Handleiding bij het de bachelorscriptie - instituut Beleid ...

Studentenhandleiding bij de bachelorscriptie
Beleid en Management Gezondheidszorg
Bachelor 3, trimester 1 t/m 3
2012-2013
Studiebelasting: 504 Sbu
Aantal credits: 17

Inleiding
De afstudeerscriptie is in veel opzichten het hoogtepunt van de bachelorstudie. Het is een uitdaging om de
wetenschappelijke kennis die men in de afgelopen jaren heeft opgedaan zelf in de praktijk toe te passen. Men
krijgt de kans om zich te verdiepen in een onderwerp van eigen keuze. Men mag het onderzoek naar eigen
inzicht opzetten en de scriptie is de proeve van bekwaamheid, het ‘meesterstuk’.
Maar veel studenten zien als een berg op tegen de bachelorscriptie. Er is de onzekerheid van de onderneming
en het deels ongestructureerde karakter van het proces. Er is het onderschatten van de hoeveelheid werk die
de scriptie met zich meebrengt waardoor studenten de neiging hebben om de scriptie uit te stellen, waarbij ze
aan het einde in tijdnood komen. Toch is er geen enkele reden om, nog voor het begin, al bij de pakken neer
te gaan zitten. Wie zonder al te grote problemen en achterstand de bachelorstudie heeft doorlopen, is in de
regel voldoende toegerust om de ‘top’ van de berg te halen. Zie de afstudeerscriptie als een expeditie, die veel
van de krachten zal vergen, maar die men tot een goed resultaat kan brengen wanneer men goed is
voorbereid, op tijd begint, de aanwijzingen van de begeleider volgt en bereid is om zich in te spannen en
gedisciplineerd te werken.
Het doel van deze handleiding is om aanwijzingen te geven voor de afstudeerscriptie zodat men op tijd een en
kwalitatief goede en leesbare scriptie kan afronden.
De opbouw van deze handleiding is als volgt. In hoofdstuk 1 beschrijven we de globale doelstellingen en
eindtermen van de afstudeerscriptie. Ook wordt de begeleiding door de scriptiebegeleider toegelicht. In de
daaropvolgende hoofdstukken komen de verschillende fasen van een afstudeerscriptie aan de orde.
Deze tekst is voor een deel gebaseerd op een eerdere handleiding die de richtlijnen en procedures omschreef
ten behoeve van de vroegere doctoraalscriptie, door drs. A.L. van Staa. Wij bedanken haar omdat wij van haar
tekst gebruik mochten maken. Zeker veel praktische suggesties zijn hieruit afkomstig. Tegelijkertijd spreekt het
voor zich dat een bachelorscriptie anders is dan een masterscriptie. Dat weerspiegelt zich in de beschikbare
tijd, in de eisen die worden gesteld en in de manier waarop begeleiding plaatsvindt.
Veel succes bij de bachelorscriptie!
Dr. M. Foets (coördinator bachelorscripties)
1

I Doelstellingen en eindtermen van de bachelorscriptie
Doel van de bachelorscriptie is te laten zien dat men in staat is een onderzoek op een academisch niveau,
weliswaar onder begeleiding, goed af te ronden. Het maken van een werkplan en het uitvoeren ervan binnen
de gestelde termijn vormt een proeve van bekwaamheid voor het vermogen om het eigen werk goed te
organiseren. Het niveau van de onderzoeksopzet, de wijze waarop de gegevens zijn verwerkt en de schriftelijke
rapportage vormen de proeve van bekwaamheid voor werken op een academisch niveau.
De bachelorscriptie omvat:
- een wetenschappelijk verantwoord opgezet en uitgevoerd onderzoek met kennisvermeerdering als
doel;
- het opzetten en uitvoeren van een empirisch onderzoek;
- zelfstandig, maar wel onder begeleiding van een docent;
- naar problemen in het veld van de gezondheidszorg of gezondheidswetenschappen;
- een schriftelijk verslag van het onderzoek dat voldoet aan academische normen;
- het mondeling verdedigen en presenteren van onderzoek.
1. Doelstellingen
Na afronding van de bachelorscriptie kan men:
- Bij een onderwerpkeuze (vraag) een probleemstelling van een onderzoek schriftelijk uitwerken op
academisch niveau.
- Deze probleemstelling schriftelijk onderbouwen met wetenschappelijke en maatschappelijke
argumenten.
- Een verantwoorde keuze maken uit de literatuur die relevant is voor de probleemstelling en daarbij
aangeven hoe men van deze relevante literatuur gebruik maakt (qua inhoud; qua keuze opzet en
methode).
- De probleemstelling weergeven in een conceptueel model.
- Een onderzoeksopzet opstellen dat best past bij de probleemstelling (design van het onderzoek; keuze van
onderzoekseenheden, keuze van relevante onderzoeksvariabelen en hun operationalisering); hierbij past
ook de keuze voor een kwalitatieve of een kwantitatieve opzet (dit is dus geen keuze vooraf, maar een
keuze die gemaakt wordt wanneer de probleemstelling helder is!).
- De gegevensverzameling zoals gepland uitvoeren.
- De verzamelde gegevens analyseren met behulp van kwantitatieve en/of kwalitatieve technieken.
- Schriftelijk rapporteren over de verzamelde gegevens.
- De resultaten van het onderzoek terugkoppelen naar de probleemstelling, inclusief de geraadpleegde
literatuur en een conclusie trekken over de probleemstelling
- Kritisch reflecteren op het uitgevoerde onderzoek.
- Naar aanleiding van de schriftelijke rapportage over het uitgevoerde onderzoek een presentatie
houden en een wetenschappelijke discussie voeren.
Dit betekent dat men dus alles wat men heeft geleerd in de diverse vakken Methoden en Technieken (inclusief
Statistiek) nu individueel gaat toepassen. Gebruik de handboeken die je hiertoe hebt aangeschaft.
2

2. Voorwaarden tot deelname
Aan de scriptie mogen studenten slechts deelnemen indien zij zowel het vak Kwantitatief
gezondheidszorgonderzoek (M&T 4) als het vak Kwalitatief gezondheidsonderzoek (M&T 5) met een voldoende
(cijfer 5,5 of hoger) hebben afgerond.
3. Eisen die aan het afstudeeronderzoek worden gesteld
Aan de aard van het onderzoek worden in principe geen beperkingen gesteld. Het onderzoek kan eerder
praktijkgericht zijn (ter ondersteuning van beleid), of meer theoretisch gericht. Het kan een evaluatie van een
beleidsmaatregel zijn, of een analyse van beleid (een wetenschappelijke uiteenzetting van de totstandkoming
en effectuering van beleid op een bepaald terrein) inhouden. Ook kan het gaan om een onderzoek naar
verschillen in zorggebruik of naar verschillen in therapeutisch handelen.
Wel wordt als regel verwacht dat men een empirisch onderzoek doet. Ook is men vrij in de te kiezen methoden,
zolang die maar verantwoord is en aansluit bij de probleemstelling. De te kiezen methoden zijn afhankelijk van
de aard van de probleemstelling en de toepasbaarheid van de beschikbare methoden. Zowel kwalitatief als
kwantitatief onderzoek behoort tot de mogelijkheden, men kan zelf gegevens gaan verzamelen (door middel
van observatie, interviews, focusgroepsgesprekken, enquêtes enz), of men kan besluiten tot een secundaire
data-analyse. Een grondige, dat wil zeggen systematische, literatuurstudie behoort ook tot de mogelijkheden.
Een paar voorbeelden.
Bij de vraag hoe marktwerking ‘in de mode’ is gekomen, past historisch
bronnenonderzoek in archieven. Wie echter de huidige marktwerking in de thuiszorg
aan een onderzoek wil onderwerpen heeft, afhankelijk van de vraagstelling, meer
baat bij een analyse van recente beleidsdocumenten, (gestructureerde) interviews
met deskundigen en directeuren in het veld, of groepsdiscussies met medewerkers.
Bij een internationale vergelijking van deze sector of van de wijze waarop de
thuiszorg in verschillende gezondheidszorgsystemen wordt gefinancierd, zal men
wellicht relevante verdragen of wetsartikelen moeten bestuderen en interpreteren, of
zal men gebruik maken van grote datasets over bestedingen aan zorg en zal men
relevante indicatoren verzamelen en vergelijken. Om de omvang van wachtlijsten en
de gevolgen daarvan voor cliënten in een bepaalde regio in kaart te brengen, zal men
misschien gebruik maken van schriftelijke vragenlijsten of telefonische enquêtes.
Spitst de probleemstelling zich toe op de ontwikkeling van belevingsgerichte zorg in
de thuiszorg, dan is de toepassing van participerende observatie van het contact
tussen de wijkverpleegkundigen en hun cliënten en een analyse van fragmenten uit
het cliëntenlogboek ook heel geschikt. Bij de vraag hoe ernstig chronisch zieke
mensen die sterk afhankelijk zijn van thuis- en mantelzorg deze afhankelijkheid en de
verleende zorg beleven, passen open diepte-interviews. Bij de vraag wat er met
klachten in de thuiszorg gebeurt, zal men bij voorkeur niet alleen de cliënten
bevragen, maar ook de reactie op zo’n klacht beschrijven en toetsen aan een relevant
wetsartikel.
Het gaat om een empirisch onderzoek dat men zelfstandig, zij het onder begeleiding opzet en uitvoert. Dat wil
zeggen dat het moet gaan om origineel onderzoek, maar dit betekent natuurlijk niet dat men geen gebruik zou
mogen maken van bestaande datasets of bronnen of van bestaande vragenlijsten, die al in ander onderzoek
zijn gevalideerd. Een secundaire analyse behoort dus ook tot de mogelijkheden.
In de praktijk levert de eis, dat er een sprake moet zijn van een relatie met het veld van de gezondheidswetenschappen
en de gezondheidszorg nauwelijks problemen op. Gezien de titel van onze opleiding is het
3

logisch als men zichzelf in de conclusies en (eventuele) aanbevelingen van de afstudeerscriptie buigt over de
vraag welke implicaties de bevindingen hebben voor gezondheidszorgbeleid en / of voor het management.
Hoewel de vrijheid bij de opzet en uitvoering van de afstudeerscriptie groot is, zijn er twee belangrijke eisen die
samenhangen met de eis dat het gaat om een wetenschappelijk onderzoek:
1. Het doel van de afstudeerscriptie is het verwerven en vermeerderen van kennis en niet het
systematisch oplossen van een probleem, of het doen van voorstellen ter oplossing van een probleem.
Een systematische werkwijze is weliswaar een noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde voor
een afstudeerscriptie.
2. Er dient gebruik te worden gemaakt van een, bij de probleemstelling passende en voor dat type onderzoek
erkende, methodologie, met het oog op het verkrijgen van betrouwbare en valide onderzoeksresultaten.
Vooral bij onderzoeksvragen ‘uit de praktijk’ blijken er problemen op te treden ten aanzien van deze eisen. De
probleemstellingen die door opdrachtgevers worden geformuleerd zijn vaak niet geschikt voor een
wetenschappelijk onderzoek zoals het afstudeeronderzoek. Formuleringen en een grondige probleemverkenning
laten soms te wensen over, of de onderzoeker wordt bij voorbaat een bepaalde richting op gestuurd, bijvoorbeeld
omdat de opdrachtgever eigen strategische bedoelingen heeft met het onderzoek (‘verborgen agenda’).
Opdrachtgevers zien onderzoek soms als een instrument voor probleemoplossing, of zelfs als een manier om hun
zelfbedachte oplossingen voor een probleem te legitimeren. Problemen worden echter niet opgelost door
onderzoek. Onderzoek kan hooguit inzichten leveren die nuttig zijn voor de oplossing van een probleem, zoals
kennis van oorzaken en knelpunten, inzicht in samenhangen, kennis op basis van ervaringen elders enzovoort.
Onderzoeksvragen ‘uit de praktijk’ zijn meestal gericht op het oplossen van (praktische) problemen en is het de
taak van de student om deze vragen uit te bouwen tot een wetenschappelijk onderzoek, waarin een bijdrage
wordt geleverd aan het vermeerderen van kennis over het onderwerp.
Niet een beleidsplan voor een fusie tussen twee instellingen, maar wel een verslag
van de gegevens die verzameld zijn om de condities, de realiseerbaarheid of de
gevolgen van zo'n fusie voor medewerkers en patiënten aan te geven.
Niet een scriptie over de plannen om de problemen in de samenwerking binnen een
revalidatiecentrum op te lossen, maar wel een analyse van oorzaken en
achtergronden van het probleem (bijvoorbeeld spanning tussen professionals en
management), de gevolgen voor de patiëntenzorg etc.
Niet een standaard herhaling van de zoveelste meting van ’patiëntentevredenheid’ of
‘kwaliteit van leven’ standaard vragenlijsten, maar wel een vergelijking van
verschillende vragenlijsten, triangulatie door meerdere onderzoeksmethoden toe te
passen en te vergelijken, of een toepassing in een andere setting.
Wie kiest voor een onderzoeksvraag ‘uit de praktijk’ is, zo lijkt het althans, verzekerd van de medewerking en het
‘commitment’ van een projectpartner. Vergeleken met de student die zelf een partner moet zoeken of
respondenten moet werven, is dat een groot voordeel. Maar in de praktijk van het onderzoek blijkt dit voordeel
regelmatig een nadeel te zijn: opdrachtgevers hebben zelf soms al een onderzoeksopzet (inclusief methoden van
onderzoek) bedacht, die is ingegeven door de mogelijkheden of door de beschikbare middelen, maar waarmee de
probleemstelling niet of niet valide beantwoord kan worden. In het volgende hoofdstuk zullen we bespreken hoe
men afspraken met een opdrachtgever kan maken over de noodzakelijke vrijheid voor het bepalen van de
probleemstelling en de onderzoeksopzet van het afstudeeronderzoek. Vergeet niet dat de uiteindelijke beoordeling
van de scriptie niet door een eventuele opdrachtgever, maar wel door de begeleider en meelezer bij de iBMG
wordt vastgesteld.
4

Naast de eisen van wetenschappelijkheid en zelfstandigheid die er aan het afstudeerproject gesteld worden, is
het ook nodig om te benadrukken dat het gaat om een leeronderzoek. Er wordt niet verwacht dat men een
volleerde onderzoeker is, maar wel dat men, na afloop van de afstudeerscriptie, kan reflecteren over het proces
en de resultaten. In de discussie van de scriptie en tijdens de verdediging moet men bereid zijn en in staat zijn
om het eigen onderzoek kritisch te belichten en lessen te trekken over het verloop van het onderzoek. De
student doet dit eerste onderzoek zelfstandig, maar wel onder begeleiding. Denk erom regelmatig afspraken te
plannen met de begeleider, in elk geval telkens er belangrijke beslissingen moeten genomen worden. Het
werken aan een bachelorscriptie waarbij de begeleider slechts in een eindfase te zien krijgt welke beslissingen
de student heeft genomen, is vragen om problemen. Vermijd vooral ook uitsluitend e-mail contact. Vaak zijn
problemen in een latere fase hieraan toe te schrijven.
Niet alle docenten bij de BMG hebben evenveel ervaring met onderzoek doen en begeleiden. Het is echter niet
zo dat docenten met wat minder ervaring steeds minder goede begeleiders zijn. Zij kunnen zich nog beter de
problemen van een student voor de geest halen en sommigen hebben ook meer tijd. Junior docenten moeten
bovendien zelf kunnen beroep doen op de senior die hen begeleidt, wanneer er zaken aan de orde zijn
waarover ze zelf twijfelen.
Tenslotte moet de scriptie aantonen dat men het niveau heeft dat in het algemeen van een academicus mag
worden verwacht. Dat wil zeggen dat men in staat moet zijn de resultaten van het onderzoek te plaatsen ten
opzichte van de resultaten uit eerder onderzoek, en kritisch te reflecteren op zowel eerder onderzoek als op het
eigen onderzoek. Niet alleen de inhoud moet van academisch niveau zijn. Ook aan de stijl worden hoge eisen
gesteld: men moet in een scriptie zijn/haar gedachten helder en begrijpelijk formuleren en in staat zijn de
resultaten over te brengen aan een breder publiek. Dit veronderstelt dat men een samenhangend betoog op
papier zet, en niet dat men knipt en plakt uit andere bronnen zonder daarin een duidelijke samenhang aan te
brengen. Ook een juiste bronvermelding is essentieel. Een scriptie is per definitie een schriftelijk product, en
goed schrijven is een proces.
Het centrale doel van de bachelorscriptie is het vermeerderen van inzicht. Bij alle onderzoeksvragen is het voor
de student de opgave om deze vraag te ‘vertalen’ naar relevante concepten, conceptuele modellen en theorieën
binnen het (brede) veld van de gezondheidswetenschappen. Het kiezen van een vraagstelling die aansluit bij
lopend onderzoek bij de iBMG kan daarbij een voordeel zijn. Vergeleken met probleemstellingen uit de ‘praktijk
van de zorg’ is dat zij veelal beter aansluiten bij bestaande onderzoekstradities, waardoor het vereiste
academisch niveau gemakkelijker gehaald wordt. Ook deskundige begeleiding en belangstelling voor de
afstudeerscriptie vanuit het instituut zijn dan gewaarborgd.
3. Beoordelingscriteria
De beoordeling betreft primair het schriftelijke eindproduct. De begeleider neemt daarnaast mee hoe het proces
(o.a. zelfstandigheid van de student; het zich houden aan de planning) is verlopen. Ook de kwaliteit van de
verdediging telt mee in de beoordeling.
Men dient de scriptie mondeling te verdedigen. De verdediging bestaat uit een presentatie van circa 15
minuten, gevolgd door circa 30 minuten waarin meelezer en begeleider de gelegenheid hebben om vragen te
stellen en met de student van gedachten te wisselen. In gemeenschappelijk overleg bepalen zij vervolgens het
cijfer.
4. De rol van de afstudeerbegeleider
Als afstudeerbegeleider komen alleen leden van de wetenschappelijke staf van het iBMG in aanmerking (zie
Onderwijs Examen Reglement).
De student is zelf verantwoordelijk voor de voortgang en de kwaliteit van de afstudeerscriptie. Het initiatief voor
het maken van afspraken en het uitvoeren van het benodigde werk moet van hem/haar uitgaan. Het is zijn/haar
project. Dit betekent echter zeker niet dat men alles “alleen” moet doen. Want het gaat om een leeronderzoek en
5

dus moet de student, binnen redelijke grenzen, een beroep kunnen doen op de begeleider. Men mag verwachten
dat een begeleider zich betrokken voelt bij het proces en de student ‘met raad en daad’ terzijde staat. Maar
uiteindelijk blijft de scriptie de verantwoordelijkheid van de student. Beschouw de begeleider als adviseur en
beoordelaar. De afstudeerbegeleider is verantwoordelijk voor het mede bewaken van de voortgang en de
kwaliteit. De afstudeerbegeleider gaat er hierbij wel van uit dat onderzoeksvaardigheden aangeleerd in eerdere
M&T vakken door de student beheerst worden. Dat geldt ook voor de schrijfvaardigheden: van studenten wordt
verwacht dat ze in correct Nederlands (spelling, grammatica, en stijl) kunnen schrijven.
Bij de afstudeerscriptie gaat het dus om een combinatie van zelfstandigheid, afhankelijkheid (de docent is
begeleider, maar ook beoordelaar), en samenwerking. Dat is een ingewikkeld mengsel en de relatie die de
begeleider opbouwt met de student is daarom broos. Wil de scriptiebegeleiding goed verlopen, dan dient er
sprake te zijn van een wederkerige relatie tussen student en docent. Deze relatie moet gekenmerkt zijn door
wederzijds vertrouwen en bereidheid tot samenwerken.
Aan scriptiebegeleiding zijn drie aspecten te onderscheiden:
- Inhoudelijke (keuze onderwerp, probleemstelling, keuze methode, wijze van analyseren enz)
- Procedurele (hoe werkt de student, hoe formuleert de student de probleemstelling enz.)
- Persoonlijke (lukt het, hoe gaat het?)
Al deze aspecten moeten met de begeleider aan de orde kunnen komen. Aarzel niet om twijfels en problemen
in het project met de begeleider te bespreken. Dit is een onderdeel van het proces en past binnen een open
werkrelatie. Op deze wijze stelt men de docent bovendien in de gelegenheid om te motiveren en stimuleren.
Helaas gebeurt het regelmatig, dat studenten hun begeleider niet op de hoogte stellen van problemen en dan
vele maanden niets van zich laten horen. Ook als men niet tevreden is over de begeleider, of het gevoel heeft
onvoldoende steun te ondervinden, is het altijd het beste advies om dit met de begeleider te bespreken.
Bespreek problemen in de onderlinge samenwerking allereerst met de begeleider. Wanneer deze bespreking
niets oplost of geen verbetering brengt, dan is het raadzaam om contact op te nemen met de
scriptiecoördinator. Belangrijk is ook om de relatie met de begeleider niet alleen via de mail te onderhouden.
Maak geregeld mondelinge afspraken, omdat er anders geen goede werkrelatie ontstaat.
Een iBMG-docent: “Het leukste aan scriptiebegeleiding vind ik dat je een student echt
leert kennen en ziet groeien. Van de allereerste, aarzelende opzet komt iemand tot
een volwaardig product. Als je dan ziet hoe ze zich in de verdediging kunnen
presenteren: dan ben ik echt trots op ze. Maar het gebeurt ook dat een student die ik
begeleidde, zonder enig overleg een officiële klacht tegen mij indiende, omdat mijn
begeleiding onvoldoende zou zijn geweest. Ik had nooit gemerkt dat ze ontevreden
was. Natuurlijk maak ik ook fouten en misschien heb ik haar wel te kritisch benaderd.
Maar waarom kwam ze niet naar mij toe, maar diende ze een klacht in?
Een student: “Mijn begeleider kon ik telefonisch niet bereiken om een afspraak te
maken. Ik heb daarom gedurende een hele maand ook mails gestuurd. Hierdoor
verloor ik veel kostbare tijd, vooral omdat dit een paar keer gebeurde. Later begreep
ik dat dit geen slechte wil was, maar dat mijn begeleider niet goed wist dat de scriptie
rond 20 juni klaar moest zijn. Ik heb uiteindelijk uitstel moeten aanvragen maar dit
heeft me veel stress gekost en ik heb er spijt van dat ik niet wat sneller aan de bel
heb getrokken bij de coördinator.”
6

5. Rol van de meelezer
Bij de bachelorscriptie heeft de meelezer een beperkte functie: bij de goedkeuring van de probleemstelling en
de onderzoeksopzet (najaar) en verder aan het einde van de scriptie, dus bij de beoordeling ervan. De scriptie
gaat pas naar de meelezer wanneer de begeleider hiermee instemt, en niet eerder.
De meelezer heeft in principe geen functie tijdens het uitvoeren van het onderzoek en het rapporteren erover.
Hou hiermee rekening bij de keuze van je begeleider, want de meelezer kan ontbrekende competenties bij de
begeleider niet compenseren. Wijs je begeleider op een en ander wanneer hij / zij dit uit het oog zou verliezen.
6. Colleges en contact
De bachelorscriptie wordt grotendeels door een docent individueel begeleid. Daarnaast is er een
introductiecollege (twee tijdstippen, waaruit men kan kiezen). In dit college worden het doel en de werkwijze
bij de bachelorscriptie mondeling toegelicht, evenals de (tussenliggende) deadlines en de beoordelingscriteria.
Ook is het doorheen het hele jaar mogelijk om een afspraak te maken bij de coördinator van de
bachelorscripties. Er moet van te voren een afspraak gemaakt worden, via de e-mail (foets@bmg.eur.nl). Het is
echter steeds de bedoeling om in eerste instantie problemen met de eigen begeleider te bespreken (zie ook
verder in deze handleiding). Mail steeds met je eur e-mail adres.
7

II De eerste fase: de voorbereiding van het afstudeeronderzoek
Tijdens de eerste fase van de afstudeerscriptie kiest men een onderwerp en een begeleider onder de iBMG
docenten, en maakt men kennis met een eventuele opdrachtgever. Ook gaat men het probleem verkennen in
de literatuur, een probleemstelling formuleren en een projectvoorstel schrijven. In veel opzichten is deze fase
cruciaal voor het vervolg van het onderzoek. Niet alleen legt men in deze fase de richting van het onderzoek
grotendeels vast, ook legt men contacten met het veld en met de afstudeerbegeleider. De voorbereidingsfase
wordt door veel studenten beschouwd als een onaangenaam oponthoud. Velen staan te popelen om “te
beginnen” met hun onderzoek, waaronder vaak wordt verstaan: data verzamelen in het veld. Maar het
welslagen van de bachelorscriptie staat of valt met de zorgvuldigheid en grondigheid waarmee deze
voorbereidingsfase wordt doorlopen. Daarom begint elk onderzoek ruim voordat men data gaat verzamelen en
moet men niet verbaasd zijn als deze voorbereidingsfase uiteindelijk langer duurt dan men vooraf had gedacht.
In elk geval is het niet toegelaten om te beginnen met de dataverzameling voor men een GO heeft gekregen
voor de probleemstelling en de opzet van het onderzoek. Scripties waarvan de probleemstelling en de opzet
geen goedkeuring hebben ontvangen van de begeleider en de meelezer kunnen daarom ook niet verdedigd
worden!
1. Hoe vindt men een onderwerp en welk onderwerp is geschikt? (zie ook hoofdstuk I)
De student mag zelf een keuze maken voor het onderwerp waarnaar hij/zij onderzoek wil verrichten. De enige
eis die er door iBMG aan het onderwerp wordt gesteld is, dat er een duidelijke relatie moet bestaan met
vraagstukken ten aanzien van beleid en management in de gezondheidszorg. De probleemstelling zelf dient
zich uiteraard te lenen voor wetenschappelijk onderzoek.
Men heeft dus bij de keuze van het onderwerp een grote vrijheid, waardoor de mogelijkheid bestaat om nauw
aan te sluiten bij eigen interesses en toekomstplannen. In de praktijk gaan de afstudeerscripties bij iBMG dan
ook over de meest uiteenlopende onderwerpen. Wel is het belangrijk om zich vooraf te realiseren dat niet bij
elk onderwerp zonder meer specifieke deskundigheid bij een afstudeerbegeleider aanwezig zal zijn. Dit hoeft
niet per definitie een belemmering te zijn, want een externe begeleider kan deze inhoudelijke kennis misschien
wel leveren. Zoals eerder gezegd, de meelezer kan hierin geen rol vervullen. Vergeet niet dat de eerste
begeleider een iBMG docent moet zijn.
Kies in de eerste plaats een onderwerp dat men interessant vindt! Men zal zich de komende maanden zeer intensief
met dit onderwerp bezig moeten houden. Dat gaat makkelijker als het onderwerp boeit en blijft boeien.
Er is een aantal manieren om aan een onderwerp voor de afstudeerscriptie te komen:
iBMG-docenten of hun onderzoekspartners bieden zelf onderzoeksvragen aan, die betrekking
hebben op (delen van) hun eigen onderzoek, die geschikt zijn voor een afstudeerscriptie.
Studenten kiezen een onderwerp, los van enige opdrachtgever en gaan eventueel zelf op zoek naar
een projectpartner. Ook kan men zelf een bepaalde instelling aanschrijven, waar men zou willen
samenwerken, om te vragen of deze wellicht een geschikt onderwerp voor een scriptie heeft.
Organisaties of instellingen binnen de gezondheidszorg hebben vaak onderzoeksvragen ‘uit de
praktijk’ waarvoor zij studenten in hun afstudeerfase willen inzetten. Veelal nemen deze instellingen
zelf contact op met de iBMG.
De te kiezen methode moet verantwoord zijn in relatie tot de probleemstelling. Zowel kwalitatief als
kwantitatief onderzoek behoort tot de mogelijkheden, men kan zelf gegevens gaan verzamelen (door middel
van observatie, interviews, focusgroepsgesprekken, enquêtes enz), of men kan besluiten tot een secundaire
data-analyse. Een grondige, dat wil zeggen systematische, literatuurstudie behoort ook tot de mogelijkheden.
Tenslotte, men mag een koppeling maken met de stage, maar daarbij moet men wel voor ogen houden dat er
geen overlap mag zijn bij het verslag van het scriptieonderzoek en het stageverslag.
8

2. Samenwerken met een organisatie en externe begeleiders
In veel gevallen kiezen studenten iBMG voor een onderwerp dat in samenwerking met een organisatie
(onderzoeksinstelling, ziekenhuis, zorgverzekeraar, overheidsinstelling, patiëntenvereniging, farmaceutische
industrie, welzijnssector, enz) wordt onderzocht. Op deze wijze kan tijdens de afstudeerscriptie ervaring
worden opgedaan met het werken binnen een organisatie of instelling in de gezondheidszorg.
Soms zal het initiatief tot samenwerking uitgaan van de organisatie. Het onderwerp van de studie zal dan
betrekking hebben op problemen die zich binnen die organisatie of op het terrein van deze organisatie
voordoen. Het is niet noodzakelijk dat het initiatief tot samenwerking uitgaat van de organisatie uit het veld. Bij
een onderwerp dat niet onmiddellijk afkomstig is uit het veld is het veelal eveneens mogelijk een organisatie te
vinden, waarmee samengewerkt kan worden.
De student is zelf verantwoordelijk voor het tot stand brengen van een samenwerkingsrelatie met de instelling
waarmee hij/zij het scriptieonderzoek wil gaan uitvoeren. Het maken van heldere, concrete afspraken over de
wijze waarop het onderzoek wordt uitgevoerd, welke vraagstelling daarbij centraal zal staan en welke
ondersteuning men eventueel ontvangt van de instelling is van groot belang voor het welslagen van het project.
Van de afspraken die men maakt met de opdrachtgever of met de instelling waarin men het project gaat
uitvoeren, hangt veel af. Het is ook erg belangrijk voor de organisatie dat men gemaakte afspraken respecteert.
Bij onderzoeksvragen ‘uit de praktijk’ treedt vaak het probleem op dat deze vragen zich niet direct lenen voor
wetenschappelijk onderzoek (zie hierboven). Ook komt het regelmatig voor dat de opdrachtgever bepaalde
bedoelingen heeft met het onderzoek (een ‘verborgen agenda’) of reeds een uitgewerkt idee heeft over de opzet
en uitvoering van het onderzoek. Voor de student betekent dit, dat het onderzoek dan al grotendeels vastligt en
dat kan bij de uitvoering op problemen stuiten. Bijvoorbeeld: medewerkers willen niet meewerken aan het
onderzoek omdat zij het idee hebben dat zij dan meewerken aan iets, dat uit de koker van de directie komt. Of:
de instelling wil alleen maar toestaan dat de student vragenlijsten rondstuurt aan cliënten, maar verzet zich tegen
interviews, terwijl volgens de student en in overeenstemming met de vraagstelling, dergelijke onderzoeksmethoden
beter geschikt zijn. Of: de instelling en de afstudeerbegeleider verschillen fundamenteel over de vraag
wat onderzocht moet worden en hoe het afstudeeronderzoek voldoende ‘wetenschappelijk’ wordt.
Het is belangrijk om voor aanvang van het onderzoek deze bedoelingen en ideeën over het onderzoek, die bij de
opdrachtgever leven, zoveel mogelijk in kaart te brengen. Van de student wordt hierbij een actieve en kritische
houding verwacht. Vraag dus wat de redenen zijn voor de opdrachtgever om een onderzoek te willen, welke
uitkomsten ze verwachten, welke ideeën ze hebben over de uitvoering en wat ze denken te gaan doen met de
resultaten. Een belangrijk onderhandelingspunt is de vrijheid die men als student moet hebben. Voor iedereen,
inclusief de projectpartner, moet duidelijk zijn dat het onderzoek van de student is en dat hij/zij een belangrijke
stem heeft in de opzet en uitvoering van het onderzoek. Ook moet de student van tevoren praten over zaken als
vrijheid van publicatie. Misschien gaat de instelling alleen akkoord met publicatie van de onderzoeksgegevens in
een scriptie, maar niet op andere plaatsen. Misschien wil men dat de instelling anoniem blijft, maar het kan ook
dat de instelling jouw onderzoeksresultaten juist wil gebruiken voor eigen glorie. Bespreek dit van tevoren en
vraag ook, hoe zij tegenover publicatie staan indien de resultaten minder gunstig voor hen uitvallen. Ook is het
van belang dat het de opdrachtgever duidelijk wordt dat de beoordeling van de scriptie uitsluitend door iBMG zal
plaatsvinden. Wel is het de bedoeling dat de student een concept versie van het verslag aan de organisatie
voorlegt, zodat commentaar hierop in de definitieve versie wordt verwerkt.
Daarnaast moet men ook afspraken maken over de praktische voorwaarden waaronder men het onderzoek gaat
uitvoeren. Denk hierbij aan zaken als het krijgen van een (werk)plek binnen de organisatie, een begeleider met
wie men regelmatig afspraken kan maken over de voortgang, ondersteuning in de vorm van faciliteiten (kopieën
maken, verzendkosten, computer, e-mail, vergoeding van (reis)onkosten enzovoort). Deze begeleider in de
instelling moet bij voorkeur iemand zijn die interesse heeft in het onderzoek en die ook daadwerkelijk af en toe
(bijvoorbeeld eens per twee weken) een uurtje beschikbaar is voor overleg met de student. Hierbij gaat het vooral
9

om de dagelijkse voortgang van het project. De externe begeleider vervangt echter nooit de afstudeerbegeleider
bij iBMG, die de wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoek bewaakt.
Men mag zich niet teveel laten afschrikken door bovenstaande regels over samenwerken met een
projectpartner. Het is een grote uitdaging om zelf onderzoek te mogen gaan doen in het ‘veld’ en een unieke
kans om in de keuken van een instelling te kunnen kijken. Wees alleen wel goed voorbereid!
3. Hoe vindt men een afstudeerbegeleider bij iBMG?
Het is de bedoeling dat de student de beoogde begeleider zelf benadert. Het is dus niet zo dat de
scriptiecoördinator begeleiders uitzoekt of aanwijst. Er is een aantal manieren om aan een begeleider voor de
afstudeerscriptie te komen:
Docenten bieden zelf een onderwerp voor afstudeerscriptie aan en verzorgen dan ook de
begeleiding (zie blackboard).
Studenten hebben een eigen duidelijke voorkeur voor een onderwerp of onderzoeksveld en zoeken
zelf een begeleider hierbij. De begeleider wordt door de student zelf, rechtstreeks benaderd.
Studenten hebben een voorkeur voor een onderwerp aangeboden door een instelling. Ook dan
zoeken zij een begeleider die past bij het onderwerp en wenden zich bij voorkeur rechtstreeks
tot een docent. Bij twijfel nemen ze contact op met de coördinator bachelorscripties die hen
dan kan adviseren met wie contact op te nemen.
Bedenk dat de betrokkenheid van een begeleider bij het onderzoek meestal groter is als hij of zij zelf het
onderwerp heeft aangeboden, of er affiniteit mee heeft. Bedenk ook dat niet alle afstudeerbegeleiders altijd
beschikbaar zijn. De meeste docenten nemen per jaar slechts een beperkt aantal scripties aan, te meer omdat
zij vaak ook masterscripties begeleiden.
Bij de keuze van een begeleider is het ook belangrijk dat het op persoonlijk vlak ‘klikt’. Daarom is het goed om niet
alleen een onderwerp te kiezen dat aanspreekt, maar ook een begeleider in wie men vertrouwen heeft en die een
aansprekende werkstijl heeft. In de afspraken die men met de beoogde begeleider maakt merkt men snel genoeg
hoe iemand werkt en of het klikt. De student zal een aantal maanden intensief met de begeleider moeten
samenwerken. Dat gaat makkelijker als ze het goed met elkaar kunnen vinden en vertrouwen in elkaar hebben.
4. Afspraken met de scriptiebegeleider
Als de student een begeleider voor het afstudeerproject heeft gevonden moeten er werkafspraken gemaakt
worden. Elke docent hanteert zijn eigen stijl van begeleiden. Waar de één regelmatig zelf vinger aan de pols
houdt, blijft de ander meer op de achtergrond en komt alleen ‘in actie’ wanneer de student daarom vraagt. De
ene docent zal misschien alleen afspraken willen maken, waarop er concrete producten worden besproken, een
andere zal het juist prettig vinden om af en toe een e-mail van te ontvangen waarin de student hem of haar
even informeert over de stand van zaken. Sommige docenten zijn behalve op de iBMG ook elders werkzaam.
Ook zijn sommige docenten in verband met hun eigen onderzoek lang niet altijd op de iBMG aanwezig. Een
afspraak moet met sommige begeleiders lang van tevoren gepland worden, bij anderen kan men snel terecht.
Om misverstanden te voorkomen en om beter op de hoogte te raken van zijn/haar verwachtingen, is het een
goed idee om bij het begin van de scriptie een aantal werkafspraken te maken over de vorm van
samenwerken, vooral over volgende onderwerpen:
10

- Hoe vaak onderhoud men contact?
- Op welke wijze onderhoud men contact en hoe worden afspraken gemaakt? (telefonisch, e-mail). Zoals
eerder vermeld geniet het zeer de voorkeur om geregeld mondelinge afspraken te maken.
- Wat is het onderwerp van een bespreking en wat verwacht de begeleider van een bespreking?
- Hoe reageert de begeleider op het werk van de student? (bijvoorbeeld mondeling, schriftelijk, hoe
worden aanwijzingen gegeven?)
- Wat vindt de begeleider belangrijk bij het afstudeerproject?
5. Wie wordt meelezer?
Het is verstandig om dit in een vroeg stadium hierover met de begeleider te overleggen. De meelezer moet in
de regel uit een andere sectie komen dan de begeleider. Uitzonderingen zijn:
- binnen de sectie Bedrijfsvoering van Zorgorganisaties: de docenten bedrijfseconomie
- binnen de sectie Gezondheidseconomie: de docenten sociaalmedische wetenschappen
Uitzonderingen kunnen uitzonderlijk noodzakelijk zijn, maar moeten ten laatste einde september aangevraagd
en gemotiveerd zijn bij de coördinator van de bachelorscripties. De meelezer moet bekend zijn wanneer de
begeleider zijn goedkeuring heeft gegeven aan het projectvoorstel (de zgn. GO beslissing, zie verder), immers
ook hij of zij moet op dat moment een GO geven. Eens de meelezer het projectvoorstel heeft goedgekeurd, kan
in de regel niet meer gewisseld worden van meelezer.
6. Projectvoorstel
Nadat men een onderwerp, eventueel een projectpartner en een afstudeerbegeleider heeft gevonden, begint
de eigenlijke projectvoorbereiding. Daarvoor is tijd tot einde november (voor een meer gedetailleerde planning
zie hieronder). Hierbij zal men intensief samenwerken met de afstudeerbegeleider. Pas wanneer de
probleemstelling en het projectvoorstel zijn goedgekeurd door de begeleider en de meelezer mag men met de
uitvoering van het onderzoek beginnen en gaat de tweede fase van het onderzoek in. Nogmaals: zonder
goedgekeurd projectvoorstel geen verdediging.
Dat hiervoor de nodige tijd wordt uitgetrokken is het gevolg van het feit dat deze fase cruciaal is voor het
welslagen van de scriptie. Geen enkel onderzoeksvoorstel is ‘in een keer goed’: vaak gaan er verschillende rondes
overheen voordat student, afstudeerbegeleider en eventuele projectpartner tevreden zijn met het projectvoorstel.
Deze periode, waarin de student ernstig nadenkt over de precieze formulering van de probleemstelling, de
afbakening van het onderwerp en waarin de onderzoeksopzet steeds verder wordt uitgewerkt, is van groot belang
voor het vervolg van het project. In deze fase maakt men keuzes, die later bepalend blijken te zijn. Het is zeer
belangrijk om dergelijke keuzes bewust en weloverwogen te maken op basis van bestaande kennis en ervaringen.
Voor de theoretische onderbouwing van de probleemstelling, de probleemanalyse en de uitwerking van de
onderzoeksopzet zal dus in alle gevallen een (uitgebreid) literatuuronderzoek nodig zijn.
Een projectvoorstel moet in elk geval de volgende zaken bevatten:
1. Het projectvoorstel begint met een concrete en relevante probleemanalyse, op systematisch
literatuuronderzoek gebaseerd. Dat de zoektocht naar literatuur systematisch en doelgericht is gebeurd, moet
tot uiting komen in een duidelijk beschreven zoekstrategie. Systematisch betekent dat men er zich niet
makkelijk van af maakt: bijvoorbeeld niet wat men toevallig als eerste vindt op Google, of wat makkelijk
toegankelijk is zoals sommige internetbronnen. Bespreek de zoekstrategie met je begeleider. Selecteer literatuur
die relevant is voor het gekozen onderwerp en de gekozen context.
Een kritische benadering van de literatuur is belangrijk. Het gaat niet om een opsomming, maar om een
integratie van de inzichten uit de literatuur. Hieruit moet de aanleiding van het onderzoek duidelijk worden. Het
11

is niet de bedoeling om opeenvolgende samenvattingen van geraadpleegde literatuur weer te geven, maar wel
om deze literatuur in een persoonlijke synthese weer te geven. Maak bij het weergeven van de literatuur een
duidelijk onderscheid tussen empirische resultaten (uit onderzoek) en beschouwingen/meningen/hypotheses van de
auteurs. Afhankelijk van het onderwerp is het min of meer noodzakelijk om ook buitenlandse literatuur te
consulteren. Een bachelorscriptie kan niet volstaan met bronnen afkomstig van allerlei organisaties in het veld.
Minstens de helft van de literatuurverwijzingen in het projectvoorstel moet bestaan uit wetenschappelijke bronnen,
dat wil zeggen dat ze moeten gepubliceerd zijn in wetenschappelijke tijdschriften. Dit kunnen uiteraard wel via het
internet beschikbare bronnen zijn. Maak van in het begin gebruik van refworks. Een beknopte handleiding zal op
blackboard geplaatst worden.
2. Het projectvoorstel bevat een helder geformuleerde probleemstelling, bestaande uit een aantal
concrete onderzoeksvragen (deelvragen) of hypothesen, die aangeven wat men gaat onderzoeken. Een zo
scherp mogelijke afbakening van het onderwerp is cruciaal. De theoretische concepten, die in de
probleemstelling worden genoemd, moeten worden gedefinieerd, maar zijn op zich geen deelvragen.
Bijvoorbeeld: een vraag zoals “Wat is diabetes” is geen deelvraag voor een onderzoek naar de invloed van
opleidingsniveau op de therapietrouw bij mensen die diabetes hebben. Bij een dergelijke probleemstelling is
diabetes slechts een concept wat kort moet gedefinieerd worden. Als student die een scriptie gaat schrijven is
het immers niet de bedoeling dat men gaat onderzoeken wat diabetes is. Tenslotte, probeer ook de
doelstellingen van het onderzoek zo concreet mogelijk te formuleren. De doelstellingen geven aan waartoe de
scriptie gaat bijdragen, en daarbij kan onderscheid gemaakt worden tussen maatschappelijke relevantie (het
meer praktische nut) en de theoretische relevantie (bijdrage aan de wetenschap).
3. Het voorgaande kan leiden tot het opstellen van een theoretisch kader en/of een conceptueel model,
waarin de te onderzoeken relaties binnen de probleemstelling worden beschreven en in bestaande
wetenschappelijke theorieën of modellen worden geplaatst. Niet steeds zal dit even wenselijk of mogelijk zijn. Bij
kwalitatief onderzoek is het soms de bedoeling theorie te ontwikkelen, omdat er geen uitgewerkte theorie over
het onderwerp bestaat. Bij kwantitatief onderzoek is het opstellen van een conceptueel model ook niet altijd
mogelijk, vooral niet wanneer het onderzoek een erg explorerend karakter heeft. Voor een verklarend/toetsend
onderzoek is het echter juist weer noodzakelijk, dat de te onderzoeken relaties en variabelen vooraf worden
benoemd. Veel hangt dus af van het type onderzoek en van de al bestaande kennis die in de probleemanalyse is
beschreven.
4. Vervolgens moet de onderzoeksopzet worden beschreven. Welke methoden zullen worden gehanteerd, en
waarom? Hoe zullen de respondenten en/of organisaties worden geworven? Hoe worden de verzamelde data
geanalyseerd?
Aandacht voor de validiteit en betrouwbaarheid zijn hier op zijn plaats, maar alleen indien toegedacht naar het
eigen onderzoek. Dit onderdeel moet dus relevant zijn voor het eigen onderzoek. Het is dus niet de bedoeling
om hier en rijtje met soorten validiteit en betrouwbaarheid op papier te zetten dat zo min of meer gekopieerd
wordt uit eerdere vakken, of uit eerdere scripties. Wat hier op zijn plaats is, is dat de student laat zien hoe
hij/zij van te voren heeft nagedacht over hoe de kwaliteit van het uit te voeren onderzoek zo optimaal mogelijk
te laten zijn. Of anders geformuleerd: welke waarborgen kan men van te voren bedenken om validiteit en
betrouwbaarheid te waarborgen. In dit onderdeel moet de student laten zien dat hij weet waarover het gaat bij
de validiteit en betrouwbaarheid, en dit in relatie tot het eigen onderzoek. De scriptie is geen handboek
methoden en technieken, en al helemaal zinloos is het kopiëren uit eerdere scripties of uit colleges uit bachelor
twee (met name dan de twee leeronderzoeken).
In principe wordt dit stuk over de onderzoeksopzet dus in de toekomstige tijd geschreven: er wordt
aangegeven hoe men het onderzoek zal aanpakken. In de methode mag niet beschreven worden hoe men
naar literatuur heeft gezocht bij de probleemstelling, dit is dan immers al achter de rug, tenzij men een
systematische review van de literatuur gaat uitvoeren ter beantwoording van de onderzoeksvragen. Wanneer
het onderzoek zelf dus, of een deel ervan bestaat uit een literatuuronderzoek hoort de wijze van aanpakken
hier wel thuis.
12

5. Tot slot moet het projectvoorstel een tijdsplanning bevatten waarin een realistische schatting wordt
gemaakt van de tijd die zal worden besteed aan uitvoering (fase 2) en schriftelijke verslaglegging (fase 3) van het
onderzoek.
6. Een volledige literatuurlijst (volgens de richtlijnen van de Handleiding voor Schrijfopdrachten) met tot
dan toe bestudeerde literatuur sluit het projectvoorstel af.
Een eerste – zij het ruwe – versie van het projectvoorstel moet uiterlijk 12 oktober in getypte vorm worden
ingediend (op A4-papier, Ariel 11, marges ca. 2,5 cm rondom, regelafstand 1,5, enkelzijdig) bij de
afstudeerbegeleider. Het projectvoorstel heeft een minimale omvang van 10 pagina's (exclusief de
literatuurlijst). Daarnaast dient het projectvoorstel te zijn voorzien van een voorblad met daarop:
Titel van het afstudeerproject
Naam student + examennummer
Volledig adres + e-mail adres (eur adres)
Datum van indiening
Naam van de afstudeerbegeleider en naam van de meelezer.
Uiterlijk op diezelfde datum (voor 17u) moeten het projectvoorstel en het voorblad ook worden bezorgd aan de
scriptiecoördinator, samen met het ingevulde formulier 1 (zie blackboard), dit zowel via volgend e-mail adres:
stierman@bmg.eur.nl, als in een daartoe bestemd vak bij het OSC.
De voorstellen worden vervolgens besproken met de individuele begeleider. Maak dus een afspraak bij voorkeur
in week 42, of ten laatste 43.
De student heeft daarna nog ongeveer 4 tot 5 weken de tijd om het projectvoorstel bij te stellen. Dit meer
definitieve voorstel moet uiterlijk 23 november zijn ingeleverd, dit keer bij begeleider en bij de meelezer.
Ongeveer een week later, dus circa 30 november ontvangt hij/zij de GO/NO GO beslissing van zowel de
begeleider als de meelezer. Op grond van het ingeleverde stuk en het gesprek met de individuele begeleider
wordt aangegeven of de student volgens de gekozen opzet door kan met de bachelorscriptie, dan wel of
bijstelling nodig is.
Bij een GO beslissing begint vanaf 30 november de 2 e fase van de scriptie: dataverzameling; leggen van contacten
in het veld. Bij een NO GO beslissing moet het bijgestelde voorstel uiterlijk 14 december opnieuw worden
ingediend, en kan men een nieuw besluit ontvangen uiterlijk 21 december.
Het kan voorkomen dat de begeleider en/of de meelezer zich niet helemaal exact aan voorgaande data kan
houden, wanneer hij/zij daarnaast andere verplichtingen heeft, bijvoorbeeld in het kader van zijn/haar
onderzoeksactiviteiten. In die gevallen is het belangrijk om afspraken te maken waarbij de deadline van 30
november of 21 december in elk geval gehaald kan worden.
In vrijwel alle gevallen zullen er verschillende versies van het projectvoorstel nodig zijn voordat
afstudeerbegeleider, meelezer en student tevreden zijn over de probleemstelling en de onderzoeksopzet.
Tijdens het voortschrijden van de probleemverkenning (door literatuuronderzoek en bijvoorbeeld verkennende
gesprekken in het veld) krijgt de student steeds meer greep op het probleem en wordt de probleemstelling
steeds duidelijker.
Uiterlijk 21 december voor 12u moeten alle studenten de definitieve gegevens met betrekking tot hun scriptie
meedelen aan de coördinator van de bachelorscripties. Tegen die tijd zal op blackboard een formulier (formulier
2) worden geplaatst waarop volgende gegevens door de student moeten worden aangeleverd:
13

Titel van het afstudeerproject
Naam student + examennummer
Volledig adres + e-mail adres (eur adres)
Datum van indiening
Naam van de afstudeerbegeleider
Naam van de meelezer.
Wel of niet GO verklaring van meelezer en begeleider
Daarnaast moeten begeleider en meelezer op dit formulier aangeven of het voorstel al dan niet een GO heeft
ontvangen (met handtekening), aan de hand van een aantal criteria.
Deze criteria zijn:
Kwaliteit van de probleemstelling; met name de achtergrond, probleemanalyse en inbedding in
wetenschappelijke literatuur/theorie. Hierbij letten de docenten op volgende aspecten:
De aanleiding tot het onderzoek is helder omschreven.
De probleemstelling is goed uitgewerkt en afgebakend. Ze is gebaseerd op een integratie van inzichten
uit relevante wetenschappelijke literatuur/theorie (wetenschappelijke relevantie).
(Theoretische) concepten zijn adequaat gedefinieerd.
Ook wordt de maatschappelijke relevantie duidelijk toegelicht.
De deelvragen vloeien logisch voort uit de probleemstelling (zie de opmerkingen hoger). Vragen naar
definities van concepten zijn in de regel geen onderzoeksvragen (uitzonderingen hierop kunnen wel
gerechtvaardigd zijn).
Er zijn voldoende wetenschappelijke publicaties gebruikt en de zoekstrategie die daarbij gebruikt is, is
helder omschreven.
Kwaliteit van de verantwoording van de methode. Hierbij letten de docenten of volgende aspecten
voldoende garantie bieden om de probleemstelling adequaat te beantwoorden:
De keuze van het onderzoeksdesign.
De keuze van de onderzoekspopulatie.
De keuze van de wijze waarop de data zullen verzameld worden.
De keuze van de wijze waarop de gegevens zullen geanalyseerd worden.
De wijze waarop – op basis van het voorgaande – voldoende waarborgen zijn ingebouwd
voor betrouwbaarheid en validiteit (zie de opmerkingen hierover al eerder vermeld).
Oordeel over de haalbaarheid: mate waarin rekening gehouden wordt met bevorderende en
belemmerende factoren bij de uitvoering; aanwezigheid van voldoende faciliteiten; kans dat
tijdplanning wordt gehaald.
De formulieren en het projectvoorstel worden ingediend via een daartoe bestemd vak bij het OSC.
Hoe maakt men een goed projectvoorstel?
Het formuleren van de probleemstelling en het ontwerpen van een onderzoeksopzet zijn deels afhankelijk van
het gekozen onderwerp. Daarnaast verwijzen wij naar algemene literatuur op bovenstaande terreinen en met
name naar de literatuur bij Inleiding Methoden en Technieken (Ba1) en bij de beide leeronderzoeken (Ba2).
Consulteer dus opnieuw wat men toen heeft geleerd: het is de bedoeling om dit nu in de praktijk te brengen.
In elk geval is het van belang om op volgende twee zaken te letten:
1. De relatie tussen deelvragen en probleemstelling: geven de antwoorden op de deelvragen samen voldoende
antwoord op de probleemstelling?
2. De relatie tussen de opzet enerzijds en de probleemstelling anderzijds: is de gekozen opzet de meest
geschikte om de probleemstelling te kunnen beantwoorden? Waarom is dat zo? Waarom zijn sommige
14

alternatieven niet gekozen? De sturende werking van de probleemstelling impliceert dat deze als
richtingaanwijzer moet beschouwd worden.
De onderzoeksopzet omvat het geheel van methodologische beslissingen:
Welke benadering is meest geschikt: kwantitatief of kwalitatief? Val hierbij niet in allerlei
veralgemeningen en stereotyperingen.
Welk design is meest geschikt (experimenteel, quasi-experimenteel, survey, observatie, diepte-interviews etc)?
Op welke onderzoekspopulatie richt het onderzoek zich? Wat voor soort steekproef is nodig?
Hoe operationaliseert men relevante begrippen in meetbare variabelen / indicatoren en hoe gaat men die
precies vaststellen/meten (interview, schriftelijke enquête etc, focusgroepen etc)
Verder is haalbaarheid en daarmee goede afbakening een belangrijk thema. Het is beter om zich te
concentreren op een klein deelaspect, dat vervolgens in bredere context wordt geplaatst. Een scriptie over de
reorganisatie van een afdeling wordt interessant wanneer men laat zien dat deze reorganisatie deel uitmaakt
van een groter geheel of wanneer men een vergelijking met andere afdelingen kan maken.
Is de probleemstelling van het projectvoorstel ‘heilig’?
Het kan voorkomen dat men tijdens de uitvoering van het onderzoek en tijdens de analyse van de data tot de
conclusie komt dat een aanpassing of herformulering van de probleemstelling noodzakelijk is. Dit is vooral
kenmerkend voor kwalitatief onderzoek, omdat men hierbij uitgaat van de cyclische benadering binnen één
enkel onderzoek. Hierbij worden de verschillende fasen van onderzoek (formulering probleemstelling,
dataverzameling en analyse) meerdere malen doorlopen. De eerste analyse van de eerste verzamelde
onderzoeksvragen leidt dan tot bijstelling van de probleemstelling, tot nieuwe dataverzameling en weer nieuwe
inzichten in de analyse, enzovoort. Bij kwalitatief onderzoek zal de probleemstelling dus niet noodzakelijk
definitief zijn en moet men de onderzoeksfasen dus niet lineair in de tijd, maar als een cyclisch proces zien. Het
moment van het projectvoorstel markeert vooral het moment waarop men ‘het veld’ in gaat. Het betekent niet
dat men ‘klaar’ is met denken over de probleemstelling.
In kwantitatief onderzoek is het soms, door beperkingen tijdens de uitvoering, niet mogelijk om alle
onderzoeksvragen te beantwoorden. In deze situatie moet men in de discussie aangeven waaraan dit is toe te
schrijven.
Een zeer nuttig advies dat helaas niet altijd wordt opgevolgd, is het bijhouden van een onderzoeks-logboek,
waarin men het verloop van en de beslissingen aangaande het onderzoek bijhoudt gedurende alle fasen. Bij het
schrijven van de scriptie en vooral ook bij de discussie aan het einde is zo’n dagboek van grote waarde. Daar
kan men in terugvinden, waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt, waar men problemen tegenkwam en hoe men
ze heeft opgelost. Immers, bij een onderzoek komt zoveel kijken dat het haast onmogelijk is om alles te
onthouden. Men neemt soms grote, maar vaak ook veel kleinere beslissingen waarvan men denkt ze te
onthouden, maar de ervaring leert dat dit zelden het geval is. Veel onderzoeksinstellingen stellen zo’n logboek
zelfs verplicht.
15

III De tweede fase: de uitvoering van het onderzoek t.b.v. de bachelorscriptie
Nadat het projectvoorstel is goedgekeurd, begint men met de uitvoering van het onderzoek. Dit is voor veel
studenten de meest opwindende fase van het onderzoek. Men gaat ‘het veld’ in, stage lopen, interviews doen,
vragenlijsten opstellen en versturen enzovoort. Als men het onderzoek goed heeft voorbereid, zal men in deze
fase weinig fundamentele problemen tegenkomen, zij het dat men bijvoorbeeld wel problemen met response
kan tegenkomen. Response problemen komen frequent voor en mede daarom is het belangrijk om op tijd met
de gegevensverademing te beginnen. Over de uitvoering van onderzoek en het gebruik van
onderzoeksmethoden heeft men in het methodologieonderwijs al veel geleerd. In deze fase heeft men over het
algemeen wat minder contact met de afstudeerbegeleider. Als men het onderzoek in opdracht van een
organisatie doet, heeft men in deze fase wel veel contact met de externe begeleider. Het is wel erg belangrijk
om zeker de voorbereiding van de gegevensverzameling nog voor de kerstvakantie klaar te hebben, zodat
meteen daarna met de eigenlijke gegevensverzameling gestart kan worden.
Soms en deels tegelijkertijd, soms na afloop van de gegevensverzameling, moet men de data analyseren. Deze
fase wordt door veel studenten wel als erg moeilijk ervaren. Dat is niet verbazingwekkend, maar eerder
normaal: tenslotte is dit de eerste keer dat men een onderzoek alleen uitvoert en niet in groep, waar men de
analyses samen met andere studenten uitvoerde (of in het slechtste geval zelfs niet betrokken was bij de
analyses).
In deze fase vinden volgende activiteiten plaats:
- Ontwikkeling van onderzoeksinstrumenten (bij voorkeur voor de kerstvakantie)
- Selectie van de onderzoekspersonen of organisatie(s) (bij voorkeur voor de kerstvakantie)
- Verzamelen van de gegevens (vanaf januari)
- Analyse van de gegevens (zo snel als mogelijk).
1. Ontwikkeling van onderzoeksinstrumenten
Het eind van de eerste en het begin van de tweede fase staat in het kader van de ontwikkeling van
onderzoeksinstrumenten, die men bij de uitvoering van het onderzoek gaat gebruiken. Denk hierbij niet alleen
aan vragenlijsten, maar ook aan topiclijsten voor interviews, checklists voor observaties en dossieranalyses
enzovoort. De keuze moet goed aansluiten bij de probleemstelling, maar denk ook alvast na over de analyses
die men wil gaan doen, zodat de instrumenten ook daarop afgestemd kunnen worden.
Voor de ontwikkeling van onderzoeksinstrumenten verwijzen wij hier naar de literatuur in het kader van het
onderwijs in methodologie, ten behoeve van het kwantitatieve en kwalitatieve leeronderzoek en vakken zoals
SPSS, statistiek en multivariate analyse. In de literatuur die men voor deze vakken bestudeerd heeft, zullen de
meeste van de vragen beantwoord worden. Maak gebruik van de ervaring die onderzoekers eerder hebben
opgedaan binnen het onderzoeksterrein. Denk vooral om de validiteit en de betrouwbaarheid van het
meetinstrumentarium. Neem ook altijd enkele proefinterviews of proefenquêtes bij respondenten of bij ‘derden’
af voor ‘echt’ van start te gaan.
2. Selectie van onderzoekspersonen / organisaties
In principe heeft men hierover al nagedacht in de 1 e fase. In deze 2 e fase moet bijvoorbeeld daadwerkelijk een
steekproef worden getrokken of een andere methode ter verkrijging van medewerking op punt worden gesteld.
Ook hier is het niet mogelijk om veel algemeen geldende richtlijnen te geven maar denk toch aan volgende
zaken, die met name de non response betreffen en hoe het ermee omgaan:
- non-response zoveel als mogelijk vermijden door goede introductie bij potentiële respondenten
- opvolgen response en eventueel maatregelen nemen ter vervanging
- in kaart brengen van wie niet bereid is om mee te werken d.m.v. enkele relevante karakteristieken en
de motivering van de betrokkene om niet mee te werken.
16

3. Gegevensverzameling
Uiteraard is de uitvoeringsfase voor elk onderzoek anders en zullen we niet proberen hiervoor algemene
richtlijnen te geven.
De uitvoeringsfase van een onderzoek lijkt de drukste, maar toch zijn er tijdens de uitvoeringsfase van het
onderzoek regelmatig momenten waarin men moet wachten: op het terugsturen van postenquêtes, op
toestemming van derden zoals directies, op afspraken die gemaakt kunnen worden enzovoort. Maar ook kan
het werven van respondenten moeilijker gaan dan voorzien, waardoor er veel vertraging optreedt. Benut deze
‘dode’ momenten zoveel mogelijk met andere taken: het voorbereiden van eerste concepthoofdstukken voor de
scriptie, het uittypen van interviews en observatierapportages, het invoeren van de gegevens die men al heeft,
het maken van een codeboek enzovoort. Op basis van het projectvoorstel zijn er hiertoe al veel mogelijkheden.
Denk niet dat dit alleen maar vervelende klussen zijn, die niets opleveren. Hier begint feitelijk al de eerste
analyse, want tijdens het invoeren van gegevens of het uittypen van interviews vormen zich al de eerste ideeën
bij de onderzoeker over mogelijke verbanden en antwoorden op de probleemstelling. Noteer dit soort inzichten
in het onderzoeksdagboek.
Wanneer studenten zelf gegevens verzamelen moet er sprake zijn van voldoende dataverzameling.
- Bij kwantitatief onderzoek hangt dit af van de beoogde analyses. Het aantal verzamelde data moet het
mogelijk maken om de beoogde analyses zoals geformuleerd in het projectvoorstel te kunnen
uitvoeren. Bij onderzoek door middel van (mondelinge of schriftelijke) vragenlijsten moet waar
mogelijk en verantwoord gebruik gemaakt worden van gevalideerde meetinstrumenten. Afwijkingen
hiervan moeten gemotiveerd worden.
- Bij kwalitatief onderzoek moet in principe gebruik gemaakt worden van liefst drie
(interviews,observatie,documentanalyse)informatiebronnen, dit om betrouwbaarheid en validiteit te
verhogen (triangulatie). Wanneer het niet mogelijk is om drie informatiebronnen te gebruiken,geldt de
regel van saturatie. Hanteer een minimum van 8 interviews, bij voorkeur aangevuld met andere
databronnen(3 of 4 interviews zijn zeker niet voldoende).
Als belangrijkste product aan het einde van de tweede fase, heeft men een berg onderzoeksdata verzameld. De
volgende taak is nu structureren, reduceren en analyseren.
4. Analyse
De scheiding tussen het verzamelen en analyseren van gegevens is niet geheel strikt, zeker niet in kwalitatief
onderzoek. Daar vindt analyse van de verzamelde data vaak tijdens de uitvoering plaats en wordt verder
verdiept tijdens het schrijven van de rapportage, zodat ook de overgang naar de derde fase geleidelijk aan
plaatsvindt.
In kwantitatief onderzoek is de scheiding tussen verzamelen en analyseren wel wat strikter. Toch kan men ook
daar al met analyses starten nog voor dat men alle gegevens heeft ontvangen. Wanneer response langer op
zich laat wachten dan gehoopt, is het verstandig om alvast na te denken over de noodzakelijke analyses en
weer na te gaan hoe die bijvoorbeeld in SPSS kunnen uitgevoerd worden. Ook is het verstandig om wat
analyses uit te voeren op een kleiner bestand. Problemen met analysetechnieken komen dan al aan het licht en
men kan dan alvast gaan zoeken naar oplossingen. Later is het dan gemakkelijk om de analysetechnieken
waarover men geen twijfel meer heeft, toe te gaan passen op het volledige bestand.
Uiteraard is de uitvoeringsfase voor elk onderzoek anders en zullen we niet proberen gedetailleerde richtlijnen
hiervoor te geven. Bedenk wel volgende zaken. Data-analyse gaat in feite altijd om reductie van data (dit is de
selectie van relevante gegevens, statistische verbanden e.d.) en om interpretatie van data (wat betekenen de
gevonden verbanden, relaties, begrippen of thema’s).
17

IV De derde fase: de rapportage over het onderzoek en verdediging
1. Rapportering
“Schrijven is vooral herschrijven” staat in de Handleiding voor Schrijfopdrachten. Dat geldt ook voor de
afstudeerscriptie. Alle adviezen die in deze Handleiding worden gegeven voor het schrijven van kleinere
werkstukken zijn ook van toepassing op de (afzonderlijke hoofdstukken van de) scriptie. Structuur en stijl
worden alleen nog maar belangrijker bij een ‘groot’ werkstuk.
In deze fase rapporteert men over de resultaten van het onderzoek. Men is dus vooral bezig met het hoofdstuk
waarin men de resultaten beschrijft. Daarnaast is het meestal nog nodig om ook aan voorgaande hoofdstukken
nog één en ander bij te schaven. Doorgaans is met name de onderzoeksopzet nog in de toekomstige tijd
gesteld; dit moet nu bijgesteld worden.
Tenslotte moet men de nodige tijd besteden aan het slothoofdstuk waarin men de resultaten samenvat,
terugkoppelt naar de probleemstelling en kritisch terugkijkt op het scriptie onderzoek. Dit wordt meestal
onderschat. De meeste studenten hebben hier minstens twee weken, maar doorgaans meer tijd voor
nodig. Onderschat dit onderdeel niet.
In alle gevallen betekent het analyseren van de verzamelde data dat men uiteindelijk terug moet naar het
vertrekpunt: naar de probleemstelling (met deelvragen) en naar het theoretisch kader en/of conceptueel model.
In de laatste fase van de scriptie zal men weer regelmatig naar de literatuur en de wetenschappelijke theorie
terug moeten. Waarschijnlijk zal men ook nieuwe literatuur moeten zoeken, omdat er bij wetenschappelijk
onderzoek (als het goed is!) altijd nieuwe vragen of inzichten naar voren komen. Daarom moet men zich bij de
analyse van de data steeds afvragen: “wat is anders dan in de literatuur is beschreven?” “welke resultaten
komen overeen?” “wat hebben mijn bevindingen te betekenen?” “hoe kan ik verklaren wat ik heb gevonden?”.
Dit zijn allemaal vragen die de student ‘terug’ brengen naar de theorie. Opnieuw in de literatuur duiken helpt
trouwens ook vaak om met ‘andere’ ogen naar de eigen data te kijken en bovendien kan men op die wijze
ideeën opdoen over de wijze waarop men over de bevindingen kan rapporteren.
Een bachelorscriptie is meestal een omvangrijk werkstuk, zodat een heldere opbouw van het verslag als geheel
(een goede structuur) onontbeerlijk is. Structuur wordt geboden door de probleemstelling plus deelvragen. Ook
voor de structuur van het verslag is de probleemstelling dus een kapstok. Maak een voorlopige hoofdstuk- en
paragraafindeling en pas deze telkens opnieuw aan.
Niet alleen de paragrafen binnen een hoofdstuk moeten op elkaar aansluiten, maar ook tussen de hoofdstukken
moet logische overgang plaats vinden. Een scriptie die een duidelijke interne structuur heeft, waarin de
verschillende stukken logisch in elkaar overgaan, leest prettig. Op deze wijze wordt een samenhangend betoog
opgebouwd. Leesbaarheid wordt echter niet bevorderd door veel herhalingen in dit opzicht, integendeel. Zo is
het niet nodig om per onderdeel en aan het eind erg vergelijkbare samenvattingen te schrijven. Vermijd ook
om in het overzicht van de onderzoeksliteratuur diverse onderzoeken gewoon aan elkaar te rijgen, maar zoek
naar een samenhang tussen de verschillende onderzoeken.
Hoe vreemd het ook lijkt, het schrijven van de scriptie begint niet met de eerste bladzij en eindigt niet met de
laatste. De samenvatting schrijft men als laatste, net als de conclusies en de discussie; en helemaal op het
einde schrijft men het voorwoord. Vaak beginnen studenten met de hoofdstukken over de probleemanalyse en
de verantwoording van de onderzoeksopzet (methoden en technieken). Zeker wanneer men een goed
projectvoorstel heeft geschreven, is men wat betreft deze hoofdstukken al goed opgeschoten. Men zal deze
hoofdstukken nog wel een aantal keren moeten herzien en aanpassen. Lastig zijn vaak de hoofdstukken waarin
men de resultaten analyseert. Deze worden, zeker bij kwalitatief onderzoek, in de regel vele keren opnieuw
18

herschreven, omdat de inzichten zich, als het goed is, steeds verder verdiepen. Handig is het om tijdens het
schrijven een lijstje met aandachtspunten bij te houden dat men kan gebruiken voor het hoofdstuk ‘Discussie
en conclusies’. Ook dat hoofdstuk is vaak lastig, omdat het vereist dat men wat afstand kan nemen en kritisch
naar het eigen werk kan kijken, en omdat men moet kunnen de belangrijkste van de minder belangrijke
resultaten onderscheiden.
Bij onderzoek voor een opdrachtgever, laat men het conceptverslag van de scriptie ook lezen aan de externe
begeleider. Deze kan dan commentaar leveren, dat men nog kan verwerken in de definitieve versie. Afhankelijk
van de afspraken die men met de opdrachtgever heeft gemaakt, kan men gedeelten ook al eerder laten lezen.
Globale inhoudsopgave
Over het algemeen ziet een inhoudsopgave van een scriptie er ongeveer zo uit. Beschouw het volgende niet als
een blauwdruk, maar enkel als een ‘geheugensteun’ voor de eigen opzet:
Voorwoord
Samenvatting in het Nederlands (1 tot 2 pagina’s)
Samenvatting in het Engels (1 tot 2 pagina’s)
Inhoudsopgave
Inleiding
Probleemstelling, literatuuronderzoek, theoretisch kader en/of conceptueel model
Onderzoeksopzet en –instrumentatie
Gegevensverzameling
Resultaten
Conclusie en discussie (minstens 5 pagina’s)
Literatuurlijst
Bijlagen
Dit is niet de enig mogelijke indeling in hoofdstukken, maar geeft globaal aan welke onderwerpen er minimaal
in een scriptie aan de orde komen en een mogelijke, logische volgorde. Andere opzetten zijn natuurlijk mogelijk
en soms ook wenselijk.
Omvang en vormgeving
De vraag hoe lang een scriptie moet zijn, wordt steeds weer gesteld maar is erg lastig te beantwoorden. Het
volgende is dan ook niet meer dan een richtlijn. Een bachelorscriptie afstudeerscriptie bij iBMG kan variëren
tussen de ca 40 en maximaal ca 70 pagina’s. De omvang van de verschillende onderdelen is relatief vrij, met
uitzondering van wat hierboven is aangegeven. De conclusie en de discussie moeten minstens ongeveer 5
pagina’s beslagen (meer mag ook), omdat hieruit moet blijken:
hoe goed de student de eigen bevindingen kan terugkoppelen naar zowel eerdere empirische
bevindingen als naar de wetenschappelijke theorie
en hoe goed hij is in het evalueren van zijn eigen onderzoek (sterke en zwakke punten, validiteit en
betrouwbaarheid)
Gebruik lettertype Ariel 11, regelafstand 1,5, marges 2,5 cm. Plaatjes op het kaft zijn niet wenselijk.
Studenten denken vaak dat alleen een dikke scriptie, liefst met talrijke bijlagen, iets voorstelt. Toch is een
‘dikke’ scriptie meestal niet beter dan een ‘dunnere’. De belangrijkste reden hiervoor is, dat bij een lange
scriptie het criterium van de leesbaarheid volledig kan zijn losgelaten. Ook bestaan dikke scripties vaak uit
19

uitweidingen die niet relevant zijn voor de probleemstelling. Voor afstudeerscripties geldt de algemene regel: ‘in
de beperking toont zich de meester’.
Het is daarnaast ook mogelijk om een scriptie te schrijven in de vorm van een wetenschappelijk artikel. Dit kan
ook in het Engels. Bedenk wel dat het dan noodzakelijk is om in een beperkt aantal woorden toch alles op te
schrijven wat nodig is om een beoordeling mogelijk te maken. Bespreek deze optie in elk geval van te voren
met de begeleider, en eventueel ook met de scriptie coördinator. Deel dit ook mee aan de meelezer op het
moment van indienen van het projectvoorstel.
Vermijd gebruik van voetnoten zoveel mogelijk. Als de informatie uit een voetnoot noodzakelijk is, zet deze dan
in de tekst. Is het niets ‘extra’, niets ‘wezenlijks’ dan kan deze informatie meestal geschrapt worden.
Afkortingen moeten bij eerste gebruik worden toegelicht. Voeg eventueel een begrippen- en afkortingenlijst toe
achter in de scriptie. Wees zuinig met bijlagen. In de bijlagen kan men bijvoorbeeld onderzoeksinstrumenten
opnemen.
Voor het verwijzen kan men gebruik maken van de richtlijnen zoals die worden gegeven in de Handleiding voor
Schrijfopdrachten. Ook staat hierin precies beschreven hoe men de literatuurlijst moet opstellen. Sommige
docenten (afhankelijk van hun discipline) geven de voorkeur aan andere verwijssystemen. Daar is geen
bezwaar tegen, mits maar consequent voor één systeem wordt gekozen. Overleg dit van in het begin met de
begeleider. Maak gebruik van refworks!
Vooraan moeten vermeld worden: naam, titel van de scriptie, de begeleider en de meelezer, het studiejaar
waarin de scriptie is geschreven.
Inleveren, goedkeuren en plannen van een verdedigingsdatum
De bachelorscriptie moet eerst door de begeleider worden goedgekeurd. Pas wanneer hij/zij het concept heeft
goedgekeurd, kan het ook naar de meelezer ter goedkeuring.
21 juni 2013 is de uiterste datum waarop de scriptie moet zijn goedgekeurd door de begeleider en de
meelezer. Dit is een harde deadline, waarvan slechts in uitzonderlijke gevallen kan worden afgeweken.
Bedenk dat instroom in de master niet mogelijk is zonder cijfer voor de bachelorscriptie. Essentieel is dat een
formulier wordt ingevuld waaruit blijkt dat de begeleider en de meelezer een GO hebben gegeven, en dat de
scriptie ook via safe assignment is ingediend. T.z.t wordt hiertoe een formulier op het intranet geplaatst.
Studenten die zelf gegevens verzamelen (kwalitatief of kwantitatief) moeten deze afzonderlijk (dus niet in de
scriptie) inleveren bij de begeleider en bij de coördinator van de bachelorscripties (bij deze laatste via safe
assignment, samen met de scriptie). Dit moet gebeuren voor de verdediging.
- Bij kwantitatief onderzoek moet het databestand ingeleverd worden en de stuurprogramma´s van de
analyses (hercoderingen, analyses).
- Bij kwalitatief onderzoek moeten de uitgeschreven verslagen van de interviews/observaties worden
ingeleverd, en de manier waarop tekstbestanden zijn gecodeerd en geanalyseerd.
Studenten die gebruik maken van bestaande databestanden om daarop kwantitatieve analyses te doen moeten
de stuurprogramma´s van de analyses (hercoderingen, analyses) inleveren bij de begeleider en bij de
coördinator van de bachelorscripties (bij deze laatste via safe assignment, samen met de scriptie).
Er wordt geen verdedigingsdatum vastgelegd alvorens de begeleider en de meelezer de scriptie hebben
goedgekeurd. Een tentatieve datum kan wel worden afgesproken maar biedt geen garantie. Het vastleggen van
een verdedigingsdatum gebeurt in overleg met begeleider en meelezer. Daarbij zijn de agenda’s van deze beide
docenten leidend, en niet die van de student. Het is niet aan de orde dat de student hierbij eisen stelt.
20

Studenten regelen zelf een zaaltje en apparatuur voor de verdediging bij het OSC, maar dit kan alleen na
goedkeuring door meelezer en begeleider.
2. Verdediging
Verdediging van de bachelorscriptie kan pas plaatsvinden nadat de overige vakken van het bachelorexamen
met succes zijn afgerond, met uitzondering van het vak ‘Stage, Werken in de Zorg’.
Bij al het voorgaande is het van groot belang om de planning goed in de gaten te houden. De scriptie moet dus
uiterlijk op 21 juni 2013 goedgekeurd zijn door zowel begeleider en meelezer, blijkend uit het formulier
hierboven vermeld. Bij voorkeur vindt de verdediging van de scriptie plaats ten laatste op 28 juni 2013. Later
verdedigen kan, maar in verband met vakanties zijn verdedigingen in juli en augustus moeilijker te plannen.
Verdediging kan pas nadat de begeleider en de meelezer een GO beslissing hebben gegeven. De uiterste datum
van verdediging is 31 augustus 2013.
Inlever- en verdedigingsdata moeten goed van te voren afgesproken worden met de begeleider en de
meelezer. Nogmaals: hou er in een vroeg stadium rekening mee dat ook begeleiders en meelezers soms
afwezig zijn, in verband met hun onderzoek en in verband met vakanties.
De verdediging van de scriptie bestaat uit een presentatie van 15-20 minuten, gevolgd door 30 minuten waarin
meelezer en begeleider de gelegenheid hebben om vragen te stellen en met de student van gedachten te
wisselen. In gemeenschappelijk overleg bepalen zij vervolgens het cijfer. De verdediging is openbaar, dat wil
zeggen dat behalve jezelf, begeleider en meelezer ook andere personen aanwezig kunnen zijn, zoals (als dit
aan de orde was) de persoon die je mee heeft begeleid vanuit een instelling of organisatie, maar ook familie en
vrienden.
De beoordeling betreft primair het eindproduct. De begeleider neemt daarnaast mee hoe het proces is
verlopen. Ook de manier waarop de student in staat is om zijn/haar scriptie te verdedigen wordt meegenomen
in de beoordeling. Een sterke verdediging, bijvoorbeeld een goede presentatie en een goede reflectie op de
resultaten, kan een matige scriptie nog een beetje ‘opvijzelen’. Bereid de verdediging dus goed voor! Tijdens de
verdediging wordt men soms stevig aan de tand gevoeld. Bedoeling is de discussie over de resultaten op gang
te brengen. Het is niet de bedoeling dat men ‘neergesabeld’ wordt, maar om een wetenschappelijke discussie
te voeren. Toch kan de kritiek hard aankomen, zeker als men daar zelf van tevoren onvoldoende over na heeft
gedacht. Wees daarom voorbereid en neem een voorschot op een kritische analyse van het eigen
onderzoek(resultaten) in het hoofdstuk ‘Discussie’ van de scriptie. Ook de externe begeleider kan aanwezig zijn
en mag vragen stellen. Deze is echter geen examinator en is niet bevoegd een cijfer te geven. Tenslotte, ook
wat betreft de bachelorscriptie gelden de plagiaat regels, reden waarom de scriptie ook via safe assignment
moet zijn ingediend.
Is het nodig om op te zien tegen de verdediging? In principe niet. De scriptie is voldoende, anders zou toelating
(GO) tot de verdediging niet aan de orde zijn. Bovendien is de student in de afgelopen maanden een expert
geworden op het onderwerp. De kans is groot dat men ondertussen meer weet over dit onderwerp dan de
meelezers. De rollen tussen student en docenten worden tijdens de verdediging, als het goed is, omgedraaid:
de student overtuigt de aanwezigen daar van zijn/haar kennis van zaken.
21

Tenslotte
1. Vertraging en vastlopen
Als er al vertraging optreedt bij het afstudeeronderzoek, dan gebeurt dat soms al in de eerste fase, bij het
schrijven van het projectvoorstel. Maar ook nadat het projectvoorstel is goedgekeurd, gebeurt het dat men de
scriptie een tijdje laat liggen. Men denkt al gauw dat men nog zeeën van tijd heeft, het is pas januari en juni
lijkt nog ver weg. De belangrijkste valkuil nu is dat men niet goed kan overzien hoeveel tijd de stage in beslag
zal nemen.
Ook in de afrondingsfase van de scriptie - het materiaal is verzameld – kan er een zekere verzadiging optreden
in de aandacht en interesse voor het onderwerp, en bovendien kost het structureren en analyseren van de data
vaak veel hoofdbrekens. Het is een chaos, waarbij men soms door de bomen het bos niet meer ziet. De
verleiding is soms groot om het bijltje erbij neer te gooien.
Dan is er nog de onderschatting bij veel studenten van het laatste onderdeel: het schrijven van conclusie en
discussie. Men denkt dit in hooguit een paar dagen te kunnen afronden, maar dit is beslist niet realistisch.
Soms heeft de student de vertraging niet in de hand, bijvoorbeeld als deze wordt veroorzaakt door derden.
In dat laatste geval is het verstandig om ervoor te zorgen geen tijd te verliezen. Men kan alvast (voorlopige)
hoofdstukken schrijven, bijvoorbeeld over de gelezen literatuur die men heeft gelezen, over de methode etc.
Maar het is meteen ook een waarschuwing om verzameling van data niet uit te stellen en er zo snel als
mogelijk mee te beginnen nadat het projectvoorstel is goedgekeurd.
Vastlopen tijdens de analysefase komt veel voor en hoeft niet verontrustend te zijn. Het overkomt ook ervaren
onderzoekers. Het kan een indicatie zijn dat men wat afstand moet nemen van het materiaal. Raak niet in
paniek, neem afstand, laat de scriptie even voor wat het is, en begin dan weer met goede moed. Maar dit mag
niet eindigen in te lang uitstellen om de draad weer op te pakken. Door even wat afstand te nemen, herwint men
vaak het overzicht over de materie. Een nieuwe opzet maken, een nieuw stuk schrijven helpt soms om ‘los’ te
komen als men is vastgeraakt. Kijk weer naar de probleemstelling en begin met op te schrijven wat de meest
boeiende resultaten zijn. Wat is nieuw, wat is anders dan men had verwacht?
Bij de voorbereiding van het afstudeerproject is het zeer belangrijk om een realistische planning te maken. Dat
voorkomt dat men zichzelf onmogelijke doelen stelt en dat er verkeerde verwachtingen worden gewekt bij de
student zelf, de begeleider of de projectpartner. Zelfkennis is belangrijk en het is goed om rekening te houden
met vertragende omstandigheden zoals een (part time) baan, andere studieverplichtingen of persoonlijke
omstandigheden. Vooral de stage die ook tijdens het derde jaar wordt gelopen, kost dorgaans meer tijd dan de
student zich van te voren realiseerde.
De hierboven vermelde data (een overzicht vind je ook in bijlage) zijn vooral bedoeld als ondersteuning bij de
eigen meer concrete planning. De ervaring leert dat de meeste studenten die zich slecht aan deze deadlines
houden, uiteindelijk in de problemen komen.
Besteed de tijd aan de scriptie compact. Zo nu en dan een uurtje werken aan de scriptie schiet niet op. Voor men
er dan weer in zit, is de tijd om. Daarom is het meestal geen goed idee om veel andere tijdrovende activiteiten
(zoals een nieuwe of een drukke baan) te combineren met het schrijven van een scriptie.
Ook kan men overleggen met de begeleider om vaste afspraken te maken wanneer men behoefte heeft aan een
strakkere planning en meer structuur.
De belangrijkste factoren bij vertraging zijn dat studenten te laat beginnen aan hun scriptie en dat ze over het
algemeen minder tijd besteden aan hun scriptie dan de tijd die er officieel voor staat. Hoe minder uren per
week men aan het project besteedt, hoe langer het duurt voordat het is afgerond. Ook de vele praktische
22

zaken worden vaak onderschat: het krijgen van de goedkeuringen, het vinden van een geschikte datum voor
de verdediging, het inleveren van de nodige exemplaren en het uploaden via safe assignment.
Ook de kwaliteit van de begeleiding, problemen tijdens de uitvoering of geringe betrokkenheid van de
organisatie in het veld worden door studenten genoemd als oorzaken van vertraging.
Wat men in ieder geval niet moet doen, is het tempo verlagen en het werk aan de scriptie gedurende lange tijd
op een laag pitje zetten. Dan raakt men de draad kwijt en kost het later extra tijd en moeite om ‘er weer in te
komen’. Belangrijk is het om zichzelf een aantal duidelijke deadlines te stellen, en hierover met de begeleider
afspraken te maken.
Ook is het belangrijk om op tijd aan de bel te trekken als men er echt niet uitkomt, veeleer dan in een cirkel te
blijven ronddraaien. Dat moet in eerste instantie bij de afstudeerbegeleider, maar kan ook bij medestudenten,
de coördinator bachelorscripties en de studieadviseur.
2. Problemen tussen student en afstudeerbegeleider
Ook al heeft men goede afspraken gemaakt, er kunnen altijd problemen optreden tussen de student en de
afstudeerbegeleider. Zoals eerder is besproken, is het van belang om meningsverschillen of onvrede onderling
bespreekbaar te maken. Dat past binnen de vertrouwensrelatie die men met elkaar aangaat. Toch zal dit niet
altijd mogelijk zijn. Bij sommige conflicten blijkt dat de afstudeerbegeleiders klagen over studenten die niet
open staan voor kritiek en suggesties. De betrokken studenten klagen erover dat zij zich te weinig moreel
gesteund voelen en te weinig concrete aanwijzingen en steun krijgen. Problemen kunnen dan voorkomen
worden door dat met elkaar te bespreken, maar in de praktijk blijkt dat niet altijd te gebeuren. Studenten,
maar ook begeleiders, vinden dat vaak te bedreigend. Als een dergelijk conflict voortsuddert, wordt het
onderlinge vertrouwen ondermijnd. Dan is er soms een derde nodig om het probleem te helpen oplossen. Als
men er niet uitkomt met de begeleider, kan de student naar de coördinator bachelorscripties gaan en vragen om
bemiddeling. De coördinator zal beide partijen horen. Ook een gesprek met de studieadviseur kan helpen.
Problemen moeten dus in eerste instantie direct met de begeleider worden besproken, en liefst zo snel als mogelijk.
Probeer dit vooral niet via de e-mail met je begeleider op te lossen, maar maak het bespreekbaar in een persoonlijk
gesprek. Toch is het evenzeer raadzaam om niet te lang te wachten met het maken van een afspraak met de
coördinator bachelorscripties wanneer men er met de begeleider niet uitkomt. Dan kan er in onderling overleg worden
bekeken wat mogelijke oplossingen zijn. Ook andere meer persoonlijke problemen (bijvoorbeeld ernstige ziekte of
ongeval) die voor vertraging kunnen zorgen worden best zo snel als mogelijk gemeld bij zowel de begeleider als bij de
coördinator bachelorscripties. Het op tijd signaleren van problemen is ook een noodzakelijke voorwaarde om in
aanmerking te komen voor uitstelregelingen. Elk jaar opnieuw blijkt dat studenten hier al te lang mee wachten.
Een andere begeleider zoeken is in de regel niet aan te raden. Docenten staan er niet om te springen om een
dergelijk avontuur aan te gaan. Ook voor de student is deze optie weinig aantrekkelijk. Men moet met een
andere begeleider vaak weer grotendeels opnieuw beginnen. Veranderen van begeleider kan niet door
eenvoudig opzeggen van de eerste begeleider via een e-mail, maar vereist een mondeling gesprek met hem of
haar. Ook moet de nieuwe begeleider hiervan op de hoogte gesteld worden.
3. Uitstelregeling
Een uitstelregeling kan alleen getroffen worden wanneer de student en/of de studieadviseur op tijd problemen
heeft gemeld bij de individuele begeleider en bij de coördinator bachelorscripties. Ernstige en/of langdurige
ziekte komen in aanmerking evenals ernstige persoonlijke problemen.
Ernstige problemen bij de begeleiding komen in aanmerking, maar niet zonder dat de coördinator van de
bachelorscripties beide partijen gehoord heeft. Zo kan het voorkomen dat een begeleidende docent de
begeleiding niet kan afronden door ziekte of omdat hij/zij een andere baan krijgt. Geen geldige redenen zijn in
de regel problemen die met planning te maken hebben (bijvoorbeeld vertraging bij dataverzameling wanneer
23

die te laat is gestart, of vertraging omdat men ‘ook’ stage loopt), of te voorziene problemen met het vinden van een
geschikte verdedigingsdatum n.a.v. andere verplichtingen of vakanties van begeleider of meelezer (deze moeten
immers van te voren besproken zijn).
De uitstelregeling biedt slechts beperkt extra mogelijkheden inzake tijd. Steeds zal eerst onderzocht worden of het
mogelijk is om alsnog een GO te ontvangen uiterlijk 22 juni 2013. Alleen in zeer ernstige omstandigheden is dus langer
uitstel mogelijk. Men moet ook steeds bedenken dat de zomerperiode slechts zeer beperkt soelaas brengt omdat de
meeste begeleiders en meelezers dan ook met vakantie gaan, en dit niet steeds in dezelfde periode. Dit beperkt in elk
geval de reële mogelijkheden van het uitstel.
Ernstige problemen, zoals hierboven beschreven komen slechts in een kleine minderheid van alle
afstudeerbegeleidingen voor. Het is dus niet nodig om zich te laten afschrikken door het bovenstaande, of door
gruwelverhalen van andere studenten. De meeste studenten (en begeleiders) kijken met plezier terug op hun
afstudeerproject.
24

Bijlage. Overzicht planning en deadlines
Datum Wat Wie
September (weken 36-39) Keuze onderwerp
Afspraken maken met afstudeerbegeleider en
kiezen meelezer
Goede / realistische planning maken
1 e versie projectvoorstel schrijven
student
uiterlijk 12 oktober (week 40) Eerste versie projectvoorstel indienen
aan: stierman@bmg.eur.nl
Overzicht gegevens mailen voor 17u (formulier 1) en: in postvak bij OSC
week 42 of ten laatste 43 Mondeling overleg tussen student en begeleider student en begeleider
weken 43 – 46 Projectvoorstel verder uitwerken / verbeteren student
uiterlijk 23 november Definitief voorstel inleveren bij afstudeerbegeleider en
meelezer
circa 30 november GO/NO GO beslissing vanwege afstudeerbegeleider,
eventueel senior supervisor en
meelezer
week 48 Mondelinge afspraak om beslissing GO/NO GO toe
te lichten
begeleider en student
weken 49- 50 NO GO: projectvoorstel bijwerken
GO: begin 2 e fase scriptie
student
uiterlijk 14 december Bij NO GO inleveren aangepast voorstel bij afstudeerbegeleider, eventueel
senior begeleider en meelezer
uiterlijk 21 december Definitieve GO/NO GO / wanneer dit niet lukt kan
het daarna maar is de kans op het niet halen van
21 juni reëel.
vanwege afstudeerbegeleider
uiterlijk 21 december voor 12u Uiterlijke aanleverdatum overzicht gegevens
(formulier 2) en projectvoorstel
december – juni
ten laatste vanaf week 5
- Voorbereidende activiteiten
(onderzoeksinstrumenten, steekproef etc)
- Data verzamelen en analyseren
Schrijven, waaronder:
- Beginnen met conclusie en discussie
ten laatste in weken 20 en 21
Ten allerlaatste begin week
23 (dan rest er nog enige tijd
voor verbetering)
Ten allerlaatste begin week Inleveren van het door de begeleider en eventueel
24
supervisor, goedgekeurd concept bij de meelezer
21 juni Uiterlijke datum waarop een GO moet verkregen
zijn
25
aan scriptie coördinator via vak bij
OSC en digitaal aanleveren aan:
stierman@bmg.eur.nl
student
Inleveren concept bachelorscriptie bij begeleider en eventueel
supervisor
28 juni Aanbevolen datum waarop de scriptie ten laatste is
verdedigd
31 augustus Uiterste datum verdediging in studiejaar 2012-2013
bij meelezer
vanwege begeleider, eventueel
supervisor en meelezer