Samenvatting Sociologie 2.pdf - Tentamens

Samenvatting
Sociologie 2
Auteurs:
• Frank Adriaanse
• Roy Clerx
• Tom Huveneers
• Sonny Schepers
• Roy Sweegers
• Bram Verbong
• Nick Wennekers
26 februari 2002, Eindhoven

Door Nick Wennekers Samenvatting Sociologie 2
Ultee, Arts en Flap (1996) Sociologie: vragen,uitspraken
en bevindingen H1.
Problemen, theorieën, onderzoeksbevindingen
Volwassen Sociologie is een probleemgerichte discipline die theoretisch en
empirisch beoogt te zijn.
De 3 grondregels van wetenschap en met name sociologie:
1. Stel een probleem (p)
2. Formuleer een theorie (t)
3. Verricht onderzoek (o)
Er is geen vast begin en geen zeker eind want het ene leidt weer tot het andere:
P1 -> T1 -> O1 -> P2 -> T2 -> O2
De 3 hoofdvragen van de sociologie
1. Het ongelijkheidprobleem (ook wel stratificatieproblematiek genoemd bijv:
verdient in een samenleving als het onze iedereen evenveel?)
2. het cohesieprobleem (mate van samenhang in en tussen samenlevingen ook
wel ordeprobleem genoemd)
3. het rationaliseringsprobleem (ook wel moderniseringsprobleem genoemd ->
vooruitgang v/d technologie)
Dit worden ook wel de klassieke vragen genoemd.
Problemen
Er is een logische volgorde voor het stellen van vragen:
1. Beschrijvingsvraag.(Hoe groot was de inkomensongelijkheid in Nederland in
1985)
2. Trendvraag (is de inkomensongelijkheid na WO II steeds op hetzelfde peil
geweest?) of vergelijkingsvraag (Wijkt de inkomensongelijkheid in Nederland
af t.o.v buurlanden?)
3. Verklaringsvragen (Hoe komt het dat de inkomensongelijkheid enz…)
4. Toetsingsvraag (Antwoord op de verklaringsvraag(=theorie) moet
voorhanden zijn)
Theorieën
Theorie: gedachtenconstructies waarmee wordt getracht verschijnselen te verklaren
Verklaring: de afleiding van bijzondere uitspraken (wetmatigheden en condities)
,die een bepaald verschijnsel beschrijven (= explanandum), uit een aantal andere
uitspraken (=explanans). -> hieruit volgt dat wanneer de condities 1 t/m xx zich
voordoen, dan kan volgens de wetmatigheden 1 t/m xx niet uitblijven dat het
verschijnsel( = explanandum) zich voordoet.
Deductief systeem: uit de hogere wetten (uitspraken die door ervaringsgegevens
zijn bekrachtigd) of hypothesen (nog niet bekrachtigd) kunnen lagere
veronderstellingen worden afgeleid.
Onderzoeksbevindingen:
De confrontatie van sociologische theorieën en verklaringen met de sociale
werkelijkheid heet:
26 februari 2002 1

Door Nick Wennekers Samenvatting Sociologie 2
Sociologisch onderzoek: de vaardigheid om sociale verschijnselen zo waar te
nemen en vast te leggen dat ze iets zeggen over de houdbaarheid van sociologische
theorieën.
Theorie en onderzoek staan niet los van elkaar. Theorieën geven richting aan een
onderzoek doordat ze toetsingvragen oproepen; onderzoeken geven aanleiding tot
theorieontwikkelingen doordat ze door het beantwoorden van verschijnings-, trend-,
vergelijkings- en toetsingvragen nieuwe verklaringsvragen oproepen.
Sociale problemen en sociologische problemen
Sociologische problemen: kenmerken van de samenleving die door sociologen
zijn “geproblematiseerd” en daardoor tot hoofdvragen van de sociologie worden.
(zoals ongelijkheid, cohesie en rationalisering)
Sociale problemen: ontstaan wanneer betrekkelijk algemeen gedeelde doeleinden
niet worden bereikt en mensen dat als problematisch ervaren.
De verschillen tussen deze soorten problemen zijn niet erg groot en er zijn bruggen
mogelijk bijvoorbeeld:
1. Sociale problemen kunnen de aanleiding zijn voor sociologische vragen
2. Oplossingen van sociale problemen zijn soms te ontlenen aan antwoorden op
de hoofdvragen van de sociologie
3. Sociologisch onderzoek wijst meer dan eens uit dat oplossingen voor sociale
problemen in de praktijk niet werken
Sociale problemen zijn normatief en praktisch (handelings- en waarderingskwesties)
Sociologische problemen zijn beschrijvend en verklarend (logische argumenten en
empirische onderzoeken)
26 februari 2002 2

Door Nick Wennekers Samenvatting Sociologie 2
Wallace en Wolf (1986) Contemporary Sociological Theory.
Continuing the classical Tradition
Recent theoretical developments
Historische trends
In Amerika zijn 2 dingen duidelijk:
In 1950 was functionalisme het belangrijkst en keek men vooral op
marcosociologisch niveau. In 1960 en 1970 kwamen de neo-marxisten in opkomst en
werd de analytic conclicy theory steeds belangrijker en keek men meer en meer naar
de details van person to person encounters (microsociologie).
Sociale veranderingen die dit veroorzaakten waren:
1. Verschillende sociale ervaringen van verschillende generaties sociologen.
2. In de 60er jaren vervielen oude culturele gebruiken en kwamen de alternative
lifestyles op. Men kreeg meer interesse in onderlinge relaties. Men viel steeds
meer de wetenschap aan, die te weinig met emoties bezig was.
3. Verschuiving van intellectuele interesse van de hele wetenschappelijke
wereld.
Men kreeg dus meer interesse in de conflict theory omdat de samenlevingen niet
goed functioneerden.
De laatste jaren heeft er weer een andere verschuiving plaatsgevonden. Er is een
vernieuwde interesse in algemene wetten en in het sociale gedrag van
samenlevingen.
Dus sociologen tonen nu interesse in de interactie tussen de menselijke biologie en
perceptie aan de ene kant en sociaal gedrag aan de andere.
Part 1 structuralism
French structuralism
Terwijl Britse en Amerikaanse sociologen vooral kijken (met empirisch onderzoek)
naar het menselijke gedrag om de samenleving te begrijpen, kijken franse sociologen
vooral naar wat mensen zeggen en denken.
Claude levi-strauss werd bekend door zijn analyse van verwantschap (kinship), maar
houdt zich vandaag de dag vooral bezig met het verklaren van mythen en het
identificeren van constanten die in de oneindige hoeveelheid verhalen liggen. Hij
denkt dat er vaste patronen(structuren) in alle gedachten zitten. Hij dacht dat deze
processen ons tot mens maken. Dus we moeten op een bepaalde manier denken
voordat we een sociaal leven kunnen hebben. Dit betekent dus dat de mensen de
maatschappij vormen en dat je niet door de maatschappij gevormd wordt
Denkwijze van Strauss: we verdelen alle dingen in tijd en ruimte en zien
tegenstellingen(opposites) waardoor categorieën gevormd worden. Nadat we
tegenstellingen hebben gevormd vormen we tussenstappen (intermediates)
bijvoorbeeld voedsel kan van zijn normale staat naar een veranderde en van een
natuurlijke staat naar een kunstmatige of culturele staat gaan:
3

Door Nick Wennekers Samenvatting Sociologie 2
Gekookt
Rauw Normaal
Verrot
Veranderd
Cultureel Natuurlijk
Hoewel straus’ ideeën in twijfel worden getrokken, hebben we de verschuiving van
extreme culturalism naar een zoektocht voor universelen aan hem te danken.
Michel Foucault(1929-1984) schreef boeken over history and the systems of thought
en vooral de extremen hiervan bijvoorbeeld gedachtes bij folteringen. Hij verklaart
bijv. de manier waarop mensen gedacht en geschreven hebben over gekheid en de
veranderingen die hierin hebben plaatsgevonden vanaf de middeleeuwen.Volgens
foucault is aan de gevangenis en het gesticht de maatschappij af te lezen. De manier
waarop de mensen de wereld zien en begrijpen is de manier waarop macht wordt
toegepast. De laatste 100 jaar komen we meer in het scientifico-legal complex
waardoor ook lijfstraffen verdwijnen. Ook foucault ideeën worden in twijfel getrokken
door velen.
Over het gehele franse structuralisme kan gezegd worden dat het gevaarlijk is om
alleen te kijken naar geschreven en gesproken woorden. Deze zijn slechts een deel
van een maatschappij. Structuren van de geest zijn slecht één factor die beschouwd
moet worden naast vele anderen.
American structuralism: Peter Blau
De meeste Amerikaanse sociologen waren het niet eens met de franse, maar er
waren zeker overeenkomsten. Ook de Amerikanen hadden interesse in structuralism
ook door de opkomst van computerprogramma’s.
Terwijl de Fransen meer interesse hadden in de concepten en intellectuele
processen ging het Peter Blau vooral om de sociale structuren (die dus empirisch
getest kunnen worden) bijvoorbeeld verdeling van werk en vriendschappatronen.
Primitive social structure
Blau heeft een theorie over sociale structuur uitgezet aan de hand van een aantal
aannemingen. De vraag die hij stelde was: “What integrates a society?”.
Zijn belangrijkste aanneming: “some kind of social association is neccesary for
integration””. Dit betekent dat er dus daadwerkelijke sociale interactie moet zijn wil
er geïntegreerd worden. Een sociale structuur wordt gevormd door zijn parameters
dus door de karakteristieken die mensen van elkaar onderscheiden (bijvoorbeeld
geslacht en leeftijd).
Er zijn nominale parameters(geslacht, religie) die zorgen voor horizontale
groepenverdeling(heterogeneity) en gelaagde (graduated) parameters (inkomen,
opleiding, macht) die voor verticale groepenvorming (inequality) zorgen.
Blau zei ook dat dat mensen in een kleinere groep vaker contact hebben met
mensen uit een grotere groep dan andersom want natuurlijk logisch is want er zijn
veel meer mensen in die grote groep. Voorbeeld: Veel donkere mensen hebben
blanke vrienden in Nederland, andersom veel minder. Dit komt omdat er veel minder
donkere mensen zijn.
Dus veel problemen hebben een structurele oorzaak en geen culturele.
Andere conclusie:
Alhoewel heterogeniteit barrières creëert voor sociale contacten, worden deze
barrières weer verzwakt als er een hele grote heterogeniteit is. Hoe meer
4

Door Nick Wennekers Samenvatting Sociologie 2
heterogeniteit, hoe kleiner de groepen en dus des te meer contacten tussen de
groepen.
Durkheim revisited
Durkheim geloofde dat primitieve maatschappijen door gezamenlijke opvattingen
(mechanical solidarity) bij elkaar gehouden werden en moderne maatschappijen door
onderlinge afhankelijkheid door de verdeling van arbeid (organic solidarity). Hoe
meer verdeling van arbeid, des te meer zijn we van elkaar afhankelijk.
Blau zegt dat de verdeling van arbeid inderdaad de kans op sociale contacten tussen
verschillende groeperingen vergroot maar dat dit niet het geval hoeft te zijn. (in
Afrika is een grote arbeidsverdeling maar geen goed geïntegreerde samenleving)
Blau’s theorie is wel beter geschikt als verklaring van de factoren die sociale
integratie beïnvloeden dan als de grote theorie voor sociale structuren.
Part 2 Network analysis
Het doel van een netwerk analyse is de gecompliceerde contacten van de mensen te
verhelderen en te analyseren hoe het gedrag van mensen binnen een netwerk is.
Bij netwerk analyse gaat het niet om algemene regels maar om het gedrag van
individuele mensen.
Ze proberen door vele studies te verklaren wat de vertakkingen (ramification) voor
een invloed hebben op de mensen in een netwerk.
Sociale netwerken zijn dingen die ons beïnvloeden en waarop we reageren
(vergelijkbaar met het verkeer, ook hier gebeuren ongelukken en zijn er
opstoppingen)
Sociometry and cognitive balance
Bij gevormde klieken (groepen) moet iedereen elkaar accepteren. Groepen waar
meerdere mensen elkaar niet mogen, zijn gedoemd om uit elkaar te vallen.
Groepen worden na verloop van tijd hechter (‘slechte’ groepsleden zijn weg) en de
kloof tussen groepen wordt groter.
Network analysis
Sociometry and cognitive balance kijkt alleen naar de verbindingen tussen mensen,
maar bij netwerk analyse wordt ook gekeken naar de banden tussen zijn vrienden of
familie.
Bijvoorbeeld: George is een vriend van John en Paul maar John en Paul mogen
elkaar niet zo. Wanneer er nu nog een vriend van George is die ook goed met Paul
kan opschieten, dan is het waarschijnlijker dat de vriendschap met John eerder
beëindigd worden dan die met Paul.
Zulke blokschema’s vertellen dan
George
ook veel over relaties en hoe
deze relaties of zelfs hele
maatschappijen zich zullen gaan
+ +
Paul John
-
5
gedragen.
Verschillende netwerkstructuren
zorgen voor verschillende
ontwikkelingen binnen
netwerken.
Granovette:

Door Nick Wennekers Samenvatting Sociologie 2
Mensen met erg hechte netwerken komen niet zo vaak in contact met mensen buiten
dit netwerk als mensen met een minder hecht netwerk. Zo’n Loosely-knit network is
belangrijk voor het verspreiden van informatie en om houvast te krijgen in een grote
samenleving. Hoe meer connecties je hebt hoe sneller je iets gedaan krijgt.
Door de netwerk theorie kan de dynamica van menselijk gedrag begrepen worden.
Part 3 sociobiology
Sociobiologie is de studie naar de biologische achtergronden van menselijk gedrag.
Sociobiologie is eigenlijk ontstaan doordat mensen steeds vaker kritiek hadden op de
symbolische aard van sociologie i.p.v. de menselijke aard. Zowel onze genen als
onze omgeving speelt een rol in de maatschappij.
Sociobiologen geloven dat biologische factoren en genetische invloeden grenzen
stellen aan ons gedrag. Deze grenzen komen door de evolutie en moeten aan de
hand van natuurlijke selectie begrepen worden.
Fox zegt dat er in verschillende culturen veel verschil is in “symbolic disguises” maar
dat er vaak zeer veel overeenkomsten zitten in de onderliggende sociale cultuur
bijvoorbeeld over incest, zelfmoord, homo’s enz. Dit is het aard van het beestje.
Wij zijn een speciale primaat; een primaat dat culturen voortbrengt en volhoud als
cultureel beest. “Culture does not represent a triumph over nature, in behaving
culturally we are behaving naturally”.
The new biology: selfish genes and altruistic(onbaatzuchtige) creatures
Het is moeilijk om de rol van biologische factoren te onderzoeken. Iedereen denkt dat
omgeving en cultuur beiden belangrijk zijn.
Dit kan bijvoorbeeld door je af te vragen hoe de theoretische voordelen die hebben
plaatsgevonden op het gebied van biologie en theologie ons leven verlichten.
Onbaatzuchtigheid is hierbij belangrijk omdat het veel theorieën naar voren brengt.
Sterke genen hebben de neiging te overleven, waardoor het blijft bestaan.
(natuurlijke selectie) ook wel gene selfishness genoemd
Één theorie is dat onbaatzuchtigheid voor doordat men het doet “for the good of the
species” (bijen) maar zulke genen zullen niet lang blijven bestaan.
Wel wordt altruistic behaviour vaak verklaard aan de hand van “kin selection”, dus
dat we onze eigen familie beschermen en dus wederom zorgen dat de sterke genen
zich voort kunnen planten en blijven bestaan. Dus wat wij als normaal zien, het
passen op onze kinderen, is eigenlijk een genetisch proces om te overleven.
Vaak doen we echter ook op het gebied van wederzijdse onbaatzuchtigheid met
anderen ons voordeel.
80% van alle maatschappijen hebben “patrilocality”(naar de vader gericht?) als de
dominante bestaansvorm.
Maar ook altruism en reciprocity kan voorkomen zonder dat het bedoeld is om de
natuurlijke selectie of het genetisch erfgoed te bevorderen.
Sociobiologie wordt vaak niet gezien als een studie op zich maar gebruikt om dingen
binnen een vakgebied te verklaren. Veel anthropologisten beschouwen menselijke
overlevingsdrang en reproductie zowel als belangrijke invloeden op de overleving
van culturele en sociale bezigheden als normale fysieke karakteristieken.
6

Door Nick Wennekers Samenvatting Sociologie 2
Biology and culture
Sociologen die sociobiologie willen integreren in hun werk kunnen ruw verdeeld
worden in degenen die:
1. neo-darwinisme concepten in hun onderzoeken naar cultuur toepassen en
zich dus bezighouden met culturele evolutie
2. geinteresseerd zijn in de manieren waarop de biologische en
omgevingsfactoren grenzen leggen aan onze sociale levens.
Campbell:
Het is geen onzin om te zeggen dat human culture een product is van selectieve
evolutie en fysieke en psychologische attributen. Het feit dat cultuur niet genetisch
bepaald is op een manier zoals onze nieren dat zijn wil niet zeggen dat we onze
cultuur random selecteren. Over een hele tijd kan men opgebouwde cultuur en het
sociale systeem zien als het product van toegepaste evolutie.
Zo’n theorie (zowel biologische als culturele evolutie) is bekend als “Dual
Inheritance theory”.
Campbell en andere aanhangers van deze theorie verschillen met andere sociologen
in visie op het gebied van de interactie tussen biologische en sociale factoren.
Campbell is het er ook mee een dat we met de theorieen van ‘kin selection’ en
‘reciprocal altruism’ niet veel opschieten en dat ‘for the good of the species’ onzin is.
Maar Campbell zegt wel dat religie en moraliteit te maken hebben met de evolutie in
de zin van selfish human nature en dat er dus gekeken moet worden naar de link
tussen geëvolueerde culturele systemen en biologisch geëvolueerde kenmerken.
We hebben kenmerken die ons niet alleen helpen in het socialiseren maar die ook
zorgen dat we willen socialiseren.
Anthropologisten hebben de meeste aandacht geschonken aan de link tussen
menselijke survival en reproductie aan de ene hand en culturele en sociale
bezigheden aan de andere hand.
Hier worden verdere nog meer voorbeelden van onderzoekers gegeven die dit ook
deden. Even zelf lezen.
Religie heeft veel te maken met reproductie, wanneer in de religie gezegd wordt dat
seks iets onzedelijks is, dan is dat een directe respons op de fysieke wereld en de
mensen reageren hier dan weer op. Voorbeeld: Bij de islam wordt geen minimum
leeftijd gegeven om te trouwen -> sneller en meer kinderen. Je hebt pro-natalists
(meer kinderen) en anti-natalists. Natuurlijk is niet alleen godsdienst een factor die
de reproductie bepaald, economie bijvoorbeeld is er ook zo een.
Biology and sociology
De ontwikkeling van sociobiologie zal socialisten aanmoedigen om reproductie,
schaarsheid en onzekerheden in de leefomgeving te beschouwen als factoren die
belangrijk zijn om het gedrag van mensen en dieren te begrijpen.
Conclusion: sociological theory and education: five views of the
school
De gelijkenissen tussen verschillende theorieën aan de hand van onderwijs:
Je kan je de volgende vragen stellen:
• Wat verklaart de enorme omvang van het moderne onderwijssysteem?
(macrosociologie en kan verklaard worden aan de hand van functionalisme en de
conflict theorie)
7

Door Nick Wennekers Samenvatting Sociologie 2
• Waarom doen sommige studenten het goed en vallen anderen af?
(microsociologie, exchange theorie, symbolische interactie en phenomenology)
Ad vraag 1.
• Functionalisme verklaart de omvang van het onderwijs aan de hand van de eisen
van de moderne industriële economie. De kinderen worden dus klaaargestoomd
voor de grote wereld. Ouders kunnen de juiste kwaliteiten in hun kinderen niet
naar boven halen, daarvoor is het onderwijs.
• Anderen zeggen dat de groei v/h onderwijs te wijten is aan de toenemende
technologische kennis die nodig is in het bedrijfsleven.
• Volgens de conflict theorie is het onderwijssysteem niet geheel een functionele
reactie op sociale benodigdheden. Zij zegt dat scholing ook een competative
strijd is naar status en erkenning. Dus ook iets individueels.
Ad vraag 2.
• Volgens de fashion exchange theorie maakt iedereen rationele keuzes op basis
van kosten en opbrengsten van verschillende acties.
• Symbolische interactionisten benadrukken de individuele motieven en
interpretaties van acties. Zij houden zich bezig met hoe groepen en studenten
interacteren. Bijvoorbeeld als de leerlingen door de leraren gezien werden als
dom dan dachten ze zelf ook dat ze dom waren en gingen ze zich hier naar
gedragen.
• Phenomenology kijkt naar de analyse van spraakpatronen, concepten en
beweringen in gesprekken tussen leraar en leerling en of de antwoorden van de
leerling als goed of fout bestempeld worden.
Dus de verschillende theorieen helpen ons allemaal verschillende problemen te
begrijpen. Ze leveren allemaal hun eigen bijdrage.
8

Door Rob Sweegers Samenvatting Sociologie 2
Hoofdstuk 4 Sociologie en afhankelijkheidssystemen
Onderlinge afhankelijkheid (=afhankelijkheidssysteem)
De interactiesystemen waarin individueel gedrag geanalyseerd kan worden,
zonder het begrip rol erbij te betrekken.
Kenmerk: De handelingen van de actoren van het systeem collectieve
verschijnselen veroorzaken die door de actor niet als zodanig bedoeld zijn.
Roldrager
Roldrager en rol komen voor bij functionele systemen.
Actor
Een individu die zich gedraagt zonder dat dit uit een rol voortspuit(bij
afhankelijkheidssystemen).
Overshooting-effect:
De beperkte gevolgen van het individuele gedrag worden op globale niveau
versterkt door de onderlinge afhankelijkheid van de actoren.
Self-fullfilling prophecy (Merton)
Het geloof in de echtheid van het gerucht heeft de echtheid ervan tot gevolg.
Dit resultaat werd door geen van de actoren als zodanig gewild.
Aggregatie- of spontaan effect
Een gevolg van gedragingen, dat door de actoren in een systeem niet
bedoeld is, maar dat uit hun situatie van onderlinge afhankelijkheid voortkomt.
Afhankelijkheidssystemen zijn rijker aan spontane effecten. In feite is de overgang
van een ongeorganiseerde naar een georganiseerd systeem vaak toe te schrijven
aan duidelijke verlangen van de sociale actoren ongewenste actoren uit te
schakelen. Het is duidelijk, dat een organisatieproces het invoeren van normen en
beperkingen van de vrijheidsmarge van individuen noodzakelijk maakt, met als
resultaat dat bepaalde categorieën gedragingen in rollen opnemen. Voorbeeld:
Wanneer bij een staking de verkeerslichten niet meer werken, kan de automobilist
niet meer op juiste wijze zijn rol interpreteren. Hij is dan als acteur zonder geheugen,
die ook nog zonder souffleur zit. Er ontstaat een spontaan effect
(verkeersopstoppingen) dat niet door de acteurs is gewild, maar dat juist ieder had
willen voorkomen.
Enkele klassieke voorbeelden van spontane effecten
Contradictie(Hegel)
De wil van individuele personen kan tegen zichzelf gericht worden.
Belangrijk voorbeeld:
Wet van verminderde meeropbrengst(Marx)
De kapitalist maakt grotere winsten naarmate de totale productie groter
is(overige factoren gelijkblijvend) en naarmate de vaste kosten groter zijn dan
de variabele kosten.
Investeren
• Offensieve waarde: Als ik als eerste een productievergroting bereik, kan
ik mijn producten tegen een lagere prijs op de markt brengen en mijn
concurrenten een deel van hun klanten ontnemen.
9

Door Rob Sweegers Samenvatting Sociologie 2
• Defensieve waarde: Bescherming tegen risico’s die ik loop door
investeringen van andere.
• Een strategie die zowel offensief als defensief is kan gevolgd worden door
alle betrokkene.
Volgens Marx leidt elke vergroting van de productiviteit het systeem naar een
denkbare eindtoestand, waarin de productiekosten slechts een minimale loonfractie
omvatten en waarin de winstmarge dientengevolge praktisch nihil is. Dit leidt tot een
slecht dienst aan het kapitalisme.
Zwakheid aan Marx’ materialisme: Het toeredeneren naar een eindresultaat betekent
niet dat het ook werkelijk wordt.
Als we veronderstellen dat de kapitalist bij Marx de wet van verminderde
meeropbrengst ken en als juist ziet, leidt dit niet ipso facto tot uitschakeling van het
ongewenste gevolg. Een ‘materialistische’ interpretatie op dit punt is
gerechtvaardigd, maar dit is niet langer als men tot de conclusie komt, dat de actoren
de wet van verminderde meeropbrengst zelf niet onherroepelijk kunnen veranderen.
Einde voorbeeld Marx
Simmels analyse
De vorm van waarin het economische ruilverkeer zich afspeelt, beïnvloedt de
relatie tussen sociale actoren.
Patroon- of configuratievariabelen(Parsons)
Specifiek/diffuus, universeel/bijzonder, emotioneel neutraal/emotioneel
geladen, doelgericht/ascriptief.
Wanneer we Simmels hypothesen in Philosophie des Geldes formaliseren, zouden
we kunnen zeggen dat de verandering van het economische verkeer na de
introductie van het geld enerzijds tot gevolg had dat de onderscheidingen duidelijker
gesteld werden, anderzijds betrekkingen van specifiek, universele, emotioneel
neutrale en doelgerichte aard veel meer gingen voorkomen.
In sommige gevallen vindt de interactie plaats binnen de context van rollen
(functionele systemen). In andere gevallen is het begrip rol bij de analyse
(afhankelijkheidssystemen). De onderlinge afhankelijkheid kan verschillende vormen
aannemen, te weten directe onderlinge afhankelijkheid en indirecte onderlinge
afhankelijkheid.
Bijzonder feit
Systemen van onderlinge afhankelijkheid verschillen erg van elkaar, waardoor het
bijna nutteloos is hierover algemene waarheden uit te spreken. Hoogstens kan hij
enkele fundamentele structuren bloot te leggen.
Spontane effecten klassieke vormen:
• Versterking (de toegenomen anti-neger houding bij Amerikaanse arbeiders
voorbeeld zie dictaat pagina 77)
• Omkering (de negers in de getto werken met hun bewapening mee aan de
ontspanning van de betrekkingen tussen bevolkingsgroen pagina 84
onderaan)
• Tegenstelling (Marx kan niet voldoen aan de doelstellingen op korte
termijn(winst maken) en op lange termijn(de situatie vermijden om geen winst
meer te kunnen maken pagina 79 onderaan)
• Sociale vernieuwing (de reductie tot de kern van de familie)
• Stabilisatie (conflicten worden geïnstitutionaliseerd)
10

Door Rob Sweegers Samenvatting Sociologie 2
Structuren waarin verschillen worden geneutraliseerd en waarin
divergentie-effecten optreden
Spontane effecten die sociaal belangrijk zijn:
• Neutraliserend effect: De stabiliteit van de publieke opinie(een collectief
verschijnsel) komt voort uit een grote instabiliteit van individuele opinies.
Voorbeeld: het verkrijgen van gelijke opleidingskansen heeft geen
uitwerkingen op de structuur van de sociale mobiliteit.
• Divergentie effect: Voorbeeld: de kosten van het verkrijgen van een
maatschappelijke positie, namelijk de investering in de opleiding, stijgen
voortdurend.
Meritocratisch
In mate van bekwaamheid
Structuren waarin achteruitgang, segregatie, frustratie en onderling
versterking optreden
Spontane effecten die ongewenst effect veroorzaken:
• Achteruitgangeffect. Voorbeeld: achteruitgang van de binnensteden in VS
(pagina 95 onderaan)
• Segregatie. De veeleisende gebruiker(die dikwijls ook degenen zijn met de
financiële middelen) sluiten zich aaneen en isoleren zich van anderen. Zo wil
de logica van de processen dat de hierbij geconstateerde positieve effecten
(niemand betwist het nut van de wegen in Nigeria pagina 95 halverwege)
soms moeilijk te beheersen negatieve effecten oproepen.
• Frustratie voorbeeld pagina 100-101
• Onderlinge versterking Voorbeeld van Schelling pagina 103 vanaf als besluit
tot einde pagina.
Oligarchische macht
Ligt eenvoudig in het feit dat de kiezers voor hun partij een latente groep
vormen. Een meerderheid van deze kiezers zou willen dat de partij van
gedragslijn veranderde, maar zij zijn met betrekking tot de organisatie die
beweert hun belangen te vertegenwoordigen, in de situatie van een grote
georganiseerde groep.
Durkheims theorie over anomie
Dat in sommige gevallen morele of wettige beperkingen een goed middel
kunnen zijn om de sociale actor te beletten zich te goeder trouw in te laten
met gedrag, dat leidt tot ongewenste resultaten.
Het dialect van onderlinge afhankelijkheid
Door de algemene eigenschappen van afhankelijkheidsstructuren te identificeren en
et analyseren, draagt de socioloog veel bij tot het begrip historische processen. Zelfs
een oppervlakkige blik op deze structuren kan aantonen hoe theorieën te kort
schieten die de sociale veranderingsmechanismen proberen te verklaren volgens
een uniek schema als dat van de conflicten tussen elkaar vijandgezinde groepen,
van ‘de toekomst bepalende’ grootheden(sociale klassen, sociale bewegingen) of dat
van (economische, culturele, enz) ‘factoren’ van verandering.
11

Door Rob Sweegers Samenvatting Sociologie 2
Hoofdstuk 5 Sociologie en sociale verandering:
reproduktie-processen
Sociale dynamica
De sociologisch analyse van sociale verandering.
Kenmerken moderne sociologie van sociale verandering
De moderne sociologische analyse is erop gericht de logica te ontdekken in
de verandering van de systemen met een beperkte interactie dat deze
geanalyseerd kunnen worden met de instrumenten waarover een socioloog
beschikt.
Methodologisch individualisme: De sociale verandering, op
macrosociologisch niveau, slechts te begrijpen is als men afdaalt tot het
niveau van de meest elementaire sociale actoren of acteurs, die de basis
vormenvan de systemen van onderlinge afhankelijkheid waarvoor hij zich
interesseert.
Spontaan effect
Het komt voort uit het geheel van individuele gedragingen, het weerspiegelt
op geen enkele wijze de bedoelingen van de acteurs.
Lazarsfeld hypothese
Het aanvaarden van de vernieuwing veronderstelt de tussenkomst van een
mechanisme waarbij persoonlijke invloed een rol speelt.
Hägerstrand aanvullende hypothese
Van een ongelijke ‘weerstand tegen verandering’ bij de actoren.
Rituele type
Een jarenlang bestaande praktijk kan niet slecht zijn.
Twee fasenschema van Lazarsfeld
Het is allereerst nodig dat de sociale actor voordat hij tot de daad, namelijk de
aanvaarding van de vernieuwing, overgaat, over het bestaan en de voordelen
hiervan wordt ingelicht. In de tweede plaats moeten zijn situatie en eventueel
zijn houding en verwachtingen het mogelijk maken, dat hij zich openstelt voor
de persoonlijke invloed van zijn naasten(en dat hij ontvankelijk is voor invloed
van anderen). Ten slotte is noodzakelijk dat deze invloed merkbaar is en zich
uit in het aanvaarden van de vernieuwing.
Hägerstrand’s model
Dit model heeft een kunstmatig beeld geconstrueerd van de verspreiding van
het proces, tot de verheugende constatering dat dit kunstmatige beeld een
bijna correct beeld geeft van de feitelijke situatie
De axioma’s van het model zijn de volgende:
1. Aan het begin van het proces heeft een van de actoren de
vernieuwing geaccepteerd.
2. De actoren van het systeem ontmoeten elkaar paarsgewijs.
3. De actoren verschillen wat betreft hun bereidheid de vernieuwing te
accepteren. Deze bereidheid is verspreid volgens een hypothetische
verdeling, waarvan men de parameters bekend veronderstelt.
4. De bereidheid de vernieuwing te accepteren neemt toe met het aantal
ontmoetingen, waarbinnen een positieve persoonlijke invloed wordt
uitgeoefend. Deze verandering wordt bepaald door een functie die het
12

Door Rob Sweegers Samenvatting Sociologie 2
aantal ontmoetingen koppelt aan de bereidheid tot acceptatie van de
vernieuwing. Van deze functie worden parameters verondersteld.
5. De waarschijnlijkheid van de ontmoetingen tussen de actoren is
ongelijk en hangt af van de onderlinge afstand via een wiskundige
functie, waarvan men de parameters veronderstelt.
De analyse geeft een goede illustratie van de moderne sociologie van de sociale
verandering, die de volgende principes volgt:
1. De analyse beoogt een verschijnsel of een geheel van verschijnselen te
verklaren op systeemniveau(een interactie- of afhankelijkheidssysteem)
2. Dit verschijnsel of deze verschijnselen worden beschouwd te zijn
voortgekomen uit het gedrag van de actoren van het systeem.
3. Aangenomen wordt dat de verschijnselen die men waarneemt in het systeem
en die men wil verklaren, niet het gevolg zijn van de wil of de intenties van
roldragers. Wanneer de beweringen onder 2 en 3 worden gecombineerd kan
men zeggen dat de globale verschijnselen die verklaard moeten worden,
beschouwd worden als spontane verschijnselen.
4. Het gedrag van de individuen is, zij het impliciet, doelgericht.
5. De voorstelling van het individuele gedrag heeft betrekking op wat wij in het
eerste hoofdstuk(????) een complexe gedragstheorie hebben genoemd.
Het feit dat het hanteren van een complexe gedragstheorie geenzins een beletsel is
voor het vaststellen van de spontane eigenschappen van de interactie-systemen, die
ontstaan uit het individuele gedrag.
Sociologie
Een wetenschap is van het bijzondere verschijnsel en, meer expliciet, een
discipline met als latente roeping het herkennen van algemene structuren
vanuit de analyse van bijzondere verschijnselen.
Sociologische analyse van sociale veranderingen
De sociologische analyse van bijzondere processen bestaat uit de
interpretatie van die processen als de concretisering en combinatie van
algemene structuren.
Sociologische theorie over de verandering
De sociologisch theorie over de verandering kan slechts worden gezien als
een poging fundamentele soorten veranderingen te identificeren vanuit de
analyse van bijzondere processen.
13

Door Rob Sweegers Samenvatting Sociologie 2
d
Omgeving
Categorie acteurs G1,G2,..,Gm
Economische gegevens(E2)
Historische gegevens(E3)
Enz(Ek)
a
Interactie-systeem
Categorische acteurs C1,..,Cn
Individuele variabelen I1,..,In
Relationele variabelen R1,..,Rp
b
Uitkomsten
Gebeurtenissen F1,..,Fq
Verdelingen D1,..,Dr
Enz.
A en b zijn causale verbanden en zijn bij elke analyse aanwezig. De pijlen c en d (en
e) typen zijn feed back effecten en hoeven niet aanwezig te zijn.
Er zijn drie belangrijke soorten processen te onderscheiden(zie pagina 121):
1. Herhalingsprocessen(reproductieprocessen of geblokkeerde processen):
Afwezigheid van feed back effecten(geen c, den e verbanden). Het systeem
veroorzaakt geen enkele wijziging van de omgeving, noch van zijn
betrekkingen met de omgeving.
2. Processen met feed back mechanismen, uitsluitend gaande van de
uitkomsten in de richting van interactiesysteem(pijl c aanwezig, d en e niet).
De processen van deze soort veroorzaken geen enkele directe of indirecte
wijziging van de omgeving. Om redenen die later zullen blijken, preken we
van cumulatie-processen.
3. Processen met (directe of indirecte of directe en indirecte) feed back effecten
op de omgeving. Deze het transformatie-processen.
Het kan voorkomen dat een cumulatie-proces overgaat in een transformatie-proces.
Dit kan door exogene(wijzigingen van de omgeving ten gevolge van elementen die
niet voorkomen in de drie blokken van het diagram) en endogene(causale verbanden
van het type c, d of e) factoren die bijdragen tot een wijziging van de institutionele
omgeving van het afhankelijkheidssysteem. In het tweede stadium neemt het proces
dus de vorm aan van een transformatie-proces.
Voorbeeld reproduktieproces vanaf pagina 120 een keer doorlezen
Primaire groepen
Worden gekenmerkt door betrekkingen waarbij solidariteit en altruïsme optreden. In
andere termen volgens pattern variabele zijn deze personen diffuus/
particularistisch/niet doelgericht/emotioneel geladen. In weer andere termen: ze
14
e
c

Door Rob Sweegers Samenvatting Sociologie 2
benaderen meer het type van de Gemeinshaft als van Gesellshaft. Dit zijn statische
benaderingen.
In dynamische termen spreekt men van een eenheid die samenhorig is en
afhankelijk is van de contacten met de omgeving.
Na Durkheim heeft Eisenstadt duidelijk aangetoond dat een primaire groep die in een
vreemde omgeving een cultuur te zien geeft, waarin solidariteit en wederzijdse hulp
hoog genoteerd staan. Zo’n cultuur weerspiegelt de stabiliteit van de structuur, die
door de omgeving aan de groep wordt opgelegd
15

Door Sonny Schepers Samenvatting Sociologie 2
Hoofdstuk 6: sociologische en sociale verandering:
Cumulatieprocessen en veranderingsprocessen
(transformatieprocessen)
Cumulatieprocessen
Cumulatie processen zijn eerder gedefinieerd als processen die gekenmerkt worden
door het bestaan van feed back-mechanismen, gaande van de uitkomsten van het
interactiesysteem naar het interactiesysteem zelf.
Er wordt een voorbeeld aangehaald uit de periode tussen de twee wereldoorlogen
waarbij het resultaat van een interactie (agressief opstellen of gematigde houding
aannemen ten opzichte van elkaar, Geallieerde versus Duitsland) een mogelijke
verandering tot gevolg heeft van de structuur van het interactiesysteem in de
volgende fase.
Sommige typen cumulatieprocessen lijken intrinsiek niet omkeerbaar, bijvoorbeeld
het uitbreiden van wetenschappelijke kennis. Dit typen processen heeft bijgedragen
aan het geloof in het fatale en niet-omkeerbare karakter van vooruitgang in de 19 e
eeuw.
Cumulatieprocessen behouden als regel slechts voorwaardelijk een constante
richting. Dit belangrijke voorbehoud betekent niet dat er geen werkelijke
cumulatieprocessen kunnen worden onderscheiden en ook niet dat het nutteloos is
processen die intrinsiek cumulatief zijn te plaatsen tegenover processen die men
hypothetisch cumulatief kan noemen.
Processen kunnen zowel cumulatief zijn als gericht zijn, dit blijkt bijvoorbeeld uit
verschijnsel dat arbeidsverdeling een exogene (vergroting sociale dichtheid) als een
endogene oorzaak (schaalvergroting)heeft. Cumulatief omdat het bereikte niveau
van arbeidsverdeling de vergroting van de arbeidsverdeling in het volgende stadium
meebepaalt. Het is gericht in die zin dat het proces leidt tot een steeds toenemende
arbeidsverdeling. Uit deze analyse ontleent men de stelling dat de moderne
samenleving steeds individualistischer wordt.
Schommelingsprocessen
Schommelingsprocessen vertegenwoordigen een belangrijke deelverzameling
binnen de verzameling van cumulatieprocessen. Cumulatie processen worden
gekenmerkt door een feedbackeffect van uitkomsten op het interactiesysteem. De
aanpassing van interactiesysteem gaat echter gepaard met schommelingen.
Schommelingsprocessen doen zich voor als de beslissingen van sociale actoren tot
stand komen uit onzekerheid.
Schommelingen zijn in het algemeen te verklaren als de uitwerking die de
feedbackeffecten van de uitkomsten van het afhankelijkheidssysteem, waarbinnen
deze effecten ontstaan, hebben op de structuur van dit systeem.
Veranderingsprocessen
Definitie: Veranderingsprocessen worden gekenmerkt door het bestaan van
feedbackeffecten van de uitkomsten of van de karakteristieke eigenschappen van het
interactiesysteem op de omgeving van het systeem. Deze uitwerking op de
omgeving veroorzaakt weer een verandering van het systeem.
16

Door Sonny Schepers Samenvatting Sociologie 2
De voorbeelden in het dictaat illustreren interactiesystemen die zowel de eigenschap
hebben tot resultaat te leiden, die voor de acteurs binnen die systemen negatief zijn,
als moeilijk van binnenuit te veranderen zijn. Ten gevolge van deze twee
eigenschappen wordt het vermogen tot het nemen van initiatief en het aanbrengen
van veranderingen naar de afdeling “omgeving” teruggeworpen.
Bepaalde Veranderingsprocessen kunnen worden gekenmerkt door het feit dat er
een beroep wordt gedaan door een groep op de omgeving of, nauwkeuriger gezegd,
door een feedbackeffect van het interactiesysteem op de omgeving.
Een andere categorie veranderingsprocessen vormen interactiesystemen die schade
opleveren voor de omgeving, waarbij door de bij deze omgeving behorende actoren
wordt ingegrepen.
Een beroep op de omgeving en agressie ten opzichte van de omgeving zijn de twee
fundamentele mechanismen waardoor veranderingsprocessen opgang worden
gezet.
Verder moet er nog onderscheid worden gemaakt tussen beroep en agressie die
respectievelijk verandering van normen en verandering van waarden tot gevolg
hebben.
Veranderingen van exogene oorsprong
De meeste in dit hoofdstuk behandelde voorbeelden van sociale verandering zijn van
endogene aard: De verandering lijkt een voortvloeisel te zijn van zowel de structuur
van de interactiesystemen als van de gevolgen die door deze structuren worden
veroorzaakt.
Vaak zijn de sociale veranderingen echter van exogene oorsprong: de verandering is
een gevolg van een onverwachte wijziging van de omgeving, bijvoorbeeld
klimatologische veranderingen.
De vraag of veranderingen voorkomen uit endogene of exogene factoren heeft een
hele discussie veroorzaakt binnen de sociale wetenschappen, omdat exogene
factoren feitelijk dus op toeval berusten. Er wordt verder opgemerkt dat er beter
gesproken kan worden over exogene-endogene processen omdat exogene
veranderingen altijd min of meer complexe endogene aanpassingen (verandering)
oproepen.
Uit de totale analyse is gebleken dat sociale verandering niet tot één voorbeeld zijn
te herleiden. Sommige processen vloeien voort uit conflicten tussen vijandige
partijen, sommige uit technische vernieuwingen, weer andere uit groepsethos,
veranderingen in de persoonlijkheidsstructuur of een verstoord evenwicht binnen een
afhankelijkheid- of interactiesysteem. Geen van deze mechanismen kan als
algemeen geldend of belangrijker dan de ander worden geacht.
Micromotives and marcobehavior
Dit stuk is een soort analyse die karakteristiek is voor een groot deel van de sociale
wetenschappen, vooral het meer theoretische deel. Dit type analyse verkent de
relatie tussen gedragkarakteristieken van individuen die een sociale groep omvatten
en de karakteristieken van die groep. Bij deze analyse zullen de bekende gegevens
van individuen gebruikt worden om het gedrag van de groep te bepalen. Hiervan zijn
simpele voorbeelden beschikbaar: als het donker wordt doet een automobilist zijn
licht aan, hieruit volgt dat in een gebied iedereen met de lichten aan zal rijden.
17

Door Sonny Schepers Samenvatting Sociologie 2
Er zijn ook situaties waarin het gedrag van individuen afhangen van het gedrag en de
keuzes van andere individuen, deze situaties maken het niet mogelijk om een
simpele sommatie of extrapolatie naar de groep te maken. Om deze connectie te
maken moeten we kijken naar het interactiesysteem tussen individuen en hun
omgeving, tussen individuen onderling en tussen individuen en het collectief.
Doelmatig gedrag (Purposive Behavior)
Er wordt een voorbeeld uitgewerkt over hoe mensen in een bepaalde volgorde gaan
zitten als ze naar een lezing gaan. Uit het voorbeeld volgen verschillende
hypothesen over het vertoonde gedrag (mensen gingen allemaal achteraan zitten):
voorkeuren, streven naar iets, minimale moeite, schaamte, maximaal
zichtcomfortabel, gezelschap zoeken of vermijden of in een ander doelmatig gedrag.
Dit is contingent behavior, gedrag dat afhankelijk is van wat andere doen.
Anders dan bijvoorbeeld het gedrag van licht of water is het gedrag van mensen het
gevolg van bewuste beslissingen of aanpassingen naar een doel, direct of indirect,
binnen de limiet van hun informatie en begrip over hoe ze met de omgeving moeten
omgaan. Niet elk gedrag is echter gevolg van streven naar een doel of oplossing,
gedrag kan zelfs onbewust zijn.
Hoe bevredigend iedereen zichzelf aanpast aan zijn sociale omgeving is niet
hetzelfde als hoe bevredigend een sociale omgeving is die ze samen creëren.
Handelsgedrag (Market behavior)
Economie schikt tussen andere sociale wetenschappen het beste in de beschreven
analyse. De economie bestaat uit vele individuen (boeren, arbeiders, taxichauffeurs,
managers enz.), de meeste mensen weten weinig van economie en hoe de
economie werkt, en hoeven dit eigenlijk ook niet te weten.
Economie is te vergelijken met een mierenkolonie, over her algemeen wordt
aangenomen dat een mier niet weet hoe een mierenkolonie te werk gaat. Elke mier
doet bepaalde taken, in coördinatie met andere mieren terwijl niemand zich druk
maakt om het geheel. Geen mier heeft het systeem ontworpen. Een belangrijk deel
van de biologische sociologie is het relateren van de individuele mier aan de wereld
van de mierenkolonie.
Het hele systeem werkt zoals het werkt, en zo effectief als het is, is een dynamisch
probleem van sociale en genetische evaluatie.
Dit voorbeeld wordt aangehaald om verbaasd te zijn over de over de enorme
complexiteit van een geheel collectief gedragsysteem waarin individuen die het
systeem omvatten niet van het systeem weten of er zich zelfs niet eens bewust van
zijn.
In de economie blijkt vaak dat ongeleide en ongecontroleerde (door een leider!)
individuele activiteit leidt tot een redelijk geheel, inderdaad ongeveer net zo goed als
wat verwacht mag worden als iemand de leiding zou nemen, bepaalt wat er gedaan
moet worden en iedereen laat doen wat ze zouden moeten doen.
Economen doen meestal geen uitgebreide observaties, zijn kennen betekenis toe
aan enkele karakteristieken van individuen en enkele karakteristieken van het
geheel, en hieruit worden evalueerbare conclusies afgeleid.
Aan de deductieve redenering van economen valt te twijfelen, maar als de conclusies
voorzichtig en bescheiden worden getrokken zijn ze zeker zinvol.
Waar het hier om gaat is hoe groot de waarde van de resultaten uit economische
studies zijn buiten de economie.
Er zijn vele activiteiten waarbij het gedrag van mensen wordt beïnvloed door het
gedrag van andere mensen, of dat mensen bezig zijn met het gedrag van andere
mensen, of ze houden zich er zowel mee bezig en worden er door beïnvloed.
18

Door Sonny Schepers Samenvatting Sociologie 2
Bijvoorbeeld: eet- en drinkgewoontes, taal die we spreken, autorijden, roddelen, of
we trouwen, ed.
Ook al interesseert het mensen hoe het geheel eruitziet, hun eigen beslissingen en
gedrag zijn typische motivaties voor hun eigen belang en botsen vaak slechts met
een lokaal fragment van het gehele patroon.
Voorbeeld: Bijna niemand die een lang of kort persoon trouwt is gemotiveerd door de
verdeling van lichaamsgewicht van de volgende generatie. Maar het idee van de
volgende generatie over lichaamslengte wordt beïnvloed door of lange mensen
trouwen met lange mensen en korte mensen met korte mensen of dat men
willekeurig trouwt.
Evenwicht analyse (Equilibrium Analysis)
Een analysemethode die gebruikelijk is in economie, biologie en in vele van de nietleven
gerelateerde wetenschappen is de studie van evenwicht (equilibria). Een
equilibria is een situatie waarin bepaalde beweging of activiteit van regeling,
aanpassing of response verdwijnt , waardoor er een statische of in ieder geval in
balanszijnde (dus wel beweging) situatie overblijft.
Een equilibrium kan exact of bij benadering zijn. Als het potentiële equilibrium altijd
benaderd worden maar nooit helemaal bereikt, dan is het equilibrium constant in
beweging. Het kan gedeeltelijk, geheel, op de korte termijn als op de lange termijn
zijn.
Het is eigenlijk wat ontstaat als iets zich in een constant, in rust zijnd, stadium vestigt,
als dat ooit gebeurt. (De vertaling equillibrium is evenwicht)
Als iets in equillibrium is mag hier nog geen waardeoordeel over worden gegeven,
voorbeeld: Een aan een touw hangende man is in equillibrium als hij is uitgeslingerd
en stil hangt, maar dit wil niet zeggen dat de man in orde is.
19

Door Sonny Schepers Samenvatting Sociologie 2
Terug naar het voorbeeld van het plaats nemen van luisteraars van een lezing: het
systeem is in equilibrium als niemand gemotiveerd is om ergens anders te gaan
zitten, dit wil niet zeggen dat iedereen, of zelf iemand, blij is met de verdeling van
zitplaatsen. Alleen dat niemand in zijn eentje erop vooruitgaat door op een andere
beschikbare plaats te gaan zitten. Het zegt ook niet dat er geen alternatieven
mogelijk zijn die ook in equilibrium kunnen zijn.
Ruilen en ander transacties (Exchanges and other Transactions)
Economie is voornamelijk geïnteresseerd in transacties waarbij iedere betrokkene
vrijwillig participeert. Het traditionele onderwerp van economen is vrijwillig ruilen,
deze ruil heeft geen noemenswaardige gevolgen voor de mensen die niet bij ruil
betrokken zijn en kunnen er ook geen veto over uitspreken. Als iedereen die erbij
betrokken is bij de ruil, deel uitmaakt van de ruil; als de transactie vrijwillig is en
iedereen die er legitiem tegen is een veto kan uitspreken; als mensen de transactie
makkelijk kunnen herkennen en mensen er hun eigen belang van in zien, zodat hun
ze hun belang kunnen verdedigen door deel te nemen of er een stokje voor te
steken; als mensen zich niet kwetsbaar maken voor diefstal of afpersing wanneer ze
zich een interesse in de ruil manifisteren.
Als al deze onderdel aanwezig zijn is er veel te zeggen voor het zogenaamde “vrije
markt ruilen”.
Er zijn een hoop condities nodig om een vrije markt goed te laten verlopen, of
überhaupt te laten werken. Als aanvulling op fysische bescherming en contract
verplichtingen moet er bijvoorbeeld de mogelijk zijn dat mensen vrij kunnen winkelen
en informatie opdoen enz.
20

Door Tom Huveneers Samenvatting Sociologie 2
H1: Contrived Markets and Partial Markets
Er zijn twee kwalificaties, een die de markt regeling vergroot en een die het
reduceert. Een voorbeeld van het vergroten van markt invloed is het ‘copyright’ recht.
Een ander voorbeeld is een obervol strand in de zomer; sommige mensen zullen
wegblijven en andere vertrekken vanwege de drukte. Dit zijn allemaal geen “freemarket
arrangements”. Zij bevatten allemaal regelgeving die wordt opgelegd door
hogere instanties, maar het systeem is gebaseerd op het markt principe.
De tweede kwalificatie is dat het lijkt dat markten vaker beter samenwerken dan zij
werkelijk doen.
Een van de belangrijkste activiteiten die tot het onderwerp ”market arrangements”
behoren is het huwelijk. Het huwelijk is onze samenleving een vrijwillige
overeenkomst tussen twee mensen.
Interactive Behaviours
Publiek/toeschouwers is een voorbeeld van ‘spatial distribution’. Spatial distribution is
bijvoorbeeld het gedrag van mensen op een overvol strand of tijdens het instappen in
de bus (als er een lange rij staat) of het gedrag tijdens recepties enz…. Er is geen
bepaald model dat dit gedrag beschrijft. Soms mensen willen dicht op elkaar staan
en in andere gevallen weer niet. Mensen die achteraan in de rij staan zullen wellicht
duwen omdat ze ook binnen willen komen, waardoor mensen die vooraan of in het
midden staan op elkaar gedrukt zullen worden. Mensen worden meestal verdeeld in
sekse, ras lengte en leeftijd. Op de meeste scholen is inmiddels het verschil tussen
jongens en meisjes opgeheven (er bestaan geen aparte jongens en meisjes scholen
meer). Door gezamenlijk onderwijs, dus jongens en meisjes gemengd, ontstaat de
vraag hoe ze zichzelf verdelen. Ontstaat er een gemengde verdeling 50:50 of
ontstaat er een groep met alleen jongrens en een andere groep met alleen meisjes.
Het blijkt dat iedereen er de voorkeur aan geeft voor een 50:50 verdeling. Geen
enkele groep wil met te veel aanwezig zijn, dus meer jongens dan meisjes in een
groep (jongens vinden dat in dit geval niet leuk, omdat ze overheersend aanwezig
zijn).
Taal is het belangrijkste communicatiesysteem van individuen. Door taal kan van
alles verteld en duidelijk gemaakt worden, bijvoorbeeld de werking van iets, grapjes
vertellen, verhalen vertellen, nieuws, roddels en spellen uitleggen.
Ieder persoon heeft andere gedragingen en uitingen. Dit bevat bijvoorbeeld
haardracht, kledingstijl, cosmetica, sieraden, eet- en drinkgedrag. In sommige
gevallen willen individuen zich onderscheiden en in andere gevallen weer niet.
H2: The Inescapable Mathematics of Musical Chairs
Een typische activiteit waarbij het gedrag van een persoon een ander beïnvloedt is
telefoneren. Het leidt tot een reactie van diegene die wordt gebeld. Bij telefoneren zal
er altijd verschil zijn in iemand bellen en gebeld worden. Er zijn mensen die worden
meer gebeld en er zijn er ook die zelf meer bellen. Hetzelfde fenomeen komt voor bij
het versturen van kerstkaarten. Sommige verzenden meer kaarten dan ze ontvangen
en anderen ontvangen meer kaarten dan ze verzenden.
Het is erg moeilijk om een antwoord te vinden op de reactie van mensen op het
ontvangen/versturen van kerstkaarten en telefoontjes. Een ander voorbeeld is het
spel met de stoelen en muziek. In het midden staan stoelen en iedereen loopt er
ineen kring omheen, als de muziek stopgezet wordt moet iedereen zo snel mogelijk
op een stoel gaan zitten. Er zijn echter minder stoelen dan mensen, waardoor er dus
elke ronde mensen afvallen totdat er een winnaar is.
21

Door Tom Huveneers Samenvatting Sociologie 2
Defining the Terms
Gedrag (behaviour) is afhankelijk van hoe mensen zich gedragen, hoe mensen
denken over het huwelijk, het hebben van kinderen, het leven en het werk. Er zijn
veel gevallen waarin gezegd wordt dat iets per definitie zo is of dat iets per definitie
goed is. De bewering (a+b)(a-b)=a 2 -b 2 is per definitie waar. In het algemeen is elke
bewering afhankelijk van definities, inclusief een verwijzing naar de werkelijke data
(gegevens). Het woord huis bijvoorbeeld kan door iedereen anders gedefinieerd
worden; woonhuis, vakantiehuis, hotelovernachting of garage. In het algemeen geldt
dat hoe beter de definitie des te betrouwbaarder is een bewering. De vraag is nu
wanneer een bewering waar is of niet. Iedereen kan echter zal meestal wel
beoordelen wat hij zelf ervan vindt. Als iemand jou iets vertelt wat je niet gelooft,
neem je zelf een beslissing over dat geval.
Pairing from Two Populations
Als paren worden gevormd van complementaire populaties dan zijn er
onontkoombare waarheden. Het beste voorbeeld is het huwelijk. Een significant feit
is dat in een monogame populatie het verschil tussen ongetrouwde mannen en
ongetrouwde vrouwen hetzelfde is als het verschil mannen en vrouwen.
Distributive Ratios among Two Populations
Het huwelijk is een bijzonder geval. We zijn meestal geïnteresseerd in de ratio van
twee populaties in verschillende omstandigheden. Een voorbeeld is een school
populatie waar van tweederde mannelijk is. Er zijn veel verschillende manieren om
de groepen (mannen en vrouwen) te verdelen.
The Dynamics of Aging
Iedereen die een jaar overleefd wordt een jaar ouder. Een voorbeeld met betrekking
tot leeftijd: er zijn 2 miljoen soldaten in het leger, ze worden opgeroepen in het jaar
dat ze 21 worden, een nieuw besluit van de overheid is om ze op te roepen in het
jaar dat ze 20 worden. Er zijn drie mogelijkheden:
1. Er wordt een jaar geschrapt
2. Een tweejarig dienstverband wordt verkort tot 1-jarig en het leger heeft
een grote van 3 miljoen voor twee jaren.
3. De 20 en 21 jarige worden samengevoegd en de 22 jarigen krijgen een
jaar verkorting van hun dienstverband.
The Acceleration Principle
Er zijn mensen die houden van kleine kinderen. Ze vinden tieners ook aardig, maar
vooral houden ze van kleine kinderen. Kleine kinderen worden echter groot en zij
houden niet van grote kinderen. Als het 15 jaar zou duren voordat deze kinderen 7
jaar zouden zijn dan zouden deze mensen tevreden zijn.
The “acceleration principle” bestaat uit drie cruciale variabele:
1. Toename in populatie
2. Snelheid waarin deze toename plaats vindt
3. Duurzaamheid of hoe lang het voortduurt
Positions in a Distribution
Vraag mensen hoe goed ze vinden dat ze een auto kunnen besturen. De meeste
mensen schalen zichzelf boven het gemiddelde in. Er zijn drie mogelijkheden: (1) het
gemiddelde dat ze in gedachte hebben is een wiskundig gemiddelde en als een
minderheid maar slecht genoeg rijdt dan kan een grote meerderheid boven
gemiddeld rijden, (2) iedereen schaalt zich in disciplines die hij goed beheerst: de
een vindt veiligheid belangrijk, de ander beleefdheid enz… , (3) Men houdt zichzelf
voor de gek.
22

Door Tom Huveneers Samenvatting Sociologie 2
Waiting Lines and Through-Put Systems
Veel mensen klagen als ze voor een skilift staan te wachten. De stoeltjes zouden
sneller moeten komen. Deze klacht is echter ongegrond, door de lift sneller te maken
zal de rij alleen maar toenemen. Een zelfde voorbeeld kan ook gegeven worden met
betrekking tot het verkeer. Als er ergens bij een knooppunt de problemen opgelost
worden, zodat het verkeer sneller kan doorstromen dan zullen op een andere plaats
de problemen opdoemen. Dit zijn allemaal voorbeelden van ‘semi-closed systems’.
Systems of Leakage and Decay
In het plannen van een schema voor een tennistoernooi is een persoon gelukkig als
het aantal spelers een factor van 2 is, bijvoorbeeld 32, 64, 128. Bij 129 spelers zal er
elke ronde een speler vrijgeloot moeten worden.
Pattern and Structure
Logisch schema voor numerieke en kwantitatieve patronen en structuren:
1. Veel fenomenen komen voor in paren. Dit komt omdat veel transacties
plaatsvinden tussen twee personen (deelnemers).
2. Sommige populaties en sommige meetbare hoeveelheden zijn opgesloten
in een gesloten systeem. Geld wordt niet vernietigd als het van een
persoon wordt overgedragen aan een ander. Mensen verdwijnen niet van
de aardbodem als ze van de ene stad na de andere verhuizen.
3. Er zijn meetbare hoeveelheden en telbare populaties die bewegen door of
in gesloten systemen.
4. Er zijn activiteiten en relaties die betrekking hebben op complement
populatie sets, een voorbeeld hiervan zijn de twee sekses.
5. Er zijn variabele die een gescheiden interesse hebben, die varieert in
geboorte aantallen of sterftecijfers.
6. De onafhankelijke variabele in een gedragssysteem is meestal de som
van alle afhankelijke variabelen in dat systeem.
7. De onafhankelijke variabele zorgen voor het gemiddelde en andere
statistische gegevens.
8. Soms hebben twee verschillende variabelen een gelijke component.
9. De “exhaustive subdivision” (volledige onderverdeling) moet genoemd
zijn.
23

Door Frank Adriaanse Samenvatting Sociologie 2
H3: THERMOSTATS, LEMONS AND OTHER FAMILIES OF
MODELS
Een verwarmingssysteem inclusief thermostaat is een model van vele
gedragssoorten. Het is een model omdat het essentiële eigenschappen van andere
gedragingen reproduceert op een transparante manier. (ketel verhit water, verhitten
water kost tijd, water circuleert door de radiatoren, lucht verwarmen kost tijd) Het
op constante temperatuur houden van kamertemperatuur is een cyclisch proces.
Meer intelligentere thermostaten denken als het ware vooruit en in dit geval is het
systeem een model van verscheidene cyclische processen. Bij deze systemen heeft
de ketel 2 standen: “aan” of “uit”. Wanneer het systeem is voorzien van een
duurdere ketel met de standen “hoog” of “laag”, heeft dit als gevolg dat net als bij
de intelligentere thermostaten de temperatuurcyclussen worden gedempt, maar niet
geëlimineerd; de temperatuuruitschieters (undershoot en overshoot) worden steeds
kleiner maar verdwijnen niet. Andere voorbeelden van dergelijke cyclische processen
zijn bemanning van een boot die al het gewicht naar de andere kant van het schip
brengt om kapseizen proberen tegen te gaan. Als iedereen naar de andere kant
vlucht, zal door snelle zwaartepuntverplaatsing en groot rolmoment het schip naar
de andere kant kapseizen en is niet meer te redden.
Nog andere voorbeelden zijn de afname van vaccinaties tegen een mazelen doordat
de ziekte wordt vergeten, waardoor deze na een tijd weer de kop opsteekt, het pas
misselijk worden van teveel chocolade als je het al allemaal op hebt gegeten en een
grote toename van het aantal studenten voor een opleiding waar veel vraag naar is,
die naar verloop van tijd een overschot aan dergelijke studenten ontstaat.
Modellen in de sociale wetenschappen
Cyclisch gedrag is een van de soorten sociaal gedrag waarvoor het handig is om een
reeks bekende modellen te hebben. Door watertemperatuur, luchttemperatuur en
ketelstand als variabelen te noteren, kan het verwarmingssysteem in een wiskundig
model worden uitgedrukt.
Andere systemen die op dezelfde manier als het model van verwarmingssysteem
beschreven kunnen worden gedragen zich ook als dit model.
Modellen neigen meestal nuttig te zijn als ze tegelijk eenvoudig genoeg zijn om van
toepassing te zijn op verscheidene gedragstypen en tevens complex genoeg voor het
geven van een verklarend model voor gedragstypen die hier baat bij hebben.
Een eenvoudig model beschrijft fysische en mechanische systemen, sociale
fenomenen, dierlijk en menselijk gedrag, wetenschappelijke principes en
huishoudelijke activiteiten. Een voorbeeld hiervan is “critical mass”.
“Critical mass” houdt in dat na een bepaalde hoeveelheid drempelenergie of –massa
een reactie plaatsvindt die zichzelf in stand houdt.
Voor cyclisch gedrag en critical mass bestaan meerdere modellen. Er is niet slechts
één model dat deze gedragstypen beschrijft. Bovendien kan een model ook uit
meerdere familie- of gerelateerde modellen bestaan, die slechts in een aantal
karakteristieken verschillen.
Modellen overlappen elkaar vaak. Een mazelenepidemie is meestal een critical massproces.
(Als er genoeg mensen besmet zijn breidt het zich snel genoeg vanzelf uit)
Een reeks van epidemieën, met tussentijdse rustperioden waarin de bron van
veroorzakers zich weer vernieuwt, komt overeen met een cyclisch model.
24

Door Frank Adriaanse Samenvatting Sociologie 2
Critical mass, ‘tipping’ en ‘lemons’
Bij het proces van critical mass wordt het gedrag van mensen bepaald door hoeveel
mensen er zich zo gedragen of in hoeverre ze zich zo gedragen. De betekenis van
mass kan in dit vak gezien worden als kritisch aantal, kritische dichtheid, kritisch
ratio, massa. Alle critical mass modellen bestaan uit een activiteit die zichzelf in stand
houdt wanneer een bepaalde maat van die activiteit een minimum level heeft
overschreden.
Er is een grote verscheidenheid in critical mass modellen. In een bepaalde versie
model maken mensen hun keuzes aan de hand van actuele nummers (aangetrokken
tot de meerderheid), in een andere versie is niet het aantal zelf belangrijk maar het
effect van het aantal (dubbelparkeren als veel anderen dat ook doen). In sommige
gevallen is het contact tussen individuen belangrijk (een roddel moet snel
doorverteld worden anders sterft deze uit).
Per persoon is de drempel voor het wel of niet overgaan tot een activiteit volgens
critical mass verschillend. Degenen waarvoor het drempelaantal laag is gaan eerder
over tot een activiteit dan degenen met een hoger drempelaantal. Doordat deze
mensen gaan deelnemen wordt de grootte van de groep die aan de activiteit
meedoet groter, waardoor ook mensen met een groter drempelaantal over gaan tot
de activiteit enz.
Voordat de mensen met een laag drempelaantal overgaan tot een activiteit, moet
eerst een groep zijn gevormd door mensen die onafhankelijk voor deze activiteit (of
gedrag) kiezen. Deze groep is bepalend voor de voorkeur van critical mass, niet het
model zelf. Er zijn de volgende mogelijkheden:
1. Men prefereert een bepaalde keuze, maar durft die niet te kiezen tenzij
genoeg anderen ook hiervoor kiezen.
2. Men prefereert een bepaalde keus maar kiest die niet omdat de meesten iets
anders kiezen.
3. Sommigen geven de voorkeur aan keuze 1 maar zijn onzeker tenzij
meerderen voor 1 kiezen en anderen geven de voorkeur aan 2 maar zijn
onzeker tenzij nog anderen voor optie 2 kiezen.
Dit kan leiden tot het maken van een keuze die:
1. iedereen prefereert;
2. niemand prefereert;
3. de een prefereert en de ander betreurt.
2 termen voor onderscheiding submodellen van critical mass:
- lemons (slechte 2 e hands wagens)
- tipping (doorslag geven)
Lemons model: gaat niet alleen over een speciaal soort onafhankelijk gedrag, maar
heeft ook een naam die dit illustreert (lemon= slechte tweedehands wagen). Mensen
die een tweedehands auto kopen weten niet of dit een lemon is of niet. Kopers
betalen alleen een gem. prijs voor tweedehands die het aantal lemons refecteert
(meer lemons in omloop, lagere gem prijs voor tweedehands auto’s). Deze prijs is
eigenlijk te hoog voor een lemon, maar te laag voor de betere tweedehands.
Hierdoor verkopen eigenaars van een betere tweedehands minder graag hun auto ->
meer lemons in omloop. Consumenten leren dit, waardoor ze de een grotere kans op
lemons binnen hun budget toestaan. Hierdoor willen de eigenaars van gemiddelde
tweedehands auto’s nu minder graag verkopen (wwardevermindering) ->
hoeveelheid lemons neemt toe. Uiteindelijk verdwijnt de 2 e handsmarkt, ondanks
garanties en certificaten voor 2 e h-dealers die de markt levend houden. Akerlof heeft
dit model gegeneraliseerd in een aantal markten waarin ongelijke informatie is aan
beide zijden (klant-verkoper)
25

Door Frank Adriaanse Samenvatting Sociologie 2
Omdat mensen verschillen en gemiddelden belangrijk zijn is het mogelijk dat er geen
zelfvolhardend critical mass proces optreedt en het ontrafelend gedrag of initiele
vergissing om de activiteit op gang te brengen lijkt veel op een critical mass dat niet
helemaal 100% is geslaagd.
Tipping model: beperkte intrek van minderheid in een woonwijk leidt tot vertrek van
voorafgaande homogene populatie ->openingen voor meer leden van minderheid ->
meer van de oude bewoners trekken weg enz. De karakteristieken van dit model zijn
meestal dat mensen hele verschillende punten hebben om overstag te gaan: het
gedrag heeft betrekking of het ergens zijn i.p.v. het doen van iets, kritieke aantallen
relateren aan 2 of meerdere verschillende groepen, iedere groep kan apart in tippen
of uit tippen, het proces heeft betrekking op innerlijke beslissingen en
verwachtingen.
Diagrammatics of Critical Mass
Critical mass kan worden weergegeven in een diagram, waarin de (normale)
frequentieverdeling cumulatief wordt weergegeven. Uit dit diagram is af te leiden voor
hoeveel mensen welk drempelaantal geldt voordat ze overgaan op een actie of
gedrag. Zie fig.1 blz.104 van hoofdstuk 3. De steilheid van de curve staat in
verhouding met de hoogte van de frequentieverdeling aan. De diagonale lijn dient ter
referentie.
De situatie in fig. 1 heeft 2 stabiele evenwichten: 85 worden verwacht en 85 doen
mee, niemand verwacht en niemand doet mee. Deelname van 40 bij een
verwachting van 40 is een instabiel evenwicht. In figuur 2 op blz 106 staan meerdere
mogelijke curves weergegeven.
Curve C heeft 2 stabiele evenwichten: bij een deelname van 16 en bij een deelname
van 85. Daarnaast heeft curve C een instabiel evenwicht bij 50% deelname. Dat de
curve begint bij 12 deelnemers bij verwachting 0, geeft aan dat deze 12 onafhankelijk
deelnemen.
Curve A bereikt geen critical mass. (Curve snijdt niet met referentielijn).
In curve B is critical mass geen probleem. Iedere verwachting van 0-70 zal dat aantal
mensen en meer aantrekken. Er is een stabiel evenwicht bij 70 deelnemers.
Op blz. 107 stukje over verschuiving curve en “multiplier effect” zelf even lezen; is
belangrijk maar kan niet veel duidelijker worden beschreven.
Naast getoonde curves bestaan ook congestieve curves, die links hoog op de
verticale as beginnen en naar rechst aflopen. Deze curve duidt op een afnemend
aantal deelnemers bij een hoger verwacht aantal deelnemers. Deze variantie heeft 1
stabiel evenwicht op de plaats waar de 45-gradenlijn wordt doorkruist. Een voorbeeld
hiervan is te vinden op bladzijde 107: laatste alinea –108.
The Commons
“The Commons” (gemeenschappelijke weidegronden volgens concept van Garret
Hardin) doen dienst als voorbeeld voor situaties waarin mensen door het nastreven
van eigen voordeel zodanig met elkaar botsen, dat ze beter af zouden zijn als ze zich
zouden inhouden, maar niemand wint persoonlijk bij zelfbeperking.
Als meer mensen hun vee op dezelfde weidegronden laten grazen, neemt na een
bepaald aantal vee de totale vlees- of melkproductie af. De individuele hoeveelheid
neemt dan echter enigszins toe omdat ieder alleen naar de opbrengst van zijn eigen
vee op dat land kijkt. Als iedereen een paar van zijn dieren van het land zou halen
zou de totale opbrengst groter worden (gunstig voor de gemeenschap) maar de
individuele opbrengst wordt kleiner, vandaar dat niemand hier de voorkeur aan geeft.
Deze situatie komt niet alleen op weidegronden voor, maar in allerlei andere situaties
waarin mensen kosten en beschadigingen als boven hun draagwijdte zien en er niets
van weten of zich er niet voor interesseren.(vervuiling, infectie, afval, lawaai, gevaarlijk
rijden, verspillende uitbuiting)
26

Door Frank Adriaanse Samenvatting Sociologie 2
Rekenkunde van the ‘commons’ onderscheidt 3 intensiteiten van gebruik:
Gebruiksintensiteit die een goede economie weerspiegelt: meer zou verloren gaan
dan gewonnen bij beperkt gebruik.
Gebruiksintensiteit iets hoger dan bij punt 1, waarbij ieder individu nog voordeel
heeft, maar het gezamenlijk voordeel daalt.
Gebruiksintensiteit is zo hoog dat ‘the common’ zodanig is uitgebuit dat iedereen
nauwelijks beter af is dan wanneer ze er geen gebruik van hadden gemaakt.
Bovendien heeft het geen zin op dit punt het individueel voordeel te beperken omdat
wanneer iemand gebruik zou verminderen, hier een ader voor in de plaats komt bij
het eerste positieve effect van de beperking.
Self-fulfilling and other expectations
De term ´self-fulfilling prophecy´ neigt ernaar zijn originele context te verliezen en
een andere betekenis te krijgen. De hoofdgedachte is dat bepaalde verwachtingen
een dusdanig karakter hebben dat ze leiden tot het gedrag volgens de verwachting.
Oorspronkelijk gebruik van de term: meerderheid gelooft bepaalde dingen over een
minderheid en heeft hier verwachtingen bij. Dit geloof leidt tot gedrag bij meerderheid
dat gedrag van de minderheid beïnvloed, waardoor de verwachtingen uitkomen.
Er zijn 3 modellen van zelfbekrachtigingsverwachtingen:
Eenzijdig proces: iets geloven over iemand, zich hierna gedragen en er voor zorgen
dat de verwachtingen bekrachtigd worden.
Wederkerig proces: verschillende groepen geloven iets over elkaar en de
wederkerige verwachtingen leiden tot wederkerige houdingen en gedragingen in
overeenstemming met de verwachtingen.
Selectief proces: mensen met bepaalde rollen overgedienstig maken doordat dit van
hen wordt verwacht.
Deze modellen kunnen weer verder onderverdeeld worden in:
Gevallen waarin het meer voorkomt als het meer wordt verwacht;
Critical mass gevallen: het komt altijd en overal voor of helemaal niet.
‘Self-displacing prophecy’: Als iedereen meer fooi wil geven dan gemiddeld en
iedereen verwacht hetzelfde gemiddelde fooibedrag, zal het gemiddelde verschoven
worden.
‘Self-negating prophecy’: Als iedereen denkt dat een gelegenheid te druk bezocht zal
worden en thuis blijft, zal uiteindelijk niemand komen. Deze categorie kan leiden tot
‘self-equilibrating expectations’: Als voor een gelegenheid iedereen drinken of eten
moet meenemen en iedereen denkt dat anderen eten meebrengt, brengt iedereen
drinken mee. De volgende keer zullen teveel mensen eten meegenomen hebben, de
keer daarna is er weer teveel drinken enz. Deze schommelingen om de juiste
hoeveelheid eten en drinken zal steeds kleiner worden tot het evenwicht is bereikt.
Dit is dus een verzameling van ‘self-correcting expectations’.
‘Self-confirming signals’: algemeen bekende signalen/kleuren op producten over
productinfo leidt ertoe dat alle fabrikanten dezelfde signalen/kleuren gebruiken.
Self-enforcing conventions
Als iedereen van elkaar verwacht iets op een bepaalde manier te doen, moet het ook
op die manier gedaan worden. Mensen kunnen echter ook verstrikt raken in ‘selfenforcing’
regels die het gedrag in de verkeerde richting leiden. (verkeerde inrichting
verkeersborden) Ondanks het feit dat planning vaak wordt geassocieerd met
controle, is het cruciale element meestal coördinatie.
The Social Contract (sociale overeenkomst)
Mensen doen dingen, of onthouden zich hiervan, die anderen beïnvloeden, in hun
voor- of nadeel. Nieuwsgierigheid naar een brandend autowrak leidt tot langzaam
rijden voor velen achter degenen die het ongeluk op hun gemak observeren. Een
27

Door Frank Adriaanse Samenvatting Sociologie 2
ander voorbeeld waarbij echter 1 persoon iets doet voor anderen is een afgevallen
matras van de weg afhalen, waardoor het verkeer weer gewoon kan doorrijden, de
persoon zelf heeft hier geen belang bij.
Een groot deel van de samenleving bestaat uit institutionele regelingen om
verschillen tussen waargenomen individueel belang en groter collectief voordeel te
overwinnen. Een aantal hiervan is markt-georiënteerd (eigendomsrecht, contracten,
schade-aanklacht, patent en copyrught e.d.). Weer andere hebben te maken met de
overheid.(belasting voor financiering publieke diensten, bescherming, wet tegen
afvaldumping e.d.) en weer andere met selectieve groeperingen (vakbonden, clubs,
woonwijk e.d.) die mensen helpen te doen wat ze op eigen initiatief niet zouden
doen.
Eigenlijk hebben we dus te maken met een kloof tussen wat mensen persoonlijk
gemotiveerd zijn te doen en wat ze graag samen zouden kunnen bereiken. Hier is
een bedwingend ‘social contract’ voor nodig: “Ik werk samen als jij en iedereen dat
ook doet.”
Soms hoeft maar een klein deel van ons om het grootste gedeelte van een probleem
op te lossen. Wanneer een overbelasting van het elektriciteitsnet plaatsvindt, hoeft
maar een deel van de bevolking minder stroom te gebruiken om het probleem op te
lossen. Degenen die zijn stroomverbruik beperkt kan zich eraan ergeren dat anderen
dit niet doen. Echter wanneer ze zelf niet teveel hoeven in te leveren, is dit toch een
goede deal.
In andere gevallen is het nodig dat wel iedereen meewerkt. Afval in een park neemt
snel toe nadat de eerste een beetje afval heeft achtergelaten. 1 Iemand die op
zondag zijn tuintegels gaat aanklinken, verpest de zondagrust voor de hele buurt.
Er zijn echter gevallen waarin niet iedereen wint onder ‘social contract’. Sommigen
winnen meer dan anderen en sommigen niet genoeg voor wat anderen moeten
opgeven. Een overeenkomst om de airco uit te schakelen om te zorgen dat er
genoeg elektriciteit is voor verlichting, heeft tot gevolg dat iemand met hooikoorts, die
liever in het donker een droge neus heeft dan een natte in het donker, eerder verliest
dan wint.
Als mededinging in een sociaal contract een eenzijdige toestemming vereist, kan het
nodig en mogelijk zijn een compensatie te geven aan degenen waarvoor de gunstige
omstandigheden de kosten niet dekken. Dit brengt complicaties met zich mee en
leidt soms tot een groter besef van hetgeen dat ervoor ingeleverd is moeten worden.
In de economie kent dit fenomeen voorbeelden met betrekking tot enkele bronnen of
handelsartikelen die schaars zijn, inelastisch in levering, maar vrij toegankelijk zijn
zolang de voorraad strekt.
28

Door Bram Verbong Samenvatting Sociologie 2
H4
Mensen kunnen verdeeld worden in veel lagen en op vele manieren. Er is scheiding
in geslacht, leeftijd, inkomen, taal, godsdienst, huidskleur, smaak en voorvallen uit de
geschiedenis. Sommige zijn bewuste, gekozen scheidingen of scheidingen die
genetisch, cultureel of op een andere manier al zijn bepaald.
Dit hoofdstuk gaat over de soort scheiding dat voortkomt uit discriminerend
individueel gedrag (discriminatory individual behavior). Met “discriminerend” wordt
bedoeld, reflectie en bewustzijn, bewust of onbewust, van geslacht, leeftijd, kleur of
wat ook de basis is van afscheiding. Een bewustzijn dat de manier van leven bepaalt.
Wanneer men hiernaar kijkt, is zichtbaar dat sommige individuele motieven en
verschillende waarnemingen kunnen leiden tot collectieve afscheiding.
De scheiding in huidskleur is een groot probleem in Amerika. Voor een analyse is het
noodzakelijk dat deze tweevoudig, grondig en herkenbaar is.
Op zijn minst twee hoofdprocessen van scheiding staan buiten deze analyse. De
eerste is georganiseerd/geregeld gedrag – legaal/illegaal, open/gesloten,
vriendelijk/kwaadwillig, enz. De tweede is het proces, vooral economisch maar niet
helemaal, waardoor de armen afgescheiden worden van de rijken, de geschoolden
van de minder geschoolden, enz.
Bij economische scheiding is er ook sprake van discriminatie
Bij individuele motieven bestaat niet echt een duidelijke lijn tussen de groepen.
Biologische evolutie is verantwoordelijk voor veel scheidingen.
Sommige fenomenen van scheiding zijn evenzo complex in relatie tot de dynamiek
van de individuele keuze.
Een uitzonderlijke reden om te twijfelen aan sociale efficiency in gezamenlijke
afscheiding, is dat de reeks van keuzes meestal mager is.
Met kwantitatieve analyses zijn er een aantal logische beperkingen, analoog met de
balans identiteiten in economie.
De meest eenvoudige beperking ten aanzien van tweedelig mixen is dat, met
randvoorwaarden gegeven, niet beide groepen een numerieke meerderheid kan
hebben. Er het kan bijvoorbeeld niet zo zijn dat er driekwart blank is en eenderde
zwart. In ruimtelijke regelingen, zoals in een buurt of in een ziekenhuis, zit iedereen
naast iemand. Een buurt kan 10 procent blank of zwart zijn, maar wanneer je buur
hebt aan beide zijden, dan is het minimum nonzero percentage van de tegengestelde
kleur 50. Als mensen allemaal zelf een grens trekken, kan iedereen een minderheid
zijn.
De eenvoudige wiskunde van verhoudingen en mengelingen verteld ons iets over
welke resultaten logisch zijn, maar verteld ons maar een beetje over het gedrag dat
leidt naar bijzondere resultaten. Om te begrijpen welke scheidingen/integraties de
oorzaak zijn van individuele keuzes, moeten we kijken naar de processen die
betrekking hebben tot verschillende mengelingen en scheidingen.
Er zijn veel verschillende motieven of criteria, waarom zwart/blank of jongens/meisjes
zich van elkaar scheiden.
Blanken en zwarten vinden elkaars aanwezigheid niet erg en prefereren zelfs
integratie, maar willen de minderheid status vermijden.
Blijkbaar zijn er lagere grenzen voor de minderheid die beide huidskleuren tolereert.
Als er aanvankelijk sprake is van complete afscheiding, zal er geen enkel individu
zich willen verplaatsen naar een gebied dat wordt gedomineerd door de andere
huidskleur.
29

Door Bram Verbong Samenvatting Sociologie 2
Verschillende processen van (af)scheiding, verdeling, mengen hebben
overeenkomsten. De consequenties zijn een totale verzameling, maar de
beslissingen zijn individueel.
Cruciale verschijnselen zijn natuurlijk besluiten m.b.t. wonen, waarbij scheiding en
mengen invloed hebben op duurzame betrekkingen.
Het is moeilijk aan te geven voor verschijnselen, in welke hoedanigheid en mate de
individuele beslissing is.
Mensen die moeten kiezen tussen gepolariseerde extremen, kiezen vaak een uitweg
die de extremen alleen maar versterkt.
Het is niet altijd doorzichtig. Zo heb je kettingreacties, overdreven waarnemingen,
speculaties over de toekomst, en gecontroleerde inspanningen die slagen of falen.
Sommige processen zijn passief, systematisch, ongemotiveerd maar toch
bevooroordeeld.
De modellen kunnen betrekking hebben op blank/zwart enz.
Self-Forming Neighborhood Model
Is er bij dit buurtmodel sprake van scheiding? Het resultaat is blijkbaar scheiding,
maar suggestief mogen we zeggen dat het een proces is van verzameling. Volgens
de gedragsregels wil iedereen graag hetzelfde soort als buren hebben.
Voor degenen die scheiding betreuren, en zeker voor degenen die meer scheiding
betreuren dan degenen die zochten wanneer ze zich collectief afscheiden, is er
misschien nog hoop.
Bounded-Neighborhood Model
De term Neighborhood is nu anders gedefinieerd. Er is nu één buurt en niet allemaal
aparte buurten. De personen in deze buurt zijn bezorgd over de indeling ervan.
Wanneer bij een persoon de tolerantiegrenzen zijn bereikt, zal hij verhuizen naar een
andere plek in de buurt.
Blijkbaar is er een grote variatie van tolerantie mogelijk om mee te experimenteren
en verschillende verhoudingen.
De resultaten die voortkomen uit de analyse hangen niet af van de voorkeur van de
persoon of dat ie afgescheiden wil leven. Ze hangen zelfs niet af van de voorkeur om
in de meerderheid te zijn. Wat als er voorkeur is om gemengd te leven?
Het model past bij beide interpretaties. De resultaten hiervan hebben zowel
betrekking op de studie voor voorkeur voor integratie als voor de voorkeur voor
seperatie.
De analyse heeft betrekking op de studie van de manier waarop numerieke of
verhoudingsgewijze quota’s of limieten van nummers de waarschijnlijkheid kunnen
beïnvloeden van een gemengd stabiel evenwicht. Het heeft evenzo betrekking tot de
studie van overeenkomstige acties.
Om “over de bult” van het ene stabiele evenwicht naar een ander te komen, eist vaak
of een grote verontrusting of overeenkomstige actie.
Het beschreven model is gelimiteerd aan de verschijnselen die het aankan, omdat
het geen compensatie geeft voor gespeculeerd gedrag.
30

Door Bram Verbong Samenvatting Sociologie 2
H1: Prisoner’s Dilemma
Onder welke voorwaarden zal samenwerken naar buiten komen in een wereld vol
egoïsten zonder centrale autoriteit?
Het antwoord van elk persoon op deze vraag heeft een fundamenteel effect op de
manier waarop we denken en leven met onze sociale, politieke en economische
relatie tot elkaar.
Op vandaag werken landen zonder centrale autoriteit. Daarom staan de eisen om
samenwerking naar buiten te laten komen in relatie tot veel zaken in de
internationale politiek.
Een typisch geval van het naar buiten komen van samenwerking is de ontwikkeling in
patronen in gedrag van een wetgevende macht, zoals de Amerikaanse Senaat.
Dit is niet altijd zo geweest. Het naar buiten treden van samenwerking kan uitgelegd
worden als een consequentie van individuele senatoren die hun eigen interessen
volgen.
De Samenwerkingstheorie dat in dit boek wordt gepresenteerd, is gebaseerd op een
onderzoek naar individuen die hun eigen interesses volgen zonder hulp van een
centrale autoriteit die hen dwingt om samen te werken met elkaar. Het aannemen dat
het om eigen interesse gaat is alleen maar een aanname. Voor anderen is dit nog
geen oplossing voor wanneer men wel of niet samenwerkt.
Er ontstaat een probleem wanneer het volgen van de interesse leidt naar een
magere uitkomst voor iedereen. Voor deze specifieke situaties is er een zogenaamde
Prisoner’s Dilemma game. Twee spelers. Twee keuzes, samenwerken of overlopen.
De spelers kunnen het dilemma niet ontlopen.
Dit spel is gewoonweg een abstracte formulering van enkele zeer algemene en zeer
interessante situaties, waarbij wat individueel het beste is resulteert in wederzijdse
ontrouw, waarbij beide eigenlijk beter af zijn door met elkaar samen te werken. Dit
geldt ook voor egoïstisch ingestelde mensen, ook na een bekend aantal keren. Is het
aantal keren onbekend, is er wel een mogelijkheid tot samenwerking.
Het probleem wordt beschouwd in z’n grondvorm, zonder deze veranderingen.
1. Er is geen mechanisme beschikbaar voor de spelers om te dreigen of om
overeenkomsten aan te gaan.
2. Je kunt nooit zeker zijn van wat de tegenspeler gaat doen.
3. Er is geen mogelijkheid de tegenspeler te elimineren of om de interactie te
ontlopen.
4. Je kunt de keuze van de tegenspeler niet veranderen.
Als er een samenwerking is ontstaan is het mogelijk dat dit weer kan plaatsvinden.
De toekomst is minder belangrijk dan het heden en dit om twee redenen. De eerste
is dat spelers de neiging hebben om het resultaat minder te waarderen als de tijd
naar het resultaat toe korter wordt in de toekomst. Ten tweede is er altijd een kans
dat de spelers niet tot elkaar komen.
Om deze twee redenen, zal het eerstvolgende resultaat minder meetellen dan het
huidige resultaat.
Wat is de beste tactiek? Het is in ieder geval niet veilig om aan te nemen dat de
tegenspeler erop uit is jou te pakken. Jouw strategie is afhankelijk van de strategie
van de tegenspeler.
Uit welke eigenschappen uit de realiteit is Prisoner’s Dilemma opgebouwd.
1. De resultaten van de spelers mogen niet met elkaar vergelijkbaar zijn.
2. De resultaten hoeven niet symmetrisch te zijn.
3. De resultaten van een speler hoeven niet gemeten te worden op een absolute
schaal.
4. Samenwerking hoeft niet beschouwd te worden als gewenst van het gezichtspunt
van de rest van de wereld.
31

Door Bram Verbong Samenvatting Sociologie 2
5. Er is geen reden om aan te nemen dat de spelers rationeel zijn.
6. De keuze die spelers maken hoeven niet per se bewuste keuzes te zijn.
H3 laat zien dat een wereld met egoïsten en zonder centrale autoriteit evengoed kan
leiden tot samenwerking.
De evolutie van samenwerking vereist dat individuen een grote kans hebben dat ze
tot elkaar komen, zodat ze een aandeel hebben in de toekomstige wisselwerking. Als
dit zo is kan samenwerking zich ontplooien in drie fases:
1. Het begin van het verhaal is dat er samenwerking kan ontstaan ondanks een
wereld vol met onvoorwaardelijke ontrouw.
2. Het midden van het verhaal is dat een strategie gebaseerd op wisselwerking
voorspoed kan hebben in een wereld waar veel verschillende soorten strategieën
worden uitgeprobeerd.
3. Het einde van het verhaal is dat samenwerking, eenmaal vastgesteld op basis
van wisselwerking, zichzelf kan beschermen tegen inbreuk door strategieën die
minder samenwerkingsgericht zijn.
H4 geeft deze evolutie weer met het zogenaamde “live and let live” systeem, wat
voortkomt uit WO II.
H5 laat zien dat samenwerking kan ontstaan zelfs zonder vooruit te kijken. Dit is
gedaan door te laten zien dat de Samenwerkingstheorie de patronen van het gedrag
in een zeer breed gebied van biologische systemen kan verklaren. Van bacteriën tot
vogels.
Omdat vooruitkijken niet noodzakelijk is voor de evolutie van samenwerking, wordt in
H6 aandacht gegeven aan het adviseren van deelnemers en in H7 aan hervormers.
H8 breidt de gevolgtrekkingen uit van de Samenwerkingstheorie in nieuwe
domeinen. Het laat zien hoe verschillende soorten sociale structuren invloed hebben
op de ontwikkeling van samenwerking.
In het laatste hoofdstuk is er een discussie over samenwerking van egoïsten zonder
centrale autoriteit en daarbij de analyse wanneer de mensen wel om elkaar zouden
geven en wanneer er wel sprake zou zijn van een centrale autoriteit.
32

Door Roy Clerx Samenvatting Sociologie 2
Chapter 2: The success of TIT FOR TAT in computer
tournaments
De mate van samenwerking (cooperation) of weigering tot samenwerking (defection)
tussen de spelers van het Prisoner’s Dilemma spel is afhankelijk van vele factoren
die in verband staan met:
• De context van het spel
• De eigenschappen van de spelers
• De relatie tussen de spelers
Met behulp van Prisoner’s Dilemma zijn veel sociale belangrijke sociale processen te
analyseren. In feite zijn veel van de best ontwikkelde modellen van belangrijke
politieke, sociale en economische processen gebaseerd op Prisoner’s Dilemma.
Non-zero-sum setting:
Een situatie waarin de belangen van de deelnemers gedeeltelijk botsen en
gedeeltelijk samengaan.
De literatuurstudies die zijn uitgevoerd om de beste strategie in Prisoner’s Dilemma
te onderzoeken zijn niet erg duidelijk en effectief. Om deze strategie te onderzoeken
is een nieuwe aanpak nodig. Hierbij moet in de gaten gehouden worden dat het gaat
om een non-zero-sum setting. Twee feiten zijn hier van belang:
• De beste strategie in het spel is niet alleen afhankelijk van de karakteristieken
van die strategie, maar ook van de aard van de strategieën van de
tegenpartij(en).
• Een effectieve strategie moet op elk punt rekening kunnen houden met de
geschiedenis van de vorige interacties.
Deze nieuwe aanpak is een computer toernooi waarbij de beste strategie wordt
onderzocht. Elke deelnemer schrijft hierin een programma waarin keuze van de
deelnemer is vastgelegd en waarbij ook rekening mag worden gehouden met de
geschiedenis van interacties. De beloning voor de deelnemers is:
• Wederzijdse samenwerking: 3 punten voor beide
• Wederzijdse weigering tot samenwerking: 1 punt voor beide
• Een zijde wil samenwerken (0 punten) en de andere niet (5 punten)
De winnaar van het toernooi werd TIT FOR TAT wat het eenvoudigste programma
was dat aan het toernooi meedeed. TIT FOR TAT start met de wil om samen te
werken en volgt daarna precies wat zijn tegenspeler deed op de vorige zet. De
deelnemers van het toernooi wisten dat TIT FOR TAT een zeer succesvolle strategie
was en hebben geprobeerd om deze strategie te verbeteren. Alle complexere versies
van TIT FOR TAT bleken echter minder succes te hebben dan TIT FOR TAT zelf.
De belangrijkste factor van het succes van een deelnemer bleek niet de discipline
van de schrijver of de lengte/complexiteit van het programma te zijn, maar de mate
van aardigheid van het programma. Dit wil zeggen dat de deelnemer zelf niet de
eerste moet zijn die weigert mee te werken.
De ‘aardige’ programma’s halen zeer hoge punten als ze tegen elkaar spelen. De
onderlinge rangschikking is afhankelijk van hoe ze tegen ‘onaardige’ programma’s
spelen.
Een geheel andere strategie is DOWNING. Deze strategie probeert eerst de
strategie van de tegenstander te begrijpen en op basis daarvan zo veel mogelijk
punten te halen. Afhankelijk van de strategie van de tegenstander is mogelijk dat
DOWNING dit probeert door zoveel mogelijk te weigeren samen te werken of juist
zoveel mogelijk samen te werken. Dit programma was in het toernooi de
onderscheidende factor tussen de aardige programma’s door de mate waarin ze
33

Door Roy Clerx Samenvatting Sociologie 2
anticiperen op het feit dat DOWNING probeert de strategie van zijn tegenstander te
begrijpen.
Een ander zeer belangrijk concept in een strategie is de vergevingsgezindheid van
de tegenpartij. Het ‘aardige’ programma dat het minst vergevingsgezind was bleek
ook het slechtst te scoren van alle ‘aardige’ programma’s. Een van de belangrijkste
redenen waarom ‘onaardige’ programma’s het niet goed deden tijdens het toernooi,
is omdat ze niet erg vergevingsgezind waren.
Een belangrijke les die tijdens het toernooi geleerd werd was het minimaliseren van
echo-effecten waardoor uiteindelijk beide partijen zeer weinig punten behalen. Dit
gebeurt bijvoorbeeld als 1 enkele weigering uiteindelijk een lange keten van
wederzijdse weigeringen creëert. Een behoorlijke analyse van de keuze voor de
volgende zet moet op zijn minst over 3 niveaus gaan:
1. Het directe effect van de keuze
2. De indirecte effecten van de keuze, waarbij rekening wordt gehouden met de
mogelijkheid van het wel of niet afstraffen van een weigering tot
samenwerking door de tegenspeler.
3. Het derde niveau is door de meeste spelers genegeerd. Dit houdt in dat het
programma rekening houdt met het feit dat op het moment dat een speler
een reageert op een weigering tot samenwerking, dan kan die speler een
herhaling of versterking gaan zien van een eigen vorige keuze die toen de
tegenstander uitbuitte.
Er zijn tenminste drie programma’s die het beter zouden hebben gedaan dan TIT
FOR TAT in deze ronde van het toernooi:
1. Een meer vergevingsgezinde versie van TIT FOR TAT dat geen
alleenstaande weigeringen tot samenwerking afstraft.
2. Een programma dat geïnspireerd was door technieken die gebruikt worden
in kunstmatige intelligentie programma’s voor schaakcomputers. Dit
programma was in een voorgaand toernooi al eens beter geweest dan TIT
FOR TAT.
3. Een aangepaste versie van DOWNING. DOWNING zelf is in het begin
pessimistisch t.o.v. de tegenstander. Dat wil zeggen dat DOWNING weigert
samen te werken. De aangepaste versie van DOWNING wil aanvankelijk wel
samenwerken en het is gebleken dat deze versie deze ronde van het
toernooi daarom met een grote marge zou hebben gewonnen.
De 3 grootste problemen van de meeste programma’s op het toernooi waren:
1. Ze weigerden veel te snel om samen te werken.
2. De optimale mate van vergeving is veel groter dan de mate van vergeving
door de strategieën van het toernooi, misschien met uitzondering van
DOWNING.
3. De speler die het meest afweek van de anderen (DOWNING), ging ten onder
aan zijn misplaatste aanvankelijke pessimistische instelling.
Om de spelers een nieuwe kans te geven werd een tweede ronde georganiseerd.
Alle deelnemers werd een gedetailleerde analyse van de vorige ronde gegeven,
inclusief de drie strategieën die de eerste ronde zouden hebben gewonnen als ze
mee hadden gedaan. Hierdoor geven de resultaten van de tweede ronde een veel
beter beeld weer van de beste strategie voor Prisoner’s Dilemma.
Ook in de tweede ronde won TIT FOR TAT weer. Ondanks dat iedereen wist dat TIT
FOR TAT de eerste ronde had gewonnen, was niemand in staat om een beter
programma te ontwerpen.
34

Door Roy Clerx Samenvatting Sociologie 2
Een belangrijke factor die de rangschikking van de aardige programma’s in de
tweede ronde voor een groot deel bepaalde was de manier waarop de programma’s
met ‘vergelding’ omgaan. Hierbij gaat het zich om de manier waarop en hoe snel een
programma reageert op een ‘uitdaging’ van een tegenstander. Indien dit niet goed in
het programma verwerkt is, kan de tegenstander hier gebruik van maken.
Twee programma’s die als uitdagers bestempeld kunnen worden waren erg
belangrijk op dit gebied, al scoorden ze zelf niet geweldig.
Éen van deze programma’s, TESTER, zocht ‘softies’ maar was bereid om zich terug
te trekken als de tegenstander zich niet liet uitbuiten. Met name de verbeterde versie
van TIT FOR TAT, TIT FOR TWO TATS, liet zich hierdoor uitbuiten. Ook de
verbeterde versie van DOWNING lieten zich hierdoor behoorlijk uitbuiten.
Het andere programma, TRANQUILIZER, probeert eerst een wederzijds voordelige
relatie met het andere programma te realiseren. Vervolgens probeert het programma
voorzichtig of het wegkomt met weigeringen tot samenwerking.
Tevens werd onderzocht hoe robuust TIT FOR TAT is in verschillende omgevingen.
Hiermee wordt bedoeld hoe TIT FOR TAT het doet in een toernooi waarin alleen
maar bepaalde strategieën meespelen en anderen niet. Van de 6 testtoernooien won
TIT FOR TAT er 5 en werd één keer tweede. TIT FOR TAT is dus behoorlijk robuust.
Een andere manier om de robuustheid te onderzoeken is door de zwakkere
tegenspelers te elimineren. Dit zal ook op natuurlijke wijze gebeuren omdat het niet
waarschijnlijk is om niet succesvolle strategieën nog vaak gebruikt zullen worden in
toekomstige toernooien. Succesvolle strategieën zullen waarschijnlijk nog vaker
toegepast worden. Het gaat zich hierbij dus om survival of the fittest. Uiteindelijk
zullen de niet succesvolle strategieën uitsterven en de succesvolle zullen steeds
meer toegepast worden. De middelste groep zal op termijn inkrimpen. In het begin
zal de strategie die het goed doet tegen alle strategieën het zeer goed doen. Zodra
de niet succesvolle strategieën beginnen te verminderen of verdwijnen zullen de
strategieën die het goed doen tegen andere succesvolle strategieën het steeds beter
doen. TIT FOR TAT bleek hierdoor ook na duizend ‘generaties’ (opeenvolgende
toernooien) nog steeds het meest gebruikte programma te zijn terwijl programma’s
die veel punten halen tegen zwakkere programma’s nagenoeg verdwenen zijn ook al
haalden zij in de eerste generaties zeer goede scores.
Er zijn drie manieren mogelijk waarop een speler een strategie kiest:
1. Een speler probeert verschillende strategieën en kiest uiteindelijk de beste.
2. Een speler ziet dat strategieën die andere spelers gebruiken beter werken, en
kiest één van die strategieën.
3. Een strategie wordt niet gekozen als blijkt dat die strategie geen goede
beloning oplevert.
Kortom, hierbij gaat het zich om leren, imiteren en selectie.
TIT FOR TAT profiteert, met name in latere generaties, van het feit dat het niet uit t e
buiten is omdat er aan drie voorwaarden is voldaan:
1. De mogelijkheid dat een speler TIT FOR TAT tegenkomt is overvloedig (zeker
in de latere generaties)
2. TIT FOR TAT is herkenbaar voor tegenspelers
3. Zodra TIT FOR TAT herkend is, is het eenvoudig om het feit dat TIT FOR
TAT niet uit te buiten is, gemakkelijk om mee om te gaan.
TIT FOR TAT profiteert van zijn eigen duidelijkheid. Daarentegen probeert TIT FOR
TAT niet te profiteren van tegenstanders wat af-en-toe zijn vruchten kan afwerpen.
35

Door Roy Clerx Samenvatting Sociologie 2
Kort samengevat is het succes van TIT FOR TAT afhankelijk van:
• Zijn aardigheid
• Zijn vergevingsgezindheid
• Zijn duidelijkheid
• Zijn vergeldingsstrategie (die is er niet)
Chapter 3: The chronology of cooperation
In een theoretische situatie waarin iedereen dezelfde strategie gebruikt zal een
nieuwe strategie alleen in gebruik raken als deze een hogere beloning oplevert. Een
strategie is collectively stable als geen andere strategie in staat is om die strategie te
verdringen.
Het nut van het toepassen van collective stability op de analyse van het gedrag van
mensen is om erachter te komen welke strategieën door een groep gehandhaafd
kunnen worden ten opzichte van elke andere mogelijke strategie.
Om op het toernooi terug te komen lijkt TIT FOR TAT een collectively stable strategie
te zijn. Welke strategie zou namelijk in staat kunnen zijn om een grotere beloning te
krijgen dan TIT FOR TAT?
Allereerst moet opgemerkt worden dat deze strategie sowieso op een bepaald
moment moet weigeren om samen te werken. In principe is het zo dat geen enkele
strategie TIT FOR TAT kan verdringen zolang het gewicht voor toekomstige zetten
maar groot genoeg is (discount parameter w, zie Chapter 1, p. 13). Om TIT FOR TAT
aan te pakken kunnen maar 2 strategieën gebruikt worden door het beperkte
geheugen van TIT FOR TAT (geheugen van 1 zet): DC (weigeren-samenwerken) of
DD (weigeren-weigeren = altijd weigeren). Als beide strategieën niet beter blijken te
zijn dan TIT FOR TAT, dan is TIT FOR TAT collectively stable.
Propositie 2: TIT FOR TAT is collectively stable als w groot genoeg is. Deze kritieke
waarde van w is een functie van de 4 hoogte van de 4 beloningen: T(emptation),
R(eward), P(unishment) en S(ucker).
Opmerking: Voor propositie 1 zie hoofdstuk 1!
Een praktisch voorbeeld is als een zaak bijna bankroet gaat en zijn producten
verkoopt aan een buitenstaander tegen een behoorlijke korting. Zodra een fabrikant
bankroet dreigt te gaan beginnen zelfs zijn beste klanten te weigeren om te betalen,
ze zien ineens fouten in de producten, hebben problemen met de levering, etc. De
stimulerende factor van moraliteit in de commercie is het geloof dat een bedrijf nog
een keer zaken zal gaan doen met de klant of leverancier. Zodra een falend bedrijf
deze factor verliest, zal ook de moraliteit van een goede klant sterk dalen.
Propositie 3: Elke strategie, die de eerste kan zijn om mee te werken, kan alleen
collectively stable als w groot genoeg is (de toekomst belangrijk genoeg is).
Propositie 4: Als een aardige strategie collectively stable wil zijn, dan moet het
reageren met een weigering na de allereerste weigering van de andere speler.
Propositie 5: Altijd D (defect = weigeren samen te werken) is altijd collectively stable
omdat het voor een tegenstander onmogelijk is om hoger te scoren.
In een situatie waarin alle strategieën ALL D zijn (altijd weigeren) en een paar
spelers stappen over op TIT FOR TAT zal TIT FOR TAT op de eerste zet punten
verliezen t.o.v. ALL D. Daarna zal TIT FOR TAT hetzelfde doen als ALL D, namelijk
weigeren. Als TIT FOR TAT echter tegen een andere TIT FOR TAT speelt, dan
36

Door Roy Clerx Samenvatting Sociologie 2
zullen beide veel meer punten behalen dan ALL D kan in 1 confrontatie met ALL D of
TIT FOR TAT. Als er maar genoeg spelers zijn die TIT FOR TAT gebruiken zal TIT
FOR TAT ALL D verdringen als collectively stable strategie.
Maximum discriminating strategy: uiteindelijk werkt deze strategie alleen samen met
een ander, ook als deze nog nooit heeft samengewerkt, en daarna zal het nooit meer
samenwerken met ALL D, maar altijd met de andere speler als die dezelfde strategie
gebruikt.
Propositie 6: De strategieën die ALL D kunnen verdringen als ze met een aantal
tegelijkertijd beginnen, zijn die welke maximum discriminating zijn, zoals TIT FOR
TAT.
Propositie 7: Een aardige strategie kan niet verdrongen worden door een individu
en ook niet door een groep individuen.
The end
37