Opm. Drents landschap 12 - Stichting Het Drentse Landschap

6 Het Hijkerveld
oudheden. De schulte van Beilen bezocht daarom op
15 december 1818 het terrein ten noordwesten van Hijken.
In zijn rapport maakt hij betrekkelijk gedetailleerd melding
van wallen die hij interpreteert als overblijfselen van legerplaatsen.
Verder beschrijft hij dat er wel 60 heuveltjes liggen
‘kennelijk niet veroorzaakt door zandverstuivingen’.
De belangstelling voor de wallen en heuvels bleef ook daarna.
In 1833 bezocht prof. C.J.C. Reuvens het terrein bij
Hijken en in zijn boek ‘Drentsche Oudheden’ (1848) geeft
L.J.F Janssen een beschrijving van de wallen en van zijn
onderzoek in enkele heuvels.
Heuvels van aarde en op papier
Sinds de vorige eeuw is er veel veranderd op het Hijkerveld.
Door ontginningen, met name tussen 1930 en 1969, zijn
veel prehistorische monumenten verdwenen. Gelukkig heeft
er vaak vooraf een systematisch onderzoek plaatsgevonden,
zodat veel van wat verdween in ieder geval nog op papier
vastgelegd is. Met name de bekende Groninger archeoloog
prof. dr. A.E. van Giffen heeft hierbij een grote rol gespeeld.
Binnen het niet ontgonnen natuurterrein zijn vandaag de
dag nog 21 grote grafheuvels over. Eén daarvan werd pas in
1995 op het Noorderveld ontdekt. Bezien we de verspreiding
van de verdwenen en nog bestaande heuvels, dan valt op dat
er een aantal groepen te onderscheiden is. Ten oosten van
het Noord Hijkerzand liggen nog twee heuvels die oorspronkelijk
deel uitmaakten van een groep van 18 stuks,
voornamelijk daterend uit de IJzertijd. Zuidelijk hiervan lag
een groep van minimaal 24 heuvels uit Brons- en IJzertijd.
Ze zijn alle ten prooi gevallen aan de ontginningen. In het
Noorderveld ligt een in 1952/53 onderzochte en daarna
gerestaureerde ijzertijd-heuvel met aansluitend een groep
van minstens 8 kleine heuvels en een langwerpig grafmonument.
Mogelijk dateren ze uit de overgang van de Late
Bronstijd naar de Vroege ijzertijd. Tot slot ligt op het
Landgoed Hooghalen een groep van 15 heuvels daterend uit
het Neolithicum en de Bronstijd en mogelijk de IJzertijd. In
1952/53 werden er 10 van opgegraven en na het onderzoek
gerestaureerd.
Heuvels die niet tot de groepen behoren, lagen en liggen ten
zuiden van de Leemdijk en ten oosten van het Landgoed
Hooghalen. Nog juist binnen de begrenzing van ons gebied
Grafheuvelopgraving op het Hijkerveld in 1930.
De heuvel is volgens de door prof. Van Giffen
ontwikkelde kwadranten-methode blootgelegd.
ligt op de markegrens Halen - Hijken een grafheuvel,
precies op de plek waar deze grens een knik vertoont.
Mogelijk is dit de zogeheten Villersberg die op 18 augustus
1681 wordt genoemd bij het vaststellen van de markegrens.
De met wallen omgeven akkers uit de IJzertijd (Celtic field)
strekken zich uit over het gebied ten zuiden van de schaapskooi
tot over de Leemdijk. Tot voor kort leken ze alleen op
luchtfoto’s nog herkenbaar te zijn, maar in 1991 werd
ontdekt dat ten noorden van de schaapskooi toch nog
wallen bewaard zijn gebleven.
Ook in het Laaghalerveld hebben heuvels en een Celtic field
gelegen maar deze laten we hier verder buiten beschouwing.
Jagers en verzamelaars
Aan de rand van een ven op het Hijkerveld zijn vuurstenen
werktuigen en afval gevonden die dateren uit het laatste deel
van de Oude steentijd. Ze zijn vermoedelijk tussen 11.600
en 10.700 v.Chr door ter plaatse bivakkerende jagers achtergelaten.
Meer aanwijzingen voor bewoning kennen we uit
de Midden steentijd (9500-4400 v.Chr.). De meeste vondsten
uit deze tijd zijn aan de rand van vennen gedaan. Dat is geen
toeval. Omdat men vooral door jacht, visvangst en het verzamelen
van voedsel in z’n levensonderhoud voorzag, waren
reliëfrijke en daardoor ecotopenrijke terreinen ideaal. Ook
de aanwezigheid van water was natuurlijk van belang.
Verschillende voorwerpen werden door oplettende wandelaars
opgeraapt op zandpaden in het gebied. Verder heeft de
bekende amateurarcheoloog Tjerk Vermaning op omliggende
akkers veel materiaal verzameld.
In de Midden steentijd werd het klimaat beter, de laatste ijstijd
was voorbij. De vegetatie ontwikkelde zich van een bos
met dennen en berken naar een gemengd bos met Es, Eik,
Linde, Iep, Hazelaar en Els. Dieren als Edelherten, Elanden,
Reeën, Everzwijnen, gevogelte en vis stonden op het menu.
Daarnaast werden eieren, bessen, noten e.d. verzameld.
We gaan er vanuit dat men in deze periode in koepelvormige
hutten woonde.
De eerste boeren
In de Nieuwe steentijd (4400 - 2100 v.Chr.) voorzag de
mens niet langer in z’n levensonderhoud door jagen en
verzamelen. Landbouw werd de belangrijkste bestaansbron.