiële rapportages besproken. Bij dit
overleg is, afhankelijk van de agenda, tevens de accountant
als adviseur aanwezig. Taak in deze is er voor te
waken dat er geen besluiten worden genomen die in
strijd zouden zijn met de controlevoorschriften en om
ontwikkelingen op het gebied van rapportages zonodig
bij te sturen.
Het budgethoudersoverleg heeft in het verslagjaar drie
keer plaatsgevonden.
Personeel en organisatie
Aan het eind van het verslagjaar waren er 37 medewerkers
(29 fte) in dienst, waarvan 42 procent parttime. In
het verslagjaar zijn drie medewerkers uit dienst gegaan
en zijn er twee medewerkers aangenomen.
Na tien jaar aan het roer van de stichting te hebben
gestaan, heeft Gerard van den Berg als directeur afscheid
genomen van het Zuid-Hollands Landschap. Tijdens een
personeelsboottocht van Rotterdam naar het natuureiland
Tiengemeten is uitgebreid en met een kwinkslag
stilgestaan bij de bijdrage die hij het afgelopen decennium
heeft geleverd aan de stichting. Bijzonder was de
aanbieding van een speciale ‘Gerard-editie’ van het tijdschrift,
die geheel gewijd was aan de directeur. Opvolger
Michiel Houtzagers is per 15 augustus in dienst getreden
als nieuwe directeur.
De stichting is sinds december 2006 officieel erkend als
vgm-gecertificeerd bedrijf. (Veiligheid Gezondheid en
Milieu). Met dit certificaat bevordert de stichting dat de
werkzaamheden in haar terreinen op een veilige manier
worden uitgevoerd. Om het vgm-certificaat te behouden,
worden maandelijks werkplekinspecties en toolboxmeetingen
gehouden. Ook hebben medewerkers de herhalingscursussen
gevolgd voor bedrijfshulpverlening. De
keuring van gereedschap is uitgevoerd voor de audit die
begin 2008 zal plaats vinden.
Verder hebben twee medewerkers het BOA-examen
(Buitengewoon Opsporings Ambtenaar) opnieuw met
succes afgerond.
De afdelingshoofden en de regiobeheerders hebben cursussen
gevolgd op het gebied van management. Verder
zijn er cursussen en workshops gevolgd op het gebied
van communicatie en fondsenwerving. Eén medewerker
heeft in deeltijd het diploma van de HBO-opleiding
Natuurbeheer behaald.
In het verslagjaar hebben zes studenten van het
Wellantcollege stage gelopen bij de stichting. Dit betreft
groene opleidingen op MBO-niveau. Er was in het verslag
jaar één stagiair van de Wageningen Universiteit, die zijn
onderzoek naar de invloed van de begrazing op de vegetatie
in de Duinen van Oostvoorne heeft afgerond.
Het ziekteverzuim onder het personeel was in het verslagjaar
1,87 procent; in 2006 was dit 2,25 procent.
Zoals elke organisatie maakt de stichting kosten voor
(interne) beheersing en administratievoering om haar
taken te kunnen uitvoeren, zoals financiële administratie,
personeelszaken en facilitaire ondersteuning. In het
verslagjaar waren de doorberekende kosten voor beheer
en administratie 25 procent; dit valt nog net binnen de
door de stichting gehanteerde norm van 25 procent. Deze
norm komt voort uit het Meerjarenbeleidsplan en is
gebaseerd op realistische ervaringscijfers.
Ondernemingsraad
Een van de belangrijkste zaken waarin de
Ondernemingsraad (OR) haar advies mocht geven is de
directeurwissel geweest. Onder de werknemers is eind
2006 een enquête gehouden over wat men verwacht van
de nieuwe directeur. De uitkomsten zijn aan het bestuur
aangereikt zodat de mening van het personeel meegenomen
kon worden bij de selectieprocedure van de nieuwe
directeur. De OR heeft met de kandidaat voor de directeursfunctie
in 2007 een gesprek mogen voeren om zo
een gedegen advies over de eventuele benoeming te kunnen
geven. Het gesprek resulteerde in een positief advies.
In haar vergadering van juni heeft de OR afscheid van de
vertrekkende directeur genomen.
In het afgelopen jaar heeft de OR haar zorgen uitgesproken
over enkele wijzigingen in de personeelssamenstelling
en de hier uit voortvloeiende taakverdeling. Al jaren
is het fenomeen werkdruk een terugkerend punt op de
agenda. Dit blijft binnen de organisatie naar voren
komen als mogelijk knelpunt. In het eerste overleg tussen
de OR en de nieuwe directeur is de werkdruk uitvoerig
aan de orde gekomen.
Een mogelijke verandering in de pensioenregeling heeft
eind 2007 ook een belangrijke plaats op de agenda gekregen;
dit onderwerp zal in 2008 nog de nodige aandacht
krijgen. De eerste voorbereidingen voor een werkbelevingsonderzoek
zijn in het verslagjaar begonnen. Het
onderzoek zal in 2008 uitgevoerd worden.

9 Vrijwilligers
Het Zuid-Hollands Landschap heeft haar vrijwilligersbeleid
in een aparte nota bestuurlijk vastgesteld. Het beleid
is erop gericht om de vrijwilligers een duidelijke en
gewaardeerde positie te geven binnen de organisatie en
om het maatschappelijk draagvlak voor het Zuid-
Hollands Landschap te vergroten. De beleidsnota geeft
verder inzicht in de mogelijkheden en faciliteiten die de
stichting biedt om haar beschermers actief bij het werk
van het Zuid-Hollands Landschap te betrekken. Al deze
vrijwilligers zijn verzekerd, ontvangen een basisuitrusting
aan werkkleding en kunnen zonodig beschikken
over speciale veiligheidskleding. Op Huys Te Warmont is
voor de vrijwilligers een onderkomen gemaakt in de
Oranjerie.
De vrijwilligers worden gestimuleerd om ook deel te
nemen aan de cursus Bedrijfshulpverlening. Verder is, ter
ondersteuning van het veilig werken, in het verslagjaar
een start gemaakt met het opstellen van een vgm-reglement
voor vrijwilligers.
Aan het eind van het verslagjaar waren er 160 vrijwilligers
actief voor het Zuid-Hollands Landschap. Daarnaast zijn
er nog ongeveer 120 mensen via de particuliere gegevensverzamelende
organisaties, natuurverenigingen en individuen
vrijwillig actief in de natuurgebieden met het
inventariseren van flora en fauna.
De vrije tijd die de ‘eigen’ vrijwilligers en de inventariseerders
in 2007 hebben gestoken in additionele werkzaamheden
voor de stichting, is geraamd op maar liefst
2.400 werkdagen. Hieruit blijkt wederom de grote toegevoegde
waarde van het vrijwilligerswerk voor het Zuid-
Hollands Landschap.
Het resultaat van al deze vrijwillige inzet is dat het Zuid-
Hollands Landschap onder meer het (intensieve) beheer
van landschappelijk waardevolle natuurgebieden zoals
landgoederen en eendenkooien toch redelijk kostendekkend
kan uitvoeren. De cultuurhistorische en recreatieve
waarden van landgoederen (vaak met een uitgebreid
padennetwerk) vergen bijvoorbeeld een behoorlijk intensief
beheer, wat lang niet volledig vergoed wordt.
Vrijsnoeien wandelpaden, opschonen slootkanten, oprapen
en afvoeren maaisel, uittrekken van ongewenst houtopslag,
afvoeren gezaagd hout, afzetten kleinere bomen
en struiken, harken zandpaden, paden ophogen met
zand of kleischelpen, het schilderen van hekwerken, het
behandelen van bebording, bijplanten van stinzenflora:
het is maar een greep uit de activiteiten die door onze
vrijwilligers in de landgoederen worden uitgevoerd. Ook
de zes eendenkooien van de stichting vragen veel ouderwetse
vrijwillige handenarbeid, zoals de dagelijkse zorg
voor de rietschermen, beschoeiingen, vangpijpen,
beplanting en de kooiplas.
Ook zou de ruimhartige openstelling van het bezoekerscentrum
Tenellaplas niet mogelijk zijn geweest zonder
de inzet van de 25 vrijwillige baliemedewerkers. Voor de
talloze excursies in de natuurterreinen van de stichting
geldt hetzelfde verhaal.
Een aparte groep vormen de vrijwillige inventariseerders.
Deze soms zeer specialistische en kundige vrijwilligers
nemen grondwaterstanden op en inventariseren planten,
vogels, libellen, dag- en nachtvlinders alsmede amfibieën,
reptielen en vissen. Met hun bijdrage is het Zuid-
Hollands Landschap in staat om haar natuurbeheer nog
beter af te stemmen op de aanwezige flora en fauna.
8 organisatie / 9 vrijwilligers
37

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
38
10 Toekomst
De samenleving mag van het Zuid-Hollands Landschap
verwachten dat zij ook in 2008 de natuurgebieden op een
zorgvuldige wijze zal beheren, naast andere structurele
activiteiten. Dit komt ook tot uitdrukking in de begroting
van 2008 (zie bijlage 3 van de jaarrekening). De
begrote inkomsten à 3,8 miljoen euro worden voor meer
dan zeventig procent besteed aan het beheer van de
natuurterreinen 2) , gevolgd door communicatie (Draag -
vlakversterking), belangenbehartiging en verwerving en
inrichting.
Belangrijke projecten voor 2008 zijn de molenrestauratie
Hooge Boezem, inrichting natuureiland Sophiapolder,
duinherstelproject Voorne, grondverwerving in Holle
Mare-Derryvliet en Diefdijk-West en het natuurontwikkelingsproject
Zouweboezem. In 2008 hopen we ook de
eerste tien hectare aan te kopen in de Oranjebuiten -
polder, als start van een robuust groenproject tussen de
verstedelijking van Rotterdam en Westland. Verder
wordt een start gemaakt met een natuureducatieproject
in de Krimpenerwaard. Het beoogde resultaat hiervan is
dat de leerlingen van alle 38 scholen in de Krimpener -
waard een keer in een natuurgebied van het Zuid-
Hollands Landschap komen. Het blijkt dat kinderen
steeds minder in de natuur komen. De stichting vindt dat
een slechte zaak. Niet alleen omdat een ‘tekort’ aan
natuur het lichamelijk en geestelijk welzijn negatief
beïnvloedt, maar ook omdat maatschappelijk draagvlak
essentieel is voor natuurbescherming op de langere termijn.
Het natuureducatieproject in de Krimpenerwaard
is een pilot om ervaring op te doen voor andere regio’s.
Deze en andere activiteiten en beoogde resultaten staan
uitgebreid beschreven in een apart jaarplan, welke op
verzoek beschikbaar is.
De kosten eigen fondsenwerving voor 2008 zijn begroot
op 20 procent en de kosten voor beheer en administratie
op 18 procent.
Bij een ongewijzigde begroting kan helaas geen invulling
worden gegeven aan de wens om de Reserve Duurzaam
Beheer verder aan te vullen; deze neemt zelfs iets af.
Omdat overheidssubsidies alleen niet voldoende zijn om
de beheerkosten te dekken, streeft het Zuid-Hollands
Landschap naar een reserve waarmee een structurele
eigen bijdrage aan het beheer kan worden bekostigd. Tot
op heden zijn de inkomsten uit vermogen, bedoeld om
de instandhouding van de natuurterreinen duurzaam
veilig te stellen, laag. De komende jaren zal onder andere
via fondsenwerving verder gewerkt moeten worden aan
het opbouwen van deze reserve. Voor meer informatie

over het vermogens- en beleggingsbeleid wordt verwezen
naar de toelichting van de jaarrekening.
Voor 2008 en daarna blijven de drie hoofddoelstellingen
van het Meerjarenbeleidsplan, zijnde meer verwerven,
meer beschermers en gedekte beheerslasten, onverminderd
van kracht. Verwerving met als doel grote en aaneengesloten
natuurgebieden is niet alleen belangrijk
voor de leefomgeving van planten, dieren en mensen,
maar ook uit oogpunt van een kosteneffectief beheer. Het
Zuid-Hollands Landschap blijft dan ook het belang van
een ruimtelijk samenhangend beheer uitdragen.
Speerpunt hierbij is de Krimpenerwaard. Hier moet tot
2018 nog 1500 hectare ehs worden gerealiseerd. Een niet
aflatende belangenbehartiging en het verder opbouwen
van expertise rond grondverwerving dragen bij aan de
realisatie van de gewenste natuuruitbreidingen.
De investeringen in de versterking van het cluster
Communicatie en Fondsenwerving zullen naar verwachting
de komende jaren haar vruchten afwerpen, dit in de
vorm van meer beschermers, sponsoren en vrijwilligers
die zich verbinden aan het Zuid-Hollands Landschap.
Verder staat 2009 in het teken van het 75-jarig bestaan
van de stichting. Hierbij zullen wij de beschermers als-
mede personeel en vrijwilligers op een feestelijke manier
in het zonnetje zetten.
Wat de dekking van de exploitatietekorten voor het
beheer betreft zal veel aandacht uitgaan naar het nieuwe
subsidiestelsel, de opvolger van Programma Beheer. Het
grote verschil is dat de provincie integraal verantwoordelijk
wordt voor de subsidiëring van het terreinbeheer; het
ministerie van lnv treedt hierbij naar de achtergrond. De
ervaring leert dat dergelijke ingewikkelde subsidieaanpassingen
en het consultatieproces eromheen een zware
wissel trekken op de capaciteit van de stichting.
Het uitvoeren van al deze voornemens is een kostbare
aangelegenheid, waarbij de steun van publiek en overheid
onmisbaar is. De stichting zal zich ook de komende
jaren richten op zichtbare resultaten voor natuur en
landschap; niet alleen ten behoeve van het financiële
draagvlak in de samenleving, maar ook als eigen bron
van voortdurende inspiratie.
2) Hieronder worden gerekend de producten Onderhoud en Beheer,
Algemene Terreinvoorzieningen, Monitoring, Beheersplanning,
Extern Beheer, NWC, Zakelijke Lasten, Recreatie, Beheer derden en
Opstallen (zie verder bijlage 3 van de jaarrekening).
10 toekomst
39

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
40
Bijlage 1
Samenstelling bestuur en management
Algemeen Bestuur
drs. A.H. Dorresteijn (voorzitter), Rotterdam
relevante (neven)functies:
– directeur Diergaarde Blijdorp, Rotterdam
mw. ing. A. E. van Veen (secretaris), Dordrecht
relevante (neven)functies:
– heemraad van het waterschap Hollandse Delta
– adviseur
drs. S.A. Blok (penningmeester), ’s-Gravenhage
relevante (neven)functies:
– lid Tweede Kamer voor de VVD
ing. B. Baan, Molenaarsgraaf
relevante (neven)functies:
– melkveehouder
– penningmeester Streekfonds van de Stichting Uitvoerig
Landschapsplan
– lid van de Landschapscommissie van de Vereniging voor
Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer in de
Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden ‘den Hâneker’
– bestuurslid van Waterschap Rivierenland
– lid van de Rekenkamercommissie van het Waterschap
Rivierenland
mw. ir. E.I. Bijleveld-van der Hoeven, Delft
relevante (neven)functies:
– directeur ontwikkelingsbedrijf Spoorzone Delft
dr. J.J. van Duijn, Maassluis
relevante (neven)functies:
– lid van de Deltacommissie nieuwe stijl
mw. ing. C.C. van Laar-Graven, Gouda
relevante (neven)functies:
– voorzitter van de Stichting Waakhond Alphen aan de
Rijn/Groene Hart
Th. Prenen, Hellevoetsluis
relevante (neven)functies:
– districtschef Politie Rotterdam-Rijnmond
drs. J.M. Rodenburg, Oegstgeest
relevante (neven)functies:
– senior communicatie adviseur bij het
Hoogheemraadschap van Delfland
Voorzitter, secretaris en penningmeester vormen tevens
het Dagelijks Bestuur.
Managementteam
ir. M.R. Houtzagers, directeur
relevante nevenfuncties:
– voorzitter Pro Silva Nederland,
– externe auditor Staatsbosbeheer
ir. J. de Jong, hoofd Beleid en Externe Betrekkingen
relevante nevenfuncties:
– jurylid Landschapsprijs Zuid-Holland
mw. ing. Chr. Müller, hoofd Stafbureau
relevante nevenfuncties:
– geen
Samenstelling Natuurwetenschappelijke Commissie
drs. A.B.M. Orleans (voorzitter), Leiden
dr. P. Hörchner, Berkenwoude
ir. J.L. Koolen, Dordrecht
drs. H. Krantz, Leiden
D. van der Laan, Oostvoorne
ing. P.C. Pieters, Zwijndrecht
dr. ir. J.E. Vermaat, Gouda
Samenstelling Ondernemingsraad
F. Spreen (voorzitter)
ir. H.A. Buijserd (secretaris)
N. Koppelaar
(samenstelling ultimo 2007)

Bijlage 2
Organogram werkorganisatie Zuid-Hollands Landschap
Directeur
ir. M.R. Houtzagers
Hoofd Beleid en Externe Betrekkingen
/ Plaatsvervangend Directeur
ir. J. de Jong
Medewerker Beleidsbeïnvloeding
ir. A. Aartsen (80%)
drs. I. Zorge (40%)
Medewerker Ecologisch Beleid
en Monitoring
drs. J.H. Beckers (60%)
Medewerker Beheersplanning en
Beheeradministratie
ir. H.A. Buijserd
Medewerker Monitoring
D. Kerkhof (50%)
Projectleider Natuurontwikkeling
ir. J. van Dijk (80%)
Beheerder Bezoekerscentrum
J.A. Dijkhuizen (50%)
Medewerker Communicatie
M.L.G. Govers
Medewerker Sponsorwerving
drs. M.B.M. Deiters (20%)
Regiobeheerder Eilanden
J. Visser
Assistent Regiobeheerder
J.A. Dijkhuizen (25%)
Terreinmedewerker/
toezichthouder
B. Westerveld(80%)
J. Westerveld
Terreinmedewerker
A. van de Polder
Toezichthouder
J.A.D. Dijkhuizen (25%)
vacature (10%)
Hoofd Stafbureau
ing. Chr. Müller
Teamleider Financiële Administratie
M. van Eijsden (80%)
Administratief medewerker Financiën
E.D. Andeweg (20%)
U. Sahdew (60%)
Secretariaatsmedewerker
M. Doornkamp
Medewerker Beschermers
E.D. Andeweg (60%)
Medewerker Archief
R.H. Rozendaal (50%)
Regiobeheerder Kuststreek/
Coördinator terreinbeheer
ing. K.A. Bevington (60%/40%)
Terreinmedewerker/toezichthouder
M.W.L. Laming
F. Spreen
Toezichthouder
K. Klinkenberg(32,5%)
G.A. van Geffen(11%)
E. Muijselaar(11%)
W.M. Hoogerwerf (8%)
M.J. Verhoorn (8%)
Regiobeheerder Veenweiden
R.J.S. Terlouw
Assistent Regiobeheerder
N. Koppelaar (50%)
Administratief ondersteuner
A. Buisman (40%)
Terreinmedewerker/toezichthouder
R. van Beek
G. Dekker
R.A. Garskamp
N. Koppelaar (50%)
J.G. Zantinge
G.J. Vroegindeweij
bijlagen
41

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
42
Bijlage 3
Overzicht natuurgebieden
1 Achthovense Uiterwaarden
2 Berkenwoudse Boezem
3 Bilwijk
4 Blanke Waal
5 Bolswaard
6 Buitenlanden Ammerstol
7 Buitenlanden Bergambacht
8 Commissarissenlanden
9 De Blink
10 De Elfenbaan
11 De Huibert
12 De Kouwe Grond
13 De Schans
14 De Snakkert
15 De Waai
16 Derryvliet
17 D’Onlanden
18 Duinen van Oostvoorne
19 Ecozone Keukenhof Oost
20 Eendenkooi Bakkerswaal
21 Eendenkooi De Zouwe
22 Eiland Van Brienenoord
23 Fort Noorddijk
24 Fort Penserdijk
25 Franse Kade
26 Geriefbos Waarder
27 Groene Strand
28 Haarlemmer Trekvaart
29 Heemtuin Krimpen a/d IJssel
30 Hillenhoek
31 Hoenderwiel
32 Holle Mare
33 Hooge Boezem Achter Haastrecht
34 Huys Te Warmont
35 Hyacintenbos
36 Kaapduin
37 Kadijk Oost
38 Kadijk West
39 Kasteelgaarde Rhoon
40 Kattendijk Mosterdpot
41 Kattendijksblokboezem
42 Kedichem
43 Kersbergsrak
44 Keukenhofbosch
45 Klein Profijt
46 Kleine Beer
47 Kleine Zaag
48 Kleistee
49 Koolwijk
50 Korte Zand
51 Landgoed Te Werve
52 Langeveld
53 Middelblokboezem
54 Mildenburg
55 Nespolder
56 Nieuw Leeuwenhorst
57 Ommeloop
58 Oostpuntgriend
59 Oranjeplassen
60 Oude Stee
61 Oudeland
62 Oudelandse Zeedijk
63 Over-Boeicop
64 Overbosch
65 Over-Heicop
66 Pitweie
67 Polder Achthoven
68 Polder Berkenwoude
69 Polder De Nesse
70 Polder Den Hoek
71 Polder Het Beijersche
72 Polder Kattendijksblok
73 Polder Lakerveld
74 Polder Lexmond
75 Polder Middelblok
76 Polder Veerstalblok
77 Polders Poelgeest
78 Preekhilpolder
79 Quakernaak
80 Recht van ter Leede
81 Rhijngeest
82 Ruigeplaat
83 Schaayk
84 Scharperswijk
85 Schoonrewoerdse Wiel
86 Slikken van Voorne
87 Sonsbrug
88 Spijkerboorse Kade
89 Staelduinse Bos
90 Stolwijkse Boezem
91 Stormpoldervloedbos
92 Veerstalblokboezem
93 Vinetaduin
94 Visschersplaat
95 Voorofsche Polder
96 Waalhoek
97 Wassergeest
98 Westduinen
99 Weverwijk
100 Zouweboezem

Jaarrekening 2007
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Rotterdam, 26 maart 2008
jaarrekening 2007
43

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
44
Inleiding
Algemene Toelichting
De jaarrekening 2007 is ingericht conform de Richtlijn
Fondsenwervende Instellingen (Richtlijn FW), opgesteld
door het Centraal Bureau Fondsenwerving (cbf). Op basis
van een voorgenomen aanpassing van de Richtlijn FW is
een aantal wijzigingen vooruitlopend op de verplichtstelling
al doorgevoerd. Dit betreft met name de indeling
van de balans en de Staat van baten en lasten.
De opzet van de jaarrekening is in die zin anders dan
voorgaande jaren, dat in de bijlagen de uitkomsten zijn
opgenomen van de producten zoals de Stichting Het
Zuid-Hollands Landschap (zhl) die realiseert (bijlage 4).
Voor een aantal van deze producten wordt een boekjaarsubsidie
ontvangen van de provincie op grond van de
Algemene Subsidie verordening Zuid-Holland. Deze specificatie
maakt deel uit van de verantwoording die wordt
afgelegd aan de provincie over de besteding van de boekjaarsubsidie.
De nieuwe richtlijn FW onderscheidt in haar Model Staat
van baten en lasten de kosten die gemoeid zijn met het
werven van de verschillende soorten inkomsten. Naast de
reeds bestaande kosten eigen fondsenwerving worden
ook de kosten van bijvoorbeeld het verwerven van overheidssubsidies
en de beleggingskosten onderscheiden.
Het adequaat opnemen van deze kosten in de Staat van
baten en lasten vergt een aanpassing van zowel het tijdschrift-
als kostentoedelingssysteem van het zhl en
wordt in 2008 ingevoerd. Wel zijn in deze jaarrekening
de beleggingskosten apart vermeld.
De kosten voor de verkrijging van de jaarlijkse bijdrage
van de Nationale Postcode Loterij is gesteld op 25 procent
van de doorbelasting van de organisatiekosten van het
samenwerkingsverband de landschappen, die namens
de 12 Provinciale Landschappen het relatiebeheer met de
Nationale Postcode Loterij (npl) verzorgt. Dit doorbelaste
kostenaandeel was in 2007 H 15.000,- (verrekend met het
npl-budget 2007).
Grondslagen voor balanswaardering
Materiële vaste activa
Direct in gebruik voor de doelstelling
– Bezittingen met beperkte rechten
Conform het gestelde in de subsidievoorwaarden van het
Rijk en de provincie Zuid-Holland zijn de hieronder vallende
‘bezittingen met beperkte rechten’ p.m.
gewaardeerd. Deze bezittingen betreffen alleen terreinen
waarvan de aankoopkosten nagenoeg geheel door het
Rijk en de provincie Zuid-Holland zijn gefinancierd.
– Opstallen
De opstallen zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs
verminderd met de afschrijving. De afschrijvingen worden
berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs.
Bedrijfsmiddelen
– Machines en dienstauto’s
De machines en dienstauto’s zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs
verminderd met de afschrijvingen. De
afschrijvingen worden berekend op basis van een vast
percentage van de verkrijgingsprijs.
– Inventaris
De inventaris bestaat uit kantoormeubilair, computerapparatuur
en software. De inventaris is gewaardeerd tegen
verkrijgingsprijs verminderd met de afschrijvingen. De
afschrijvingen worden berekend op basis van een vast
percentage van de verkrijgingsprijs.
De afschrijvingspercentages zijn vastgesteld aan de hand
van de verwachte economische levensduur van de
bedrijfsmiddelen. Zie bijlage 1 voor een specificatie van
de investeringen en afschrijvingen.
Financiële vaste activa (obligaties Stichting Huis te
Warmond)
De obligaties van de Stichting Huis te Warmond zijn op
grond van hetgeen in de statuten van de Stichting Huis te
Warmond is bepaald en de hiermee samenhangende
beperkte verhandelbaarheid, gewaardeerd tegen nominale
waarde.
Voorraden
De voorraden in het kader van de doelstelling bestaan uit
artikelen die voor de verkoop zijn bestemd. De voorraden
zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs of vervaardigingswaarde.
Vorderingen
De vorderingen zijn gewaardeerd tegen nominale
waarde. Voor eventuele oninbaarheid van vorderingen
wordt een voorziening getroffen.

Effecten
De aandelen en obligaties in de door de abn-amro asset
management beheerde effectenportefeuille zijn
gewaardeerd tegen de actuele waarde, zijnde de geldende
koersen per 31 december. Zie bijlage 6.
Liquide middelen
De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen nominale
waarde.
Passiva
De reserves, fondsen, voorzieningen en schulden zijn
gewaardeerd tegen nominale waarde.
Grondslagen van waardering
voor de Staat van baten en
lasten
Baten en lasten worden bepaald met inachtneming van
de hiervoor reeds vermelde grondslagen van waardering
en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking
hebben.
Winsten worden verantwoord in het jaar waarin de
prestaties zijn verricht en afgerond. Verliezen worden in
aanmerking genomen in het jaar waarin deze voorzienbaar
zijn.
Baten uit erfstellingen en legaten worden verantwoord in
het boekjaar, waarin de omvang betrouwbaar kan worden
vastgesteld.
Baten en lasten van activiteiten, welke per balansdatum
nog niet zijn afgerond, worden verantwoord als respectievelijk
vooruit ontvangen en vooruitbetaald.
inleiding / grondslagen voor balanswaardering / grondslagen van waardering voor de staat van baten en lasten
45

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
46
Balans per 31 december (na resultaatverdeling)
Activa
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
Materiële vaste activa
– direct in gebruik voor de doelstelling 428 371
– bedrijfsmiddelen 306 343
734 714
Financiële vaste activa
– obligaties St. Huis te Warmond 11 11
745 725
Voorraden
– direct beschikbaar voor de doelstelling 32 43
Vorderingen en overlopende activa 3.656 3.676
Effecten 2.988 2.939
Liquide middelen 3.930 2.899
10.606 9.557
11.351 10.282

Passiva
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
Reserves
– Continuïteitsreserve 1.738 1.738
– Bestemmingsreserves 780 281
2.518 2.019
Fondsen
– Bestemmingsfondsen 2.638 2.759
Kortlopende schulden 6.195 5.504
Rotterdam, 26 maart 2008
ir. M. R. Houtzagers
directeur
11.351 10.282
balans per 31 december
47

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
48
Toelichting op de balans per 31 december 2007
Activa
Materiële vaste activa K 734
Direct in gebruik voor de doelstelling H 428
(bezittingen met beperkte rechten en de bezittingen in vol
eigendom)
De bezittingen met beperkte rechten betreffen uitsluitend
natuurterreinen die met subsidie van het Rijk en de provincie
Zuid-Holland zijn aangekocht. In het afgelopen
jaar hebben de volgende mutaties plaatsgevonden.
waardering ha ha
Stand per 1 jan. 2007 p.m. 3624.73.85
Bij: Aankopen 118.19.49
Erfpacht 3.53.88
Beheer - 73.88.94
Toename 47.84.43
Stand per 31 dec. 2007 p.m. 3672.58.28
De waarde van deze bezittingen wordt p.m. in de balans
opgenomen aangezien bij verkoop de opbrengst terugvloeit
naar de subsidiënten en bij opheffing van de
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap, de gronden aan
derden worden overgedragen.
Zie bijlage 7 voor het totaal overzicht bezit en beheer en
de mutaties van 2007.
De bezittingen in vol eigendom betreffen woningen en
regiokantoren die de Stichting Het Zuid-Hollands
Landschap zonder subsidie heeft aangekocht of
gebouwd.
Het verloop gedurende 2007 kan als volgt worden weergegeven:
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
Boekwaarde per 1 januari 371 380
Investeringen 78 6
448 386
Afschrijvingen 20 16
Boekwaarde per 31 december 428 371
Bedrijfsmiddelen H 306
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
Boekwaarde per 1 januari 343 364
Investeringen 97 108
440 472
Afschrijvingen 134 129
Boekwaarde per 31 december 306 343
Zie bijlage 1 voor de specificatie van de afschrijvingspercentages
en investeringen.
Financiële vaste activa K 11
Obligaties Stichting Huis te Warmond H 11
Dit bezit betreft 5 obligaties van nominaal H 2.269,- in de
Stichting Huis te Warmond. Deze stichting heeft ten doel
de instandhouding en exploitatie van het op het landgoed
Warmond gelegen kasteel. De Stichting het Zuid-
Hollands landschap heeft het eerste recht van koop op
alle 24 uitgegeven obligaties. Deze obligaties vertegenwoordigen
het eigendom van het kasteel. De obligaties
hebben, evenals in voorgaande jaren, geen rente opgebracht.
In 2006 is één obligatie tijdelijk uitgegeven ten
behoeve van de restauratie van het kasteel.
Voorraden K 32
Voorraden direct beschikbaar voor de doelstelling H 32
De voorraden betreffen de voorraad werkkleding en winkelvoorraad.
In 2006 is in de loop van het jaar een nieuwe lijn voor uniform-
en werkkleding ingevoerd. Hiermee is een grotere
investering gedaan dan de reguliere vervanging. De
kosten van de aanschaf bedroegen H 33.332,- en wordt in
3 jaar afgeschreven vanaf het moment van ingebruikname
(gemiddeld vanaf het derde kwartaal). De vervanging
wordt met ingang van 2007 rechtstreeks ten laste
van de exploitatie gebracht.
De winkelvoorraden betreffen artikelen voor de verkoop
zoals boeken, kaarten, hebbedingetjes en knuffels.
De voorraden zijn per 31 december 2007 geïnventariseerd
en kunnen als volgt worden gespecificeerd:
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
Werkkleding 19 31
Winkelvoorraad Bezoekerscentrum
Tenellaplas 10 8
Winkelvoorraad Kantoor Rotterdam 3 4
Totaal 32 43

Vorderingen en overlopende activa K 3.656
De vorderingen kunnen als volgt worden gespecificeerd:
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
(a) Ministerie van Landbouw,
Natuur en Voedselkwaliteit 820 923
(b) Provincie Zuid-Holland 829 522
(c) Debiteuren 150 209
(d Subsidies op verwerving terreinen 225 - 114
(e) Te vorderen respectievelijk
vooruitbetaald 1.632 2.022
3.656 3.562
(a) Vordering op het Ministerie van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit H 820
Per 31 december 2006 was een vordering op het
Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit
opgenomen van H 160.537,-. Dit betrof de verwachte nog
te ontvangen subsidie over de periode 2000-2005 op basis
van bezwaarschriften die n.a.v. sancties zijn ingediend.
Naar aanleiding van de bezwaarschriften is een bedrag
van H 233.708,- ontvangen in 2007. Het overschot ad.
H 73.171,- is via de resultaatverdeling aan de bestemmingsreserve
Risico Programma Beheer toegevoegd.
Specificatie van de vordering
Te vorderen over 2001
x O 1.000
7
Te vorderen over 2002 9
Te vorderen over 2003 16
Te vorderen over 2004 29
Te vorderen over 2005 30
Te vorderen over 2006 - 7
Te vorderen over 2007 736
820
(b) Provincie Zuid-Holland H 829
De vordering op de provincie Zuid-Holland is per
31 december 2007 is als volgt samengesteld:
x O 1.000
Voorlopige subsidie 2005 1.239
Af: ontvangen voorschotten - 980
259
Voorlopige subsidie 2006 1.272
Af: ontvangen voorschotten - 1.009
263
Voorlopige subsidie 2007 1.329
Af: ontvangen voorschotten - 1.022
307
Per saldo te vorderen 829
(c) Debiteuren H 150
De afloop van de debiteuren in 2008 geeft geen aanleiding
tot het treffen van een voorziening wegens oninbaarheid.
(d) Subsidies op verwerving terreinen (H 225)
Dit betreft voorschotten en betalingen voor de aankoop
van terreinen. Afhankelijk of een voorschot of betaling
per einde van het verslagleggings jaar (31 december) is
ontvangen respectievelijk is voldaan, staat het bedrag als
vordering (debet) of schuld (credit) op de balans.
Aankoopkosten van terreinen worden door Rijk en provincie
gesubsidieerd. Naar aanleiding van de subsidieaanvragen
worden voorschotten verleend en na overdracht
wordt met beide instanties afgerekend. Bijgaande
specificatie laat zien welke aankoopbedragen zijn betaald
en welke voorschotten van Rijk en provincie zijn ontvangen.
Per saldo zullen deze aankopen altijd budgettair
neutraal verlopen.
toelichting op de balans per 31 december 2007
49

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
50
Betaald Ontvangen Saldo
bedrag voorschot 31 dec. 2007
O O O
Krimpenerwaard ’94 2.304.150 2.300.145 4.005
Krimpenerwaard ’97 438.216 442.945 - 4.729
Weiland Mollevanger 20.811 20.672 139
Voorofsche Polder 726.275 715.888 10.387
Derryvliet 62.522 62.336 186
Boomgaard de Boezem 216.038 214.698 1.340
Nieuw Leeuwenhorst 0 36.757 - 36.757
Vijfheerenlanden 5.871.003 5.876.400 - 5.397
Krimpenerwaard, 5 e tranche 1.460.315 1.458.941 1.374
Ouddorp 91.702 91.100 602
Krimpenerwaard 6 e tranche 1.995.770 1.992.818 2.952
Krimpenerwaard 7 e tranche 1.672.090 1.686.046 - 13.956
Ruilgrond Kleine Beer 0 238 - 238
Krimpenerwaard 11 e tranche 2.637.076 2.554.442 82.634
Ecozone Hillegom 47.318 23.750 23.568
Koepelweg Groene Strand 67.466 33.250 34.216
Voormalig Ooievaarstation Haastrecht 4.083 950 3.133
Bolswaard 239.840 118.750 121.090
Per saldo te vorderen 17.854.675 17.630.126 224.549
(e) Te vorderen respectievelijk vooruit betaald H 1.632
x O 1.000
Reeds verrekend verwacht aandeel
verkoop woning 75
Rente deposito’s 24
Vooruitbetaalde kosten 2008 26
Nog te ontvangen, diversen
Gemaakte kosten van nog niet afgeronde
50
projecten (zie bijlage 5) 1.457
Totaal 1.632
Effecten K 2.988
Effecten
Natuurbescherming is op een aantal gebieden een activiteit
waarvoor de organisatie eigen middelen moet werven.
Om hiervoor voldoende continuïteit te waarborgen
is een zeker vermogen noodzakelijk. Het Algemeen
Bestuur heeft in de vergadering van 13 september 2006
besloten dat gelden die niet hoeven te worden besteed of
waarover bindende afspraken zijn gemaakt dat deze niet
worden belegd, in de effectenportefeuille worden ondergebracht.
Hoewel de effectenportefeuille in dit opzicht
een overschot vertoont, zal pas worden overgegaan tot
het verkopen van effecten als de liquiditeitspositie daartoe
aanleiding geeft.
In de vergadering van 24 maart 2007 heeft het Algemeen
Bestuur in het kader van de bestemming van het voorlo-
pige resultaat over 2006 besloten dat de hoogte van de
Continuïteitsreserve die in de jaarrekening wordt opgenomen
gelijk is aan de begrote personeelskosten van het
jaar volgend op de jaarrekening die wordt opgesteld. De
Continuïteitsreserve maakt integraal deel uit van de
effectenportefeuille.
Voor zover het resultaat geen door derden of door het
bestuur vastgestelde bijzondere bestemming heeft,
wordt het toegevoegd aan de Reserve Duurzaam Beheer.
Deze reserve maakt integraal deel uit van de effectenportefeuille.
Gelden die voor kortere tijd overtollig zijn, worden kortdurend
belegd in deposito’s. In 2007 was er geen aanleiding
om de effectenportefeuille in omvang aan te passen.
Het beleggingsbeleid voorziet er in dat het beheer van de
beleggingsportefeuille onder condities is uitbesteed aan
de abn-amro asset management als externe vermogensbeheerder.
Uitgangspunt bij het beheer is de instandhouding
van de waarde van de hoofdsom. Het doel van de
beleggingen is het genereren van een bron van inkomsten
voor de realisatie van de doelstellingen op langere
termijn, zoals het instandhouden van de natuurterreinen.
Binnen het vastgestelde risicoprofiel wordt
gestreefd naar een optimale bijdrage aan het vermogen
van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap door rendementsoptimalisatie
binnen een vastgesteld risicoprofiel
(zakelijke waarden minimaal 25 % en maximaal 55%,
vastrentende waarden minimaal 45% en maximaal 75%).
Hierbij zijn behoud van het vermogen en stabiliteit van
het beleggingsresultaat belangrijke factoren.

Eénmaal per jaar heeft de penningmeester met de directeur
overleg met de vermogensbeheerder. Hierbij vindt
controle plaats op de naleving van het beleggingsbeleid.
De vermogensbeheerder rapporteert maandelijks aan de
directeur. Inzicht in de deposito’s is permanent aanwezig.
Het bestuur wordt twee maal per jaar geïnformeerd.
In mei 2007 heeft het Algemeen Bestuur besloten na te
gaan of de beleggingen duurzaam zijn. Omdat dit niet
kon worden gegarandeerd, zijn bij 4 banken offertes aangevraagd
om tot een duurzame portefeuille te komen.
Eind 2007 is besloten met de abn-amro de bestaande
portefeuille om te zetten naar duurzame fondsen wat in
2008 zal plaatsvinden.
Ultimo 2007 bedroeg de waarde van de effectenporte -
feuille H 2.987.770,-.
Over 2007 bedroeg het netto beleggingsresultaat
H 44.216,- positief (2006 H 150.080,- positief).
Dit bedrag is als volgt opgebouwd:
Baten uit beleggingen 53.653
Kosten uit beleggingen 9.438
Netto beleggingsresultaat 44.216
De baten uit beleggingen over 2007 bestonden uit ongerealiseerde
winsten (H 89.397,-), gerealiseerde verliezen
bij verkoop (- H 133.989,-) ontvangen dividenden (netto
H 69.241,-) en terugontvangen dividendbelasting
(H 29.004,-).
De samenstelling en de waarde van de effectenporte -
feuille per 31 december 2007 kan als volgt worden gespecificeerd:
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
Aandelen 1.423 1.430
Obligaties 1.388 1.427
2.811 2.857
Voor belegging beschikbare
liquide middelen 177 82
Totaal Asset mix portefeuille 2.988 2.939
Liquide middelen K 3.930
Dit bedrag kan als volgt worden gespecificeerd:
2007
x O 1.000
ing stallingsdepot 668732407 2.550
abn-amro ondernemersdeposito 1.199
Giro 307176 57
ing bank 54
abn-amro rekening-courant 28
Rabobank rekening-courant 20
Giro 616214 11
Triodos bank 4
Overlopende posten 3
Kapitaalrekening 616214 2
Kasgelden 2
ing topbonus deposito’s 0
Kapitaalrekeningen postbank 0
Rente meerrekening 0
Totaal 3.930
De liquiditeiten worden kortlopend belegd tegen een zo
hoog mogelijke rente. Dit betekent dat er regelmatig
gewisseld wordt van rekening. Gelden in reserves en
fondsen die bedoeld zijn om direct te besteden aan de
doelstelling, worden niet in de effectenportefeuille opgenomen.
Ook is er met Rijkswaterstaat de afspraak dat het
geld, dat beschikbaar is gesteld om vanuit het rendement
de Beheerkosten van De Elfenbaan te dekken, niet wordt
belegd in effecten. Als zodanig dient een bedrag van
H 1.763.000,- aan liquiditeiten aanwezig te zijn op renterekeningen.
Het Fonds Beheer Elfenbaan neemt hiervan
met H 1.423.000,- het leeuwendeel voor zijn rekening.
Voorschotten voor verwervingen en afrekeningen van
subsidies zijn onzekere factoren, die een gedegen liquiditeitplanning
onmogelijk maken.
Bij de ing bank is een kredietfaciliteit van H 115.000,beschikbaar.
Passiva
Reserves K 2.518
Continuïteitsreserve H 1.738
De Continuïteitsreserve is bedoeld als buffer om loonkosten
te kunnen doorbetalen als de Stichting Het Zuid-
Hollands Landschap met grote calamiteiten wordt geconfronteerd.
In de vergadering van 13 september 2006 heeft
het Algemeen Bestuur besloten dat de Stichtingsreserve
en het Fonds Nationale Postcode Loterij worden samengevoegd
tot de Continuïteitsreserve. Het Algemeen
toelichting op de balans per 31 december 2007
51

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
52
Bestuur heeft in de vergadering van 24 maart 2007 besloten
dat de hoogte van de Continuïteitsreserve gelijk is
aan de in de begroting opgenomen personeelskosten van
het jaar dat volgt op het jaar waarvoor de jaarrekening
wordt opgesteld. Ook is besloten de Continuïteitsreserve
niet te laten afnemen nu het bedrag boven de begrote
loonkosten voor 2007 ligt.
Aanvulling van de Continuïteitsreserve kan plaatsvinden
uit exploitatieoverschotten die door het bestuur vrij te
bestemmen zijn. In 2007 hebben geen mutaties plaats
gevonden in de Continuïteitsreserve. De begrote loonkosten
over 2008 zijn H 1.660.000,-. De continuïteitsreserve
wordt dus niet aangepast.
Saldo Saldo
01-01-07 mutatie 31-12-07
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Continuïteitsreserve 1.738 - 1.738
Bestemmingsreserves H 780
De bestemmingsreserves zijn reserves waarvoor het
Algemeen Bestuur de bestemming heeft aangewezen. In
de bestemmingsreserves hebben zich de volgende mutaties
voorgedaan.
Saldo Saldo
01-01-07 mutatie 31-12-07
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Reserve Duurzaam Beheer 271 429 700
Reserve risico programma
beheer 0 73 73
Reserve Monitoring 10 - 3 7
Totaal Bestemmingsreserves
281 499 780
De mutaties in de bestemmingsreserves zijn gespecificeerd
in bijlage 2.
Reserve Activa
Bedrijfsmiddelen - 343 37 - 306
Reserve Activa Realisering
doelstellingen - 425 - 47 - 472
De Reserve Activa bedrijfsmiddelen en de Reserve
Realisering Doelstelling vermelden de boekwaarden van
opstallen, machines, dienstauto’s, apparatuur en inventaris
incl. software en voorraden. Dit betreft het deel van
het vermogen dat niet als vrij te besteden is aan te merken.
De bestemmingsreserves hebben de volgende doelstellingen
Reserve Duurzaam Beheer
In de vergadering van 13 september 2006 heeft het
Algemeen Bestuur besloten het Fonds voor Niet
Gesubsidieerde Activiteiten te hernoemen in Reserve
Duurzaam Beheer. De Reserve Duurzaam Beheer is
bedoeld om uit het rendement of indien gewenst uit de
reserve zelf een bijdrage te leveren aan duurzaam beheer
van de natuur in Zuid-Holland. Als bron van inkomsten
zal met de opbrengst de realisatie van de doelstellingen
op langere termijn plaatsvinden. Instandhouding van
natuurterreinen in de breedste zin van het woord is de
belangrijkste doelstelling van de reserve.
Dit jaar is via de resultaatverdeling het volgende toegevoegd
aan de reserve:
x O 1.000
Product Onderhoud en Beheer - 13
Product Zakelijke lasten - 13
Product nwc - 7
Product Belangenbehartiging - 219
Product Fondsenwerving 1.054
Product Draagvlakversterking -428
Product Verwerving en inrichting -102
Product Beheer derden Hyacintenbos - 3
Product zhl-organisatie algemeen - 63
Product Beheer Heemtuin Krimpen - 2
Resultaat afgeronde projecten npl 234
Resultaat afgeronde projecten Duurzaam Beheer - 11
Totaal Reserve Duurzaam Beheer 429
Reserve risico Programma Beheer
De reserve Risico Programma Beheer is ingesteld als
reserve voor eventuele kortingen bij de afrekening van
Programma Beheer subsidies. In 2007 is het overschot op
de vordering op het Ministerie van lnv aan de reserve toegevoegd.
Reserve Monitoring
De Reserve Monitoring is ingesteld als egalisatiereserve
voor de kosten van monitoring in het kader van
Programma Beheer. Jaarlijks wordt een bedrag van 10 %
van de begrote inkomsten van pluspakketten met meetverplichting
aangewend voor monitoring PB. Het resultaat
van deze activiteit wordt toegevoegd of onttrokken
aan de Reserve Monitoring.
Reserve Activa Bedrijfsmiddelen
De Reserve Activa Bedrijfsmiddelen is het deel van de
direct voor de doelstelling beschikbare reserve, dat vastgelegd
is in dienstauto’s, machines, inventaris, hardware
en software.
Reserve Realisering Doelstellingen
De Reserve Realisering Doelstellingen is het deel van de
direct voor de doelstelling beschikbare reserve dat is vastgelegd
in opstallen, obligaties Stichting Huis te
Warmond en voorraden.

Fondsen K 2.638
In de fondsen zijn ondergebracht de gelden waaraan door
derden een bestemming is gegeven. Het Zuid-Hollands
Landschap kent alleen Bestemmingsfondsen, die een
omschreven doel hebben.
Bestemmingsfondsen
Saldo Saldo
01-01-07 mutatie 31-12-07
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Fonds Terreinbeheer - 5 - 25 - 30
Fonds Beheer Opstallen 879 - 31 848
Fonds Beheer Objecten
Derden 75 18 93
Fonds Beheer Rhijngeest 58 - 20 38
Fonds Beheer Elfenbaan 1.423 - 51 1.372
Fonds Beheer
Hyacintenbos 104 - 104
Fonds Beheer Te Werve 0 - 12 - 12
Fonds Verwerving
Ockenburgh 225 - 225
Totaal
Bestemmingsfondsen 2.759 - 121 2.638
De mutaties in de fondsen zijn gespecificeerd in bijlage 2.
De bestemmingsfondsen hebben de volgende doelstellingen
Fonds Terreinbeheer
Het Fonds Terreinbeheer is ingesteld als egalisatiefonds
voor de provinciale subsidie uit hoofde van de Algemene
subsidie verordening Zuid-Holland. Het Fonds vloeit
voort uit die Asv.
Het resultaat van de door de provincie gesubsidieerde
producten wordt ten laste/gunste van dit fonds gebracht.
Conform de Algemene subsidie verordening Zuid-
Holland kunnen Gedeputeerde Staten besluiten, dat een
subsidieontvanger, die bij de aanvraag tot subsidievaststelling
aantoont dat hij als gevolg van een efficiënte
werkwijze de gesubsidieerde activiteit heeft uitgevoerd
voor lagere kosten dan het in de beschikking tot subsidieverlening
vermelde bedrag, de teveel ontvangen subsidie
tot een maximum van 10% van het oorspronkelijk verleende
bedrag mag behouden. De provincie Zuid-
Holland heeft kenbaar gemaakt, dat onder- en overschrijdingen
onderling verrekend en gereserveerd kunnen
worden.
Fonds Beheer Opstallen
Het Fonds Beheer Opstallen is ingesteld om uit het rendement
het onderhoud van de opstallen te financieren.
De provincie Zuid-Holland heeft bijgedragen aan de vorming
van dit fonds door geen aanspraak te maken op het
deel van de verkoopopbrengst van opstallen dat conform
de Algemene subsidie verordening Zuid-Holland aan de
provincie toekomt, onder het beding dat deze gelden
worden toegevoegd aan het Fonds Beheer Opstallen.
Fonds Beheer Objecten Derden
Het Fonds Beheer Objecten Derden is ingesteld als egalisatiefonds
voor het beheer van terreinen van derden. De
bijdragen van derden die voor het onderhoud van deze
gebieden worden ontvangen, dienen ter dekking van de
beheerkosten.
Fonds Beheer Rhijngeest
Het Fonds Beheer Rhijngeest is ingesteld om met het rendement
de beheerkosten van het landgoed Rhijngeest te
financieren. Aan de van de gemeente Oegstgeest ontvangen
afkoopsom zijn geen voorwaarden verbonden betreffende
verantwoording. Het fonds wordt jaarlijks minder
daar dit fonds te gering is om voldoende rendement te
genereren om de beheerkosten te kunnen voldoen.
Fonds Beheer Elfenbaan
Het Fonds Beheer Elfenbaan is ingesteld om van het rendement
over het van Rijkswaterstaat ontvangen kapitaal
van H 1.423.000,- de beheerkosten van De Elfenbaan, de
ecologische verbindingsstrook langs de Rijksweg Leiden-
Bodegraven (N11), gedurende een periode van 30 jaar, te
voldoen. Met Rijkswaterstaat is overeengekomen dat dit
kapitaal niet wordt belegd in de effectenportefeuille en
dat iedere vijf jaar een accountantsverklaring wordt
opgesteld ter verantwoording van de gemaakte kosten en
het ontvangen rendement. In 2005 is over de periode
1999 t/m 2004 een accountantsverklaring opgesteld en
aan Rijkswaterstaat ter kennisname toegezonden.
Fonds Beheer Hyacintenbos
Het Fonds Beheer Hyacintenbos is ingesteld om van het
rendement van het door de provincie Zuid-Holland ontvangen
kapitaal van H 104.688,- de beheerkosten te voldoen.
In de overeenkomst is opgenomen dat het niet is
toegestaan dat een tekort op de Beheerkosten in mindering
wordt gebracht op het fonds. Tekorten worden ten
laste gebracht van de Reserve Duurzaam Beheer.
Fonds Verwerving Ockenburgh
Het Fonds Verwerving Ockenburgh is ingesteld om met
het in 2000 uit het budget van de Nationale Postcode
Loterij gereserveerde bedrag van H 226.890,- de afkoop
van de erfpacht bij de verwerving van het landgoed
Ockenburgh te financieren. De realisatie gaat langzaam
omdat er bij de financiering ook andere partijen betrokken
zijn ten behoeve van de ontwikkeling van een congrescentrum
in het park. De verwachting is dat er in 2008
weer voortgang geboekt kan worden.
Fonds Beheer Te Werve
Dit fonds is nieuw opgenomen in 2007.In 1999 is met
Shell International voor 10 jaar een overeenkomst aange-
toelichting op de balans per 31 december 2007
53

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
54
gaan voor het natuur- en parkbeheer van het landgoed Te
Werve in Rijswijk. Per 12 maanden betaalt Shell een
bedrag van H 47.647,- (prijspeil 1999). Tekorten en overschotten
op het jaarlijkse budget worden m.i.v. 1-1-2007
ontrokken respectievelijk toegevoegd aan het Fonds
Beheer Te Werve.
Schulden op korte termijn K 6.195
Alle hieronder opgenomen bedragen hebben een looptijd
korter dan één jaar.
De schulden kunnen per 31 december 2007 als volgt worden
gespecificeerd:
x O 1.000
(a) Belastingen en sociale
verzekeringswetpremies 603
(b) Crediteuren 481
(c) Te betalen respectievelijk vooruit
ontvangen 5.110
6.195
(a) Belastingen en sociale verzekeringswetpremies
Dit bedrag kan als volgt worden gespecificeerd:
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
Omzetbelasting 278 218
Loonheffing 43 62
Sociale verzekeringswetpremies 0 14
Pensioenpremies (excedentregeling) 230 0
Pensioenpremies 52 0
Totaal 603 294
De af te dragen omzetbelasting betreft o.a. de afdracht
van 19% btw op sponsorgelden, beheer van objecten derden
en de eindafrekening en de daarbij horende integratieheffing
van het Bezoekerscentrum ‘Tenellaplas’ dat in
2007 in gebruik is genomen. De afdracht van de loonheffing
over het tijdvak december 2007 heeft in januari
plaats gevonden. De definitieve jaarnota voor de pensioen
excedentregeling is nog niet ontvangen. Het bedrag
is vastgesteld op basis van proformaberekeningen.
(b) Crediteuren
De afwikkeling van de opgenomen posten heeft in 2008
een normaal verloop.
(c) Te betalen respectievelijk vooruit ontvangen
Dit bedrag kan als volgt worden gespecificeerd:
2007 2006
x O 1.000 x O 1.000
Vooruit ontvangen contributie
beschermers 2008
Afdracht verkoop woning
409 490
provincie Zuid-Holland 0 68
Inkomsten terreinen 58 49
Kosten ten behoeve van diverse projecten 9 12
Accountantskosten 21 11
Nog te betalen aan ‘de landschappen’ 27 0
Af te dragen verkoopopbrengst ‘De Zouwe’ 34 0
Vakantiedagen en vakantiegeld 164 0
Diversen 13 20
Verantwoorde baten
735 650
niet afgeronde projecten 4.375 4.113
Totaal 5.110 4.763
Van de per 31 december 2007 niet afgeronde projecten is
tot en met 31 december 2007 H 4.375.359,- aan baten verantwoord.
Voor de specificatie van deze projecten wordt
verwezen naar bijlage 5 van deze jaarrekening.
Niet uit de balans blijkende verplichtingen
Het pand de Rozenhof is, gerekend vanaf 1 februari 1998
voor een periode van 15 jaar gehuurd van de Stichting
Volkracht Historische Monumenten. Per 31 december
2007 bedraagt de tot het einde van de huurperiode verschuldigde
huur circa H 227.000,- (prijspeil 2007).

Staat van baten en lasten 2007
Algemeen
De Staat van baten en lasten is opgesteld volgens de richtlijn
FW. Het positieve resultaat van H 378.000,- is met
name het gevolg van het afronden van projecten en heeft
daardoor een incidenteel karakter.
De in 2007 financieel afgeronde projecten maken integraal
deel uit van de jaarrekening. De hiermee samenhangende
inkomsten en uitgaven zijn onderdeel van de
verantwoorde inkomsten en uitgaven. In de begroting is
summier rekening gehouden met de baten en lasten van
de projecten die in de loop van het jaar gereed komen,
omdat moeilijk is te voorzien wanneer een project werkelijk
kan worden afgerond. Hierbij is de Stichting Het
Zuid-Hollands Landschap veelal afhankelijk van derden
(subsidieverstrekkers).
Toerekening inkomsten uit beleggingen aan fondsen
Een deel van het behaalde rendement wordt toegerekend
aan de bestemmingsfondsen Elfenbaan, Rhijngeest,
Hyacintenbos en Opstallenfonds. Het resultaat van de
effectenportefeuille (H 44.216,-) en de overige netto renteinkomsten
(H 97.690,-) over 2007 bedragen in totaal
H 141.906,-. Van dit bedrag is H 76.418,- toegerekend aan
de genoemde bestemmingsfondsen. De rendementen
worden toegerekend aan genoemde fondsen op basis van
de stand per 1 januari.
Doorberekening kosten ZHL-organisatie
De kosten van het product zhl-organisatie worden doorberekend
aan de afzonderlijke (sub)producten en de projecten.
Aan de in enig jaar afgeronde projecten wordt een
bedrag aan zhl-organisatie toegerekend van 20% van de
personeelslasten. Voor het product Zakelijke Lasten
wordt geen bedrag voor zhl-organisatiekosten opgenomen.
De toerekening van de kosten beheersadministratie
dekt de organisatiekosten van dit product voldoende.
Over 2007 is een bedrag van H 641.614,- aan zhl-organisatiekosten
doorberekend aan de (sub)producten als ‘doorberekening
kosten beheer en administratie’.
Uitvoeringskosten eigen organisatie
De uitvoeringskosten eigen organisatie worden aan de
‘kosten eigen fondsenwerving’ en de producten vallend
onder ‘besteed aan de doelstelling’ toegerekend op basis
van het relatieve aandeel van elk van de te onderscheiden
producten in het totaal van de totale lasten over enig jaar.
Het product Projecten neemt een afzonderlijke positie in
omdat de toerekening van de zhl-organisatiekosten
gebaseerd is op 20% van de totale personeelslasten van
een project (dit betreft ook de personeelslasten van het
project in voorgaande jaren). De zhl-organisatiekosten
voor het product fondsenwerving is opgenomen in de
post ‘kosten fondsenwerving’ en komt dus niet voor in
het overzicht van de specificatie ‘doorberekende kosten
beheer en administratie’ (blz. 62). Op basis van de verdeelsleutel
is het aandeel van elk van de producten als
volgt weer te geven.
Product % tage Bedrag
Onderhoud en Beheer 24,4% 167.608
Algemene terrein voorzieningen 7,1% 49.025
Monitoring 3,8% 25.819
Beheersplanning 1,7% 11.405
Extern beheer 2,1% 14.307
nwc 0,2% 1.291
Recreatie 13,4% 92.504
Terrein gebonden voorlichting 4,2% 28.637
Belangenbehartiging 6,3% 43.387
Draagvlakversterking 12,5% 86.296
Verwerving en inrichting 2,9% 19.935
Opstallen 5,2% 35.998
Beheer derden 5,7% 39.398
Beheeradministratie 3,8% 26.002
Totaal overzicht ‘doorberekening
kosten beheer en administratie’
(blz. 62) 93,3% 641.614
Kosten eigen fondsenwerving 6,7% 46.186
Projecten 23.406
zhl kosten niet doorberekend 164.235
Totaal doorberekening beheer
en administratie 100,0% 875.441
staat van baten en lasten 2007
55

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
56
Staat van baten en lasten 2007
Werkelijk Begroting Werkelijk
2007 2007 2006
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Baten
Baten uit eigen fondsenwerving 1.400 1.043 1.115
Baten uit acties van derden 1.042 0 1.042
Subsidies van overheden 2.139 1.954 1.675
Baten uit beleggingen 53 0 172
Overige baten 1.659 704 2.537
Totaal baten 6.292 3.701 6.541
Lasten
Besteed aan de doelstelling
– Onderhoud en Beheer 746 674 765
– Algemene terreinvoorzieningen 202 229 272
– Monitoring 133 125 127
– Beheersplanning 74 81 84
– Extern beheer 59 59 59
– nwc 5 6 4
– Zakelijke lasten 254 199 202
– product Recreatie 381 343 346
– product Terreingebonden voorlichting 115 108 103
– product Belangenbehartiging 176 185 159
– product Draagvlakversterking 354 357 344
– product Verwerving en inrichting 82 78 62
– product Beheer eigendommen van derden 171 131 154
– product Opstallen 164 122 137
– product Beheeradministratie -26 -23 -45
– product Projecten 1.959 123 2.266
– product zhl-organisatie 164 0 131
Totaal besteed aan doelstelling 5.012 2.797 5.170
Kosten eigen fondsenwerving 236 191 176
Kosten uit acties van derden 15 15 15
Kosten verkrijging subsidies van overheden 0 0 0
Kosten beleggingen 9 0 22
Kosten beheer en administratie 642 562 611
Totale lasten 5.914 3.565 5.994
Resultaat 378 136 547

Resultaatbestemming 2007
Bestemmingsreserves
– Reserve Duurzaam Beheer 429
– Reserve risico Programma Beheer 73
– Reserve monitoring - 3
Bestemmingsfondsen
– Fonds Terreinbeheer - 25
– Fonds Beheer Opstallen - 31
– Fonds Beheer Objecten van Derden 18
– Fonds Beheer Rhijngeest - 20
– Fonds Beheer Elfenbaan - 51
– Fonds Beheer Te Werve - 12
Totaal 378
Percentage aan de doelstelling bestede inkomsten (79,7%)
De baten ten behoeve van de doelstelling bedragen
H 6.292.000,-. De kosten besteed aan de doelstelling zijn
H 5.012.000,-. Het percentage van de inkomsten dat is
besteed aan de doelstelling bedraagt 79,7 % (2006: 87,4%).
De daling wordt vooral veroorzaakt doordat de kosten in
de gereedgekomen projecten lager zijn.
staat van baten en lasten 2007
57

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
58
Toelichting op de Staat van baten en lasten 2007
Baten
Baten uit eigen fondsenwerving K 1.400
Werkelijk Begroting Werkelijk
2007 2007 2006
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Inkomsten beschermers 1.098 906 931
Giften 103 - 103
Legaten en nalatenschappen 160 100 55
Totale giften, legaten en nalatenschappen 263 100 158
Opbrengst verkoop artikelen 35 40 31
Kostprijs verkoop 21 30 25
Baten verkoop artikelen 14 10 6
Sponsorbijdragen 25 27 20
Totaal baten uit eigen fondsenwerving 1.400 1.043 1.115
Beschermersinkomsten H 1.152
De inkomsten beschermers bestaan uit:
– contributie-inkomsten 1.098.170
– project-inkomsten 49.260
– bijdrage beschermers deelname
jaarvergadering 5.693
Totaal 1.152.123
De contributie-inkomsten zijn de contributiebijdragen
van de beschermers, beschermers voor het leven en de
kampeerleden. De minimumcontributie voor 2007 voor
de gewone beschermers was H 17,50. Gemiddeld werd
circa H 1,27 meer betaald.
Het boekjaar van de beschermers (contributie) loopt in
2007, van 1 juli 2006 tot en met 31 augustus 2007. Deze
periode wijkt af van wat er in het jaarverslag is opgenomen.
Over dit boekjaar is het verloop van de beschermers
als volgt geweest:
Aantal beschermers per 30 juni 2006 55.136
Aanmeldingen 6.949
Opzeggingen - 5.226
Correctie 8
Mutaties, per saldo 1.731
Aantal beschermers per 31 augustus 2007 56.867
Giften H 103
De giften betreffen lijfrenteschenkingen, incidentele giften
en de giften van beschermers. Beschermers met een
machtiging en beschermers die vrijgesteld zijn van betaling,
ontvangen jaarlijks een verzoek voor een vrijwillige
(extra) gift. De beschermers hebben voor een bedrag van
H 67.343,- aan giften overgemaakt. De overige giften
betreffen een vijftal periodieke schenkingen H 26.525,en
overige giften van particulieren en bedrijven.
Legaten en nalatenschappen H 160
In 2007 is voor een totaalbedrag van H 160.052,- ontvangen
aan legaten en nalatenschappen. Dit betreft acht
legaten en één nalatenschap. Wel zijn in 2007 nog enkele
afschriften van testamenten ontvangen. Op grond hiervan
kon geen reële schatting worden gemaakt van het
bedrag dat aan de Stichting Het Zuid-Hollands
Landschap zal worden uitgekeerd.
Verkoop artikelen H 14
De verkoop van artikelen betreft verkoop van boeken
kaarten en gadgets aan de balie in het Bezoekerscentrum
Tenellaplas en de postorderverkoop vanuit het kantoor te
Rotterdam. Het verantwoorde bedrag betreft de netto
opbrengst.
Sponsorbijdragen H 25
De sponsorbijdragen zijn de bijdragen van bedrijven die
het Zuid-Hollands jaarlijks een bedrag doen toekomen.

Baten uit acties van derden K 1.042
Dit betreft de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij,
waarmee via de landschappen een vijfjarig contract is
afgesloten tot en met 2011. De bijdrage die jaarlijks wordt
ontvangen is al sinds een aantal jaren ongewijzigd.
Subsidies van overheden K 2.139
Dit betreft de subsidies van Rijk en provincie in het kader
van resp. Regeling Programma Beheer en de Algemene
subsidie verordening Zuid-Holland (Asv).
Over 2007 kan deze post als volgt worden gespecificeerd:
Werkelijk Begroting Werkelijk
2007 2007 2006
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Subsidie Programma Beheer 736 666 687
Subsidie Programma Beheer voorgaande jaren 73 0 - 246
Subsidie Terreinbeherende Organisaties voorgaande jaren 0 0 - 20
Subsidie PB en tbo 809 666 421
Subsidie provincie Zuid-Holland 1.329 1.288 1.272
Subsidie provincie Zuid-Holland voorgaande jaren 0 0 - 17
1.329 1.288 1.256
2.139 1.954 1.675
Subsidie Programma Beheer (inclusief over voorgaande
jaren) H 809
Dit bedrag betreft de te ontvangen subsidies gebaseerd
op de subsidieregeling natuurbeheer (Programma
Beheer). De opgenomen subsidie in het kader van het
Programma Beheer is gebaseerd op de subsidiebijdragen
per pakket volgens deze subsidieregeling en het aantal
hectares, dat per pakket aanwezig is. De subsidie is voor
zes jaar toegekend en aan het einde van de periode afgerekend.
Jaarlijks wordt een voorschot achteraf uitbetaald.
Dit betekent dat het voorschot over enig jaar na afloop
van dat jaar wordt ontvangen. In 2007 heeft de afrekening
plaats gevonden van de periode 2001 t/m 2006 voor
de subsidies die in 2006 waren toegekend.
Subsidie provincie Zuid-Holland (boekjaarsubsidie) H 1.329
Met ingang van 2003 is de Algemene Subsidie verordening
van de provincie van toepassing. De subsidie wordt
toegekend op basis van het aantal ha dat in bezit en
beheer is en door de provincie is aangemerkt als subsidiabel.
Voor nieuwe verwervingen geldt dat over een jaar de
volledige subsidie wordt toegekend als het gebied in het
eerste kwartaal is verworven, 50% subsidie wordt ontvangen
bij verwerving in het tweede of derde kwartaal en
geen subsidie wordt ontvangen bij verwerving in het
vierde kwartaal. Zie bijlage 7 voor het aantal ha in bezit
en beheer ultimo 2007. De subsidietarieven worden jaarlijks
door de provincie geïndexeerd.
Het over 2007 opgenomen bedrag is als volgt te specificeren:
x O 1.000
Subsidie ten behoeve van het product:
Algemene Terreinvoorzieningen 278
Zakelijke lasten 241
Beheersplanning 100
Monitoring Asv 114
Extern Beheer 68
Recreatie 397
Terreingebonden Voorlichting 131
Totaal 1.329
De uiteindelijke afrekening kan nog wijzigen omdat pas
na gereedkomen van de jaarrekening met de provincie
wordt afgerekend en er nog enkele discussiepunten zijn
in het kader van de oppervlakte van terreinen.
toelichting staat van baten en lasten
59

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
60
Baten uit beleggingen K 53
Het over 2007 behaalde beleggingsresultaat bestaat uit:
Werkelijk Begroting Werkelijk
2007 2007 2006
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Ongerealiseerde winsten 89 134
Gerealiseerde winsten bij verkoop - 134 - 45
Terug ontvangen dividendbelasting 29 32
Ontvangen dividenden 2006 69 51
Bruto opbrengst beleggingen 53 172
Overige baten K 1.659
Het over 2007 verantwoorde bedrag bestaat uit:
Werkelijk Begroting Werkelijk
2007 2007 2006
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Subsidie projecten provincie Zuid-Holland 150 0 2.211
Subsidie obn 244 0 0
Bijdrage passe-partouts Duinwaterbedrijf Zuid-Holland 49 0 47
Beschermersinkomsten t.b.v. jaarvergadering 5 0 0
Bijdragen derden (gemeente, fondsen e.d.) 664 0 937
Giften en legaten t.b.v. projecten 45 0 0
Bijdrage npl 1.129 0 0
Bijdrage npl 2007 gerubriceerd onder acties van derden - 1.042 210 - 1.042
Inkomsten uit terreinen 256 242 224
Rente inkomsten 98 96 31
Overige inkomsten 61 156 129
1.659 704 2.537
De post overige baten heeft vooral betrekking op projectinkomsten
van gereed gekomen projecten die zijn overgeboekt
vanuit onderhanden werk. De bijdrage van de
Nationale Postcode Loterij wordt apart opgenomen
onder baten uit acties van derden. De obn subsidie
(Overlevingsplan Bos en Natuur) in het kader van effectgerichte
maatregelen wordt verleend door het Ministerie
van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
De overige inkomsten betreffen met name de opbrengst
van de verkoop van een perceel grond dat als erf in
gebruik is bij een woning in Ameide en de expiratie van
een anti-speculatiebeding bij verkoop van een woning.
Lasten
Besteed aan de doelstelling
In bijlage 4 zijn de baten en lasten van de producten
gespecificeerd per kostensoort en toegelicht.

Kosten eigen fondsenwerving H 236
Deze kosten kunnen als volgt worden gespecificeerd:
Werkelijk Begroting Werkelijk
2007 2007 2006
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Personeelskosten 45 48 40
Werk derden 131 83 78
Algemene kosten 11 17 18
Afschrijvingen 2 6 6
189 154 142
Uitvoeringskosten zhl-organisatie 46 36 34
236 191 176
De baten uit eigen fondsenwerving bedragen 1.397 1.043 1.115
Percentage kosten fondsenwerving 16,89% 18,31% 15,7%
Kosten uit acties van derden H 15
Deze bedragen 25% van de kosten die worden doorbelast
door ‘de landschappen’
Kosten verkrijging subsidies van overheden
Aangezien het huidige tijdschrijfsysteem nog niet is aangepast
is hier niets opgenomen. M.i.v. 2008 kan dit wel
worden gerealiseerd.
Kosten beleggingen H 9
Werkelijk Begroting Werkelijk
2007 2007 2006
x O 1.000 x O 1.000 x O 1.000
Kosten beleggingen 9 0 22
9 0 22
Kosten beheer en administratie H 642
Op het overzicht ‘Doorberekende kosten beheer en administratie
(blz. 62) zijn de kosten gespecificeerd naar
kostensoort. De doorberekende kosten beheer en administratie
van de onderdelen kosten eigen fondsenwerving
en projecten zijn niet in het overzicht opgenomen,
omdat de kosten beheer en administratie van fondsenwerving
apart worden vermeld in de Staat van baten en
lasten. Voor de Projecten is de berekeningswijze anders.
De kosten van beheer en administratie zijn als volgt toegerekend:
O
Doelstelling volgens overzicht blz. 62 641.612
Fondsenwerving 46.186
zhl kosten niet doorberekend 164.235
Projecten 23.406
Totaal kosten beheer en administratie 875.441
Op het overzicht ‘Model C’ op blz. 62 zijn de totale kosten
verdeeld naar bestemming. De verdeling van de kosten
beheer en administratie zijn hierin geheel over de producten
per kostensoort verdeeld.
Bestuurskosten
De bestuurskosten bedroegen over 2007 H 957,- (2006
H 2.056,-). Deze kosten zijn opgenomen in de kosten
beheer en administratie.
toelichting staat van baten en lasten
61

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
62
Totaal 861 251 132 58 73 7 247 473 144 219 441 102 186 204 133 1959 236 15 9 - 5914
Zakelijke lasten 15 4 2 1 1 247 8 2 3 6 1 21 4 2 8 3 - 328
Algemene kosten 38 10 5 2 3 22 9 8 101 4 5 9 18 31 19 9 - 292
Verzekeringen 8 2 4 1 1 1 11 2 1 1 - 31
Energiekosten 15 3 1 1 9 7 1 2 1 19 3 1 1 - 63
Materialen 33 58 1 32 6 3 9 1 97 - 241
Afschrijvingen 50 11 3 1 3 29 4 5 9 3 25 10 4 7 - 165
Personeelskosten 397 84 98 41 58 6 293 81 148 111 90 29 88 67 126 66 164 1948
Werk Derden 305 81 23 12 6 76 33 53 210 4 74 80 38 1696 139 15 - 2846
Lasten
Onderhoud en Beheer
Alg.terr.voorzieningen
Monitoring
Beheersplanning
Extern beheer
nwc
Zakelijke lasten
Recreatie
Terr. Geb.Voorlichting
Belangenbehartiging
Draagvlakverstering
Verw. en inrichting
Opstallen
Beheer derden
Beheeradministratie
Projecten
Eigen fondsenwerving
Acties derden
Subsidies
Beleggingen
Bestemming Doelstelling Werving baten Beheer Totaal
en adm. 2007
Model C Toelichting lastenverdeling 2007 x Q 1000

Bezoldiging
De bruto beloning van de directeur bedroeg H 100.096,-
(H 149.326,- incl. werkgeverslasten). Per 15 augustus 2007
is de nieuwe directeur in dienst getreden. De bedragen
van de twee directeuren zijn samengevoegd.
De overige twee managementteamleden ontvingen gezamenlijk
een bruto beloning van H 120.319,- (H 155.964,incl.
werkgeverslasten).
Doorberekening kosten Beheer en administratie aan doelstelling per kostensoort
Personeels- Werk Mate- Afschrij- Verzeke- Energie- Zakelijke Algemene Totaal
kosten derden rialen vingen ringen kosten lasten kosten
Product O O O O O O O O O
Onderhoud en Beheer 77.077 27.786 649 17.384 1.834 2.915 11.529 28.433 167.608
Alg.terr.voorzieningen 22.545 8.127 190 5.085 536 853 3.372 8.317 49.025
Monitoring 11.873 4.280 100 2.678 282 449 1.776 4.380 25.819
Beheersplanning 5.245 1.891 44 1.183 125 198 784 1.935 11.405
Extern beheer 6.579 2.372 55 1.484 157 249 984 2.427 14.307
nwc 594 214 5 134 14 22 89 219 1.291
Recreatie 42.540 15.335 358 9.595 1.012 1.609 6.363 15.693 92.504
Terr. Geb.Voorlichting 13.169 4.747 111 2.970 313 498 1.970 4.858 28.637
Belangenbehartiging 19.952 7.193 168 4.500 475 755 2.984 7.360 43.387
Draagvlakverstering 39.685 14.306 334 8.951 944 1.501 5.936 14.640 86.296
Verw. en inrichting 9.168 3.305 77 2.068 218 347 1.371 3.382 19.935
Opstallen 16.555 5.968 139 3.734 394 626 2.476 6.107 35.998
Beheer derden 18.118 6.531 152 4.086 431 685 2.710 6.684 39.398
Beheeradministratie 11.958 4.311 101 2.697 284 452 1.789 4.411 26.002
Totaal 295.057 106.367 2.484 66.543 7.020 11.161 44.132 108.845 641.614
Zie blz. 55 voor de percentages en de toegerekende kosten
Beheer en administratie aan de onderdelen kosten eigen
fondsenwerving en Projecten.
Resultaatbestemming
De resultaatbestemming heeft plaatsgevonden in overeenstemming
met de toedeling waartoe het Algemeen
Bestuur in de vergadering van 26 maart 2008 heeft besloten.
Uitgangspunt hierbij is dat alle gelden waarover
door het bestuur vrij beschikt kan worden, worden toegevoegd
aan de Reserve Duurzaam beheer, voorzover geen
aanvulling van de Continuïteitsreserve gewenst is. Zie
blz.57 voor de toedeling van het resultaat.
Risicoparagraaf
De financiële positie van de Stichting Het Zuid-Hollands
Landschap komt in gevaar als er niet voldoende reserves
kunnen worden opgebouwd. Dit enerzijds om calamitei-
ten op te vangen en anderzijds voor het financieren van
de reguliere bedrijfsvoering. Met name de Regeling
Programma Beheer en de Algemene Subsidie verordening
van de provincie doen een zwaar beroep op de liquiditeitpositie
van de Stichting Het Zuid-Hollands
Landschap. De bevoorschotting achteraf betekent meer
dan een jaar voorfinanciering van de subsidie. Ook als
gevolg van trage subsidieafwikkeling door overheden
betekent in een enkel geval, dat gelden die in een fonds
zijn ondergebracht tijdelijk moeten worden aangewend
voor de bedrijfsvoering. De opgenomen subsidie van het
rijk en de provincie zijn in die zin een risico dat deze nog
moeten worden afgerekend met de subsidiegever.
Ondanks dat subsidies voor langere perioden worden
aangevraagd is er geen garantie dat alle aangevraagde
subsidies ook daadwerkelijk worden verleend en moet er
rekening worden gehouden dat subsidie verordeningen
kunnen worden gewijzigd. Ook de Nationale Postcode
Loterij kan jaarlijks beslissen het bedrag te wijzigen. De
bijdrage van de Nationale Postcode Loterij is echter geen
onderdeel van de zhl begroting.
toelichting staat van baten en lasten / resultaatbestemming / risicoparagraaf
63

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
64
Accountantsverklaring

accountantsverklaring
65

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
66
Bijlage 1 bij de jaarrekening 2007 van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Specificatie Materiële vaste activa
Boekwaarde Investeringen Afschrijving Boekwaarde
31-12-2006 2007 2007 31-12-2007
O O O O
Direct in gebruik voor de doelstelling
– natuurterreinen p.m. p.m.
– opstallen 370.507 77.812 20.073 428.246
Totaal 370.507 77.812 20.073 428.246
Bedrijfsmiddelen
– dienstauto’s 46.810 0 23.921 22.889
– machines 92.860 103.929 36.866 159.923
– inventaris 34.050 3.508 16.105 21.453
– softwarepakket Ledenadministratie 2.256 0 2.256 0
– communicatie software en computers 91.531 - 10.247 44.962 36.322
– softwarepakket Financiële Administratie 75.429 0 10.272 65.157
342.936 97.190 134.382 305.744
De investeringen kunnen als volgt worden gespecificeerd:
O
Opstallen
– Vinetaduin Hoek van Holland strandweg 17 70.000
– HR cv-ketel Diefdijk 47 Leerdam 7.812
77.812
Machines
– Bokimobil 1251 werktuigdrager 102.507
– Anssems aanhangwagen 1.422
103.929
Inventaris
– Perfect View 3.508
Communicatie software en computers
– Winnetwo - 10.247
In 2007 hebben geen desinvesteringen plaats gevonden.
De afschrijvingspercentages zijn:
– Tractoren en aanbouwwerktuigen 10,0%
– Dienstauto’s 20,0%
– Aanhangwagens, vaartuigen, pompen 10,0%
– Eenassige motormaaier 20,0%
– cv-installatie 20,0%
– Nieuwe bedrijfsgebouwen 5,0%
– Mobiele schaftketen 20,0%
– Inventaris (meubilair) 25,0%
– Inventaris (computers en software) 33,3%
– Software pakket financiële administratie 10,0%
– Motorzagen, bosmaaiers en alle investeringen
< H 2000,- 100,0%

Bijlage 2 bij de jaarrekening 2007 van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Overzicht mutaties reserves, fondsen en voorzieningen (x O 1.000)
Saldo Resultaat Saldo
01-01-2007 Verdeling 31-12-2007
Continuïteit reserve 1.738 0 1.738
Reserve Duurzaam Beheer 271
Product Onderhoud en Beheer - 13
Product Zakelijke lasten - 13
Product nwc -7
Product Belangenbehartiging - 219
Product Fondsenwerving 1.054
Product Draagvlakversterking - 428
Product Verwerving en inrichting - 102
Product Beheer derden Hyacintenbos - 3
Product zhl-organisatie algemeen - 63
Product Beheer Heemtuin Krimpen - 2
Resultaat afgeronde projecten npl 234
Resultaat afgeronde projecten Duurzaam Beheer - 11
Totaal Reserve Duurzaam Beheer 271 429 700
Reserve risico Programma Beheer 0
Product zhl-organisatie 73
Totaal reserve risico Programma Beheer 73
Reserve Monitoring 10
Product Monitoring PB - 3
Totaal Reserve Monitoring 10 - 3 7
Fonds Terreinbeheer -5
Product Recreatie - 48
Product Algemene Terreinvoorzieningen 27
Product Monitoring Asv - 1
Product Beheerplanning 15
Product Extern beheer - 5
Product Terreingebonden voorlichting - 13
Totaal Fonds Terreinbeheer -5 - 25 -30
Fonds Beheer Opstallen 879
Resultaat Product Beheer Opstallen - 31
Totaal Fonds Beheer Opstallen 879 - 31 848
Fonds Beheer Objecten Derden 75
Resultaat product Beheer Kaapduin 1
Resultaat product Beheer Oudelandse Zeedijk 6
Resultaat Project beheer Eiland van Brienenoord 12
Totaal Fonds Beheer Objecten Derden 75 18 93
Fonds Beheer Rhijngeest 58
Resultaat product Beheer Derden Rhijngeest - 20
Totaal Fonds Beheer Rhijngeest 58 - 20 38
Fonds Beheer Elfenbaan 1.423
Resultaat Product Beheer Derden Elfenbaan - 51
Totaal Fonds Beheer Elfenbaan 1.423 - 51 1.372
Fonds Beheer Hyacintenbos 104 0 104
Fonds Verwerving Ockenburgh 225 0 225
Fonds Beheer Te Werve 0
Resultaat Product Beheer Te Werve - 12
Totaal Beheer Te Werve 0 - 12 -12
Totaal 4.778 378 5.156
bijlage 1 / bijlage 2
67

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
68
Bijlage 3 bij de jaarrekening 2007 van de
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Staat van baten en lasten Begroting 2008 (x O 1.000)
Begroting
2008
Baten
Baten uit eigen fondsenwerving 1.118
Baten uit acties van derden 0
Subsidies van overheden 2.006
Baten uit beleggingen 100
Overige baten 587
Totaal baten 3.811
Lasten
Besteed aan de doelstelling
– product Onderhoud en Beheer 764
– product Algemene Terreinvoorzieningen 223
– product Monitoring 115
– product Beheersplanning 77
– product Extern Beheer 57
– product nwc 6
– product Zakelijke lasten 201
– product Recreatie 364
– product Terreingebonden voorlichting 53
– product Belangenbehartiging 182
– product Draagvlakversterking 436
– product Verwerving en inrichting 86
– product Beheer eigendommen van derden 171
– product Opstallen 147
– product Beheer en Administratie - 22
– product Projecten 145
– product zhl-organisatie 0
Totaal besteed aan doelstelling 3.005
Kosten eigen fondsenwerving 226
Kosten beheer en administratie 612
Totaal lasten 3.843
Resultaat - 32
Resultaatbestemming 2008
Bestemmingsreserves
– Reserve Duurzaam Beheer - 2
– Reserve Monitoring 3
– Reserve risico Programma beheer 25
Bestemmingsfondsen
– Fonds Terreinbeheer 53
– Fonds beheer derden - 49
– Fonds Opstallen - 62
Totaal - 32
Bijlage 4 bij de jaarrekening 2007 van de
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Staat van baten en lasten op kostensoort en per product
(x O 1.000)
In deze bijlage zijn de Staat van baten en lasten op
kostensoort en de utkomsten per product op kostensoort
opgenomen. In beide overzichten zijn de gerealiseerde
baten en lasten opgenomen in vergelijking met de begroting
2007 en de uitkomsten 2006. De verschillen worden,
indien daar aanleiding toe is, toegelicht bij de afzonderlijke
producten.

Staat van baten en lasten op kostensoort (x O 1.000)
Uitkomst Begroting Uitkomst
2007 2007 2006
Baten
Subsidie Programma Beheer 809 666 441
Subsidie provincie Zuid-Holland 1.329 1.288 1.255
Bijdrage npl-budget 1.129 0 0
Subsidie projecten provincie Zuid-Holland 150 0 0
Subsidie obn 244 0 0
Bijdragen derden (gemeente, fondsen e.d.) 664 210 3.066
Subsidie T.B.O. 0 0 - 20
Inkomsten terreinen 256 243 224
Beschermersinkomsten 1.152 1.057 978
Opbrengst verkopen winkel 14 10 6
Sponsoring 25 27 20
Giften en legaten 308 100 239
Rente 98 96 0
Resultaat effectenportefeuille 44 0 31
Overige baten 61 4 279
Totaal baten 6.283 3.701 6.519
Lasten
Personeel 1.948 1.672 1.781
Werk Derden 2.846 1.007 3.087
Machines en dienstauto’s 0 0 143
Materialen 241 159 149
Afschrijvingen 165 149 92
Verzekeringen 31 27 37
Energie 63 44 22
Zakelijke lasten 328 264 294
Algemene kosten 283 242 367
Totaal lasten 5.905 3.565 5.972
Resultaat 378 136 547
Resultaatbestemming
Continuïteitsreserve
Bestemmingsreserves
37 0
– Reserve Duurzaam Beheer 429 100 69
– Reserve Beheer Veenweide 0 - 7
– Reserve risico Programma Beheer 73
– Reserve Monitoring - 3 2 0
Bestemmingsfondsen
– Fonds Achterstallig Onderhoud 0 - 243
– Fonds Terreinbeheer - 25 - 3 - 64
– Fonds Beheer Opstallen - 31 64
– Fonds Beheer Objecten van Derden 18 - 7
– Fonds Beheer Rhijngeest - 20 - 4
– Fonds Beheer Elfenbaan - 51 739
– Fonds Beheer Te Werve - 12
Totaal 378 136 547
bijlage 3 / bijlage 4
69

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
70
Toelichting uitkomsten op
kostensoort
Baten
Subsidie Programma Beheer
De bijdrage voor 2007 is hoger dan begroot als gevolg van
positieve beschikkingen op bezwaarschriften. De subsidie
PB monitoring is integraal onderdeel van de subsidiebeschikkingen.
De toekenningen op de bezwaarschriften
meer dan de vordering die was opgenomen is toegevoegd
aan de Reserve Risico Programma beheer.
Subsidie provincie Zuid-Holland
De subsidie van de provincie is gebaseerd op de normkosten
per hectare of per stuk. Voor de voorlopige berekening
van de subsidie is uitgegaan van een gemiddeld
3.517.07.00 ha. De subsidie wordt definitief vastgesteld
met de afrekening.
Product tarief bedrag
O O
Algemene Terreinvoorzieningen 78,99 277.813
Beheerplanning 29,67 100.355
Monitoring Asv 30,19 114.246
Recreatie 123,00 396.791
Terreingebonden Voorlichting 39,17 131.125
Extern Beheer 19,95 68.202
Zakelijke lasten 240.966
Totaal 1.329.498
Bijdragen derden/fondsen
Het hogere bedrag dan begroot betreft met name NPL
projecten, subsidies projecten provincie Zuid-Holland,
subsidie obn en bijdragen van gemeenten en fondsen. In
de begroting wordt geen hoger bedrag aan inkomsten
opgenomen dan de verwachte personeelskosten in dat
jaar en de omgeslagen kosten. Verder is het moeilijk te
bepalen welke projecten daadwerkelijk gereed gaan
komen in een boekjaar.
Inkomsten uit terreinen
De inkomsten zijn hoger door de uitgifte van meer grascontracten
in de percelen die in het kader van de verwerving
van de 11 e tranche in de Krimpenerwaard. De
opbrengst van huur en erfpacht is lager door dat een erfpacht
uitgifte is vertraagd als gevolg van vervuilde grond.
Beschermersinkomsten
De meer inkomsten zijn het gevolg van verhoging van de
minimum contributie. Rekening houdend met een verhoogd
aantal opzegging als gevolg van de contributie
verhoging, was terughoudend begroot.
De beschermersinkomsten zijn als volgt opgebouwd en
toegedeeld:
uitkomst begroot
– Product Onderhoud en beheer,
contributie-inkomsten 100.000 100.000
– Product Fondsenwerving,
contributie-inkomsten 989.095 905.900
– Product opstallen,
contributie-inkomsten 9.075 8.750
Totaal contributie-inkomsten 1.098.170 1.014.650
– Product Draagvlakversterking,
bijdrage Jaarvergadering 4.693 0
– Product Projecten,
bijdrage passé-partouts dzh 49.260 42.000
Totaal 1.152.123 1.056.650
In de contributie-inkomsten is een bedrag van H 40.423,verantwoord
voor 2006. Dit betreft ontvangen bedragen
hoger dan de minimum-contributie.
Opbrengsten verkoop winkel
De inkomsten zij iets gestegen als gevolg van een aantal
nieuwe artikelen. Ook behoefde relatief weinig te worden
afgeboekt als gevolg van verlies en diefstal.
Sponsoring
De sponsorbijdragen zijn de bijdragen van een vijftal
bedrijven en gemeenten die jaarlijks een bijdrage doneren.
Giften en legaten
De giften zijn relatief hoog door giften van beschermers
die geen betalingsverplichting hebben maar toch een bijdrage
hebben overgemaakt. De begroting van het bedrag
aan nalatenschappen en legaten is gebaseerd op de uitkomsten
van de vijf voorgaande jaren. De uitkomst is per
definitie moeilijk te voorspellen.
De giften en nalatenschappen kunnen als volgt worden
gespecificeerd:
uitkomst begroot
– Periodieke schenkingen 26.525
– Incidentele giften 9.540
– Giften beschermers
zonder betalingsverplichting 67.343
– Giften projecten 44.672
Totaal giften 148.080
– Nalatenschappen 66.475
– Legaten 93.468
Totaal nalatenschappen
en legaten 308.023 100.000
Rente
De rente-inkomsten zijn nagenoeg gelijk aan het begrote
bedrag.

Resultaat effectenportefeuille
Het resultaat uit de beleggingsportefeuille was uit voorzichtigheidsoverwegingen
niet begroot.
Overige baten
De overige inkomsten betreffen met name de opbrengst
van de verkoop van een perceel grond dat als erf in
gebruik is bij een woning in Ameide en de expiratie van
een anti-speculatiebeding bij verkoop van een woning.
De begrote Overige baten hebben betrekking op vergunningen
voor recreatieve activiteiten in de Duinen van
Oostvoorne.
Lasten
Personeelskosten
De personeelskosten kunnen over 2007 als volgt worden
toegelicht:
uitkomst begroot
x O 1.000 x O 1.000
Bruto salarissen 1.386
Sociale lasten 181
Pensioenpremies 327
Onkostenvergoedingen via salarissen 34
Kosten Arbo-dienst 2
Overige personeelskosten 3
1.933 1.622
Vergoedingen vrijwilligers 41 0
Onkostenvergoedingen via declaraties 17 0
Werkkleding 7 0
65 50
Subtotaal 1.998 1.672
Ontvangen uitkeringen - 25 0
- 25 0
Projecten afgerond - 24 0
Totaal 1.948 1.672
De personeelslasten zijn hoger dan begroot als gevolg
van personeelswisselingen en een onvoorzien hoge nota
voor de excedent pensioenregeling. Met ingang van 2007
zijn de waarde van de vakantiedagen en de opgebouwde
vakantiegeldrechten (tezamenH 164.235,-) als verplichting
in de balans opgenomen.
Aan het einde van het verslagjaar waren er 37 employés
(29 fte) in dienst van de Stichting Het Zuid-Hollands
Landschap.
Werk derden
De lasten Werk Derden zijn H 1.839.000,- hoger. Hiervan
komt H 1.711.000,- voor rekening van de afgeronde projecten.
Het regulier werkderden is H 128.000,- hoger dan
begroot. Dit wordt bij de producten nader toegelicht.
Materialen
De hogere lasten Materialen komt geheel voor rekening
van de afgeronde projecten.
Zakelijke lasten
De Zakelijk Lasten zijn voor 2007 te laag begroot in de
veronderstelling dat natuurorganisaties gedeeltelijk zouden
worden vrijgesteld van deze kosten. Dit zou met
name gaan gelden voor gebieden, waar geen activiteit
voor deze omslag door het Waterschap wordt uitgevoerd.
Over de vrijstelling is nog geen uitsluitsel.
Afschrijvingen
De hogere afschrijving betreft met de afschrijving van
werkkleding die per abuis niet is meegenomen in de
begroting.
Energiekosten
De energiekosten zijn voornamelijk hoger door hogere
energieprijzen voor auto’s en machines.
Verzekeringen
De kosten van verzekeringen zijn hoger door het hertaxeren
van de herbouwwaarde van de opstallen en aanpassing
van de verzekerde waarden.
Algemene kosten
De hogere algemene kosten betreft met name zhl-organisatie
en hebben betrekking op de directeurswisseling.
Zie onder zhl-organisatie voor een nadere toelichting.
bijlage 4
71

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
72
Personeelskosten 320 61 86 36 52 5 251 68 129 45 72 80 12 70 55 480 126 1948 1672
Werk derden 277 73 19 10 4 61 28 46 131 196 68 74 34 114 1711 2846 1007
Materialen 33 57 31 6 3 8 1 3 97 241 159
Afschrijvingen 33 6 1 1 20 2 2 1 21 6 2 71 165 149
Verzekeringen 6 1 3 11 1 8 31 27
Energiekosten 12 2 7 7 18 2 1 12 63 44
Zakelijke lasten 3 247 2 19 1 47 8 328 264
Algemene kosten 9 1 1 6 4 11 87 - 1 2 14 140 8 283 242
Subtotaal lasten 693 202 106 47 59 5 247 381 115 176 190 354 82 150 165 107 875 1950 5905 3565
Doorberekende zhl-org. 168 49 26 11 14 1 93 29 43 46 86 20 36 39 26 - 711 23
Doorberekende Beh.adm. 53 27 27 7 13 7 - 133
Totaal Lasten 914 251 159 85 73 7 254 473 144 219 236 441 102 200 211 164 1974 5905 3565
Saldo product - 13 27 - 5 15 - 5 - 7 - 13 - 48 -13 - 219 1054 - 428 - 102 - 31 - 82 11 235 378 136
Subsidies Programma Beheer 654 40 26 16 73 809 666
Subsidies provincie Zuid-Holland 278 114 100 68 241 397 131 1329 1288
Bijdrage npl-budget 1129 1129
Bijdragen derden (gemeente, fondsen e.d.) 1 8 64 591 664 210
Subsidie projecten provincie Zuid-Holland 150 150
Subsidie obn 244 244
Inkomsten terreinen 146 1 108 1 256 243
Beschermersinkomsten 100 989 5 9 49 1152 1057
Opbrengst verkopen winkel 14 14 10
Sponsoring 25 25 27
Giften en legaten 263 45 308 100
Rente 27 49 21 98 96
Resultaat effectenportefeuille 44 44
Overige baten 1 25 36 61 4
Totaal Baten 901 278 154 100 68 241 425 131 1291 13 169 129 175 2209 6283 3701
Onderhoud en Beheer
Alg. terr. voorzieningen
Monitoring
Beheersplanning
Extern beheer
nwc
Zakelijke lasten
Recreatie
Terrein geb. voorlichting
Belangenbehartiging
Fondsenwerving
Draagvlakverstering
Verw. en inrichting
Opstallen
Beheer derden
Beheeradministratie
zhl-organisatie
Projecten
Totaal
Begroot
Staat van baten en lasten op kostensoort per product (K)

Staat van baten en lasten: uitkomsten per product (x O 1.000)
Product Baten Lasten Resultaat Begroot Resultaat
2007 2007 2007 2007 2006
Onderhoud en Beheer 901 - 914 - 13 5 - 80
Alg.terr.voorzieningen 278 - 251 27 - 3 - 67
Totaal Monitoring 154 - 159 - 5 1 10
– Monitoring Asv 114 - 117 - 3 3 - 3
– Monitoring PB 40 - 41 - 1 - 2 13
Beheersplanning 100 - 85 15 7 1
Extern beheer 68 -73 - 5 - 4 - 8
nwc 0 - 7 - 7 - 7 - 5
Zakelijke lasten 241 - 254 - 13 0 - 6
Totaal Recreatie 425 - 473 - 48 0 5
– Recreatievoorzieningen 279 - 222 57 92 84
– Toezicht 146 - 251 - 105 - 92 - 79
Totaal Terr. Geb.Voorlichting 131 - 144 - 13 - 2 2
– 8500 Bezoekerscentrum 61 - 82 - 20 2 8
– 8700 Infopanelen 27 - 20 7 0 - 8
– 8800 Excursies 43 - 42 1 - 4 2
Belangenbehartiging 0 - 219 - 219 - 229 - 197
Fondsenwerving 1291 - 236 1054 852 882
Draagvlakverstering 13 - 441 - 428 - 427 - 414
Verw. en inrichting 0 - 102 - 102 - 96 - 77
Opstallen 169 - 200 - 31 0 - 40
Totaal Beheer derden 129 - 211 - 82 0 - 80
– Elfenbaan 44 - 95 - 51 0 -66
– Te Werve 48 - 60 - 12 - 1 5
– Oranjeplasjes 0 0 0 0 - 8
– Rhijngeest 2 - 22 - 20 0 - 4
– Kaapduin 9 - 8 1 1 0
– De Schans 1 - 1 0 0 - 1
– Oudelandse Zeedijk 16 - 10 6 0 3
– Hyacintenbos 4 - 8 - 3 0 - 2
– Eiland van Brienenoord 0 0 0 0 0
– Heemtuin Krimpen 5 - 6 - 2 0 - 7
Beheeradministratie 0 0 0 0 0
zhl-organisatie 175 164 11 40 916
Projecten 2209 - 1974 235 0 - 296
Totaal 6283 - 5905 378 136 547
Per product worden de uitkomsten toegelicht. Deze toelichting
gaat vooral in op de afwijkingen in de uitkomsten
tussen gerealiseerd en begroot 2007. De activiteiten
zijn in het jaarverslag toegelicht.
bijlage 4
73

stichting het zuid-hollands landschap – jaarverslag 2007
74
Toelichting per product
Voor alle producten geld dat de hogere kosten op zhlorganisatie
tot gevolg hebben dat de omslag toeneemt.
De hogere kosten zhl-organsiatie worden bij dat product
toegelicht.
Onderhoud en Beheer
Ondanks de hogere baten uit de Subsidie Programma
Beheer en het projectmatig uitvoeren van de slootschoning
(H 73.146,-) is er een tekort op Onderhoud en Beheer.
Normaal gesproken hadden de kosten van de slootschoning
rechtstreeks ten laste gegaan van het product
Onderhoud & Beheer en was er een groot tekort ontstaan.
Dit is een structureel tekort dat mede veroorzaakt wordt
door het ontbreken van subsidie voor slootbeheer. Het
tekort op Onderhoud en beheer komt ten laste van de
Reserve Duurzaam Beheer.
Algemene Terreinvoorzieningen
Het overschot op Algemene Terreinvoorzieningen is veroorzaakt
doordat niet alle werkzaamheden zijn uitgevoerd.
Aanleiding waren verwachte overschrijdingen.
Monitoring
De baten en lasten van het product Monitoring worden
uitgesplitst naar werkzaamheden in het kader van de
provinciale Algemene subsidie verordening Asv en werkzaamheden
voor Programma Beheer (PB).
De baten en lasten van monitoring zijn met elkaar in
evenwicht.
Beheersplanning
In het verslagjaar zijn conform het werkplan 15 beheerplannen
gemaakt. Omdat het voornamelijk om het actualiseren
van bestaande plannen ging, vielen de lasten lager
uit dan begroot.
Extern Beheer
Geen bijzonderheden
NWC
De personeelslasten betreffen de kosten voor het voeren
van het secretariaat, terreinbezoeken van de commissie
en de declaraties van de commissieleden.
Zakelijke Lasten
De Zakelijke Lasten worden door de provincie op declaratiebasis
vergoed. Over een in 2007 ontvangen nota over
2005 zal nog overleg plaats vinden.
Recreatie
Het product Recreatie is onderverdeeld in Recreatie voorzieningen
en Toezicht. In de begroting was al voorzien
dat de kosten van beide onderdeling zich anders zouden
ontwikkelen dan de toedeling van de subsidie aar beide
onderdelen. Aan Recreatievoorzieningen moest meer
worden uitgegeven om het niveau van de voorzieningen
op peil te houden. Hierdoor werd het overschot kleiner
dan begroot. Ook bij toezicht was het noodzakelijk iets
meer uren in te zetten dan begroot.
Terreingebonden voorlichting
De exploitatie kosten van het nieuwe BC zijn hoger dan
in de oude situatie. Ook zijn er door de beheerder meer
uren ingezet om de nieuwe situatie te harmoniseren.
Belangenbehartiging
Voor de Bollenstreek is tijdelijk mee personeel ingezet.
Fondsenwerving
Door vertrek van de medewerker Applicatiebeheer is
besloten om de een groter deel van de werkzaamheden
voor applicatie- en bestandsbeheer van de ledenadministratie
uit te besteden. Van de meer kosten Werk
Derden is circa H 10.000,- incidenteel.
Draagvlakversterking
Het verloop van de beschermers is als volgt:
aantal bij af aantal
01-07-2006 31-08-2007
Beschermers 53.015 6.743 4.999 54.765
Gratis 561 43 69 535
Cadeau 125 102 74 153
Kampeer 490 39 40 489
Lid voor het leven 948 22 44 925
Totaal 55.139 6.949 5.226 56.867
Verwerving en inrichting
Geen opmerkingen
Beheer Opstallen
Voor het in goede banen leiden en afhandelen van een
eerste echt van koop zijn aanzienlijke juridische kosten
gemaakt. Voorts moest bij een opstal een bodemonderzoek
worden uitgevoerd en zijn achterstallige nota’s ontvangen
van het adviesbureau voor de toetsing van verbouwingsaanvragen
van woningen in de Duinen van
Oostvoorne. Deze extra werkzaamheden hebben tot een
aanzienlijke overschrijding va het budget geleid.
Beheer objecten van derden
Elfenbaan
Het beheer van de Elfenbaan is zeer intensief als gevolg
van het voorkomen van storingssoorten. Ook moesten
meer voorzieningen woerden aangebracht dan begroot.

Te Werve
Door inrichting en uitbreiding van het terrein zijn de
begrote lasten overschreden. Door de inzet van vrijwilligers
is de overschrijding beperkt gebleven.
Rhijngeest
De beperkte omvang van het Fonds Beheer Rhijngeest
leidt tot een structureel tekort aan baten voor het beheer
van dit terrein.
Kaapduin
Geen opmerkingen
De Schans
Geen opmerkingen
Oudelandse Zeedijk
Geen opmerkingen
Hyacintenbos
Het budget voor het onderhoud blijkt in de praktijk erg
krap.
Heemtuin Krimpen
Het budget voor het onderhoud blijkt in de praktijk erg
krap.
Beheeradministratie (x O 1.000)
De beheeradministratie wordt toegedeeld op basis van
een met de provincie overeengekomen verdeelsleutel
naar de producten die door de provincie worden gesubsidieerd
volgens de Algemene subsidie verordening Zuid-
Holland
Verdeling naar producten
Uitkomst Begroot % tage
x O 1000 x O 1000
Onderhoud en Beheer 53 47 40%
Monitoring pzh 27 24 20%
Beheers planning 27 24 20%
Zakelijke lasten 7 6 5%
Opstallen 13 12 10%
Beheer derden 7 6 5%
Totaal doorberekend producten 133 118 100%
bijlage 4
75

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
76
Overzicht baten en lasten afgeronde projecten (in K)
Baten Lasten Saldo
Nationale Postcode Loterij
Nationale Postcode Loterij budget 2007 28.661 15.250 13.411
Aankoop gronden Over-Heicop 83.000 0 83.000
Aankoop Eiland in de Vlist 17.000 0 17.000
Anti verdroging Staelduinse Bos 298.429 182.897 115.532
Wandelpad ‘Wassergeest’ 6.900 9.385 - 2.485
Natuurontwikkeling Langeveld II 146.191 140.616 5.575
Herstel brug Hyacintenbos 18.020 18.214 - 194
Wandelpad Buitenlanden Ammerstol 31.057 32.158 - 1.100
Kleinschalige inrichting veenweidesoorten 7.500 7.441 59
Voorlichting Hooge Boezem/6e molen 25.000 23.251 1.749
Kijkhutten eendenkooi Bakkerswaal 18.790 21.151 - 2.361
Aanvullende voorzieningen Zouweboezemgebied 20.950 21.382 - 432
Recreatieve inrichting Schoonrewoerdse Wiel 11.787 13.166 - 1.379
Cd-rom/Website vwg-vhl 2.500 2.500 0
Sloop agrarische gebouwen Boezemmolen nr. 6 60.000 60.430 - 430
Ecologisch slootschonen 2007 73.146 91.603 - 18.457
Bijdrage zhl nat. ontwikkeling Eiland v. Brienenoord 20.000 20.000 0
Uitkijkpunt Slufter 63.515 51.454 12.061
Recreatieve voorzieningen Tenellaplas 24.000 23.663 337
Ledenwerving 2007 125.000 127.371 - 2.371
knnv rapport Slikken van Voorne 4.000 4.000 0
Educatieve kinderloepjes 7.500 7.270 230
Evaluatie project Nooitgedacht 7.500 5.735 1.765
Natuurontwikkeling Achthovense Uiterwaarden 54.819 54.546 273
Herinrichting Vogeleiland Oostvoornse Meer 170.000 156.757 13.243
Vleermuisadvies Vinetaduin 5.500 4.918 582
Uitvoeringsplan Bonnenpolder 7.050 9.061 - 2.011
Batenstudie landschapspark Buytenland 6.000 5.950 50
Kostenraming duincompensatie Delfland 12.000 11.731 269
Totaal projecten npl 1.355.815 1.121.901 233.914
Fonds Duurzaam Beheer
Achterstallig onderhoud 3e fase kuststreek 25.000 22.345 2.655
Baggeren Middelblokboezem 104.484 101.780 2.705
Plagproject Langeveld 187.891 190.050 - 2.159
Verbeteren beveiliging vleermuisbunker SB 8.891 8.891 0
Uitvoering kwaliteitsimpuls Huys Te Warmont 247.026 252.174 - 5.147
Inrichting Voorofsche Polder 66.571 73.540 - 6.970
Inrichting de Huibert 8.571 10.609 - 2.038
Ontwerp Molenlocaties Haastrecht 36.879 33.979 2.900
Recreatie meubilair Staelduinse Bos 5.470 7.203 - 1.733
Beheer Vianen 26.000 28.315 - 2.315
dzh 2007 25.713 25.713 0
Planstudie Fietspad Hooge Boezem 37.699 37.699 0
Klimaatbosjes 07 4.849 3.442 1.408
Totaal Fonds Duurzaam Beheer 785.044 795.740 - 10.696
Fonds Beheer Derden
Beheer Eiland van Brienenoord 2006/2007 67.650 56.068 11.582
Totaal Fonds Beheer Derden 67.650 56.068 11.582
Totaal projecten afgerond 2.208.509 1.973.709 234.800

Toelichting op de Projecten
Nationale Postcode Loterij budget 2007
De jaarlijkse bijdrage van de Nationale Postcode Loterij
wordt als project beheerd, waaruit bedragen naar projecten
worden toegekend. In 2007 is nagenoeg het gehele
budget toegekend.
Aankoop gronden Over-Heicop
Dit project is komen te vervallen omdat de gronden niet
te koop bleken.
Aankoop Eiland in de Vlist
Dit project is komen te vervallen omdat de gronden niet
te koop bleken.
Anti verdroging Staelduinse Bos
Het project is met een aanzienlijk positief saldo afgesloten
doordat na een jarenlange juridische procedure de
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap in het gelijk is
gesteld en de obn (Overlevingsplan Bos en Natuur) subsidie
alsnog is toegekend. Voor het geval deze subsidie niet
zou worden toegekend was een bijdrage uit het npl-budget
toegekend, die nu weer vrij komt.
Wandelpad ‘Wassergeest’
Het rondgaande wandelpad door het bos, hakhout en
grasland is gerealiseerd.
Natuurontwikkeling Langeveld II
In het Langeveld is een duinrel aangelegd met waterkerend
folie om te vorkomen dat in de omgeving de waterstand
te hoog wordt.
Herstel brug Hyacintenbos
Het herstel van de brug is uitgevoerd.
Wandelpad Buitenlanden Ammerstol
De aanleg van het wandelpad is uitgevoed.
Kleinschalige inrichting veenweidesoorten
In het kader van dit project zijn kleinschalige voorzieningen
aangelegd om het biotoop voor de krabbescheer, weidevogels,
ringslag, steenuil en kamsalamander te verbeteren.
Voorlichting Hooge Boezem/6 e molen
Het project betreft noodzakelijke werkzaamheden van
het verworven terreinen de Hooge Boezem om het terreinen
te kunnen beweiden en gevaarlijke situaties voor het
publiek te voorkomen.
Kijkhutten eendenkooi Bakkerswaal
Er is een drietal kijkhutten op de eendenkooi Bakkers -
waal vervangen.
Aanvullende voorzieningen Zouweboezemgebied
Langs de Zederikade zijn een wandelpad, parkeerplaats
en speelweide aangelegd. Ook zijn er banken en een picknick
set geplaatst. Alles is landschappelijk ingepast.
Recreatieve inrichting Schoonrewoerdse Wiel
Een deel van de veerasters zijn vervangen en er is een ontsluiting
naar de Diefdijk aangelegd.
Cd-rom/Website natuur- en Vogelwacht Vijfheerenlanden
Het project bestaat uit een bijdrage van de Stichting Het
Zuid-Hollands Landschap aan het bouwen en onderhouden
van de website van de Natuur- en Vogelwacht en het
realiseren van een promotie cd-rom.
Sloop agrarische gebouwen Boezemmolen nr. 6
De in zeer slechte staat verkerende agrarische gebouwen
bij de aangekochte 6 e molen in de Hooge Boezem achter
Haastrecht zijn gesloopt.
Ecologisch slootschonen 2007
Het project is een onderzoek en maakt de systematiek
van de uitvoeringskeuze en werkwijze duidelijk en toont
aan dat de keuzen leiden tot een ecologische meerwaarde
die tegen de meerkosten opweegt.
Bijdrage ZHL natuurontwikkeling Eiland van Brienenoord
Het Zuid-Hollands Landschap heeft een financiële bijdrage
geleverd aan de vernatuurlijking van het bouwdok
op het Eiland van Brienenoord.
Uitkijkpunt Slufter
Het uitkijkpunt dat voor rolstoelers toegankelijk is en
een zicht van 360 graden beidt, op de Slufter is vernieuwd.
Recreatieve voorzieningen Tenellaplas
Bij het bezoekerscentrum Tenellaplas is een zithoek gerealiseerd
die als startpunt voor excursies kan dienen en
waar passanten kunnen foerageren, uitrusten en rondkijken.
Ledenwerving 2007
In 2007 is wederom via telemarketing een ledenwerfactie
uitgevoerd.
KNNV rapport Slikken van Voorne
Het project betreft een financiële bijdrage van de
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap aan de uitgave
van de inventarisatie van flora en fauna aan de oostzijde
van de Slikken van Voorne in de periode 2003-2006. Het
verslag legt de nadruk op de samenhang van de natuurlijke
processen in het gebied. Ook is in het rapport een
algemene toekomst en beheersvisie opgenomen.
bijlage 4
77

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
78
Educatieve kinderloepjes
Kinderen die een doe-route hebben gelopen krijgen een
blijvende herinnering in de vorm van een loepje met loge
en naam van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap.
De voorraad is voor 5 jaar.
Evaluatie project Nooitgedacht
Gedurende de periode 1994-2003 zijn het effect van de
maatregelen om via het beheer en inrichting de waterkwaliteit
en natuurwaarden op het land te verbeteren
gemonitoord. Doel was de meest effectieve maatregelen
te selecteren. Het rapport is in 2007 opgeleverd. Het
Zuid-Hollands Landschap heeft hier vooral een financiële
bijdrage aan geleverd.
Natuurontwikkeling Achthovense Uiterwaarden
Het project is volgens plan uitgevoerd. Er zijn diverse
inrichtingsmaatregelen uitgevoerd.
Herinrichting Vogeleiland Oostvoornse Meer
Op een eiland in het Oostvoornse Meer is een eiland afgegraven
en geschikt gemaakt voor kustbroedvogels.
Vleermuisadvies Vinetaduin
Er is een beheeradvies opgesteld voor de bunkers in het
Vinetaduin om na te gaan hoe deze locaties optimaal
geschikt gemaakt kunnen worden voor vleermuizen.
Uitvoeringsplan Bonnenpolder
Het ontwikkelingsplan omvat concrete aanbevelingen
voor de uitvoering van 40 ha kerngebied van de pehs en
de ecologische verbindingszone langs De Rel, landgoederen
en gewenste agrarische ontwikkelingen.
Batenstudie landschapspark Buytenland
Een extern bureau heeft de economische- en milieubaten
van het Landschapspark Buytenland op Middel IJssel -
monde in kaart gebracht. Met het resultaat zal de
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap de voordelen
van het groenproject onder de aandacht van beleidsmakers
brengen.
Kostenraming duincompensatie Delfland
Om in aanmerking te komen voor het beheer van 35 ha
duincompensatie/delfland heeft de Stichting Het Zuid-
Hollands Landschap een onderbouwende kostenraming
laten opstellen.
Achterstallig onderhoud 3 e fase kuststreek
Het project is volgens plan uitgevoerd. Op diverse locaties
is achterstallig onderhoud weggewerkt.
Baggeren Middelblokboezem
De baggerwerkzaamheden zijn volgens plan uitgevoerd.
Plagproject Langeveld
In het Langeveld is langs de nieuw aangelegde duinrel
een grote oppervlakte voedselrijk grasland afgeplagd.
Verbeteren beveiliging vleermuisbunker Staelduinse Bos
In het Staelduinse Bos zijn vijf bunkers geschikt gemaakt
als winter en kraam verblijf voor vleermuizen.
Uitvoering kwaliteitsimpuls Huys Te Warmont
In het landgoed Huys Te Warmont zijn op basis van de
door Bos en Slabber opgestelde Toekomstvisie Huys Te
Warmont grootschalige inrichtingswerkzaamheden uitgevoerd
om het landgoed in oude luister te herstellen.
Inrichting Voorofsche Polder
De inrichting betrof de aanleg van een interne ontsluiting
en het instellen van een eigen slootpeil.
Inrichting de Huibert
In het natuurgebied De Huibert zijn inrichtingsmaatregelen
uitgevoerd om de potenties als dotterbloemgrasland
en weidevogelgrasland te versterken. De werkzaamheden
bestonden voornamelijk uit begreppeling van het
perceel en het verflauwen van de slootoevers.
Ontwerp Molenlocaties Haastrecht
Het project betreft een studie en het maken van een ontwerp
voor de inrichting van de molenlocatie met woning
bij de 6 e molen.
Recreatie meubilair Staelduinse Bos
In het Staelduinse Bos zijn 6 zitbanken en een picknicktafel
geplaatst. Dit recreatiemeubilair is door het vsb-
Westland aan de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
geschonken.
Beheer Vianen
Dit project betreft de uitleen van een medewerker van de
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap aan de Stichting
Het Utrechts Landschap.
DZH 2007
Dit project betreft de administratie van passe-partouts
voor de natuurgebieden Kijfhoek en Bierlap en Solleveld
voor het duinwaterbedrijf Zuid-Holland.
Planstudie Fietspad Hooge Boezem
ER is een planstudie uitgevoerd voor een nieuw aan te
leggen fietspad over de Oostvlisterdijk in het natuurgebeid
De Hooge Boezem achter Haastrecht.
Klimaatbosjes 07
In het kader van de door de landschappen geïnitieerde
actie voor de aanleg van klimaatbosjes door het gehele
land zijn in Zuid-Holland in acht terreinen van de
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap klimaatbosjes
van 3 tot 9 walnootbomen aangeplant.

Beheer Eiland van Brienenoord 2006/2007
Dit betreft het tijdelijke beheer van het Eiland van
Brienenoord op basis van een jaarlijkse beheerovereenkomst.
ZHL-organisatie
zhl-organisatie is het onderdeel van de organisatie dat
de (personeels)administratie verzorgt, huisvesting en
facilitaire dienst en automatisering en communicatie
voorzieningen beheert.
Incidentele baten ten behoeve van andere producten worden
ook op zhl-organisatie geboekt om exploitatie van
de producten ten opzichte van de begroting zo goed
mogelijk te kunnen volgen. Zo zijn de toekenning van
het Rijk (Programma Beheer) die de vordering oversteeg
en incidentele opbrengsten op zhl-organisatie verantwoord.
De lasten van zhl-organisatie zijn hoger dan begroot als
gevolg van een wijziging in de pensioenregeling die tot
aanzienlijke kosten van backservice leidde, wisseling van
directeur en verbetering van geautomatiseerde processen.
Bestuurskosten
De kosten van het Bestuur (H 957,-) vallen tevens onder de
kosten zhl-organisatie. De bestuurders van het zhl ontvangen
conform de statuten geen bezoldiging. De
bestuurskosten bestaan uit eventuele kilometervergoeding
en de kosten van bijeenkomsten als deze (vergaderingen)
extern plaats vinden.
Baten en lasten zhl-organisatie (x O 1.000)
De baten van het product zhl-organisatie worden als
volgt toegedeeld:
Reserve Duurzaam Beheer - 63
Reserve risico Programma Beheer 73
Totaal 11
Bij het resultaat op het product zhl-organisatie is reeds
rekening gehouden met de toerekening van rente aan de
Beheer eigendom van derden objecten Elfenbaan
(H 44.104,-), Rhijngeest (H 1.807,-), Hyacintenbos
(H 3.245,-) en Opstallenfonds (H 27.262,-).
Norm beheer en administratie
Het Zuid-Hollands Landschap hanteert een norm voor
beheer en administratie van maximaal 25% van de totale
kosten. Dit is afgestemd op de Algemene subsidie verordening
van de provincie Zuid Holland. De provinciale
normbedragen zijn inclusief 25% overhead (beheer en
administratie).
Over 2007 bedraagt het gerealiseerde percentage beheer
en administratie 30,9% (2006: 23,7%). De overschrijding
van de norm heeft o.a. te maken met de kosten die in
2007 zijn genomen om de vakantiegeld verplichting op
te nemen in de balans. Ook de excedent-pensioenkosten
waren onvoorzien hoog.
Aan de producten is in het verslagjaar 25,1% toegerekend
vanwege het incidentele karakter van de vakantiegeld
verplichting. Derhalve zijn deze kosten opgenomen in
het product zhl-organisatie als zijnde niet doorbelaste
kosten.
Het percentage wordt berekend over de totale lasten
exclusief de kosten die zijn opgenomen in de producten
Zakelijke lasten en projecten.
Toedeling kosten ZHL-organisatie
De doorberekening van zhl-organisatie kosten vindt
plaats op basis van de kosten per product. Uitzondering
hierop is het product Zakelijke lasten. Zie blz. 55 voor de
toedeling.
bijlage 4
79

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
80
Bijlage 5 bij de jaarrekening 2007 van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Overzicht per 31 december 2007 van niet afgesloten projecten (K)
Onderhanden projecten Baten Lasten
9000 Project in opstartfase 1.500 11.306
91552 Kwaliteitsimpuls organisatie 50.000 29.792
92309 Oranje Plassen te Maassluis 15.767 2.753
92465 Revitaliseringsonderzoek Nieuw Leeuwenhorst 11.157 29.644
92507 Natuurontwikkeling Spijkerboorsekade 11.500 69.197
92551 Dakreparatie Herenweg 139 Warmond - 22.456
93445 Weidevogels Bilwijk 60.000 46.170
93446 Aankoop boederij Krimpenerwaard 496.934 292
93471 Weidevogelsproject Kattendijk 0 40.533
93479 Eindinrichting reservaat Berkenwoude 0 93.065
93481 Moerasontwikkeling polder Kromme Geer 0 0
93519 Achterstallig onderhoud Veenweiden 35.000 2.620
93520 Weidevogelblok Middelblok 0 888
93521 Weidevogelblok Kattendijk 0 1.747
93522 Weidevogelblok Kadijk-West 0 918
93525 Inrichting achterstallig onderhoud Krimpenerwaard 30.762 61.378
93533 Recreatieve verbinding Oudelandseweg de Loet 8.364 5.284
93548 Inrichting achterstallig onderhoud 11e tr Krimpenerwaard 2.536 33.665
93550 Reconstructie Molenkade 49.443 10.878
93553 Natuurbedrijf Krimpenerwaard 27.200 1.962
93554 Ooievaarsbuitenstation 12.000 17.946
93559 obn Over-Heicop 0 15.540
94290 Baggeren Fort Noorddijk 36.420 5.066
94535 Herstel parkeerplaats Brielse Gatdam 23.884 19.635
94549 Verbeteren toegankelijkheid Slikken v Voorne 22.602 21.967
94556 De Schans regio Eilanden 3.360 236
94558 Veerasters Duinen van Oostvoorne 25.370 0
96441 Advertentiecampagne TV 150.000 109.797
96538 Molenrestauratie Haastrecht 329.331 52.960
96555 Pilot bedrijvensponsoring 23.000 426
96557 dzh 2008 37.411 13.007
96560 Vaste kosten Rabohypotheek 0 4.940
96562 Educatieve speurtocht Duinen van Oostvoorne 1.500 21
96564 Verkoop opbrengst huiskavel Hooge Boezem 0 526
96565 Ledenwerving Hooge Boezem Haastrecht 15.000 0
96566 Biodiversiteitplan Zuid-Holland 0 1.660
96568 Evaluatie slootschoonbeheer 25.000 586
96569 Regionale TV-serie 112.000 373
96570 Ledenwerving 2008 0 426
97454 Aankoop Oranjebuitenpolder 500.000 0
97456 Zouweboezem, behoud, herstel, ontwikkeling 371.165 118.824
97483 Natuurontwikkeling Sophiapolder 350.000 1.359
97497 Grondverwerving Holle Mare-Derryvliet 800.000 138.151
97506 Groene Strand egm 286.937 310.758
97524 Inrichtingsplan Visserijgriend 13.500 7.250
97539 Voorbereidingsplan grote vlak/bakenvallei 49.600 33.001
97545 Monitoring Midden IJsselmonde 0 1.644
97546 Gruttoprijs 2007 5.000 2.115
98432 Aankopen 1ste tranche Diefdijk-West 382.115 114.151
Totaal onderhanden projecten 4.375.359 1.456.914

Bijlage 6 bij de jaarrekening 2007 van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Overzicht samenstelling en mutaties effectenportefeuille (rapportage datum 31-12-2007)
Asset Categorie Marktwaarde*) % van de
portefeuille
O
Obligaties 1.422.586 47,61
Aandelen 1.387.748 46,44
Liquiditeiten 177.435 5,95
Totaal 2.987.770 100,00
Aandelen
*) Grondslagen voor de berekening
Liqiditeiten
– Effecten zijn gewaardeerd op basis van de slotkoersen van de
laatste handelsdag van de rapportageperiode.
– Derivaten zijn gewaardeerd op basis van de laatste biedkoers van
de laatste handelsdag van de rapportageperiode in geval van
long posities en de laatste laatkoers in geval van short posities.
– Opgelopen rente op vastrentende waarden wordt berekend
vanaf de laatste coupondatum van de rapportageperiode tot de
laatste dag van de rapportageperiode.
– Alle vastrentende waarden waarvoor geen liquide markt bestaat
of die geen notering hebben (bijvoorbeeld onderhandse leningen),
zijn gewaardeerd op basis van de yield-curve methode per
ultimo van de rapportageperiode.
– Alle vreemde valuta zijn gewaardeerd tegen de door Telekurs
vastgestelde koersen op de laatste handelsdag van de rapportageperiode.
– De gerapporteerde (on-)gerealiseerde resultaten zijn inclusief de
in rekening gebrachte handelskosten.
– De gehanteerde kostprijzen zijn inclusief de in rekening
gebrachte aankoopkosten.
– De informatie die de basis voor de bovenstaande waarderingsgrondslagen
vormt, is afkomstig van een onafhankelijke bron.
Obligaties
bijlage 5 / bijlage 6
81

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
82
Aandelen verdeling naar industriegroep (incl. beleggingsfondsen)
Aantal stuks S/L Naam Val. Koers Markt % van de
waarde aandelen
Beleggingsfondsen
2.566,5000 ABN AMRO Partb aa global high income equity EUR 79,16 203.164 14,3
1.921,0640 ABN AMRO Partb aa us equity growth fund a EUR 97,74 187.764 13,2
2.015,2814 ABN.AMRO Partb aa asia pacific high income eq EUR 65,87 132.747 9,3
3.263,1840 ABN AMRO Partb aab europe eq fund EUR 95,83 312.711 22,0
2.337,8602 ABN AMRO Partb aab multi man eur eq b EUR 72,56 169.635 11,9
3.907,9971 ABN AMRO Partb aab multi man world eq b EUR 65,51 256.013 18,0
994,4365 ABN AMRO Partb aab neth fund EUR 161,45 160.552 11,3
Totaal 1.422.586 100,00
Overige beleggingen
Aantal stuks Naam Val. Koers Markt %
waarde
Obligaties
12.066,4384 ABN AMRO Aab euro obl fonds EUR 100,33 1.210.626 87,2
505,4373 ABN AMRO Aab gl em mrk bds pb EUR 64,01 32.353 2,3
1.036,7578 ABN AMRO Aab eur conv bnd pb EUR 64,97 67.358 4,9
1.466,9671 ABN AMRO Aab abs ret bd v 300a EUR 52,77 77.412 5,6
1.387.749 100,00
Liquiditeiten
177.435 Current - EUR - Total Cash 177.435 100,00
177.435 100,00
Totaal 2.987.770

Ongerealiseerde resultaten van de portefeuille
Dit overzicht geeft de beleggingen in aandelen weer, verdeeld
over de sectoren. Per aandeel is de historische kostprijs
en de koers op de rapportagedatum aangegeven. Op
basis van deze gegevens is het ongerealiseerde resultaat
bepaald.
Aantal stuks Naam Val. Koers Markt Kostprijs Totaal onger.
of nominale
waarde
waarde resultaat
Obligaties
12.066,4384 ABN AMRO Aab euro obl fonds EUR 100,33 1.210.626 1.219.211 -8.585
505,4373 ABN AMRO Aab gl em mrk bds pb EUR 64,01 32.353 33.000 -647
1.036,7578 ABN AMRO Aab eur conv bnd pb EUR 64,97 67.358 55.000 12.358
1.466,9671 ABN AMRO Aab abs ret bd v 300a EUR 52,77 77.412 76.773 639
1.387.749 1.383.984 3.765
Aandelen
2.565,5000 ABN AMRO Partb aa global high income equity EUR 79,16 203.164 155.000 48.164
1.921,0640 ABN AMRO Partb aa us equity growth fund a EUR 97,74 187.764 221.117 -33.353
2.015,2814 ABN.AMRO Partb aa asia pacific high income eq EUR 65,87 132.747 118.398 14.349
3.263,1840 ABN AMRO Partb aab europe eq fund EUR 95,83 312.711 301.202 11.509
2.337,8602 ABN AMRO Partb aab multi man eur eq b EUR 72,56 169.635 161.463 8.173
3.907,9971 ABN AMRO Partb aab multi man world eq b EUR 65,51 256.013 240.249 15.764
994.4365 ABN AMRO Partb aab neth fund EUR 161,45 160.552 139.526 21.026
1.422.586 1.336.954 85.632
Totaal 2.810.335 2.720.938 89.397
bijlage 6
83

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
84
Bijlage 7 bij de jaarrekening 2007 van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Terrein 31-12-06 Wijziging Wijziging Wijziging 31-12-07
Eigendom Erfpacht Beheer Totaal Eigendom Erfpacht Beheer Eigendom Erfpacht Beheer Totaal
Subsidiabele terreinen
Achthovense Uiterwaarden 6,6460 0,2383 6,8843 6,6460 0,2383 6,8843
Berkenwoudse Boezem 35,9111 35,9111 35,9111 35,9111
Bilwijk 73,2519 8,7621 82,0140 8,7621 - 8,7621 82,0140 82,0140
Blanke Waal 5,5030 5,5030 5,5030 5,5030
Bolswaard 8,3290 8,3290 8,3290
Buitenlanden Ammerstol 10,4085 10,4085 10,4085 10,4085
Buitenlanden Bergambacht 4,7578 4,7578 4,7578 4,7578
Commissarissenlanden 4,3780 4,3780 4,3780 4,3780
De Blink 34,0900 34,0900 34,0900 34,0900
De Huibert 48,2515 48,2515 48,2515 48,2515
De Snakkert 8,8024 8,8024 8,8024 8,8024
De Waai 22,3125 22,3125 22,3125 22,3125
Derryvliet 2,6080 2,6080 2,6080 2,6080
Duinen van Oostvoorne 259,6040 259,6040 259,6040 259,6040
Ecozone Keukenhof Oost 0,5580 0,5580 0,5580
Eendenkooi Bakkerswaal 21,3780 21,3780 21,3780 21,3780
Eendenkooi De Zouwe 12,9760 12,9760 -0,4897 12,4863 12,4863
Fort Noorddijk 4,5510 4,5510 4,5510 4,5510
Fort Penserdijk 3,0630 3,0630 3,0630 3,0630
Franse Kade 56,0412 56,0412 56,0412 56,0412
Geriefbos Waarder 0,4115 0,4115 0,4115 0,4115
Groene Strand 148,2872 19,3400 167,6272 5,5718 153,8590 19,3400 173,1990
Haarlemmer Trekvaart 3,5490 3,5490 3,5490 3,5490
Donlanden (vh Het Onland) 1,7460 1,7460 1,7460 1,7460
Hillenhoek 10,4355 10,4355 10,4355 10,4355
Hoenderwiel 2,6820 2,6820 2,6820 2,6820
Holle Mare 18,1720 2,5062 20,6782 3,0970 21,2690 2,5062 23,7752
Hooge Boezem (Haastrecht) 24,8865 24,8865 0,2740 25,1605 25,1605
Huys Te Warmont 22,8845 22,8845 22,8845 22,8845
Kadijk Oost 18,4653 1,5239 19,9892 1,5239 -1,5239 19,9892 19,9892
Kadijk West 52,6731 52,6731 52,6731 52,6731
Kasteelgaarde Rhoon 13,4718 13,4718 13,4718 13,4718
Kattendijksblokboezem 10,9745 10,9745 10,9745 10,9745
Kedichem 29,0510 29,0510 29,0510 29,0510
Kersbergsrak 11,0493 11,0493 11,0493 11,0493
Keukenhofbos 33,1841 33,1841 33,1841 33,1841
Klein Profijt 62,4580 7,2065 69,6645 62,4580 7,2065 69,6645
Kleine Beer 1,7000 9,4190 11,1190 1,7000 9,4190 11,1190
Kleine Zaag 17,3640 17,3640 17,3640 17,3640
Kleistee 1,2169 7,7691 8,9860 1,2169 7,7691 8,9860
Koolwijk 6,1533 6,1533 6,1533 6,1533
Korte Zand 0,3426 8,0130 8,3556 -0,1066 -1,4483 0,2360 6,5647 6,8007
Langeveld 32,2831 12,0000 44,2831 32,2831 12,0000 44,2831
Middelblokboezem 6,3986 6,3986 6,3986 6,3986
Mildenburg 30,2297 30,2297 30,2297 30,2297
Nespolder 44,3049 44,3049 44,3049 44,3049
Nieuw Leeuwenhorst 37,7908 37,7908 37,7908 37,7908
Ommeloop 1,1970 1,1970 1,1970 1,1970
Oostpuntgriend 1,7320 1,7320 1,7320 1,7320
Oranjeplassen 37,0285 37,0285 37,0285 37,0285
Oudeland 38,0016 18,6200 56,6216 18,6200 -18,6200 56,6216 56,6216
Over-Boeicop 15,7230 15,7230 15,7230 15,7230
Overbosch 5,4210 5,4210 5,4210 5,4210
Over-Heicop 23,3840 23,3840 23,3840 23,3840

Terrein 31-12-06 Wijziging Wijziging Wijziging 31-12-07
Eigendom Erfpacht Beheer Totaal Eigendom Erfpacht Beheer Eigendom Erfpacht Beheer Totaal
Polder Achthoven 119,7685 119,7685 119,7685 119,7685
Polder Berkenwoude 163,5561 0,6796 164,2357 0,6796 -0,6796 164,2357 164,2357
Polder De Nesse 140,0936 41,2151 181,3087 41,2151 -41,2151 181,3087 181,3087
Polder Den Hoek 109,6501 3,0887 112,7388 3,0887 -3,0887 112,7388 112,7388
Polder Het Beijersche 77,8371 77,8371 77,8371 77,8371
Polder Kattendijksblok 43,8264 43,8264 43,8264 43,8264
Polder Lakerveld 8,4385 8,4385 8,4385 8,4385
Polder Lexmond 2,8695 2,8695 2,8695 2,8695
Polder Middelblok 55,0763 55,0763 55,0763 55,0763
Polder Veerstalblok 51,8437 51,8437 51,8437 51,8437
Polderspoelgeest 18,0000 18,0000 18,0000
Preekhilpolder Gd. 6,6685 6,6685 6,6685 6,6685
Quakernaak 12,4135 12,4135 12,4135 12,4135
Recht van Ter Leede 9,3325 9,3325 9,3325 9,3325
Ruigeplaatbosch 5,1300 5,1300 5,1300 5,1300
Schaayk 78,5290 78,5290 78,5290 78,5290
Scharperswijk 51,9975 51,9975 51,9975 51,9975
Schoonrewoerdse Wiel
De Kouwe Grond
16,2625 16,2625 16,2625 16,2625
(vh Schurvelingen) 2,0390 2,0390 2,0390 2,0390
Slikken van Voorne 4,0000 469,7856 473,7856 4,0000 469,7856 473,7856
Sonsbrug 10,5275 10,5275 10,5275 10,5275
Spijkerboorse Kade 6,8370 6,8370 6,8370 6,8370
Staelduinse Bos 94,6741 94,6741 94,6741 94,6741
Stolwijkse Boezem 4,3950 4,3950 4,3950 4,3950
Stormpoldervloedbos 9,4790 9,4790 9,4790 9,4790
Veerstalblokboezem 6,7645 6,7645 6,7645 6,7645
Vinetaduin 7,2300 7,2300 7,2300
Visschersplaat 6,8786 6,8786 6,8786 6,8786
Voorofsche Polder 31,3020 31,3020 31,3020 31,3020
Waalhoek 10,3860 10,3860 10,3860 10,3860
Wassergeest 53,0574 53,0574 53,0574 53,0574
Westduinen 156,3108 156,3108 156,3108 156,3108
Weverwijk 0,8585 0,8585 0,8585 0,8585
Zouweboezem 112,6520 112,6520 112,6520 112,6520
bijlage 7
85

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
86
Terrein 31-12-06 Wijziging Wijziging Wijziging 31-12-07
Eigendom Erfpacht Beheer Totaal Eigendom Erfpacht Beheer Eigendom Erfpacht Beheer Totaal
Discussie subsidiabele terreinen
D’Onlanden (vh Het Onland) 3,9000 3,9000 3,9000 3,9000
Westduinen 3,8230 3,8230 3,8230 3,8230
Niet subsidiabele terreinen
Benschopper Boezem 9,7965 -9,7965 9,7965 -9,7965
De Elfenbaan 59,3023 59,3023 59,3023 59,3023
De Schans 3,7400 3,7400 3,7400 3,7400
Eiland van Brienenoord 17,0000 17,0000 17,0000 17,0000
Heemtuin Krimpen ad Ijssel 1,4000 1,4000 1,4000 1,4000
Hyacintenbos 4,8609 8,2880 13,1489 4,8609 8,2880 13,1489
Kaapduin 15,9536 15,9536 15,9536 15,9536
Kattendijk Mosterdpot 0,1940 0,1940 0,1940 0,1940
Landgoed Te Werve 23,3461 23,3461 23,3461 23,3461
Lusthof De Haeck 10,7725 -10,7725 10,7725 -10,7725
Oude Stee 5,3890 -5,3890 5,3890 -5,3890
Oudelandse Zeedijk 15,8331 3,1000 18,9331 4,9871 20,8202 3,1000 23,9202
Schaayk 1,8420 1,8420 1,8420
Pitweije 2,0865 1,2375 3,3240 2,0865 1,2375 3,3240
Preekhilpolder Verpacht 1,4425 -1,4425 1,4425 -1,4425
Rhijngeest 7,8655 7,8655 7,8655 7,8655
Totalen
Totaal subsidiabel 2782,3660 579,6888 90,7532 3452,8080 116,3529 -1,4483 -73,8894 2898,7189 578,2405 16,8638 3493,8232
Totaal discussie 7,7230 7,7230 7,7230 7,7230
Totaal niet-subsidiabel 46,1474 24,1211 93,9390 164,2075 1,8420 4,9871 47,9894 29,1082 93,9390 171,0366
Eindtotaal 2828,5134 603,8099 192,4152 3624,7385 118,1949 3,5388 -73,8894 2946,7083 607,3487 118,5258 3672,5828

ijlage 7
87

stichting het zuid-hollands landschap – jaarrekening 2007
88

Het Zuid-Hollands Landschap:
natuur dichtbij
In elke provincie is een organisatie actief die zich richt op aankoop en beheer van
natuurgebieden in die provincie. In Zuid-Holland is dat de Stichting Het Zuid-
Hollands Landschap.
Het Zuid-Hollands Landschap heeft als (statutair) doel: veiligstellen van natuur en
waardevol landschap in Zuid-Holland, met in het verlengde daarvan het bieden
van recreatiemogelijkheden en het behouden van monumenten op haar terreinen.
Zij doet dit door gebieden aan te kopen en zorgvuldig te beheren. Ook voorlichting,
belangenbehartiging en fondsenwerving behoren tot de structurele taken.
Het Zuid-Hollands Landschap – met 56.000 donateurs – beheert circa 3.700 hectare
in de provincie Zuid-Holland, verdeeld over 100 natuurgebieden.
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap
Nesserdijk 368
3063 NE Rotterdam
(010) 272 22 22
www.zuidhollandslandschap.nl