ANDERHALVE EEUW IN OISTERWIJK h.3 Oisterwijk rond 1824

spijt haastten nog acht anderen zich om kroeg te houden op de marktdagen en met de kermis, onder meer
de oudgedienden Rudolf Noppen en Johan Christian Iesken, nabij het Raadhuis. Tenslotte werd getapt op
nog negen andere plaatsen, onder meer bij Antoinette Heesters-Heessels, wier man ontvanger der directe
belastingen te Haaren was; bij linnenwever Peter Pot; bij de kleermakers Cornelis de Groot en Jan Matthias
Bertens, en tijdens de marktdagen ook nog bij Marianne Kouwenberg.
Bij de geschetste veelheid van bezigheden bij één persoon, heeft het geen zin te trachten tot een indeling
te komen van de onderscheiden beroepen. Wel dient erop gewezen te worden dat Oisterwijk in het begin
van de vorige eeuw al een breed scala van functies kende, en dat sommige inwoners een bijzonder vak
hadden, zoals dat van koperslager, katoendrukker, en molenmaker. Voor de geestelijke bediening was er
een pastoor met zijn kapelaan, en een predikant. Voor het onderwijs werd gezorgd door een schoolmeester
met een "secundant". In 1816 werd er - althans buiten de tijd van de veldarbeid - onderwijs gegeven aan een
zeventigtal meisjes en een tachtigtal jongens.
De joden hadden ook nog een schooltje. In 1816 had Levi Aron Friedlander daarop evenwel slechts vier
jongens en een meisje als leerling, hetgeen hem te weinig was 33 . Er was een rijksontvanger, een plaatselijke
ontvanger, een voor Udenhout en een voor Haaren. Voor de rechtsbedeling werd gezorgd door een
vrederechter met een griffier en deurwaarders, alsmede door de notaris 34 . Voor de gezondheid droegen
een medicinae dochter (een internist 35 ), een heel- en wondmeester en een veerarts 36 zorg. Voorts kende
Oisterwijk een postmeester en een klepperman om van het nieuws van ver en nabij op de hoogte te blijven.
Een karakteristieke figuur in de samenleving was tenslotte de veldwachter.
De enige echte rentenier van Oisterwijk lijkt Frederik Jan Breda te zijn. Nog geen veertig jaar oud wordt hij
als zodanig aangeduid, ofschoon hij van zijn moeder nog niet had geërfd. Baron van Heeckeren en Abraham
Hendrik Verster leefden van hun vermogen in afwachting van een passende betrekking. Hendrik Van Aller,
meester Herman van Bracht en Frederik Chassot de Florencourt hebben zich eerst op latere leeftijd als
rentenier in Oisterwijk gevestigd. De enige Oisterwijkers die hun schaapjes op het droge hebben gekregen
zijn Jan Hoppenbrouwers en Thomas Zwerts. Op welke leeftijd zij zover waren is niet bekend. Ook de
gezusters Storimans schijnen zonder betaalde arbeid te hebben kunnen rondkomen.
Wanneer in 1830 een staat van fabrieken en trafieken wordt opgesteld, is de lakenfabrikant Van Hal al
verdwenen. De industriële nijverheid heeft dan nog maar zeer weinig te betekenen. De belangrijkste
trafieken zijn de molens. De watermolens bij Ter Borch van de heren Vreede uit Tilburg is hecht gebouwd en
verkeert in goede staat. Alleen omdat het onderhoud zoveel kost, worden de inkomsten ervan slechts op f
170,- 's-jaars geschat. De watermolen wordt evenals de houten standaardmolens op de udenhoutse weg en
Ter Nedervonderen gebruikt voor het malen van graan: tarwe, rogge en boekweit. Voor de zes paar stenen
waarmee in het geheel gewerkt kan worden schijnt er genoeg aanvoer van graan te wezen. In genoemd
jaar verkeert ook de oliemolen op de Weienberg in goede staat. Deze rosmolen brengt echter beduidend
minder op dan de korenmolens, naar schatting f 26,- per jaar. Van de in 1814 opgerichte 37 gruttersmolen van
de familie van Liemdt, eveneens een rosmolen, wordt dan geen melding meer gemaakt. De brouwerij,
welke, mogelijk ter vervanging van een nog veel ouder bedrijf, is opgezet rond 1816 door Jan de Kroon uit
Oirschot, werkt voornamelijk voor plaatselijk gebruik. Dat betekent, dat in de kleine maar goed ingerichte
brouwerij van de brouwketel ter grootte van 22 vat en 74 kan jaarlijks 25 tot 30 brouwsels bruin en geel bier
komen.
De roodververij verkeert in minder goede staat; er wordt gewerkt met één kuip en één fornuis.
De investering in brouwerij en ververij moeten naar schatting jaarlijks evenveel opbrengen: elk f 20,-. Vijf
van de zes looierijen, welke er zijn worden nog minder hoog aangeslagen. Van looierijen wordt in 1806 geen
gewag gemaakt. Mensen als Adriaan Wagemans en Peter Wemmers hielden zich toen waarschijnlijk wel
bezig met looien, maar dan voor eigen gebruik. Peter wordt op de eerste plaats als schoenmaker vermeld,
en verder als inlands kramer. Cornelis Heesters zal zich met looien vooral hebben bezig gehouden omdat hij
als vleeshouwer de beschikking kreeg over huiden. Ook hij verwerkte het leder tot schoeisel. Evenzo was
het met Matthijs Corthout. Doordat hij voor anderen slachtte, kreeg ook hij de grondstof voor leer in
handen welk product hij in zijn schoenmakerij verwerkte. De kuipen van al deze looiers lagen in de open
lucht. Peter Wemmers had maar één kuip, de anderen twee of drie. Uitsluitend met looien ging zich rond
1816 Jan Francis van den Biggelaar uit Eindhoven bezighouden. Hij had drie kuipen en werd bijgestaan door
een jongen. Deze looierij werd in 1825 overgenomen door Francis Berkelmans (1781 - 1834), die nog met
33 G.A. 2482;
34 H. Palier en zoon, o.c.;
35 G.A. 2349, art. 105;
36 G.A. 2349, art. 69;
37 G.A. 2420;
219