krant 52 - mei 2012 2011 - Natuurwetenschap in het Nieuws

nummer 52
mei 2012

nummer 52, mei 2012
Natuurwetenschap in het Nieuws is een initiatief van
het St.Bonifatiuscollege in Utrecht. Alle artikelen zijn
geselecteerd door leerlingen en ingekort. De
volledige artikelen zijn, net als de digitale versie van
deze krant te vinden op: natunieuws.nl
Redactie: Merve Sema Tülek, Sueda Kocak, Sejla
Kadric, Ernest van Veen, Niels van Kuik, Maud Boreel,
Belle Barendregt, Luc van Wietmarschen, Job
Eijdems, Abel Nemeth, Cyrano Chatziantoniou, Kees
Hooyman
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 2
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Ziekte &
Gezondheid
Smartphones en tablets
verstoren nachtrust
nu.nl, 24 maart 2012
Smartphones, tablets en ook laptops
hebben een slechte invloed op de
nachtrust. Dat blijkt uit onderzoek van de
Universiteit van Antwerpen.
Steeds meer mensen checken nog even hun
mail of gaan nog even naar Facebook voor
het slapen gaan. Hierdoor gaan ze niet alleen
later slapen, maar ook slechter.
Professor Johan Verbraecken, coördinator
van het Slaapcentrum van het Universitair
Ziekenhuis Antwerpen deed onderzoek
onder 2.000 Vlaamse scholieren tussen de
13 en 20 jaar.
Hij concludeerde dat drie factoren van
invloed waren op de nachtrust. "Allereerst
zijn er de prikkelingen in de hersencellen",
aldus Verbraecken.
"Je hersenen worden gestimuleerd door de
informatie die ze krijgen en moeten
verwerken. Een tweede factor zijn de
emoties die zowel positief als negatief
kunnen zijn. Als jongeren bijvoorbeeld
minder leuke berichten binnenkrijgen via
Facebook, vlak voor ze gaan slapen, zijn ze
daar 's nachts mee bezig."
Bovendien gaan mensen later slapen door de
nieuwe media. "Bij televisie is dat niet het
geval. Ook het spelen van videospelletjes,
vlak voor het slapen, kwam nog vrij goed uit
het onderzoek. Gamers hebben 's ochtends
geen last en zijn overdag alerter.
Waarschijnlijk omdat ze minder slaap nodig
hebben," aldus Verbraecken op de website
van de Belgische krant Het Laatste Nieuws.
Ook het licht dat apparaten zoals een tablet
uitstralen, heeft een effect. "Door het licht
wordt het slaaphormoon melatonine
onderdrukt. Die stof zorgt ervoor dat we
willen slapen als het donker wordt. Bij
televisie is het effect niet zo groot.
Singles hebben grotere kans
op depressie
nu.nl, 23 maart 2012
Alleenstaanden met een baan hebben 80
procent meer kans op een depressie dan
mensen met een gezin. Dat blijkt uit een
recente Finse studie.
Uit het onderzoek blijkt dat de kans op een
depressie even groot is voor alleenstaande
mannen als voor alleenstaande vrouwen.
Volgens de onderzoekers kunnen mensen
die alleen leven minder makkelijk hun
gevoelens en frustaties kwijt en is daardoor
de kans op depressieve gevoelens groter.
Hoofdonderzoekster Dr Laura Pulkki-Raback
denkt zelfs dat het aantal depressieve singles
nog hoger ligt: "De mensen die het meeste
risico lopen op een depressie, maken het
vervolgonderzoek niet af."
Voor de studie werden gegevens bestudeerd
van 3500 Finnen. De gemiddelde leeftijd van
de deelnemers was ruim 44 jaar. Er deden
iets meer vrouwen dan mannen mee aan het
onderzoek. Er werd onder meer gekeken
naar het gebruik van antidepressiva.
Steeds meer mensen wonen en leven alleen.
In Nederland is een op de zes mensen
alleenstaand. In Groot-Brittannië en de VS
leeft zelfs één op de drie mensen alleen.
Gezond ouder worden met
eten uit de steentijd
nu.nl, 23 maart 2012
Oervoeding uit de steentijd kan, vertaald
naar de 21ste eeuw, een belangrijke
bijdrage leveren aan gezond ouder worden.
Het menselijk DNA is in zekere zin afgestemd
op het voedsel dat in de oudheid
beschikbaar was. Dat bestond toen uit meer
eiwitten en omega-3 vetzuren en minder
koolhydraten en linolzuur.Dat stelt
onderzoeker Remko Kuipers van het
Universitair Medisch Centrum Groningen
(UMCG) in een onderzoek waarop hij 26
maart aan de Rijksuniversiteit Groningen
promoveert.Kuipers onderzocht waar onze
voorouders leefden, maakte een
reconstructie van hun voeding en
onderzocht de voeding van traditioneel
levende Oost-Afrikaanse volkeren in de
huidige tijd. Daaruit blijkt volgens hem dat
typisch westerse ziektes zoals hart- en
vaatziektes en depressies verband houden
met een tekort aan vetzuren, bouwstoffen
die in de oudheid volop aanwezig waren in
het voedsel.
''Ons voedselpatroon is in 10.000 jaar pijlsnel
veranderd. Maar onze genen niet, die zijn
nog gebaseerd op de jager/verzamelaar in
de steentijd'', zegt Kuipers. ''Evolutionair is
dat niet verantwoord. Het leidt ertoe dat
steeds meer mensen sneller ziek
worden.''Kuipers concludeert verder dat de
oervoeding veel minder linolzuur bevatte
dan tegenwoordig. Linolzuur zou volgende
de heersende opvattingen een
beschermende werking hebben op het
ontstaan van hart- en vaatziektes. Volgens
Kuipers klopt dat niet. Hij stelt dat recente
studies juist laten zien dat de aanbevolen
vervanging van verzadigde vetzuren door
linolzuur in het Westen eerder tot een
toename dan een afname van hart- en
vaatziekten heeft geleid.
Ook zogeheten snelle koolhydraten (suikers
in frisdranken en snoep) als vervanging van
verzadigd vet verhogen juist de kans op hart-
en vaatziekten, meent Kuipers. Deze
bevindingen komen volgens hem overeen
met hoe onze oervoeding ooit was.Volgens
Kuipers is dé oplossing om koolhydraten uit
het voedsel te bannen. ''We zijn
doorgeslagen in het gebruik van
koolhydraten als rijst, brood, aardappelen en
pasta. Ik zou dat allemaal willen weglaten en
vervangen door groente en fruit, eventueel
aangevuld met vis en vlees.''
Oude patiënt moet fitter
naar operatietafel
nu.nl, 23 maart 2012
Oudere kwetsbare patiënten zouden als ze
een operatie ondergaan fitter het
ziekenhuis in moeten.
Door behalve achteraf ook vooraf met hulp
van een fysiotherapeut te trainen, komen ze
de operatie sneller te boven.
Volgens onderzoeksorganisatie TNO is een
operatie een grote aanslag op de
gezondheid. Als broze ouderen fitter zijn
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 3
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

voor een ingreep, volgen minder
complicaties, minder sterfgevallen en
kunnen de ouderen beter voor zichzelf
zorgen.
Met aftrek van trainingskosten scheelt deze
aanpak tientallen miljoenen euro's per jaar
aan kosten in de zorg, zegt directeur Nico
van Meeteren van TNO Preventie en Zorg.
De kostenreductie kan op termijn zelfs
oplopen tot 100 tot 160 miljoen. Dat komt
omdat in het begin ook de fysiotherapeuten
zelf moeten worden opgeleid.
Vooral bij operaties in het borst- of
buikgebied en aan heup of knie lopen
ouderen meer risico's. Ze zijn bovendien nog
kwetsbaarder als ze bijvoorbeeld dik zijn,
suikerziekte hebben of met longproblemen
kampen.
Ook gezelligheidsroken
slecht voor geheugen
nu.nl, 8 maart 2012
Veel mensen die alleen in het weekend
roken denken dat zij redelijk gezond bezig
zijn. Toch lijkt het gezelligheidsroken net zo
schadelijk voor je geheugen als de
dagelijkse verslaving.
Een onderzoeksteam van de Northumbria
University bestudeerde 28 Britse studenten
verdeeld over drie groepen:
gezelligheidsrokers, mensen die dagelijks 10
tot 15 sigaretten roken en studenten die
nooit roken.
Geen van de deelnemers gebruikten drugs
en zij dronken niet meer alcohol dan veilig is
toegestaan.
Tijdens het experiment moesten de
studenten onthouden om verschillende
activiteiten uit te voeren in een bepaalde
situatie. De vaardigheid om geplande
activiteiten in de toekomst uit te voeren
noemen we het prospectieve geheugen.
Rokers voerden de test beduidend slechter
uit dan niet rokers. Het aantal sigaretten per
week leek hierbij geen verschil te maken.
"Rookgerelateerde geheugen verlies wordt
ook in verband gebracht met bijvoorbeeld
het krimpen van de hersenen", vertelt
onderzoeker Tom Heffernan. "En ons
onderzoek laat zien dat het geen verschil
maakt of je het roken tot het weekend
beperkt of niet."
In eerder onderzoek liet Heffernan al zien
dat rokers ongeveer een derde van hun
dagelijkse geheugen kunnen verliezen. Deze
functievermindering kan wel teruggedraaid
worden als iemand stopt met roken.
De rokers konden slechts 59 procent van de
taken onthouden, bij de niet-rokers was dit
81 procent. De studenten die gestopt waren
met roken voerden 74 procent van de
geplande taken uit. Hun geheugen was dus
weer verbeterd.
Miljard mensen sterft deze
eeuw door roken
nu.nl, 21 maart 2012
Deze eeuw zullen een miljard mensen
sterven aan de gevolgen van roken, als het
tij niet wordt gekeerd. Het gaat om mensen
die zelf roken en om mensen die ongewild
meeroken.
Dat stelde het Wereld Long Fonds (WLF)
woensdag.
In de afgelopen tien jaar zouden zeker 50
miljoen mensen zijn gestorven aan de
gevolgen van roken. Wereldwijd is 15
procent van alle sterfgevallen onder mannen
te wijten aan rookwaar. Voor vrouwen is dat
percentage 7.
Volgens het fonds gaan in
ontwikkelingslanden en opkomende
economieën steeds meer mensen roken. In
China sterven jaarlijks 1,2 miljoen mensen
door het roken. Ook in Afrika, het Midden-
Oosten en de rest van Azië neemt het aantal
slachtoffers flink toe.
Jonge meisjes drinken meer
alcohol
nu.nl, 23 maart 2012
Het aantal meisjes dat met een
alcoholvergiftiging op de eerste hulp in het
ziekenhuis belandt, is tussen 2005 en 2010
verdubbeld.
Dat stelde de stichting Consument en
Veiligheid vrijdag in een rapport waarin de
cijfers van de afgelopen jaren zijn
geanalyseerd.
Jaarlijks worden 2300 jongeren tussen de 10
en 24 jaar met een alcoholvergiftiging
behandeld. Ruim de helft van hen (57
procent) is tussen de 15 en 20.
Bij meisjes in die leeftijd nam het aantal
alcoholvergiftigingen ''explosief'' toe met
101 procent, aldus de stichting. Het aantal
dronken jongens van dezelfde leeftijd dat op
de spoedeisende hulp moest worden
geholpen, steeg met 66 procent.
De forse toename onder jongeren met een
alcoholvergiftiging deed zich vooral voor van
2005 tot en met 2007. Daarna is het aantal
redelijk stabiel gebleven.
Uit de cijfers blijkt verder dat gemiddeld
24.000 jongeren tot 25 jaar op de
spoedeisende hulp terechtkomen met letsel
door een ongeval of geweld waarbij sprake
was van alcoholgebruik. In 16.000 gevallen
had het slachtoffer drie of meer glazen
gedronken in de 6 uur voor het incident.
Werkloosheid ouders
verlaagt levensvreugde
zoon
nu.nl, 14 maart 2012
Lopend onderzoek in Duitsland toont aan
dat werkloosheid een nadelig effect heeft
op het welzijn van thuiswonende kinderen.
De studie van de Ruhr Graduate School of
Economics uit Essen en de Universiteit van
Melbourne onderzocht jongeren in de
leeftijd van 17 tot 25 jaar die bij hun ouders
woonden.
Uit het onderzoek blijkt dat vaders die niet
door eigen keus werkloos worden,
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 4
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

ijvoorbeeld doordat het bedrijf waar ze
voor werken moet sluiten, hun negatieve
gevoelens op hun zoons overbrengen.
Als moeder om die reden werkloos worden,
heef dat geen invloed op de jongens.
Baanverlies van de ouders beïnvloedde de
dochters niet.
Volgens professor Haisken-DeNew hebben
zoons traditioneel een sterkere binding met
de arbeidsmarkt dan hun dochters,
waardoor de zoons meer invloed
ondervinden van werkloze vaders.
De onderzoekers kozen jongeren tussen de
17 en 25 jaar omdat in Duitsland de jongeren
die geen hoger onderwijs gaan volgen, vanaf
hun zestiende aan het werk gaan en vanaf
die leeftijd direct geconfronteerd worden
met werkgerelateerde problemen.
In eerdere studies rond dit onderwerp lag de
focus van economen vooral op de effecten
die werkloosheid heeft op de individuen zelf
en niet op de naasten.
'Hoe ouder we worden, hoe
gelukkiger'
nu.nl, 12 maart 2012
Hoewel onze fysieke gezondheid met de
jaren achteruit gaat, worden we toch
gelukkiger als we de middelbare leeftijd
gepasseerd hebben.
Dat blijkt uit onderzoek van de University of
Warwick.De onderzoekers analyseerden de
leefstijl en gezondheid van 10.000 Britten en
Amerikanen.
Ze evalueerden de kwaliteit van leven aan de
hand van acht factoren, zoals hoe gezond
mensen zichzelf vinden, pijn, sociaal gedrag
en geestelijke gezondheid.
Saverio Stranges, die het onderzoek leidde,
denkt dat senioren gelukkiger zijn omdat je
in de loop der jaren beter leert omgaan met
problemen en vervelende omstandigheden.
"Het kan ook liggen aan de lagere
verwachtingen van het leven. Oudere
mensen leggen zichzelf minder druk op,
zowel op het persoonlijke als het
professionele vlak", zegt Stranges.
Deze studie bevestigt dat ons geluksniveau
een U-curve volgt: rond je 45e bereik je het
laagste punt, maar daarna neemt het
geluksgevoel toe als we ouder worden. Uit
het onderzoek bleek ook dat mensen die
dagelijks zes à acht uur slapen gelukkiger en
gezonder zijn dan deelnemers die minder
dan zes of juist meer dan acht uur slapen.
Van variatie ga je meer eten
nu.nl, 13 maart 2012
Hoe meer verschillende etenswaren er op
tafel staan, hoe meer je eet. Als je minder
calorieën wilt binnenkrijgen, kun je dus
beter voor een eenpansmaaltijd kiezen.
De onderzoekers voerden twee
experimenten uit. Eerst serveerden ze
twintig studenten twee weken lang drie keer
in de week verschillende maaltijden. Ze
kregen een buffet bestaande uit een
voorafje en twee bijgerechten (kip, groenten
en rijst of aardappelen), of een maaltijd met
weinig koolhydraten (kip met groenten) of
een vegetarische maaltijd (groenten en rijst
of aardappelen). Ze mochten zo veel of
weinig eten als ze wilden.
De proefpersonen aten het meest van de
maaltijd met een voorafje en twee
bijgerechten, zowel in termen van
hoeveelheid als qua calorieën. Van de
vegetarische maaltijd aten ze het minst.
In een tweede experiment bekeken de
onderzoekers wat er gebeurde als hetzelfde
voedsel op een andere manier werd
klaargemaakt. De proefpersonen kregen
hetzelfde te eten, maar dan in de vorm van
een roerbakgerecht, een pastamaaltijd of
losse ingrediënten. De deelnemers bleken
meer te eten van de losse ingrediënten dan
van de eenpansgerechten.
Volgens de onderzoekers verklaren deze
resultaten het succes van dieëten waarbij je
weinig koolhydraten mag en waarom
vegetariërs meestal slanker zijn. In beide
gevallen kun je uit minder voedingsmiddelen
kiezen dan mensen die wel alles eten, en
daardoor zou je minder eten.
Ouder op dieet helpt dik
kind
nu.nl, 15 maart 2012
Wil jij je kind helpen met afvallen? Ga dan
zelf ook op dieet. Het gewichtsverlies van
de ouders draagt bij aan het afvalsucces van
hun kind.
Dat stellen onderzoekers van de University
of California, San Diego School of Medicine
en de University of Minnesota.
Als ouders en kinderen samen behandeld
worden, verliest het kind gemakkelijker
gewicht.
"We hebben gekeken naar de vaardigheden
van de ouders en hoe er thuis met eten werd
omgegaan", vertelt onderzoeker Kerri
Boutelle. "Het gewichtsverlies van de ouders
bleek de belangrijkste voorspeller voor het
gewichtsverlies van de kinderen. Ouders zijn
de belangrijkste personen in de omgeving
van een kind en zijn dan ook echte
voorbeelden."
Ruim tachtig ouders met hun te zware
kinderen maakten onderdeel uit van het
onderzoek. Gedurende vijf maanden namen
de koppels deel aan een
behandelprogramma. Bij de helft was alleen
de ouder betrokken bij het programma.
In de andere groep namen zowel het kind als
de ouders deel. Alleen een verandering van
het BMI van de ouders bleek een significante
voorspeller voor succes bij het kind.
Vrouwen meer kritisch over
uiterlijk in de lente
nu.nl, 20 maart 2012
Vrouwen zijn in de lente kritischer over hun
uiterlijk dan tijdens andere seizoenen. Dat
blijkt uit onderzoek van PanelWizard onder
500 Nederlandse vrouwen.
Ruim de helft van de vrouwen (52 procent)
straalt in de lente meer dan tijdens andere
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 5
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

seizoenen. Een derde van de vrouwen voelt
zich in de lente zelfs mooier.
Het mooist voelen vrouwen zich met een
lekker bruin kleurtje op hun gezicht, als ze
een paar kilo's kwijt zijn of een nieuwe
lenteoutfit dragen. Ze besteden meer
aandacht aan hun uiterlijk, door extra
verzorging van de huid of gezondere
voeding.
Tips van vriendinnen zijn de belangrijkste
inspiratiebron voor vrouwen als het gaat om
hun uiterlijk. Daarna volgen tips uit
tijdschriften. Bijna twee derde van de
vrouwen gaat zelf actief op zoek naar
beautytips in tijdschriften, kranten en op het
internet.
Bijna de helft van de vrouwen ziet er in de
lente 'frisser' uit en past het kapsel en de
kleding aan op het seizoen. Uiteindelijk
hecht ruim de helft van de vrouwen de
meeste waarde aan het oordeel van hun
partner over het uiterlijk.
'Klant krijgt medicijnen te
makkelijk mee'
nu.nl, 23 maart 2012
DEN HAAG - Drogisten en apothekers geven
nog te makkelijk geneesmiddelen mee aan
klanten. Ze checken onvoldoende of
iemand de medicijnen veilig kan gebruiken.
Dat stelde de Consumentenbond vrijdag.
Drie zogenoemde mysteryshoppers van de
Universiteit Twente gingen voor de
organisatie langs bij 119 drogisten en 116
apotheken in 15 grotere steden.
Meestal kregen de onderzoekers de
medicijnen zonder moeite mee, ook als ze
zeiden dat deze voor een kind bedoeld
waren.
Drogisten vroegen veel vaker dan
apothekers of de klant nog informatie wilde
over het geneesmiddel. De meeste drogisten
stelden vervolgens echter niet de juiste
vragen om erachter te komen of de verkoop
tot gevaarlijke situaties kan leiden.
De kwaliteit van de verstrekte informatie van
de drogist is slechter dan die van de
apotheek, aldus de Consumentenbond. De
apotheker vraagt gestructureerder door, de
drogist verwijst vaak naar de bijsluiter.
Twee jaar geleden deed de
Consumentenbond eenzelfde onderzoek. De
drogisten lijken hun gedrag te hebben
verbeterd. Apotheken laten meer steken
vallen dan destijds, constateert de bond.
Sinaasappels verkleinen
kans op beroerte
gezondheidsnet.nl, 24 Februari
Vrouwen die veel citrusvruchten eten,
lopen een kleiner risico op het krijgen van
een beroerte. Dit blijkt uit onderzoek van
de University of East Anglia.
De onderzoekers gebruikten gegevens uit de
Nurse's Health Study, waarin bijna 70.000
vrouwen 14 jaar lang elke 4 jaar enquêtes
invulden over hun eetgewoonten en
gezondheid. Vrouwen die veel grapefruits en
sinaasappels aten of het sap ervan dronken,
bleken 19 procent minder kans te hebben op
een beroerte.
De flavonolen (een antioxidant) in het fruit
zorgen waarschijnlijk voor het gezonde
effect. "Onderzoek heeft een verband
aangetoond tussen een grote consumptie
van fruit, groenten en vitamine C en een
verlaagd risico op een beroerte. We denken
dat flavonolen bescherming bieden door een
ontstekkingsremmend effect en het
verbeteren van de bloedvaten", zegt Aedín
Cassidy.
Uit een eerdere studie bleek al dat witte
vruchten, zoals appels en peren, het risico op
een beroerte verkleinen. Er is nader
onderzoek nodig om het effect van
flavonoïden te bevestigen en erachter te
komen waarom ze een beschermende
werking hebben.
Vitamine D remt ontsteking
gezondheidsnet.nl, 24 Februari
Vitamine D werkt ontstekingsremmend. Dat
schrijven onderzoekers van National Jewish
Health in het Journal of Immunology.
Tijdens hun onderzoek vond het
onderzoeksteam dat vitamine D een
opeenstapeling van ontstekingsreacties in
het lichaam kan afremmen. Bij een te laag
vitamine D gehalte in het bloed, gebeurt dit
niet.
"Dit onderzoek gaat verder dan de
aangenomen gezondheidsvoordelen van
vitamine D. We hebben de invloed van de
vitamine op celniveau bekeken", vertelt
hoofdonderzoeker Elene Goleva. "Patiënten
met een chronische ontstekingziekte zoals
astma en artritis met een tekort aan
vitamine D, hebben dus echt baat bij het
slikken van een vitamine D-supplement."
De onderzoekers adviseren een minimale
waarde van 30 nanogram vitamine D per
milliliter bloed. Vanaf deze waarde heb je
baat bij de positieve effecten van de
vitamine, zoals de opname van calcium in de
botten. Eerdere onderzoeken toonden een
verband tussen een te laag vitamine Dgehalte
en verschillende ziekten zoals astma,
kanker, diabetes en artritis.
De conclusies zijn gebaseerd op onderzoek in
het laboratorium. De onderzoekers
incubeerden witte bloedcellen met
verschillende hoeveelheden vitamine D en
stelden de cellen vervolgens bloot aan een
molecuul dat een sterke ontstekingsreactie
opriep.
Sporten voorkomt burn-out
en depressie
gezondheidsnet.nl, 24 Februari
Na een lange dag werken is een bezoekje
aan de sportschool misschien wel het
laatste waar je zin in hebt. Wetenschappers
van de Tel Aviv University geven je een
goede reden om dat toch te doen.
Regelmatig bewegen zou je humeur op de
werkvloer aanzienlijk verbeteren en zelfs
een burn-out en depressie kunnen
voorkomen.
De onderzoekers keken hoe het met 1.632
gezonde werknemers ging op persoonlijk,
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 6
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

psychisch en werkgebied. Ze werden in vier
groepen verdeeld: niet-sporters, mensen die
75-150 minuten per week bewegen, mensen
die 150-240 minuten per week bewegen en
een groep die meer dan 240 minuten per
week sport. Gedurende 9 jaar vulden ze
enquêtes in tijdens periodieke controles en 3
vervolgonderzoeken.
De niet-sporters kampten het vaakst met
een depressie of een burn-out. Hoe meer
werknemers bewogen, hoe kleiner de kans
was dat ze psychische klachten kregen. Elke
week 2,5 uur sporten bleek een positief
effect te hebben op je zelfvertrouwen en je
vermogen om te werken. Volgens de
onderzoekers is minstens 4 uur per week
bewegen ideaal: degenen die deze 4 uur
haalden, vertoonden vrijwel geen tekenenen
van mentale druk.
De onderzoekers raden bedrijven dan ook
aan om een eigen sportschool te openen of
mee te betalen aan een
sportschoolabonnement. Ook door flexibele
werktijden toe te staan, kunnen ze
medewerkeres aanmoedigen om beweging
te integreren in hun werkdag. Op de langere
termijn betaalt dit zichzelf terug.
Meer animo vaccinatie
baarmoederhalskanker
gezondheidsnet.nl, 23 Februari
Het aantal meisjes dat zich laat vaccineren
tegen baarmoederhalskanker neemt
langzaam toe. Dat blijkt uit cijfers van het
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Milieu (RIVM).
In 2010 liet 57,6 procent van de 12-jarige
meisjes zich tegen baarmoederhalskanker
inenten. Dat is een lichte toename ten
opzichte van 2009. Toen haalde 52,2 procent
van de uitgenodigde meisjes ook
daadwerkelijk de drie prikken.
De vaccinatie tegen baarmoederhalskanker
werd in 2009 opgenomen in het
Rijksvaccinatieprogramma. Deze vaccinatie
geeft bescherming tegen het humaan
papilloma virus (HPV). Dit virus kan
baarmoederhalskanker veroorzaken. De
vaccinatie bestaat uit 3 prikken die binnen
een half jaar gegeven worden. Alle meisjes
krijgen in het jaar dat ze 13 jaar oud worden
een uitnodiging.
Voor 2011 zijn nog geen definitieve cijfers
beschikbaar. Dit betreft meisjes die in 1998
zijn geboren. Van hen is 53,4 procent dit jaar
volledig gevaccineerd en 10,2 procent heeft
één of twee prikken gehaald. Dit voorjaar
krijgen zij de gelegenheid om hun
ontbrekende vaccinaties alsnog te halen.
Stoppen met roken geen
ramp voor gewicht
gezondheidsnet.nl, 20 Februari
Wie stopt met roken, komt vaak een paar
pondjes aan. Gelukkig blijkt de gemiddelde
gewichtstoename mee te vallen. Volgens
onderzoek van Health Services Research is
stoppen met roken altijd beter voor je
gezondheid.
De onderzoekers analyseerden gegevens uit
twee studies, waarin in totaal 349.000
werden ondervraagd over hun rookgedrag
en gewicht. Stoppen met roken bleek te
leiden tot een kleine gewichtstoename.
Hoeveel je aankomt als je stopt met roken, is
afhankelijk van je leeftijd, of je al
overgewicht hebt en of je een man of een
vrouw bent. Bij jonge vrouwen steeg de BMI
binnen een maand gemiddeld met 2,3
procent, tot een maximum van 5,2 procent
na 3 tot 6 maanden. Bij (jonge) mannen
deed zich ongeveer hetzelfde patroon voor.
Oudere vrouwen kwamen het meeste aan.
Hun BMI steeg met meer dan 8 procent.
"De resultaten zijn vooral bemoedigend voor
jonge mensen. Het effect van stoppen met
roken op de BMI is een stuk kleiner bij
jongeren. De prijs die je betaalt voor het
gezondheidsvoordeel is te verwaarlozen”,
zegt Panagiotis Kasteridis.
Ook mensen die al overgewicht hebben,
hoeven zich geen zorgen te maken. Zij
komen ongeveer even veel aan als mensen
die geen overgewicht hebben.
Baanbrekende ontdekking
over diabetes type 1
gezondheidsnet.nl, 21 Februari
Sommige diabetici kunnen in de toekomst
genezen worden, ook als ze al jaren
diabetes hebben. Dat blijkt uit onderzoek
van hoogleraar Bart Roep van het Leids
Universiteit Medisch Centrum.
Bij diabetes type 1, ook wel suikerziekte
genoemd, valt het eigen afweersysteem de
cellen aan die insuline maken. Er werd
gedacht dat deze cellen helemaal
verdwenen, maar dat blijkt niet zo te zijn.
Vaak blijven er jaren na de diagnose nog
cellen over, alleen zijn deze niet actief.
Mogelijk kunnen deze cellen in de toekomst
weer geactiveerd worden. “Dat geeft hoop
op behandeling en genezing”, aldus Roep.
Deze week kun je via Twitter met de hashtag
#diabetes1 en via Facebook vragen stellen
aan Bart Roep. Op donderdag 23 februari om
10.00 uur sluit de inzendtermijn. Een selectie
van de vragen zal beantwoord worden in een
filmpje op de site van het Diabetes Fonds.
Kankerpatiënt lijdt vaak
onnodig pijn
gezondheidsnet.nl, 14 Februari
Ruim 40 procent van de kankerpatiënten
heeft onnodig pijn. Dat blijkt uit onderzoek
van Wendy Oldenmenger van het Erasmus
MC Daniel den Hoed Oncologisch Centrum.
Als patiënten en zorgverleners meer over
pijn weten en hierover met elkaar praten
dan kunnen zij de klachten samen beter
aanpakken. Nu is pijn vaak geen onderwerp
van gesprek, terwijl het één van de meest
voorkomende symptomen is bij patiënten
met kanker.
Ongeveer 53 procent van de
kankerpatiënten heeft pijn. Dat komt
bijvoorbeeld door een tumor of een
uitzaaiing die in het lichaam groeit of
doordat de chemotherapie zenuwpijn geeft.
"Met de beschikbare medicatie is deze pijn
bij de meeste patiënten goed te bestrijden",
zegt Wendy Oldenmenger.
Dat pijn niet goed wordt behandeld ligt
zowel aan de patiënt als zorgverlener, blijkt
uit haar onderzoek. Zo zijn artsen niet altijd
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 7
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

alert op de pijn die patiënten kunnen
hebben, omdat zij meer gericht zijn op het
aanpakken van de ziekte.
Ook is de kennis die artsen hebben over de
medicatie tegen pijn soms onvoldoende.
Patiënten hebben vaak vooroordelen en zijn
bang. Ze denken: "Als ik nu al medicijnen
slik, werkt er straks niets meer als de pijn
erger wordt. Of als ik over mijn pijn klaag
stopt de arts misschien wel mijn
behandeling".
Oldenmenger adviseert artsen dan ook om
zich steeds te laten bijscholen over nieuwe
manieren van pijnbestrijding. Ook pleit zij
voor een open houding naar de patiënt over
de mogelijkheden.
Beweging verkleint risico op
botbreuken
gezondheidsnet.nl, 14 Februari
Bewegen als je begin twintig bent, verkleint
het risico op botbreuken als je ouder wordt.
Dit blijkt uit onderzoek van de University of
Gothenburg onder meer dan 800 mannen.
Hoe sterk je botten zijn, wordt al op jonge
leeftijd bepaald. Hoe meer botmassa je
kweekt als je jong bent, hoe kleiner de kans
op gebroken botten als je ouder bent. Uit
eerder onderzoek bleek dat vooral beweging
voor en tijdens de puberteit de botten
sterker maakt. Onderzoekers van de
University of Gothenburg ontdekten dat ook
bewegen als je begin twintig bent je
botmassa verbetert.
833 Zweedse mannen werden onderzocht.
Degenen die meer bewogen tussen hun 19
en 24e verbeterden de botdichtheid in hun
heupen, lumbale wervelkolom, armen en en
onderbenen. Proefpersonen die weinig
bewogen hadden brozere botten.
"Mannen die meer gingen sporten of veel
bleven sporten, ontwikkelden ook grotere en
dikkere botten in hun onderarmen en -
benen. Blijven bewegen of meer gaan
bewegen als je jong bent, verbetert de
botgroei. Waarschijnlijk verkleint dit later je
risico op botbreuken", zegt Mattias
Lorentzon.
Bij het ouder worden, kun je osteoporose
(botontkalking) ontwikkelen. Botafbraak
vindt dan sneller plaats, en de botten
worden zo zwak dat je zomaar iets kunt
breken.
Wetenschap &
Onderzoek
Nano-lifters vallen
kankercellen aan
Onderzoekers hebben een nanodeeltje
ontwikkeld dat voor het eerst een medicijn
rechtstreeks in een kankercelkern kan
brengen. Dit biedt nieuwe mogelijkheden
voor een effectievere behandeling van
kanker.
De nanodeeltjes zijn kleine lifters. Ze worden
aangetrokken door een eiwit op het
celoppervlak. Het eiwit vervoert het deeltje
vervolgens naar de celkern toe. Eenmaal
daar aangekomen laat het deeltje het
medicijn vrij. Doordat het medicijn in de
celkern z’n werk kan doen, gaan de
kankercellen dood. Dit effect bleek hetzelfde
bij 12 verschillende soorten kankers.
Het nanodeeltje is ongeveer 25 nanometer
groot. Ter vergelijking: de dikte van een
menselijke haar is 80.000 nanometer. Het
deeltje ziet eruit als een ster met vijf tot tien
punten, om het oppervlak relatief groot te
maken. Hierdoor past een vrij grote dosis
van het medicijn op een nanoster.
De benodigde dosis medicijnen is lager dan
bij de huidige therapieën, waarbij vrije
moleculen worden gebruikt. Het medicijn
wordt hier immers veel gerichter afgegeven.
Baviaan herkent geschreven
woorden
Scientias.nl, april 2012
Lezen kunnen ze niet, maar bavianen
kunnen echte woorden wel onderscheiden
van woorden die nergens op slaan. Dat
blijkt uit onderzoek.
Wanneer wij woorden lezen, dan verwerken
we daarmee ook informatie over de plaats
van letters in een woord. Op basis daarvan
achterhalen we de betekenis en de klank van
het woord. Franse onderzoekers vroegen
zich af of het mogelijk is om vast te stellen
welke combinaties van letters juist of onjuist
zijn, nog voordat we kennis van een taal
hebben. Om dat te achterhalen, startten ze
een experiment met bavianen (Papio papio).
Na ongeveer anderhalve maand hadden de
bavianen al heel wat nieuwe woorden
geleerd en konden ze woorden die echt
bestonden, steeds beter herkennen. In 75
procent van de gevallen konden ze correct
vaststellen of een woord echt bestond of
niet. Opvallend genoeg konden ze vaak ook
woorden waar ze voor het eerst mee
geconfronteerd werden terecht als bestaand
of onbestaand woord aanwijzen.
Het onderzoek wijst erop dat bavianen
zonder dat ze een taal beheersen toch in
staat zijn om patronen in een taal op te
merken. Ze kunnen leren welke
lettercombinaties kloppen en welke niet. En
dat is heel interessant: deze vaardigheid is
namelijk van cruciaal belang wanneer we
lezen. Lezen is weer een heel complexe
vaardigheid waar alleen wij mensen toe in
staat zijn. Maar één van de vaardigheden die
daaraan ten grondslag ligt, moeten we
blijkbaar delen met primaten.
Nederlanders vinden
Majorana-deeltje
Scientias.nl, april 2012
Het deeltje is heel bijzonder: het is zelf zijn
eigen antideeltje en is te vinden op de grens
van materie en antimaterie.
Al in de jaren dertig van de vorige eeuw
voorspelde natuurkundige Ettore Majorana
dat dit deeltje bestond. Het Majorana
fermion vinden, was echter een hele klus.
Maar nu, tientallen jaren later, is het
onderzoekers aan de TU Delft gelukt.
Nanowetenschapper Leo Kouwenhoven en
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 8
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

zijn collega’s doen hun werk nu in het blad
Science uit de doeken.
Waar hebben de onderzoekers het deeltje
gevonden? Kouwenhoven en zijn collega’s
zagen het aan het uiteinde van een
nanodraadje. Dit extreem kleine
nanodraadje – ontwikkeld door de TU
Eindhoven – werd bedekt met een
goudcontact en deels bedekt met een
supergeleidend contact. We sturen een
stroom elektronen langs de nanodraad,
richting het Majorana fermion. Tegelijkertijd
detecteren we een stroom elektronen die
van het Majorana fermion vandaan komt.”
En op de grens van materie en antimaterie
vonden de onderzoekers dan het
langgezochte deeltje. “De metingen aan het
deeltje aan het uiteinde zijn niet anders te
verklaren dan door de aanwezigheid van een
paar Majorana’s,” legt Kouwenhoven in een
persbericht van de TU Delft uit.
Het Majorana fermion kan leiden tot zeer
krachtige computers: quantumcomputers.
Dergelijke computers zijn nog sterker dan de
sterkste supercomputers, maar zijn nog
nooit gebouwd. Het Majorana fermion is een
belangrijke bouwsteen voor deze computers
en kan de komst van zo’n kwantumcomputer
wel eens rap dichterbij brengen. Vandaar dat
niet alleen Stichting FOM (Stichting voor
Fundamenteel Onderzoek der Materie),
maar ook Microsoft zeer geïnteresseerd is in
de resultaten van deze studie en de
onderzoekers financieel ondersteunde.
Eerste kwantumnetwerk is
een feit
Scientias.nl, april 2012
Wetenschappers zijn er voor het eerst in
geslaagd om een eenvoudig
kwantumnetwerk te maken. Een enorme
doorbraak.
Tegenwoordig gebruiken we om te
communiceren al verschillende netwerken.
Maar het bouwen van een netwerk
waarbinnen kwantuminformatie wordt
uitgewisseld, is een hele klus gebleken. Eén
van de grote uitdagingen bij het creëren van
zulke netwerken, is het maken van
knooppunten die informatie kunnen
ontvangen en versturen. En dat hobbeltje
hebben onderzoekers van het Max Planck
Institut für Quantenoptik nu genomen.
De onderzoekers hebben een heel
eenvoudig kwantumnetwerk gebouwd dat
bestaat uit twee ‘stations’ of ‘knooppunten’.
Deze ‘stations’ zijn atomen die
kwantuminformatie met behulp van fotonen
uitwisselen. De onderzoekers beschrijven
het netwerk in het blad Nature.
Om informatie uit te kunnen wisselen tussen
een atoom en foton, moet er een sterke
interactie tussen deze twee plaatsvinden.
Dat is onmogelijk wanneer een atoom zich in
een vrije ruimte bevindt en dus moest deze
‘opgesloten’ worden. De onderzoekers
stopten het atoom in een trilholte. Deze
holte bestaat uit twee spiegels die dicht bij
elkaar staan. Wanneer een atoom een foton
wegstuurt dan kan dit proces met behulp
van deze holte heel nauwkeurig worden
gecontroleerd. Wanneer een foton op zijn
bestemming – in de holte – aankomt dan
wordt deze door toedoen van de spiegels
duizenden malen gereflecteerd. Hierdoor
wordt de interactie tussen het atoom en de
foton als het ware versterkt en kan de atoom
de foton zeer efficiënt in zich opnemen.
Grotere kans op hersentumor
door röntgenfoto bij de tandarts
Scientias.nl, april 2012
Amerikaanse wetenschappers beweren dat
wanneer iemand in het verleden regelmatig
een röntgenfoto liet maken bij de tandarts,
dat de kans dan groter is dat diegene een
goedaardige hersentumor krijgt.
De wetenschappers van de Yale universiteit
analyseerden gegevens van 1.433 patiënten
met een meningeoom. Een meningeoom is
een goedaardige tumor, die langzaam groeit
en het zenuwweefsel verdringt. De
wetenschappers maakten ook gebruik van
een controlegroep, die bestond uit 1.350
kankervrije patiënten.
Uit het onderzoek komt naar voren dat
mensen die in het verleden jaarlijks (of
vaker) een röntgenopname lieten maken bij
de tandarts een twee keer zo grote kans
hebben om een goedaardige tumor te
ontwikkelen.
Is er reden om de tandarts te vermijden?
Nee, dat niet. Slechts acht van de 100.000
mensen krijgt een meningeoom. Het is dus
een zeer zeldzame aandoening. Daarnaast
werden mensen vroeger aan een hogere
dosis röntgenstraling blootgesteld dan
tegenwoordig.
Nieuw: een ‘levende’ robot
voor in uw lijf
Scientias.nl, maart 2012
De robot gedraagt zich min of meer als een
levend wezen en moet ooit het menselijk
lichaam in om ziektes op te sporen.
Het is de bedoeling dat de robot – die de
naam Cyberplasm draagt – een elektronisch
zenuwstelsel krijgt. Dat zou betekenen dat
de robot in staat is om te ‘zien’ en te
‘ruiken’. De sensoren die de robot daarvoor
nodig heeft, willen de wetenschappers uit
cellen van zoogdieren halen. Ook moeten er
kunstmatige spieren worden ontwikkeld die
glucose als energiebron gebruiken.
En dan komt Cyberplasm toch al aardig in de
buurt van een levend wezen. En dat is
precies de bedoeling. “Niets kan tippen aan
de natuurlijke vaardigheid van een levend
wezen om te zien en te ruiken en zo
informatie te verzamelen over wat er gaande
is,” stelt onderzoeker Daniel Frankel in een
persbericht.
De wetenschappers werken nu aan een
prototype Cyberplasm. De robot wordt in
eerste instantie minder dan één centimeter
lang. Toekomstige exemplaren kunnen nog
veel kleiner worden: minder dan één
millimeter lang. De robots kunnen in de
toekomst in het menselijk lichaam worden
gebracht om te kijken of er sprake is van
ziektes of andere problemen. Naar
verwachting kan de robot binnen vijf jaar
gebruikt worden.
Brein blijkt heel
geometrisch georganiseerd
Scientias.nl, maart 2012
Onze bedrading loopt niet diagonaal of met
bochtjes, maar recht toe, recht aan. En dat
is een stuk simpeler dan gedacht.
Dat schrijven onderzoekers in het blad
Science. Ze vergelijken ons brein met New
York, waar straten ook geen bochtjes of
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 9
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

diagonalen kennen, maar enkel recht toe,
recht aan lopen en elkaar met hoeken van
negentig graden kruisen. “Ons brein is geen
wirwar van draden,” concludeert
onderzoeker Van Weedeen in een
persbericht. “We ontdekten dat het brein
bestaat uit parallel lopende en loodrechte
vezels die elkaar op een overzichtelijke wijze
kruisen. Het vinden van zo’n simpele
organisatie in de voorhersenen van hogere
dieren was totaal onverwacht.”
Uit het onderzoek blijkt dat het brein heel
geometrisch georganiseerd is. Het lijkt wel
een weefsel. “Ik denk niet dat iemand had
verwacht dat het brein zo’n overtuigend
geometrisch patroon zou hebben,” stelt
Wedeen. Maar ergens is het wel logisch.
“Het oude beeld van het brein als een
wirwar van duizenden niet met elkaar
verbonden draden slaat vanuit een
evolutionair oogpunt nergens op. Hoe kan
natuurlijke selectie elk van deze draden
efficiënter maken? De eenvoud van deze
structuur is de reden dat het zich kan
aanpassen aan de willekeurige geleidelijke
veranderingen door evolutie.”
Het is voor een eenvoudige structuur
immers veel gemakkelijker om te
veranderen en zich aan te passen. Niet
alleen als het gaat om evolutionaire
veranderingen, maar ook om veranderingen
die ontstaan doordat we ons ontwikkelen of
omdat ons brein beschadigd is geraakt.
‘Chemo’ effectiever met
nanodeeltjes
Wetenschap24.nl, april 2012
Nanodeeltjes kunnen gericht medicijnen
tegen kanker afleveren in de tumor,
waardoor een hogere dosering mogelijk is.
Of het ook patienten geneest moet nog
blijken.
Slimme nanodeeltjes zijn het wondermiddel
van de toekomst, maar echte toepassingen
zijn tot nu toe schaars. Voor het eerst zijn nu
de slimme nanodeeltjes getest op mensen.
Het gaat om bolletjes van circa 30
nanometer diameter die docetaxel bevatten,
een stof die kankercellen doodt. Elk bolletje
is aan de buitenkant bedekt met lange
biologische moleculen, die aan hun
uiteinden ‘haakjes’ hebben die zich specifiek
hechten aan kankercellen.
Bij normale chemotherapie wordt docetaxel
in de bloedbaan gebracht en komt het in het
hele lichaam terecht. Omdat stoffen die
kankercellen doden ook schadelijk zijn voor
gezonde lichaamscellen, mag de
toegediende dosis niet te hoog zijn.
Nanobol met docetaxel
Toediening met nanodeeltjes blijkt een tien
keer hogere concentratie docetaxel in de
tumor te veroorzaken, terwijl de patiënt er
niet meer last van heeft dan normaal.
De proefnemingen met muizen en apen zijn
inmiddels afgerond. Bij de tests op mensen is
‘genezing’ geen doelstelling; het gaat
officieel alleen om een controle of er geen
onverwachte bijwerkingen optreden.
Niettemin, bij sommige van de 17 patiënten,
die met de conventionele therapieën
uitbehandeld waren, slonk de omvang van
tumoren, hoewel ze een lagere dosis dan
normaal ontvingen.
Ongestoord rekenen de
qubits
Wetenschap24.nl, april 2012
Delftse kwantumcomputer kan zoeken in
database van vier items. In Delft hebben ze
het grote struikelblok voor de
hypothetische quantumcomputer,
storingen uit de omgeving, nu aardig onder
de knie.
Er is weer een stap gezet op de lange weg
naar de quantumcomputer: een slimme
techniek om de uiterst labiele qubits te
beschermen tegen storende invloeden uit de
omgeving, terwijl ze toch van buitenaf lees-
en beschrijfbaar blijven.
Een qubit is het quantum-equivalent van een
gewone bit. Wat elke computer in essentie
doet, is het manipuleren van enorme
aantallen bits, de kleinste eenheden
informatie. De Delftse groep gebruikt de spin
(het quantum-equivalent van rotatie) van
elektronen en atoomkernen als qubits.
Bij meting van de spin van een elektron vind
je altijd de waarde +½ of – ½, die je 0 of 1
kun laten betekenen.
Het grote struikelblok voor de
quantumcomputer is echter dat de qubits
hun dubbelzinnigheid alleen behouden als
hun waarde niet gemeten wordt. Maar wat
geldt als een meting? Vrijwel elk contact met
de omgeving, zelfs warmte is in
quantummechanisch opzicht een meting.
De Delftse groep publiceerde eerder een
methode om elektron-qubits hun
dubbelzinnigheid relatief lang te laten
behouden.
Onderzoek op Plancklengte
Wetenschap24.nl, maart 2012
Al ongeveer negentig jaar zijn
natuurkundigen bezig om één theorie te
maken die alles in het universum kan
beschrijven. En al negentig jaar lang lukt dat
niet. Twee theorieën worden op dit
moment gebruikt om de natuur grofweg in
tweeën te hakken. De kwantummechanica
beschrijft het gedrag van kleine deeltjes
terwijl de algemene relativiteit al het grote
en de zwaartekracht beschrijft.
Opgerolde dimensies in de superstring
theory. Op de Planckschaal geldt een
zogenaamde kwantumzwaartekrachtstheorie.
Er zijn al diverse
kwantum-zwaartekrachtkandidaten bedacht,
de bekendste zijnde de
snaartheorie en quantum-loop-theory, maar
geen van dezen kan experimenteel bevestigd
worden.
We weten dus niet welke theorie klopt.
Zonder experimentele toetsbaarheid is een
theorie slechts een geloof en experimenten
zijn dus tot nu toe absoluut onmogelijk
gebleken. Een internationaal team van
natuurkundigen publiceert in Nature
Physics een idee voor een experiment dat
wel degelijk het kaf van het koren kan
scheiden bij de kwantumzwaartekrachttheorieën.
En dat hield bijna
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 10
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

niemand voor mogelijk. De truc is dat ze
meten aan een zwaar kwantummechanisch
systeem. Samengesteld uit miljarden en
miljarden atomen. Door de extra massa gaat
de nauwkeurigheid en precisie enorm
omhoog.
Print je eigen robot
Wetenschap24.nl, april 2012
Het Massachusetts Institute for Technology
(MIT) wil robotica naar de huiskamer
brengen. Met een subsidie van tien miljoen
dollar en vijf jaar de tijd lanceren ze een
project waarbij robots naar eigen wens en
op eigen initiatief in 3D uitgeprint kunnen
worden.
Het project heeft als doel het ontwerp en de
productie van robots simpeler te maken. Nu
kost het jaren en een hoop geld om een
functionerende robot te maken, maar straks
kan iedereen voor een klein bedrag binnen
enkele uren zijn eigen robots printen.
Democratische robotica dus.
Door een vooraf bepaalde lijst aan
blauwdrukken wordt een robot volledig
aanpasbaar aan de wensen van de klant. Je
hoeft alleen maar naar de winkel te lopen,
een lijstje met wensen door te geven en de
3D-printer gaat voor je aan het werk.
Zonnestelsel &
Heelal
Vertrekkende komeet stoot
veel stof uit
nu.nl, april 2012
Waarnemingen met de NASA-satelliet Swift
laten zien dat komeet Garradd, die eind
vorig jaar een wijde bocht om de zon
maakte en op weg terug is naar de
buitengebieden van het zonnestelsel,
opvallend veel stof uitstoot.
De komeet is inmiddels de baan van de
planeet Mars gepasseerd. Een komeet is een
samenballing van bevroren gassen en stof.
Steeds als zo’n ‘vuile sneeuwbal’ in de buurt
van de zon komt, verliest hij veel gas en stof,
met name doordat het bevroren water in de
komeet rechtstreeks in waterdamp overgaat
(sublimatie).
Dat proces komt doorgaans op gang zodra
de komeet de zon tot op ongeveer 450
miljoen kilometer is genaderd. Komeet
Garradd produceerde echter al veel gas en
stof voordat hij deze afstand bereikte. Dat
wijst erop dat zijn activiteit door iets anders
werd veroorzaakt dan door de sublimatie
van bevroren water.
Vermoed wordt dat de vroege gasuitstoot
werd veroorzaakt door de sublimatie van
koolmonoxide of kooldioxide. Om daar
zekerheid over te krijgen zal Garradd het
komende jaar vaker door de Swift-satelliet
worden bekeken. Overigens kan de komeet
met een kleine telescoop tot begin mei ook
gewoon vanuit elke Nederlandse achtertuin
worden waargenomen.
Tijdlijn zonnestelsel klopt
niet
Wetenschap24.nl, april 2012
Bepaalde kosmische gebeurtenissen, zoals
het stollen van de maan en de vorming van
de mantel van de aarde, zijn veel later en
sneller gebeurd dan eerst gedacht werd.
Planeten van het zonnestelsel
De geschiedenis van het zonnestelsel moet
herzien worden. Dit schrijven een aantal
onderzoekers in Science. Ze menen dat een
aantal gebeurtenissen in ons zonnestelsel,
zoals het stollen van de maan en de vorming
van de mantel, miljoenen jaren later
plaatsvonden dan gedacht.
De wetenschappers baseren dit op de
halfwaardetijd van samarium. De
halfwaardetijd geeft aan hoe lang het duurt
voordat de helft van de atomen van een stof
vervallen zijn tot een ander element. Voor
rotsen en meteorieten wordt
een isotoop van samarium gebruikt, die
binnen 104 miljoen jaar voor de helft vervalt
tot neodymium. Het is deze halfwaardetijd
die volgens de onderzoekers niet klopt.
De resultaten van het experiment waarmee
de halfwaarde tijd werd berkend wijken met
wel 30 procent af van de gevestigde
halfwaardetijd; 67 miljoen jaar in plaats van
104 miljoen jaar.
Dit betekent dat er veel meer samarium-146
in het jonge zonnestelsel te vinden was dan
tot nu toe bekend was. Een recent
onderzoek naar een maansteen bevestigt de
conclusie van de onderzoekers. Ze menen
dan ook dat elk proces in het zonnestelsel
dat gedateerd is aan de hand van samarium-
146 opnieuw bekeken zou moeten worden.
Eerste bewoonbare planeet
vinden we binnenkort
Scientias.nl, april 2012
Binnen twee jaar vinden we een planeet die
zich binnen de Goldilocks zone bevindt. Dat
voorspelt een NASA-wetenschapper.
De Keplertelescoop ontdekt de ene na de
andere exoplaneet. Tot op heden is er echter
nog geen planeet ontdekt die zich met
zekerheid in de Goldilocks zone, oftewel
leefbare zone bevindt. Een planeet bevindt
zich in de leefbare zone als er vloeibaar
water op kan bestaan. Daarvoor is het
noodzakelijk dat de planeet niet te ver van
de ster vandaan staat. Maar de planeet mag
ook niet te dicht bij de ster staan.
Tot op heden is zo’n planeet nog niet
gevonden, maar nu Kepler de ene na de
andere exoplaneet opspoort, kan zo’n
vondst niet lang uitblijven, stelt Shawn
Domagal-Goldman, een onderzoeker in
dienst van NASA. “Ik denk dat Kepler binnen
twee jaar een Goldilocks planeet ontdekt,”
voorspelt hij. “We zijn dan in staat om naar
een specifieke ster aan de nachthemel te
wijzen en te zeggen: ‘Daar is het, een
planeet waar leven mogelijk is’.”
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 11
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Zo klinkt uw stem op Mars
Scientias.nl, april 2012
Stel: u vertelt een verhaal op Mars, Titan of
Venus. Hoe klinkt dat dan eigenlijk?
Wetenschappers zochten het uit.
Dankzij ruimtesondes hebben we een goed
beeld van de meeste planeten en manen in
ons zonnestelsel. Maar de geluiden daar?
Dat blijft een raadsel.
Onderzoekers van de universiteit van
Southampton brengen daar nu verandering
in. Met behulp van de fysica en wiskunde
berekenden ze hoe geluiden op Venus, Mars
en Saturnus’ maan Titan moeten klinken. In
deze berekeningen hielden ze rekening met
verschillende factoren die geluid
beïnvloeden. Bijvoorbeeld de atmosfeer en
de druk op een planeet.
En dankzij die berekeningen weten we nu
ongeveer hoe een gesprek op Venus zou
klinken. “Op Venus is de toonhoogte van je
stem veel lager,” vertelt onderzoeker Tim
Leighton. “Dat komt doordat de dichte
atmosfeer van de planeet ervoor zorgt dat
de stembanden langzamer vibreren.”
Tegelijkertijd reist geluid in de atmosfeer van
Venus sneller dan op aarde. “Wanneer we
een stem op Venus horen dan denken we
dat de spreker klein is, met een diepe
basstem.” Voor wie zich daar geen
voorstelling van kan maken, illustreert
Leighton het graag. “Op Venus klinken
mensen als smurfen met een basstem.”
Slim zand kan zichzelf
beeldhouwen
Scientias.nl, april 2012
Wetenschappers van MIT werken aan ‘slim
zand’ dat zelfstandig de meest complexe
vormen aan kan nemen.
Het doet een beetje denken aan robots die
zichzelf bouwen. Toch is dit heel anders.
Robots pakken er materialen bij en maken
daar een robot van. Het ‘slimme zand’ doet
dat niet. De aanpak van het zand is beter te
vergelijken met die van een beeldhouwer.
Deze hakt stukken die hij niet nodig heeft
weg.
Het zand begint ook als een hoopje. De
zandkorrels communiceren met elkaar en
binden zich aan elkaar. Maar alleen aan de
zandkorrels die nodig zijn om het object te
bouwen. Korrels die niet nodig zijn, vallen
simpelweg af.
De zandkorrels vormen zo een vorm. Maar
er komt natuurlijk een dag dat die vorm
overbodig is geworden. Dan kunnen de
zandkorrels elkaar gewoon weer loslaten.
Het resultaat? Een hoopje zand dat zo weer
een nieuwe vorm aan kan nemen.
De onderzoekers hebben algoritmes
ontwikkeld die het slimme zand
werkelijkheid kunnen laten worden. En ze
experimenteerden ook alvast met die
algoritmes. Tijdens de experimenten
gebruikten ze geen zand, maar wat grotere
deeltjes: kubussen van één bij één
centimeter groot. In de kubussen zitten
microprocessoren en op vier zijden van de
kubus bevinden zich magneten.
De kubussen worden rondom een door
mensen gemaakte vorm opgesteld.
Vervolgens gaan de kubussen met elkaar
communiceren om vast te stellen welke
kubussen zich aan de rand van het object
bevinden. Zodra dat duidelijk is, krijgen
kubussen een eindje verderop de opdracht
om de vorm die de kubussen rondom het
object vormen na te maken. Vervolgens
vervallen de verbindingen tussen alle
kubussen, behalve de kubussen die zich in de
nagemaakte vorm bevinden. Het resultaat:
twee precies dezelfde objecten.
Pulsars: de wegwijsborden
van de toekomst?
Scientias.nl, april 2012
Waar zijn we en waar gaan we heen?
Pulsars kunnen astronauten tijdens
interstellaire reizen aan antwoorden
helpen.
Dat stellen onderzoekers van het Max-Planck
Institute for Extraterrestrial Physics voor. Ze
presenteerden hun idee onlangs tijdens de
RAS / AG National Astronomy Meeting in
Manchester.
Hier op aarde laten we ons leiden door de
TomTom. In de ruimte zijn sterren, planeten
en sterrenstelsels onze herkenningspunten.
Maar hoe moet dat als we straks op
interstellaire reizen gaan? Onderzoeker
Werner Becker en zijn onderzoeksteam
hebben daar alvast goed over nagedacht. Ze
pleiten ervoor dat we pulsars gebruiken om
onze positie en route te berekenen.
Als een heel massieve ster (massiever dan
onze zon) explodeert dan wordt het grootste
deel van de ster vernietigd. Maar vaak blijft
er een heel compact restant over dat we
pulsar of neutronenster noemen. Deze
sterren hebben een sterk magnetisch veld en
zenden via de magnetische polen
radiostraling uit. Tegelijkertijd draaien de
sterren heel snel en elke keer als de
magnetische pool van de ster tijdens zo’n
draaiing op de aarde gericht is, zien we een
stroom straling. De pulsar draait heel
regelmatig en de signalen (de stroom
straling) komen dus ook regelmatig vrij. Net
zoals een klok regelmatig tikt. En dat is het
uitgangspunt voor de studie van Becker en
zijn collega’s. Door de aankomsttijden van de
stroom straling te bepalen en te vergelijken
met de aankomsttijd van deze stroom
straling op de eindbestemming, kan een
ruimtevaartuig bepalen waar deze zich
bevindt en waar deze heen moet. En dat
zeer nauwkeurig: tot op enkele kilometers.
Met een half glas brandstof
naar de maan
Scientias.nl, maart 2012
Als het aan wetenschappers ligt, hebben
satellieten in de toekomst maar enkele
druppels brandstof nodig om ver te komen.
Wetenschappers van de École Polytechnique
Fédérale de Lausanne hebben in
samenwerking met onder meer het
Nederlandse TNO een bijzonder compacte
motor ontwikkeld. De motor stelt kleine
satellieten in staat om met heel weinig
brandstof heel ver te reizen. En daardoor
worden de verkenningstochten van de
satellieten een stuk goedkoper. De
onderzoekers hebben reeds een prototype
van de motor vervaardigd. Dit prototype
weegt slechts 200 gram en dan is de motor
al gevuld met brandstof.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 12
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Wat de nieuwe motor die daartoe wordt
aangewend zo bijzonder maakt, is dat deze
piepklein is en ook nog eens heel weinig
brandstof nodig heeft. Hoe kan dat? De
motor verbrandt geen brandstof. In de
motor zit een vloeistof die bestaat uit
elektrisch geladen moleculen (ionen). De
ionen worden uit de vloeistof gehaald en
dan met behulp van een elektrisch veld
uitgestoten. En met die beweging wordt de
satelliet als het ware voortgeduwd. Wanneer
een satelliet met deze motor in een baan om
de maan moet belanden dan doet deze daar
zes maanden over. En in die zes maanden
verbruikt de satelliet dan slechts 100
milliliter brandstof.
Uitdijing heelal
Astronieuws.nl, april 2012
Kosmische ‘luchtspiegelingen’ bevestigen
dat heelal versneld uitdijt. Een
internationaal team van wetenschappers
heeft nog eens bevestigd dat de uitdijing
van het heelal aan het versnellen is.
Dat blijkt uit een grote inventarisatie van
quasars - de extreem heldere kernen van
verre sterrenstelsels. Bij het onderzoek is
gekeken naar een specifieke categorie van
deze objecten: quasars die door het
zogeheten zwaartekrachtslenseffect
meervoudig zijn afgebeeld.
Dit effect is het gevolg van de
zwaartekrachtswerking van een zwaar
voorgrondobject - een sterrenstelsel of
cluster van sterrenstelsels - dat het licht van
alles wat er recht achter staat afbuigt. De
eerste van deze kosmische
‘luchtspiegelingen’ werd in 1979 ontdekt, en
sindsdien waren al meer dan honderd
‘gelensde’ quasars opgespoord.
Dankzij het nieuwe onderzoek, waarbij
nauwkeurig is gekeken naar 100.000
quasaropnamen van de Sloan Digital Sky
Survey, zijn daar nog eens vijftig exemplaren
bij gekomen. Uit het percentage quasars dat
lenseffecten vertoont, kan de
uitdijingssnelheid van het heelal worden
afgeleid. Bij een versnellende uitdijing neemt
de afstand tot elke quasar namelijk sneller
toe, en dat vergroot de kans dat een quasar
gelensd wordt afgebeeld. Het waargenomen
percentage van 0,05 procent is in
overeenstemming met de uitkomsten van
berekeningen die uitgaan van een
versnellende uitdijing. De oorzaak van deze
versnelling wordt, bij gebrek aan beter,
‘donkere energie’ genoemd. Maar wat dat
precies is, weet eigenlijk niemand.
Poollicht waargenomen bij
verre planeet Uranus
Nu.nl, april 2012
Wetenschappers hebben voor het eerst in
lange tijd weer poollicht kunnen
waarnemen bij de verre ijsplaneet Uranus.
De ‘lichtshow’ op de planeet is vastgelegd
met de Hubble-ruimtetelescoop.
Eerder was het poollicht van Uranus alleen
waargenomen door de ruimtesonde Voyager
2, die in 1986 langs de planeet raasde. Het
ontstaat waar de zonnedeeltjes door
magnetische veldlijnen de atmosfeer boven
de magnetische polen in worden geleid.
Over het poollicht van de aarde, Jupiter en
Saturnus is vrij veel bekend, maar de
magnetosfeer van Uranus is nog vrijwel
onbekend terrein.
Het onderzoek ervan wordt bemoeilijkt
doordat de planeet 4 miljard kilometer van
de aarde verwijderd is, en doordat Uranus
vrijwel op zijn kant ‘ligt’ en zijn magnetische
as ook nog eens zeer schuin op de rotatie-as
staat. Het recent waargenomen poollicht
verschilt niet alleen sterk van dat van de
aarde, maar ook van het poollicht dat ruim
26 jaar geleden bij Uranus te zien was.
De wetenschappers denken dat dit het
gevolg is van de compleet verschillende
oriëntatie van het magnetische veld van de
planeet ten opzichte van de zon. Destijds
stond de magnetische as van de planeet
steeds schuin op de richting waaruit de
zonnewind kwam, waardoor de situatie
vergelijkbaar was met die op aarde.
Nu is de situatie echter zo dat de rotatie-as
van de planeet vrijwel haaks op de stroom
zonnedeeltjes staat, waardoor elk van zijn
magnetische polen elke dag maar eventjes in
de richting van de zon wijst.
DNA, Stamcellen
& Klonen
Proces DNA-reparatie
verder ontrafeld
Nu.nl, 4 mei 2012
Wanneer ons genetisch materiaal
beschadigd raakt, lukt het ons lichaam
meestal om de schade te herstellen. In dat
herstelproces gaat het kapotte stukje DNA
eerst op zoek naar eenzelfde stukje dat nog
intact is. Die ontdekking publiceren
nanowetenschappers van de TU Delft onder
leiding van Cees Dekker in de nieuwste
editie van Molecular Cell.
Het DNA in onze cellen kan op verschillende
manieren beschadigd raken. Door UVstraling
of sigarettenrook bijvoorbeeld, maar
ook gewoon door zuurstof. Meestal is de
schade klein, maar het komt ook wel eens
voor dat de strengen van het DNA helemaal
doormidden breken, vergelijkbaar met een
volledige botbreuk.
Gebroken DNA kan niet meer goed afgelezen
worden waardoor de cel van slag raakt. Er
kan dan ook kanker ontstaan, omdat er
verkeerde signalen afgegeven worden die
ongeremde celvermenigvuldiging
veroorzaken.
Gelukkig beschikt het lichaam over
gereedschappen, eiwitten, om deze schade
te herstellen. De Delftse onderzoekers
ontrafelden de werking van deze
gereedschapeiwitten. Ze vormen een
vezelstructuur om het afgebroken stukje
DNA heen.
Vervolgens zoekt het gereedschap naar een
stukje intact DNA met hetzelfde stukje code,
om af te kijken hoe het de schade kan
herstellen. Dat lijkt eenvoudig, maar iedere
cel bevat een code die bestaat uit drie
miljard bouwstenen.
De Delftenaren bouwden een ingenieus
apparaat om het proces op moleculair
niveau te bestuderen. Het bestaat uit een
magnetische pincet van enkele micrometers
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 13
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

groot (een tiende van de dikte van een haar)
en een laser, die de opgerolde DNAmoleculen
iets uitrolde. Daarmee konden ze
zowel het DNA als het gereedschapseiwit
manipuleren.
DNA-test ontwikkeld tegen
visfraude
Nu.nl, april 2012
Wetenschappers hebben een DNA-test
ontwikkeld waarmee de geografische
herkomst van commerciële zeevis kan
worden vastgesteld. De methode kan
worden ingezet in de strijd tegen illegale
vangsten, die wereldwijd de visbestanden
bedreigen.
De techniek is vooralsnog ontwikkeld voor
vier soorten, in het kader van een Europese
campagne tegen visfraude. De soorten zijn
Atlantische kabeljauw en haring, tong en de
Europese heek. Volgens de onderzoekers
kan de methode gemakkelijk worden
uitgebreid naar andere soorten en gebieden.
De methode is gebaseerd op het gegeven
dat vissen uit een bepaald gebied een unieke
geografische code hebben, zoals haring uit
de Noordzee of kabeljauw uit de Oostzee.
Door DNA-analyse in een laboratorium kan
met een accuratesse van 93 tot 100 procent
worden achterhaald waar de vis vandaan
komt, zelfs als die al is gekookt of verwerkt.
Met de uitslag van de analyse in de hand
kunnen visserij-inspecteurs vaststellen of de
op het label vermelde vissoort en de
geografische herkomst klopt.
Geweld laat sporen achter
in DNA
Nu.nl, 24 april 2012
Het DNA van kinderen die in aanraking zijn
gekomen met geweld, vertoont sporen van
veroudering. Dat schrijven Amerikaanse
onderzoekers van de Duke Universiteit in
Durham deze week in Molecular Psychiatry.
Ze keken specifiek naar de telomeren. Dat
zijn speciale stukjes DNA die aan het
uiteinde van chromosomen zitten om te
voorkomen dat ze rafelen. Hun functie is te
vergelijken met de plastic uiteinden van
schoenveters.
Bij het kopiëren van het DNA tijdens
celdeling worden de telomeren steeds
korter, waardoor er een limiet zit aan het
aantal keer dat een cel kan delen. Roken,
vetzucht, en stress verkorten de telomeren
ook en zorgen daarmee voor een versnelde
veroudering van het lichaam.
Nu blijkt dat ook het in aanraking komen
met geweld leidt tot kortere telomeren en
dus versnelde veroudering. De onderzoekers
volgden 1100 Britse tweelingen die in de
jaren ‘90 waren geboren. Ze tapten over de
jaren heen bloedmonsters af en hielden
middels interviews bij of de kinderen in
aanraking kwamen met bijvoorbeeld
huiselijk geweld of dat ze onderwerp waren
van pesterijen op school.
DNA-bank levert steeds
meer matches op
Nu.nl, 12 april 2012
De landelijke DNA-databank kende vorig
jaar veel meer 'matches' dan in 2010. Dat
komt doordat sinds vorig jaar ook
veelplegers in de databank worden
opgenomen.
Vorig jaar waren er 50 procent meer
matches dan in 2010 tussen sporen die op
een plaats delict werden gevonden en DNAmateriaal
van mensen die al in de databank
zitten.
Dat blijkt uit het jaarverslag van de
databank, dat donderdag openbaar is
gemaakt. De DNA-databank voor strafzaken,
die dit jaar 15 jaar operationeel is, is
ondergebracht bij het Nederlands Forensisch
Instituut (NFI).
Bij bijna de helft (47 procent) van alle ruim
63.000 sporen die ooit in de databank zijn
opgenomen, is inmiddels een mogelijke
verdachte gevonden. In één op de 10
gevallen ging het om een koppeling met een
ernstig misdrijf als moord of verkrachting.
Veel oude sporen zijn in 2011 gekoppeld aan
materiaal dat bij veelplegers is afgenomen.
Het komt erop neer dat nu ongeveer 100
keer per week een match wordt gevonden,
tegen wekelijks 67 in 2010. Behalve sporen
zijn ruim 130.000 profielen van personen
opgenomen.
'Sporten en koffie
veranderen DNA'
Nu.nl, 7 maart 2012
Het DNA van spieren wordt op dezelfde
manier aangepast tijdens het sporten en
het drinken van koffie
Het idee dat DNA statisch is en niet meer
verandert tijdens het leven is al 10 jaar van
tafel. Destijds bleek dat het lichaam na de
geboorte de activiteit van genen kon
veranderen door zogenaamde
methylgroepen aan het DNA te hangen of er
af te halen.
Dit fenomeen werd epigenetica gedoopt.
Daarmee kan het lichaam genetische
informatie reprogrammeren om beter om te
kunnen gaan met de aanwezige
omstandigheden.
De Zweedse onderzoekers ontdekten dat
zelfs kleinschalige activiteiten zulke
veranderingen kunnen initiëren. Zij lieten
inactieve mannen en vrouwen voor korte tijd
sporten, en onderzochten de methylering
van het DNA.
Het bleek dat het aantal methylgroepen aan
het DNA in de spieren aanzienlijk
verminderde door de beweging. Volgens de
wetenschappers maakt de spier zich door de
veranderingen klaar voor activiteit en
versterking.
Verrassend genoeg bleek het drinken van
koffie dezelfde veranderingen te initiëren.
De cafeïne in de koffie blijkt een zelfde
spieractiverende werking te hebben als
echte beweging, zo stellen de onderzoekers.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 14
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

DNA-analyse maakt tellen
waterdieren overbodig
Nu.nl, 13 december 2011
Biologen hoeven voortaan geen dieren
meer te tellen om een beeld te krijgen van
de biodiversiteit van zoetwatermeren.
Analyse van DNA-sporen in één glas water
uit het meer voldoet.
De methode is bruikbaar voor het monitoren
van zeldzame en bedreigde diersoorten. Tot
nu toe vindt die nog altijd voornamelijk
plaats op basis van tellingen, een erg
arbeidsintentief en moeilijk karwei, zeker in
het geval van schuwe of diep onder water
levende dieren.
De nieuwe methode is gebaseerd op het
verzamelen en bestuderen van DNA uit
omgevingssamples, metagenomics
genoemd. In het water uit zoetwatermeren
zitten niet alleen miljoenen microorganismen,
maar drijven ook resten
afkomstig van grotere dieren. Dit kunnen
uitwerpselen zijn, maar ook huid of haar.
Deze resten raken zo verspreid door het
water, dat ze in ieder willekeurig monster te
vinden zijn. Ze bevatten DNA dat informatie
over de oorspronkelijke eigenaar bevat.
De Denen bestudeerden honderd Europese
meren en zoetwaterstromen door zowel
dieren te tellen als de DNA-analyse uit te
voeren. Ze vonden een verband tussen de
hoeveelheid aanwezig DNA in het
watermonster en het aantal aanwezige
dieren van de soort, waardoor de methode
ook bruikbaar is voor het schatten van de
populatiedichtheid.
Wetenschap dichterbij
maken embryonale
stamcellen
Nu.nl, 15 augustus 2011
Onderzoekers van het Erasmus MC hebben
ontdekt dat het eiwit 'Wnt' essentieel is
voor de unieke eigenschappen van
embryonale stamcellen, namelijk dat ze
kunnen uitgroeien tot elk celtype van het
lichaam.
In het laboratorium kunnen wetenschappers
verschillende typen lichaamscellen laten
ontstaan. In de toekomst moeten de
embryonale stamcellen ook geschikt zijn
voor transplantatie in patiënten met
degeneratieve ziekten zoals de ziekte van
Parkinson, of met bepaalde typen kanker
zoals leukemie.
Tot nog toe was onbekend hoe embryonale
stamcellen het vermogen behouden om tot
alle celtypen te kunnen uitgroeien. Derk ten
Berge, stamcelbioloog bij het Erasmus MC,
leidt het onderzoek.
Ten Berge: "Embryonale stamcellen hebben
de unieke eigenschap dat ze alle cellen van
het lichaam kunnen vormen. Het is echter
moeilijk ze deze eigenschap te laten
behouden. Stamcellen hebben namelijk een
sterke neiging om zich te veranderen in
meer gespecialiseerde lichaamscellen. Deze
verandering gaat in kleine stapjes, maar is
een onomkeerbaar proces.
"Bij elke stap gaat de cel meer lijken op zijn
uiteindelijke celtype, en verliest een beetje
van zijn vermogen om andere celtypen te
vormen. We hebben nu ontdekt dat het
eiwit Wnt voorkomt dat een embryonale
stamcel de eerste stap zet in het
veranderingsproces, waardoor de stamcel
het vermogen om in alle cellen te
veranderen behoudt."
Ook oog beschikt over
stamcellen
Nu.nl, 6 januari 2012
Amerikaanse onderzoekers hebben
stamcellen ontdekt in de achterzijde van
onze ogen. De cellen lijken vrij eenvoudig te
oogsten voor toepassing in je eigen
lichaam.
De cellen werden gevonden in een
pigmentlaag achter in het oog, en hebben
onder de juiste omstandigheden buiten het
lichaam actief gedeeld. Cell publiceert dat op
vrijdag.
De wetenschappers haalden de tot nu toe
gevonden oogstamcellen allemaal uit net
gestorven mensen, maar benadrukken dat
levende patiënten er ook over beschikken.
Omdat de cellen niet alleen in de
pigmentlaag zitten maar ook in de vloeistof
daaromheen, zouden ze er eenvoudig met
een naald eruit gehaald kunnen worden.
Gelukkig is dit een handeling die
oogchirurgen vaak uitvoeren. Het grote
voordeel is vooral dat het een veel kleinere
ingreep is dan het bereiken van de andere
plekken waar we stamcellen vandaan
kunnen halen, zoals beenmerg.
De cellen lijken multipotent, wat wil zeggen
dat ze nog meerdere celtypen kunnen
worden. Of alle bestaande typen mogelijk
zijn weten de onderzoekers nog niet.
'Blinden zien na
stamcelwonder'
Nu.nl, 24 januari 2012
Bij twee vrijwel blinde mensen zijn
aanwijzingen gevonden dat ze beter zien na
een experimentele operatie waarbij
stamcellen zijn geplaatst afkomstig van een
menselijk embryo.
De omstreden transplantatie van stamcellen
naar het beschadigde netvlies heeft volgens
Amerikaanse wetenschappers tot
verbetering geleid bij twee oudere
vrijwilligers met oogziekten die als
ongeneeslijk en officieel blind te boek
stonden.
Het Britse dagblad The Independent
berichtte dinsdag over een 'stamcelwonder'.
Een derde vrijwilliger is een Brit die vorige
week pas stamcellen 'kreeg'. De eerste twee
zijn Amerikanen die vorig jaar aan één oog
de behandeling ondergingen. Die blijkt geen
bijwerkingen te hebben en wel een iets
beter zicht op te leveren. Onderzoekers
spreken van een doorbraak.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 15
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

'Speciale stamcellen in
eierstokken'
Nu.nl, 27 februari 2012
Zestig jaar lang hebben artsen gedacht dat
vrouwen werden geboren met een eindig
aantal eicellen. Wetenschappers van
Harvard trekken dit dogma nu in twijfel. Zij
hebben in de eierstokken van jonge
vrouwen stamcellen aangetroffen die in
staat zijn nieuwe eicellen te produceren.
Als de bevindingen van de onderzoekers
bevestigd worden, dan wordt het in de
toekomst mogelijk om van deze stamcellen
gebruik te maken om onvruchtbaarheid als
gevolg van ziektes of ouderdom te
behandelen.
"Onze huidige visie op de veroudering van
eierstokken is niet compleet. Er is meer aan
de hand dan simpelweg een vaste voorraad
eicellen die langzaam maar zeker uitgeput
raakt", aldus hoofdonderzoeker Jonathan
Tilly.
Tilly maakt al lange tijd jacht op deze
stamcellen en heeft hierover geschreven in
een aantal controversiële studies. Het
eerdere werk van Tilly stuitte op veel scepsis
en onafhankelijke onderzoekers roepen dan
ook op tot voorzichtigheid.
De volgende, belangrijke stap is het
onderzoek van Tilly te laten uitvoeren door
andere laboratoria, zodat die de
onderzoeksresultaten kunnen controleren,
de zogeheten peer-review.
Wetenschapper wil Knut
klonen
Nu.nl, 20 maart 2012
De Amerikaanse wetenschapper Mark
Westhusin werkt aan de 'wederopstanding'
van Knut: Hij wil de beroemde ijsbeer
klonen.
Dit heeft de krant Berliner Kurier dinsdag
gemeld. Knut overleed een jaar geleden in
de dierentuin van Berlijn, maar leeft voort in
de harten van veel Duitsers.
Genetisch materiaal van Knut is ook nog
voorhanden: dat ligt opgeslagen in het
instituut dat de dode Knut vorig jaar
onderzocht.
IJsbeertje Knut werd in 2006 wereldberoemd
nadat het was verstoten door zijn moeder.
Dierenverzorger Thomas Dörflein bracht het
toen nog donzige en hagelwitte ijsbeertje
groot met de fles
Onderzoekers kweken
maagweefsel uit stamcel
Nu.nl, 18 januari 2010
Onderzoekers van het Hubrecht Instituut en
het Universitair Medisch Centrum Utrecht
hebben stamcellen ontdekt die in een
laboratorium kunnen uitgroeien tot een
maagachtige structuur.
De vondst brengt de mogelijkheid om
beschadigd maagweefsel te vervangen door
in een lab gekweekt weefsel een stap
dichterbij.
Dat maakte het UMC Utrecht maandag
bekend. De onderzoekers wisten de
stamcellen op te sporen die er
verantwoordelijk voor zijn dat de maagwand
zichzelf voortdurend vernieuwt.
Zij slaagden erin die cellen te doen
uitgroeien tot een 'mini-maag', die
maandenlang in stand bleef en
eigenschappen bezat die een volwassen
maag ook heeft.
De experimenten zijn uitgevoerd met
stamcellen van muizen, maar de resultaten
zijn volgens de wetenschappers ook van
toepassing op mensen omdat de betrokken
eiwitten en cellen volledig vergelijkbaar zijn.
Het lukte de onderzoekers eerder al op
vergelijkbare wijze darmweefsel in een
laboratorium te kweken
Menselijke stamcel geneest
muis
Nu.nl, 4 juni 2008
Met behulp van menselijke stamcellen
hebben Amerikaanse onderzoekers muizen
van een dodelijke zenuwziekte afgeholpen.
Menselijke stamcellen zijn in de hersenen
van de diertjes geplaatst.
Die kregen vervolgens een beschermend
omhulsel rond de zenuwvezels en de fatale
zenuwziekte is daardoor op zijn retour. Een
deel van de muizen is al volledig genezen,
aldus onderzoekers in de laatste editie van
het vaktijdschrift Cell Stem Cell. Zij hopen
dat hun onderzoek bijdraagt aan de
succesvolle behandeling van
zenuwaandoeningen bij mensen.
Een van de meest voorkomende ziekten die
bij mensen te maken heeft met de omhulsels
van zenuwvezels is de slopende ziekte
multiple sclerose (MS).
Synthetisch DNA in opmars
Wetenschap24.nl, 2012
Synthetisch DNA is niet nieuw.
Wetenschappers werken al jaren aan
zelfgemaakte polymeren met
eigenschappen van DNA.
Er zijn weinig natuurlijke stoffen die
informatie kunnen opslaan. Laat staan dat ze
die informatie kunnen doorgeven. DNA
(Desoxyribonucleïnezuur) en RNA
(Ribonucleïnezuur) zijn daarin de enigen, al
honderden miljoenen jaren lang. Sinds
enkele jaren experimenteren
wetenschappers met het bouwen van
nieuwe moleculen die dit ook kunnen. En dat
lukt eigenlijk best goed. Er zijn inmiddels
verschillende soorten ‘synthetisch DNA’, en
we komen steeds een stapje dichter bij een
volledig functionerend synthetisch genoom.
Maar wat hebben we daar eigenlijk aan? Is
het niet gevaarlijk? Philipp Holliger,
onderzoeker aan universiteit van Cambridge,
laat in een Science Podcast weten dat ze
nieuwe eiwitten hebben ontwikkeld die
synthetisch DNA in natuurlijk DNA kunnen
omzetten en andersom. Dat is een essentieel
proces voor het kopiëren van genetisch
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 16
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

materiaal. Ook is het synthetisch DNA dat ze
gebruiken onderhevig aan evolutie;
zwakkere strengen vallen af terwijl de
sterkeren overleven. Dit onderzoek draagt
volgens Holliger bij aan het begrijpen en
ontwikkelen van informatieopslag in
biologische materialen. In de toekomst kan
dit een hoop betekenen voor
biotechnologie, zegt hij.
Synthetisch DNA krijgt steeds meer
eigenschappen van gewoon DNA.
De code van DNA lijkt een beetje op
computercode. In plaats van enen en nullen
heeft DNA vier bouwstenen: A, T, G en C. Om
te begrijpen wat synthetisch DNA kan en hoe
het werkt, is een korte introductie in de
wereld van DNA en genen wel handig. In elke
cel van ons lichaam zit DNA. Het is
opgedeeld in 23 chromosomen, elk
chromosoom bestaat uit een enorm lang
DNA-molecuul dat heel strak opgerold is. Dat
molecuul bevat genen, die al onze
genetische informatie bevatten. Net zoals
een harde schijf van een computer. Maar
waar een computer met twee bouwstenen
(1 en 0) werkt, heeft DNA er vier: A, T, G en
C. Die bouwstenen heten nucleotiden.
Wanneer je een hoop van die nucleotiden
achter elkaar zet krijg je een code,
bijvoorbeeld GCCTTAAG.
Een gen kan je een beetje vergelijken met
een computerbestand: een afbeelding of
mp3’tje bevat specifieke informatie en
bestaat uit een code van eentjes en
nulletjes. Een gen bevat ook specifieke
informatie maar bestaat uit een code van
nucleotiden (A, T, G en C).
De nucleotiden zitten niet alleen aan hun
buurman vast, maar zijn gepaard met de
nucleotide tegenover hen.
DNA heeft een bijzondere vorm, de dubbele
helix. Elke nucleotide is niet alleen in de
lange rij bouwstenen verbonden aan zijn
buurman, maar zit ook verbonden aan een
nucleotide tegenover hem. A bindt altijd aan
T en C bindt altijd aan G. Zo krijg je dus twee
strengen DNA tegenover elkaar, die samen
de bekende dubbele helix vormen. Om het
DNA te kunnen kopiëren of af te kunnen
lezen moeten eiwitten eerst die twee
strengen van elkaar afhalen, vervolgens
kunnen andere eiwitten de nucleotiden één
voor één aflezen.
Nu komen we bij de essentie van het
synthetisch DNA, dat ook wel XNA wordt
genoemd. Dat bestaat namelijk niet uit A, T,
G en C, maar uit andere letters. Dat zou
hetzelfde zijn als wanneer een
computerbestand ineens uit achten en
negens bestaat. Een computer kan dat
natuurlijk helemaal niet lezen. Een cel, die
met bepaalde eiwitten de code van het DNA
kan lezen, kan de code van XNA dus ook niet
lezen. Op die manier kan het XNA in een cel
lekker zijn eigen gang gaan en heeft het geen
last van eiwitten die zich er mee bemoeien.
Maar wat is er nu zo bijzonder aan dit
onderzoek? De wetenschappers hebben
eiwitten gemaakt die het DNA kunnen
aflezen en op basis daarvan XNA maken, en
andere eiwitten die precies het omgekeerde
doen. Het zijn dus een soort vertaaleiwitten.
Alsof je een computerprogramma hebt die
de achten en negens van het
computerpbestand hierboven om kan zetten
naar leesbare enen en nullen. Op die manier
zijn we er straks misschien toe in staat om
een zogenaamd orthogonaal genoom te
maken: een genoom van zowel XNA als DNA,
waarbij het XNA genen heeft die nieuwe
functies hebben. Die kunnen dan
onafhankelijk van de eigen functies (die
natuurlijk worden gecodeerd met DNA)
worden uitgevoerd.
Geeft dat dan geen reden tot paniek?
Synthetisch DNA heeft net als bepaalde
virussen en kernenergie ‘dual-use’. Dat wil
zeggen dat het voor zowel onschuldige als
kwade praktijken kan worden gebruikt. Tot
nu toe wordt XNA alleen nog maar in
onderzoekslaboratoria gebruikt en is er nog
geen enkele reden het op de commerciële
markt te brengen. De medische wereld
maakt inmiddels al gebruik van losse XNAnucleotiden.
Ze zorgen er voor dat virussen
en kankercellen zich niet kunnen
verspreiden. De wetenschappelijke
toepassingen zijn eveneens schaars. XNA
wordt als hulpmiddel ingezet om bepaalde
processen in de cel te begrijpen en te kijken
naar het ontstaan van het leven. Voor ons,
de niet-wetenschappers, heeft XNA nog
geen nut. Het zal nog wel tientallen jaren
duren voordat de wetenschap zo ver is.
Drugsleveranciers van DNA
Wetenschap24.nl, 2012
Het medicijnafleverende nanobotje van
DNA. Op de achtergrond de dichte versie,
op de voorgrond is het apparaatje
opengeklapt, zoals gebeurt wanneer het de
juiste eiwitten tegenkomt aan de
buitenkant van een cel.
Het selectief afleveren van medicijnen aan
alleen bepaalde cellen in je lichaam is weer
een stapje dichterbij, dankzij minuscule
nano-apparaatjes gemaakt van DNA.
Moleculair biologen doen de laatste jaren
graag aan origami. Maar dan niet van ‘t soort
met vrolijk gekleurde velletjes papier; ze
maken steeds geavanceerdere
driedimensionale structuren met behulp van
strengen DNA. En dat is niet zomaar
spielerei. De DNA-structuren op nanoschaal
hebben allerlei mogelijke nuttige
toepassingen, zoals deze week bijvoorbeeld
valt te lezen in Science.
Drie wetenschappers van Harvard hebben
een nano-robotje van DNA gemaakt, dat
heel selectief medicijnen kan afleveren aan
bepaalde cellen. Bijvoorbeeld kankercellen.
Het minuscule DNA-apparaatje, van 35 bij 35
bij 45 nanometer, is hexagonaal van vorm en
hol. Aan de onderkant bevat het een soort
scharnieren, en aan de bovenkant zit op
twee plekken een soort moleculair slot. Het
vernuftige van het nanobotje zit hem in die
sloten: ze kunnen zo ontworpen worden dat
ze alleen open gaan als ze specifieke eiwitten
aan de buitenkant van een cel tegenkomen.
Zo’n eiwit moet letterlijk als een soort sleutel
in het moleculaire slot passen. Zodra de
sloten opengaan, springt het DNA-buisje
open, en komen de medicijndeeltjes die erin
zaten vrij.
Shawn Douglas en zijn team hebben ook al,
in hun laboratorium, bewezen dat dit werkt.
Met meerdere proeven. Zo stopten ze
fluorescente deeltjes in de nanobotjes, die
inderdaad alleen vrijkwamen als de DNAapparaatjes
in een petrischaaltje de juiste
cellen tegenkwamen. Douglas maakte
bijvoorbeeld DNA-buisjes die alleen
opensprongen als ze een eiwit tegenkwamen
dat voorkomt aan de buitenkant van
kankercellen van leukemiepatienten. Na de
proeven met fluorescente deeltjes,
probeerde het team ook uit wat er gebeurde
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 17
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

als ze een kankermedicijn in de nanobotjes
stopten. Dit medicijn bleek, opnieuw in een
petrischaaltje, inderdaad slectief vrij te
komen in de buurt van de kankercellen.
Het soort onderzoek dat de Amerikaanse
moleculair biologen doen, staat nog redelijk
in de kinderschoenen. Het is nog niet te
zeggen of dit soort medicijnleveranciers van
DNA hun werk ook goed kunnen doen in een
levend organisme. Maar deze nieuwe
resultaten zijn wel erg veelbelovend. Wie in
de toekomst kanker krijgt, hoeft mogelijk
dus niet zijn of haar hele lichaam bloot te
stellen aan ziekmakende chemotherapie.
Een legertje nano-robotjes levert de
medicijnen dan misschien keurig netjes
alleen af bij de kankercellen zelf.
Verander je DNA op de
hometrainer
Wetenschap24.nl, 2012
Zijn je genen je lot? Niets daarvan. Een
stukje joggen of fietsen is al genoeg om
genen in je spieren aan- of uit te zetten.
Bij veel mensen bestaat het beeld dat alles
vastligt in je DNA: ‘ik kan er niets aan doen,
het zit in mijn genen!’ Dat beeld wordt nog
eens versterkt doordat er bijna dagelijks een
nieuw gen-voor-dit of een gen-voor-dat
wordt gevonden. Maar je genen zijn
allerminst je lot. Het wordt steeds duidelijker
dat dieet, gedrag en levensstijl van invloed
zijn op je erfelijk materiaal.
Goed, je genen zelf verander je er niet mee,
maar of ze hun werk kunnen doen, dat hangt
mede van je gedrag af. Nieuw onderzoek laat
zien hoe ongelofelijk snel dat effect kan
optreden: proefpersonen die een stukje
gingen fietsen, beïnvloedden binnen een
aantal minuten al de werking van hun genen,
schrijven onderzoekers in Cell Metabolism.
Genen kunnen namelijk aan en uit worden
gezet. Chemische stoffen kunnen zich als een
soort dopje binden aan genen, die daardoor
hun werk niet meer kunnen doen. Dat
proces heet DNA-methylering – omdat het
methylgroepen zijn die zich aan het DNA
binden – en treedt bijna onmiddellijk in
werking als je je inspant. Specifieke genen in
je spieren verliezen dan hun ‘methyldopjes’.
Dat leidt ertoe dat je spieren meteen hun
werk kunnen doen: ze nemen dan meer
zuurstof op en groeien sneller.
Om te achterhalen wat nu precies dat proces
in werking stelt, lieten de Zweedse
wetenschappers een aantal losse
muizenspieren samentrekken in een
petrischaaltje, door er een elektrische
stroom doorheen te sturen. Dat leidde tot
een vergelijkbaar verlies van de
methylgroepen. Het is dus waarschijnlijk de
samentrekking van de spier die de genen
activeert.
DNA met methylgroep.
Koffie net zo goed? Opmerkelijk is dat het
toedienen van cafeïne aan de spieren tot
ongeveer dezelfde reactie leidde. Dat
betekent natuurlijk niet dat je enorme sloten
koffie achterover moet gaan gieten om je
conditie te verbeteren; zowel koffie als
lichamelijke inspanning hebben veel meer
effecten dan alleen het aan- en uitzetten van
genen. Maar misschien zijn sporters die de
dag beginnen met een kopje koffie nog niet
zo slecht bezig.
Slapende genen in
stamcellen
Wetenschap24.nl, 2012
Onderzoek naar stamcellen is ‘hot’.
Nijmeegse wetenschappers ontdekten dat
de genen in stamcellen niet aan staan, zoals
aanvankelijk werd gedacht, maar uit. Ze
publiceerden hun resultaten deze week in
Cell.
Ons lichaam bestaat uit honderden
verschillende soorten cellen. Levercellen zijn
anders dan bijvoorbeeld huidcellen of
hersencellen. Ze zien er niet alleen anders
uit, ze hebben ook andere functies. Toch zijn
al onze cellen ooit ontstaan uit die ene
bevruchte eicel, dus op één of andere
manier zijn cellen zich gaan specialiseren.
Cellen die zich nog kunnen specialiseren
heten stamcellen, en kunnen erg goed
gebruikt worden in therapieën tegen
bijvoorbeeld kanker of MS.
Het probleem is alleen wetenschappers
moeilijk aan embryonale stamcellen kunnen
komen. Uit embryo’s of foetussen halen ligt
bij menselijke cellen ethisch erg moeilijk, en
zomaar laten groeien kan ook niet. Enkele
jaren geleden slaagden wetenschappers er in
gespecialiseerde cellen terug naar het
stadium van stamcel te brengen. ‘Als je
huidcellen isoleert, kan je ze
terugprogrammeren naar stamcellen en ze
vervolgens een hele andere kant op sturen’,
vertelt Hendrik Marks, moleculair bioloog
aan de Radboud Universiteit. Het is een hele
stap in de goede richting, maar we zijn er
nog lang niet.
Daar komt nog een vervelende eigenschap
van stamcellen bij: ze willen zich zo snel
mogelijk specialiseren. Ze zijn dan geen
stamcellen meer zijn en we kunnen ze niet
meer gebruiken. Ook al heb je dus
stamcellen, lang bewaren gaat niet.
Embryonale stamcellen van muizen. Hier
gekleurd met een fluorescerende marker.
Austin Smith, een Britse wetenschapper die
ook meehielp aan het onderzoek van Marks,
ontwikkelde een nieuwe methode waarbij
de drang van stamcellen om zich te
specialiseren wordt afgeremd. ‘Met die
nieuwe methode lijken de stamcellen meer
op die in ons lichaam dan de stamcellen die
zonder deze methode worden gekweekt’,
vertelt Marks. ‘Ze bevinden zich mogelijk
zelfs eerder in de ontwikkeling dan
stamcellen uit het lichaam, maar dat is nog
niet helemaal aangetoond. Hierdoor hebben
ze meer mogelijkheden om efficiënt allerlei
verschillende weefsels te vormen.’
Om een bepaald type cel te worden moet
een stamcel bepaalde genen wel ‘tot
expressie brengen’ (er voor zorgen dat het
effect van dat gen wordt uitgeoefend) en
andere genen niet. Aanvankelijk dachten
wetenschappers dat alle genen in een
stamcel ‘aan’ staan, en een cel zich
specialiseert door verschillende genen uit te
zetten. Degene die dan nog aan staan
bepalen of het bijvoorbeeld een huidcel of
hersencel wordt. Marks en zijn collega's
ontdekten dat het precies andersom werkt:
de genen staan ‘uit’ en slapen als het ware.
De cel staat startklaar om bij een prikkel van
buitenaf direct de juiste genen tot expressie
te brengen.
Marks en zijn collega's experimenteerde met
stamcellen van muizen. Experimenteren met
menselijke stamcellen ligt politiek en ethisch
namelijk nogal moeilijk. ‘Onze resultaten
geven een goed inzicht in het
differentiatieproces van een stamcel en ze
kunnen een mooie referentiemap vormen
voor onderzoek naar menselijke stamcellen’,
zegt Marks. ‘De stamcellen die we uit
mensen kunnen isoleren zijn al verder
gedifferentieerd dan we eigenlijk willen. Met
ons onderzoek als referentie kunnen andere
onderzoekers zien in welk stadium ze de
menselijke stamcellen moeten plaatsen. Zo
weten ze precies hoe ver ze de cellen terug
moeten programmeren om er weer echte
stamcellen van te maken.’
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 18
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Kopzorgen
Wetenschap24.nl, 2012
Voetballers die vaker dan 1000 keer per jaar
koppen hebben een vergrote kans op
hersenletsel. Wat zijn daar de gevolgen
van? En wat is er precies aan de hand met
de hersenen van Alzheimer- en
Parkinsonpatiënten? Op welke manier kan
onderzoek met stamcellen helpen bij het
genezen van deze neurologische
aandoeningen?
Ieder jaar lopen alleen in Nederland al
11.000 voetballers hersenletsel op, waarvan
3.500 gevallen op de Eerste Hulp belanden.
Als je vaak knock-out gaat of
hersenschuddingen hebt, kan dit uiteindelijk
tot Alzheimer en Parkinson leiden. Binnen de
bokswereld was dit al langer bekend, maar
toch zagen verontruste wetenschappers die
eind jaren negentig bij voetballers aan de bel
trokken slechts tegenstand.
Keeper Przemyslaw Tyton bewusteloos op het
veld
Afgelopen najaar belandden in één weekend
maar liefst zes keepers bewusteloos op het
voetbalveld, onder hen Tyton van PSV. Dit
deed de discussie over het dragen van
hoofdbescherming tijdens het sporten weer
opleven. Heftige incidenten als een trap met
een voetbalschoen tegen je hoofd, kunnen
namelijk direct tot hersenletsel leiden.
Neuropsycholoog Lipton: ‘Over een
hersenschudding wordt te makkelijk
gedacht. Twee hersenschuddingen achter
elkaar kunnen dodelijk zijn.’
Maar ook op langere termijn zijn er
sluipende gevaren. Hoofdbescherming werkt
namelijk alleen goed bij puntige
voorwerpen, en houdt krachten die op het
hoofd werken bij koppen van een bal niet
goed tegen. Voetballers die meer dan 1000
keer per jaar koppen, lopen daarom grote
kans op het ontwikkelen van verschijnselen
die vergelijkbaar zijn met een
hersenschudding. Uit hersenscans van Lipton
blijkt dan ook dat voornamelijk het
geheugen en de snelle visuele verwerking
zijn aangetast.
In deel twee van de aflevering staan de
hersenaandoeningen Alzheimer en
Parkinson centraal. Elly Hol en haar
onderzoeksgroep aan het Nederlands
Instituut voor Neurowetenschappen doen
onderzoek naar de afbraak- en
groeiprocessen in het brein. Zowel Alzheimer
als Parkinson zijn neurologische
aandoeningen waarbij hersencellen
afsterven. Vroeger werd verondersteld dat
deze schade niet gerepareerd kan worden,
omdat er geen stamcellen meer zijn om
nieuwe hersencellen aan te maken. De groep
van Hol ontdekte echter dat er nog wél
neurale stamcellen aanwezig zijn in de
hersenen van Alzheimer- en
Parkinsonpatiënten, maar dat ze in een
slaaptoestand verkeren. Hoe kunnen deze
stamcellen weer geactiveerd worden? Welke
rol speelt stamcelonderzoek hierbij? En op
welke manier draagt het onderzoek van de
Nederlandse hersenbank bij aan onze kennis
over het brein?
Klimaat &
Evolutie
Windmolenpark op zee niet
schadelijk voor vissen
nu.nl, april 2012
Vissen ondervinden geen schadelijke
effecten van een windmolenpark op zee.
Sommige soorten gedijen zelfs beter in de
aanwezigheid van een windmolen.
De windturbines van het Deense
windmolenpark Horns Rev 1, waar het
onderzoek plaatsvond, staan in relatief
ondiep water, waar veel vissen leven.
Om de toestand van de vissen te monitoren,
startten wetenschappers al een onderzoek
naar de visstand voor het park werd
gebouwd. Deze gegevens hebben ze nu
vergeleken met de situatie zeven jaar nadat
de turbines zijn gaan draaien.
Horns Rev 1 is met tachtig windmolens één
van de grootste windmolenparken op zee ter
wereld. De onderzoekers vreesden dan ook
een sterke negatieve invloed van het park op
de vispopulatie.
Het onderzoek liet echter zien dat het aantal
vissoorten juist toeneemt naarmate men de
windmolens nadert. Tevens blijkt een aantal
soorten in het gebied sterker
vertegenwoordigt dan voor de aanleg van
het windmolenpark.
De turbines van Horns Rev 1 zijn omgeven
door grote stapels stenen die voorkomen dat
de zee het zand aan de voet van de molens
weg erodeert.
Deze stenen blijken echter ook dienst te
doen als kunstmatig rif. Hierdoor zijn de
vissen aan de voet van de molens beter
beschut tegen de stroming en vinden ze er
gemakkelijker voedsel.
Deze omstandigheden hebben daarnaast
nieuwe vissoorten aangetrokken die
voorheen niet in de omgeving te vinden
waren.
Dit zijn voornamelijk soorten die graag op
een rotsachtige zeebodem foerageren. Maar
ook de zandspiering, die een zandbodem
prefereert en tevens de belangrijkste vis
voor de Deense visindustrie is, gedijt goed in
het windmolenpark.
Warmer en zuurder is best
leefbaar
nu.nl, april 2012
Klimaatverandering zal vooral aanpassing
veroorzaken in plaats van uitsterven.
Naarmate er meer CO2 in de atmosfeer
komt, neemt de oceaan meer CO2 op, en dit
reageert met water tot koolzuur (H2CO3),
waardoor de zuurgraad van het oceaanwater
toeneemt. Dit, zo vreesden veel biologen, is
funest voor de ontelbare organismen in de
oceaan met een kalkskelet. Kalk lost op in
zuur, en zelfs bij een geringe verhoging van
de zuurgraad zou koraal en plankton niet of
nauwelijks nog in staat zijn om een
kalkskelet te vormen.
De zomertemperatuur van het zeewater
varieert van noord naar zuid wel 8 graden,
en de zuurgraad (pH) varieert tussen de 8,37
en 7,98. Uit hun statistische analyse komt
naar voren, dat deze bandbreedtes in
temperatuur en zuurgraad voor de meeste
soorten geen belangrijke factor zijn voor hun
overleving. Veel belangrijker zijn plaatselijke
veranderingen in de omstandigheden, zoals
vervuiling door nabijgelegen steden, orkanen
of tijdelijke plagen van de koraal-etende
zeester Acanthaster planci.
Daarmee vergeleken zijn de
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 19
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

temperatuurstijging door de opwarming van
het klimaat tot nu toe – 0,4 graden – en de
pH-daling – 0,1- gering. De verwachte
veranderingen tot 2100 zijn weliswaar
groter, maar nog steeds kleiner dan de
natuurlijke bandbreedte nu. Er zijn wel extra
kwetsbare koraalsoorten waarbij deze
veranderingen al aantoonbare invloed
hebben, maar, zo stellen de onderzoekers in
Current Biology, het koraalrif als ecosysteem
kan zulke schokken goed incasseren.
Warmterecord op Zuidpool
nu.nl, april 2012
Het is nooit zo warm geweest bij een
Amerikaanse meetstation op de Zuidpool
als op afgelopen eerste kerstdag.
Dat meldde de weerdienst Weather
Underground donderdag.
Het werd maar liefst -12,3 graden Celsius bij
het Zuidpoolstation Amundsen-Scott, dat op
bijna 3000 meter hoogte ligt en waar het nu
hoogzomer is.
Het oude warmterecord lag op -13,6 graden
en stamde uit 1978. Ook andere stations
meldden records.
Toch verloopt december niet uitzonderlijk
warm. De maand noteert een gemiddelde
temperatuur van rond de -26,5 graden. Op
de Zuidpool is ook de laagste temperatuur
ooit gemeten: -89,2 op 21 juni 1982.
Tweede menselijke
voorouder ontdekt
nu.nl, april 2012
In Ethiopië is een deel van een fossiele voet
ontdekt van 3,4 miljoen jaar oud.
Op dezelfde plek in Oost-Afrika werden
eerder de fossielen van Lucy gevonden. Zij
was de eerste oermens waarvan vorig jaar
bekend werd dat ze net als de
mens rechtopkon lopen.
Het verschil met de voet van Lucy is dat
grote teen veel groter was, alsof er een duim
aan de voet zat. Hierdoor zou deze oermens
makkelijker takken kunnen vastpakken
tijdens het klimmen in bomen, net
zoals Ardi, de aap-achtige die ook klom en
rechtop kon lopen. De grote teen van Lucy
stond meer in lijn met de andere tenen, een
aanpassing waardoor ze beter rechtop kon
lopen en niet meer in bomen leefde.
“De ontdekking was best schokkend”, zegt
projectleider Bruce Latimer van Case
Western Reserve University. “Deze fossiele
botten hebben we nooit eerder gezien.
Waarschijnlijk zou deze persoon een wat
onhandige manier van lopen op de grond
hebben gehad”.
De nieuwe voetdeeltjes zijn nog niet
toegekend aan een bepaalde oermens-soort,
omdat er nog geen bijbehorende schedel of
tanden zijn gevonden. Wel nemen de
onderzoekers aan dat het om een tweede
soort oermens gaat. Lucy behoort tot de
soort Australopithecus afarensis.
De vondst verandert mogelijk de kijk op de
evolutie van onze voorouders, omdat de
twee voorouders het veel complexer maken.
Satellietbeelden tonen
verleden
wetenschap24.nl, april 2012
Stel je Google Maps voor, maar dan voor
het verleden. Voor archeologen is dit een
natte droom. Lekker via de satelliet alle
nederzettingen uit het verleden bekijken.
Een slim programma dat satellietbeelden
afspeurt op bodemtypes doet een stap in
deze richting.
Onderzoek naar de grootte en verspreiding
van menselijke gemeenschappen in oude
culturen is een belangrijk doel van
archeologisch en antropologisch onderzoek.
Het is alleen niet zo praktisch om overal
maar een schep in de grond te steken om dit
in kaart te brengen, zeker in regio’s zoals
Syrië, waar het op het moment nogal
gevaarlijk is. Het is daarom maar goed dat
archeologie ook met zijn tijd mee gaat.
In PNAS is te lezen dat een
samenwerkingsverband tussen de
universiteiten van Harvard en Cambridge
heeft geleidt tot een mooi interdisciplinair
project. Antropoloog Jason Ur en
computerwetenschapper Bjoern Menze
presenteren een techniek die op
satellietbeelden oude nederzettingen kan
herkennen aan het bodemtype en de
plaatselijke verhoging ten opzichte van de
omgeving.
Satellietbeeld van Syrië. Het onderzochte gebied
is met rood aangegeven
Het programma was zeer effectief. Het
ontdekte duizenden plaatsen die tekenen
van beschaving vertonen, meer dan 14.000
om precies te zijn. Op het infrarood
spectrum hadden ze allemaal het
karakteristieke signatuur van anthrosolen.
Ongeveer 4 procent van het onderzochte
gebied is daarmee ooit bewoond geweest.
Iets meer dan 9.500 van deze plekken waren
grotere nederzettingen: zij zijn significant
hoger dan hun directe omgeving, wat
aangeeft dat er meerdere huizen gestaan
hebben. In totaal gaat het om ongeveer 700
miljoen kubieke meter vergane architectuur.
De grootste ‘hoop’ van in elkaar geklapte
modderhuizen is een plaats die in het
Arabisch Tell Brak wordt genoemd, met bijna
8 miljoen kubieke meter. Natuurlijk was Tell
Brak al lang ontdekt door archeologen, maar
nu is het volume ook bekend.
Regen uit de oertijd
wetenschap24.nl, april 2012
Fossiele regendruppels leveren informatie
over de vroege atmosfeer van de aarde
Hoe kun je erachter komen hoe de
atmosfeer van de aarde er uit zag toen deze
pas net gevormd was? Amerikaanse
geologen haalden aanwijzingen uit fossiele
regendruppels van 2,7 miljard jaar oud. De
afdrukken van de druppels lijken erop te
wijzen dat de dichtheid van de lucht destijds
niet veel hoger was dan nu.
Wat je hier ziet zijn niet zomaar putjes in rotsen.
Het zijn de overblijfselen van een regenbui die
maar liefst 2,7 miljard jaar geleden viel. De
druppels vielen destijds in een laag verse
vulkaanas, die naderhand afkoelde en hard werd,
waardoor de afdrukken zijn vereeuwigd.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 20
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Lang, lang geleden, toen de aarde pas net
bestond, was de zon ook nog niet zo oud.
Deze jonge zon scheen een stuk minder fel
dan tegenwoordig; de straling die de aarde
bereikte was zo’n dertig procent zwakker.
Volgens de ‘zwakke jonge zon paradox’ was
de zon destijds niet sterk genoeg om de
aarde zo ver op te warmen dat er hier
vloeibaar water kon bestaan. Toch bestaat er
veel bewijs dat er miljarden jaren geleden al
water was op aarde. Zo staan de
stroompatronen ervan afgetekend op
oeroude rotsen.
Na wat rekenwerk kwam men tot de
conclusie dat de dichtheid van de atmosfeer
2,7 miljard jaar geleden maximaal twee keer
zo hoog kan zijn geweest als nu. Maar: dat is
niet genoeg om de warmte van die tijd te
kunnen verklaren. Nu is deze regendruppelstudie
natuurlijk een behoorlijk indirecte
manier om iets over de oeratmosfeer te
zeggen. Maar dit onderzoek maakt het wel
aannemelijker dat sterke broeikasgassen
destijds een belangrijke rol speelden bij de
opvallend warme aarde.
Reflecterende steden
verminderen
klimaatverandering
nu.nl, april 2012
Door daken, wegen en trottoirs in steden
meer reflecterend te maken, kan de aarde
zonder extra kosten significant worden
afgekoeld.
Canadese wetenschappers onderzochten het
effect van de reflectiviteit van steden op de
temperatuur op aarde. Ze ontdekten dat een
verhoging van tien procent de temperatuur
op aarde kan verlagen met 0,07 °C.
Dit lijkt misschien weinig maar om eenzelfde
afkoeling te bereiken met een vermindering
van CO2-uitstoot, zou een verlaging van 130
tot 150 miljard ton nodig zijn. Dit staat gelijk
aan het vijftig jaar lang niet laten rijden van
alle auto’s ter wereld.
De zogenoemde albedo of reflectiviteit van
een oppervlak wordt gemeten op een schaal
van 0 tot 1. Waarbij een perfect zwart niet
reflecterend oppervlak een 0 scoort en een
volledig wit oppervlak een 1.
Omdat daken, wegen en trottoirs 60 procent
van het oppervlak van steden beslaan, kan
de verhoging van de albedo met 0,1 kan al
bereikt worden door lichterkleurige
materialen te gebruiken, zoals het vervangen
van asfalt door beton.
Onderzoekers maken
brandstof uit CO2
nu.nl. april 2012
Amerikaanse onderzoekers zijn er in
geslaagd CO2 om te zetten in een vloeibare
brandstof met behulp van elektriciteit en
bacteriën.
Een manier vinden om efficiënt elektriciteit
op te slaan is één van de grote
energievraagstukken van dit moment. De
huidige methoden zoals opslag in batterijen,
het oppompen van water en het splitsen van
water in zuurstof en waterstof nemen veel
ruimte in voor relatief weinig energie of
sluiten niet aan bij de huidige infrastructuur.
In een artikel in wetenschappelijk
tijdschrift Science is nu te lezen dat
wetenschappers er in slaagden elektriciteit
op te slaan door CO2 om te zetten in de
vloeibare brandstof isobutanol. Dit vond
plaats in een elektro-bioreactor waarin zich
een genetisch gemodificeerde variant van de
bacterie Ralstonia eutropha bevond. Deze
reactor was verbonden met een
zonnepaneel voor de benodigde elektriciteit.
Isobutanol is een bestanddeel van benzine
en heeft een hoge energetische waarde. Dit
maakt het erg geschikt als energiedrager,
omdat het relatief weinig ruimte inneemt
per hoeveelheid energie die er mee kan
worden geproduceerd.
Het omzetten van elektrische naar
chemische energie is vooral belangrijk op
momenten dat er meer elektriciteit wordt
geproduceerd dan geconsumeerd. Dit is
bijvoorbeeld het geval bij windmolens en
kerncentrales die ’s nachts draaien.
Dankzij de nieuwe vinding kan energie
bewaard worden voor momenten dat het
wel nodig is of het kan vervoerd worden
naar gebieden waar een tekort heerst.
Oeroud vulkaanbos
opgegraven
wetenschap24.nl, april 2012
In de Mongoolse Helanshan bergen ligt een
300 miljoen jaar oud bos bewaard in
vulkanisch as. Een waar Pompeï voor
bomen. Paleontologen groeven de boel af
en brachten dit oeroude bos in kaart.
Een oeroud bos in Mongolië is eeuwen
geleden, geheel in Pompeïaanse stijl,
bedolven onder de vulkanische as. Het ligt
verborgen onder het Wuda-kolenveld in het
Mongoolse Helanshan gebergte. Chinese
paleontologen onderzochten onder leiding
van de Amerikaan Hermann Pfefferkorn het
fossiele bos en presenteren inPNAS hun
reconstructie.
Door een vulkanische uitbarsting kwam het
bos binnen een paar dagen onder een dikke
laag as te liggen. Hierdoor is het erg goed
bewaard gebleven; zo goed dat de blaadjes
nog aan de takken zitten. De aslaag zelf is
ongeveer 300 miljoen jaar oud. Dat is uit het
begin van het Perm, toen de continenten
nog naar elkaar toe dreven om het
supercontinent Pangea te vormen.
De analyse van het onderzoeksteam is goed
voor een reconstructie van de vegetatie voor
het hele Wuda-gebied. Dit komt doordat ze
in totaal een gebied van 1000 vierkante
meter onderzochten. Ze kregen hierbij hulp
van een energiebedrijf dat in de buurt bezig
was een ondergronds kolenvuur te blussen.
Het bedrijf hielp de onderzoekers met het
afgraven van de kolenlaag, tot het
vulkanische tufsteen bereikbaar was.
Vervolgens groeven de Chinezen 66
centimeter tufsteen af en onderzochten het
resultaat op fossielen.
Uit de fossielen was op te maken dat het
Mongoolse oerbos op een natte,
veenachtige ondergrond groeide. Het bos
bestond uit verschillende groepen planten.
De meeste daarvan waren boomvarens,
kleine struiken en klimop. Verder waren er
ook twee boomsoorten te vinden. Dit waren
de Cordaïtes, een vroege vorm van
coniferen, en de Sigillaria, een
wolfsklauwachtige boom die ver boven het
bladerdak uitstak. De Sigillaria werd tot wel
25 meter hoog. Naast de overheersende
varens hebben de paleontologen ook
Noeggerathiales gevonden.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 21
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Zuidpool was ooit tropisch
warm
nu.nl, april 2012
Op de Zuidpool was het vijftig miljoen jaar
geleden tropisch warm. Dat concluderen de
Universiteit Utrecht, het Koninklijk Instituut
voor Zeeonderzoek en de University of
California in een onderzoek.
De resultaten worden deze week
gepubliceerd in het tijdschrift Nature. Het
zeewater rond Antarctica lag volgens de
onderzoekers destijds boven de 30 graden
celsius.
Voor het onderzoek werd diep geboord in de
zee ten oosten van Tasmanië. Dat gebied lag
tussen 65 miljoen en 35 miljoen jaar geleden
tegen Antarctica aan.
Door de boringen kwam grond aan de
oppervlakte die zo’n vijftig miljoen jaar
geleden de bodem van de oceaan vormde.
De wetenschappers konden uit fossielen in
de grond afleiden hoe warm het water
destijds was. Sommige levensvormen
overleven alleen bij hogere temperaturen.
Metingen uit ijstijd
bevestigen klimaateffect
CO2
nu.nl, april 2012
In tegenstelling tot eerder onderzoek
hebben wetenschappers van de Harvard
Universiteit aangetoond dat een stijgend
CO2-niveau het einde van de laatste ijstijd
heeft ingeluid.
Uitgebreid onderzoek dat werd gepubliceerd
in Nature naar het verband tussen de
hoeveelheid CO2 in de atmosfeer en het
einde van de laatste ijstijd 10.000 jaar
geleden laat zien dat een stijgend CO2gehalte
de oorzaak was van het smeltende
ijs. Dit in tegenstelling tot eerder onderzoek
dat liet zien dat de oorzaak elders moest
liggen.
Wetenschappers hebben jaren gespeculeerd
over de oorzaak van het einde van de laatste
ijstijd. Sommigen dachten dat het kwam
door een verandering van de stand van de
aarde ten opzichte van de zon, terwijl
anderen het toeschreven aan een stijging
van de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer.
Dit laatste vermoeden werd echter
ontkracht toen eerder onderzoek aantoonde
dat de stijging van de temperatuur aan het
einde van de ijstijd eerder begon dan de
stijging van het CO2-gehalte in de atmosfeer.
Nu blijkt echter dat deze uitkomst werd
gebaseerd op gebrekkige data. Zowel de
meting van de hoeveelheid CO2 en de
temperatuur werden namelijk beiden
gedaan met behulp van ijsboring op
Antarctica.
Nieuw supercontinent,
nieuwe plek
wetenschap24.nl, april 2012
In de verre toekomst zullen de continenten
zoals we die nu kennen volledig naar elkaar
toe zijn gedreven en één geheel vormen.
Maar waar komt dit nieuwe supercontinent
te liggen?
Zo’n 250 miljoen jaar geleden bestond er
maar één groot supercontinent, Pangea.
Dankzij een verschijnsel genaamd
plaattektoniek dreven de verschillende
onderdelen van dat supercontinent
langzaam uit elkaar, tot ze de werelddelen
werden die we nu kennen. Dit proces heeft
bovendien niet één keer, maar meerdere
keren plaatsgevonden: het aardoppervlak is
continu in beweging, en de continenten
zitten vast in een eeuwigdurende dans van
naar elkaar toe en van elkaar af drijven.
De continenten zoals ze er nu bij liggen, en de
situatie over grofweg 100 miljoen jaar.
Pangea lag op de evenaar, met het centrum
op ongeveer hoogte waar nu West-Afrika
ligt. Het volgende supercontinent, Amasia
(zo genoemd omdat de beide Amerika’s met
elkaar en met Eurazië zullen gaan bosten),
zal volgens Ross Mitchell en zijn collega’s op
de plek van de huidige Noordpool komen te
liggen.
Mens temde vuur miljoen
jaar geleden
nu.nl, april 2012
Mensen gebruiken al een miljoen jaar
gecontroleerd vuur, waarschijnlijk om te
koken. Nieuw bewijs laat volgens de
wetenschappers weinig ruimte voor twijfel.
Een internationaal gezelschap van
archeologen publiceert het bewijs, dat voor
het eerst laat zien dat gecontroleerd vuur zo
oud is, maandag in PNAS.
De archeologen onderzochten grondlagen in
een grot in Zuid Afrika. Deze grot, de
Wonderwerk Grot, gaat ongeveer 140 meter
diep en werd door vroege mensen bezocht.
De grondlagen toonden resten van planten
en botten die aangetast waren door vuur.
Een groot deel van het onderzoek bestond
uit het wegnemen van andere mogelijke
oorzaken en verklaringen voor deze
asresten.
Spontane ontbranding van
vleermuizenontlasting, het naar binnen
waaien van asresten van natuurlijke branden
en ook bosbranden zelf behoorden tot deze
alternatieven.
Naast het verwerpen van deze verklaringen
gebruikten de wetenschappers ook andere
aanwijzingen die de conclusie
onderschrijven. Er lagen bijvoorbeeld
vuurstenen, en de gevonden brandstof –
met name grassen en bladeren – strookte
met de temperatuur waarmee de botten
verbrand waren.
Het debat over het gebruik van vuur laaide
door de jaren heen hoog op omdat enkele
belangrijke theorieën over het ontstaan van
de moderne mens, Homo erectus, het
gebruik van vuur als voorwaarde stellen. Met
de nieuwe, harde bewijzen zijn deze
theorieën minder omstreden geworden.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 22
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 23
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Higgsdeeltje bewijst bestaan Higgsveld
Nu.nl, 4 juli 2012
Higgs-deeltje ontdekt
Waarom is het Higgsdeeltje toch zo belangrijk? Zonder dit deeltje
zou het standaardmodel op de schop moeten, waarmee
natuurkundigen de structuur van al het materiaal in het universum
verklaren. Dat model kon zonder Higgsdeeltje namelijk niet
verklaren waarom deeltjes massa hebben.
Dat zit zo: ons universum kent magnetische velden en elektrische
velden, die deeltjes kunnen beïnvloeden, maar ze verklaren niet dat
die deeltjes een massa hebben. Daarvoor, bedacht Peter Higgs (foto)
in 1961, is nóg een veld nodig: het Higgsveld. Zo’n veld zou deeltjes
afremmen, waardoor ze massa krijgen. Volgens dit model bestaat
materie uit quarks en leptonen (waaronder elektronen) die op hun
beurt worden beïnvloed door bosonen, die natuurkrachten kunnen
overbrengen.
Dat is vergelijkbaar met de manier waarop water ons afremt
wanneer we er doorheen lopen. Higgsvelden zijn nog nooit
aangetoond. Wel zijn verschillende deeltjes aangetoond die de delen
van het Higgsveld dragen. Het enige van deze vier deeltjes dat nog
niet aangetoond was, is het Higgs-boson. Met het aantonen van het
Higgs-deeltje is het bestaan van het Higgsveld natuurkundig
bewezen.
Het waarnemen van het Higgs-deeltje is zo ingewikkeld, omdat het
niet zomaar ‘in het wild’ voorkomt. Het ontstaat alleen wanneer
deeltjes met enorme snelheid op elkaar knallen. Een van de deeltjes
die bij deze explosie heel even kunnen ontstaan, zou volgens de
theorie het Higgs-boson moeten zijn. Echter, de kans dat het bij een
botsing ontstaat is gigantisch klein. In totaal voerden de
onderzoekers duizend miljard botsingen uit. Na elke botsing keken ze
of ze een deeltje waarnamen met een massa van 126 Giga
electronvolt.
Het deeltje vervalt ook nog eens direct nadat het ontstaat in andere
deeltjes. Het zijn die andere deeltjes die de onderzoekers
waarnamen, om daarmee terug te kunnen rekenen naar het
Higgsdeeltje. Omdat er ook een ander deeltje zou kunnen bestaan
met ongeveer diezelfde massa, is niet met 100 procent zekerheid te
zeggen dat het Higgs-boson gevonden is. En er ontstaan ook heel
veel andere deeltjes, die de waarneming bemoeilijken waardoor heel
wat statistiek nodig is.
Vandaar dat de onderzoekers stellen dat de kans 1 op miljoen is dat
het Higgsboson niet gevonden is. Met die onzekerheid in acht
genomen durven de onderzoekers nu dus te stellen: het Higgsdeeltje
bestaat.
Higgs
"We hebben hem!", zei CERN-directeur Rolf Heuer op woensdag 4 juli
rond elf uur 's ochtends. Jarenlang speurden duizenden
natuurkundigen naar tekenen van het Higgs-deeltje, het laatste
missende deeltje van het natuurkundige standaardmodel. In deze
special lees je alles over de zoektocht.
In de deeltjesversneller CERN in Genève klapten de afgelopen
twee jaar talloze protonen met bijna de snelheid van het licht
tegen elkaar aan. Bij deze botsingen, die door hun kracht de
protonen uiteen lieten spatten in allerhande subdeeltjes, werd
met reusachtige detectoren gezocht naar sporen van het tot
nu toe onvindbare deeltje.
Het Higgs-deeltje is nu aangetoond met een zekerheid van 5
sigma. Wat betekent dat de kans slechts 1 op de 3 miljoen is
dat de gevonden sporen eigenlijk niet van het deeltje zijn. De
vondst van Higgs maakt dat het standaardmodel voor
elementaire deeltjes compleet. Dit model beschrijft alle
deeltjes en krachten waaruit onze natuur bestaat. Het Higgsdeeltje
is het deeltje dat alle andere deeltjes massa geeft, en
daarmee een essentieel onderdeel van het model.
De vondst zal waarschijnlijk de geschiedenisboeken in gaan als
één van de grootste ontdekkingen uit de 21ste eeuw. Het
brengt ons weer een stap dichterbij begrip van hoe materie, en
uiteindelijk het universum precies in elkaar steekt.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 52 24
St. Bonifatiuscollege, Utrecht