O:\leerplan-2002\3de graad TSO - VVKSO - ICT-coördinatoren

Studierichting
Houttechnieken
Derde graad TSO
VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK
1ste leerjaar/2de leerjaar
SECUNDAIR ONDERWIJS
Guimardstraat 1 - 1040 BRUSSEL
LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS
- Licap-uitgave - Brussel -
Licapnummer: D/1992/0279/064
december 1992

HOUTTECHNIEKEN
LESSENTABEL
1ste lj. 2de lj.
1 Basisvorming 12 12
2 Optie
AV Godsdienst 2 2
AV Aardrijkskunde 1 1
AV Frans 2 2
AV Geschiedenis 1 1
AV Lichamelijke opvoeding 2 2
AV Nederlands 2 2
AV Wiskunde 2 2
2.1 Studierichting (fundamenteel gedeelte) 20 20
PV Praktijk/Stages Hout (x) 8 8
TV Elektromechanica/Elektronica/Hout/Mechanica (x) 2 1
Meet- en regeltechnieken
TV Elektromechanica/Hout/Mechanica (x) 1 1
Sterkteleer
TV Hout 9 10
Beroepseconomie (x) 0 1
Laboratorium (x) 2 2
Stijlleer-vormgeving (x) 0 1
Technisch tekenen (x) 4 4
Technologie (x) 3 2
2.2 Complementair gedeelte: maximum 4 4
- Te kiezen uit de vakken en/of de specialiteiten opgesomd in het Besluit van de Vlaamse Executieve van 5
juni 1989 tot vaststelling van de algemene vakken, de kunstvakken, de technische vakken en de praktische
vakken.
- Wanneer in het complementair gedeelte één of meer vakken gekozen worden die ook voorkomen in de
basisvorming of in het fundamenteel gedeelte dan vervallen deze vakken niet in de basisvorming, noch in
het fundamenteel gedeelte.
- Pedagogische aanbevelingen:
PV Praktijk/Stages Hout (x) 2• 2•
TV Hout
Laboratorium (x) 1• 1•
Stijlleer-vormgeving (x) 1• 0
Technologie (materialen) (x) 0 1•
(x) Voor deze vakken is het leerplan in deze brochure opgenomen.
(•) Deze aanduiding staat voor uitbreiding van het aantal lessen voorzien in de basisvorming of in het
studierichtingsgedeelte.

INHOUD
1 BEGINSITUATIE .................................................... 4
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ...................................... 4
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN ......................... 5
4 RELATIE TUSSEN DE DOELSTELLINGEN, DE EVALUTIE EN DE
GEINTEGREERDE PROEF ........................................... 7
5 TAXONOMIE ....................................................... 8
6 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN ..................................... 8
PV Praktijk/Stages Hout ............................................... 9
TV Elektromechanica/Elektronica/Hout/Mechanica
Meet- en regeltechnieken ........................................... 17
TV Elektromechanica/Hout/Mechanica
Sterkteleer ....................................................... 23
TV Hout
Beroepseconomie .................................................. 37
TV Hout
Laboratorium .................................................... 46
TV Hout
Stijlleer-vormgeving ................................................ 58
TV Hout
Technisch tekenen ................................................. 62
TV Hout
Technologie ....................................................... 69
7 BIBLIOGRAFIE ..................................................... 86
blz.

- 4 -
Werken aan het christelijk-gelovig opvoedingsproject is een opdracht van de hele schoolgemeenschap.
Deze uitdaging is zeker geen aangelegenheid van de leraar godsdienst alleen. Elk vak kan
in zijn dialoog met de werkelijkheid een eigen bijdrage leveren tot een christelijk geïnspireerd
zoeken naar waarheid. Elk vak biedt de kansen en de mogelijkheden om tot waardenverheldering
of gelovige duiding te komen. In elk vak kunnen leraars vanuit een dialogale houding jonge
mensen aanzetten tot een christelijk-ethische reflectie op de inhouden, tot een houding van verwondering
en bewondering, van solidariteit, van eerbied en dankbaarheid.
In de beschrijvingen van de studieprofielen is de dimensie van het christelijk-gelovig opvoedingsproject
steeds op de achtergrond aanwezig. Hier en daar wordt uitdrukkelijk op de mogelijkheden
gewezen om het opvoedingsproject vanuit de componenten of de eigenheid van de studierichtingen
concrete gestalte te geven.
1 BEGINSITUATIE
De opleidingen 'Hout- en bouwkunde' en 'Houttechnieken' 2de graad krijgen een normaal en noodzakelijk
vervolg in de 3de graad 'Houttechnieken'.
In de 2de graad zijn de leerinhouden naar enkelvoudige technische verwezenlijkingen gericht.
In de 3de graad Houttechnieken worden de leerinhouden van Technisch tekenen, Technologie en Praktijk in een
toegepaste vorm verwerkt.
Een zekere mate van ruimtelijk inzicht en een goede kennis van de enkelvoudige materialen en dito constructies
is een noodzaak.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
Als basis voor de algemene doelstellingen verwijzen we naar de studieprofielen die door de Sectorcommissie
Hout van de VLOR zijn uitgewerkt. (Document 1991-1992 ...) (*)
Het lijkt ons absoluut noodzakelijk dat elke school over dit document zou beschikken en het zou gebruiken als
basisdocument bij het bespreken van het studieprofiel. Omwille van de lijvigheid van het document kunnen wij
in het plaatsbestek van dit leerplan slechts enkele summiere gegevens overnemen.
2.1 Algemene kennis
- Praktische taalbeheersing bezitten.
- Over een vakspecialiteit een gesprek voeren.
- Kritische zin bezitten.
- Een christelijke ingesteldheid verwerven.
2.2 Beroepsgerichte kennis
- Technieken over planning en organisatie beheersen.
- Technisch rapporteren.
- Kennis hebben over de aankoop van grondstoffen en gereedschappen.
- Werkvoorbereidingen opstellen voor enkelvoudige uitvoeringen en voor serieverwerkingen.
- Machines instellen en sturen.
- Prijsbewust denken in functie van kwaliteit en stabiliteit bij schrijn- en timmerwerkuitvoeringen.
- Principes die aan de basis van meubelstijlen liggen, kennen om deze in passende situaties te transfereren.
(*) Rapport betreffende profielen en opleidingen in de houtsector
Vlaamse Onderwijsraad, Jozef II-straat 68, 1040 Brussel.

- 5 -
- Begrippen van thermische en akoestische isolatie kennen.
- Kwaliteitsbewust denken en handelen.
- De computer integreren.
2.3 Vereiste vaardigheden
- De voorhanden zijnde machines instellen en bedienen.
- Verspaningstechnieken toepassen.
- Gereedschappen verantwoord instellen.
- Zin voor afwerking tonen.
2.4 Vereiste persoonlijkheidskenmerken
De volgende kenmerken in zekere mate bezitten:
- doorzettingsvermogen,
- zin voor verantwoordelijkheid,
- flexibiliteit,
- zin voor nauwkeurigheid,
- bereidheid tot navorming,
- kwaliteitsbewust handelen,
- zin voor veiligheid en hygiëne,
- ambitieuse ingesteldheid,
- creativiteit.
2.5 Verdere studies
- Een 3de specialisatiejaar van de 3de graad.
- Hoger onderwijs van het korte type (graduaat) of het lange type (voor de allerbesten).
- Onderwijs voor sociale promotie.
- Pedagogisch hoger onderwijs (Technisch regentaat).
2.6 Tewerkstellingsmogelijkheden
- Zelfstandige (eventueel na enkele jaren ervaring en verdere bijscholing)
- In houtbewerkende en houtverwerkende bedrijven:
. als technicus, bedienaar-programmeur van CNC-machines, medewerker op het studiebureel of op het
planningsbureel,
. als technisch-commercieel medewerker.
- In toeleveringsbedrijven voor de houtsector, de meubelhandel, de houthandel in een technisch commerciële
functie.
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN
3.1 Vakkenintegratie
In de 3de graad van de studierichting 'Houttechnieken' moet speciaal gelet worden op de noodzakelijke binding
van de verschillende leerinhouden over de vakken heen.
Door de idee van integratie tussen TV en PV krijgen de technische vakken een meerwaarde. De leerinhouden
worden hier in een gerichte vorm verwerkt langs voorbeelden gehaald uit het produceren.
Om te komen tot een goede coördinatie en om overlappingen te vermijden, is het noodzakelijk om per graad
gezamenlijk de jaarplannen op te stellen. Dit geldt ook voor de combinatie Laboratorium met Materialen
enerzijds en voor Technologie constructies en Technisch tekenen anderzijds.

- 6 -
Als voorbeeld van een dergelijke horizontale planning vernoemen we het onderdeel "trappen". Zowel in
Technologie, in Technisch tekenen als in Praktijk komt dit gegeven aan bod. Alle soorten trappen kunnen in
elk vak uitvoering verwerkt worden.
Naargelang de afspraken over deze leerinhouden kan in Technisch tekenen een trap met gebogen binnenwand
getekend worden, in Technologie kunnen de verdrijvingen aan bod komen en in de Praktijk kan een kuipstukverbinding
uitgevoerd worden.
Er zijn uiteraard nog enkele andere invalshoeken die een verrijking voor elk vak garanderen. Zonder in
extremen te vervallen is het mogelijk deze aspecten regelmatig in de verwerking van de leerinhouden in te
lassen.
3.2 Kwaliteitszorg
De IKZ-gedachte kan zonder veel theorie in elk vak ingang vinden. Zowel bij het opstellen van de werkvoorbereiding,
als naar de uitvoering van een opdracht, zowel in TV als in PV, wordt het streven naar kwaliteit
meeverrekend.
Telkens kunnen de stappen: plannen, uitvoeren, evalueren en bijsturen ingecalculeerd worden, zodat zij na
enige tijd bij de leerlingen als een spontane attitude optreden.
Leerlingen vertrouwd maken met een zekere vorm van zelfcontrole is eveneens aan te bevelen.
3.3 Integratie informatica
Waar in de 2de graad in basisinformatica werd voorzien, volgt in de 3de graad de volledige integratie in de
technische en praktische vakken.
Bij de keuze van de oefeningen zal men daar terdege rekening mee houden.
In elk vak kan men het gebruik van de computer integreren, maar de integratie naar verschillende vakken samen
biedt meer mogelijkheden. Zo is het mogelijk dat uitvoeringen in het vak Technisch tekenen gebruik maken
van de informatie uit het vak Materialen en dat hierop verder gewerkt wordt in Laboratorium. Bij de stap naar
Praktijk kan de tekening een aanvulling krijgen in functie van de uitvoering. De computer kan eveneens een
hulp zijn bij de uiteindelijke prijsberekening.
In een speciale verwerking met de computer is voorzien als de school over een CNC-machine beschikt. Het
Technisch tekenen zal dan evolueren doordat men rekening houdt met de principes van verspanen die aan de
machine uitgevoerd worden.
Bij het tekenen van raamuitvoeringen moet in eerste instantie de op school aanwezige frezenset verwerkt
worden. Door de welbepaalde eigenschappen van de frezenset krijgt de tekening een specifieke opbouw.
3.4 Veiligheid en gezondheid
Vanuit een steeds sterker wordend milieu- en veiligheidsbewustzijn, worden er in elk vak elementen veiligheid
en gezondheid ingebouwd.
Het is bovendien nodig dat wettelijke voorschriften met betrekking tot veiligheid en gezondheid in de houtbewerking
aan de leerlingen meegedeeld worden.
In elke opdracht kan ruimte worden voorzien om deze belangrijke elementen te verwerken. Bijvoorbeeld:
- veiligheid bij het instellen van machines,
- bescherming bij het gebruik van grondstoffen,
- veiligheid bij afwerkingstechnieken,
- veiligheid in de lokalen: onder andere lab, praktijk.
Zeker met betrekking tot de afwerkingstechnieken (spuittechnieken) zal men rekening moeten houden met de
bepalingen van Vlarem II.

3.5 Europese dimensie
- 7 -
Er zijn tal van mogelijkheden om de opleiding te oriënteren naar een Europese dimensie, bijvoorbeeld door:
- het kennen en toepassen van de Europese normen,
- milieuproblemen in een ruimer perspectief te zien,
- contacten met buitenlandse opleidingsvormen,
- uitwisseling op leerlingenniveau,
- culturele uitwisseling in functie van de opleiding bijvoorbeeld met betrekking tot design.
3.6 Evaluatie
Om het in de gedachten van IKZ te formuleren: evaluatie moet 'een bestendige verwerking' krijgen.
Benevens de evaluatiemomenten die door elke leraar in zijn jaarplan verwerkt zijn, moeten we de leerlingen
modellen aanbieden waardoor ze langs zelfevaluatie hun leerproces kunnen bijsturen.
Door regelmatige en goed geplande evaluatiebeurten kunnen we zowel het proces als het produkt van fouten
vrijwaren.
Zo wordt er gewerkt aan een mentaliteit waarbij ook de persoonlijke vaardigheden worden geactiveerd.
3.7 Relatie tot het bedrijfsleven
Omdat niet alle recente machines op de scholen kunnen aanwezig zijn is het noodzakelijk om met de bedrijven
uit de regio concrete afspraken te maken om op regelmatige tijdstippen minstens observatiestage te kunnen
lopen. Voor bepaalde onderdelen van dit leerplan zal het zelfs nodig zijn om de machines van de bedrijven te
kunnen gebruiken, indien de school niet zelf over de apparatuur beschikt (zie CNC).
4 RELATIE TUSSEN DE DOELSTELLINGEN, DE EVALUATIE EN DE GEINTEGREER-
DE PROEF
- In zijn taak als didacticus heeft de leraar een plannings- en voorbereidingstaak: hij zet het leerplan om in een
jaarplanning en de verschillende leerinhouden en doelstellingen zet hij om in een aangepast didactisch
proces. De leraar heeft uiteraard ook een beoordelingstaak: hij moet de kennis, de vaardigheden en de
attitudes van de leerlingen objectief evalueren in functie van de doelstellingen.
- Een verantwoorde evaluatie vertrekt dus van duidelijk geformuleerde en operationele lesdoelstellingen. In
dit leerplan worden geen les-, maar leerplandoelstellingen geformuleerd, die een lessenreeks overspannen.
Alle leerplandoelstellingen van de vakken van het studierichtingsgedeelte worden omvat door de algemene
doelstellingen van de studierichting. De einddoelstellingen sluiten op hun beurt aan bij het studie- of
beroepsopleidingsprofiel dat wij in de 3de graad duidelijk nastreven en dat een probleemloze overstap naar
een functie- of beroepsprofiel moet kunnen garanderen. Dit functie- of beroepsprofiel werd door de
beroepsfederaties geformuleerd binnen de voormalige Hoge Raad voor het Technisch en Beroepsonderwijs
of binnen de huidige sectoriële commissies van de Vlaamse Onderwijsraad.
Een leraar die zijn evaluatie ernstig wil opvatten, moet zich dus bewust zijn van de verschillende
doelstellingen die hij minimaal moet bereiken om tenslotte aan het studieprofiel te beantwoorden.
- In het totale toetsingsmechanisme moet de leraar aandacht hebben voor de permanente evaluatie of het
dagelijks werk (zeker voor de praktische vakken), voor de formatieve toetsen (waarin de foutenanalyse en
de remediëring een belangrijke rol spelen) en voor de summatieve toetsen of voor de examens.

- 8 -
Binnen het evaluatiesysteem neemt de geïntegreerde proef een speciale plaats in. De relatie tussen de
geïntegreerde proef, de einddoelstellingen en het nagestreefde studie- of beroepsopleidingsprofiel moet de
leraar duidelijk voor ogen staan.
De geïntegreerde proef die in de loop van het 2de leerjaar van deze 3de graad moet georganiseerd worden,
wil het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes gericht op de beroepsactiviteit evalueren en omvat de
vakken van het fundamenteel optioneel gedeelte. De geïntegreerde proef heeft een vakoverschrijdend, een
beroeps- en realiteitsgericht karakter.
De proef kan de vorm aannemen van een project dat vanaf het begin van het schooljaar opgebouwd wordt
en waarvan het zwaartepunt op het einde van het schooljaar ligt. Ook een eindwerk of een praktische
realisatie kan op dezelfde wijze langzamerhand tot stand komen.
Het concept, het ontwerp, de realisatie van de proef moet van bij het begin van het 2de leerjaar van de 3de
graad aandacht krijgen. De aanstelling van de beoordelingsjury, die voor een groot deel uit deskundige
buitenstaanders moet bestaan, dient ook in het begin van het schooljaar te gebeuren.
Samenvattend kunnen wij besluiten dat bij de interpretatie van dit leerplan voor de 3de graad niet voorbijgegaan
kan worden aan het studieprofiel, de einddoelstellingen en de evaluatie ervan in de geïntegreerde proef.
5 TAXONOMIE
Voor de Technische Vakken (TV) is dit leerplan opgesteld in de vorm van leerinhouden en verwerking
die samen de doelstellingen vormen. Het minimum niveau van de verwerking wordt ook aangegeven.
Hiervoor wordt de taxonomie van BLOOM toegepast met de volgende afkortingen:
K = Kennen B = Begrijpen T = Toepassen
A = Analyseren S = Synthetiseren E = Evalueren
Voor de Praktische Vakken (PV) maakt men gebruik van de taxonomie voor de psychomotorische
doelstellingen volgens BRION, met de volgende afkortingen:
W = Waarnemen N = Nabootsen
I = Inoefenen B = Beheersen
De B en U in de kolommen betekenen basis en uitbreiding.
De basisdoelstellingen MOETEN bereikt worden.
6 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN

- 9 -
PV Praktijk/Stages Hout 1ste en 2de leerjaar: 8 u./w. (+ 2 u./w.)
1 BEGINSITUATIE
In de 2de graad 'Houttechnieken' en 'Hout- en bouwkunde' werd de basis van uitvoeren naar enkelvoudige
opdrachten georiënteerd. De leerlingen hebben de machines en de uitvoeringen ervaren als gericht naar een
welomschreven opdracht.
De werkmethode werd samen met de leerlingen opgesteld, maar onder volledige verantwoordelijkheid van de
leraar. De opdrachten waren zuiver opgesteld en zo uit te voeren. Zodoende leerde men de eigenheid van elke
uitvoering en van elke machine kennen.
De leerlingen kennen dus de principes van zagen, schaven, frezen, boren en schuren en kunnen ze uitvoeren.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
2.1 Beroepsgerichte vaardigheden, kennis en inzicht
- Houtbewerkingsmachines kennen en inschakelen in een welbepaald uitvoeringsplan.
- Machines instellen in functie van een goed omschreven uitvoering.
- De elementen bij verspaning van hout kennen en ontleden; aanpassingen voorstellen die een verbetering
naar verspaning toe inhouden.
- De veiligheidsvoorschriften bij het werken met machines kennen en toepassen met betrekking tot:
@ het voorkomingsbeleid,
@ de afscherming van draaiende en snijdende delen,
@ de aanduiding van rotatiefrequentie van snijdende delen,
@ de instructiekaarten.
- CNC situeren in de totaliteit van het produceren:
@ toepassingen aangeven,
@ mogelijke uitvoeringen met voorhanden zijnde machines interpreteren en toepassen.
- Afwerkingstechnieken kennen en toepassen:
@ de eigenschappen van de produkten kennen en hun toepassing verantwoord uitvoeren,
@ de etikettering ontleden en eventuele veiligheidsvoorschriften verklaren,
@ spuittechnieken kennen en toepassen om tot een optimale uitvoering te komen,
@ milieubewust omgaan met produkten.
- Langs contacten met de nijverheid brede ervaringen opdoen.
- Werkmethodes opstellen en interpreteren in functie van een welomschreven opdracht.
- Kennis hebben van alle materialen die in elke opdracht verwerkt worden.
- De keuze van de materialen bepalen volgens de voorschriften van de opdracht en verantwoorden in functie
van de afwerking.
- Verbindingen en middelen bepalen die de meeste garantie geven op kwaliteitsuitvoeringen.
- Lijmen kiezen die voldoen aan de vooropgestelde kwaliteits- en uitvoeringsplanning.

- 10 -
- De keuze van de verbindingen verantwoorden in functie van de uitvoeringsmogelijkheden in de werkplaats,
en in het perspectief van het kwaliteitsstreven van de opdracht.
- De organisatie van de werkplaats bepalen om tot een optimale verwerking van de opdracht te komen.
- Deelopdrachten plannen en uitvoeren.
- Varianten voorstellen en uitvoeren bij bestaande werkmethoden.
2.2 Attitudes
De IKZ-gedachte integreren in elke opdracht om langs bestendige zelfcontrole tot een goed resultaat te komen.
- Verantwoordelijkheidszin activeren.
- Respect voor het werk en de eigendom van anderen opbrengen.
- Nauwgezetheid tonen.
- In groep kunnen werken.
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN
- Praktijk is hier opgevat als een synthese-activiteit waarin men plant, toepast en uitvoert wat men in de
technische vakken theoretisch aanbracht.
Een juiste werkmethode vormt de basis voor de planning. Het produkt is een middel, maar wel een
belangrijk middel om alle uitvoeringen te leren beheersen. Het proces, de werkmethode vormt de basis voor
de verwerking.
- Het is aangewezen om de praktische uitvoeringen ook te toetsen op hun waarde; dit gebeurt in het Laboratorium.
Een bestendige wisselwerking tussen Praktijk en Laboratorium is noodzakelijk.
- De geïntegreerde proef is een belangrijk element in de praktijkopleiding. In de loop van de praktijkuren zal
aan de opbouw van de geïntegreerde proef gewerkt worden. Bij deze geïntegreerde proef is een wisselwerking
school-bedrijf van kapitaal belang. Binnen de geïntegreerde proef zou in complementariteit tussen de
verschillende leerlingen van één klas aan de totaalopdrachten (zie punt 1.2) moeten kunnen worden gewerkt.
- De leerinhouden PV worden hoofdzakelijk in het praktijklokaal verwerkt. Het technisch lokaal en het Lab
zouden in optimale omstandigheden steeds bereikbaar moeten zijn om elementen als "plannen, onderzoeken,
en andere" in te schakelen.
- Bij het onderdeel Afwerkingstechnieken (Spuittechnieken) moet rekening gehouden worden met de
bepalingen van Vlarem II. Bij alle aspecten van de Praktijk is veiligheid en ongevallenpreventie essentieel.
- Bij het plannen van speciale opdrachten kunnen halffabrikaten vanuit andere klassen en zelfs uit de
nijverheid betrokken worden.
- Stages zullen ook in het TSO stilaan een verworvenheid moeten worden om de leerlingen de kans te geven
hun kennis uit te breiden naar de volgende gebieden:
@ Ontwerp en planning
@ Werkpoststudie
@ Produktieprocessen
@ Nieuwe technologieën (voor CNC indien de school hierover niet zelf beschikt)
@ Sociale vaardigheden.

- 11 -
Bepaalde scholen hebben hierin een traditie, voor andere zal dit stilaan moeten opgebouwd worden.
Hoeveel uren Stages binnen de 8 u. PV Praktijk/Stages ingericht worden, is afhankelijk van de lokale
situaties. Hierbij spelen elementen als de contacten met het plaatselijk bedrijfsleven, de complementariteit
van de uitrusting in de stagebedrijven tegenover de infrastructuur van de school een belangrijke rol. Met
betrekking tot de vorm van de stages (blokstages of alternerende stages) willen wij geen dwingende
uitspraken doen. Uiteraard zal de stagebegeleider er steeds moeten op toezien dat de stage voldoende echte
"leerervaringen" inhoudt. Hiervoor zijn een degelijke voorbereiding, een ernstige begeleiding, een grondige
evaluatie en nabespreking absolute voorwaarden. Voor de stage-organisatie verwijzen wij naar de ministeriele
omzendbrief SOZ(91)15 van 10.7.1991.
4 LEERINHOUDEN, COGNITIEVE EN MOTORISCHE LEERPLANDOELSTELLINGEN

PV Praktijk/Stages Hout 1ste en 2de leerjaar: 8 (+ 2) u./w.
Nr. LEERINHOUDEN COGNITIEF MOTORISCH W N I B
1 HET VERSPANEN
- Snijhoek
- Vrijloophoek
- Spaanhoek
- Snijsnelheid
- Omtreksnelheid
- Aanvoersnelheid
- Handaanvoer
- Automatische aanvoer
- Meeloop
- Tegenloop
2 HET NOODZAKELIJKE EERSTE
ONDERHOUD VAN DE MACHINES
3
3.1
- Snijdende delen
- Beschermende delen
- Overbrengingen
VERSCHILLENDE VORMEN VAN
VERSPANEN
In massief hout
- Langshout
- Dwarshout
De begrippen bij verspanen verklaren in
functie van:
- zagen,
- schaven,
- frezen,
- boren,
- draaien,
- schuren.
Controle uitvoeren op de standtijd van de
snijdende delen.
De best geschikte snelheden instellen.
Aan de hand van notities de standtijd van
de snijdende delen verklaren.
De verschillende vormen van verspanen
verklaren naar gelang van:
- snijgereedschap,
- machine,
- te verwerken materiaal.
Het verspanen oordeelkundig uitvoeren.
Elke machine instellen en bedienen met
inachtname van de veiligheidsvoorschriften
(zie instructiekaarten).
Snijdende delen vervangen en instellen.
Regelmatige controle op elk onderdeel
uitvoeren:
- snijdende delen,
- overbrengingen,
- veiligheidsvoorzieningen.
De verschillende verspaningen uitvoeren.
De best geschikte snijgereedschappen kiezen
bij een goedomschreven opdracht.
B
B
B
B
B
B
- 12 -

3.2 In plaatmaterialen
- Hout
- Verlijmd met kunststof
- Kunststof
4 DE SPECIFIEKE EIGENSCHAPPEN
VAN ELKE MACHINE
- Mechanische bouw
- Elektrisch schema
- Bediening
- Veiligheid
5 DE WERKMETHODE
- Omschrijven van de opdracht
- Ontleding van de uitvoeringen
- Uitvoeringen rangschikken
- Specificiteit van elke uitvoering
- Evaluatie van de uitvoeringen
6 MEUBELUITVOERINGEN
-Stoel
- Tafel
-Kast
-Bed
- Bureau
De verschillen tusen handaanvoer en automatische
aanvoer interpreteren.
De consequenties voor het snijgereedschap
verklaren.
Elke machine ontleden in:
- vaste delen,
- bewegende delen,
- specifieke voorschriften.
Een werkmethode opstellen voor elke opdracht.
De organisatie van een werkpost verklaren.
Inzien hoe een volgorde van uitvoeringen
is opgebouwd.
Eventuele verbeteringen uitwerken.
Een uitvoering plannen en produceren met
inachtname van:
- materiaalkeuze,
- beschikbaar machine-arsenaal,
- voorziene afwerking,
- tijdschema.
Gebruik maken van apparatuur die een
hoge graad van veiligheid garandeert.
Elke bewerking bij elke machine op een
ergonomische en veilige manier uitvoeren.
Planmatig werken:
- de organisatie van elke werkpost efficient
uitvoeren,
- notities nemen van elke onderdeel,
- gelijkaardige uitvoeringen samen plannen,
- deelopdrachten afzonderlijk verwerken.
Alleen en(of) in groep elke uitvoering eigenhandig
instellen en verrichten:
- telkens veiligheidsinstructies in acht nemen,
- regelmatige controles uitvoeren.
B
B
B
B
- 13 -

7
7.1
7.2
7.3
7.4
Nr. LEERINHOUDEN COGNITIEF MOTORISCH W N I B
SCHRIJNWERKCONSTRUCTIES
Ramen
- Enkelvoudige ramen
- Samengestelde ramen
Deuren
- Binnendeuren
- Buitendeuren
Trappen
Dakconstructies
8 HET VERSPANEN VAN HOUT IN
HET TOTAALCONCEPT VAN
PRODUCEREN
-Ontwerp
- Uitvoering
- Werkmethode
- Afwerking
Vanuit een tekening een raamconstructie
opbouwen en uitvoeren.
Rekening houden met voorgeschreven
hang- en sluitwerk.
De specificiteit van deuren met betrekking
tot de uitvoering verklaren.
In de voorgeschreven afwerking van de
uitvoering voorzien.
De voorschriften voor trappen kennen en
aanwenden bij de uitvoering.
Ontwerptekeningen voor schrijnwerk in
een werkmethode omzetten en de uitvoering
ervan plannen.
Deelopdrachten omschrijven en plaatsen
op de exacte werktpost.
Interpreteren en verklaren van uitvoeringen:
- serieproduktie,
- enkelvoudige uitvoering,
- deeluitvoering.
De uitvoeringen (voor 7.1, 7.2, 7.3 en
7.4) volgens de afgesproken werkmethode
(zie punt 5) verrichten:
- ordelijk schikken,
- veiligheid in acht nemen,
- optimale kwaliteit nastreven,
- notities maken met betrekking tot kwaliteit
en voorziene tijdsbenutting.
De constructie exact in uitvoering brengen.
Elke machine instellen voor de specifieke
opdracht en verder:
- ordelijk sorteren,
- de uitval noteren,
- het resultaat (de kwaliteit) evalueren.
B
B
B
- 14 -

9 HET PERSEN VAN HOUT
- Vlakke pers
- Raampers
- Korpuspers
10 SPECIALE OPDRACHTEN
- Verandabouw
- Erkerbouw
- Speciale trappen
- Kunststofschrijnwerk
- Verlijmde spanten
- Dakafwerkingen
11 AFWERKINGSTECHNIEKEN
- Kleuren en beitsen
- Vernissen en lakken
- Boenen
- Spuittechnieken
Het persen plannen in functie van:
- uitvoering:
. houtsoort,
. lijmsoort,
. plaatmateriaal,
- mogelijkheden:
. verwarming,
. open tijd,
. opspantijd,
. drukgrootte.
De vereisten en uitvoeringen van constructies
vertalen naar speciale opdrachten.
Rekening houden met voorschriften inzake
veiligheid en brandpreventie:
- materiaalkeuze,
-verwerking,
- onderhoud,
- gewenste kwaliteit.
Verschillende technieken verklaren vanuit
de samenstelling van de produkten en de
eigenschappen van het te bewerken materiaal:
- etikettering verklaren,
- belang van veiligheid en gezondheid
inzien.
Verlijmingen voorbereiden en ordelijk
uitvoeren volgens het principe van planning,
uitvoering, controle.
Speciale uitvoeringen verwerken in functie
van:
- eenmalige uitvoering,
-seriewerk,
- plaatsing,
- transport: intern en extern.
De techniek van het afwerken in goede
omstandigheden uitvoeren:
- organiseren van de afwerking,
- orde en netheid handhaven,
- veiligheidsvoorschriften naleven met
betrekking tot kledij, lucht, water,
- spuitinstallaties efficiënt gebruiken en
onderhouden.
B
U
B
- 15 -

Nr. LEERINHOUDEN COGNITIEF MOTORISCH W N I B
12 TOTAALOPDRACHTEN
- Interieur
- Keuken
- Winkel
- Living
- Dakuitvoering
- Trappenhuis
- Atelier
- Skeletbouw
13 CNC-TOEPASSINGEN
- Programmeren aan de machine
- Programmeren langs tekenen (CAD)
- Het maken van mallen
- Opspansystemen:
. mechanisch,
. pneumatisch,
. vacuüm
- Soorten gereedschap naar vorm en materiaal
Het proces als een belangrijk element in
het produceren ervaren:
- voorcalculatie opstellen,
- produktie plannen en evalueren,
- elke deelopdracht in rekening brengen
binnen de totale kostprijs.
Inzicht verwerven in de specifieke toepassingen
van verspanen.
Het CAD-tekenen opbouwen naar een
mogelijke uitvoering.
De verschillen in uitvoering naar frezen
- meeloop,
- tegenloop,
oordeelkundig toepassen.
De volgorde van freesuitvoeringen opstellen.
Onderzoek verrichten naar de kwaliteit
van het gereedschap en de uitvoering, de
verbeteringen voorstellen.
Uitvoeringen plannen:
- eventuele wijzigingen verantwoorden,
- het ontwerp respecteren,
- kwaliteit nastreven,
- specifieke voorschriften naleven.
Opdrachten met eenvoudige programmering
uitvoeren.
Snijgereedschappen instellen en vervangen.
Specifieke veiligheidsvoorschriften inlassen.
Gereedschappen gebruiken volgens de
opgegeven voorschriften.
B
U
- 16 -

- 17 -
TV Elektromechanica/Elektronica/Hout/Mechanica
Meet- en regeltechnieken
1 BEGINSITUATIE
1ste leerjaar: 2 u./w.
2de leerjaar: 1 u./w.
- Dit vak is niet zomaar een voortzetting van "Gereedschaps- en machineleer" van de 2de graad. Vele
elementen uit andere technische vakken moeten gekend zijn om inzicht te verwerven in de werking en het
doel van de gereedschappen, de meetapparatuur, de nieuwe machines en de sturingstechnieken.
- De opgedane algemene kennis uit de informatica vindt in de 3de graad vele praktische toepassingen.
- De pneumatica, zowel de aandrijf- als de besturingstechniek, zal voor de leerlingen totaal nieuwe leerstof
zijn.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
- De beschrijving en de toepassing van de verschillende machines en gereedschappen, die niet aan bod
kwamen in de 2de graad, kennen. (De 2de graad richtte zich naar basismachines en -gereedschappen.)
- Bijzondere aandacht opbrengen voor het aspect veiligheid.
- Snijgereedschappen op de juiste manier plaatsen en houtbewerkingsmachines juist instellen met het oog
op een nauwkeurig eindprodukt.
- De CNC-machines gebruiken als exponent van de technologische vooruitgang in de houtsector en de
toepassing van de kennis opgedaan in de technische vakken.
- Pneumatische aandrijf- en besturingsproblemen inzien en goede oplossingen voorstellen en uitvoeren.
- Eenvoudige toepassingen van moderne sturingstechnieken begrijpen zonder voorkennis van de Booleaanse
vergelijkingen en met een beperkte vooropleiding Elektriciteit.
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN
- Goede afspraken maken met de leraars PV en TV voor de leerinhouden: Machines, Gereedschappen,
Regeltechnieken, Meettechnieken en CNC.
- Zo vlug mogelijk overgaan van de abstracte pneumatische schema's naar concrete pneumatische schakelingen.
Deze laatste worden op simulatietafels uitgevoerd.
- Eenvoudige toepassingen maken van PLC-sturingen in combinatie met pneumatische aandrijvingen.
4 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN

TV Elektromechanica/Elektronica/Hout/Mechanica - Meet- en regeltechnieken 1ste leerjaar: 2 u./w.
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 STUDIE VAN DE MACHINES
2
2.1
- Vierzijdige machines
- Persopsluitbanken
- Afwerkingsinstallatie
- Slijpmachines
- Fineerverwerkingsmachines
- Afzuiginrichting
STUDIE VAN DE SNIJGEREED-
SCHAPPEN
De beschrijving en de toepassing van
de verschillende machines kennen.
De machines "regelen" in relatie tot de
afwerkingsgraad en de nauwkeurigheid.
Inzicht verwerven in de aspecten veiligheid,
gezondheid en afvalverwerking.
Zaag-, frees- en boorgereedschap De verschillende zaagbladen en het
frees- en boorgereedschap in functie
van de materialen: massief hout,
plaatmateriaal en kunststof kennen om
tot een kwalitatief goed eindprodukt te
komen.
2.2 Het verband snijsnelheid, rotatiefrequentie
en aanvoersnelheid
De begrippen snijsnelheid, rotatiefrequentie
en aanvoersnelheid definiëren.
Het verband leggen tussen deze begrippen.
2.3 Nieuwe industriële machines De evolutie van de automatisering in
de houtsector schetsen (elektrisch,
mechanisch, hydraulisch, pneumatisch,
elektronisch).
B
B
B
B
Aanbrengen in de machinezaal.
Documentatie klaarleggen.
B Technische documentatie van zagen,
frezen en boren ter beschikking hebben.
B
Cijfervoorbeelden geven.
B Bedrijfsbezoeken inschakelen.
Documentatie verzamelen.
- 18 -

3
3.1
3.2
MEETTECHNIEKEN
Afstandsmetingen
- Meetklok
- Schuifpasser
- Micrometer
Vochtigheidsmetingen
- Houtvochtigheidsmeter
- Luchtvochtigheidsmeter
3.3 Comfortmetingen
4
4.1
- Geluidssterktemeter
- Lichtsterktemeter
CNC-MACHINES
Soorten
- Frezen
-Boren
- Draaien
Inzicht verwerven in de werking en de
toepassingsmogelijkheden van de nieuwe
industriële machines.
Een concrete industriële machine in
grote lijnen beschrijven.
De verschillende meetinstrumenten
correct aflezen.
Het gebruik van de meetinstrumenten
beschrijven bij het instellen van de
machines.
Hierbij belangrijke aspecten als
nauwkeurigheid, veiligheid en gezondheid
in acht nemen.
Het verspanen vertalen naar de CNCmachine.
B
B
B
B De verschillende meetinstrumenten
gebruiken.
B Toepassen op aanwezige machines of
na bedrijfsstage.
- 19 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
4.2 Principewerking
- Opspannen werkstukken
- Opspannen gereedschap
- Bewegingen van de werkstukken
- Bewegingen van de gereedschappen
4.3 Programmeervormen
- Hoofdprogramma
- Hulpprogramma
- Programmacodes
- Functies
4.4 Instellen van de machine
- Nulpunt
- Snijgereedschap
- Correcties
- Kaliber en werkstuk
4.5 Toepassing op de machine
- Ingeven van waarden
- Instellen van het nulpunt, van de
radiuscorrecties en van de lengtecorrecties
- Parameters
- Programma intikken
De principewerking omschrijven. B Afspraken met de leraar PV voor de
uitvoeringen en de oefeningen.
Oefenen met verschillende programmeervormen
Gemaakte programma's uittesten. B
Begrijpen en toelichten van de toepassingen
op de machine.
B
B Vanuit Technisch tekenen enkele opdrachten
hiernaar richten.
- 20 -

TV Elektromechanica/Elektronica/Hout/Mechanica - Meet- en regeltechnieken 2de leerjaar: 1 u./w.
5
5.1
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
PNEUMATICA
Fysische principes voor perslucht Eigenschappen van perslucht kennen.
Druk, overdruk, onderdruk, eenheid
van druk omschrijven.
De algemene gaswet formuleren en
toepassen voor perslucht.
Het probleem condensatievorming aantonen
en oplossen.
5.2 Onderdelen van een pneumatische
installatie
5.3 Ventielen
- Stuurventielen
- Blokkenventielen
- Drukregelventielen
- Stroomregelventielen
De onderdelen van de persluchtproduktie
opnoemen.
De werking van de compressoren uitleggen.
De buisdiameter van een leidingnet
berekenen.
Materialen en soorten fittings van persluchtleidingen
bespreken.
Doel en werking van boilers, filters,
waterafscheiders, drukreduceerventie-
len en smeertoestellen bespreken.
De verschillende soorten cilinders bespreken.
Symbolen van deze cilinders tekenen.
Op een doorsnede de onderdelen van
een dubbelwerkende cilinder benoemen.
Symbolen voor functies en bedieningen
tekenen.
Werking van de verschillende ventielen
uitleggen.
De verschillende manieren van afdichting
bespreken.
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B Een diagram met dauwpuntskromme
maken.
Leidingmateriaal, fittings, materiaal
voor conditionering van perslucht en
cilinders ter beschikking hebben.
Stuurventielen met verschillende bedieningen
ter beschikking hebben.
De nadruk leggen op het snelheidsregelventiel.
- 21 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
5.4 Hydro-pneumatische systemen
- Drukomzetters
- Drukversterkers
- Olie-remcilinders
- Voedingsaggregaten
Ventielbedieningen omschrijven.
Een evolutie in de montage van ventielen
schetsen.
De hydro-pneumatische systemen beschrijven
en hun toepassingen verklaren.
5.5 Samengestelde schakelingen Schakelingen op een simulatietafel opbouwen.
Vaststellingen formuleren voor de
schakeling in werking.
Goede oplossingen bedenken voor
pneumatische problemen.
6 PLC De benaming PLC verduidelijken.
De opbouw van een PLC beschrijven.
Het verband leggen tussen een handgeregeld
proces en een besturing met
PLC.
B
B
B
B Beschrijving en toepassingen.
B
B
B
B
B De verschillende schakelingen opbouwen
op simulatietafels.
Aan de hand van een eenvoudig
voorbeeld (b.v. een logische ENfunctie)
aantonen dat een klassieke
opbouw van een besturing weinig
flexibel en tijdrovend is, zeker in
vergelijking met PLC.
- 22 -

TV Elektromechanica/Hout/Mechanica
Sterkteleer
1 BEGINSITUATIE
- 23 -
1ste leerjaar: 1 u./w.
2de leerjaar: 1 u./w.
Zowel voor de leerlingen die komen uit de 2de graad TSO 'Houttechnieken', als voor de enkelen die komen
uit de studierichting TSO 'Hout- en bouwkunde', bouwt sterkteleer voort op de basis die werd gelegd in het
vak Elektromechanica/Mechanica van de 2de graad. In dit vak kwamen voornamelijk bewegingsleer en bewegingsmechanismen
aan bod en in beperkte mate ook krachtenleer. Krachtenleer evenwel is voor een
'Houtkundige' zeer belangrijk. Het ligt immers aan de basis om de statische problemen te kunnen bestuderen
die zich in de hout- en bouwsector voordoen.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
- Geen berekenaars vormen, maar wel houttechniekers met een theoretisch-praktisch inzicht in het gedrag
van een constructie onder inwerking van belastingen.
- De geometrische en de fysische kenmerken van bouwelementen berekenen of bepalen.
- Een onderscheid maken tussen permanente en veranderlijke belastingen en deze kunnen bepalen in zowel
een uiterste- als in een gebruiksgrenstoestand.
- De begrippen kracht en moment omschrijven in relatie met de belasting.
- Van isostatische constructie-elementen, de reactiekrachten berekenen (de noodzakelijke voorwaarde opdat
deze in evenwicht zouden zijn).
- De manier vaststellen waarop krachten op of in een doorsnede inwerken.
- Op een willekeurige plaats in een belaste isostatische balk, de inwendige krachten en spanningen bepalen.
- De geometrische kenmerken van een vlakke figuur berekenen.
- Inzicht verwerven in het vervormingsgedrag van isostatische balken, onder invloed van de belasting.
- Het verschil onderkennen tussen centrische en excentrische druk.
- Het fenomeen knik onderkennen als instabiliteitsverschijnsel.
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN
- Demonstratief de evenwichtsvoorwaarden aangeven.
- Inzicht in de oplossingsmethodiek is zeer belangrijk. Daarom dient men:
@ eenvoudige gevallen in detail te behandelen en ingewikkelde gevallen tot eenvoudige te herleiden,
@ toetsen met open boek te voorzien en per afgerond geheel,
@ een hoofdstuk overstijgende oefeningen te voorzien die daardoor bijdragen tot een verhoging van het
inzicht tussen de leerinhouden die in de aparte hoofdstukken werden behandeld.
- Oefeningen dienen materiaalgebonden en situatiegebonden te worden geconcretiseerd.
- Beperk de theoretische benadering tot het allernoodzakelijkste. Maak tijd vrij voor begeleide oefeningen.
- Oefeningen maken als huiswerk hebben pas dan effect, indien ook de uitkomst wordt meegegeven
(stimulering van het zoekproces naar de juiste oplossing) of indien later het resultaat klassikaal of
individueel wordt besproken.
4 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN

TV Elektromechanica/Hout/Mechanica - Sterkteleer 1ste en 2de leerjaar: 1 u./w.
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 GEOMETRISCHE EN FYSISCHE
KENMERKEN VAN
LICHAMEN
- Volume
- Massa
. absolute volumemassa
. schijnbare volumemassa
2 KRACHT EN MOMENT
2.1 Verband tussen kracht en massa
- Relatie
- Eenheid
2.2 Verband tussen kracht en moment
en de uitwerking van een koppel
- Begrip moment
- Grootte van het moment
- Zin van het moment (draaizin)
- Koppel van krachten
Van willekeurige bouwelementen de
volumes bepalen.
De eenheid van een massa kennen en
met voorbeelden aantonen dat deze een
constante is.
Met voorbeelden aantonen dat voor
sterkteberekeningen de schijnbare
volumemassa van bouwmaterialen
moet gekend zijn en terzake tabellen
raadplegen.
De relatie tussen kracht, massa en
versnelling weergeven.
In 'orde van grootte' de versnelling op
aarde kennen en aangeven dat deze van
plaats tot plaats verschilt.
Het verschil tussen een kracht en een
massa aantonen.
De eenheid van kracht kennen.
Aantonen dat een kracht een bepaalde
grootte en zin heeft en zich op zijn
werklijn mag verplaatsen.
Het begrip moment omschrijven, de
grootte bepalen en de draaizin onderkennen.
Een bepaald moment vervangen door
een koppel van krachten waarvan
ofwel de tussenafstand ofwel de
grootte van de kracht gekend is.
B
B
B
B
B
B
B Verschil in schijnbare volumemassa
doen aanvoelen door uitersten met
elkaar te vergelijken, onder andere
water, beton, isolatie-materiaal, grond
... Raadpleeg gegevens uit norm NBN
B03-102.
Begrippen zoals absolute volumemassa
en schijnbare volumemassa worden
ook behandeld in Constructie bij de
bespreking van grond en verdichting.
Overleg met de betreffende leraar is
noodzakelijk.
B
B
B
(Herhaling 2de graad).
De nadruk leggen op het feit dat in de
omgangstaal meestal niet de kracht
belangrijk is, maar wel de massa. Bijvoorbeeld
de massa die een hoeveelheid
stenen vertegenwoordigt.
Enkel de aanvaardbare afgeleide eenheden
van een kracht hanteren in verdere
berekeningen, dus zeker niet de
dN.
Demonstratief de begrippen toelichten
en de relatie leggen met de symbolische
voorstelling.
- 24 -

3 BEREKENING VOLGENS DE
METHODE VAN DE GRENSTOE-
STAND
3.1 Grenstoestanden
- De uiterstegrenstoestand
- De gebruiksgrenstoestand
3.2 De overschrijdingskans van grenstoestanden
3.3 Oorzaken en in rekening brengen
van onzekerheden
- Onzekerheden over de gebruikte
materialen (materiaalcoëfficiënt)
. het in rekening brengen van
karakteristieke sterkten van
materialen
. verschil in sterkte tussen proefresultaten
en verwerkte materialen
- Onzekerheden over de gebruikte
belastingen (belastingscoëfficiënt)
. voorspelbaarheid van de grootte
van de (karakteristieke) belastingen
. verschil in aangenomen belastingen
en werkelijke belastingen
. het niet tegelijkertijd optreden van
ongunstige effecten
. onvolmaaktheden in de berekeningen
De begrippen uiterstegrenstoestand en
gebruiksgrenstoestand aan de hand
van concrete voorbeelden omschrijven.
In orde van grootte de overschrijdingskans
van een grenstoestand
kennen.
De karakteristieke sterkte van een
materiaal omschrijven.
De rekenwaarde voor de sterkte [Rd]
bepalen (= karakteristieke sterkte /
materiaalcoëfficiënt).
De karakteristieke belasting omschrijven.
De rekenwaarde van de belasting [Sd]
bepalen (= karakteristieke belasting x
belastingscoëfficiënt).
NBN B03-001 (1988)
B Met praktische voorbeelden het overschrijden
van deze grenstoestanden
toelichten.
U Het verschil tussen normale, verhoogde
en verminderde veiligheid toelichten.
B
B
B
B
Statistische verwerking (curve van
Gauss), zowel van de proefresultaten
op de materialen als van de optredende
belastingen, in grafiekvorm voorstellen
en toelichten.
- 25 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
3.4 Basisvoorwaarde Sd

3.5.2 DE VERANDERLIJKE BELASTIN-
GEN
- Gebruiksbelastingen
3.6 Rekenwaarde van de basisveranderlijken
- Rekenwaarde van de eigenschappen
van de materialen
- Rekenwaarde van de belasting
3.7 Combinaties van belastingen
- Combinaties in de uiterste grenstoestand
- Combinaties in de gebruiksgrenstoestand
3.8 Het in rekening brengen van de
oppervlaktekenmerken van het lichaam
waarop de kracht inwerkt
- De oppervlakte waarop de kracht
inwerkt wordt buiten beschouwing
gelaten = puntbelasting [ N ]
- De lengte waarop de kracht inwerkt
wordt in rekening gebracht =
lijnbelasting [ N/m1 ]
- De lengte en de breedte (de oppervlakte)
waarop de kracht inwerkt
wordt in rekening gebracht =
vlakbelasting [ N/m2 ]
Met bijvoorbeeld ter beschikking
gestelde tabellen de gebruiksbelasting
bepalen.
De materiaalcoëfficiënt in tabellen
opzoeken en toepassen.
De belastingscoëfficiënt in tabellen
opzoeken en toepassen.
Voor een bepaalde belastingsituatie een
belastingcombinatie maken voor een
uiterste grenstoestand en voor een
gebruiksgrenstoestand.
De belangrijkheid van het al of niet in
rekening brengen van de oppervlaktekenmerken
van een lichaam
(waarop de krachten inwerken) omschrijven
naar lastendaling toe.
Van een vlakbelasting (plaat) overgaan
naar een lijnbelasting (balk) naar een
puntbelasting (kolom)(telkenmale
wordt één 'lengte dimensie' minder in
rekening gebracht).
Een lijnbelasting en een puntbelasting
symbolisch voorstellen.
De begrippen gelijkmatig en nietgelijkmatig
verdeelde vlak- en lijnbelasting
omschrijven en herkennen.
B
B Alleen de belangrijkste gebruiksbelastingen
toelichten.
B
B
Tabel met de coëfficiënten ter beschikking
stellen.
B Concrete situaties toelichten.
B
B
B
Om de begrippen vlakbelasting, lijnbelasting
en puntbelasting aan te brengen
maakt men best een ruimtelijke
voorstelling. Eventueel gebruikt men
een maquette waar de belastingen
worden op aangegeven.
Eenvoudig geïntegreerd voorbeeld
uitwerken met strookbreedte (plaat)
gelijk aan de eenheid en balklengte
gelijk aan een veelvoud van de eenheid.
De bedoeling bestaat hierin, dat men
zich de ruimtelijke lastendaling visueel
kan voorstellen.
- 27 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
4 UITWENDIG EVENWICHT
4.1 Actie en reactie Begrippen omschrijven en elkaars
relatie met praktische voorbeelden
aantonen.
4.2 Verbindingen van een lichaam met
de omgeving
- Een volmaakte inklemming
- Een vast steunpunt
- Een beweegbaar steunpunt
4.3 Uitwendige evenwichtsvoorwaarden
van krachten inwerkend op een
lichaam in een plat vlak
- Evenwicht van verticale krachten
- Evenwicht van horizontale krachten
- Evenwicht van de momenten
4.4 Het berekenen van de reactiekrachten
van isostatische balken
- Isostatisch - hyperstatisch
- Balk op twee steunpunten
. zonder overkragingen
. met één overkraging
. met twee overkragingen
- Aan één zijde ingeklemde balk
Het aantal van de onbekende krachten
in een verbinding bepalen.
Deze onbekende krachten herleiden tot
één kracht en een koppel van krachten.
Symbolisch de verbindingen en daarin
de onbekende krachten voorstellen.
Omschrijven waarom de werkingen of
de belastingen (in een plat vlak beschouwd)
aan drie evenwichtsvoorwaarden
dienen te voldoen.
Het evenwicht van verticale krachten,
van horizontale krachten en van de
momenten analytisch uitdrukken.
De begrippen isostatisch en hyperstatisch
omschrijven in relatie met het
aantal bekende en onbekende vergelijkingen.
Van isostatische balken, belast door
puntkrachten en/of gelijkmatig verdeelde
lijnbelastingen, de reactiekrachten
berekenen.
B Demonstratief toelichten.
B
B
B
B
B
B
B
Schematisch en demonstratief toelichten.
De uitwerking van het koppel in
een volmaakte inklemming vervangen
door een moment.
Met voorbeelden toelichten dat er ook
geen volmaakte inklemmingen zijn
(hoeksverdraaiing ...).
Duidelijk bij elk voorbeeld de werkingen
(belastingen) en de reactiekrachten
in een aparte verzameling
plaatsen. Duidelijke afspraken maken
bij de keuze van de positieve richting
van de krachten en de momenten.
Demonstratief de evenwichtsvoorwaarden
toelichten.
Schetsmatig isostatisch en hyperstatisch
constructies weergeven.
Steeds de bekende en de onbekende
krachten in een aparte verzameling
plaatsen. Neem steeds dezelfde positieve
richting aan voor de symbolische
voorstelling van de reactiekrachten
vóór de berekening wordt aangevat.
- 28 -

5 INWENDIG EVENWICHT
5.1 Onderverdeling van de krachten
naar de wijze waarop deze op of in
een normaaldoorsnede inwerken
- Loodrecht op een doorsnede =
normaalkracht
- Gelegen in de doorsnede =
dwarskracht
- Twee krachten loodrecht op een
doorsnede, evenwijdig aan elkaar
en tegengesteld van zin =
buigend koppel ... buigmoment
- Twee krachten gelegen in een
doorsnede, evenwijdig aan elkaar
en tegengesteld van zin =
wringend koppel ... wringmoment
5.2 De normaalkracht, de dwarskracht
en het buigend koppel in een willekeurige
doorsnede van een isostatische
balk
- Balk op twee steunpunten
. zonder overkragingen
. met één overkraging
. met twee overkragingen
- Aan één zijde ingeklemde balk
Een normaaldoorsnede ruimtelijk en in
aanzicht tekenen.
In deze normaaldoorsnede de inwerkende
krachten tekenen.
Het effect van deze inwerking verklaren.
Een gedeelte van een (lichaam)
bouwelement afzonderen.
De grootte van de in te voeren krachten
of koppels bepalen opdat na
afzondering de delen in evenwicht zijn.
De relatie onderkennen tussen de
krachten en de koppels die zowel het
ene deel als het andere deel in evenwicht
houden.
B
B
B
B
B
B
Ruimtelijke voorstelling maken van
zowel het doorgesneden lichaam als
van de krachten die op deze doorsnede
inwerken.
Afspraak maken welke zin van de
dwarskracht en draairichting van het
koppel men als positief en negatief
aanneemt.
Zich beperken tot gelijkmatige verdeelde
lijnbelastingen en/of puntkrachten.
Steeds de gekende en de
ongekende krachten die op een deel
van een constructie inwerken in een
verzameling plaatsen. Niet uitsluitend
één deel van het lichaam afzonderen,
ook het andere deel. De relatie tussen
de krachten die de delen in evenwicht
houden toelichten.
- 29 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
5.3 Dwarskrachtfunctie- en momentenfunctie,
dwarskrachtenlijn en momentenlijn
- Superpositiebeginsel
- Dwarskrachtenlijn
- Momentenlijn
.maxima
. minima
5.4 Type belastingen inwerkend op een
balk op twee steunpunten
- Balk met 1 puntbelasting in het
midden
- Balk met 1 puntbelasting uit het
midden
- Balk met een gelijkmatig verdeelde
lijnbelasting
6 RELATIE KRACHT - SPANNING
en SPANNING - VERVORMING
6.1 Spanning
- Relatie kracht - spanning
Het begrip superpositiebeginsel kennen
en toepassen bij eenvoudige belastingen.
Analytisch de dwarskrachtenfunctie en
momentenfunctie opstellen en deze in
tekening brengen (dwarskrachtenlijn en
momentenlijn).
Van enkele type-belastingsgevallen de
maximum dwarskracht en het maximum
moment uitrekenen.
Met bijvoorbeeld het superpositiebeginsel
een willekeurig belastingsgeval
tot type-belastingsgevallen herleiden.
Het begrip spanning omschrijven.
De relatie 'kracht - spanning' in formulevorm
uitdrukken en toelichten.
B
B
B
B
U
B
Relatie leggen met de wiskundige
vergelijking van rechte en parabool.
Relatie leggen met maxima en minima
van een functie. Afspraak maken in
verband met de aangenomen positieve
richting van het X-Y-assenstelsel.
Berekende type-belastingen met
tabellen toelichten en voor andere
belastingen tabellen interpreteren.
Voldoende benadrukken dat bij spanningen
de oppervlaktedimensies,
waarop de kracht inwerkt, in rekening
worden gebracht.
- 30 -

6.2 Relatieve verlenging Het begrip relatieve verlenging omschrijven
en in formulevorm uitdrukken
in functie van de verlenging.
6.3 Spannings-rekdiagram
- Kracht-verlengingsdiagram
- Spannings-relatieve verlengingsdiagram
. elasticiteitsmodulus [ N/m2 ]
. grensspanning
. toelaatbare spanning
. grensvervorming
. toelaatbare vervorming
6.4 Soorten spanningen
- Normaalspanning
. trekspanning
. drukspanning
- Schuifspanning
- Buigspanning
Begrippen omschrijven.
De relatie 'spanning - relatieve verlenging'
in formulevorm uitdrukken en
toelichten.
Met voorbeelden aantonen dat materialen
beperkt krachten/spanningen kunnen
opnemen.
Met voorbeelden omschrijven dat
bepaalde veiligheidsmarges dienen
gehanteerd in functie van de specifieke
eigenschappen van de materialen.
Omschrijven waarom de bouwheer, of
het gebruik, bepaalde beperkingen oplegt
aan de vervormingen van
bouwelementen.
De gebreken van bepaalde bouwmaterialen
omschrijven in functie van de
optredende spanningen.
Relatie leggen tussen de naamgeving
van de verschillende soorten spanningen
en de manier waarop de
krachten op een bepaalde doorsnede
inwerken.
Schematisch de verschillende spanningen
aangeven.
B
B
B
B
B
B
B Toelichten dat een verlenging/verkorting
niet alleen door spanningen
wordt veroorzaakt.
B
In grafiekvorm de relatie tussen kracht
en verlenging, spanning en relatieve
verlenging, weergeven.
Afspraken maken bij het weergeven in
grafiek welke positieve richting men
aanneemt voor trekkracht/trekspanning
en drukkracht/drukspanning. Zie
eveneens volgende paragraaf.
Voor zowel staal, hout als beton deze
grafieken toelichten en wijzen op hun
eigenschappen.
B In een normaaldoorsnede eerst de
krachten tekenen en daarna deze
vervangen door spanningen.
Bij buigspanningen eerst materiaal
nemen dat zowel trek- als drukspanningen
kan opnemen (b.v. hout) en
daarna een materiaal dat bijna uitsluitend
druk opneemt (beton).
- 31 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
7 GEOMETRISCHE KENMERKEN
VAN EEN VLAKKE FIGUUR
7.1 Oppervlakte De oppervlakte van een vlakke figuur
berekenen.
Het superpositiebeginsel terzake
onderkennen.
7.2 Statisch moment van een oppervlakte
rond een as
- Opsplitsen in deeloppervlakken
- Superpositiebeginsel
7.3 Het zwaartepunt
- Keuze van de plaats van het assenstelsel
7.4 Het lijntraagheidsmoment en de
traagheidsstraal
- Lijntraagheidsmoment
- Traagheidsstraal
Het statisch moment berekenen rond
een willekeurige as van eenvoudige
vlakke figuren.
Het superpositiebeginsel terzake
toepassen voor het statisch moment van
een gehele oppervlakte.
De voorwaarde omschrijven wanneer
een as door het zwaartepunt van een
figuur gaat.
De plaats van het zwaartepunt van
eenvoudige vlakke figuren, berekenen.
Van eenvoudige figuren rond het
zwaartepunt het lijntraagheidsmoment
en de traagheidsstraal berekenen.
B
B
B Voor een willekeurige vlakke figuur
gebruikt men het best de methode van
Flesner (coördinatenmethode).
B
B
B
B
Aangeven dat het statisch moment rond
verschillende assen niet gelijk is en
daarbij de wiskundige relatie aangeven.
Duidelijk toelichten dat het
statisch moment ten overstaan van
symmetrie-assen nul is en hieruit de
plaats van het zwaartepunt afleiden.
De noodzaak om het statisch moment
te berekenen rond twee assen toelichten.
Tabelmatig de gegevens verwerken.
De nadruk leggen op het feit dat bij het
samenstellen van figuren door
meerdere deelfiguren de traagheidsmomenten
of traagheidsstralen niet
mogen worden opgeteld.
- 32 -

7.5 Verandering van het lijntraagheidsmoment
bij verschuiving van de
assen
8 ENKELVOUDIGE VLAKKE
BUIGING
8.1 Verloop der normaalspanningen
- Hypothese van Bernouilli
- Wet van Hooke
- Grootte van de normaalspanningen
De verandering van het lijntraagheidsmoment
berekenen bij verschuiving
van de assen.
De vervorming van een doorsnede van
een op buiging belaste balk tekenen.
De spanning in een willekeurige vezel
berekenen met de wet van Hooke.
8.2 Ligging van de neutrale lijn Bewijzen dat de neutrale lijn door het
zwaartepunt van de doorsnede gaat.
8.3 Buigingsformule De buigingsformule opstellen en in
oefeningen gebruiken.
8.4 Weerstandsmomenten
- Rechthoekige doorsneden
- Metalen profielen
Van rechthoekige doorsneden het
weerstandsmoment berekenen en van
metalen profielen met bijvoorbeeld een
tabellenboek bepalen.
8.5 Toepassingen Indien het maximummoment gegeven
is, het vereiste metalen profiel of een
houten doorsnede bepalen.
9 DOORBUIGING
9.1 Probleemstelling Omschrijven dat de doorbuiging behoort
tot het probleem van de
gebruiksgrenstoestand.
U Door een eenvoudig cijfervoorbeeld
aantonen.
B
B
Situatie schematisch voorstellen.
Spanningen in verschillende vezels met
elkaar in relatie brengen.
B De voorgaande schematische voorstelling
gebruiken bij de toelichting.
B De buigingsformule op verschillende
manieren voorstellen.
B Tabellen van profielen ter beschikking
stellen en toelichten.
B Concrete voorbeelden uitwerken.
Oefeningen gemaakt in par. 5.3 en 5.4
kunnen verder worden uitgediept.
B Met praktische voorbeelden verschillende
factoren omschrijven, die de toelaatbare
doorbuiging beïnvloeden.
- 33 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
9.2 Toelaatbare doorbuigingen
- In uiterstegrenstoestand
- In gebruiksgrenstoestand
9.3 De doorbuiging van isostatische
balken op twee steunpunten zonder
overkraging(en)
10 CENTRISCHE EN EXCEN-
TRISCHE DRUK
De toelaatbare doorbuigingen kunnen
bepalen aan de hand van ter
beschikking gestelde tabellen.
De doorbuiging in het midden berekenen
aan de hand van ter beschikking
gestelde formules voor een gelijkmatig
verdeelde lijnbelasting en een
puntbelasting. Het superpositiebeginsel
terzake toepassen.
10.1 Centrische druk De minimumoppervlakte berekenen
voor een inwerkende puntkracht in een
uiterste grenstoestand.
De normaalspanning berekenen op een
oppervlakte in zowel een uiterste- als
een gebruiksgrenstoestand.
10.2 Excentrische druk
- Centrische drukkracht
-Moment
Het begrip excentrische druk omschrijven.
De relatie aangeven tussen een excentrische
drukkracht en een centrische
drukkracht plus een moment.
B Tabellen ter beschikking stellen en
toelichten.
B Tabellen ter beschikking stellen en
toelichten.
B
B
B
U
Concrete voorbeelden uitwerken.
Oefeningen gemaakt in par. 5.3 en 5.4
kunnen verder worden uitgediept.
Nodige opleglengten van balken,
oppervlakte van kolommen of funderingen
..., kunnen worden uitgerekend.
Voldoende toelichten dat bij de berekeningen
problemen ontstaan indien
het materiaal geen trek kan opnemen
(grond, beton ...).
- 34 -

11 KNIK
- Het knikverschijnsel
- Formule van Euler
- Kniklengten
- Slankheid
- Beperkte geldigheid van de formule
van Euler
- Knikklassen volgens de Belgische
Normen NBN B51-001
- Knikberekening volgens de Belgische
normen
- Controleberekening
- Ontwerpberekening
12 AFSCHUIVING
12.1 Schuifspanningen
- Afschuifvlak - schuifspanning
- Stuikvlak - stuikdruk
- Eensnedig en meersnedige
afschuif- en stuikvlakken
Het begrip 'spanningsprobleem' en het
begrip 'evenwichtsprobleem' omschrijven
in relatie met het knikverschijnsel.
De stabiliserende en de niet-stabiliserende
elementen in de formule van
Euler toelichten.
Het verband inzien tussen enerzijds de
reductiecoëfficiënten (in functie van de
slankheid) volgens de Belgische
normen en anderzijds de formule van
Euler.
De slankheid berekenen van rechthoekige
kolommen en profielen.
De knikklassen voor metalen profielen
bepalen.
Een controleberekening doen volgens
de Belgische normen.
Een ontwerpberekening uitvoeren
volgens de Belgische normen.
De minimum afschuif- en stuikoppervlakte
berekenen voor een inwerkende
langskracht in een uiterste
grenstoestand.
Zowel de schuifspanning in een afschuifoppervlakte,
als de stuikdruk op
een stuikoppervlakte berekenen in
zowel een uiterste- als een gebruiksgrenstoestand.
B
B
B
B
B
B
U
B
B
Voor het toelichten van de formule van
Euler vertrekt men best van de
doorbuigingsformule van een excentrisch
gedrukte staaf. Door het verhogen
van de drukkracht stelt men
daarbij vast dat een maximumwaarde
een oneindige doorbuiging tot gevolg
heeft. Uit deze formule is de Eulerkracht
eenvoudig af te leiden.
Tabellen van de normen terzake ter
beschikking stellen en toelichten.
Concrete voorbeelden uitwerken van
zuivere schuifspanningen.
- 35 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
12.2 Schuifspanningen in onderling loodrechte
vlakken
12.3 Bepalen van de schuifkracht en de
schuifspanning in een langsvlak van
een balk op buiging belast
- Voor een willekeurig langsvlak
- Ter plaatse van de neutrale lijn
Met bijvoorbeeld een schets aantonen
dat in twee onderling loodrechte
vlakken de schuifspanningen (schuifkrachten)
naar elkaar toe of van elkaar
weg zijn gericht.
De vervorming van een kubusje (in
aanzicht voorgesteld) onder invloed
van deze schuifspanning schetsen en de
druk- en trekzones aanduiden.
De formule opstellen die het verband
weergeeft tussen de dwarskracht en de
schuifspanning in een willekeurig
langsvlak.
Omschrijven hoe er maatregelen
kunnen worden getroffen om de
schuifspanningen op te nemen.
B
B
U
Kubusjes nemen ter hoogte van de
neutrale lijn.
Tweedimensionale voorstelling is
voldoende.
U Belangrijk is dat men het juiste statisch
moment bepaalt van die doorsnede die
kan afschuiven rond de neutrale vezel.
Maximum schuifspanning bepalen voor
een rechthoekige doorsnede.
- 36 -

TV Hout
Beroepseconomie
1 BEGINSITUATIE
Dit is een totaal nieuw vak. Er is geen voorkennis.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
- 37 -
De overgang van school naar bedrijf is voor bijna alle leerlingen een stap in het onbekende.
2de leerjaar: 1 u./w.
Het is dan ook evident dat jongeren die hun secundaire studies beëindigen, een aantal basisprincipes van
bedrijfsorganisatie kennen.
De algemene doelstelling van het vak "beroepseconomie" is dan ook de leerlingen een algemeen beeld te
geven van de ingewikkeldheid van het bedrijf en het bedrijfsleven.
Deze doelstelling kan op de volgende wijze bereikt worden :
- door de leerlingen een algemeen beeld te geven van de structuur van de bedrijven via een minimum aan
basiskennis.
- door de leerlingen aan te sporen tot nadenken, tot het zoeken naar oplossingen en tot gemotiveerd werken
via het kritisch bespreken van actuele problemen.
- door de leerlingen te overtuigen dat een goede organisatie aanleiding geeft tot het kwalitatief en kwantitatief
verbeteren van de produktie.
- door de integratie van kwaliteitszorg, veiligheid en hygiëne in al hun activiteiten aan te moedigen.
De toegemeten tijd is kort, hieruit volgt de noodzaak het leerplan soepel te interpreteren.
Ga praktisch tewerk gezien het grote aanbod van het studiemateriaal en de voortdurende verandering op
technisch, economisch en sociaal gebied.
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN
- Kies een produktiebedrijf in de vakspecialiteit van de leerlingen, groot genoeg om alle delen van het
leerplan aan bod te laten komen.
- Geef bij de theoretische uitleg zoveel mogelijk een praktische toepassing.
- Een bedrijfsbezoek biedt alvast vele mogelijkheden om de geziene leerstof te illustreren.
- Geef de leerlingen bij bedrijfsbezoeken welbepaalde opdrachten. Analyseer en bespreek deze opdracht
daarna in klasverband.
- Bij planning en procesbeheersing speelt de computer een belangrijke rol.
4 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN

TV Hout - Beroepseconomie 2de leerjaar: 1 u./w.
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METH. WENKEN
1 INLEIDING Het begrip onderneming en het nagestreefde
doel omschrijven.
2 DE ECONOMISCHE KRING-
LOOP
3 ALGEMENE ORGANISATIE
3.1 Bedrijfsstructuren
(van eenmanszaak tot onderneming)
Begrippen als goederenstroom,
geldstroom, diensten en arbeidscircuit
verklaren.
De onderlinge samenhang beschrijven.
De verschillende bedrijfsvormen
kennen.
De specifieke kenmerken van elke
bedrijfsvorm omschrijven.
3.2 Organisatievormen De meest voorkomende organisatievormen
kennen en toelichten.
- De lijnorganisatie.
- De functionele organisatie.
(Taylorstelsel)
- De lijn en staforganisatie.
De voor- en nadelen van de verschillende
organisatievormen bespreken.
B
B
B
B
B
U
B
Illustreren met praktische voorbeelden
uit de eigen beroepsspecialiteit.
Zoveel mogelijk voorbeelden uit de
eigen specialiteit geven.
Uitgewerkte voorbeelden in
schemavorm bespreken met de
leerlingen.
Ter gelegenheid van een bedrijfsbezoek
de aandacht vestigen op de
organisatievorm van dit bedrijf.
- 38 -

4 MARKETING Weten wat men onder 'marketing'
verstaat.
Het begrip 'vrije markteconomie'
omschrijven.
Oorzaken van te lage produktiviteit
opnoemen.
5 PRODUKTIVITEIT EN PLAN-
NING
5.1 Produktiviteit Het begrip produktiviteit en rendement
definiëren.
De factoren opsommen die de produktiviteit
en het rendement beïnvloeden.
5.2 Planning Het begrip planning omschrijven.
De soorten planningen:
- in de tijd
- in functie van de produktie
kennen en bespreken.
Het doel en de taken van de planning
omschrijven.
6 PRODUKTIEPLANNING Het begrip produktieplanning omschrijven.
Inzicht hebben in de factoren die de
produktieplanning beïnvloeden.
U
B
U
B
Illustreren met een praktisch voorbeeld.
B Illustreren met een praktisch voorbeeld.
B
B
B
B
B
Illustreren met een praktisch voorbeeld
eigen aan de specialiteit.
- 39 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
Begrippen capaciteitsplanning, bezettingsplanning
en orderplanning omschrijven.
Het belang en de noodzaak van deze
planningen aantonen.
7 STUDIE- EN TEKENBUREAU Het doel en de opdrachten van het
studiebureau en van het tekenbureau
omschrijven.
Het verloop vanaf de voorstudie tot het
afgewerkte produkt bespreken.
8 WERKVOORBEREIDING Het doel en de taken van de werkvoorbereiding
beschrijven.
9 WERKVERDELING Het doel en de taken van de werkverdeling
omschrijven.
Het belang van een goede werkverdeling
toelichten.
10 ARBEIDSANALYSE Het begrip arbeidsanalyse omschrijven.
De technieken gebruikt bij arbeidsanalyse
omschrijven.
- Methodenstudie.
- Arbeidsmeting.
De techniek van de multimomentopname
(MMO) bespreken.
B
B
Illustreren met een praktisch voorbeeld
eigen aan de specialiteit.
Orderplanning illustreren met de Ganttplanning
en de PERT-netwerkmethode.
B Samen met de leerlingen een praktisch
voorbeeld bespreken.
B
B Uitleggen met behulp van een praktisch
voorbeeld.
B
B
B
B
U
Illustreren met een praktisch voorbeeld.
Toepassen op een praktisch voorbeeld.
- 40 -

11 PROCESANALYSE Definiëren wat men verstaat onder
procesanalyse. Het doel van de procesanalyse
omschrijven.
Het principe en het nut van het fabricage-,
het procesanalyse- en het omloopschema
uitleggen.
12 WERKPOSTSTUDIE Begrip werkpost en werkpoststudie
definiëren.
De werkmethode gevolgd bij werkpoststudies
omschrijven:
- studie van de werkpostinrichting,
- studie van de bewegingen,
- studie van de tijden,
- studie van de ergonomie.
13 KOSTPRIJSBEREKENING Het begrip en de soorten kostprijzen
definiëren.
Het doel van de kostprijsberekening
omschrijven.
De verschillende elementen waaruit
een kostprijs is samengesteld bepalen
en toelichten.
Begrippen die belangrijk zijn bij
kostprijsberekeningen toelichten:
- voor- en nacalculatie,
- directe en indirecte kosten,
- vaste en variabele kosten.
B
U Uitgewerkt voorbeeld met fabricage-,
procesanalyse- en omloopschema
gebruiken ter illustratie.
B
B Illustreren met een praktisch voorbeeld
in de eigen werkplaats.
B
B
B
B
Illustreren met praktisch voorbeeld
uitgewerkt met de MTM-methode.
- 41 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
14 PERSONEEL Rechten en plichten van werkgever en
werknemer bondig omschrijven.
15
15.1
VEILIGHEID EN HYGIENE
De soorten statuten en arbeidsovereenkomsten
bespreken.
Weten wat men verstaat onder "sociale
zekerheid".
Arbeidsongevallen Mogelijke oorzaken van ongevallen
omschrijven.
Voorkomen van arbeidsongevallen
bespreken.
Gevolgen van arbeidsongevallen,
zowel voor werkgever als voor werknemer,
omschrijven.
15.2 Eerste hulp bij ongevallen Basisregels in verband met eerste hulp
bij ongevallen toepassen.
Werking van de dienst EHBO omschrijven.
15.3 Reglementeringen Specifieke voorschriften voor het
beroep opzoeken en omschrijven.
B
B
B
Voorbeeldformulieren van arbeidsovereenkomsten
aan de leerlingen
geven.
B Concrete voorbeelden uit de school,
vooral in de eigen werkplaats.
Didactische panelen gebruiken.
B
B
B
B
B Het ARAB en het AREI ter beschikking
hebben voor opzoekingswerk.
- 42 -

15.4 Dienst veiligheid, gezondheid en
verfraaiing
16
16.1
INTEGRALE KWALITEITS-
ZORG (IKZ)
Het doel en bevoegdheden van het
comité en van de dienst veiligheid, gezondheid
en verfraaiing omschrijven.
Wettelijke voorschriften aangaande
verkiezing en samenstelling van dit
comité kennen.
Kwaliteitsbeheersing De begrippen kwaliteit,
kwaliteitsbeheersing omschrijven.
De kerngedachte van de kwaliteitsbeheersing
toelichten en concretiseren in
de Demingcirkel.
16.2 Integrale kwaliteitszorg Het begrip IKZ omschrijven.
De filosofie en de motivatie die
erachter schuilen inzien en uitleggen.
De zes basisregels van Ishikawa
verwoorden en toelichten en toepassen.
16.3 Kwaliteitsmotivatie Begrip kwaliteitsmotivatie uitleggen. B
De voorwaarden en de middelen tot
kwaliteitsmotivatie bespreken.
U
B
B
B
B
B
B
Met praktische voorbeelden deze
begrippen illustreren.
Illustreren met behulp van de kwaliteitsspiraal.
- 43 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
16.4 Kwaliteitskosten Het doel van een kwaliteitskostenonderzoek
uitleggen.
Aan de hand van een diagram het
waardenverloop van de kwaliteitskosten
ten opzichte van de volmaaktheidsgraad
toelichten.
16.5 Kwaliteitskringen Het doel en de principes van kwaliteitskringen
verduidelijken.
16.6 Groepsdynamische technieken De groepsdynamische technieken die
toegepast worden bij het behandelen
van problemen bespreken en toelichten.
- Brainstorming.
- Visgraat of Ishikawa-diagram.
- Pareto-analyse.
17 PROCESBEHEERSING
17.1 Kwaliteitsbeoordeling De kwaliteitsbeoordeling tijdens het
fabricageproces toelichten.
De soorten keuringen omschrijven.
Het gebruik van controlekaarten bij
proces- en bij prestatiebewaking
toelichten en toepassen.
B
U
B Illustreren met eenvoudige praktische
voorbeelden.
B Illustreren met praktische voorbeelden
uit de eigen specialiteit.
B
B
B
Illustreren met praktische voorbeelden.
- 44 -

17.2 Variabele keuringen Het doel van het verzamelen van
meetbare grootheden omschrijven.
Het doel en de voordelen van een
grafische weergave met de methode
van de frequentieverdeling toelichten.
De begrippen "gemiddelde waarde" en
"spreiding" kennen en berekenen.
Hun verband met het produktieproces
(instellen en tolerantie) inzien.
De grafische voorstelling volgens
normale verdeling (Gauss-curve)
opstellen, bespreken en toepassen.
Het principe, het doel en het gebruik
van de X-R-kaarten toelichten.
17.3 Attributieve keuringen Het doel en de principes van attributieve
keuringen omschrijven.
De soorten controlekaarten en hun
gebruik toelichten.
B
U
B Praktisch voorbeeld gebruiken.
B
B
B
B
Samen met de leerlingen een praktisch
voorbeeld uitwerken.
Laten inoefenen.
Praktisch voorbeeld uitwerken.
X-R-kaart samen met de leerlingen
opstellen.
Illustreren met eenvoudige voorbeelden.
- 45 -

TV Hout
Laboratorium
1 BEGINSITUATIE
- 46 -
1ste leerjaar: 2 u./w. (+ 1 u./w.)
2de leerjaar: 2 u./w. (+ 1 u./w.)
De lessen Laboratorium vertrekken heel duidelijk vanuit de kennis opgedaan in de lessen Materialen in de
2de en 3de graad. Ook elementen uit Constructieleer en Sterkteleer moeten gekend zijn.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
- Een houtsoort herkennen.
- Houtvocht meten en de relatie kennen tussen relatieve luchtvochtigheid en evenwichtsvochtgehalte.
- De invloed van "krimpen en zwellen" bepalen.
- Lijm als verbindingsmiddel beoordelen.
- De oppervlakte van het hout "afwerken" (van kleuren en eindlagen voorzien).
- Timmerhout classificeren.
- Weten hoe hout mechanisch wordt beproefd. De proeven uitvoeren.
- De meest geschikte houtverbindingen na beproeving kiezen.
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN
De labinrichting zal gericht zijn op: materiaalonderzoek, afwerking en mechanische eigenschappen.
De lessen Laboratorium beginnen in het 1ste leerjaar met houtdeterminatie, omdat dit een logische aansluiting
geeft op houtanatomie uit het 2de leerjaar van de 2de graad. De andere onderwerpen van Laboratorium
worden eerst theoretisch behandeld in de lessen Materialen.
De lessen Laboratorium van het 2de leerjaar sluiten voor een groot deel aan op de lessen Sterkteleer.
Overleg is dus zeker noodzakelijk.
Goede verslagen met een degelijke evaluatie zijn uiteraard nodig.
Studiebezoeken in functie van bepaalde onderwerpen met een voorbereiding, een verslag en een evaluatie zijn
meer dan nuttig.
Het Opleidingscentrum Hout heeft zeer goede teksten omtrent vele onderwerpen rond Materialen en
Laboratorium en richt regelmatig voor leerlingen van de 3de graad voordrachten van één dag in. Deze
voordrachten zijn sterk aan te bevelen. Onderwerpen zoals lijmen, afwerken en hout beproeven, komen aan
bod.
In het 2de leerjaar kunnen in de lessen Laboratorium natuurlijk nog andere nuttige proeven uitgevoerd
worden dan deze vermeld in het leerplan.
4 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN

- 47 -
SCHEMA MATERIALEN - LAB
______________________________

TV Hout - Laboratorium 1ste leerjaar: 2 u./w. (+ 1 u./w.)
1
1.1
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
HOUTHERKENNING
- Determinatietabel
Loepmethode
1.2 Microscoopmethode
- Preparaten
- Klasseren van determinatie-elementen
- Determinatie van de soort
. vaten,
. stralen (radiaal parenchym),
. parenchym (axiaal parenchym),
. kruisingsvelden,
.volumieke massa,
Een determinatietabel gebruiken.
Met een loep kenmerken van houtsoorten
vastleggen.
Een loep gebruiken.
De techniek van het aansnijden van het
hout toepassen.
Het gebruik van een loepmicrometer
kennen (meten en tellen van de
elementen).
Preparaten (microsneden) maken.
Volgende elementen klasseren:
- vaten: afmeting, aantal, groepering,
rangschikking,
- stralen: breedte, hoeveelheid,
- parenchym: paratracheaal, apotracheaal.
Bij naaldhout het soort kruisingsveld
vaststellen.
De volumieke massa van een houtmonster
bij benadering bepalen.
B
B
B
B
B
B
B
B
B
Zie ook Houtanatomie in het 2de
leerjaar van de 2de graad.
Beginnen met een tabel met een
beperkt aantal soorten, later kan een
meer uitgebreide tabel gebruikt worden
of indien mogelijk de computer.
Loep die 10x vergroot, is voldoende.
Bij de loepmethode zal de leerling nog
niet overgaan tot een definitieve
bepaling van de soort.
De juiste aansnijmethode aanleren,
anders is er een groot gevaar voor verwondingen.
Bij gebrek aan voldoende apparatuur
(o.a. microtoom) kunnen deze preparaten
aangekocht worden.
Modeltekeningen van parenchym en
kruisingsvelden gebruiken.
- 48 -

. kleur, geur, brandbaarheid
. determineren
. controle
2 HOUTVOCHT
- Meetmethode voor het vaststellen
van het vochtgehalte
. met de droogstoof
. met de vochtmeter
- Relatie tussen evenwichtsvochtgehalte
en luchtvochtigheid
De kleur, geur, brandbaarheid enz.
vastleggen.
Met de gevonden elementen de
houtsoort bepalen.
Een controle doen door de gevonden
houtsoort te vergelijken met de modelmicrofoto.
Het vochtgehalte van hout bepalen via
de droogstoofmethode.
Het vochtgehalte bij hout bepalen met
de vochtmeter.
Vele metingen van houtvochtgehalte en
luchtvochtigheid doen in verschillende
omstandigheden: bij bijvoorbeeld:
- vensterramen,
- meubels,
- een houten vloer,
- een dakconstructie,
- een buitenbetimmering,
- een buitenloods,
- hout in de omgeving van verwarming,
-enz.
Met deze gegevens een diagram
opstellen met op de X-as de relatieve
vochtigheid en op de Y-as het evenwichtsvochtgehalte.
B
B
B
B
B
B Determinatietabel gebruiken.
Modelmicrofoto's (kops) ter beschikking
stellen.
Voor de proeven aansluitend op dit
onderwerp: zie Materialen 1ste leerjaar
van de 3de graad nr. 1.
- 49 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
3 KRIMPEN, ZWELLEN EN
"WERKEN" VAN HOUT
3.1 Onderzoek krimp, boven en onder
het vezelverzadigingspunt
3.2 Krimppercentage in lengte, radiaal,
tangentiaal
3.3 Verhouding van de krimppercentage
volgens de richting
Conclusies trekken omtrent de krimp
na meting boven en onder het vezelverzadigingspunt.
Krimppercentage vaststellen bij
verschillende houtsoorten:
- van nat tot 12 % houtvochtigheid,
- in lengterichting,
- in radiale richting,
- in tangentiale richting.
Uit voorgaande gegevens afleiden hoe
de krimp zich verhoudt in de
verschillende richtingen.
3.4 Stabiele en niet-stabiele houtsoorten Uit voorgaande gegevens afleiden
welke houtsoorten stabiel en welke
niet-stabiel zijn.
3.5 "Werken" van hout
Bepalen bij massief hout en bij
verschillende plaatmaterialen
Berekenen hoeveel (mm) een bepaalde
onbehandelde, toegepaste houtsoort
radiaal en tangentiaal gezaagd "werkt"
onder invloed van een wisselende
relatieve vochtigheid (tussen 30 - 60
%; 60 - 90 % R.V.) bijvoorbeeld bij:
- een massief tafelblad (in de breedte),
B
B Tabel gebruiken waarop het vezelverzadigingspunt
van houtsoorten is
aangegeven.
B Tabellen en houtfiches raadplegen en
met de resultaten vergelijken.
B
B Deze berekeningen uitvoeren met
gegevens van houtfiches en tabellen.
- 50 -

4
4.1
4.2
LIJMVERBINDINGSPROEVEN
Lijmbinding en de invloed van
verschillende factoren hierop
- Binding door indringing
- Door specifieke binding
Lijmvlakken
- een massieve buitendeur (in de
breedte),
- een plankenvloer,
- een traptrede.
Van verschillende plaatmaterialen de
krimping (lengte, breedte, dikte)
onderzoeken in de droogstoof, van
evenwichtsvochtgehalte tot volledig
vochtvrij.
Door een vergelijkend onderzoek
vaststellen dat de sterkte van de
binding verschillend is en hieruit de
juiste conclusies trekken.
Volgende situaties onderzoeken:
- hout met grote en kleine poriën,
- bij samenlijmen van houtsoorten met
weinig en veel inhoudstoffen en
harsen,
- bij samenlijmen van stukken waarbij
verschillende lijmsoorten worden
gebruikt,
- bij samenlijmen van stukken met veel
stof op de lijmvlakken,
- bij samenlijmen van dosse, kwartieren
kopse vlakken,
- bij samenlijmen van stukken volgens
vezelrichting en stukken met gekruiste
vezelrichting,
- bij samenlijmen van stukken die
slecht op elkaar passen,
B
B
B
In de lessen Materialen in de 2de graad
konden sommige proeven ook reeds
uitgevoerd worden. Door gebrek aan
tijd worden ze wellicht verschoven
naar de 3de graad.
Lijmfiches gebruiken.
De gelijmde stukken op trek testen op
de proefbank en in een verslag
conclusies trekken.
- 51 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
4.3 Lijmopdracht - bij samenlijmen van stukken waarbij
de lijmopdracht te klein, te groot en
juist is,
- bij samenlijmen van stukken waar de
open tijd ruim overschreden is,
- bij samenlijmen van stukken waarbij
4.4
4.5
4.6
4.7
5
5.1
Houtvochtgehalte
Lijmverdunning
Perstijd
Persdruk
OPPERVLAKTEAFWERKING
Onderzoek van de voorbereidende
bewerkingen op hout
de temperatuur veel te laag is,
- bij stukken die een veel te hoog
vochtgehalte hebben,
- bij stukken die gelijmd zijn met een
sterk verdunde lijm,
- bij het samenlijmen van stukken
waarbij de perstijd te kort is geweest,
- bij het samenlijmen van stukken
waarbij een te kleine persdruk is
toegepast.
- Schuren De kwaliteit van het geschuurde oppervlak
beoordelen.
B
Lijm en hout in de frigo in temperatuur
laten dalen vóór het lijmen.
De leerlingen zullen na het uitvoeren
van de proeven zeker een duidelijk
beeld krijgen van het feit dat meerdere
factoren de lijming kunnen
beïnvloeden.
Zie Materialen 1ste leerjaar van de 3de
graad punt 2.2.
Het resultaat van de geschuurde
oppervlakken kan onder microscoop
beoordeeld worden:
- schuren in lange, dwarse en schuine
richting,
- schuurpapier van verschillende soort
en korrel gebruiken.
- 52 -

- Bleken Hout van verschillende soort (eik, es,
kers, RNG ...) bleken (ontkleuren).
- Ontvetten Weten welke en hoe houtsoorten
moeten worden ontvet.
- Vlekken verwijderen Vlekken van verschillende aard op
hout verwijderen.
- Porigheid De juiste poriënvuller toepassen voor
een open-, half-gesloten- en geslotenporige
afwerking.
5.2 Onderzoek van verschillende
afwerkingsprodukten
- Wasbeits en boenwas Eikenhout afwerken met wasbeits en
boenwas
- Kleuren van hout met:
. natuurlijke kleurstoffen,
. scheikundige kleurstoffen
Hout kleuren met verschillende
natuurlijke kleurstoffen.
De invloed van een scheikundige
kleurstof (b.v. ammoniak) vergelijken
op looistofarme en looistofrijke houtsoorten.
De looistof kunstmatig aanbrengen.
B Verschillende bleekprodukten gebruiken.
De veiligheidsvoorschriften in acht
nemen.
Een staalkaart aanleggen.
B Bedoelde houtsoorten met verschillende
ontvettingsmiddelen behandelen
en het resultaat voor en na onder de
microscoop vergelijken.
B Met de juiste produkten de aangebrachte
vlekken verwijderen.
B De resultaten vergelijken onder de
microscoop.
B Het resultaat testen in verband met
slijtvastheid en waterbestendigheid.
B
B
B
Een eenvoudige proef doen door 2
stukken hout in ammoniakgas te
brengen.
Opletten bij het gebruik van kunstmatige
looistof in verband met irritatie
van de luchtwegen.
Een staalkaart maken.
- 53 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
Hout kleuren door "beroken".
Hout kleuren met kaligène.
Hout kleuren met metaalzouten, onder
andere kaliumbichromaat en ijzersulfaat.
. gemengde kleurstoffen Zelf kleuren samenstellen op basis van
natuurlijke en scheikundige
kleurstoffen.
. industriële kleuren Industriële kleuren op basis van water,
nitro-cellulose enz. toepassen.
- Eindlagen (vernissen en lakken)
. nitrocellulose
. zuurhoudende
. polyurethaan
. watervernissen en -lakken
. onverzadigde polyesters
. acrylaten
. alkydharsen
De verschillende soorten eindlagen
aanbrengen en het eindresultaat beoordelen
op zowel massief hout als op
verschillende plaatmaterialen.
De eindlagen beoordelen in verband
met:
- krasvastheid,
- invloed van water,
- invloed van dranken onder andere
alcoholhoudende,
- invloed van inkt, white-spirit,
huishouddetergenten enz.
B
B
B
Veiligheidsvoorschriften in acht
nemen.
Radiale en tangentiale vlakken vergelijken.
Een staalkaart maken.
Veiligheidsvoorschriften in acht
nemen.
Een staalkaart maken.
B Het experiment laten primeren.
Een staalkaart maken.
B Gebruiksaanwijzingen goed in acht
nemen.
Een staalkaart maken.
B
B
Aanbrengen met spuitpistool.
Een staalkaart aanleggen.
Eindlagen evalueren door testen; goede
verslagen opstellen.
Een staalkaart maken.
Een staalkaart maken.
- 54 -

6 WARMTE- EN GELUIDSISOLA-
TIEPROEVEN
Hout afwerken:
- door cerusering,
- door patineren.
Met een kleine proefopstelling de
warmte- en geluidsoverdracht
onderzoeken.
B
B Een geluidsmeter is noodzakelijk.
- 55 -

TV Hout - Laboratorium 2de leerjaar: 2 u./w. (+ 1 u./w.)
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 CLASSIFICATIE VAN TIMMER-
HOUT
2 MECHANISCHE PROEVEN OP
HOUT
3
3.1
BEPROEVEN VAN VERBINDIN-
GEN
Verbindingen in de breedte
- Bij massief hout
- Bij plaathout
Timmerhout classificeren volgens de
KAR-methode in klassen S10 - S8 -
S6, en volgens STS 04-Hout.
Weten hoe het materiaal "hout" mechanisch
wordt beproefd en de proef op de
proefbank uitvoeren:
- druk,
-trek,
- statische buiging,
- dynamische buiging (schokweerstand),
- afschuiving,
- hardheid,
- tractiesterkte,
- splijtsterkte.
Uit een reeks mogelijkheden de meest
geschikte breedteverbindingen vaststellen
(zowel bij massief hout als bij
plaathout) na beproeving van de
sterkte: met veer, koud tegen elkaar
gelijmd, met tand en groef, met
visbek, met drevels enz.
3.2 Hoekverbindingen bij plaathout Uit een reeks mogelijkheden de meest
geschikte hoekverbinding bij plaathout
kiezen: met veer, met tand, met
profiel, met drevels enz.
B Op breuk belasten en dit resultaat
vergelijken met de bepaalde klasse en
met de volumieke massa van het
proefstuk.
B Proeven volgens NEN 225.
Bijwonen van proeven in bijvoorbeeld
het Opleidingscentrum Hout, het
WTCB, de Universiteit Gent.
B Het produkt "lijm" als
verbindingsmiddel is voldoende
beproefd geweest in het 1ste leerjaar
van de 3de graad. In deze lessen gaat
het om de "verbinding" (de
constructie) waarbij lijm in zijn aanbevolen
omstandigheden is toegepast.
B De produktiekosten van de verbinding
mogen bij het besluit uiteraard ook in
overweging genomen worden.
- 56 -

3.3 Massieve hoekverbindingen bij
meubels (b.v. bij een kastdeur)
Uit een reeks mogelijkheden de meest
geschikte verbinding kiezen door
beproeving, bijvoorbeeld:
- klassieke pen- en gatverbinding
(open en gesloten),
- drevelverbinding,
- de verbinding met of zonder tegenprofiel
van lijst en groef,
-enz.
3.4 Massieve ladehoekverbindingen De meest geschikte hoekverbinding
kiezen uit een reeks mogelijkheden:
- met drevels,
- met tand en groef,
- genageld,
- met zwaluwstaart.
3.5 Hoekverbinding bij buitendeur Door beproeving de meest geschikte
verbinding bepalen uit verschillende
mogelijkheden:
- klassieke pen- en gatverbinding
(gesloten),
- met drevels,
- open verbinding, met frezenset.
3.6 Stoelverbinding: voorpoot en
zijregel
3.7 Metalen- en kunststofverbindingsmiddelen,
gebruikt bij houtverbindingen
Door beproeving vaststellen welke
verbinding het best geschikt is:
- met pen- en gatverbinding,
- met drevelverbinding.
Het effect van het gebruik van metalen-
en kunststofverbindingsmiddelen
bepalen.
B
B
B
B Het lijmoppervlak berekenen in verband
met sterkte.
Verschillende diktes van drevels
uittesten.
B Vanuit de resultaten experimentele
"nieuwe verbindingen" uittesten.
- 57 -

TV Hout
Stijlleer-vormgeving
1 BEGINSITUATIE
- 58 -
1ste leerjaar: 0 u./w. (+ 1 u./w.)
2de leerjaar: 1 u./w.
In hun vroegere opleiding hebben de meeste leerlingen niet op een systematische wijze contact gehad met
deze leerinhouden.
Het is geenszins de bedoeling de leerlingen algemene kunstgeschiedenis aan te leren. Alleen die onderdelen
die nuttig zijn voor de opleiding worden aangebracht, bijvoorbeeld met betrekking tot de bouwkunst.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
- Interesse opbrengen en aandacht besteden aan de evolutie en de betekenis van de verschillende stijlperiodes.
- Specifieke kenmerken van die stijlperioden kennen en herkennen.
- Opmetingen uitvoeren en schetsen zodat het verwerken en begrijpen tot betere resultaten kan leiden.
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN
- De leerstof aanvullen met eigen documentatie en hierdoor actief meewerken aan de kennisopbouw.
- Dit aanleggen van documentatie, knipsels, tekeningen, schetsen moet gepaard gaan met regelmatig nazicht
van het werk.
- Het al dan niet slagen in het opzet van de leerstof, zal in ruime mate afhangen van de wijze waarop de
leraar de motivatie, de interesse en de zelfwerkzaamheid van de leerlingen zal kunnen opwekken.
- Wie vanuit het complementair gedeelte reeds in het 1ste leerjaar start met TV Hout Stijlleer-vormgeving,
zal meer kansen krijgen tot inzichtelijk en diepgaand behandelen van de leerinhouden. In dit geval zal
men kansen krijgen tot het aanbieden van diamontages en studiebezoeken onder andere aan musea.
Dit zal de motivatie voor het vak zeker verhogen. Men zal ook dieper kunnen ingaan op toepassingen met
betrekking tot het eigentijdse meubel.
4 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN

TV Hout - Stijlleer-vormgeving 1ste leerjaar: 0 u./w.(+ 1 u./w.) - 2de leerjaar: 1 u./w.
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 ONTSTAAN EN BETEKENIS
VAN STIJL
Verwoorden welke oorzaken en welke
invloeden het ontstaan van stijlperiodes
bepalen.
2 INDELING VAN DE STIJLEN Benamingen kennen en situeren.
De nadruk leggen op de meubelkunst.
3 DE OUDHEID
- Egyptische kunst
- Griekse kunst
- Romeinse kunst
4 ROMAANSE KUNST
- Bouwkunst
- Meubelkunst
5 DE GOTISCHE KUNST
- Bouwkunst in Centraal-Europa
- Meubelkunst
Vanuit een minimum aan algemene
geschiedenis tot de toegepaste kunstgeschiedenis
komen met betrekking
tot:
- bouwkunst,
- meubelkunst.
Basiskenmerken onderscheiden met
betrekking tot:
-orden,
- ornamenten,
- lijsten.
De eigenschappen van de bouwkunst in
de betrokken periode beschrijven.
Voorbeelden uit de meubelkunst
verwerken.
De evolutie in de gotische bouwstijl
omschrijven met betrekking tot:
- het grondplan,
- de boogvormen,
- de versieringselementen.
B Documentatie opzoeken.
B Tijschema opstellen.
B Dia's, tekeningen, invulbladen en
documentatie gebruiken.
B
B
Deze leerinhouden beperken om
voldoende tijd over te houden voor
onder andere "20ste eeuw" en "Eigentijdse
meubelen".
Voorbeelden en schetsen gebruiken.
B Schetsen, tekeningen en documentatie
gebruiken.
- 59 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
6 DE RENAISSANCE
De bouwkunst en de meubelkunst in
Centraal-Europa, Noord- en Zuid-
Europa
7 DE BAROK
Lodewijk XIII, Lodewijk XIV,
Regence en Rococo in de Bouw- en
Meubelkunst:
- stijlkenmerken
- materialen
- versieringselementen
8 NEO-CLASSICISME
- Lodewijk XVI
-Empire
- Biedermeier
- Jugendstil (Art nouveau)
- Engelse stijlen
De constructies in de meubelkunst
toelichten.
De typische versieringen in de meubelkunst
aanduiden.
De betekenis van de heropleving van
de klassieke oudheid
- in de bouw:
. de kerkbouw,
. de profane bouw,
- in de meubelkunst,
onderkennen.
Het onderscheid in Zuid-, Midden- en
Noord-Europa aanduiden.
De betekenis van de barokstijl toelichten.
Het onderscheid tussen de verschillende
perioden aantonen.
Het onderscheid tussen de verschillende
landen aantonen:
- Italië,
- Frankrijk,
- de Nederlanden,
- Duitsland.
De evolutie in de stijlen, vooral in de
meubelkunst opvolgen.
Bij de verklaring accenten leggen op
de houtsoorten, de constructies, de
afwerking.
B
B
B Dia's, film of video, schetsen en
documentatie gebruiken.
B
B
B
Video, dia's, film en foto's.
Documentatie, tekeningen en schetsen
gebruiken.
B Vertrekken vanuit voorbeelden.
- 60 -

9 DE 20STE EEUW
- De moderne beweging
- Art Déco
- Functionalisme
- Na 1940
10 EIGENTIJDSE MEUBELEN
- Kenmerken
- Abstractie
- Meetkundige vormen
- Modulaire systemen
- Lijnvormen
De kenmerken van deze periodes
opsommen met het accent op het
interieur en de meubelen.
Bekende ontwerpers bespreken, bijvoorbeeld:
- Rietveld,
- Vandevelde,
-Horta,
- Le Corbusier
Langs de eigenschappen van eigentijdse
meubelen inzicht krijgen in de
evolutie van de ontwerpen.
B
B
Vertrekken vanuit voorbeelden, dia's,
video-opnamen, toepassingen.
B Bestaande ontwerpen behandelen.
Oefeningen.
- 61 -

TV Hout
Technisch tekenen
1 BEGINSITUATIE
- 62 -
1ste leerjaar: 4 u./w.
2de leerjaar: 4 u./w.
In de 1ste graad ligt het accent in Technisch tekenen (en Plastische opvoeding) op de creativiteit. Langs het
toepassen van normen en afspraken worden de leerlingen ingeleid tot een vorm van constructief tekenen
waarin de creativiteit een belangrijke rol speelt.
In de 2de graad wordt aan de leerlingen vooral technisch inzicht bijgebracht; ze worden getraind in het inzien
van mogelijke constructievormen. Ze worden ook al gewezen op de specificiteit van elk materiaal.
Op het einde van de 2de graad moeten de leerlingen een eenvoudige tekening kunnen opbouwen liefst met de
computer.
Tekenen is in de 3de graad het synthesevak bij uitstek. Het is het verwerken van kennis uit alle andere
technische en praktische vakken om zo te komen tot bruikbare uitvoeringen en constructies.
Het is voor een deel het vastzetten van ideeën naar uitvoering, getoetst aan de eigenschappen van materialen
en aan de uitvoerbaarheid met de gereedschappen, waarbij de vormgeving een belangrijk element betekent.
Het is duidelijk dat de middelen om te tekenen gedeeltelijk ondergeschikt zijn aan de opdracht, alhoewel het
gebruik van de computer in tekenen steeds belangrijker wordt.
De tekenopdrachten moeten zoveel mogelijk een toepassing zijn op "Constructieuitbouw", "Meetkundige- en
projectieuitvoeringen" en "Basisbegrippen naar vorm en verhouding".
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
2.1 Met betrekking tot manueel tekenen
- Via Technisch tekenen een technisch concept op verstaanbare manier op papier brengen volgens de
gangbare regels.
- Hierbij de voorgeschreven normen en syntaxis respecteren, zodat decoderen mogelijk wordt.
- De technische tekening interpreteren.
- Uit een verzameling van gegevens datgene halen wat essentieel is voor de behoeften van dat ogenblik (b.v.
de geometrische vormen, de stuklijst).
2.2 Met betrekking tot computertekenen
- De tekening beschouwen als een middel, een gegevensbank, een stap in een CIM-concept, ten dienste van
de produktie, het stockbeheer, de facturatie ...
- Inzien dat als gevolg van deze ontwikkelingen de tekeningopbouw en de technologie fundamenteler
worden en dat de tekening best door de technoloog met computerhulp worden gerealiseerd.
- Inzien dat de technoloog de tekening moet vertalen naar machinegegevens om het werkstuk te realiseren.
- Inzien dat men via comptertekenen steeds over nette tekeningen beschikt, die via bibliotheekelementen op
snelle, aanpasbare manieren moeten kunnen worden opgebouwd.

3 METHODOLOGISCHE WENKEN
- 63 -
De basisprincipes van tekenen komen eigenlijk in elk technisch en praktisch vak aan bod.
De keuze van het type meubel of het schrijnwerk vormt niet de essentie van het tekenen, wel de constructieinvulling
naar de uitvoering toe.
Hierover zijn duidelijke afspraken te maken tussen Technisch tekenen en de andere technische en praktische
vakken. Deze afspraken moeten neergeschreven zijn in het jaarplan van de bovengenoemde leraars.
Er zijn enkele computertekenprogramma's: ROBOCAD, AUTOCAD, CAD-KEY, die naar de houtsector toe
bruikbaar zijn. De keuze zal meebepaald worden door de mogelijkheid om de binding CAD en CAM
effectief uit te werken.
De leerstof Technisch tekenen is moeilijk te verdelen in aparte stukken per leerjaar.
Door de grote waaier van uitvoeringen zal de keuze van de tekenopdracht, door de afdeling en de leraar
vooraf en in duidelijke afspraken worden gepland (jaarplan). Dit kan en is wenselijk voor de twee leerjaren
samen.
Er moet wel over gewaakt worden dat elke specialiteit uit de houtsector aan bod komt, maar de profilering
van de studierichting en de tewerkstellingskansen in de regio, kunnen ook meebepalend zijn bij de keuze en
de omschrijving van de opdrachten.
De leerinhouden "Technologie - Constructieleer" lopen parallel met de opbouw via Technisch tekenen.
In het 1ste leerjaar van de 3de graad worden gehele constructies verwerkt, bijvoorbeeld een boekenkast, een
buitendeur. In het 2de leerjaar van de 3de graad is de vertrekbasis het bureau-interieur, de woning of de
gevel van de woning. De boekenkast of de buitendeur uit het 1ste leerjaar is in het 2de leerjaar een element
van een geheel.
Contacten met designers, musea en de nijverheid zijn belangrijke aspecten om te komen tot produktiegerichte
opdrachten. Ook andere studierichtingen in de eigen of een andere school kunnen leiden tot teken- en
uitvoeringsopdrachten.
4 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN

TV Hout - Technisch tekenen 1ste en 2de leerjaar: 4 u./w.
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 ZITMEUBELEN
2
2.1
- Vaste en demonteerbare uitvoering
- Stapelbare uitvoeringen
- Zitting- en ruguitvoeringen
TAFELS
Pootverbindingen
- Vaste verbinding
- Demonteerbaar
- Centrale voet
2.2 Bladuitvoeringen
- Massief hout en plaatwerk
- Hoekige en ronde uitvoeringen
- Vaste en beweegbare:
. schuivend
. draaiend
. klappend
. gecombineerd
- Oppervlaktestructuren
2.3 BEDDEN
-Vormen
- Beslagwerk
De constructies uittekenen in functie
van de vorm:
- hoekig,
- gebogen,
- combinaties.
Sterke constructies die goed uitvoerbaar
zijn uittekenen.
Tafelbladvergrotingen uittekenen en
rekening houden met:
- massief hout of plaatwerk,
- de vorm en het uitzicht,
- stabiliteit.
Structuren uittekenen (b.v. inlegtechnieken).
Telkens de specifieke constructies
uittekenen volgens de vormen.
B Ontwerpen en modellen ter beschikking
hebben.
B Klassieke en nieuwe uitvoeringen ter
beschikking hebben, naast algemene
documentatie en voorbeelden.
B Klassieke en nieuwe uitvoeringen ter
beschikking hebben, naast algemene
documentatie en voorbeelden.
B Documentatie ter beschikking stellen.
- 64 -

4
4.1
KASTEN
Vaste constructies
- Massief hout
- Plaatwerk
- Combinaties
4.2 Demonteerbare uitvoeringen
- Horizontale elementen
- Verticale elementen
- Modules
4.3 Speciale uitvoeringen
5
5.1
- Gebogen vormen
- Hoekige vormen
RAMEN EN DEUREN: soorten
Naar de beweging
-Vast
- Draaiend
- Schuivend
- Combinaties (o.a. draaikip)
Constructietekeningen uitwerken met
omschrijving van:
- materialen,
- beslagwerk.
Constructies uittekenen in functie van
de demonteerbaarheid.
Rekening houden met:
- verwerkbaarheid,
- de standaardafmetingen van het materiaal,
- de voorziene afwerking.
Speciale uitvoeringen uittekenen:
- gebogen vormen:
. voeten,
. lijsten,
- draaiwerk,
- speciale hoekconstructies.
Vanuit een ontwerp of plan, het raam
of de deur constructief uittekenen.
B Documentatie ter beschikking stellen.
B De computer kan goed ingeschakeld
worden om elementen op te slaan,
onder andere:
- lijstvormen,
- modules.
B
B Didactische stukken gebruiken.
Duidelijke beschrijvingen geven van
beslagwerk.
- 65 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
5.2 Naar de vorm
- Enkelvoudige:
. recht
. gebogen
. speciale hoeken
- Samengestelde:
. in hetzelfde vlak
. in verschillende vlakken
5.3 Naar de constructie
6
6.1
6.2
- Frezenset
- Glasbevestiging
- Water- en windkering
- Bevestiging
- Luiken
TRAPPEN
Situatieplan
Vormbepaling
- Recht, schuin, scheluw, kwarten,
spil en andere
- Open en gesloten
- Verdrijving
- Treden en trappalen
- Leuningen
De basisprincipes van uitvoeren (o.a.
waterkering) vertalen naar een tekening
rekening houdend met de voorgeschreven
vorm, de beweging, het
beslagwerk.
In functie van de nieuwe uitvoeringsmogelijkheden
komen tot nieuwe toepassingen
en deze uittekenen.
Vanuit een plan de berekening maken
en de vorm in tekening brengen.
Moeilijkheden uittekenen onder
andere:
- verdrijving,
- bloktrede,
- kuip- en wrongstuk,
- leuningen.
B Hier kan dankbaar gebruik gemaakt
worden van de tekeningen in CAD op
schijf gezet door KVIV (werkgroep
Hout).
B
B
B
Verschillende woningplans ter beschikking
hebben.
Didactische stukken gebruiken.
Afspraken maken met de leraar Technologie
en PV.
- 66 -

7 DAKTIMMERWERK
- Gebinten
- Spanten
-Goten
- Betimmering
- Plat dak
- Roosteringen
8 SYSTEEMBOUW
- Skeletbouw
- Stapelbouw
9 DAKKAPELLEN EN ERKER-
BOUW
- Volledig in hout
- Gedeeltelijk in hout
10 STUDIES IN FUNCTIE VAN
- Interieur
- Bestaande uitvoeringen
- Speciale opdrachten
- Nieuwe technologieën
De gebruikelijke gebinten en spanten
uittekenen naar reële situaties.
Noordboom en kilkeper uittekenen en
de exacte vorm bepalen.
Gootafwerkingen uittekenen in verbinding
met de dakconstructie.
Een platdakconstructie uittekenen.
Specifieke uitvoeringen uittekenen. U Documentatie.
Uitbouwsystemen in constructie
uitwerken.
Eigentijdse uitvoeringen uittekenen in
het perspectief van bestaande situaties.
Ontwerpen uit de nijverheid produktierijp
maken.
Produktiegerichte ontwerpen uit de
designwereld tekenen.
B
B
B
B
Vertrekken vanuit een woningplan,
vanuit didactische stukken en vanuit
documentatie.
U Verschillende woningplans ter beschikking
stellen.
U
U
U
Contacten leggen met: designers,
musea, de nijverheid, andere studierichtingen.
- 67 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
Zoeken naar toepassingen voor speciale
constructies.
Mogelijkheden met CNC-techniek in
tekenopdrachten verwerken.
Specifieke uitvoeringen tekenen voor:
- nieuwe materialen
- nieuwe afwerkingen, bijvoorbeeld
. MDF
. lakwerk
. ...
U
U
U
- 68 -

TV Hout
Technologie
1 BEGINSITUATIE
- 69 -
1ste leerjaar: 3 u./w.
2de leerjaar: 2 u./w. (+ 1 u./w.)
De leerlingen hebben in de 2de graad 'Houttechnieken' en in 'Hout- en bouwkunde' de enkelvoudige materialen,
de gereedschappen en de constructies leren verwerken. Als basis zal de kennis van de houtanatomie,
de houtsoorten, de lijmsoorten, de handelsvormen van hout, de halffabrikaten verworven zijn. De
basisbegrippen met betrekking tot "het werken" van hout zijn eveneens gekend. Deze kennis is noodzakelijk
om verder te bouwen naar meer samengestelde constructies.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
- Technologie bestaat uit twee belangrijke onderdelen, namelijk:
. Materialen: 1 u./w. in het 1ste leerjaar
(+ 1 u./w. in het complementair gedeelte van het 2de leerjaar)
. Constructieleer: 2 u./w. in het 1ste leerjaar,
2 u./w. in het 2de leerjaar.
- In Technologie - Constructieleer leren de leerlingen theoretische achtergronden voor de constructieuitvoeringen
kennen.
In het 1ste leerjaar van de 3de graad wordt hierbij de nadruk gelegd op de meubel- en schrijnwerkuitvoeringen
als individuele opgaven.
In het 2de leerjaar van de 3de graad maken de meubel-, de schrijn- en timmerwerkuitvoeringen deel uit
van een totaal interieur of van een totaal project. Dit kan een woning, een keuken, een winkelinterieur
of een complete dakuitvoering zijn.
- Voor Materialen stellen wij de volgende doelen voorop:
. weten hoe hout zich gedraagt en hoe het oordeelkundig wordt gedroogd,
. hout kunnen verduurzamen en afwerken zowel bij meubels als bij schrijnwerkerij,
. de bouwmaterialen, die een houtbewerker in zijn vak tegenkomt, kennen en de toepassingen aangeven,
. de juiste isolatiematerialen kiezen bij bepaalde toepassingen en ze kunnen aanwenden,
. de kunststofprodukten die een houtbewerker gebruikt kennen,
. de eigenschappen van hout kennen en inzien welke toepassingen hieruit kunnen volgen.
3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN
- Omwille van het grote gamma aan mogelijke leerinhouden, is het noodzakelijk bruggen te slaan naar een
hele reeks vakken. Zo zitten de basisbegrippen van Machineleer vervat in Meet- en regeltechnieken. De
uitvoeringsmodaliteiten zijn gedeeltelijk verwerkt in de PV Praktijk/Stages Hout.
Materiaalonderzoek is grotendeels terug te vinden in het Laboratorium. Andere gegevens horen in dit
leerplan Technologie - Materialen thuis.
- Laboratorium sluit dus nauw aan bij Technologie - Materialen. Het theoretisch aspect wordt best eerst in
de lessen Technologie behandeld. Het praktisch aspect komt in de lessen Laboratorium aan bod in de
vorm van eenvoudig onderzoek en proefondervindelijke vaststellingen.
Hieruit blijkt duidelijk dat het aangewezen is de verwante vakken ofwel door een zelfde leraar te laten
geven, ofwel regelmatig overleg tussen de verschillende leraars in te bouwen.
- De volgorde van de leerinhouden zoals voorgesteld in dit leerplan is niet bindend, maar zal eerder bepaald
worden door de concrete afspraken tussen de samenwerkende leraars die best vastgelegd worden in een
gezamenlijke jaarplanning.

- 70 -
- De leerplancommissie beveelt ten sterkste aan om het lesuur Materialen uit het complementair gedeelte
zeker in te richten om de nodige diepgang en een rustiger verwerking van de leerinhouden te kunnen
garanderen.
- Het is belangrijk de leerlingen een duidelijk systeem van documentatieverwerking bij te brengen.
4 LEERINHOUDEN, VERWERKING (LEERPLANDOELSTELLINGEN) EN
METHODOLOGISCHE WENKEN

TV Hout - Technologie - Constructieleer 1ste en 2de leerjaar: 2 u./w.
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 ZITMEUBELEN
-Stoel
- Zetel
2 TAFELS
- Vaste constructies
- Demonteerbare constructies
- Mogelijkheden voor bladvergroting:
klassieke en eigentijdse:
. schuiven
. draaien
. kantelen
. combinaties
3 BEDDEN
4
4.1
- Afmetingen
- Uitvoeringen
KASTEN
Vaste constructie
- Bureau
- Boekenkast
- Hallkast
De constructies van stoelen en zetels
ontleden en verantwoorden.
De evolutie van vaste naar demonteerbare
uitvoeringen aantonen.
Tafelbladvormen meetkundig omschrijven.
Nieuwe vormgevingen ontleden en de
mogelijke constructies bestuderen.
Nieuwe mogelijkheden van tafelbladvergroting
uittekenen en behandelen,
bijvoorbeeld:
- "cirkante" tafel,
- type SKOVBY.
Vertrekkend vanuit
- de vorm,
- het materiaal,
- de afwerking
constructies bestuderen.
Vaste kastconstructies uitdenken
vanuit:
- bestaande situaties,
- ontwerpen,
- materiaalkeuze.
B
B
B
B
B Uitgaan van voorbeelden en tekeningen.
Werken vanuit documentatie en boeken
of vanuit de modellen uit de nijverheid.
B Vertrekken vanuit documentatie en
modellen.
B Ontwerp en documentatie uit boeken
en tijdschriften halen.
- 71 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
4.2 Demonteerbare kasten
- Kleerkast
- Keukenkast
- Winkelmeubilair
- Wandkast
5 RAMEN
- Soorten
-Vormen
- Beslagwerk
6 BUITENDEUREN EN POORTEN
-Ontwerp
- Beweging
7 TRAPPEN
- Recht en schuin
- Bordes
- Scheluwe trap
- Begin- en eindkwart
- Spiltrap
- Verdrijvingen
- Leuningen
Demonteerbare constructies behandelen.
Naargelang van de specifieke uitvoering
zoeken naar passende constructies,
bijvoorbeeld:
- horizontale elementen,
- verticale elementen,
- modulesystemen.
Verschillende uitvoeringen behandelen
met telkens de specifieke constructie.
Rekening houden met:
- de uitvoerbaarheid,
- de houtsoort,
- de afwerking.
Constructies bepalen volgens de
beweging van de deur en het voorgeschreven
beslagwerk.
Vanuit de principes voor
trapberekening de constructies
omschrijven.
Specifieke moeilijkheden afzonderlijk
verwerken.
B
B
B
B
B
Afspraken met de leraar PV.
De aanwezige frezenset specifiek
behandelen.
B Variaties in uitvoering brengen.
Beslagwerk ter beschikking hebben.
Afspreken met de leraar PV.
Vertrekken vanuit het woningplan.
Documenten.
Tekeningen.
- 72 -

8 TIMMERWERK
- Spanten
- Gebinten
- Betimmering
- Gootafwerkingen
- Skeletbouw
9 SCHRIJNWERK UIT KUNST-
STOF EN METAAL
- Ramen
-Deuren
- Bekledingen
10 INTERIEUR EN MEUBELEN IN
EEN VOLLEDIG KADER
- Eetkamermeubilair
- Slaapkamermeubilair
- Bureau-interieur
- Keuken
- Winkel
11 ONTWERPEN VAN MEUBELEN
EN SCHRIJNWERK
- Materiaalbeschrijving
- Constructiebepaling
Principes bij dakconstructies verklaren
onder andere:
- overspanning,
- waterwering,
- afwerking,
- dakvormen,
- hoek- en kilkeper.
Vanuit planmatige situaties de meest
verantwoorde constructies behandelen
en bespreken (tekenen).
Specifieke uitvoeringen bespreken en
vergelijken met uitvoeringen in hout:
kostprijsberekening.
De meubelen als elementen van een
totaalconcept verwerken.
Veel nadruk leggen op:
- de vorm,
- het materiaal,
- de uitvoerbaarheid,
- de afwerking.
In groep of individueel zoeken naar
nieuwe toepassingen voor nieuwe en
traditionele materialen.
B
B
B
B
U
Vanuit een plan vertrekken.
In opbouw-zijnde dakconstructies
bezoeken.
Bij berekeningen de computer gebruiken.
Afspraken met de leraar Technisch
tekenen.
U Informatie uit de kijk- en doe-stage in
het bedrijf halen.
U Voorbeelden naar klassieke vorm en
eigentijdse vorm kiezen.
U Ideeën vastzetten langs schetsen.
De mogelijkheden naar vormgeving
verruimen.
- 73 -

TV Hout - Technologie - Materialen 1ste leerjaar: 1 u./w. - 2de leerjaar: 0 u./w. (+ 1 u./w.)
Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 HOUTVOCHT EN HOUTDRO-
GING
1.1 Luchtvochtigheid
- Absolute luchtvochtigheid
- Relatieve luchtvochtigheid
1.2 Houtvochtigheid
- Houtvochtformule
- Gebonden en vrij water in de
houtcel
- Vezelverzadigingspunt
- Houtvochtmeting
- Evenwichtsvochtgehalte
1.3 Zwellen en krimpen van hout
- De houtcel onder invloed van
wisselende luchtvochtigheid
- Het "werken" van hout in:
. tangentiale
. radiale richting
De begrippen absolute en relatieve
luchtvochtigheid begrijpen.
De meting uitvoeren.
De houtvochtformule verklaren.
Aangeven waar houtvocht zich in het
hout bevindt.
De begrippen gebonden water, vrij
water en hieraan gekoppeld het vezelverzadigingspunt
uitleggen.
Het vochtgehalte bepalen met:
- de droogstoofmethode,
- de elektrische weerstandsmethode.
Het evenwichtsvochtgehalte begrijpen.
Het verschijnsel verklaren.
De relatie evenwichtsvochtgehalte en
relatieve luchtvochtigheid verklaren.
Het verschil tussen tangentiale en
radiale krimp of zwelling aangeven.
Hierbij aansluitend houtsoorten aanduiden
die vormvast zijn en andere die
zeer onderhevig zijn aan vormveranderingen.
B Tabellen en grafieken leren gebruiken
waarin de luchttemperatuur is opgenomen
in relatie met de luchtvochtigheid.
B
B
B
B
B
B
B
B
Tabellen en grafieken gebruiken.
Proef doen met droogstoof.
Houtvochtmeter leren gebruiken.
Houtvochtgehalte gaan opmeten op
verschillende plaatsen bij wisselende
klimaatsomstandigheden.
Tabellen en grafieken leren lezen.
Houtfiches en tabellen raadplegen in
verband met het krimppercentage.
- 74 -

1.4 Het droogproces
- Klimaatsinvloed
- Droogproces
- Droogfouten
- Droogsprong
De relatie van houtvochtigheid,
relatieve luchtvochtigheid en temperatuur
met eigen woorden uitleggen.
Het verloop van het droogproces
uitleggen:
- boven het vezelverzadigingspunt,
- onder het vezelverzadigingspunt.
Een droogcyclus beschrijven. B
Fouten die zich tijdens het drogen
voordoen, verklaren en weten hoe ze te
vermijden.
De "droogsprong" uitleggen.
De invloed van de luchtsnelheid
verklaren.
1.5 Houtdroogsystemen Droogsystemen uitleggen en voor- en
nadelen aangeven van:
- natuurlijke, vrije houtdroging,
- condensatiedroging,
- klassieke houtdroging,
- vacuümdroging.
1.6 Praktijk van de droging
- Stapeling
- Controle
- Instellen van de droogkamer
Aangeven hoe nat hout moet worden
gestapeld.
Belang van een continue houtvochtigheidscontrole
inzien.
Het droogkamerklimaat instellen of
uitleggen bij geautomatiseerde installaties.
De factoren aangeven die de duur van
de droging beïnvloeden.
B
B
B
B
B
Aan de hand van een droogschema te
vinden in boeken en documentatie, het
proces uitleggen.
Stalen van foutief gedroogd hout
beoordelen.
B Documentatie van droogsystemen
doornemen.
B
B
B
B
Tabellen raadplegen.
- 75 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1.7 Keuze van de drooginstalltie Bepalen welke de beste installatie is bij
bepaalde omstandigheden in verband
met:
- droogkosten (energie),
- droogtijd,
- resultaat.
2
2.1
HOUTBESCHERMING EN
HOUTAFWERKING
Houtbescherming
- Noodzaak
- Houtsoortkeuze
- Behandelingsmethodes
- Classificatie van beschermingsprodukten
- Veiligheidsvoorschriften
De noodzaak van houtbescherming
inzien.
Bewust zijn van de gevolgen die de
aantasting, vooral in de bouw, meebrengt.
De juiste houtsoort kiezen voor een
bepaald werk.
Weten welk hout beschermd moet worden.
De verschillende behandelingsmethodes
uitleggen.
De beschermingsprodukten onderbrengen
in hun classificatie.
De homologatievoorschriften van de
Belgische Vereniging voor Houtbescherming
begrijpen.
De giftigheidsgraad kennen en weten
hoe men zich moet beschermen.
B
U Documentatie doornemen van fabrikanten
van droogsystemen.
B
B
B
B
B
B
B
Een korte herhaling van de natuurlijke
duurzaamheid van hout lijkt het ideale
aanknopingspunt.
De tabel met de klassering van natuurlijke
duurzaamheid opnieuw
opnemen, zie Materialen 2de leerjaar
van de 2de graad (1.4).
Documentatie van produkten gebruiken.
Aanduidingen op de verpakking leren
lezen in verband met soort, classificatie,
risico's in verband met gezondheid
enz.
- 76 -

2.2
2.2.1
- "Constructieve" bescherming "Constructieve" oplossingen geven
voor houtbescherming, bijvoorbeeld
oversteek, kopshout ...
Houtafwerking
FACTOREN DIE DE AFWERKING
BEINVLOEDEN
- Vochtgehalte
- Houtstructuur
- Inhoudsstoffen
2.2.2 VOORBEREIDENDE BEWERKIN-
GEN
- Schuren
-Bleken
- Ontvetten
- Vlekken verwijderen
Het belang kennen van het vochtgehalte
in verband met de afwerking.
De invloed van de houtstructuur
kennen (grof- en fijnjarig hout).
Weten hoe de natuurlijke inhoudstoffen
de afwerking beïnvloeden.
Weten hoe hout geschuurd dient te
worden.
De korrelmaat uitleggen.
De korrelsoort en de toepassingen
geven.
Weten hoe hout gebleekt kan worden.
Ontvettingsmethodes kennen.
Vlekken van verschillende aard op
hout vermijden.
2.2.3 LAAGOPBOUW Weten hoe de laagopbouw uitgevoerd
wordt.
De verschillende bewerkingen van een
afwerkingssysteem bepalen.
2.2.4 TECHNISCHE EISEN DIE GESTELD
WORDEN AAN EEN AF-
WERKINGSLAAG
Begrijpen wat de volgende eisen
betekenen bij de afwerking:
- hechting,
- krasvastheid,
- stootvastheid,
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
In de lessen Laboratorium kunnen deze
bewerkingen uitgevoerd worden.
- 77 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
2.2.5 ENKELE KARAKTERISTIEKEN VAN
AFWERKINGSPRODUKTEN
2.2.6 VERWERKINGSTECHNOLOGIE
- Opbrengen van produkten
- Droogsystemen
- hardheid,
-glans,
- dekkracht,
- waterdampdoorlaatbaarheid,
- weerstand tegen oplosmiddelen,
- warmtebestendigheid,
- abrasieweerstand,
- bestendigheid tegen temperatuurschok.
Volgende begrippen kennen en begrijpen:
- mengverhouding,
- verdunning,
- post-life,
- viscositeit,
- body,
- droogtijd,
- geltime,
- uitstrijkrendement,
- vloeiing.
Het opbrengen van produkten met de
borstel uitleggen.
De volgende spuitmethodes kennen:
- pneumatisch spuiten,
- airless spuiten,
- elektrostatisch spuiten,
- warm spuiten,
- twee componentspuiten,
- gemengd airless-pneumatisch.
B
B
B Een fabrieksbezoek is erg aanbevolen
in verband met de afwerking.
- 78 -

2.2.7 AFWERKINGSPRODUKTEN BIJ
M E U B E L S E N
BINNENSCHRIJNWERK
- Boenwas
- Kleurvormende produkten
. kleuren
. beitsen
- Laagvormende produkten
. vernissen
. lakken
De werking van een gietmachine
uitleggen.
De werking van een verniswalsmachine
uitleggen.
De dompelmethode kennen.
De volgende droogsystemen uitleggen:
- geforceerde luchtdroging,
- UV-uitharding,
- IR-droging,
- EBC-uitharding.
De voor- en nadelen van boenwas
kennen.
Poeder- en pigmentkleuren kennen en
ze toepassen.
Logen, gassen en metaalzouten die bij
het beitsen gebruikt worden kennen en
toepassen.
Volgende vernis- en laksystemen
kennen met hun voor- en nadelen:
- nitro-cellulose,
- zuurhardende,
- polyurethaan,
- onverzadigde polyesters,
- waterlakken en vernissen,
- acrylaten,
- alkydharsen.
B
B
B
B
B
B
B
B Verschillende methodes worden in de
lessen Laboratorium uitgevoerd.
- 79 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
2.2.8 AFWERKING VAN BUITEN-
SCHRIJNWERK
- Behandelingsprincipe
- Factoren die de afwerkingslaag
beïnvloeden
- Produktkeuze
- Ideale omstandigheden bij het
aanbrengen van lagen
- Methodes
- Fouten in de afwerkingslaag
- Onderhoudschema
Een zevental houtsoorten opnoemen
bruikbaar voor ramen en buitendeuren.
Het principe van de behandeling van
ramen en deuren uitleggen in verband
met relatieve luchtvochtigheid in
leefruimten (vochthuishouding bij
ramen en deuren).
Factoren waaraan een afwerkingslaag
blootgesteld is, kennen en begrijpen.
Analyseren waarom tot een bepaalde
produktkeuze is overgegaan.
Weten welke de ideale omstandigheden
zijn om de afwerkingslagen aan te
brengen.
De verfmethode met kwast uitleggen.
Het afwerken met transparante nietfilmvormende
en semi-filmvormende
produkten uitleggen.
Volgende fouten en gebreken in
verband met het aanbrengen van verf
en vernis begrijpen en weten hoe te
voorkomen: loper, draperie, zakker,
gebrek aan hechting, aanzet, krimp,
rimpeling, overdikte, blaasjesvorming,
streperigheid, wegzinken, sinaasappeleffect,
krater.
Een onderhoudschema voor buitenschrijnwerk
opstellen.
B
B
B
B
B
B
B
B
B Toepassingen in de lessen Laboratorium.
- 80 -

3 BOUWMATERIALEN De volgende bouwmaterialen kennen
en hun toepassing geven:
- natuur- en kunststeen,
- dakafdekkingen,
- vloerafdekkingen,
- buizen,
- betonsoorten en hun bewapening,
- bindmiddelen,
- bouwstenen,
- bouwmetalen,
- bouwkunststoffen,
- dichtingsmassa's,
-glas.
4
4.1
ISOLATIEMATERIALEN
Inleidende begrippen
- Belang van een goede isolering
- Fundamentele aspecten in verband
met energiebesparing
- Globaal isolatieniveau van woningen
Het belang aangeven van de beheersing
van het energieverbruik.
Volgende fundamentele aspecten
inzake energiebesparing uitleggen:
- architecturaal ontwerp van de woning,
- het omhulsel van het gebouw,
- het verwarmingssysteem en de
warmwaterproduktie,
- het gedrag van de bewoners,
- het globaal isolatieniveau van een
woning.
4.2 Warmteverlies Uitleggen hoe en waar in een woning
warmteverlies geleden wordt:
- via overdracht,
- via luchtverversing.
B Voor de leerlingen 3de graad TSO
Houttechnieken is een zeer algemene
kennis van deze produkten voldoende.
Dit onderwerp kan zich beperken tot 1
à 1½ lesuur.
B
B
Documentatie en catalogi gebruiken.
Zie richtlijnen WTCB (K30 - K50).
- 81 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
4.3 Isoleren
- Thermisch comfort
- Inertie
- Relatie warmte en vocht
- Principes omtrent ventilatie
4.4 Isolatieprodukten
- Indeling volgens de structuur
- Vochtinvloed op het produkt
- Dampscherm
4.5 Isolatietechnieken
- Isolatieplaatsing
Het begrip thermisch comfort omschrijven.
Het begrip inertie uitleggen.
De relatie warmte en vocht aangeven.
Ventilatie als bron van warmteverlies
uitleggen en weten wat de juiste
principes hieromtrent zijn.
De verschillende groepen volgens hun
eigen structuur opgeven.
De invloed van vocht op het
isolatiemiddel uitleggen.
De noodzaak van een dampscherm
uitleggen.
Door middel van schetsen de isolatieplaatsing
aangeven in volgende situaties:
- bij buitenmuren,
- bij vloeren,
- bij hellende daken,
- bij platte daken.
Het belang van een verzorgde isolatieplaatsing
uitleggen.
B
B
B
B
B
B
B
Documentatie raadplegen en "leren
lezen".
B Technische tekeningen hieromtrent van
WTCB en van tijdschriften ontleden.
- 82 -

4.6 8-waarde en K-waarde Voorbeelden van berekeningen begrijpen.
4.7 Isolatiematerialen Van volgende materialen de
samenstelling, de handelsvorm, de
voor- en nadelen en de toepassing
kennen:
-glaswol,
- rotswol,
- geëxtrudeerd polystyreen,
- geëxpandeerd polystyreen,
- polyurethaan,
- vermiculiet-perliet,
- cellenglas,
- ureumformaldehydeschuim,
- isolerende beglazing.
5
5.1
KUNSTSTOFFEN
Moleculaire structuur De opbouw van de thermoplasten
uitleggen en een overzicht van de
soorten geven.
De opbouw van de thermoharders
uitleggen en een overzicht van de
soorten geven.
5.2 Verwerking van thermoplasten De volgende verwerkingsmethoden
uitleggen:
- kalanderen,
- extruderen,
- folieblazen,
- spuitgieten,
- vacuümvormen,
- wervelsinteren.
B Deze waarden kunnen best aan de hand
van technische tekeningen uitgelegd
worden.
B Documentatie raadplegen.
U
U
U
- 83 -

Nr. LEERINHOUDEN VERWERKING K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
5.3 Verwerken van thermoharders De volgende verwerkingsmethodes
uitleggen:
-persen,
- verwerking tot platen,
- gewapende polyesters.
5.4 Verdere verwerking van kunststoffen
Weten hoe kunststoffen verspaand,
gelast en gelijmd worden.
5.5 Soorten en eigenschappen Van de volgende thermoplasten de
eigenschappen en de toepassingen
geven:
- polyethyleen,
- polypropyleen,
- polyvinylchloride,
- polystyreen,
- acrylharsen,
- polyamiden,
- polycarbonaat.
Van volgende thermoharders de
eigenschappen en toepasingen geven:
- fenolformaldehydehars,
- ureumformaldehydehars,
- melamineformaldehydehars,
- polyurethaan,
- epoxyhars,
- polyesterhars.
U
U
U Documentatie gebruiken.
Voorbeelden van toepassingen van
deze stoffen laten zien.
U
- 84 -

6 WARMTE-EIGENSCHAPPEN
VAN HOUT
- Warmtegeleidingscoëfficiënt
- Soortelijke warmte
- Gedrag bij brand
7 GELUIDSEIGENSCHAPPEN
VAN HOUT
- Begrip geluid
- Decibel
- Geluidsisolerende produkten
- Isolatieniveau
De definitie verklaren van:
- warmtegeleidingscoëfficiënt,
- soortelijke warmte bij hout.
Uitleggen waarom houten constructies
zich bij brand "uitstekend" gedragen in
verband met:
- de uitzettingscoëfficiënt,
- het verlies aan mechanische sterkte,
- de inbrandingssnelheid.
Uitleggen hoe geluid ontstaat.
Het begrip decibel (dB) omschrijven.
Materialen kennen die de geluidsisolatie
bevorderen.
Het isolatieniveau begrijpen.
Door schetsen uitleggen hoe houten
bouwconstructies in verband met de
geluidsoverlast moeten opgevat
worden.
B
B
B
B
B
B
B
In de lessen Laboratorium worden deze
begrippen proefondervindelijk
uitgelegd.
- 85 -

7 BIBLIOGRAFIE
7.1 Algemeen
- 86 -
BR. HENRI-LOUIS, LEDENT, G., Bouwelementen. Deel 2.
CHANSON, L., Traité d'ébénisterie.
DE BOECK, e.a., Een gezonde geest in een gezond lichaam in een gezond huis.
DE BRUYNE, P., Meubelontwerpen. 24 reprodukties. 1985.
DE BRUYNE, P., Meubelontwerpen. Origineel exemplaar. 1985.
DEFOUR, F., Zeven eeuwen meubelkunst in België. 13de tot 20ste eeuw in Vlaanderen en Wallonië.
1977.
DEFOUR, F., Zeven eeuwen meubelkunst in België. Bijlage. 142 onuitgegeven foto's. 1978.
DEPECKER, A., VANDENBERGHE, A., Leer-, werk- en documentatieboek hout-bouw. 1981.
DEPECKER, A., VANDENBERGHE, A., WAUTER, W., Polyvalente opleiding houtbewerking. Leer-,
werk- en documentatieboek. Deel 1.
ELSINGA, H., Handenarbeid. Karton-, papier- en kleiarbeid.
FEBELHOUT, De algemene situering van de belgische houtbewerking. 1989.
JANSSENS, L., De ambachtsorganisatie schrijnwerkerij. 1988.
MICHEL, H., Instrumenten van de wetenschap in de kunst en de geschiedenis. 1972.
NACEBO, Het socio-economisch profiel van de schrijnwerkerij in Vlaanderen.
NORBURY, B., Britisch craftsmanship in wood. 1990.
ROETTGER, E., KLANTE, D., SAGNER, A. , Handenarbeid als creatief spel. Hout. 1979.
ROUBO, J.A., L'art du menuisier en meubles. 1982.
SCHENK, T., WEISHEIT, A., Gestaltung im tischlerhandwerk. 1982.
SEDMEIER, K.M., Formelsannlung Holztechniek. 1982.
STOKES, G., Zelf vakkundig houtdraaien. 1980.
SUTTERLAND-PONTIER, Geschiedenis der bouwkunst. Deel 1. 1980.
SUTTERLAND-PONTIER, Geschiedenis der bouwkunst. Deel 2. 1980.
THEYS, J., Bouwplannen. Documentatiemap. Eenvoudige woning in open bebouwing. Deel 1. 1978.
THORLIN, A., Nieuwe ideeën voor houtdraaiers. 1981.
VAN DE WALLE, A., De gotiek in België. Architectuur, monumentale kunst. 1972.
VANDOORNE, R., Een huis om in te wonen. Deel I Grondstoffen en materialen.

- 87 -
VANDOORNE, R., Een huis om in te wonen. Deel II Bouwen en verbouwen.
VEDEL, H., LANGE J., Bomen en struiken in bos en veld. 1974.
VERHEUL, H., Zelf houtdraaien. 1981.
VRIEND, J., Repertorium voor de geschiedenis der bouwkunst. 1973.
VROEGINDEWEIJ, C., Lijmen voor de houtverwerkende industrie. 1976.
WEIJS, F., Met beide handen. Uit het goede hout gesneden. 1984.
WILLIAM, A., LINCOLN, The complete manual of wood veneering. 1984.
WITHELM, F., Houtdraaien voor iedereen. 1970.
7.2 Constructieleer
BARSTOW, J.E.N., Praktische und dekorative holzverbindingen. 1987.
BOER, C., BAKKER, J., Opbouw en afwerking van gebouwen. Deel 1. 1972.
BOER, C., BAKKER, J., Opbouw en afwerking van gebouwen. Deel 2. 1972.
CAMPKIN, M., The technique of marquetry. 1988.
Centrum Hout. Houtdocumentatie. Delen 1, 1A, 2, 3.
CLARYSSE, J., Houtbewerking deel 1. 1980.
CLARYSSE, J., Houtbewerking deel 2. 1980.
CLARYSSE, J., Houtbewerking deel 4. 1981.
CLARYSSE, J., Technologie houtbewerking. Deel 3. 1980.
CLARYSSE, J., Technologie houtbewerking. Deel 5: trappen. 1985.
DEPECKER, A., Polyvalente opleiding houtbewerking deel 2B. Buitendeuren en ramen.
FVB, Bouwmethodes daken. 1986.
FVB, Bouwmethodes trappen. 1986.
GEERINCKX, R., Schrijnwerk vergeten kunst. 1985.
GRAUBNER, W., Holzverbindingen. 1990.
HAYWARD, C., Houtverbindingen. 1977.
Houtskeletbouw. Handleiding voor de praktijk. Houtskeletbouw. Technische documentatie.
LANNAU, G., Werkboek hout voor VSBO Beroepsvoorbereidend leerjaar. 1979.
MAZEROLLE, L., Traité théorique et pratique de charpente.
MEYER-BOHE, W., Daecher. Elemente des bauens. 1979.
MEYER-BOHE, W., Fenster. Reeks: elemente des bauens. Deel 4. 1978.

- 88 -
MEYER-BOHE, W., Treppen. Reeks: elemente des bauens. Deel 8. 1975.
MEYER-BOHE, W., Tueren and tore. Reeks: elemente des bauens. Deel 13. 1977.
MUELLER, W., Innenarchitektur. Reeks: elemente des bauens. Deel 9. 1981.
NEUFERT, E., Bauentwurfslehre. Grundlagen. Vorschriften über anlage, Bau...
PIERRE, R., La marquetterie. 1981.
PRACHT, K., Moebel und innenausbau. Handbuch der holzconstruktionen. 1983.
REITMAYER, U., Holztueren und holztore. 1970.
RUST, R., Algemene houtbewerking. Praktijk en constructieleer B1. Reeks: op brede basis. Serie van het
LTO.
STEINHOEFEL, O., Holztreppen. Handbuch fuer den bau von holztreppen. Trappen. 1960.
STEVIN, S., Kwaliteit in houtskeletbouw.
VAN DAELE, H., SEYS, V., Trappen.
VANDEWEYER, P., Moderne houtbewerking. 5 dakconstructies. 1981.
VANDEWEYER, P., Moderne houtbewerking. Deel 4. Trappen. 1980.
VANDEWEYER, P., Moderne houtbewerking. Deel 2. Deuren. 1975.
VANDEWEYER, P., Moderne houtbewerking. Deel 3. Ramen. 1977.
VAN TOL, A., UFFEN, H., ENGELSMAN, C., Algemene bouwkunde. Deel 1. 1981.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Algemene bouwkunde. Deel 1. Perspectief. 1977.
VAN TOL, A., Bouwkunde van het hoger technisch onderwijs. Deel 12. Beschoeiingen keermuren.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Bouwkunde. Deel 0. Inleiding tot de bouwkunde. 1977.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Bouwkunde. Deel 2. Grondwerk, fundering, kelders, opgaand
werk.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Bouwkunde. Deel 3. Vloeren, plafonds, daken.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Bouwkunde. Deel 4. Kozijnen, ramen, deuren.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Bouwkunde. Deel 5. Trappen, liften, gevels. 1979.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Bouwkunde. Deel 8. Afwerking. 1978.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Bouwkunde. Deel 9A. Bouwkunde in kort bestek. A. 1979.
VAN TOL, A., JELLEMA, MEISCHKE, Bouwkunde. Deel 9B. Bouwkunde in kort bestek. B. 1978.
WILLIBALD, M., Treppen-technik. 1988.

7.3 Houtsnijden
- 89 -
BAKKEREN, H., Hakken in hout. Scheepsversieringen, naamborden, decoraties. 1976.
GRAVENEY, C., Houtsnijden (2). 1981.
KOCH, K., Das schnitzerbuch. 1988.
KRETZSCHMAR, G., Zelf houtsnijden . 1980.
ROTTGER, E., Hout 2. 1966.
VANDAMME, E., De polychromie van gotische houtsculptuur in de zuidelijke Nederlanden.
7.4 Machines
BOOTSMA, T., Machinale houtbewerking. Reeks: bouwen op niveau. 1982.
CORNELSEN, W., CNC-holzbearbeitungsmaschien. 1990.
DELFT, B., VAN DER GREER, A., Gereedschapsleer. Deel 2. Reeks: vorming en techniek. 1975.
DEPPERT, W., STOLL, S., Pneumatische toepassingen. 1980.
GROUP SHOW, Woodworking machinery. 1967.
RAUWERDA, A., Machinale houtbewerking. 1970.
REIJERS-DE HAAS, Flexibele produktie automatisering. 1988.
VAN DE VELDE, A., Verspaningstechnieken en snijgereedschap voor machinale houtbewerking. 1986.
Van fietspomp tot schema. 1991.
VAN WEEREN, A., BORDEWIJK, W., Machinale houtbewerking. Reeks: op brede basis. Serie voor
het LTO.
7.5 Materialen
BERG, K., BOES, G., VANDER LINDE, J., Encyclopedie van de materialenkennis. Deel 1 van
A-G. 1963.
BERG, K., BOES, G., VANDER LINDE, J., Encyclopedie van de materialenkennis. Deel 2 van
H-O. 1963.
BERG, K., BOES, G., VANDER LINDE, J., Encyclopedie van de materialenkennis. Deel 3 van
P-Z. 1963.
BOGAERT, H., COCKX, E., DEMEESTER, L., Courante bomen. 1982.
BOOTSMAN, T., Materialen. Reeks: bouwen op niveau. 1982.
COPIJN, J., Bomen laten leven. Bomen in stad en land. Hun functie, geschiedenis en verzorging.
DECHAMPS, R., Sleutel voor houtdeterminatie met de loep van in België beschikbare houtsoorten uit
gematigde en subtropische streken. 1983.

DE KESEL, W., Houtlijm.
- 90 -
DE KESEL, W., Bindingen. Kultuurhistorische bijdrage over de bindmiddelen. In kunst en magie.. 1980.
DELAFOSSE, De dessin de charpente. Platen.
EDLIN, H., Bomen, bos en hout. 1979.
Handleiding voor de vakman.
HEILIG, P., Houtvademecum. 1981.
HOGERVORST, P., NAAIJKENS, A., Materialen voor het meubelmaken. 1975.
JOHNSON, H., Het bomenboek. Bomen en struiken in onze tuinen en parken. Bossen en landschappen.
1975.
LINCOLN, W., World woods in colour. 1986.
Mc DANIEL, T., Isolatiegids, energiebesparing in woningen. 1980.
PIVA, G., Schilders-vademecum. 1982.
RAUWERDA, A., Gereedschappen en werktuigen voor de houtbewerking. Handbewerking. Deel 1..
RUST, R., VAN WEEREN, A., Algemene houtbewerking. Materialen- en gereedschapsleer A2. Atlas des
bois tropicaux.
SACHSSE, H., Einheimische nutzholzer und ihre bestimmung nach makroskopischen merkmalen. 1984.
SACHSSE, H., Exotische nutzholzer. 1991.
VAN WEEREN, A., Meubelmaken. Materialen- en gereedschapsleer. Reeks: op brede basis. Serie van
het LTO.
VEROUGSTRAETE, P., Diagnose: huiszwalm. Een informatiebrochure voor de vakman en de gebruiker.
1989.
WAGENFUR-SCHEIBER, Holzatlas.
WISELIUS, S., Houtvademecum. 1990.
7.6 Organisatie
BAKKER, J., Bestekken en bouwadministratie. Studieboek voor het hoger technisch onderwijs. 1970.
BEETS, P., NIEUWENHUIS, O., STAADEGAARD, Bedrijfskundige vakken. Organisatie van het
bouwen. Bestekken en begrotingen. Bouwadministratie. Deel 1: Bouwen. 1981.
BEETS, P., NIEUWENHUIS, O., STAADEGAARD, Bedrijfskundige vakken. Planning en organisatie.
Deel 2: Bouwen. 1981.

7.7 Restauratie
BRAUCH, M., Kleine meubelen. 1980.
GOETZ, S., Zelf inlijsten. 1981.
HITIER, J., Guide du meuble ancien. 1984.
KEYSERS, Grosses antiquitaten. 1980.
- 91 -
ROWLAND, T., Behoud en herstel van antiek. 1984.
7.8 Stijlleer
ALEXANDER, J., Catalogue of illuminated manuscript cuttings. 1980
BRYANT, J., Victoria and Albert Museum - Guide officiel.
CLOUZOT, H., Le style Louis-Philippe-Napoléon. 1939.
DACIER, E., Le style Louis XVI. 1939.
DE BALLAIGUE, G., Preferences in french furniture. 1979.
DUNCAN, A., Chefs-d'oeuvre fin de siècle. La collection Silverman. 1989.
GAIRAUD, Y., Le guidargus du meuble.
GAIRAUD, Y., Le guidargus du meuble régional. 1990.
GEBELIN, F., Le style renaissance. 1942.
HOFFMAN, J., Stilhandbuch. 1979.
KEIM, A., La décoration et le mobilier à l'époque romantique.
KOCH, W., Bauwstilkunde. 1988.
KLESSE, B., Museum für angewandte kunst Köln. 1989.
LEDOUX-LEBARD, D., Le mobilier français du XIXème siècle. 1989.
Le mobilier au pays de Liège, principalement au 18ème siècle. 1984.
MANN, J.G., M.A., F.S.A., Wallace collection catalogues sculpture. 1981.
MERTENS, W., Kunstgeschiedenis deel 1. 1977.
MERTENS, W., Kunstgeschiedenis deel 2. 1981.
PHILIPPE, J., Meubles, styles et décors entre Meuse en Rhin. 1977.
RETTELBUSCH, E., Stilhandbuch. Ornamentik, innenausbau von den aeltesten zeiten bis zum bidermeier.
1965.
SCHEYS, G., Kunststof schrijnwerk (2). 1988.

VERLET, P., Le style Louix XV. 1942.
WINGENFELD, W., Köln St. Aposteln. 1988.
7.9 Tekenen
- 92 -
BOELHOUWER, A., Scheve parallelprojectie bij examenstudie voor de acten. NO tekst.
BOELHOUWER, A., Scheve parallelprojectie bij examenstudie voor de acten. NO platen.
BRINKSMA, A., HARTOG, D., VAN DEN S.J., Vak- en projectietekenen voor houtbewerkers.
Deel 1. 1971.
DALLE, A., DE WAELE, C., Leerboek der vlakke meetkunde. Landmeten en waterpassen.
DEPECKER, A., VANDENBERGHE, A., Tekenbladen bij leer-, werk- en documentatieboek hout-bouw.
1981.
GENERALE BANK, Belgische beeldhouwkunst Deel I. 1990.
GENERALE BANK, Belgische beeldhouwkunst Deel II. 1990.
GROSVENOR PRESS, The international collection of interior design. 1984.
HENDRIKS, J., Binnenste buiten. 1974.
MULLER, U., Das gesellenstuck. 1983.
MULLER, U., Das meisterstuck. 1985.
Provincie Limburg, Laat-gotische beeldsnijkunst uit Limburg en Grensland. 1990.
RUECHEL, E., MUELLER, H., STEGLICH, H., Fachzeichnen Holz. 1987.
SEMBACH, LENTHAUSEN, FOSSEL, Meubeldesign van de 20ste eeuw. 1989.
Stichting Int., Interieur 90. 1990.
VAN DALEN, A., RUST, R., BORDEWIJK, W., Algemene houtbewerking. Vaktekenen en technisch
schetsen B1. Reeks: op brede basis. Serie voor het LTO.
VAN WEEREN, A., BORDEWIJK, W., Vaktekenen en technische schetsen B1. Meubelmaken. Reeks:
op brede basis. Serie voor het LTO.
WAALEWIJN, G., RAUWERDA, A., Vaktekenen voor timmerlieden. Deel 1.
WITVROUWEN, E., Tekenen voor houtbewerkers. Deel 1.
WITVROUWEN, E., Tekenen voor houtbewerkers. Deel 2. Deuren.
7.10 Publikaties van volgende instellingen
Nationaal Houtvoorlichtingsbureau.
Belgisch Instituut voor Normalisatie.
KVIV - Tekencommissie Hout en aanverwante.

Nationaal Instituut voor de huisvesting.
Technisch Centrum voor de Houtnijverheid.
7.11 Nuttige adressen
HOUTVOORLICHTING
Nationaal Houtvoorlichtingsbureau (NHVB)
Koningstraat 109/111
1000 Brussel.
American Plywood Association (APA)
Grote steenweg 624
2600 Berchem.
- 93 -
Council of Forest Industries of British Columbia (COFI)
Persstraat 4
1000 Brussel.
Stichting Zweedse en Finse Houtinformatie (ZFH)
Vijzelgracht 17
NL-1017 HM Amsterdam.
OVERHEID
Dienst Groen, Waters en Bossen - Vlaams Gewest
Belliardstraat 12-18
1040 Brussel.
Diensten Natuurlijke Hulpbronnen en Leefmilieu
Waters en Bossen Brussels Gewest
Trierstraat 49
1040 Brussel.
Ministerie van Openbare Werken - Bestuur der Gebouwen
Dienst voor de Technische Goedkeuring en Type-Voorschriften
Wetstraat 155
1040 Brussel.
NORMALISATIE
Belgisch Instituut voor Normalisatie
Brabançonnelaan 29
1000 Brussel.
7.12 Onderzoekscentra
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het bouwbedrijf (WTCB)
Lombardstraat 41
1000 Brussel.
Technisch Centrum voor de Houtnijverheid (TCHN)
Alsembergsesteenweg 830
118O Brussel.
KVIV Koninklijke Ingenieursvereniging
Desguinlei 214 B
2018 Antwerpen.

- 94 -
Laboratorium voor Houttechnologie - Faculteit van de Landbouwwetenschappen
Rijksuniversiteit Gent
Coupure Links 653
9000 Gent.
Sectie Land- en Boseconomie - Dienst Houtanatomie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika
Leuvensesteenweg 13
1980 Zemst.
Timber Engineering (TE)
Steenweg op Alsemberg 830
1180 Brussel.
7.13 Onderzoeksfondsen
Studie- en onderzoeksfonds voor Bosuitbating (SOFBO)
Centrumgalerij - Blok II - 5de verdieping
1000 Brussel.
Studie- en onderzoeksfonds voor Zagerijen en Aanverwante Nijverheden (SOFZAN)
Koningsstraat 163
1210 Brussel.
7.14 Beroepsverenigingen
Belgische Federatie der Houtinvoerhandel (BFHI)
Koningsstraat 109/111
1000 Brussel.
Belgische Federatie der Ondernemingen van de Houtverwerking (Febelhout)
Koningstraat 109/111
1000 Brussel.
Federatie van de Algemene Aannemers van Schrijnwerk en/of aanverwante beroepen van het Vlaamse
Gewest (FVSB)
Centrumgalerij 348 Lombardstraat 34-42
1000 Brussel.
Belgische Federatie der Bosuitbaters, Papier- en Mijnhoutuitbaters (FEDERAM)
Centrumgalerij - Blok II - 5de verdieping
1000 Brussel.
Belgische Vereniging van Producenten en Invoerders van Preparaten voor Houtbescherming (PROBOIS)
Maria Louizasquare 49
1040 Brussel.
Belgische vereniging voor Houtbescherming (BFHB)
Maria Louizasquare 49
1040 Brussel.
7.15 Studie
Houtstudiecentrum voor het Technisch Onderwijs (HCTO)
Auwerstraat 58
2600 Berchem.

Opleidingscentrum Hout (OCH)
Alsembergsesteenweg 830
1180 Brussel.
7.16 Beurzen
Internationale Houtbewerkingsvakbeurs - Brussel
Belgiëplein
1020 Brussel.
Internationale Vakbeurs van het Meubel - Brussel
Verenigingsstraat 15
1000 Brussel.
Internationale Meubelbeurs Köln Messe.
Ligna Hannover (Machinebeurs).
7.17 Tijdschriften
De Vlaamse Schrijnwerker.
Meubel Echo.
Houthandel- en nijverheid.
Meubihome.
Houtnieuws.
De Vlaamse Houtdraaier.
Bau + Möbelschreiner (D).
Woodworking International (GB).
Meubel (NL).
DDS. De Deutse Schreiner (D).
- 95 -