Aug. nr 73 - Oud Bennekom

DEKOSTERSTEEN
acv-
\- --.. lt>Z
-=F

EEN VOORBIJGANGER
JOHAN PAUL, EEN BENNEKOMSE METSELAAR
BOTIWT EEN PUT IN HOENDERLOO
Het zal iedereen wel eens overkomen zrjn: plotselng zieje iernand in het dorp lopen, dre je
nog nooit egrder hebt gezien, en kort daarop kom je hern al weer tegen bij Geels of je ziet
dat htJ staat te praten met Superman. Ook toevallig! Een zeksre nieuwsgiengheid maakt zich
van je meester. Of dat een gezonde of ongezonde nieuwsgierigheid is, laat ik in het midden.
Maar je rraagl je af: wie is die man die k zo geregeld tegen kom, waaÍ woont hr1, wat doet
hu?
Het bovenstaande is mij ook overkomen. Op zich is dat natuurlijk onvoldoende reden om er
de pagrna'5 van De Kostersteen mee te vullen, maar voor de man die ik onÍnoette, wrl rk een
uitzondering maken, omdat hrj in het begrn van de negentiende eeuw leefde: het is de
metselaar Jan Paul.
Johon Paul bouwt een put
Voor het eerst kwam ik hem een aantal
jaren geleden tegen, toen hrj bezig was de
beroemde Heldnngput rn Hoenderloo te
bouwen (of noern je dat graven?). Dat was
ln 1843. O.G. Heldnng, idealist, filanhoop,
romanticus en ook nog predrkant,
had ztln hart aan Hoenderloo verpand.
Hoenderloo bestond n zijn tijd uit een
sene mrn of meer illegaal gsplaatste bouwsels,
waarvan de bewonsrs soms maar heel
korte tijd het hoofd boven water konden
houden. Op de grens van de Speldermark
en het grondgebied van de buurt OtteÍlo
was het rn de ogen van Heldring een jungle,
waar gestroopt en gevochten werd en
waar ongehuwde moeders en dronkenschap
veelwldrg voorkwamen. Maar het
was ook een gemeenschap waar keihard
gewerkt werd en waar men niet snel zeur-
de over van alles en nog wat. Deze verwrlderde
Hoenderlooërs, die volgens Heldring
ruwe bolsters met blanke pitten waren,
moesten beschaafd ur zo mogelijk bekeerd
worden.
Heldring was daarom begonnan met het
inzamelen van geld br1 andere weldenkende
filantropen om de twee belangnjkste
voorzieningen - een waterput en een
school - te kunnen bekostigen. Zelfschreef
hij Eene kolonie, zonder put of pomp, was
althans geheel doelloost. Eerst de put dan
maar, zíl hg gedacht hebben, maar het zat
hem niet mee. Eerst liet hr1 een put graven
waar het water uit verdween, omdat een
ondoorlaatbare laag werd door gestoken.
Bovsndien haalden de Hoenderlooërs, die
nota bene geld verdrenden met de ffansport
van de stenen voor de put, deze onder
zijn ogen weg om er hun hutten mee te

verbeteren. Er viel nog heel wat werk te
doen voordat de blanke pitten zichtbaar
werden.
Toen Heldnng in 1843 weer geld genoeg
had om met de aanleg van een nieuwe put
te begrnnen, vond hij de putturbouwer eÍl
metselaar Johan Paul, dre bekend stond
om het degehjke werk dat hr1 leverde. Hrl
zai hem door van mond tot mond reclame
hebben lersn kennen. Heldring zou \ryeer
voor het matenaal zoÍgen, Johan Paul nam
het graven van de put aan voor / 150,voor
de eerste tachtig voet (ongeveer 25
meter). Dat was voor die t4d een behoor-
lijk bedrag toen de draconie f
20,- betaal-
de voor een jaar kamerhuur, een fles jenever
f 0,40 en esn paar klompen f 0,20
kostten.
Heldring had een goede greep gedaan met
Johan Paul, want dre constateerde dat de
geleverde stensn niet de juiste kwaliteit
hadden. De leverancier moest ze terug nemen
en voor de kosten opdraaren. Heldring
zelf grng toezicht houden op de leverantie
van metselkalk. De Hoenderlooërs
zorgdm weer voor het transport van de
stenen uit Arnhern, maar hun betrokkenheid
was gering, want de straatjongens
daar trokken de stenen van de karren zonder
dat daar iets tegen gedaan werd. Achl
eene zaak des ontfermen wordt zoo zelden
nauwgezet behandeld, verzuchtte
Heldring'?
Heldring was bijzonder tevreden over de
capaciteiten van Paul, omdaf hij niet alleen
een bekwaam en volhardend puttengraver
was, maar ook verstand van stesnbakken
en organiseren had. Aan Brjdam, dre daar
in Hoàderloo zrln eigen steenoven had
gaf hr1 waardevolle adnezen en b4 het
2
gÍaveÍl van de put viel heel wat te organiseren.
Ovengens werd dat graven hun
twee maal brjna noodlottig. Heldring
schrijft over de tweede keer het volgende:
op vr1ftig voet drepte vond Paul de bewijzen
van bronwater. Maar dit gevonden
hebbende scheurde de grond van boven
af, en zoude den grijsaard nog in de put
bedolven hebben, wanneer niet het planken
schot, wegens het eerste ongeluk
daor geplaatst, den grond tegen had gehouden.
Als de dan br.yna zeventig-jange
Johan onder rn de put zit, staan een klelne
twintig meter hoger baron J.A.J. Sloet,
distnctscommrssaris van de Veluwe, de
burgerneester van Apeldoorn, B.W.,€.
Sloet uit Zwolle en Heldring zelf handenwringend
te wachten. Paul komt geheel
overstuur wesr boven en spreelr.t met ftanen
in de ogen de gedenkwaardige woorden'.
Hetgeen mijn ongeluk scheen te zijn,
was in het eind de redding van mijn leven.
Hlj doelde daarbij, naÍu we mogen
aannsmsn, op de houten constructie, die
na het eerste ongeluk ter verhogrng van de
veiligheid in de put geplaatst was. Heldring
Speert Johan Paul rn het artikeltje
dat hr1 over het gÍaven van de put schreef,
met de woorden Arm und redlich [rechtschapen]
ist seijn Herz.
Johan Paul in Bennekom
Johan Paul was een import-Bennekommer.
Oorspronkehlk kwam hr1 uit Duitsland.
Hoe hrl rn Bennekom terecht gekomen is,
weet ik nieta, maar in 1849 woonde hrj er -
73 jaar oud - met de zeventig-jange Cornelia
Heitinks. Of hU met haar getrouwd
was, is mij niet bekend. Misschien was zo
brl hem rn de kost.
Tot Johan's huishouden behoorden in dat
jaar ook de vijfenveertig-jange Johannes

Maleke, een ge\À/ezen militalr, die - evenals
Johan en zovele Duitse immigranten -
Luthers was sn Marie Werkenhorst, 5l
jaar en - net als Cornelia - Nederlands
Hervormd6. Alleen Cornelia was geboortig
uit Edet, de andere drie waren 'import',
waaruit maaÍ eens te meer de dynamiek
van de Veluwse samenleving blul

Gedeelte van de kadastrale minuutkaart van Bennekom uit 1832. De cijfers verwijzen
naar plaatsen in de tel

Ín\
ml
c,
,R
Hedendaagse kaart van hetzelfde deel van Bennekom met daarop qqngegeven
zoals die op de kadastrale minuut staan. Met dank oan F.G. von Oort.

cob Veggelers (5) met de daarachter liggende
gebouwen en de schaapskooi (6)
aan wat nu de Dikkenbergweg is. Dat was
alles: bouwland en akkermaalshout doorsneden
met zandpaden, die alle in de richting
van de molen liepen. Pas aan de overzijde
van de Vossenweg (7) lag weer een
vijftal kleine huisjes tussen het bouwland.
Behalve de woonplaats van Johan Paul
levert de vergelijking van beide kaarten
nog iets heel aardigs op: het huidrge wegenpafroon
van Bennekom-Oost volgt in
niet onbelangnlke mate de woegere voetpaden
en perceelsgrenzsn. Het pad van de
molen naar de Vossenweg in zuidehlke
richting ligt op de plaats van de Heidelaan
en een deel van de Weerkruislaan. Ook de
loop van de Acacialaan is duidehlk te herkennen.
Het is zeker mogelijk op deze
kaarten meer overe€,lrkomsten tussen to€n
en nu te ontdekken.
drs Gerrit Breman
Noten
' Heldring en Haasloop Werner 1845
2 Heldnng en Haasloop Werner 1845
3
Heldnng en Haasloop Werner 1845
a Mogelijk is hij als seizoenarbeider (hannekemaaier)
hier bhjven hangen, maar hij
kan ook een gewezen militair geweest zrjn
uit de tijd van de Napoleontische oorlogen
uit het eind van de achttiende en het begin
van de negentiende eeuw.
s Comelia Heitink werd op 2 september
1779 geboren als dochter van Evert Heytink
(overleden 1806) en Celia te Pas
(overleden 1805) Cornelia was de oudste
van zeven kinderen, waarvan de jongste de
stamvader van de Bennekomse Heitrnks is.
6 GAE 2078
? GAE 2078
6
8 Zie over die mobiliteit: Breman 1997
e Diaconieboeken Bennekom
10 GAE 1750-t779
tt Atlas Bennekom 1993. sectie E. het
Dorp, eerste blad
Bronnen en literatuur
Atlas Bennekom 1993
Stichting Werkgroep Kadasfrale Atlas
Gelderland, Benne kom, Arnhern I 993.
Breman 1997
Breman, Gerrit, 'Nog zomaar iemand', De
Schouw 1997-3.
Diaconieboeken Bennekom I 999
Vereniging Veluwse Geslachten (red.),
Diaconieboeken Bennekom. Barneveld
l99e (CD-ROM)
GAE 175G.1779
Gemeentehjk Archief Ede. Inventaris
ntrlnmers 1750-1779. Klassificatierollen
voor de personele- of hoofdelijke omslag
18 18-1825 en 1829-185 1.
GAE 2078
Gemeentehlk Archief Ede. lnventaris
nurnmeÍ 2078. Hoofdehlke invulregisters
opgemaakt ten behoeve van de volkstelling
naar de toestand op I januari 1850.
Kadastrale gemecnte Bennekom.
Heldring en Haasloop Werner 1845
Heldnng, O.G. en H.G. Haasloop Wemer,
Wandelingen over de Veluwe ten voordeele
der school te Hoenderloo, Arnhem
l 845

DE STRAAT \ilAARIN \ilIJ \ilONEN VI
Herkomst en betekenis van straatnamen in Bennekom
De'Nieuwe Christelilke School'aan de Rijnsteeg, ca 1913. Collectie ()ud-Bennekom
QUARLES VAN UT'FORDLAAN (RB
22-tr-re72)
Genoernd naar jonkheer Henry Jacob
Quarles van Ufford, dre van 1899 tot 1908
in de nabijgelegen villa 'Zuidereng' heeft
gewoond. Van 1873 tot 1899 was hr.y ook
eigenaar van de villa 'Oostereng'. Btl verschillende
plaatseh.yke activiteiten maakte
hrj zch verdienstelijk, bijvoorbeeld als
voorztter van de Vereniging tot bevordering
van het Vreemdehngen Verkeer in
Bennekom.
&,
RAMAERLAAN (RB 14-03- 1963)
Johannes N. Ramaer (1817-1887). Nederlands
psychiater. Hry had als lnspecteur
voor het Staatstoezicht op de KÍankzinnigen-rnnchturgen
veel invloed op de
verbetenng van de verplegrng en vsrzorgrng
van geestesziekur in Nederland.
RTJNSTEEG (RB 0 r-05- 1940)
Loopt in de richting van de fujn. De steeg
maakt deel uit van de laat dertiende-eeuwse
ontgrnnrngen ten noordwesten van Ben-
nekom?o.

.: ' : 't
De Openbare Lagere School aan de Schoolstraat, ca 1922. Collectie Oud-Bennekom.
ROBERT KOCHLAAI{ (RB OI-03l96l)
Robert Koch (1843-1910). Duits bactenoloog,
ontdekker van de tuberkelbacil -
(1882) en de cholerabacil (1883). Hij ontving
hiervoor in 1905 de Nobelprijs vooÍ
genecskunde.
SCHAPENOORDSEWEG (RB 22-12re77)
Genoemd naar een oude perceelsnaam, die
op de kadastrale kaart van 1832 voorkomt,
maar dan ten oosten van de Edeseweg.
scHooLsTRAAT (RB 16- I l- le2o)
Genoemd naar de daar in 1862 gevestigde
Openbare Lagere School. Heette vóór
1920 ook wel Achterdorperweg. In l92I
werd hier ook de eerste Hervormde School
gevestigd. Beide scholen zijn inmiddels
afgebroken?t.
8
-" *ii -
@t*
scHt'ItRHovEN (RB 20- l l - le68)
Genoemd naar een boerenbedrijf dat al
tusssn 1348-1357 vermeld wordt en dat
omstreeks 1360 in bezit komt van de Bennekomse
Kerk?2. Later is het een perceelsnaam
van het grondgebied gelegen tussen
de Wildekamp-Groenesfraat-Bovenweg-
Hondepad. Op I augustus 1729 werd het
perceel door de Hervormde Kerk verkocht
aan Henderick Roeters?3.
SELTERSKAMPWEG (RB OI.O5- I94O
en RB 14-03-1963
Deze weg he€tte oorspronkelijk de Ginkel-
scheweg en liep vanaf Wageningen via de
Dedenweg naar de Heelsumseweg, stak
deze - br1 het lmlspunt SelterskampwegAlullenberglaan
- over en liep vervolgens
via de Heinrich Witteweg en de Oost-
Breukelderweg naar de Ginkel.
In 1902 was de villa en het landsoed'Sel-

1L
\1.,ï',
.' , . :,tllt.,,t.,
:, ,.._ s::',Èli*
Het Hondepad gezien vanaf de Bovenweg naar de llildekamp, omstreeks 1950. Collectie
H. Gijsbertsen.
i'&..,
,'#'
Panorama vanaf Selterskamp in het begin van de twintigste eeuw
grond de toren van de Hervormde Kerk. Collectie Oud-Bennekom.
Linlcs op de achter

terskamp' (waar de weg uiteindehlk naar
genoemd is) eigendom van mewouw Van
Pembroek te Utrecht?4. De naam Selterskamp
is naar alle waarschijnlijkheid afkomstig
van het bezt van de famrlie Sels,
die veel bezittingen rn Bennekom had. De
oorspronkehjke benaming hJkt Selsenkamp
te zijn, die op dezelfde manier ontstaan
is als bijvoorbeeld Zassenkamp
(:Zas zijnkamp)?s.
Op 14-03-1963 kreeg het gedeelte tusssn
de Vossenweg en de A-12 ook de naam
Selterskampweg. Voordien was drt een
zandpad, waaraan alleen het froephuis van
de padvtnders lag. Op diezelfde datum
kregen de Dunantlaan sn de Mendellaan
een uitgang op de Selterskampweg.
SLAGSTEEG (RB 0l-0s- 1940)
De naam is waarschijnlijk ontleend aan
het perceel 'Het Voorste Slag', dat tussen
deze steeg en de Veensteeg ligt?6. 'Slag'
betekent hisr (ontgrnnings)perceel. Het
Voorste Slag zal dus 'vooraan' gelegen
hebben trjdens de laat dertiende-eeuwse
ontgrnnrng??.
SOETENDAALSEWEG (RB 01-05-
1940 en RB 19-04-1972)
Genoemd naar het boerenbedrijf Soetendaal,
dat rn de zeventiende eeuw in de be-
Iastingregtsters voorkomt. Br1 de naamgeving
rn 1940 liep deze weg van de Brinkstraat
naar de Veenderweg. In 1972 fueeg
een deel van de weg de naam Halderweg.
Hij loopt nu van de Halderweg naar de
Molensftaat.
SPINAKKER (RB 30-06- 1965)
Perceelsnaam ten zuiden van de Haldereng.
De oudst bekende vermelding is pas
uit 167918. Dikwrlls kregen akkers dieren-
l0
of plantennarnelr, die duidden op de aanwezigheid
van deze dier- of plantensoorten.
Za kennen we rn Bennekom onder
andere de Hazenakker, het Muggenland,
de Vlierakker en de Vossenakker. De
naam Spinakker zou dus kunnen duiden
op de aanwezigheid van veel spinnen.
STROOTJWEG (RB 28-0 1-1937)
Strooiwegen zrln wegen waarlangs het
strooisel (de heide) voor de potstallen
werd aangevoerd. De heide werd gemaaid
met de plaggenzicht en de plaggen werden
geslagen met de plaggenhak. Door de heide
in de koeien- schapen- ofvarkensstal te
brengen, werd ze met de uitwerpselen van
deze dieren te vermengen, verkreeg men
mest die op de akkers werd uitgestrooid.
Na de opkomst van de kunstrnest verdween
deze vorm van mestbereidins?e.
SWAMMERDAMLAAN (RB 0l-03l96l)
Jan Swammerdam (1637-1680) was een
Nederlands anatoom en entomoloog (rnsectenlamdige).
HU ontdekte de rode
bloedlichaampjes (1658) en de kleppen rn
de lymfevaten (1665). Hij voerde esn indeling
naar de gedaanteverwisseling van insecten
ur, die nog steeds gebruill wordt.
Daarmee was hij een van de grondleggers
van de moderne entomolosle.
TTENDWEG (RB 17-04-t975)
Onder 'tienden' verstaat men het tiende
gedeelte van de opbrengst van hoeven en
landerijen, dat door de gebruikers van het
land moest wordsn afgestaan, oorspronkelijk
aan de Kerk en later ook aan wereldlijke
heren en instellingen. Tiendplichtige
gewassen waren onder andere boekweit,
gerst, haver, tanrye en rogge. Zij vielen

onder de zogeheten grove, gote ofkorentiend.
De smalle tiend werd geheven op
veldvmchten, bijen, hoenders, schapen,
lammeren sn varkens. Aardappelen warsn
niet tiendplichtig, omdat ze pas lang na
het instellen van tienden verbouwd werden.
De tiend op pas ontgonnen grond
heette op de Veluwe raaitiend. Raaien of
rooien betekent ontgrnnen.
Bij verpachting van het tiendrecht door de
tiendgerechtigde werd dikwijls het land,
waarop het tiendrecht drukte, verdeeld rn
'blokken'. Vandaar de naam tiendblok.
Met de Tiendwet van 1907, die in 1909 in
werking trad, werd het rrnen van tienden
verboden. Als schadeloosstelhng aan de
tiendheffers moesten de tiendplichtigen
gedurende dertigjaar een afkoopsom betalsn
Op I januari 1939 was deze termrjn
dus voorbij en kwam er een eind aan deze
middeleeuwse voÍïn van land 'belasturg'.
De Tiendweg loopt over het tiendblok 'Het
Jerfase Gat', dat een onderdeel vormde van
de Dorenweerdse of Huygens grove en
smalle tiend. Deze tieÍrd werd begrensd
door de Heelsumseweg rn het noorden, de
Dedenweg rn het oosten en de Wildekamp
in het westenso.
TORCKSTRAAT (RB 3o-os- le74)
Het geslacht Torck is voor Bennekom en
omgeving van groot belang geweest. Het
had tussen 1580 en 1780 hier veel bezittingen
en functies. Baron Lubbert Adolf
Torck (1687-1758) was heer van Rosendaal,
ambtsjonker van Ede van 1708 tot
1758 en voorzitter van deze ambtsjonkers
van 1723 tot 1758, burgemeester van Wageningen,
landdrost van de Veluwe. Omsfreeks
1750 bezat hij in Bennekom Steenbergens
Bouwhof, de Eykelhof, Raven sn
de helft van Harn.
Boerderij aan de Valleiweg 3 uit 1927.
Foto 9 juli 1955. Collectie H. Gijsbertsen
VALLETWEG (RB l8-1 l-1e48)
De naam van deze weg verwijst naar de
Gelderse Vallei. Hg loopt tussen de Bennekomsekade
en de Meentwee.
vAN BALVERENWEC rne 2O-r2re67)
Baron Gerrit Wiilsm van Balveren werd rn
1749 met het goed Hoekelum beleend.
Ook zrln zoon Gemt Willem en drens
dochter Jacquehne Comelie hebben het
goed in hun bezt gehad Laatstgenoemde
frouwde rn l819 met Otto baron van Wassenaer
van Catwgck, waardoor deze eigenaar
van Hoekelum werd.
De Balverenskamp, ten oosten van de Selterskampweg,
was oorspronkelijk heide. In
1838 werd hier een met beukenlanen doorsneden
dennenbos aangeplant, dat rn 1988
bezit werd van Het Gelders Landschap.
vAI\ BRrEr\ENSTRAAT (RB 30-05t974)
Hendnk van Bnenen Engelbertszoon
droeg rn 1388 het kasteel Harslo over aan
Rutger van Randwijk en in 1393 ook de
windmolen op de Laar (zie brj Molenk*p)

Johan van Brienen werd rn l45l beleend
met de Hof van Putten. Via zrjn dochter
Margriet, die met Johan Mom van Kell
getrouwd was, kwam die in het bezit van
hun dochter Elisabeth. Zj trouwde met
Wolter Tengnagel en schonk hem een
zoon, Claes, die met Bate van Broeckhuysen
trouwde8t (zie brl Van Broeckhuysenstraat
en Van Kellstraat).
Gjsbert van Brienen, lid van een Amhems
burgemeestersgeslacht, was gehuwd met
Anna Hackfort tot den Soetendale. Beiden
stierven ln 161282. Znwel de boerdenj Soetendaal
als het Hackfortsgoed hebben
waarschrlnlijk aan deze families toebehoord.
Vier Van Bnensns zryn burgemeester van
Wageningen geweest.
vAr{ BROECKHUYSENSTRAAT (RB
25-03-1970)
Willem van Broeckhuysen tot Kell werd tn
1557 door zijn tante Bate van Broeckhuysen
met de Hof van Putten beleend. Tot
omstreeks 1625 hebben zijn nakomelingen
dat goed in leen gehad (zie ook bt1 Van
Brisnensftaat).
vAN HOFFENLAAI{ (RB 2s-07-1956)
Ir Machienus Marius (Max) van Hoffen
(l9ll-1955) was de oprichter en eerste
voorzrtter van de Stichting (vanaf 196l
Vereniging) Oud-Bennekom, waarvan de
stichtingsakte op 8 maart 1946 voor notans
Fischer te Ede gepasseerd werd. Van
Hoffen was een kleurrijke figuur, die van
1943 tot zijn dood in 1955 het huis 'De
Halve Houtsnip' aan de Edeseweg bewoonde.
HU verrichtte veel onderzoek
naar de geschiedenis van Bennekom en
naar de leefgewoonten van ztjn bewoners.
Door zijn ontijdige dood is het niet tot
t2
publicatie daarvan gekomen. Wel verscheen
te zijner nagedachtenis in 1956 als
uitgave van de Stichting Oud-Bennekom
het boek Een veluws dorp. Een herinneringswerk
voor Ir, M.M. van Hoffen Door
deze bundel met zp,er degelijke artikelen is
Bennekom histonsch-geografisch nog altrld
een van de best beschreven dorpen van
Nederlands3. In het werk zijn ook biografische
artikelen over Van Hoffen opgenomen.
Door zrjn toedoen werd rn 1946 de sloop
van de havezathe Boekelo voorkomen.
werd die op de lijst van rijksmonumentsn
geplaatst en gerestaureerd. Deze gebeurtenissen
waren de drecte aanleidrng voor
het opnchten van Oud-Bennekom.
Ook de molen 'De Vlljt'te Wagenrngen en
de Doesburger molen te Ede werden op
zijn initiatief gerestaureerd.
&
Ir M.M. van Hoffen. Colleetie Oud-Bennekom.

vAI{ KELLSTRAAT (30-05- 1974)
Johan Mom van Kell werd rn 1460 voor
zijn dochter Elisabeth beleend met de Hof
van Putten. Johan was onder andere landdrost
van Zutphen (zie ook bij Van Brienenstraat).
vArÍ ROUWEN0ORTSTRAAT (RB
25-03-1970)
Aleid van Rouwenoort trouwde op 7 mei
1637 te Drempt met jonker Timan Sloot,
Het geslacht Van Rouwenoort, waarvan de
hoofdtak op het kasteel'tllenpas'br; Laag
Keppel woonde, was in het midden van de
zestiende eeuw door verervrng in het bezit
gekomen van Boekelo.ln 1623 erfde Aleid
het goed Boekelo van haar vadeCa (zie ook
brj Boekelo en Jonker Sloetlaan).
vAN SLOOTENPLETN (BW 04-10-
1994)
Hendnk van Slooten (1846-1940) was van
1872 tot l9l2 hoofdonderwijzer (bovenmeester)
van de Openbare Lagere School
in Bennekom Hry behoorde tot de notabelen
van het dorp en genoot er groot gezag.
Zijn zoon Adnaan (1880-1946) was boekhandelaar.
ln 1927 nchtte hry de eerste
Openbare Bibliotheek in de gerneente Ede
op, in Bennekom beter bekend als 'de
Lecszaal'. Van omstreeks 1920 tot aan zrjn
overh;den was hrl een centrale figuur in
het dorp. Hr1 bekleedde een groot aantal
bestuursfuncties, was zeer betrokken bU
het wel on wee van zljn dorp en een waagbaak
voor vele BennekoÍlmsrs.
Als boekhandelaar gaf hr.y een groot aantal
ansichtkaarten met afbeeldrngen van het
dorp uit, zodat wij nu nog steeds een redeh1k
goed beeld hebben van Bennekom
vanaf omstreeks 1900
Het Van Slootenplern eert beide mannen.
vAN WTJNBERGENSTRAAT (RB 2s-
03-1e70)
Kapitein Ditnar van V/Unbergen, heer van
Horssen, leende in 1660 / 12.000,- aan
jonker Timan Sloot met het huis Boekelo
als onderpand. Timan kreeg hierbrj het
goed in pacht terug. Na een achterstallige
pacht van zes jaar moest Trmans zoon
Arent in 1677 Boekelo definitief aan Van
Wijnbergen afstaan. Arent verhuisde daarna
met zljn gezn naar Warmelo. Dihnar
van Wrlnbergen noemde zich srndsdren
heer van Horssen en heer van Boekelo.
Kort voor 1700 verkocht zljn zcrln Wolter
Joseph de havezathe en de bijbehorende
landerijen en gebouwen rn percelen8s. (zie
ook br.y Boekelo en Jonker Sloetlaan).
VEEr\DERSTEEG (RB 0 I -05- 1940)
Deze steeg ligt op het landbouwgebied
tussen de Drlkgraaf en de Kraatsweg, dat
al vóór het einde van de dertiende eeuw
bebouwd werd. Hry leidde naar het veen
aan weerszjden van dat gebied.
VEENDERWEG (RB 16-l l-1920)
Deze weg liep oorspronkelrtk van de
Dorpsstraat tot aan de Langesteeg. Nu
gaat hij nog maar tot de Commandeursweg,
waarna hr1 Hackfortsgoed en Molenstraat
is gaan heten. Het stuk van de Langesteeg
waÍrop de Veenderweg eens uitlsvam,
heet nu Dnestweg.
De'Veen'wegen ur de gerneente Ede lopen
alle van oost naar west, van de dorpen
naar het veengebied in de Gelderse Vallei
tussen Wagenrngen-Luntersn en Rhenen-
Veenendaal. In dit gebied werd al srnds de
elfde eeuw turf gestoken86.
t3

;
*{,
;:,..-w:1_@*..
De Veendersteeg in de jaren '30 van de twintigste eeuw. Collectie Oud-Bennekom
De Veenderweg in de jaren ' j0(?) van de twintigste eeuw. Collectie ()ud'Bennekom.
t4

VEENSTEEG (RB o l-05- 1940)
Deze steeg loopt van de Kraatsweg naar de
HaarwaVKanaalweg rn de gemeente Wagenmgm.
!'ERIIYLAAI\ (RB 13-09- 196 l)
Maria C. Vemy was vanaf de opnchting in
1880 directrice van de Prins Alexander
Stichting, een rnnchting voor blinde kinderen.
De stichting was gehuisvest rn de
villa 'Middeneng' en stond onder beschermheerschap
van prrns Alexander
(1851-1884), de jongste zoon van koning
Willem III (zie ook br1 Middeneng). Na
een dienstverband van 23 jaar vertrok mejuffrouw
Verny in 1903 naar Amsterdam.
VIERMORGET\MEG (RB O I.O5- I94O)
De weg is naar een perceel grond 'Vier
Morgen' genoemd, dat in 1620 wordt vermeld8'.
In deze naam gaat een oppervlaktemaat
schuil. Een morgen (ochtend) is
zóveel land als men in één ochtend kan
ploegen. Een Gelderse morgen was ongeveer
0.869 à 0.870 ha. Viermorgen was
dus rurm dne hectare,
V0GELWTKKE (BW 07 -02-re84)
vossEIïwEG (RB 0 1-0s- le40)
Mogelijk genoemd naar de hier in het bos
voorkomende vossen.
WEEGBREE (BW 07-02- I 984)
WEERDJES\ilEG (RB 28-l l-19s6)
Deze weg tussen de Harsloweg en de Slagsteeg
is onbebouwd en heeft ge€n postcode.
In 1752153 wordt een percetl 'Het
Waerdje' vermeld dat tot het goed Dckenest
behoord en dat langs de Weerdjesweg
ligt. Waarschrjnhlk heeft de naam te ma-
ken met 'weerdenhout, waardenhout of
wilgenhout'St. De naam Bruxvoort betekent'doorwaadbare
plaats (voorde) rn met
laag hout begroeid moeras (broek)'8e. Dat
die begroeiing met wilgen was, ligt voor
de hand.
WEERr(RUTSLAAN (RB 07- I o- 1937)
Het perceel 'Weerkruis' werd begrensd
door de Edeseweg in het westen, de
Strooijweg in het zuiden, de Laarweg in
het oosten en de Acacialaan rn het noorden.
Hisr heeft in oude tijden mrsschien
een (afiveer)kruis tegen boze geesten gestaan.
Het is echter waarschrinhlker dat
het weerkruis behoort tot de groep der hagelkruisen,
dre zryn opgericht om er te bidden
en te offeren voor goed weer, dat voor
een goede oogst zo belangnlk wasrc. De
offers bestonden vaak uit de uitdehng van
brood aan de armener. In het prot€stantse
Bennekom is het kruis allang verdwenen,
alleen de sfraatnaam herinnert nog aan
zrjn bestaan.
WERTTWEG (RB 30-09-1e48)
Deze weg zonder huizen of postcode ligÍ
tussen de Veensteeg en de Veenweg. Hij is
genoemd naar perceel 'Wyrft' dat rn 1390
voor het eerst genoemd wordt. Ter plaatse
zijn veel mrddeleeuwse vondsten gedaan,
zodat de verklaring van de naam als huiswsrf
of erf het meest waarschijnlijk ise2.
WEST BREUKELDERWEG (RB OI-
05-1940)
Deze weg was oorspronkeh.lk eeir veedrift,
dre vanuit de Kraats naar de hoge gronden
ten oosten van het dorp liep. Hij vormde
de zuidelijke grens van de Breukereng (zie
ook br1 Oost Breukelderweg).
15

WILDEKAMP (RB 16-l l-1920)
Deze sftaat vormt vanaf de Groenestraat
de grens tussen de gemeenten Ede en Wagenlngen
De huizen aan de westkant
staan op Wagenrngs grondgebied. In Wagenrngen
heet de sraat WEG OVER DE
WILDEKAMP. De naam Wildekamp
komt in 1675 voor als 'Wilden camp'e3.
Het achtsrvoegsel -karnp komt rn Bennekom
veel voor. Oorspronkehjk betekent
het een omhelnd stuk bouwland in de hand
van eén eigenaar. De omheining bestond
meestal uit eiksnhakhout ('boerengeriefhout').
Later krijgt het woord 'kamp' de
algernene betekenis van 'een stuk land,
een akker'.
WTLGEROOSJE (BW 07-02- 1984)
Veldwschter Wen op de West-Breukelderweg
in 1907. Collectie H. Gijsbertsen.
t6
WTLHELMTNALAAT\ (RB I 8- l I - 1948)
Wilheknina Helena Pauhne Mana (31-08-
1880 - 28-ll-1962), pnnses van Oranje
Nassau, konrngrn der Nederlanden (1890 -
1948). Dochter van koning Willem III en
Emma, pnnses van Waldeck eir Fyrmont.
Trouwde op 7 februari l90l met prins
Hendrik van Mecklenburg.
wrNDE (BW 07-02-1e84)
wwsTERsGoED (RB 08-05- l 980)
In 1487 wordt een zekere 'Lubbert die
Vuester'vermeld rn verband met'een huis
en hofstad in het kerspel Bermghem, buurschap
van Neder Hokelum'. In 1534 is de
eigenaar van 'Vuestersgoet den Fursten
[de hertog van Gelrel na alden herkomen
[naar oud gebrurk] een wagenpeert schuldich'ea.
ZASSENKAMP (RB le-04-le6 l )
Daniël 't Zas was een zeventiende-eeuwse
bosmeester (zie ook bU Bosmeestersk*p).
Hr1 laeeg in 1638 van de Staten
van Gelre toesternmrng tot het ontgrnnen
van de zogeheten Bosmeesterskamp. Op
een kaart uit 1649 komeÍl twee drcht bijelkaar
gelegen percelen voor rnet de naam
' Bosmeester Zassenkamp' (bosmeester Zas
z'n kamp). De weg is dus naar de ontgrnner
van het gebied genoemd.
zurDER-ENG (RB 07 -06-1967)
Hoewel de zuidereng inderdaad gelegen is
ten zuiden van het Bennekomse boerenland,
is hier toch sprake van een fantasienaam.
Het is een doodlopende straat vanaf
het kruispunt Alexanderweg-Diedenweg
in de richting van de Bovenweg, dre over
het terrern van de negentiende-eeuwse villa
Westereng loopt. Hoewel het land

i:ir;
Huize Zuider Eng in het begin van de twintigste eeuw. Collectie Oud-Bennekom
goed Zuidereng wel rn de buurt van deze
straat ligt, was het juister geweest hem
Wester-Eng te noemenes.
De namen Middeneng, Noordereng, Oostereng,
Zuidereng en Westereng zijn alle
fantasienamen dre geen befrekkrng hebben
op de Bennekomse engen%.
ZWARTESTEEG (RB 0 l -0s- 1940)
Deze weg heet op de Polderatlas van
1752153'Swarte Steeg'. In veen- en moerasgebieden
in Nederland komen veel namen
voor die samengesteld zgn met -
'zwart' en dre hun naam ontlenen aan de
zwarte veengtond. De Zwar0esteeg loopt
van de Dicksnesweg naar de Langesterg
door het voormalige veen.
l1

AANVULLINGEN
Bennekom breidt zich gestaag uit. Sinds de eerste publicatie rn deze serie rn november 1998
is er dus een aantal nieuwe sftaatnamen bijgekomen. Zij volgen hieronder in chronologrsche
volgorde.
Pension Hofrust op een koart die op 26-2-1919 verzonden is, Collectie H. Gijsbertsen
HOFRUSTLAAI\ (BW l7-I l-1998)
In 1896 bouwde G. van Silftrout een boerderij
aan de Groenesteeg, die hij Hofrust
noemde. Van Silflrout had als Eerste Kamenier
aan het Hof, onder andere br1 koningin
Emma, gewerkt. Na zrln pensionering
vond hij rn Bennekom'rust' van het
'hof. De boerdenj, dre tevens pension
was, werd n 1974 afgebroken om plaats
te maken voor de broodfabriek Vebaco,
later Wiltink, dre in 1999 is afgebroken.
l8
BTiNTHOEVE (BW re-0 l-leee)
Deze sffaat is genoemd naaÍ een perceel
grond 'De Bunt' dat in de Breukereng ten
zuiden van de Hoekelumse Bnnk lag en
dat ur 1620 als 'dat heetveltgen fteideveldje]
den bunt naast het swarte stuckgen'
voorkomte?. De naam komt van het buntgras
dat veel rn heidevelden staat.
DOORNBOSHOEVE (BW le-O l- le99)
Op de kadastrale atlas van 1832 komen rn

de Breukereng twee dicht brjelkaar gelegen
percelen voor met de naam 'Doornbos'.
Waarschrlnhlk groeiden op dat terrein
doornstruiken, zoals bijvoorbeeld
meidoorn of sleedoorn.
EMMEI\mOEVE (BW l9-0 1-1999)
Het percecltje het'Bovenste Emmenhoekje'
heeft vermoedehjk een eigennaam (bU-
voorbeeld Emma) als basis.
GEERHOEVE (BW l9-0 l-1999)
Geer of Geerhoek is een ook in Bennekom
veel voorkomsnde naam met een gerende
(toelopende) vorm. Het perceel 'de Geer'
Noten
to Edelman - Vlam & Edeknan 2.j.,I09
1t Zie ak de Inleiding en br1 Kerkhoflaan
?2 Marrs 2j.,222'. Item Johannes Leyt de
area in Scuerhave, W d., waarbrl omstreeks
1360 is aangetekend: Ecclesia de
Berninghem. Dit lukl de oudste vermelding
van de Bennekomse kerk te zr1n.
13 Diaconierekeningen van Bennekom
1636-1837: De coopspenningen voor het
verwin van de camp Schuyrhoven.
?a Witte 1902,29
?s Deze naamsafleiding kwam kort voor
het ter perse gaÍm van deze Kostersteen te
voorschijn. De auteur is van plan een artikel
in de Kostersteen te schrijven over deze
familie (Van Lóben) Sels. Het is zeker
niet aan te nemen dat de naam afgeleid is
van het dorpje Selters bij Wiesbaden in
Duitsland, waar het Selterswater vandaan
komt.
16 Edelman - Vlam & Edelman zj.,129
7t De naam Slagsteeg heeft dus niets te
maken met de 'veldslag'die in de meidagen
van 1940 bU de Grebbeberg werd uitgevochten,
zoals in De Gelderlander van
rn de Breukereng wordt in l715 vermelds.
HAZETTHOEVE (BW 19-o r - 1999)
Het perceel de 'Hazenakker' wordt in 1683
als 'het haese-ackertjen'en in 1715 als 'de
Pastone hasenacker' vermelde. Er zullen
daar wel veel hazen gelopen hebben.
HOEVEr{PAD (BW 2r -rz-reeg
Dit pad loopt centraal tussen de Emmenhoeve
en de Hazenhoeve. Er staan gesn
huizen aan en het heeft dus ook geen post-
code.
H. Gijsbertsen
23 maart 1999 werd beweerd. 'Slag'betekent
in het oudsaksisch/middelnederlands
wagenspoor of weg. Hoefslag (mrddelnederlands)
is een belastrngaanslag voor
landeigenaren, hun aandeel in markegerechtigheid
en grondbezit. De eigenaar
werd aangeslagen voor dat deel van de dijk
of weg, waarvoor hij tot het onderhoud
was velplicht.
?8 Edelman - Vlam & Edehnan 2.j.,ll5
?e Esn mooi voorbeeld van een bewaard
gebleven potstal is in de boerderij 'De
Heetkamp'aan de l(rommesteeg te aen.
80 Maris 2j.,234-242
8' Beltjes 2.j., 184- 185
82 Dijkveld Stol 1968, 143
83 Vervloet 1999,2
8a Beltjes zj.,177-178 en 181
85 Beltjes l9l-192,205 en 207-208
86 Tussen 1473 en 1481 werd op last van
bisschop David van Bourgondië de gnft
gegÍaven - de Bisschop Davidsgrift - om
de turf af te kunnen voeren naar de Rtjn
voor verder transport naar de grote steden.
Het steken van turf was aan sfenge regels
l9

gebonden, dre werden vastgelegd in de
vergaderingsn van de Buurt Bennekom
(zie Gijsbertsen 1977).
8t
Edelman - Vlam & Edelman 2.j.,126
88
Edelman - Vlam & Edelman 2.j.,l2l
8e
Edelman - Vlam & Edelman 2.j., 108
eo
Edelman - Vlam & Edelman zj., 130,
Gijsbertsen 1980
el Schuf 1995,95-96
e2
Edelman - Vlam & Edelman zj., I l0
e3
Maris 2j.,235
ea
Edelman - Vlam & Edelman 2.j., 106.
Literatuur
Beltjes z.j.
Belqes, P.J.W., 'Jonker Timan Sloot en de
zijnen en het goed Boekelo te Bennekom'.
ln'. Een veluws dorp. Een herinneringswerk
voor Ir. M.M. van Hoffen. Bennekom
2.j., 174-220.
Dijkveld Stol 1968
Dulseld Stol J.J., De duizendjarige geschiedenis
van het landgoed De Nergena
temidden van de polders van Vl'ageningen
en Bennekom, stencil, Wageningen 1968.
Edelman - Vlam & Edelman, z.j.
Edelman - Vlam, A.W. & C.H. Edelman,
'Toponlmre van Bennekom'. In: Een veluws
dorp. Een herinneringswerkvoor Ir.
M.M. van Hoffen. Bennekom 2.j.,95-131.
Gijsbertsen 1977
Grlsbertsur, H., 'Straatnamen in Bennekom',
Mededelingen ()ud-Bennekom 30,
1977,2-5.
Gijsbertsen 198O
Gijsbertsen, H.,'Volksgeloof (bijgeloof)
vïoeger en nu', Mede de lin gen Oud-Benne -
kom 44.1980. 4-6.
20
Deze verplichting betekent dat de eigenaar
van het goed een wagenpaard beschikbaar
moest stellen rndien de hertog dat nodig
had. Vergehjk: hand- en spandrensten.
e5 Heitink 1988 met naschrift redactie
Kostersteen.
% Edelman - Vlam & Edelman zj., 110lll
e? Edelman - Vlam & Edelman 2.j,, I 18
q Edelman - Vlam & Edelman zj.,116
ee Edelman - Vlam & Edelman 2.i.. 126
Heitink 1988
Heitrnk, C.A., 'De villa Westereng', De
Kostersteen 24, (apnl 1988), I I met naschnft
van de redactie.
Maris z.j.
Maris. A. Johanna . 'Over de tienden in
Bennekom'. ln Een veluws dorp. Een herinneringswerk
voor Ir. M.M. van Hoffen.
Bennekom 2.j., 221 -258.
Schuyf 1995
Schq{, Judith, Heidens Nederland. Zichtbare
overblijfselen van een niet-christelijk
verleden, Ufrecht 1995.
Vervloet 1999
Vervloet. Jelisr. 'In Memonam mevïouw
dr A.W. Edelman - Vlam (1909-1999),
erelid van de Verenigrng Oud-Bennekom',
De Kostersteen 68 (apil1999), l-3.
Witte 1902
Witte, H., W'andelgids voor Bennekom's
omstreken. Leiden 1902.

BOEKBESPREKING
Piet Hofman, Ha Kerspel Otterlo 1795-1E13. Schas van een veluwse dorpsgemeen'
schap in de Bataofs-Fronse tíjd.Ede 1998. Historische Cahiers Ede. ISBN 90-801257-
2-5. 100 pagrna's. Prijs / 19.50.
Sommrge boeken verliezen hun waarde
niet, zodat men ze ook twee jaar na uitgave
nog wel bespreken kan. Dat geldt zeker
voor het boekje Kerspel Otterlo 1795-
I8l3 van Piet Hofrnan. Bovendren is het
prachtig uitgegeven en (door Permar) gedrukl.
Het is het eerste deel van een reeks,
die ondsr de titel Historische Cahiers Ede,
beoogÍ een mogelijkheid tot publicatte te
zrjn voor werk van amateur- en beroepshistorici,
die onderwerpen uit de geschiedenis
van dq gemeente Ede bestuderen.
Initratiefrremer voor de reeks is de
gemeente FAe zelf. De redactieraad staat
onder voorzitterschap van de landbouwhistoncus
prof. dr J.A. Faber uit Wageningen.
Fabsr is een exponent van de zogeheten
Wagenrngse School rn de Nederlandse
geschiedbeoefening De school
hecht - terecht - goot belang aan op harde
gegevens gebaseerde (bevolkings)-ontwrkkehng,
die in tabellen en grafieken worden
vastgelegd. Dat wordt ook in het boekje
van Hofrnan op rurme schaal gedaan: het
telt 27 tabellen en zes grafieken, waarvan
men zich brj sommige kan afrragen of ze
echt nuttig zijn ur brj andere of ze niet een
vertekend beeld geven Op dat laatste wijst
de auteur overigens zelf. Bij de vergehlkrng
van de bevolkrngsgroei in Ottsrlo met
dre van Gelderland en heel Nederland
krijgt men voor Otterlo soms rare uitschieters
te zien. dle veroorzaakt worden door
het feit dat het daar maar over omstreeks
600 personor gaat. Kleine schommelingen
rn dat aantal geven in een grafiek sterk open
neergaande h1nur, dte con$asteren met
de veel vloeiender lijnen dre de verschuivingen
in de grotere aantallen van Gelderland
en Nederland te aen geven.
Bovenstaande is mijn enige punt van serieuze
kitiek. Verder heb ik het boekje
met veel plezier gelezen. Het aardtge is,
dat het zich in een trjd afspeelde, waarrn
politiek erg veel veranderde. Het Ancien
Régime met zrjn erfelijke of gekochte
ambten was afgelopen. De bevolking werd
aanvankelijk veel directer bt1 het bestuur
betrokken, totdat eerst het Koninkdk Holland
(1806-18ll) en daarna de inlijving
bij het Franlcrijk van Napoleon (l8ll-
1813) dat weer sterk verminderde. Hoe dat
alles verliep in de kleine gemeenschap te
Otterlo wordt door Hofrnan helder uit de
doeken gedaan. Soms gebrutkt hU daarbrl
verhelderende anekdotes. zoals dre van
schoolmeester Gsrrit Pothoven, dre in
l8l2 ontslag waagÍ als adjunct-maire,
omdat h5 het Frans, waann de ambtelijke
correspondentie plaats vond, niet machtig
was; hrt moest alles op zijn eigen kosten
latsn vertalen en dat was hem te begrote-
ItJk.
Anderzijds bleef er ook veel hetzelfde. De
grond van Otterlo - die overigens voor
58% uit heide en voor 28oÁ uit stuifzanden
bestond - bleef in handen van een klein
aantal groot grondbezitters, dre zich houwens
niet alles konden permrtterur. Zo
2l

verloor de op een na gtootste landeigenaar
in Otterlo, P.W.L. baron Quarles de Quarles,
in 1807 een proces tegen de buurtgenoten
van Otterlo, omdat ht1 de afscheiding
van zijn terrein niet onderhouden
had, waardoor de schapen van de buurt op
zr.yn landerijen terecht warfll gekomen.
Behalve de bovengenoemde onderwerpan
als bestuur, bevolkrngssamenstellurg en
rechtspraak, komen het dagelijks leven, de
kerk en de draconie (met onder andere onenigheid
over een predikantsbenoeming in
1804/5 tusseÍr de lidmaten in Otterlo en
het gerneentebestuur van Ede) aan bod.
VERSLAG VAN Dtr VOORJAARSEXCURSIE NAAR
DE KEMPEN
Op l0 mei 2000 hield onze Verenigrng
haar jaarlijkse uitstapje. Met een volle bus
vertrokken we om acht uur van het Kijken
Lurstermuseum,
De dag begon met stralsnde zon, zodat het
een gsnot was door het land te njden. Znals
altijd in dit jaargetijde stonden de bermen
vol bloeiend fluitelffuid, de kastanjes
droegen hun wrtte kaarsen en overal bloeiden
seringen en rododendrons.
Tijdors de nt deelde mewouw Gijsbertsen
fotocopieen uit met het programma van de
dag en met wetenswaardrgheden over de te
bezoeken plaatsen. Op tijd kwamen we
aan bij het Streekmuseum De Acht Z,aligheden
in Eersel, dat rn de Kempen ten zuiden
van Erndhoven op de grens met Belgtë
ligt
Honderd jaar gelegen was het leven in de
Kempen zwaff'. veel armoede en veel kin-
1)
Daarovsr kan ik nog een hele trjd doorgaan,
maar veel beter zou zijn als u zich
het boekje aanschaft, want het is alleszrns
de moeite waard.
Tot besluit heb ik nog éen waag: wanneer
verschrlnt er rn de Historische Cahiers Ede
een bijdrage over een Bennekoms histonsch
onderwerp?
T.J. Hoel

kind nog gesmokkeld: een hele nacht op
klompen door de hei lopen voor een
kwartje loon. Hij vertelde zijn verhaal in
een murgelmoes van het lokale dralect en
ABN. Zo had hr1 het over 'haai en waai'
als hij 'hei m wei' bedoelde. Hr1 vertelde
niet alleen veel anekdotes, ma.tÍ hr1 had
ook voorwerpen bij zich, dre brl het smokkeleÍl
te pas krvamen, zoals een 'kraaienpoot'
dre diende om de banden van de achtervolgende
douaniers te vemielen, en een
klomp die een omgekeerd spoor achterliet.
De douane harlte namelijk de zandwegen,
zodat zn konden zien of er mensen hadden
gelopen en in welke richting. Met deze
klompen werden ze 'op het verkeerde
been' gezet. In dejaren 1945-1950 werd er
veel boter gesmokkeld, maar ook rookartikelen
en jenever.
De theepauze werd brl de Norberttlner
Abdij te Postel rn Belgrë gehouden, waar
de Vereniging ons op de consumptie hakteerde.
Sommrgen namen de gelegenheid
te baat een wandelingetje naar de abdijgebouwen
te maken.
Het tweede deel van de smokkelroute liep
van Arsndonk in België naar Reusel in
Nederland. Hier was vooral de veesmokkel
van belang. ln de Tweede Wereldoorlog
Tot en met 30 september is in het Kijk- en
Luistermuseum nog de tentoonstelhng
over poppenhuizen te zren. ln het Bennekoms
Nieuwsblad van 18 juli jl. stond
daarover een enthousiaste besprekrng.
Poppenhuizen zijn vaak ge€n gewoon krnderspeelgoed
meer, zoals bhlkt uit het
hadden de Duitsers wijwel al het vee uit
Belgtë weggevoerd, zodat er e€n groot
gebrek aan dieren ontstond. Daarom werden
er koeien in Nederland gekocht, die
door de smoRelaars in groepjes van vier
of vrjf door een mo€ras geleid werden en
die zelfs over een kanaal moesten zïvemmen.
Als de tocht goed verlopen was, kregen
de smokkelaars vijf gulden per koe.
Terug in Eersel kreeg de grds een welverdrend
applaus. Hr3 stapte daar uit en wij
reden drect door naar huis. Op de terugweg
dankte de voorzitter van Oud-Bennekom,
de heer A.L. Levgr, de excursiecommissie
voor de goede organisatie van deze
trip. Bovendien sprak hr1 de beide scheidende
leden van de commissie, de heren P.
Aalbers en A. van Steenbergen, toe. Beiden
zijn nj jwen lang lid geweest van de
excursiecommissie, als dank waarvoor zij
iedsr een passend geschenk ontvingen.
Namens het bestuur van Oud-Bennekom
zal mewouw M.S. de Vos rn de commissie
plaats nemen.
Om zes uur reden wg aan het eind van een
gezellige en leerzame dag Bennekom weer
binnen.
EIs Mantel - van Staaveren
BERICHTEN UIT HET KIJK. EN LUISTERMUSEUM
exemplaar op de tentoonstelling dat geheel
met zilveren meubels is ingencht. Ook de
zorguldrg op schaal nagemaakÍe kruidenierswlnkel
uit Workum is haast meer eon
histonsch document. De kinderwagen gemaakt
van een beschilderde eierschaal ul
het model van een Hrndeloper kamer ltlkt
/,_)

ook niet iets voor krnderhanden. Gelukkrg
heeft het muselrm ook esn 'echt'poppenhuis
waarmee krnderen van bezoekende
ouders zich kostelijk kunnen vermaken!
Voor de rest van hetjaar sn het begrn van
het volgurde jaar staan nog de volgurde
tsntoonst€lllngen op het programma
oktober 2000 -januari 2001: schaatsen
lanuari - mei 2001:koffie-ur theeserviezen
EXCURSIE NAAR DE KERK VAN HEELSUM OP 26
SEPTEMBER 2OOO
De Kerk op de Heuvel is een passende
naÍrm voor de schildsrachtig gelegen Hervormde
Kerk van Heelsum. Van het hoge
koor dat ais laatste gebouwd is, staat vast
dat het tussen 15l7 en 1519 gebouwd is.
Opdrachtgevsr was de hesr van het kasteel
Doorwerth. In 1859 werd aan de zuidztlde
esn uitbouw gemaaLt. Dat de verbrndrng
met de heren van Doorwsrth lang bestaan
heeft, bh1k1 uit het negentiende-eeuwse
grafrnonument van J.A.P. baron van Brakell
en zijn wouw tegen de zuidelijke gevel
van het koor.
Vanaf 1920 was de kerk eigendom van de
Verenigrng Hendnck de Keyser, dte het
gebouw rn l95l overdroeg aan de Hervormde
Gemeente van Heelsum. De liet
de in 1944 zlvaar beschadrgde kerk in de
jaren l95l-1952 restaureren. ln 1978 werden
vier gebrandschildsrde ramen aangebracht
van de g)azenier ds P.H.G.C. Kok
(1919-1981), gevolgd door twee ramen
van J. Kooijman (1923).
Geaen zrjn pittoreske liggrng is de Heel-
24
Het mag hier nog wel eens gezegd worden
wat een geweldrg actief tentoonstellingsbeleid
het Kijk- en Luistsrmuseum heeft.
Het bedenken en innchten van drie of
meer tentoonstellingen per jaar vergt enorme
creativiteit en inspanning. Iedere keer
weet men die weer op te brengen!
Redactie
sumse kerk een zeer geschÀt doel voor een
\Toege avondexcursie van de Historische
Verenigrng Oud-Bennekom. Wg zullen er
niet alleen een rondleidrng krijgen door de
heer Van Beek, maar er zal ook muziek
zijn. De heer S. Wijnsma, organist van de
kerk en in onze knngen geur onbekende,
zal het orgel bespelen. De avond zal lvorden
besloten met e€n kopje koffre.
De excursie zal plaats vrnden op dinsdagavond
26 september. Het vertrek is om
19.0O uur bij het Kijk- en Luistermuseum.
De kosten bedragen / 5,- (inclusief
koffre). Als u deze bgzondere excursie wilt
meemaken, wordt u vriendehlk verzocht
het formulier rn deze Kostersteen rn te lullen
en vóór woensdag 20 september rn te
leveren bq mewouw M.S. de Vos, lid van
de excursiecommissie, Drkkenbergweg 8,
U kunt op dat formulier tevens aangeven
of u zelf rijdt of een plaatsje in de auto van
een van de medeleden wenst.
Tot zrens op 26 september.
De excursiecommissie

MEDEDELINGEN VAN HET BESTUUR
De Historische Vereniging in actie
Op initiatief van het bestuur hebben twee
bijeenkomsten plaats gevonden met het
doel inzicht te krijgen resp. in de aanwezigheid
van beeldmateriaal over Bennekom
en in de stand van zaken met betrekking
tot de stand van het historisch onderzoek
over ons dorp. Deze eerste btJeenkomstsn
dienden vooral als kennismaking
en eerste rnventansatie.
Op 15 mei hebben zes personen gegevens
uitgewrsseld over de aanwezgheid van
beeldmateriaal over Bennekom, dat zich
bleek urt te strekken van oude ansichtkaarten
tot een intemetsite. Veruit de grootste
verzameling bevindt zich in de collectie
van Oud-Bennekom: ca 4000 foto's en ca
1500 dia's, maar er ajn ook enige aanzrenlijke
particuliere verzamelingen. Verder
bleek dat er ook wij veel'bewegend beeld'
bestaat, ook in bezit van niet ter vergadering
aanwezige personen. De groep zal in
het najaar weer brleenkomen. Het uiteindelijke
doel van de rnventarisatie van het
beeldmateriaal is er iets mee te doen in de
vonn van publicaties, tentoonstellingen en
dergelijke. U zult via De Kostersteen op de
hoogte gehouden worden.
De vergadenng over het Bennekoms historisch
onderzoek op 24 mei bracht vijftien
personen bijeen. Ook hier deelden de
aanwezgen me€ waar ze meÊ bezig waren
en dat reikte van het zoeken van voorwerpen
met de metaaldetector tot de sociaaleconomische
gelaagdheid van Bennekom
rn de negentiende eeuw. Verder werd van
gedachten gewisseld over het lot van de
talrijke(?) verenigrngs- en/of bedrijfsarchieven:
wordfll ze goeÀ bewaard, is het
beter sr naar te sheven ze br1 een openbare
bewaarplaats onder te brengen? Ook hier
hlkt het uitvoeren van een inventarisatie
zinnig. De levendrge discussies over allerlei
onderwerpsn de Bennekomse geschiedenis
betreffende maakte deze bijeenkomst
tot een succes, zodat et zeker een vervolg
op zal komen rn het najaar.
In de vonge Kostersteen is het Bennekoms
voorouderproject aangekondigd,
Voor diegenen die het daar over het hoofd
hebben gezien, volgt hier nog een korte
samenvattrng van opzet en doel van dtt
prolect.
Het is de bedoeling van ongeve€r tien personen
die twee Bennekomse ouders hebben
alle voorouders tot in de vijfde generatie
terug in beeld te brengen, dat wil dus
zeggen tot en met de betovergtootouders.
Ook mensen die een Bennekomse ouder
hebben, die zelf weer twee Bennekomse
ouders hebben, kunnen megdoen, evenals
diegenen van wie één ouder uit Bennekom
komt en de andere uit de directe omgevrng
(Ede, Wageningen).
Het doel van het project is inzicht te verschaffen
in de woege 'import' in Bennekom
en rn de onderlinge relaties binnsn de
dorpsgoneenschap gedurende de laatste
anderhalve eeuw.
Het project is gebaseerd op zelfwerkzaamheid,
maar indren nodlg kan hulp verleend
worden brj het genealogisch onderzoek.
Wie aan drt project mee wrl doen, melde
zich bij de secretaris (dre zelf aan de bo-
25

venstaande eisen voldoet!). Btl voldoende
belangstelling zal enn bijeenkomst belegd
worden, waarur nader op het project kan
worden urgegaan.
llieuwe leden
Het bestuur heet de volgende personen
van harte welkom als nieuwe leden van de
Historische Verenigrng Oud-Bennekom.
Mewouw A. Brzesowsky - Sevenster te
Bennekom
Mewouw R. Don te Bennekom
Familie J. van Laar te Bennekom
Familie J.M. Nonnekes te Bennekom
De heer M.A. Roosenboom te Bennekom
Mevrouw A.J. Smits - Penning te Bennekom
Mewouw J.R. Visscher te Bennekom
Mutaties
Mutaties verzoeken wj u wiendeltlk
schriftelijk te wrllen doorgeven aan de ledenadminisfratie:
mewouw E. Mantel -
van Staaveren, Hogeweg 4, 6721 VE
Bennekom.
Dorpsstraat 48
Op 20 maart jl. schreef wethouder R.
Spiegelenberg een brief aan het bestuur,
waann hr1 mededeelt dat hij van de nieuwe
eigenaar van Dorpsstraat 48 vernomeÍl
heeft, dat het zeker niet de bedoeling is het
pand te slopen, maar het juist zijn historische
uitstraling terug te geven. Schetsen
die hr1 daaromffent gezíen heeft, stemmen
hem optrmistisch.
Op 24 maart daaraanvolgend beantwoordde
het College van B&W onze brief van
l1 januari 2000, waarin wrj om plaatsing
op de gerneentelijke monumentenlijst van
Dorpsstraat 48 woegen. B&W schnjven
26
dat de verlenrng van de status van gemeentelijk
monument aftangt van de toestand
van het interieur. Z.&a de gemeentehlke
monumentencommrssie daarover
heeft geadviseerd, zalhet College een besluit
nsmen.
Inmiddels zrln de schetsplannen van de
gerenonrmesrde restauratiearchitect dr r
E. Hogenbrk in de pers gepubliceerd en
daar van commentaar voorzien. Wat daaruit
op te maken viel, stemt - om met de
wethouder te spreken - rnderdaad optimistisch:
Dorpssfaat 48 bhlft staan, de onderpui
krijgt weer een indehng, er wordt
verantwoorde nieuwbouw aan toegevoegd.
Bovendien wordt door de bebouwing aan
de achterzijde de plaats van het verdwenen
kerkenpad weer zichtbaar, iets dat zeker
brldraagt aan het herstel van de historische
structuur van het dorp.
Het bestuur krykt met belangstelling uit
naar het besluit van B&W en naar de uitvoenng
van de restauratie van esn van de
laatste karaktenstieke panden rn het centrum
van Bennekom.
Lustrumboekje Bennekomse Schaakvereniging
In 1996 bestond de Bennekomse Schaakverenigrng
- net als Oud-Bennekom - v4ftig
jaar. Ter gelegenheid van dat jubileum
werd een gedenkboekje uitgegeven onder
de titel Avonturen in zwart en wit. Impressies
uit 50 jaren Bennekomse Schaakvereniging.
Het boekje telt 72 pagrna's en is
rijk geïllustreerd. Er zrln nog acht exernplaren
van deze publicatie over. Belangstellenden
kunnen zich - zolang de voorraad
strelÍ - voor de luttele som van / 5,een
exemplaar verwervsn btJ de heer

K.B.A. Bodlaender, Bosweg 33,6721 HM
Bennekom, tel. 0318 - 414073. Wil rnen
het boekje toegezondan krijgen dan komt
er f 2,55 aan verpakkrng en verzendrng
bij. Het bedrag kan dan overgemaakt worden
op postbanlcekming 962084 van
K.B.A. Bodlaender te Bennekom. waarna
toezending zal volgen.
Gelders Oudheidkundi g Contact
Het h1k1 wel of het Gelders Oudheidkundig
Contact weet heeft van de geplande
activiteiten van de Histonsche Verenigrng
Oud-Bennekom. Was boven spralie van
het beheer van verenigrngs- en bedrijfsarchieven,
het GOC geeft op 4, ll en l8
oktober en op I november 2000 ecn cursus
in Wageningen over Verzamelen en
beheren van historische documentotie.
De pnls voor deze vier avonden beÁraagf. I
100.-.
Bestuur van Oud-Bennekom
Voorzitter:
A.J. Lever, Prursenlaan 2,6721EC Bennekom
Vice-Voorzitter:
T.J. Hoekstra. Van Hoffenlaan 44,6721XE Bennekom
Secretans:
Mewouw G.M. Hoogkamer - Weijman, Emmalaan 33,6721ET, Bennekom, tel. 416180
Penningmeester:
A. van de Weerdhof, Molenstraat 122,6721WP Bennekom
Leden:
A. Dirksen, Pr. Bernhardl aan 22, 672 I DR Bennekom
Mewouw E Mantel - van Staaveren, Hogeweg 4,6721VE Bennekom
Mewouw M.S. de Vos. Diklienbergweg 8,6721AC Bennekom
Ledenadministratie
Mewoun'E. Mantel - van Staaveren, Hogeweg4,672l VE Bennekom
Conservator Collectie Oud-Bennekom
G. van de Born, Selterskampweg 25,6721 AR Bennekom
Beheer foto- en diacollectie
H. Grysbertsen Gasthuisbourvrng 9a.6721 XF{ Bennekom
Voor aankomende en gevorderde genealogen
wordt op 14 november een rnformatieavond
georganiseerd n Znvsnaar over Genealogie
en Computer. De prijs van deze
avond is / 35,-.
Nadere inlichtingen zrjn te verknlgen bt1
het Gelders Oudheidkundrg Contact, Postbus
4040, 7200 BA Zutphen, tel. 0575 -
5l 1826, fax 0575 - 543223.
Agenda van activiteiten van de Historische
Vereniging Oud-Bennekom ím 15
november 2000
23 augustus: Vlegeldag
9 septunber: Open Monumurtendag
26 septernber: excursie naar Heelsurn
15 novernber'. lezng door mewouw drs
E.C. van Santen over de jongere bouwk-unst
(1850-1965) in het algemeen en (Íe
van Bennekom in het bryzonder
Het Bestuur
27