Job Aid: Hoe kun je een responsiecollege vormgeven?

Job Aid: Hoe kun je een responsiecollege vormgeven?
Doel van een responsie college
Het is een plenaire bijeenkomst (PB) waar studenten vragen over de leerstof kunnen stellen. Zij
moeten zich hiervoor altijd goed voorbereiden. Dit kan men op verschillende manieren
vormgeven. Natuurlijk geldt dit ook voor de plenaire bijeenkomst zelf. De Grote Van Dale stelt
overigens ook dat een responsiecollege studenten de gelegenheid geeft om vragen te kunnen
beantwoorden.
In het begin van een opleiding is het verstandig een responsiecollege anders in te richten dan
aan het einde. Als docenten kunnen wij studenten helpen bij hun vraagarticulatie in de
verschillende stadia van hun opleiding. Daarover gaat deze job aid. Hoe kun je een
responsiecollege vormgeven zodat studenten leren vragen te stellen en leren de antwoorden te
integreren in nieuw opgebouwde kennis en inzichten. Of in het ideale geval het college
gebruiken om antwoorden te generen.
Opbouw in de tijd van responsie colleges
De inrichting van responsiecolleges moet onderwijskundig gezien in de pas lopen met de
fasering van de taxonomie van Bloom van de leerdoelen (Anderson en Krathwohl, 2001). Deze
doelen hangen samen met het leerproces van studenten in de opleiding. Het doel ‘onthouden’ is
een fase waarin de minst complexe leerdoelen worden nagestreefd en ‘evalueren of
synthetiseren’ zijn fases waarin studenten complexere zaken zich eigen maken. De inrichting
van een responsiecollege is idealiter gesproken hierop afgestemd. Dit betekent in het begin van
een opleiding dat studenten meer geholpen kunnen worden om hun vragen te formuleren dan
later in het programma. De zelfwerkzaamheid om de stof te leren beheersen neemt dus toe.
Daarin moeten wij studenten begeleiden.
1

Leerdoelen van een responsie college
Natuurlijk zijn de leerdoelen van het vak zelf onderwerp van het inhoudelijke gesprek en de
hoofdonderwerpen die eronder vallen. Zij dicteren waarover studenten vragen kunnen (leren)
stellen. Het doel is dat studenten geholpen worden om deze leerdoelen te realiseren, wat zal
moeten blijken uit de diverse toetsen. Technisch gesproken moet men de werkwoorden die in
de leerdoelen zijn genoemd, gebruiken bij de selectie van de werkvorm(en) die men wil
aanwenden in het responsiecollege. Zo zijn tegelijkertijd de verschillen in de fases van de
taxonomie van Bloom opgenomen in de werkwijze.
Voorbeelden van werkvormen voor een responsie college
Hieronder zijn er enkele voorbeelden genoemd over hoe je een responsiecollege kunt
vormgeven. De aanpak (lees werkvorm) hangt samen met het type leerdoel (de fase) die past
bij het stadium van hun opleiding.
Leerfase/type Mogelijke werkvormen
Onthouden Voorafgaand aan het college beantwoorden studenten
schriftelijke vragen over de leerstof aan de hand van de
leerdoelen. De vragen zijn van te voren op BB geplaatst. Een
goede voorbereiding is vereist. Over vragen waar studenten
geen adequaat antwoord hebben kunnen zij de docent om
verduidelijking vragen tijdens het responsiecollege. Er kan
vooraf een inventarisatie plaatsvinden zodat de docent zich
goed kan voorbereiden.
Een docent kan kiezen om een minicollege over (een) lastig(e)
onderwerp(en) te geven. Ook kan hij/zij kiezen om op het
(elektronische) bord een uitleg te geven over een moeilijke
formule of som.
Begrijpen Studenten maken voorafgaand aan een responsiecollege aan
de hand van leerdoelen zelf tentamenvragen en een
antwoordsleutel. Over de leerstof die dan nog onduidelijk is,
kunnen zij vragen stellen.
Studenten maken aan de hand van de leerdoelen en de
2

Leerfase/type Mogelijke werkvormen
leerstof een mindmap waarmee zij de leerstof proberen
overzichtelijk samen te vatten. Over de plekken in de mindmap
waar dat moeilijker gaat kunnen zij de docent om hulp vragen.
Toepassen Studenten deduceren aan de hand van een casus
probleemgebieden in de leerstof waar zij moeite mee hebben
en brengen dat ter sprake tijdens het responsiecollege
Studenten beschrijven een kleine casus waarin de behandelde
thematiek (aan de hand van de leerdoelen) wordt toegepast.
Problemen die zij hierbij ervaren kunnen aanleiding zijn tot het
formuleren van vragen voor het responsiecollege.
Analyseren Reconstructiemethode. Studenten maken aan de hand van
onderwerpen van het vak een model waarmee zij de
onderlinge relaties proberen aan te tonen. Zij voorzien dit van
een argumentatie. (Zie voor een gedetailleerde omschrijving
het ‘Instructie en werkboek Actief Academisch Leren’
Werkvorm Reconstructie.)
Forumdiscussie (zie Instructie en Werkboek Actief
Academisch Leren, bij Forumdiscussie).
o In de voorbereiding formuleren studenten vragen n.a.v.
de leerdoelen (van het type ‘analyseren’) waarover zij
nogmaals uitleg willen krijgen. (Zij kunnen dit
desgewenst in een PP sheet opnemen op de computer
van het lokaal)
o Forumleden (docenten die de verschillende
onderwerpen (leerdoelen) vertegenwoordigen) geven
antwoord op de vragen. Zij gaan actief de discussie
aan met studenten.
o Aan de studenten wordt gevraagd de discussie in eigen
woorden samen te vatten (individuele opdracht die zij
daadwerkelijk moeten uitvoeren).
o Je kunt kiezen om een student (of werkgroep) te
3

Leerfase/type Mogelijke werkvormen
vragen de samenvatting te presenteren.
Evalueren De docent formuleert aan de hand van de leerdoelen/stof
stellingen. Voorafgaand aan het responsiecollege moeten
studenten of wel de sterke punten of wel de zwakke punten
van de stelling benoemen en beargumenteren. Daar waar dat
moeizaam gaat kunnen studenten vragen over stellen. Zij
moeten dan wel onder woorden brengen op welke
onderwerpen/punten zij het gemis aan kennis ervaren.
Studenten bestuderen een tekst die de kern van het
vak(onderdeel) weergeeft. Daarna moeten zij de tekst
bekritiseren en dat op een onderbouwde manier doen. Als zij
moeite hebben om dit te doen, moeten zij aangeven bij welke
onderwerp(en) het is en daarover vragen formuleren die zij
aan de docent op het responsiecollege voorleggen.
Synthetiseren De studenten schrijven voorafgaand aan het responsiecollege
een samenvatting van het vak van ten hoogste 1000 woorden.
Zij doen dit aan de hand van de leerdoelen en de onderwerpen
die in het vak zijn behandeld. De samenvatting moet de
onderlinge samenhang van de onderwerpen van het vak
duidelijk beschrijven.
Het kan zijn dat deze opdracht inhoudelijke vragen oproept.
Deze plaatsen studenten op BB of SinOnline (wat de docent
met de studenten afspreekt). Deze vragen behandelt de
docent plenair tijdens het responsiecollege.
Op basis van de leerstof en de vakonderwerpen schrijven een
studenten in werkgroepjes een essay van max 2000 woorden
waarin alle punten in samenhang worden behandeld.
Het kan zijn dat deze opdracht inhoudelijke vragen oproept.
Deze plaatsen studenten op BB of SinOnline (wat de docent
met de studenten afspreekt). Deze vragen behandelt de
docent plenair tijdens het responsiecollege.
4

Literatuur voor werkvormen en ideeën
Instructie en Werkboek Actief Academisch Leren.
Beckers, M. (red.) (1999). Samen aan de slag. Klein praktijkboek voor actief en zelfstandig
leren. Eindhoven: Lecturis.
Bie, D., de. (2004). Zo kan het ook! Leswijzers voor docenten. Houten. Bohn Stafleu Van
Loghum. ISBN 90 3132 4337 4.
Bijkerk, L., W. van der Heide. (2006). Het gaat steeds beter! Activerende werkvormen voor de
opleidingspraktijk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Bijkerk, L., W. van der Heide. (2012). Activerend opleiden. Didactiek voor resultaatgericht
beroepsonderwijs. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Budde, E. (2007). Intermezzo. Korte activiteiten voor begeleiding, trainingen en workshops.
Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. ISBN 978 90 313 4732 2.
Dirkse-Hulsher, S., Talen, A. (2008). Het groot werkvormen boek. De inspiratiebron voor
resultaatgerichte trainingen, vergaderingen en andere bijeenkomsten. Den Haag: Academic
Service. ISBN 978 90 5261 6131.
Hoogeveen, P. Winkels, J. (2005). Het didactische werkvormenboek. Variatie en differentiatie in
de praktijk. Assen: Koninklijke Van Gorcum. ISBN 90 232 4067 7.
Janssen-Noordman, A. M. B., & van Merriënboer, J. J. G. (2002). Innovatief Onderwijs
Ontwerpen. Via leertaken naar complexe vaardigheden. Groningen: Wolters-Noordhoff.
5