Schets van de geschiedenis van de Hongaarse Gereformeerde kerk

1. Hongarije tussen Oost en West
I. INLEIDING
Hongarije ligt net als Polen, Tsjechië en Slowakije in ‘Midden-Europa’. Dat betekent: het is
al sinds eeuwen een gebied op de grens van twee werelden - in cultureel, politiek en
religieus opzicht. Dat leven in een grenssituatie heeft een onuitwisbaar stempel gedrukt op
de geschiedenis van Hongarije. Het land heeft niet alleen vaak klem gezeten tussen Oost en
West, maar ook tussen Noord en Zuid. Nooit hoorde het vanzelfsprekend ergens bij.
Telkens moest er gekozen worden en dat leverde zowel vrienden, als vijanden op.
Zo moesten de Hongaren kiezen tussen het ‘orthodoxe’ christendom van het Oosten of het
‘Roomse’ christendom van het Westen. Uiteindelijk koos vorst Géza in 970 voor het
Westen - in eerste instantie om politieke redenen. Zijn zoon, koning István I (Stefan),
volgde hem op en kreeg in 1001 van paus Silvester II een koningskroon toegezonden, met
een westers kruissymbool. Daarmee werd de keuze voor het Westen definitief.
Westerse contacten van de middeleeuwen tot de 16e eeuw; Turkse overheersing
In veel opzichten was de aansluiting van Hongarije bij de westerse christenheid in de
Middeleeuwen compleet. Het internationale karakter van de Roomse kerk betekende voor
Hongarije een brug naar het Westen. Via studenten die naar het buitenland reisden hield
Hongarije intensief contact met westerse universiteiten. Er kwam een regelmatige stroom
van (theologische) kennis en literatuur vanuit het Westen op gang.
Dat werd in het begin van de 16e eeuw gedeeltelijk anders. De ontdekking van Amerika,
betekende, dat de blikrichting van West-Europa sterk verlegd werd van Oost naar West.
Maar het was vooral ook de opmars van de Islamitische Turken en hun bezetting van een
deel van Hongarije, die een einde maakte aan de handelsroutes naar het Oosten, maar ook
aan allerlei andere contacten, die daarin mee kwamen. West-Europa was ondertussen in een
geweldige interne machtsstrijd gewikkeld. Het oprukken van de Islam kreeg op deze manier
minder aandacht, dan nodig was geweest.
Begin 16e eeuw (v.a. 1512) bereikten de Turkse legers Hongarije. Hongarije verkeek zich
op hun militaire macht, maar ook op de solidariteit van de christelijke buurlanden - want op
het beslissende moment bleef hulp van de westerse christenheid uit. Zo werd het Hongaarse
leger op 29 aug. 1526 bij Mohács vernietigend verslagen; niet alleen een groot deel van de
Roomse kerkleiding (o.a. 6 bisschoppen), maar ook koning Lajos II kwam om het leven.
Chaotische jaren volgden.
In 1538 werd het land bij het verdrag van Nagyvárad al heimelijk in drie invloedssferen
verdeeld. Hongarije viel voor een periode van 150 jaar definitief in drie delen uiteen: een
streng Rooms gebied in het Westen en noorden, onder bestuur van Habsburg. In het zuiden
en zuiden van Hongarije bevond zich het in religieus opzicht tolerante Zevenburgen, dat
eerst een Turkse vazallenstaat was, maar steeds meer vrijheid kreeg. Het midden van het
land werd door de Turken bezet - er verrezen minaretten en moskeeën en de christenen
hadden er een relatieve vrijheid.
Hongarije, dat al eeuwen aansluiting had gevonden bij het Westen, balanceerde opnieuw op
de grens van Oost en West.1 En bovendien: in 1529 was de islamitische opmars naar het
christelijke Westen bij Wenen tot staan gekomen, maar het gevaar voor verder oprukken
bleef.
4