verslag 2009 - Seneca Congres

“Coöperatie als oplossing voo
governance-problematiek”
Gert van Dijk laat er geen mistverstanden over bestaan:
-273,15 graden Celsius, oftewel het absolute nulpunt. Dat
punt heeft de governance in de zorg volgens de hoogleraar
zo langzamerhand bereikt. “Veel dieper kunnen we niet zakken.”
Hij wijt dit voor een belangrijk deel aan de organisatie
van de zorg, waar te veel belangen, geldstromen en stakeholders
acteren. “Je moet complexiteit niet met complexiteit
bestrijden. Daar ligt niet de sleutel tot de oplossing”, zo stelt
hij. Maar waar ligt die door iedereen gezochte sleutel dan
wel? Ze moeten worden gezocht in zeggenschap, eigenaarschap
en discipline, vindt Van Dijk. “Eigenaren bepalen de
aanwending van bedrijfsmiddelen in situaties waarin contracten
niet voorzien. Eigenaren hebben ook recht op winst en
dragen verantwoordelijkheid voor verlies. Ze zijn volgens
van de ‘haute finance’ en zijn klakkeloos geïmiteerd door
organisaties waarvoor ze niet ontworpen zijn. “En verder zijn
er ook nog morele en culturele reserves: aan ziekte en
ellende van mensen hoor je niet te verdienen.”
Oriëntatie op klantwaarde
Volgens Van Dijk is er een ondernemingsvorm die al deze
problemen tackelt: de coöperatieve ondernemingsvorm.
“De coöperatieve onderneming kent leden die zichzelf via
de coöperatie voorzien van een dienst. Behalve een transactierelatie
kent deze vorm ook nog twee andere relaties,
namelijk die van financier en eigenaar, en op het gebied van
zeggenschap: de democratische vertegenwoordiging.” In zijn
visie moeten de medisch specialisten of de maatschappen
“Er speelt altijd wat opportunisme mee, want de
wicked problems blijven voor rekening van de overheid”
hem bovendien verantwoordelijk voor innovatie. “Het probleem
in de zorg is echter dat het eigenaarschap niet is
gedefinieerd, dat is het ‘wicked problem’ waar we mee te
maken hebben.”
Een tweede aspect is volgens hem discipline. “Die wordt
in het bedrijfsleven deels opgelegd door de oordeelskracht
en de keuzevrijheid van de markt, door het ondernemingsbestuur
en het toezicht daarop, en door toetsing vàn de
toezichthouders. Want ook toezichthouders dienen verantwoording
af te leggen aan de stakeholders, c.q. door hen
getoetst te worden – een belangrijke omissie in de huidige
governance in de zorg. ” In het bedrijfsleven werkt dit
systeem in het algemeen, maar waarom marktwerking in de
zorg wat dat betreft maar moeizaam wordt geaccepteerd, is
voor de hoogleraar geen vraag. Er speelt altijd wat opportunisme
mee, want de wicked problems blijven voor rekening
van de overheid. Ook het beloningsvraagstuk is een heet
hangijzer. Bonussen komen volgens Van Dijk uit de wereld
dus mede-eigenaar worden van het ziekenhuis. Maar ook
medewerkers, zorgverzekeraars en andere belanghebbenden
kunnen erin met elkaar samenwerken en elkaar toetsen.
Volgens Van Dijk ligt de oriëntatie in een coöperatie niet op
aandeelhouderswaarde, maar op klantwaarde. “En dat blijkt
in de praktijk echt iets heel anders te zijn.”
Ter illustratie van het goed functioneren van coöperaties
noemt Van Dijk de financiële sector als voorbeeld. De crisis
van de afgelopen jaren heeft een enorme impact op banken
gehad. “Maar coöperatieve banken, en je ziet dat wereldwijd,
ontwikkelen zich veel stabieler dan niet-coöperatieve
banken.”
Toepassing van een coöperatieve onderneming in de zorg
biedt volgens Van Dijk een oplossing voor de traditionele
driedeling medische staf, ziekenhuisorganisatie en publiek
belang. “Voorwaarde is daarbij wel dat het kwaliteitsoordeel
door cliënten wordt gegeven en dat cliënten ook keuzevrijheid
hebben. Ook lost het deels de governance-problematiek
14 seneca verslag 2009 Seneca wordt gefaciliteerd door PGGM, IZZ, PinkRoccade Healthcare, Univé-VGZ-IZA-Trias, Ernst & Young en Springer Uitgeverij