publicatie - Lotte van Laatum

Bloei!
Turkse tradities in een Nederlandse context
deel 2
8 vrouwen vertellen hun verhaal
Yeşerme!
Hollanda ortamında Türk gelenekleri
2. bölüm
8 kadın kendi hikâyesini anlatıyor

Dit project is mede mogelijk gemaakt door:
Dienstencentrum West, Utrecht
Met dank aan
Vertaalburo Alesta
www.alesta.nl
Voor meer informatie:
Lotte van Laatum
Bolksbeekstraat 60bis
3521 CV Utrecht
www.lottevanlaatum.nl

In dit deel vertellen 8 van de 10
vrouwen van het project Bloei!
hun verhaal. Al deze vrouwen
behoren tot de eerste generatie
Turkse vrouwen in Nederland.
Het verhaal van deze vrouwen is
nog niet eerder opgeschreven.
In Nederland heerst de neiging
om over en niet met deze
vrouwen te praten. Door hun
verhaal op te schrijven en hun
foto´s te documenteren wordt
geprobeerd hier op een
persoonlijke manier verandering
in te brengen.
Er is geprobeerd een zo compleet
mogelijk beeld te schetsen. Er
wordt aandacht besteed aan het
leven van de vrouwen als klein
meisje in Turkije, op welke manier
ze naar Nederland zijn gekomen,
wat ze van het leven in Nederland
vinden en er wordt kort in gegaan
op wat het Turks handwerk voor
hun betekent, vroeger en nu.
Graag wil ik alle vrouwen, Gülbiye
Aykan, Ülfet Helvacı,
Ayşe Karataş, Şekibe Konuş,
Kevser Kurşuncu, Zeliha Öz,
Ferdane Özkaya en Hayriye
Yılmış bedanken voor hun
openhartigheid.
Hopelijk draagt dit boek bij aan
een realistischer beeld van deze
vrouwen.
Bu bölümde, Bloei! projesindeki on
kadından sekizi, kendi hikâyesini
anlatıyor. Bu kadınların hepsi,
Hollanda’daki ilk kuşak Türk
kadınlarından.
Onların hikâyeleri, daha önce
hiç yazılmadı. Hollanda’da bu
kadınlarla değil de onlar hakkında
konuşmaya yönelik bir eğilim var.
Bu, onların hikâyeleri yazılıp,
fotoğrafları belgelenerek, kişisel
şekilde değiştirilmeye çalışılıyor.
Mümkün olduğunca tam
bir görüntü oluşturulmaya
çalışıldı. Küçük bir kız çocuğu
olarak Türkiye’deki hayatlarına,
Hollanda’ya nasıl
geldiklerine, Hollanda’daki yaşamı
nasıl bulduklarına ağırlık verildi
ve kısaca Türk elişlerinin onlar
için şimdi ve önce nasıl bir anlam
taşıdığına değinildi.
Açık kalpliliklerinden dolayı
Gülbiye Aykan, Ülfet Helvacı,
Ayşe Karataş, Şekibe Konuş,
Kevser Kurşuncu, Zeliha Öz,
Ferdane Özkaya ve Hayriye Yılmış
olmak üzere bütün kadınlara
teşekkür etmek istiyorum.
Umarız bu kitap bu kadınlar
hakkında daha gerçekçi bir görüntü
edinilmesine katkıda bulunur.

Turkije
Turkije
Türkiye

Gülbiye Aykan
In 194 ben ik geboren in
Karadiken, een klein dorpje 20
kilometer van Adapazari in het
noordwesten van Turkije.
Karadiken had in die tijd
ongeveer 50 inwoners,
voornamelijk boeren. Mijn ouders
komen van oorsprong uit
Roemenië. Ze zijn na de Russische
bezetting naar Turkije gevlucht.
Ook de ouders van mijn man,
Yusuf, komen uit deze streek.
Karadiken is een boerendorp en
landbouw en veeteelt zijn dus een
van de hoofdtaken.
De vrouwen en mannen staan
’s ochtends om 5:00 op.
De mannen gaan de dieren,
voornamelijk koeien en schapen,
verzorgen en het gereedschap
voor het land in orde maken.
De vrouwen melken de dieren en
verzorgen het ontbijt. Daarna
vertrekken de mannen te voet
naar het land dat op zo’n ander
half uur lopen van het dorp ligt.
De vrouwen blijven thuis en
zorgen voor het huishouden.
De zomermaanden waren drukke
tijden voor de dorpsgenoten. In
deze periode moest er veel
gebeuren op het land. In de
wintermaanden was het rustig.
De mannen vermaakten zich in
het buurtcafé en de vrouwen
waren vooral met elkaar aan het
handwerken. In tegenstelling tot
1947 yılında Türkiye’nin
Kuzey-batısında, Adapazarı’na 20
kilometre uzaklıktaki Karadiken
köyünde doğdum. O zamanlar
köyümüzün nüfusu çoğu çiftçi olan
yaklaşık 50 kişiden oluşmaktaydı.
Aslen anne babam Romanya’dan
göçmüş. Rus işgalinden sonra
kaçıp, Türkiye’ye yerleşmişler.
Eşim Yusuf’un ailesi de bizim
köyden.
Köyün başlıca geçim kaynağı
çiftçilik, öyle olunca da başlıca
uğraşılar tarım ve hayvancılık
oluyor. Kadınlar, erkekler sabah
05:00’de kalkar. Erkekler
hayvanlarla, yani koyunlarla,
sığırla ilgilenir, tarlada lazım
olan araçları, gereçleri hazırlarlar.
Kadınlar hayvanları sağar,
kahvaltıyı hazırlar. Sonrasında
erkekler yürüyerek köye bir buçuk
saat uzaklıktaki tarlalara giderler.
Kadınlar evde kalıp, evin işleriyle
ilgilenirler. Bizim köyde en yoğun
geçen günler yaz aylarıydı.
Bu dönemde tarlada yapılması
gereken pek çok iş vardır.
Kışları sakin geçerdi. Erkekler
köyün kahvesinde vakit geçirir,
kadınlar da bir araya gelip elişleri
yaparlardı. Diğer kızların aksine,
ben her zaman iki ağabeyime
tarlada yardım ettim. Onlarla
ilk defa tarlaya gittiğimde 9
yaşındaydım. Çoğu zaman akşam
on bire kadar tarlada çalışırdık.

De ouders van Gulbiye voor het huis in Karadiken
Gülbiye’nin anne ve babası Karadiken’deki evlerinin önünde
[19 6]
Gulbiye aan het werk in het dorp
Gülbiye, köyde çalışırken
[19 6]

de andere vrouwen heb ik altijd
met mijn twee oudere broers
meegeholpen op het land. Ik was
9 jaar toen ik voor het eerst mee
ging. We werkten vaak op het
land tot elf uur ’s avonds.
Doordat mijn moeder slecht ter
been was hielp ik haar daarna
ook in het huishouden.
Mijn ouders verbouwden voornamelijk
mais, suikerbieten en
tarwe. Mijn vader was geen
eigenaar van het land en stond de
helft van de opbrengst af aan de
eigenaar. De andere helft werd
gebruikt voor het gezin of werd
verkocht. Het dorp was
behoorlijk arm.
In 1965 ben ik met Yusuf
getrouwd. Mijn ouders hadden
andere plannen voor het huwelijk
maar ik ben van huis weggelopen
zodat Yusuf en ik met
elkaar konden trouwen. Yusuf
werkte in die tijd buiten het dorp
bij een smid en ik bleef op het
land werken. We trokken samen
bij de ouders van Yusuf in.
Na een jaar moest mijn man in
dienst en hij is twee jaar niet thuis
geweest, op een vakantie van 36
dagen na.
Na de militaire dienst heeft hij
nog een jaar bij de smid gewerkt
en daarna is hij in de metaalindustrie
in Istanbul gaan
werken. Na een aantal maanden
ben ik met mijn twee kleine kin-
9
Bir de annem iyi yürüyemediğinden
tarla dönüşünde evde ona yardım
ederdim. Annemler bilhassa
mısır, şeker pancarı ve buğday
yetiştiriyorlardı. Babam tarlanın
sahibi olmadığından, ürünün
yarısı tarla sahibine giderdi. Diğer
yarısını da ya biz tüketir ya da
satardık. Köyümüz oldukça
yoksuldu.
Yusuf’la 1965 yılında evlendim.
Ailem benim için başka bir evlilik
düşünüyordu, ancak ben evden
kaçınca Yusuf’la evlenebildik.
O zamanlar eşim köyün dışındaki
bir nalbant yanında çalışıyordu,
ben ise tarlada çalışmaya devam
ettim. Eşimin ailesinin yanında
oturuyorduk. Evlendikten bir yıl
sonra Yusuf’un askere gitmesi
gerekiyordu. 36 günlük izni dışında
tam iki yıl evde olmadı. Askerliğini
tamamlayıp döndüğünde bir yıl
daha nalbantta çalışıp,
metal sektöründe çalışmak üzere
İstanbul’a gitti. Birkaç ay sonra
ben de iki küçük çocuğumla beraber
İstanbul’a gittim. Köyden sonra
büyük bir şehre taşınmak zor bir
adımdı. İstanbul’dayken ben
çocuklarla ilgileniyor, yaz
aylarındaysa yeniden köye dönüp
tarladaki işlere yardım ediyorduk.
İki yıl boyunca İstanbul’da
yaşadıktan sonra, Yusuf’un
Amsterdam’daki bir gemi
fabrikasında çalışabileceği
haberi ulaştı. Öyle olunca ben

deren naar Istanbul gegaan.
Dit was een moeilijke stap, van
een klein dorp naar de grote stad.
In Istanbul heb ik vooral voor
het gezin gezorgd maar in de
zomermaanden gingen we terug
naar het dorp om te helpen op het
land.
Na twee jaar in Istanbul te
hebben gewoond kwam
het bericht dat Yusuf in de
scheepsbouw in Amsterdam zou
kunnen werken. Ik ben toen terug
gegaan naar Karadiken om daar
bij mijn schoonouders te gaan
wonen. Na een lang gezondheidsonderzoek
bleek Yusuf
vanwege gezondheidsredenen
niet naar Nederland te kunnen.
Hij heeft toen weer een baan in
de metaalfabriek in Istanbul
gevonden en ik ben weer naar
Istanbul gegaan. Na een operatie
bleek Yusuf weer gezond genoeg
om naar Nederland te gaan.
Dit was altijd zijn droom, om naar
het buitenland te gaan en daar
genoeg geld te verdienen om bij
terugkomst in Turkije een eigen
zaak te beginnen en zijn
kinderen te laten studeren.
Yusuf vertrok in 19 4 naar
Utrecht waar hij bij Demka in de
metaalindustrie ging werken.
Ik ben weer met de kinderen
naar mijn dorp, Karadiken terug
gegaan. Deze twee jaar zijn heel
moeilijk geweest. Zonder mijn
10
tekrar Karadiken’e dönüp, eşimin
ailesinin yanında kalmaya
başladım. Uzun süren bir sağlık
kontrolüne tabi tutulduktan
sonra, sağlık nedeniyle Yusuf’un
Hollanda’ya gidemeyeceği
anlaşılınca İstanbul’daki bir metal
fabrikasında tekrar bir iş buldu.
Ben de yine İstanbul’a döndüm.
Yusuf bir ameliyat geçirdikten
sonra, Hollanda’da çalışacak kadar
sağlığına kavuştu. Yurtdışına
gidip yeterince para kazanmak,
geri dönüp Türkiye’de kendi işini
kurmak ve çocuklarını okutmak en
onun büyük hayaliydi.
Yusuf 1974’te metal sektöründe,
Demka’da çalışmak üzere Utrecht’e
gitti. Ben de tekrar çocuklarla birlikte
köyüme, Karadiken’e döndüm.
Bu iki yıl çok zor geçti.
Eşim olmadan üç oğlumu
büyütmem gerekiyordu. Çocuklarla
beraber yeniden Yusuf’un ailesinin
yanında yaşamak zordu. Eşim para
gönderiyor, iletişimimizi sadece
mektuplarla sürdürüyorduk.
Yusuf, Hollanda’daki ilk yılında
Türkiye’den gelen yirmi erkekle
birlikte bir pansiyonda kaldı. İki yıl
geçtikten sonra Yusuf Türkiye’de
kendi iş yerini
kuracak, çocuklarını okutabilecek
kadar parayı biriktirememiş
olduğunu fark etti. Ailemiz için
Hollanda’daki olanakların daha iyi
olduğunu düşünüyordu.
Bu iyi bir haberdi tabii ki.

man moest ik voor de drie
opgroeiende zoons zorgen. Het
was moeilijk met de kinderen
weer bij de ouders van Yusuf in
te wonen. Mijn man stuurde ons
geld en we hielden alleen contact
via brieven.
Yusuf heeft het eerste jaar in
Nederland in een pension met 20
andere Turkse mannen
gewoond. Yusuf besefte na twee
jaar dat hij niet genoeg geld had
gespaard om in Turkije een zaak
te starten en zijn kinderen te laten
studeren. De kansen voor ons
gezin waren beter in
Nederland. Dit was goed
nieuws. Het betekende dat na
lange tijd het gezin weer bij elkaar
zou wonen. Mijn man had zelf
een huis gehuurd zodat ik met
de kinderen naar Nederland kon
komen. Aan het eind van een
zomervakantie in 19 6 zijn we
met het hele gezin naar
Nederland gegaan.
Het eerste jaar dat we in
Nederland woonden was zwaar.
We hadden besloten onze oudste
zoon, die inmiddels 9 jaar oud
was, in Turkije de basisschool af
te laten maken. Hij heeft dus nog
een jaar bij de ouders van Yusuf
in het dorp gewoond. De andere
kinderen gingen in Nederland
naar de basisschool. Ook in
Nederland zorgde ik voor de
kinderen en het huishouden.
11
Uzun bir zamandan sonra ailemiz
bir araya gelecekti. Çocuklarla
beraber Hollanda’ya gelebilmem
için eşim bir ev kiralamıştı. Böylece
1976 yılı yaz tatilinin sonunda
ailece Hollanda’ya geldik.
Hollanda’daki ilk yılımız zor geçti.
Bu arada 9 yaşındaki en büyük
oğlumuzun ilkokulu Türkiye’de
bitirmesine karar verdik. O yüzden
oğlumuz bir yıl daha köyde,
Yusuf’un ailesinin yanında kaldı.
Diğer çocuklarımız ise burada
ilkokula gittiler. Buradayken de
çocuklarla ve evin işleriyle
ilgilendim. Yusuf birkaç yıl metal
sektöründe çalıştıktan sonra,
rahatsızlığından ötürü işini
değiştirdi. 25 yıl Utrecht
Üniversite Hastanesi temizliğinde
grup sorumlusu olarak çalıştı ve
henüz yeni emekli oldu.
Aslında Hollanda’da keyfim hep
yerindeydi. Özellikle başlangıçta
çocuklarım daha küçükken, diğer
annelerle görüşüyorduk.
Ama gönlüm yine de Türkiye’de
kaldı. Artık bir gün dönüp de
sürekli Türkiye’de yaşamak
mümkün değil. Neredeyse otuz
yıldır Hollanda’dayız, çocuklarımız
burada büyüdüler ve muhtemelen
de yaşamlarını burada sürdürecekler.
Tabii biz de kendi hayatımızı
burada kurduk, ama son zamanlarda
Hollanda’da çok şey değişti.
Eskiye göre daha az kişiyle
görüşüyorum ve aynı eşim gibi

12
Gulbiye en Yusuf in hun huis in Utrecht
Gülbiye ve Yusuf Utrecht’teki evlerinde
[2005]

Na een aantal jaren in de metaalindustrie
heeft Yusuf vanwege
gezondheidsredenen een andere
baan moeten zoeken. Hij is net
gepensioneerd van zijn baan als
teamleider schoonmaak bij het
Universitair Medisch Centrum
in Utrecht waar hij 25 jaar heeft
gewerkt.
Ik heb het eigenlijk altijd wel naar
mijn zin gehad in
Nederland. Vooral in het begin
toen de kinderen jong waren had
ik veel contact met andere
moeders. Maar mijn hart blijft
toch wel bij Turkije. Het is nu
niet meer mogelijk daar ooit nog
permanent te gaan wonen.
We wonen nu al bijna 30 jaar
in Nederland en de kinderen
zijn hier opgegroeid en zullen
waarschijnlijk hier ook blijven
wonen. Daarnaast hebben we ook
ons eigen leven hier opgebouwd.
De laatste tijd is er wel veel veranderd
in Nederland.
Ik heb nu minder sociale
contacten dan vroeger en ik voel
ook, net als mijn man, de
verharde situatie in Nederland.
We hebben nu nog wel een huis in
Istanbul. Daar gaan we dan ook
bijna elk jaar met vakantie naar
toe om de familie te
bezoeken. De situatie in het dorp
is inmiddels veranderd. Doordat
er veel mensen naar het buitenland
zijn vertrokken om te werk-
13
ben de Hollanda’daki ortamın daha
sertleştiğini hissediyorum.
İstanbul’da halen bir evimiz var.
Neredeyse her yıl tatilde aile
ziyareti için oraya gidiyoruz.
Bu arada köyümüzün ortamı da
değişti. Çalışmak için pek çok kişi
yurtdışına gittiğinden, köye de
yatırımlar yapıldı ve oradaki hayat
daha iyi oldu. Köy çok sakin ve
ferah, Hollanda’dayken özlediğim
şey de bu!
Türkiye’deyken hiç okula
gitmemiştim. Arkadaşlarımdan
Türkçe okumayı öğrenmiştim, ama
yazamıyordum. Bu da Hollandaca
öğrenmemi zorlaştırıyor.
Birkaç yıl önce kendi
inisiyatifimle Hollandaca öğrenmek
için derslere katıldım. Bu kurstan
sonra şimdi az da olsa Hollandaca
konuşabiliyorum. Ayrıca okumayazmayı
daha iyi öğrenebilmek için,
Türkçe ders de aldım. Artık Yusuf
emekli olduğu için, Utrecht’in
kenarındaki bahçemizde çok
zaman geçiriyoruz. Açık havada
toprakla uğraşmak ve kendi sebzeni
yetiştirmek insana keyif veriyor.
Daha küçükken elişleri yapmaya
başlamıştım. Köydeyken birkaç kız
toplanır, elişleri yapardık.
Buradayken de hep bu işlerle
uğraştım. Hatta bir ara yaptığım
elişlerini Türk ve Hollandalı
kadınlara satıyordum. Şimdi daha
az elişi yapıyorum, gözlerim

Gulbiye in haar tuin in Utrecht
Gülbiye, Utrecht’teki bahçelerinde çalışırken
[2003]

en is er veel geïnvesteerd en is het
leven een stuk beter.
Het is daar ook zo rustig en er is
zoveel ruimte, dat is iets wat ik in
Nederland mis!
In Turkije ben ik nooit naar school
gegaan. Van vriendinnen heb ik
wel Turks leren lezen maar niet
leren schrijven. Hierdoor is het
moeilijk de
Nederlandse taal te leren. Ik
heb een aantal jaar geleden zelf
het initiatief genomen om naar
Nederlandse les te gaan. Na deze
cursus spreek ik nu een beetje
Nederlands.
Daarnaast heb ik Turkse les
gehad, voornamelijk om te leren
lezen en schrijven. Nu Yusuf
gepensioneerd is besteden we
veel tijd aan onze tuin die we
aan de rand van Utrecht hebben.
Het is fijn om buiten op het land
te werken en je eigen groente te
verbouwen!
Als klein meisje ben ik al
begonnen met handwerken.
In het dorp kwamen we met wat
meiden samen om te gaan handwerken.
Ik ben ook in Nederland
altijd bezig geweest met handwerk.
Ik heb het zelfs een tijdje
verkocht aan andere Turkse en
Nederlandse vrouwen. Nu doe
ik het wat minder, mijn ogen zijn
achteruit gegaan, maar ik vind
het nog steeds leuk om te doen!
Met dank aan Dhr. Yusuf Aykan.
15
eskisi kadar iyi değil, ama bunlarla
uğraşmaktan hâlâ keyif alıyorum.
Sayın Yusuf Aykan’ın katkısıyla hazırlanmıştır.

Ülfet Helvacı
Ik ben geboren en getogen in
Pozanti, in 1955. Pozanti is een
kleine stad in de buurt van
Adana, in het zuiden van Turkije.
Ik heb hier 15 jaar gewoond met
mijn 2 broers en 2 zussen.
Mijn vader was vrachtwagenchauffeur
en bezat een eigen
vrachtauto. Mijn moeder hield
zich bezig met het huishouden en
ik hielp haar mee.
Vanaf mijn achtste ben ik naar
school gegaan. Ik heb 5 jaar de
basisschool gevolgd, daarna ben
ik 1 jaar thuis geweest en op mijn
vijftiende ben ik getrouwd.
Mijn ouders hadden het huwelijk
gepland. Ik zou met een Turkse
man trouwen die in Nederland
aan het werk was. Ik had mijn
man nooit gezien voor de
verloving en zelfs met de
verloving was hij er niet, mijn
ouders regelde de verlovingsringen.
Deze manier van trouwen
was in mijn stad heel gewoon.
Mijn man was 24 toen we
trouwden. We zijn 9 maanden
verloofd geweest en toen is mijn
man naar Turkije gekomen om
te trouwen. Mijn man kwam van
oorsprong uit Anasha,
een boerendorp in de buurt.
Het gezin van mijn man bevond
zich in een goede positie. De rest
van zijn familie begreep dan ook
niet waarom hij naar Nederland
1
1955 yılında Pozantı’da doğup
büyüdüm. Pozantı Türkiye’nin
güneyinde, Adana’ya yakın bir
kasaba. 15 yıl boyunca iki erkek ve
iki kız kardeşimle beraber yaşadım.
Babamın kendi kamyonu vardı
ve şoförlük yapıyordu. Annem
ev işleriyle ilgilenir, ben de ona
yardım ederdim.
Sekiz yaşındayken ilkokula
başladım. Beş yıl sonra okulu
bitirdim ve sonrasındaki 1 yıl
evdeydim. 15 yaşındayken de
annemler beni everdi. Hollanda’da
çalışan bir Türk’le evlenecektim.
Eşimi nişandan önce görmemiştim,
hatta nişanımızda bile yoktu, nişan
yüzüklerimizi ailem ayarladı.
Bu şekilde evlilik yapmak,
kasabamızda çok normaldi.
Evlendiğimizde eşim 24 yaşındaydı.
9 ay nişanlılıktan sonra, eşim
düğün için Türkiye’ye gelmişti.
O da bizim kasabaya yakın Anahşa
köyünden. Ailesinin durumu
iyiydi. O yüzden eşimin çalışmak
için Hollanda’ya gitmiş olmasını
anlamıyorlardı. Zaten diğer
akrabaları da Türkiye’de kaldı.
Eşimin bahçıvanlık diploması
var ve 1970 yılında parkların
bakımlarını yapmak için resmi
davetiyeyle Lahey’e (Den Haag)
gelmiş. Türkiye’den gelen 70
erkekle beraber Lahey’de bir
pansiyonda kalıyorlarmış. Bir yıl
sonra sözleşmesi bitti ve biz

18
Ulfet op de Zaanse Schans
Ülfet, Zaanse Schans’tayken
[199 ]

ging om te werken, de rest van de
familie bleef gewoon in Turkije.
Mijn man heeft een diploma als
hovenier en is in 1970 op officiële
uitnodiging naar Den Haag
vertrokken om daar tuinen te
onderhouden. Met 0 Turkse
mannen heeft hij in Den Haag in
een pension gewoond. Na een
jaar liep zijn contract af en na
het huwelijk zijn we samen naar
Utrecht vertrokken. Ik heb nooit
problemen gehad met mijn
huwelijk, ik vond het wel
spannend om te trouwen en dat
ik hem nog nooit had gezien hield
me ook niet tegen. We huurden
samen een kamer en ik bleef de
eerste maanden thuis, ik was pas
15 en mijn man was bang dat ik
zou verdwalen in Utrecht als ik
naar buiten ging!
Ik vond mijn nieuwe leven
prachtig. In Nederland hadden
we een TV, konden we cola
drinken en we hadden een
toilet binnenshuis in plaats van
buiten. Ik wilde eigenlijk niet
thuis blijven, ik was in Nederland
voor mijn man en ik wilde graag
bij hem zijn. Soms ging ik stiekem
buiten spelen en zorgde dan dat
ik weer op tijd thuis was voordat
mijn man thuis kwam. Als ik
ergens naartoe ging schreef ik alle
straatnamen op zodat ik
makkelijk de weg naar huis terug
kon vinden. Uiteindelijk ben ik
samen met mijn man bij
20
evlenince birlikte Utrecht’e
taşındık. Evliliğimde hiçbir zaman
sorun yaşamadım. Evlenmek benim
için heyecan vericiydi ve onu hiç
görmemiş olmam da buna mani
olmadı. Burada bir oda kiraladık.
İlk aylarda ben evde kalıyordum.
Daha yeni 15’ime girmiştim ve
eşim dışarı çıkarsam Utrecht’te
kaybolacağımdan korkuyordu!
Yeni hayatımı muhteşem
bulmuştum. Burada televizyonumuz
vardı, kola içebiliyorduk ve
tuvaletimiz dışarıda değil, evin
içindeydi. Aslında evde oturmayı
istemiyordum, Hollanda’ya eşim
için gelmiştim ve onun yanında
olmayı arzu ediyordum. Bazen
oynamak için gizlice dışarı çıkıyor
ve eşim dönmeden önce evde
oluyordum. Bir yerlere gittiğimde
geçtiğim sokakların adlarını
yazıyor, böylece eve kolaylıkla geri
dönüyordum. En sonunda eşimle
birlikte Johnson’da çalışmaya
başladım. Burada paketleme işi
yapıyorduk. Orada iki yıl
boyunca, 17 yaşıma kadar çalışıp,
ilk çocuğumuza hamileyken
ayrıldım. Eşim ise metal sektöründe,
Demka’da çalışmaya
başladı.
Sonrasında oğlumuzla birlikte bir
yıl evde kaldım. Bir yıl sonra ise
tekrar çalışmak istedim ve temizlik
şirketinde tam gün işe başladım.
15 yıl sonra part time çalışmaya
başladım.

Johnson gaan werken. Hier deden
we inpakwerk. Ik heb hier 2 jaar
gewerkt tot mijn zeventiende,
toen was ik in verwachting van
ons eerste kind. Mijn man is toen
bij Demka in Utrecht gaan werken
in de metaalindustrie.
Hierna ben ik een jaar thuis
gebleven met onze zoon. Na een
jaar wilde ik toch graag gaan
werken en ben ik fulltime gaan
werken bij een schoonmaakbedrijf.
Na 15 jaar ben ik parttime
gaan werken. Door dit werk heb
ik goed Nederlands leren praten,
lezen en schrijven. Mijn vriendin
paste in die tijd op de kinderen.
Ik kan wel zeggen dat ik voor die
tijd best modern was, ik verfde
mijn haar, droeg geen hoofddoek
en heb in 19 5 al mijn rijbewijs
gehaald. Hierover werd veel
gesproken in de buurt. Ik heb al
die jaren ook veel vrijwilligerswerk
gedaan. In de eerste plaats
voor de school van mijn kinderen,
nu doe ik veel voor het dienstencentrum
in Lombok. Vanwege
mijn gezondheid kan ik de laatste
tijd helaas wel wat minder doen.
In 198 ben ik gestopt met werken
om voor ons vierde kind te
zorgen. Hij had ernstige gezondheidsproblemen
en we hebben
dag en nacht voor hem gezorgd.
Bijna iedere dag moesten we
naar het ziekenhuis. In 1995 is hij
overleden. We hebben besloten
hem in Turkije te begraven maar
21
Bu işin sayesinde Hollandaca’yı iyi
konuşmayı, okumayı ve yazmayı
öğrendim. Bu dönemde arkadaşım
çocuklarıma bakıyordu. O zamana
göre epeyce modern olduğumu
söyleyebilirim. Saçlarımı boyar,
başörtüsü takmazdım ve daha 1975
yılında ehliyetimi almıştım.
Bu olay mahallede epeyce
konuşulmuştu. Bütün bu yıllar
boyunca gönüllü işler de yaptım.
Öncelikle çocuklarımın okulunda,
şimdilerde ise Lombok’taki
hizmet merkezinde gönüllü işler
yapıyorum. Ne yazık ki son
zamanlarda sağlık nedeniyle daha
az çalışabiliyorum.
1987 yılında dördüncü
çocuğumuza bakmak için çalışmayı
bıraktım. Ciddi sağlık sorunları
vardı ve gece gündüz onunla
ilgileniyorduk. Neredeyse her gün
hastaneye gidiyorduk. 1995 yılında
onu kaybettik. Türkiye’ye defnettik,
ama şimdi keşke burada gömülmüş
olsaydı diyorum, o zaman mezarını
arada sırada ziyaret edebilirdik.
Şu anda eşim gibi işsizim.
Yıllarca ağır bedensel işlerde
çalıştığımızdan sağlımız kötüleşti.
Ekonomik açıdan sıkışık olmamıza
rağmen, her yıl 3 ila 4 ay
Türkiye’ye gidiyoruz. Pozantı’da
kendi evimiz var, orada kalıyoruz.
Bu evi çocuklarımızla beraber satın
aldık. Hollanda’da kendime bir yol
çizebildim, diye düşünüyorum.
35 yıldır Lombok’ta oturuyorum

De begrafenis van haar zoon
Oğlunun mezarı
[1995]
Ulfet met haar ouders en kleinkind voor het
ouderlijk huis in Pozanti
Torunu ve anne babasıyla birlikte Ülfet,
Pozantı’daki ailesinin evinin önünde.
[2004]

achteraf had ik hem liever hier
begraven zodat we hem nog af en
toe konden bezoeken.
Op dit moment hebben we allebei
geen werk. Doordat we een lange
tijd zwaar lichamelijk werk
hebben gedaan is onze gezondheid
achteruit gegaan. Hoewel het
financieel krap is kunnen we wel
ieder jaar 3 tot 4 maanden terug
naar Turkije. We hebben in
Pozanti nog een eigen huis waar
we dan naar toe gaan. Dit huis
hebben we samen met de
kinderen gekocht. Ik heb wel het
gevoel dat ik mijn weg in
Nederland heb gevonden. Ik
woon inmiddels 35 jaar in de
wijk Lombok en heb daar veel
contacten. Mijn man doet hier
vrijwilligerswerk voor de moskee.
Ik zal dan ook niet meer
permanent terug kunnen naar
Turkije, mijn kinderen wonen in
Utrecht en ik wil pas terug om
daar begraven te worden!
NB: Ulfet is vrijwilligster geweest tijdens dit
project. Hoewel ze in het verleden wel met
handwerk bezig is geweest heeft dit voor haar
nooit zo’n grote rol gespeeld.
23
ve pek çok kişiyle görüşüyorum.
Eşim buradaki cami için gönüllü
olarak çalışıyor. Artık yaşamak için
Türkiye’ye dönemem, çocuklarım
Utrecht’te yaşıyorlar, ancak
gömülmek için Türkiye’ye gitmek
istiyorum.
Not: Ülfet bu proje sırasında gönüllü olarak
çalışıyordu. Önceden elişleriyle uğraşmasına
rağmen, hayatında bu hiçbir zaman büyük bir rol
oynamamış.

Ayşe Karataş
In 1963 ben ik geboren in
Cumbra, een groot boerendorp 40
km van Konya, in het zuidwesten
van Turkije. Mijn ouders hadden
land en in de lente en zomer werd
hier volop gewerkt.
Ze verbouwden voornamelijk
groenten. De situatie van ons
gezin was goed, we hadden
altijd voldoende geld en eten.
Op mijn zevende ben ik naar de
basisschool gegaan.
Na de basisschool heb ik een jaar
Koran lessen gevolgd en daarna
heb ik elke winter verschillende
cursussen gevolgd. In de zomer
hielp ik mee op het land en in
het huishouden. De cursussen
die ik volgde waren handwerk
cursussen zoals naailessen, breilessen,
algemeen handwerken
of tapijten knopen. Dit heb ik tot
mijn 18e gedaan. Hoewel het
altijd hard werken was, mijn
moeder werd later ziek, heb ik
wel goede herinneringen aan
deze tijd. Er was veel sociaal
contact met de familie maar ook
met mijn vrienden uit het dorp.
Het werken op het land heb ik
ook altijd leuk gevonden.
Op mijn negentiende ben ik
getrouwd met mijn man. Hij werd
door mijn ouders voorgesteld.
Op dat moment woonde hij al
in Nederland maar hij kwam uit
hetzelfde dorp als ik en hij kwam
25
1963 yılında Türkiye’nin Güneybatısında,
Konya’ya 40 kilometre
uzaklıktaki Cumra’da doğdum.
Ailemin tarlası vardı. Yaz ve
sonbahar aylarında burada çok
çalışılıyordu. Özellikle sebze
yetiştiriliyordu. Ailemin
durumu iyiydi, her zaman yeterli
paramız, yiyeceğimiz olurdu.
Yedi yaşındayken ilkokula başladım.
İlkokuldan sonra bir yıl Kuran
kursuna gittim. Sonrasında ise, her
kış farklı farklı kurslara katıldım.
Yaz aylarında tarlada, ev işlerinde
yardım ederdim. Dikiş, örgü, genel
elişleri ya da halı dokuma gibi
kurslara gittim. Bu 18 yaşıma kadar
sürdü. Çok ağır çalışıyorduk ama,
bu dönemden çok güzel hatıralarım
var. Sonradan annem hastalandı.
Ailemle, kasabadaki arkadaşlarımla
aram çok yakındı. Tarlada çalışmayı
da severdim.
19 yaşımdayken evlendim. Eşimle,
anne babam aracılığıyla tanıştım.
O sırada Hollanda’da çalışıyordu,
ama aynı kasabadan, iyi bir
aileden geldiği için evliliğe sıcak
baktım. Evlenmek için Türkiye’ye
geldi ve 3 hafta sonrasında da
tekrar Hollanda’ya döndü. Ben de
onun ailesinin yanında yaşamaya
başladım. Tabii ki alışmak
gerekiyordu, kolay değildi. Ancak
iyi bir ailesi vardı ve iş bölüşümü
de iyi yapılmıştı.

26
Ayse met haar schoonzus op het land in Cumbra
Ayşe yengesiyle beraber Cumra’da tarlada
[1988]

van een goede familie dus ik
vond het goed. Mijn man is naar
Turkije gekomen voor het
huwelijk, na 3 weken ging hij
weer terug naar Nederland.
Ik ben toen bij mijn schoonfamilie
gaan wonen. Dit was natuurlijk
wennen en best moeilijk maar het
was een prettig gezin en de taken
werden goed verdeeld.
Mijn man is in 19 9 naar
Nederland gegaan omdat hij na
zijn opleiding geen werk kon
vinden in het dorp.
Mijn schoonouders vonden het
vanwege de politieke situatie
geen goed idee als hij naar de stad
zou gaan om daar de universiteit
te volgen. Mijn schoonvader was
al in Nederland omdat hij
vanwege zijn gezondheid niet op
het land kon werken en daar ook
geen ander werk was. Hij heeft
een korte tijd een klein winkeltje
gehad in het dorp maar dit liep
niet goed. In Utrecht is hij in een
restaurant gaan werken.
Ook mijn eigen vader heeft lang
in het buitenland gewoond en
gewerkt. Ik was 2 toen hij vertrok
en 13 toen hij terug kwam uit
Duitsland, eigenlijk heb ik hem in
mijn jeugd dus weinig gezien.
In 1984 ben ik naar Nederland
gekomen. Inmiddels was mijn
eerste dochter, Serife geboren en
we wilde graag dat het gezin bij
elkaar woonde. Ik wilde eigenlijk
niet naar het buitenland, het
2
Eşim okulunu bitirdikten sonra
kasabada iş bulamayınca, 1979
yılında Hollanda’ya gitmiş.
Siyasetten dolayı ortam karışık
olduğu için ailesi şehre gidip
üniversitede okumasına karşı
çıkmış. Zaten kayınpederim de
Hollanda’daydı. Sağlığından
dolayı tarlada çalışamıyordu ve
kasabada yapılacak başka bir iş
yoktu. Kasabada kısa bir süre
küçük bir dükkan işletmiş, ama
işleri iyi gitmemişti. Utrecht’te
bir restoranda çalışıyordu. Benim
babam da uzun süre yurtdışında
kalıp çalıştı. Yurtdışına çıktığında
ben 2 yaşındaydım, Almanya’dan
geri döndüğünde ise 13 yaşıma
gelmiştim. Yani çocukken babamı
çok az gördüm.
1984 yılında Hollanda’ya geldim.
Bu arada ilk kızım Şerife doğmuştu
ve ailece bir arada yaşamak
istiyorduk. Aslında yurtdışına
gitmek istememiştim. Babamın evde
olmadığı dönemi hatırlatıyordu
ve akrabalarımın yanında kalmak
istiyordum. Ama ailem için yine de
Hollanda’ya gelmeye karar verdim.
Türkiye’deki ailemle, kasabayla
bağım hiç kopmadı.
Hollanda’daki ilk yıl zordu.
O zamanlar oldukça
çekingendim ve dışarı çıkmaya
cesaret edemiyordum.
Bazen bir ay boyunca hiç dışarıya
çıkmıyordum. Komşular kapıya
gelince onları anlayamayacağım

28
Met de familie onderweg naar Turkije
Ailece Türkiye’ye tatile giderlerken
[1986]

herinnerde me aan de tijd dat
mijn vader van huis was en ik
wilde graag bij de familie
blijven. Vanwege het gezin heb ik
toch besloten naar Nederland te
komen. Ik heb altijd veel contact
gehouden met mijn familie en het
dorp in Turkije.
Het eerste jaar in Nederland was
moeilijk, ik was toen nogal
verlegen en ik durfde niet naar
buiten. Soms kwam ik een hele
maand niet buiten. Wanneer de
buren aan de voordeur stonden
durfde ik niet open te doen omdat
ik bang was dat ik de mensen niet
begreep. Ik sprak toen nog geen
Nederlands en ik was niet bekend
met de gewoontes hier. Er waren
in die tijd nog geen cursussen die
ik kon volgden. Na anderhalf jaar
ben ik meer contacten op gaan
bouwen met Turkse mensen in
de buurt en na 2 jaar nam ik thuis
lessen in de Nederlandse taal.
Via het buurthuis had ik gehoord
dat deze gegeven werden en ik
wilde graag de taal leren.
Ik heb 2 jaar thuis les genomen en
daarna heb ik drie jaar cursussen
gevolgd. Na deze lessen heb
ik meer contacten opgebouwd
met buurtbewoners. Vooral mijn
bovenburen waren belangrijke
mensen voor ons gezin. Ze zijn
nu nog steeds onze Nederlandse
opa en oma. De kinderen, en wij
ook trouwens, hebben veel met
deze mensen opgetrokken en een
korkusuyla kapıyı açmaya cesaret
edemiyordum.
Daha Hollandaca konuşamıyor,
buranın adetlerini bilmiyordum
ki. O yıllarda katılabileceğim bir
kurs yoktu. Geldikten bir buçuk
yıl sonra daha çok mahalledeki
Türklerle görüşmeye, 2 yıl sonra ise
evde Hollandaca dersler
almaya başladım. Bunu semt evinde
duymuştum ve dili öğrenmeyi çok
istiyordum. İki yıl boyunca evde
ders aldım ve ardından da üç yıl
boyunca kurslara gittim.
Bu derslerden sonra mahalle sakinleriyle
temasım arttı.
Özellikle üst komşularımız,
ailemiz için çok önemliydi.
Onlar hâlâ bizim Hollandalı
dedemiz ve ninemiz. Çocuklarımız
onlarla çok vakit geçiriyordu ve çok
özel bir bağ kurmuşlardı. Eşim de
ben de ninemizle hâla görüşüyoruz,
ama ne yazık ki Hollandalı dedemizi
birkaç yıl önce kaybettik.
Çocuklara bakmak için hep
evdeydim. Aslında bu beni rahatsız
etmiyordu, evde bir şeylerle
uğraşmayı hâlâ da severim.
Özellikle akşamları çok elişi
yapıyorum. Akşam beşten
yediye kadar temizlik şirketinde
çalışıyorum, sonrasında
dinlenmeye vaktim oluyor.
Hollanda’da Türkiye’de alışkın
olduğumuz sosyal ilişkileri
özlüyorum. Burada herkes yoğun
çalışıyor, eviyle meşgul oluyor ve
birisine randevusuz gidip kahve

ijzondere band met hen
opgebouwd.
Ik ben altijd thuis geweest om
voor de kinderen te zorgen.
Eigenlijk vond ik dit niet erg, ik
vind het nog steeds fijn om thuis
dingen te doen. Ik handwerk nog
steeds veel, nu vooral ’s avonds.
Ik werk ’s avonds van vijf tot
zeven uur in de schoonmaak en
daarna heb ik tijd om te
ontspannen. Ik mis in Nederland
de sociale contacten die in Turkije
zo gewoon waren. Hier is
iedereen druk aan het werk en
bezig met het huis en er is weinig
tijd om spontaan bij elkaar
koffie te drinken. Dit mis ik wel
van Turkije. Gelukkig proberen
we om de twee jaar op vakantie
te gaan naar Turkije. Toch denk ik
niet dat we ooit nog permanent
naar Turkije terug zullen gaan.
Drie van onze vier kinderen zijn
hier geboren, volgen hier een
opleiding en zijn hier thuis.
31
içmeye bile vakit kalmıyor.
İşte Türkiye’nin bu yanını
özlüyorum. İyi ki her iki yılda
bir Türkiye’ye tatile gitmeye
çalışıyoruz. Yine de Türkiye’ye
temelli dönüş yapacağımızı
zannetmiyorum.
Dört çocuğumuzun üçü burada
doğdu, burada okuyorlar ve onların
yuvası burası.

Şekibe Konuş
Ik ben geboren in 195 in de stad
Karaman, in het zuidwesten van
Turkije. Hoewel dit een stad is,
waren veel mensen daar toch
boer. Mijn ouders hadden ook
land in het nabijgelegen dorp
Salor. Hier verbouwden we
groente en hadden we dieren.
We hadden 50 tot 100 schapen en
verbouwden bieten en tarwe.
Dit was bedoeld voor eigen
gebruik maar het overschot werd
verkocht. De schapen werden
gehouden voor de wol en de
melk. De wol werd gebruikt om
garen van te spinnen en later
tapijten mee te knopen. Dit was
voornamelijk werk dat mijn
moeder en oma deden. Ze maakte
ongeveer 1 tapijt per maand en
deze werd ook verkocht. Mijn
ouders werkten op het land, ik
bleef dan thuis om voor het
huishouden te zorgen. Toen ik 6
jaar oud was ben ik naar de
basisschool gegaan. Het leven
zoals het in Turkije was, was best
goed. Er was voldoende geld en
eten voor het hele gezin.
In 196 is mijn vader naar
Nederland gekomen. Hij was
bang dat er in de toekomst niet
genoeg geld zou zijn voor het hele
gezin en wist dat er in
West-Europa behoefte was aan
arbeidskrachten. Hij is op
uitnodiging bij een
33
1957 yılında Türkiye’nin
Güney-batısında, Karaman’da
doğdum. Büyük bir yer olmasına
rağmen yaşayanların çoğu çiftçiydi.
Ailemin de Karaman’a yakın Salor
köyünde tarlası, hayvanları vardı.
Burada sebze yetiştirirdik. 50 ile
100 arasında koyunumuz vardı.
Pancar, buğday yetiştirirdik.
Bu daha çok kendi ihtiyacımız
içindi, ama ürünün fazlası satılırdı.
Koyunları da yünü, sütü için
beslerdik. Yün eğrilir, bu iple de
tezgahta halı dokunurdu.
Bu özellikle annemin ve
ninemin işiydi. Ayda yaklaşık
bir halı dokurlar, bu da satılırdı.
Büyükler tarlada çalışır, ben de evin
işlerini yapardım. 6 yaşındayken
ilkokula başladım. Türkiye’deki
hayat hiç de fena sayılmazdı.
Bütün aileye yetecek para, yiyecek
vardı.
1967 yılında babam Hollanda’ya
gitti. İleride ailenin geçimi için
yeterli paranın olmayacağından
korkmuştu. Batı Avrupa’da iş
gücüne ihtiyaç olduğunu duymuş.
Davetiyeyle Barneveld’de bir tavuk
kesimevinde çalışmaya başladı.
Burada bir yıl çalıştıktan sonra
metal sektörüne geçip, Utrecht’te
bir işe girdi. Babam burada bir
ev ayarlayınca ben, annem ve kız
kardeşimle Hollanda’ya geldim.
İki erkek kardeşim ise ilkokulu
bitirmek için ninemin yanında

kippenslachterij in Barneveld
gaan werken. Hier heeft hij een
jaar gewerkt en vervolgens is hij
in Utrecht in de metaalindustrie
terecht gekomen. Hier heeft hij
een huis weten te regelen en in
19 3 kwam ik met mijn moeder
en zus naar Nederland. Mijn twee
broers bleven in Turkije bij mijn
oma om daar de lagere school af
te maken. Mijn vader en moeder
zijn inmiddels terug gegaan naar
Turkije.
Mijn vader was een beetje streng.
In Turkije moest ik van hem altijd
een hoofddoek en een rok met
broek dragen, ook wanneer ik
thuis was. Dit was echt
traditionele kleding, ik wilde ook
wel eens wat moderns aan. Mijn
vader wilde dat ik deze kleding
ook in Nederland droeg.
Hier schaamde ik me voor en ik
ben de eerste maanden niet naar
buiten gegaan. Daarnaast bleef ik
ook thuis om mee te helpen in het
huishouden.
Op mijn tweeëntwintigste ben ik
getrouwd. Mijn vader had een
man in Turkije geregeld, deze
man was mijn neef. In het
begin was ik hier verdrietig door,
hij woonde nog in Turkije en ik
kende hem niet goed. Toen ik
hem later goed leerde kennen
bleek het een lieve en goede man.
We zijn in Turkije getrouwd en ik
ben na drie weken terug gegaan
34
kaldılar. Bu arada annem ve babam
tekrar Türkiye’ye döndü.
Babam biraz sertti. Türkiye’deyken
evde olduğumda bile hep başımı
örtmem ve eteklerin altına pantolon
giymem gerekiyordu. Bunlar tam
geleneksel giysiler. Ben ise biraz
daha modern şeyler giymeye
özeniyordum. Babam bu geleneksel
giysileri burada da giymemi istedi.
Bundan çok utandığımdan ilk
aylarda burada dışarı çıkmadım.
Bir de evde kalıp işlere yardım
etmeliydim.
Yirmi iki yaşındayken evlendim.
Babam Türkiye’deyken evleneceğim
kişiyi seçmiş. O da kuzenimdi.
Önce üzüldüm, Türkiye’de
yaşıyordu ve onu iyi
tanımıyordum. Sonradan eşimi
tanıdıkça iyi, sevgi dolu birisi
olduğunu gördüm. Türkiye’de
evlendik ve üç hafta sonra ben
Hollanda’ya geri döndüm, çünkü
kuru temizlemecide çalışıyordum.
Burada iki yıl çalıştım. Eşim ise
evlendikten bir yıl sonra
Hollanda’ya geldi.
İlk çocuğumuz doğduktan sonra
babam evin aşırı kalabalık
olduğunu söyledi. Bunun üzerine
kızımla beraber Türkiye’ye gittim.
Eşim bir iş ve ev bulunca tekrar
döndük. Kendi yuvamızı kurunca,
her şeyi daha çok kendime göre
yapabiliyordum. Eşim babamdan
daha rahattı ve mahalle sakinleriyle,

naar Nederland want ik werkte in
een wasserij in Nederland.
Dit heb ik twee jaar gedaan.
Mijn man is een jaar na het
huwelijk naar Nederland
gekomen.
Toen we ons eerste kind kregen
vond mijn vader dat er teveel
mensen in het huis woonden.
Ik ben toen met mijn dochter naar
Turkije gegaan. Toen mijn man
een baan en een huis gevonden
had zijn we terug gekomen.
Toen we met het gezin samen
woonde kon ik mijn tijd meer zelf
indelen. Mijn man was vrijer dan
mijn vader en ik had veel contact
met buurtbewoners en vrienden.
Ik heb in de beginperiode vooral
veel steun gehad van mijn
Nederlandse benedenbuurvrouw.
Ze hielp mij met de taal en met de
kinderen.
Ik heb een jaar Nederlandse les
gevolgd en ik denk dat ik de taal
dan ook redelijk goed spreek. In
de toekomst zou ik graag naar
Turkije terug gaan. Het leven is
daar nu veel beter, er is veel
veranderd in de laatste tien jaar.
We hebben nog een huis in
Karaman en ik zou daar graag
over twee of drie jaar gaan
wonen. De kinderen zullen wel in
Nederland blijven wonen. Ik weet
dus nog niet of het allemaal door
gaat. Misschien gaan we wel
tussen Nederland en Turkije heen
35
arkadaşlarla çok görüşüyordum.
İlk dönemde özellikle Hollandalı alt
komşumdan çok destek gördüm.
Hollandaca ve çocuklar konusunda
bana yardımcı oldu.
Bir yıl boyunca Hollandaca ders
aldım, gayet iyi konuşabildiğimi
düşünüyorum, en azından
kendimi kurtarabiliyorum.
İleride Türkiye’ye dönmek
istiyorum. Oradaki hayat da
eskisine göre güzelleşti, son on
yılda çok şey değişti. Karaman’da
da bir evimiz var ve iki ya da üç
yıl sonra oraya yerleşmek istiyorum.
Çocuklar ise Hollanda’da
yaşamaya devam edeceklerdir.
Bu yüzden isteğimin gerçek olup
olmayacağımdan emin değilim.
Belki de Hollanda Türkiye arasında
gidip gelecek, altı ayı burada, altı
ayı orada geçireceğiz.
O zaman biraz daha modern
giyinmem gerekecek herhalde,
geleneksel giysilerimden dolayı
Türkiye’de bana hala
güldükleri oluyor! Bu arada
Türkiye modernleşti ve batılılaştı.
Torunlarımız olursa Hollanda’da
kalmayı, onlara bakmayı çok
istiyorum. Şimdilerde çoğunlukla
evdeyim, üç kızımdan ikisi de hala
yanımızda kalıyor. Sık sık Den
Bosch’taki kızımın yanına ya da
arkadaşlarıma ziyarete gidiyorum.
Halimden şikayetçi değilim, eşim
istif arabası (heftruck) şoförlüğüyle
ailemizin geçimini sağlayabiliyor,

Şekibe met haar man en dochter in het huis in Utrecht
Utrecht’teki evlerinde Şekibe, eşi ve kızıyla
[1981]

en weer reizen, een half jaar hier
en een half jaar daar. Ik moet me
dan wel een stuk moderner gaan
kleden, soms word ik in Turkije
nog steeds uitgelachen vanwege
mijn traditionele kleding! Turkije
is inmiddels gemoderniseerd en
verwesterd.
Ik wil wel graag in Nederland zijn
als we kleinkinderen krijgen, daar
zou ik graag op willen passen.
Ik ben nu veel thuis, twee van de
drie dochters wonen nog thuis.
Ik ga ook vaak naar mijn dochter
in Den Bosch of naar vrienden.
Het bevalt me prima zo, door de
baan van mijn man als heftruckchauffeur
kan hij het gezin onderhouden
en ik zorg voor de
kinderen en het huishouden.
Op mijn twaalfde ben ik begonnen
met handwerken. Mijn
moeder breide voornamelijk de
Turkse sokken. Ik werkte ook met
andere technieken als haken en
borduren. Ik heb deze technieken
van mijn zussen geleerd, mijn
moeder kon dit niet. We handwerkte
vooral ’s avonds nadat we
op het land hadden gewerkt. In
Nederland ben ik altijd verder
gegaan met het handwerken.
Ik ben altijd bezig geweest met
kleedjes, gordijnen, of kleding
voor de kinderen. Handwerken
is voor mij echt een manier van
ontspannen, gewoon even nergens
aan denken!
ben ise çocukların bakımını, evin
işlerini üstleniyorum.
Elişi yapmaya başladığımda on
iki yaşındaydım. Annem özellikle
geleneksel çoraplar örerdi.
Ben nakış, tığ işi gibi farklı elişleri
de yapıyordum. Annem bu
teknikleri bilmediğinden
ablalarımdan öğrendim.
Elişini çoğu zaman akşamları,
tarladan döndükten sonra yapardık.
Öğleden sonra yaptığımız da
olurdu. Hollanda’dayken elişleri
yapmaya devam ettim. Hep örtüler,
perdeler, çocukların giysileriyle
meşgul oldum. Elişiyle uğraşmak
beni gerçekten dinlendiriyor.
O sırada hiçbir şey düşünmüyorum
yani. Bu yüzden de elişi yapmadan
duramam.

Kevser Kurşuncu
In 1950 ben ik geboren in de stad
Isparta, in het westen van Turkije.
Volgens mijn paspoort ben ik in
1949 geboren maar dit klopt niet.
Deze stad is vooral bekend om
zijn rozen en het knopen van
tapijten, de zogenaamde
“Kilims”. Het is een grote stad
maar mijn ouders waren veehouders.
We hadden koeien en
schapen die we verkochten.
Het wol van de schapen werd
gebruikt voor de tapijten. De wol
ging dan eerst naar een andere
familie die de wol kleurden,
daarna kregen we het terug om
het te verwerken in een tapijt.
Eigenlijk zijn we het tapijt knopen
pas gaan doen toen de kinderen
groter werden. Na de basisschool
was het normaal dat meisjes
stopten met studeren. Toen ik op
mijn twaalfde van school kwam
heeft mijn vader een getouw in
huis neergezet. Samen met mijn
oudere en jongere zus ben ik
een maand op les gegaan om het
tapijtknopen te leren. Met zijn
drieën knoopten we aan één tapijt
in huis. Het duurde ongeveer een
maand voordat we een tapijt van
twee en een half bij drie meter af
hadden. Deze tapijten verkocht
mijn vader dan aan mensen uit
heel Turkije. Op het begin bracht
dit 300 Turkse Lire op maar toen
we er na een aantal jaren goed
39
1950 yılında Türkiye’nin batısında,
Isparta’da doğdum.
Pasaportumda 1949 yazılı, ama
bu doğru değil. Isparta özellikle
gülleri ve el dokuması kilimleriyle
ünlüdür. Büyük bir şehir olmasına
rağmen, ailem hayvancılıkla
uğraşıyordu. İneklerimiz,
koyunlarımız vardı, bunlar
sonradan satıldı. Koyunların yünü
kilim için kullanılırdı.
Yün önce başka bir ailede boyanır,
sonrasında bizde işlenir ve kilim
dokunurdu.
Biz çocuklar olarak, ancak biraz
büyüdükten sonra kilim dokumaya
başladık. İlkokuldan sonra kızların
okumayı bırakması normaldi.
12 yaşındayken ilkokulu
bitirdiğimde, babam eve dokuma
tezgahı getirdi. Ablam ve kız
kardeşimle beraber kilim dokumayı
öğrenmek için, bir ay ders aldık.
Evde üçümüz kilim dokuyorduk.
Eni iki buçuk, boyu üç metre olan
bir kilimi yaklaşık bir ayda
bitirirdik. Bunları babam
Türkiye’nin her köşesinden
gelenlere satardı. Başlangıçta
dokuduğumuz bir kilim 300 lira
getiriyordu, ama birkaç yıl sonra
ustalaşınca bundan 1000 lira
kazanmaya başladık.
Bütün gün sadece kilim
dokumuyorduk, ev işlerinde de
anneme yardım ederdik.

Een modelgetouw voor het knopen van tapijten
Halı dokuma tezgahının maketi.
[2005]

in werden kregen we wel 1000
Turkse Lire voor een tapijt.
We waren niet de hele dag bezig
met de tapijten, we hielpen ook
mijn moeder in en rondom het
huis. Omdat je alleen met zijn
drieën aan een tapijt kon werken
is mijn vader gestopt met de
tapijten toen ik uit huis trouwde.
Mijn jongste zusje was toen alleen
over en een tapijt knopen in je
eentje is te zwaar en mijn broers
hielpen altijd met het vee.
In 19 0 ben ik met mijn man
getrouwd. Hij komt uit dezelfde
stad en we kennen elkaar al van
vroeger, we hebben samen op
school gezeten, zelfs in dezelfde
klas. Mijn man is na de
basisschool naar Istanbul gegaan
om te werken. Hij wilde eigenlijk
een lerarenopleiding volgen, hij
was hier ook voor aangenomen,
maar zijn vader wilde dat hij mee
kwam helpen met het vee.
Dit was hij niet van plan en hij
is toen naar Istanbul vertrokken
om daar in een naaiatelier te
gaan werken. Onze vaders waren
goede vrienden en ze wilden
graag dat we gingen trouwen,
ze vroegen onze goedkeuring en
die gaven wij. Ik ben toen naar
Istanbul verhuisd. In 19 1 kregen
we onze eerste zoon. Niet lang
daarna is mijn man naar
Nederland gegaan. Zijn vader
was al in Nederland en later
41
Ben evlenip evden ayrılınca, babam
kilimciliği bıraktı, çünkü kilim
dokumak için en azından üç kişinin
birlikte çalışması gerekiyordu.
En küçük kız kardeşime, tek başına
kilim dokumak fazla ağır gelirdi ve
erkek kardeşlerimin de hayvanlara
bakmaya yardım etmeleri
gerekiyordu.
1970 yılında evlendim.
Eşim de Ispartalı ve birbirimizi
çocukluğumuzdan beri tanıyorduk.
Aynı okuldaydık, hatta aynı sınıfta
okuduk. Eşim ilkokulu bitirdikten
sonra çalışmak için İstanbul’a gitti.
Aslında öğretmen okuluna gitmeyi
istiyordu, okulu da kazanmıştı,
ama babası ondan hayvanların
bakımına yardımcı olmasını istedi.
Buna niyetli değildi ve İstanbul’a
gidip, orada bir dikiş atölyesinde
çalışmaya başladı. Babalarımız
yakın arkadaşlardı ve
evlenmemizi istiyorlardı, bize
rızamızı sordular ve biz de rıza
gösterince evlendik.
Böylelikle ben de İstanbul’a
taşındım. 1971 yılında ilk oğlumuz
dünyaya geldi. Kısa bir süre
sonra da eşim Hollanda’ya gitti.
Babası zaten Hollanda’daydı ve
ardından da bütün çocukları onu
izledi. Aslında eşimin ailesinin
Türkiye’deki durumu oldukça
iyiydi, ama özellikle kayınpederim
ileride altı çocuklu büyük bir
ailenin geçimi için yeterince para
kazanılmayacağından korkuyordu.

zijn al zijn kinderen gevolgd.
Mijn schoonfamilie had het best
goed in Turkije maar vooral mijn
schoonvader was bang dat er in
de toekomst niet genoeg geld zou
zijn voor het grote gezin met 6
kinderen.
Mijn man heeft een half jaar bij
Demka in de metaalindustrie
in Utrecht gewerkt. Ik ben toen
terug gegaan naar Isparta om bij
mijn schoonouders te wonen.
In die tijd heb ik niet gewerkt, ik
hielp bij het huishouden en op het
land dat ze bezaten.
Ze verbouwden verschillende
groenten en fruit maar vooral
druiven. Mijn man stuurde in
die tijd geld naar Turkije en daar
konden we goed van leven.
Na een half jaar werd hij opgeroepen
voor de militaire dienst
en is 18 maanden terug in Turkije
geweest. Daarna is hij meteen
terug gegaan naar Nederland.
Na een aantal maanden bij de
Demka is hij bij een zeilmakerij
gaan werken. Hier kon hij zijn
kennis die hij in het naaiatelier in
Istanbul had opgedaan gebruiken.
Hij heeft hier tot 1985 met
plezier gewerkt, toen moest hij
helaas vanwege zijn gezondheid
stoppen.
In 19 4 ben ik naar Nederland gekomen.
Mijn man wilde graag dat
ik kwam en na een aantal jaren
gescheiden te hebben geleefd
42
Eşim metal sektöründe,
Utrecht’teki Demka’da altı ay
çalıştı. Ben o zaman eşimin
ailesinin yanında kalmak için
yeniden Isparta’ya döndüm.
Bu dönemde çalışmadım, ev işlerine
ve tarlalarındaki işlere yardım
ediyordum. Başta üzüm
olmak üzere meyve ve sebze
yetiştiriyorlardı. O zamanlar eşim
Türkiye’ye para gönderiyordu ve
bununla rahat geçiniyorduk.
Altı ay sonra askere çağrılınca
tekrar Türkiye’ye döndü ve 18 ay
askerlik yaptı. Askerliğini bitirir
bitirmez yine Hollanda’ya gitti.
Birkaç ay Demka’da çalıştıktan
sonra, yelken atölyesinde çalışmaya
başladı. Yeni işinde İstanbul’da
dikiş atölyesinde edindiği
tecrübeden yararlanabiliyordu.
1985 yılına kadar burada keyifle
çalıştıktan sonra, ne yazık ki sağlık
nedeniyle işinden ayrılmak zorunda
kaldı.
1974 yılında Hollanda’ya geldim.
Eşim gelmemi çok istiyordu.
Birkaç yıl ayrı yaşadıktan sonra,
ben de ailemizin birlikte yaşamasını
istedim. Kayınpederimin Utrecht’te
bir evi vardı ve bir yer bulana kadar
orada kalabilecektik. 1975 yılında
ikinci oğlumun doğumundan sonra,
artık evde oturmak istemedim.
Bu arada Gorinchem’da kendi
evimize de taşınmıştık.
Çocuklara görümcelerim bakıyordu.
Tam gün konfeksiyon atölyesinde
ütücülük yapıyordum.

wilde ik graag dat het gezin bij
elkaar zou wonen. Mijn schoonvader
had een huis in Utrecht en
daar konden we wonen tot we
zelf wat gevonden hadden. Na de
geboorte van onze tweede zoon
in 19 5 wilde ik niet meer thuis
blijven. We hadden inmiddels een
eigen huis in Gorinchem en mijn
schoonzussen zijn op de kinderen
gaan passen. Ik ben fulltime in
een naaiatelier strijkwerk gaan
doen.
Na de verhuizing naar Utrecht
ben ik bij een ander kledingbedrijf
gaan werken waar ik
spijkerbroeken streek en inpakte.
Tot 1986 heb ik hier gewerkt.
Inmiddels was onze jongste
dochter in 1982 geboren en door
mijn gezondheid kon ik niet meer
werken. Ik ben vanaf toen fulltime
bezig geweest met het huis
en het gezin. Door mijn werk heb
ik ook Nederlands geleerd.
In Isparta hebben we nog een
eigen huis, hier gaan we ieder jaar
3 maanden naar toe om de
familie te zien. Daarnaast
hebben we ook een zomerhuis
aan de kust waar we vakantie
vieren. Ik zou in de toekomst wel
terug willen naar Turkije maar op
dit moment woont onze dochter
nog thuis. Eigenlijk heb ik geen
idee of we ooit nog voorgoed
terug gaan. Al onze kinderen
wonen in Nederland en het is niet
43
Utrecht’e taşındıktan sonra da
başka bir konfeksiyon şirketinde
çalışmaya başladım.
Burada kot pantolonları ütüleyip
paketliyordum. 1986 yılına kadar
burada çalıştım. Bu arada 1982
yılında en küçük kızımız dünyaya
geldi ve sağlık nedeniyle bir daha
çalışamadım. O andan itibaren
evle ve aileyle tam gün ilgilenmeye
başladım. İşim sayesinde
Hollandaca da öğrendim.
Isparta’da kendi evimiz var ve aile
ziyareti için her yıl, üç aylığına
oraya gidiyoruz. Bir de sahilde
tatillerimizi geçirdiğimiz bir
yazlığımız var. İleride Türkiye’ye
dönmek istiyorum, ama kızımız
hala yanımızda oturuyor.
Aslında bir gün gelir de tekrar
iyilikle dönebilir miyiz,
bilmiyorum. Bütün çocuklarımız
burada yaşıyor ve onları uzun süre
görmeyecek olmayı düşünemiyorum
bile. Ama kim bilir.
Elişini çocukluğumdan beri
yapıyorum. Okuldan ayrıldıktan
sonra arkadaşlarımdan elişi
yapmayı öğrendim. Annem sadece
geleneksel çorap örer, ama tığ
işlerini bilmezdi. Özellikle
çeyizim için elişleriyle
uğraşıyordum. Hollanda’dayken de
özellikle kendi evimizde
kullanmak için bir sürü elişi
yaptım. Son zamanlarda o
kadar çok elişiyle uğraşmıyorum.
Geçmişte o kadar yaptım ki,

44
Kevser aan het werk bij Colorte in Mijdrecht
Kevser Mijdrecht’te Colorte’de çalışırken
[198 -1985]

voor te stellen om ze lang niet te
zien. Maar wie weet.
Het handwerken heb ik van
kinds af aan gedaan. Na school
heb ik leren handwerken van
mijn vriendinnen. Mijn moeder
breide alleen de Turkse sokken en
kon niet haken. Ik ben vooral met
handwerk bezig geweest voor de
bruidsschat. In Nederland ben
ik ook nog veel met handwerken
bezig geweest, vooral voor in ons
eigen huis. De laatste tijd ben ik
er wel minder mee bezig, ik heb
het in het verleden zoveel gedaan
dat ik er nu geen tijd meer voor
vrij maak.
Met dank aan Zeynep Kurşuncu
45
artık canım buna zaman ayırmak
istemiyor.
Zeynep Kurşuncu’nun katkısıyla hazırlanmıştır.

Zeliha Öz
In 1952 ben ik geboren in het
dorpje Kas, vlakbij Kayseri in
het midden van Turkije. Op mijn
paspoort staat 1949 vermeld maar
dit klopt niet. De inwoners van
het kleine boerendorp hielden
zich vooral bezig met landbouw
en veeteelt. Mijn ouders hadden
een kudde schapen en
verbouwden diverse groenten.
Alle groenten die het gezin niet
nodig had werden verkocht.
Mijn ouders werkte op het land
en verzorgde de dieren en ik
moest op de kinderen passen.
Ik heb drie jongere broers en een
oudere zus. De situatie van ons
gezin was niet slecht. We hadden
voldoende te eten voor het gezin.
Toen ik jaar oud was ben ik drie
jaar naar de basisschool geweest.
Daarna heb ik me vooral met het
huishouden bezig gehouden.
Op mijn veertiende ben ik
getrouwd. Dit huwelijk hadden
mijn ouders geregeld, ik zou
trouwen met een 16 jarige jongen
uit hetzelfde dorp.
Mijn toekomstige schoonvader
werkte op dat moment al in
Nederland. Dit betekende dat
mijn schoonfamilie er financieel
relatief goed voorstond.
We hebben drie dagen een groot
huwelijksfeest gehad en
hebben elkaar daarna pas echt
leren kennen. Ik verhuisde naar
4
1952 yılında Türkiye’nin
merkezinde bulunan Kayseri
şehrine yakın Kaş köyünde doğdum.
Pasaportumda 1949 yazıyor,
ama bu doğru değil.
Köyün sakinleri özellikle tarımla ve
hayvancılıkla uğraşıyordu.
Benim ailemin de koyun
sürüsü vardı ve çeşitli sebzeler
yetiştiriyorlardı. İhtiyacımızdan
fazla olan sebzeler satılıyordu.
Annemle babam tarlada çalışır,
hayvanlara bakarlardı. Benim de
kardeşlerimle ilgilenmem
gerekiyordu. Üç küçük erkek
kardeşim, bir tane de ablam var.
Ailemizin durumu kötü değildi,
karnımızı doyururduk.
7 yaşındayken okula başladım
ve üç yıl ilkokula devam ettim.
Sonrasındaysa özellikle ev işleriyle
meşgul oldum. 14 yaşındayken
evlendim. Büyüklerimin
aracılığıyla, aynı köyden 16
yaşındaki bir gençle
evlendirildim. O zamanlar
gelecekteki kayınpederim
Hollanda’da çalışıyordu.
Bundan dolayı da maddi durumları
nispeten iyiydi. Üç gün süren
büyük bir düğün yaptık.
Birbirimizi ancak düğünden sonra
iyi tanıyabildik. Eşimin ailesinin
yanına taşındım ve ev işlerinde
yardımcı oluyordum.

Zeliha met haar kinderen in Utrecht
Zeliha çocuklarıyla beraber, Utrecht’te
[1981]

het huis van mijn schoonfamilie
en ik ben daar mee gaan helpen in
het huishouden.
In 196 is ook mijn man naar
Nederland gegaan. Aangezien
zijn vader al in een
aluminiumfabriek werkte kon hij
daar meteen aan de slag.
Drie jaar later is hij naar Turkije
teruggekeerd voor twee jaar
militaire dienst. In 19 2 is hij
meteen weer terug gegaan naar
Nederland. Ik ben hem in 19 4
met een zoon van 3 en een
dochter van 1 gevolgd naar
Utrecht.
In het begin heb ik het erg naar
mijn zin gehad in Nederland.
Het gezin was weer bij elkaar en
dit was voor mij het belangrijkste.
Na een aantal jaren werd
de situatie wat lastiger,
de kinderen gingen naar school
en ik had verder geen familie of
vrienden in Nederland.
Dit betekende dat ik weinig
contacten had met andere
mensen. Er woonde mensen van
alle nationaliteiten in de buurt
en doordat we de taal niet goed
spraken was de communicatie
vaak moeilijk. Hoewel ik in het
Turks kan lezen en schrijven is het
Nederlands nog moeilijk.
Vroeger had ik meer contact met
Nederlandse mensen vanwege de
hulp die ik kreeg in de huishouding,
vanwege mijn
49
1967 yılında eşim de Hollanda’ya
gitti. Babası bu arada alüminyum
fabrikasında çalıştığından eşim de
orada hemen işe girebildi.
Üç yıl sonra, iki yıl askerlik yapmak
için tekrar Türkiye’ye geldi. Hemen
ardından da 1972 yılında yeniden
Hollanda’ya döndü. 1974 yılında
ben de onu takip edip, üç yaşındaki
oğlum ve bir yaşındaki kızımla
beraber Hollanda’ya geldim.
İlk başlarda Hollanda’da çok
mutluydum. Ailemiz tekrar bir
aradaydı ve benim için en
önemlisi de buydu. Ancak birkaç yıl
geçtikten sonra, durum
biraz daha zorlaştı. Çocuklar okula
başladı ve Hollanda’da hiç
akrabam, arkadaşım yoktu.
Yani az kişiyle görüşüyordum.
Mahallede her milletten
insan vardı, ama biz dili iyi
konuşamadığımızdan iletişim
kurmakta sık sık zorluk
çekiyorduk. Türkçe okuyup
yazabiliyorum, ama Hollandaca
yine de zor. Eskiden Hollandalılarla
daha çok görüşüyordum.
Sağlık nedeniyle ev işlerini artık
tek başıma yapamadığımdan eve
Hollandalı birisi yardıma
geliyordu. Şimdi bu işi de
gelinlerim üstlendiğinden,
Hollandacam geriledi.
Hollanda’da evle, ailemle
ilgilendim. Dört çocuğumdan
üçünün kendi işyeri var.
Bir oğlumuz Kanaalstraat’ta

Zeliha en haar man in Mekka
Zeliha ve eşi Mekke’deyken
[1993]

gezondheid kon ik dit niet meer
zelf. Sinds mijn schoondochters
deze taak op zich hebben
genomen is mijn taal achteruit
gegaan.
In Nederland heb ik voor het
gezin en het huis gezorgd.
Drie van de vier kinderen hebben
een eigen zaak. Een zoon heeft
het restaurant in de kanaalstraat
die ik en mijn man hadden, overgenomen.
Al mijn kinderen zijn
inmiddels getrouwd, twee met
een nicht uit hetzelfde dorp.
De gezondheid van de
familie is niet goed. Ik heb al jaren
last van verschillende gezondheidsklachten
en mijn man,
Mehmet, heeft een tijd geleden
zijn werk op moeten geven
vanwege zijn gezondheid.
Mijn kinderen steunen ons nu
financieel, sinds wij allebei niet
meer werken. Mijn man werkt nu
nog wel vrijwillig voor de
moskee.
We gaan nog ieder jaar met het
gezin terug naar Turkije. We
hebben een huis in Kayseri.
We hebben geen huis meer in
ons oude dorp, het dorp is leeg
gelopen. Veel mensen zijn naar
Nederland of Duitsland
vertrokken. Ik woon nu al zolang
in Nederland dat ik me hier thuis
voel, in Turkije voel ik me soms
zelfs meer een buitenlander!
51
restoran işletiyor, bizden devraldı.
Bu arada bütün çocuklarım
evlendi, ikisi köyden kuzenleriyle
evlendi. Sağlığımız pek iyi değil.
Uzun yıllardır değişik sağlık
şikayetlerim var, eşim Mehmet de
bir süre önce sağlık
nedeniyle işini bırakmak zorunda
kaldı. İkimiz çalışmadığımızdan
beri, çocuklarımızdan ekonomik
destek görüyoruz. Şimdi ise eşim
gönüllü olarak cami için çalışıyor.
Hâlâ her yıl ailece Türkiye’ye
gidiyoruz. Artık köyde değil,
ama Kayseri’de bir evimiz var.
Köyde artık kimse oturmuyor.
Çoğu ya Hollanda’ya ya da
Almanya’ya gitti. Geleli o kadar
çok oldu ki, kendimi burada evde
hissediyorum. Hatta öyle ki, bazen
Türkiye’deyken kendimi daha çok
bir yabancı gibi hissediyorum!
On bir yaşındayken elişi
yapmaya başladım.
Elişini annemden değil,
arkadaşlarımdan öğrendim.
Elişi yapmaya özellikle akşamları
vaktimiz olurdu. Küçükken kendi
çeyizimi hazırlamakla çok uğraştım.
Hollanda’ya
gelirken bütün elişlerini yanımızda
getiremediğimizden, bunları
köydeki fakirlere dağıtmıştım.
Burada da elişi yapmaya devam
ettim, vaktim daha fazlaydı.
Kendi evime, gelinlerime pek çok
şey yaptım.

Zeliha voor het familie restaurant
Zeliha kendilerine ait restoranın önünde
[199 ]

Op mijn elfde ben ik
begonnen met handwerken.
Ik heb dit niet van mijn moeder
maar van vrienden geleerd.
Vooral ’s avonds hadden we hier
tijd voor. Als klein meisje heb ik
veel aan mijn uitzet gewerkt. Toen
we naar Nederland
kwamen konden we niet al het
handwerk meenemen, ik heb dit
toen maar weggegeven aan de
armere mensen uit het dorp.
In Nederland ben ik gewoon
verder gegaan met het handwerken,
hier had ik er weer meer
tijd voor. Ik heb veel dingen
gemaakt voor mijn eigen huis en
voor mijn schoondochters.
Met dank aan Ayse Öz Karakus Ayşe Öz Karakuş’un katkısıyla hazırlanmıştır
53

Ferdane Özkaya
Ik ben geboren in 1948 in Salur,
een klein dorp in de provincie
Karaman, in het zuidwesten van
Turkije. In dit boerendorp
hadden mijn ouders een boerderij
waar we voornamelijk schapen en
koeien hadden. Koeien voor de
melk en schapen voor de wol en
het offerfeest.
Van kinds af aan heb ik mijn
ouders mee geholpen op de
boerderij. Ik stond om vijf uur
’s ochtends op om het ontbijt
klaar te maken. Rond zeven uur
vertrokken we met mijn ouders
naar het land verderop.
Daar bleven we de hele dag met
de dieren, rond acht uur ’s avonds
gingen we weer naar huis.
Dan maakte ik nog brood voor
de volgende dag en rond middernacht
uur kon ik gaan slapen.
Het gezin bestond uit mijn ouders
en 9 kinderen waarvan ik de één
na oudste ben. We hebben altijd
in een goede situatie kunnen
leven, hoewel het hard werken
was.
Op mijn negentiende ben ik
getrouwd. Mijn man, Osman,
kwam uit een arm gezin, ze
hadden geen eigen huis en
bezaten ook geen dieren.
Een groot huwelijksfeest zat
er dus niet in. Ik ben bij mijn
schoonfamilie gaan wonen en ik
55
1948 yılında, Türkiye’nin
Güneybatısında, Karaman’a bağlı
Salur köyünde doğdum.
Annemle babam çiftçilik
yapıyorlardı. Koyunlarımız,
ineklerimiz vardı. İnekler sütleri,
koyunlar hem yünleri hem de
kurban bayramı için beslenirdi.
Çocukluğumdan itibaren
çiftlikte anne babama yardım ettim.
Sabahları beşte kalkar, kahvaltıyı
hazırlardım. Saat yedi civarında
annemlerle birlikte köyün biraz
ilerisindeki tarlaya giderdik.
Bütün gün orada hayvanlarla
ilgilenir, akşam sekiz civarında eve
dönerdik. Bir de evde ertesi günün
ekmeğini hazırlamam gerekir,
ancak gece yarısı yatabilirdim.
Annem, babam ve dokuz çocuktuk.
Ben ailemin ikinci çocuğuyum.
Çok çalışmamız gerekiyordu, ama
iyi durumda yaşayabiliyorduk.
On dokuz yaşındayken evlendim.
Eşim Osman’ın ailesi fakirdi.
Kendi evleri ve hayvanları yoktu.
Yani büyük bir düğünümüz
olmadı. Evlenince eşimin ailesiyle
yaşamaya başladım ve evin işlerine
yardım ettim. Eşim günlük iş
yapıyordu ve her gün o gün için
yeniden iş bulmaya çalışıyordu.
Evliliğimizin ilk dönemi zor geçti.
Bir yıl sonra ilk çocuğumuz doğdu
ve üç yıl sonra ailemiz dört çocukla

Ferdane met haar familie in Karaman
Ferdane ailesiyle birlikte Karaman’da
[19 ]

heb daar meegeholpen in de
huishouding. Mijn man zocht
iedere dag het zogenaamde
dagwerk, iedere dag ging hij
opnieuw opzoek naar werk voor
die dag. Deze eerste periode van
ons huwelijk was moeilijk.
Na een jaar kwam ons eerste
kind, en na drie jaar was het
gezin met vier kinderen compleet.
Inmiddels had mijn man gehoord
dat er in West Europa een grote
vraag naar arbeidskrachten was
en besloot hij in 19 4 op eigen
houtje met de auto naar België te
gaan. Later is hij naar
Nederland gegaan omdat daar
meer werk was. In Utrecht vond
hij werk bij een ijzerwerf.
Drie jaar heb ik mijn man niet
gezien. Hij is een aantal keer op
vakantie gegaan naar Turkije
maar na vijf jaar besloot ik om
hem achterna te reizen.
Hij had alles inmiddels voor
ons gezin geregeld, hij had een
verblijfsvergunning, een huis
en vliegtickets zodat we met
een gerust hart naar Nederland
konden komen.
Op dat moment waren de
financiën voor mij het
belangrijkste. In Turkije woonden
we in armoede en dit wilde we
graag veranderen, ik wilde nu
goed voor ons gezin kunnen
zorgen. Als de verhuizing naar
Nederland hiervoor nodig was
5
tam oldu. Bu arada eşim Batı
Avrupa’da işçilere büyük ihtiyaç
olduğunu duymuştu, 1974 yılında
tek başına otomobille Belçika’ya
gitmeye karar verdi.
Sonrasında daha çok iş imkanı
olduğundan Hollanda’ya geçti.
Utrecht’te bir demirhanede iş
buldu. Üç yıl boyunca eşimi
görmedim. Birkaç defa tatil için
Türkiye’ye geldi, ama beş yıl
sonra ben de onun arkasından
Hollanda’ya gelmeye karar
verdim. Bu arada o bizim için
oturma iznini, evi, uçak biletini,
her şeyi ayarladı. Böylece bizde
gönül rahatlığıyla Hollanda’ya
gelebildik.
O dönemde benim için en
önemlisi maddi durumumuzdu.
Türkiye’deyken fakirlik içinde
yaşıyorduk ve bunu değiştirmek
istedik. Ailemize iyi şekilde
bakmak istiyordum.
Bunun için Hollanda’ya taşınmak
şartsa, annemlerle vedalaşıp,
köyü geride bırakmam gerekiyordu.
Aklımızda hep Hollanda’da para
biriktirip, sonrasında Türkiye’ye
geri dönmek vardı.
Çocuklarımız burada büyüdüler,
burada okula gittiler.
Artık dönemeyiz, çocuklar artık
Türkiye’de yaşayamazlar.
Salur köyünde hâlâ akrabalarımız
yaşıyor. Eşimin ailesinin durumu
henüz pek düzelmedi.

Ferdane met haar man in Salur
Ferdane ve eşi Salur’dayken
[19 6]
Met de kinderen voor het huis in Karaman
Karaman’da çocuklarıyla birlikte evin önünde
[19 ]

dan moest ik wel afscheid nemen
van mijn familie die in het dorp
achterbleef.
We hebben dan ook altijd het idee
gehad dat we in Nederland geld
zouden sparen om later terug te
gaan naar Turkije. Doordat de
kinderen nu hier zijn opgegroeid
en naar school zijn geweest is dit
niet meer mogelijk, zij zouden
niet meer in Turkije kunnen leven.
In ons dorp Salur wonen nog
steeds onze familieleden.
De situatie van mijn schoonfamilie
is nog niet veel verbeterd
en we proberen hen dan ook
zoveel mogelijk vanuit
Nederland te steunen. Een groot
deel van het dorp is inmiddels
leeg gelopen. Zij zijn allemaal
naar een nabij gelegen stad
verhuisd om daar werk te zoeken.
Nederland was voor mij een
land van overvloed. Nooit had ik
voldoende boodschappen
kunnen doen voor het gezin
en hier in Nederland was alles
te koop. Ik heb hier voor onze
opgroeiende kinderen gezorgd
terwijl mijn man aan het werk
was. Ik heb hier veel
contacten opgebouwd met de
Turkse buurtbewoners.
Doordat ik nooit naar school ben
geweest is het leren van de
Nederlandse taal nog steeds
moeilijk. Toen ik 35 was ben ik
59
Mümkün olduğunca Hollanda’dan
onlara destek olmaya çalışıyoruz.
Ancak bu arada köyün büyük bir
kısmı boşaldı. Çoğu iş bulmak için
yakındaki bir şehre taşındı.
Hollanda benim için bir
bolluk ülkesiydi. Türkiye’deyken
ailem için gerekli alışverişi
yapamamıştım, burada ise her şey
vardı. Eşim çalıştığı için, birden
bire ihtiyaçlarımızı karşılamaya
başladık! Eşim işteyken, ben de
çocuklarımıza baktım.
Mahallemizdeki Türklerle iyi bir
bağ kurdum. Ancak hiç okula
gitmediğimden, Hollandaca
öğrenmek hâlâ zor.
35 yaşındayken, ilk kez okula
gittim. Böylece Hollanda’dayken
Türkçe ve Hollandaca dersler
aldım. Yine de Hollandaca benim
için hala çok zor. Ne yazık ki
bundan ötürü Türklerin
haricindekilerle hala çok az temas
kurabiliyorum.
12 yaşındayken elişi yapmaya
başladım. Şimdi de bunlarla
meşgulüm. Elişi yapmayı
annemden öğrendim, o özellikle
geleneksel çoraplar örerdi.
Kendi kendime de nakış yapmayı,
tığ işlerini öğrendim.
Bunu genelde akşamları gaz
lambası ışığında yapardık.
Çeyiz sandığım için uzun süre
uğraştım. Özellikle kızlarımın
çeyizi için Hollanda’da elişine
devam ettim.

Ferdane voor haar [moes]tuin in Utrecht
Ferdane Utrecht’te evlerinin önündeki [sebze] bahçe[sin]de
[2005]

voor het eerst naar school gegaan.
Zo heb ik in Nederland Turkse en
Nederlandse les genomen. Toch is
het Nederlands nog steeds
moeilijk voor me. Dit is wel
jammer omdat ik hierdoor nog
steeds weinig contact heb met
mensen buiten de Turkse
gemeenschap.
Toen ik 12 jaar was ben ik begonnen
met het handwerk. Nu ben
ik er nog steeds mee bezig. Het
handwerken heb ik van mijn
moeder geleerd, zij breide voornamelijk
de Turkse sokken. Ik heb
mezelf leren borduren en haken.
We deden dit vaak ’s avonds bij
een gaslampje. Ik ben lang bezig
geweest met mijn bruidsschat,
mijn uitzet. In Nederland ben ik
door gegaan met handwerken,
vooral voor de uitzet van mijn
dochters. Nu zij het huis uit zijn
ben ik al aan het werken voor de
kleinkinderen!
61
Onlar evden ayrıldılar, ben de
şimdiden torunlarımın çeyizine
başladım.
Met dank aan Ulfet Helvaci Ülfet Helvacı’nın katkısıyla hazırlanmıştır

Hayriye Yılmış
Oorspronkelijk kom ik uit
Noordoost Turkije, ik ben in 1948
geboren in de stad Rize. Ik heb
hier tot mijn vijftiende gewoond
samen met mijn vader, zijn 2
vrouwen en 13 kinderen.
Mijn vader is twee keer getrouwd
omdat zijn eerste vrouw in het
begin geen kinderen kon krijgen.
Later is dit wel gelukt en ik ben
haar eerste kind. In die tijd was
het in die streek niet ongewoon
om met meerdere vrouwen te
trouwen. In het begin was mijn
vader bezig met het vinden van
dagwerk, later zijn we schapen
en koeien gaan houden. De twee
vrouwen zorgden voornamelijk
voor de beesten en één van de
kinderen nam de beesten mee
naar de wei. Als oudste kind
moest ik op al mijn broertjes en
zusjes passen. Hierdoor kon ik
niet naar school. Later zijn de
andere kinderen wel naar school
gegaan maar omdat ik de oudste
was moest ik thuis blijven.
Mijn vader heeft hiervoor een
keer een bekeuring gekregen
maar dit zorgde er niet voor dat
ik naar school kon.
Ik ben opgegroeid in een streng
gezin. Ik kon het altijd goed
vinden met mijn moeder en mijn
stiefmoeder maar de relatie met
mijn vader was niet goed.
Ik mocht niet alleen het huis uit
63
1948 yılında Rize’de
doğdum. Aslen Türkiye’nin
kuzeydoğusundan geliyoruz.
15 yaşıma kadar Rize’de babam,
iki eşi ve 13 çocuk beraberce
yaşadık. Babam, ilk eşi önceleri
hamile kalamadığından, ikinci
defa evlenmiş. Ama sonrasında
ilk eşi hamile kalıp, ilk olarak
beni doğurmuş. O zamanlarda bu
yörede birden çok eşin olması garip
karşılanmazdı. Rize büyük bir
köye benziyordu. Önceleri babam
günlük işlerde çalışırdı, sonradan
ineklerimiz ve koyunlarımız oldu.
İki kadın hayvanlarla uğraşır,
çocuklardan birisi de hayvanları
otlatmaya götürürdü. En büyük
çocuk olarak ben de, erkek ve kız
kardeşlerime bakmak zorundaydım.
Bundan dolayı okula gidemedim.
Sonraki çocuklar okula gittiler,
ama en büyük çocuk olarak evde
kalmalıydım. Bu yüzden babama
bir keresinde ceza verildi, ama bu
benim okula gitmemi sağlayamadı.
Çok tutucu bir ailede büyüdüm.
Annemle ve üvey annemle iyi
geçinirdim, ama babamla aramız
kötüydü. Evden tek başıma
çıkamaz, birisiyle konuşamazdım.
Yani bütün çocukluğumu ev
ortamında geçirdim ve
bizimkilerden başkasıyla pek
temasım olmadı.

of met iemand praten. Ik heb dus
mijn hele jeugd rond het huis
doorgebracht.
Toen ik 15 jaar was, is het gezin
verhuisd naar Bursa, een stad in
West Turkije. De situatie van ons
gezin was niet slecht in Rize maar
mijn vader was toch bang dat er
niet voldoende geld zou zijn voor
het gezin en dacht in Bursa beter
werk te kunnen vinden.
In Bursa is mijn vader met een
derde vrouw getrouwd met
wie ik het een stuk minder kon
vinden. Ik heb zelf weinig
gemerkt van de verhuizing omdat
ik geen contacten buitenshuis
had.
Op mijn achttiende had mijn
vader in Bursa een huwelijkspartner
voor mij gevonden. Ik kende
deze man niet voor het huwelijk
maar er was weinig dat ik eraan
kon doen. Na het huwelijk heb
ik mijn man pas leren kennen.
Hoewel het in het begin
onwennig was is er veel
veranderd na de komst van het
eerste kind, hij bleek een goede
man en vader. Mijn man
bevond zich in een goede positie,
hij werkte in de metaalsector en
bezat een eigen huis waar we zijn
gaan wonen. Samen kregen we
drie jongens. In 19 4 is mijn man
naar Nederland gegaan.
Hij is via de officiële weg geworven
door Demka, een
64
15 yaşındayken ailece Türkiye’nin
batısına, Bursa’ya taşındık.
Rize’deyken ailemin durumu kötü
değildi, ama babam yine de ailenin
geçimini sağlayamayacağından
korkuyordu. Bursa’da daha iyi
bir iş bulabileceğini düşündü.
Bursa’dayken babam, diğer eşlerine
göre aramın daha kötü olduğu
üçüncü eşiyle evlendi. Zaten evin
dışında kimseyle görüşmediğim
için, taşındığımızı fark etmedim
bile.
Ben 18 yaşındayken babam
Bursa’da evleneceğim kişiyi
buldu. Evlenmeden önce eşimi
tanımıyordum, ama yapabileceğim
pek bir şey de yoktu.
Ancak evlendikten sonra eşimi
tanıyabildim.
Başlarda biraz yabancılık çektik,
ama ilk çocuğumuzun doğumundan
sonra çok değişti. Eşim hem iyi
bir koca, hem de iyi bir babaydı.
Eşimin işindeki konumu iyiydi,
metal sektöründe çalışıyordu ve
oturduğumuz ev onundu.
Üç oğlumuz oldu.
1974 yılında eşim Hollanda’ya
gitti. Pek çok işçisini Türkiye’den
alan Utrecht’teki metal şirketi
Demka tarafından resmi
yollardan işe alındı. Ben ise
1979’da Hollanda’ya geldim.
İki çocuğumuzu ilkokulu
bitirmeleri için Türkiye’de bıraktık,
bu sürede çocuklara kayınvalidem
baktı. Sonradan kayınvalidem de

metaalbedrijf in Utrecht dat veel
werknemers uit Turkije haalde.
In 19 9 ben ik naar Nederland
gekomen. 2 Kinderen bleven
achter in Turkije om daar de
basisschool af te maken, mijn
schoonmoeder paste in die tijd
op de kinderen. Daarna is mijn
schoonmoeder met de kinderen
naar Nederland gekomen.
Ze heeft hier 4 jaar op de
kinderen gepast en is daarna
terug gegaan naar Turkije.
Ik wilde namelijk graag werken.
Kort na aankomst in Nederland
ben ik fulltime bij een kledingfabriek
gaan werken waar ik oude
van nieuwe kleding scheidde.
Ik had al mijn hele jeugd thuis
gezeten en ik wilde nu graag
buitenshuis aan het werk.
Ik heb 20 jaar bij deze fabriek
gewerkt tot 1995. Toen ben ik
gestopt met werken vanwege
mijn gezondheid. Mijn man is
inmiddels met pensioen.
Eigenlijk is mijn eigen leven pas
begonnen na 1995. In mijn jeugd
heb ik nooit tijd voor mezelf
gehad en daarna heb ik me op de
kinderen gericht. In Nederland
ben ik ook altijd aan het werk
geweest. Nu heb ik pas tijd om
Turkse les te nemen. Omdat ik
nooit naar school ben geweest
wil ik eerst mijn eigen taal leren.
In de toekomst wil ik dan graag
Nederlands leren.
65
çocuklarla beraber Hollanda’ya
geldi. Ben çalışmak istediğim için
burada da dört yıl
çocuklara bakıp, tekrar Türkiye’ye
döndü. Hollanda’ya geldikten
hemen sonra tam gün çalışmaya
başladım. Giysi fabrikasında eski
giysilerin arasından yeni olanlarını
ayırıyordum. Bütün çocukluğumu
evde oturarak geçirdiğimden, evin
dışında bir şeyler yapmak istedim.
1995 yılına kadar yirmi yıl boyunca
aynı fabrikada çalışmaya devam
ettim. Sağlık nedeniyle çalışmayı
bıraktım. Eşim de bu arada emekli
oldu.
Aslında kendi hayatım 1995’den
sonra başladı. Çocukluğumda
kendime hiç vakit ayıramazdım,
sonrasında da kendimi çocuklara
verdim. Hollanda’da hep işte
oluyordum. Ancak şimdi Türkçe
dersine katılmaya zamanım
oluyor. Daha önce hiç okula
gitmediğimden, önce kendi ana
dilimi öğrenmek istiyorum.
İleride de Hollandaca öğrenmek
istiyorum.
Hollanda’daki ilk dönemde
başkalarıyla pek görüşmüyordum.
Dili konuşamıyordum ve
mahallemizde de az Türk vardı.
Ayrıca hep yoğun çalıştım ve
çocuklara baktım. Yani zor yıllardı.
Ancak son dönemde istediğim
faaliyetlerde bulunup, Utrecht’teki
arkadaşlarımla görüşüyorum.

Hayriye met haar man en jongste zoon in Utrecht
Hayriye, eşi ve en küçük oğluyla Utrecht’te
[1988]

In de beginperiode in Nederland
heb ik weinig contact gehad met
andere mensen. Ik sprak de taal
niet en er woonde nog weinig
Turken in de buurt. Daarnaast
heb ik altijd veel gewerkt en voor
de kinderen gezorgd.
Deze periode was dus zwaar.
Ik ben pas de laatste jaren meer
bezig met mijn eigen activiteiten
en vriendinnen in Utrecht. Ik heb
altijd het idee gehad dat ik ooit
terug zou gaan naar Turkije.
Na een aantal jaren bleek dit
moeilijk. Mijn kinderen zijn hier
opgegroeid en zullen hier
blijven. Ik kan niet zonder ze en
zal dan waarschijnlijk dus ook
hier blijven.
Het handwerken heb ik mezelf
aangeleerd. Ik was altijd bezig
met het namaken van patronen.
Ik ben pas begonnen met handwerken
na mijn huwelijk. Toen
was hier pas tijd voor. Het was in
die tijd moeilijk om spullen voor
het huis te kopen dus maakte ik
ze liever zelf. In Nederland heb ik
heel lang niet gehandwerkt vanwege
mijn werk en de kinderen.
Na 1995 heb ik het weer opgepakt
maar vanwege mijn leeftijd willen
mijn armen en ogen niet meer zo
goed, het gaat dus allemaal wel
wat langzamer!
6
Her zaman bir gün Türkiye’ye
geri döneceğimi düşünmüştüm.
Geldikten birkaç yıl sonra, bunun
zor olduğu anlaşıldı. Çocuklarım
burada büyüdüler ve burada
kalacaklar. Onlar olmadan
yaşayamam ve muhtemelen de
burada kalacağım.
Elişi yapmayı kendi başıma
öğrendim. Sürekli desen
örnekleri alırdım. Elişi yapmaya,
ancak evlendikten sonra başladım.
Bundan önce vaktim olmuyordu.
O zamanlar ev için bir şeyler satın
almaya pek paramız olmadığından,
kendim yapmayı tercih ediyordum.
Hollanda’da çok uzun bir süre
işim ve çocuklar yüzünden elişi
yapamadım. 1995’ten sonra
yeniden elişlerine başladım, ama
artık yaşımdan dolayı kollarım,
gözlerim eskisi gibi iyi değil, bu
yüzden de biraz daha yavaş gidiyor.
Met dank aan Ulfet Helvaci Ülfet Helvacı’nın katkısıyla hazırlanmıştır

Hayriye in Mekka
Hayriye, Mekke’deyken
[199 ]