Factoren die van invloed zijn op de ontwikkeling - Altenburg ...

Factoren die van invloed zijn op de ontwikkeling van weidevogelpopulaties
3. Het belang van waterpeil en bemesting voor de voedselbeschikbaarheid
van weidevogels
David Kleijn, Dennis Lammertsma & Gerard Müskens
3.1. Achtergrond
De voedselvoorziening van volwassen weidevogels
voor en tijdens het broedseizoen is van belang omdat
de conditie van de oudervogels het broedsucces
positief kan beïnvloeden (Galbraith 1988a, Hegyi
& Sasvári 1998). Hegyi & Sasvári (1998) vonden
bijvoorbeeld dat Kievit- en Gruttomannetjes die
aan het eind van de kuikenperiode nog kuikens
verzorgden, aan het begin van de broedperiode
zwaarder waren geweest dan mannetjes die aan
het eind van de kuikenperiode geen kuikens meer
hadden.
Het broedsucces van Grutto’s wordt mogelijk
ook op een andere manier beïnvloedt door de
voedselbeschikbaarheid. Tussen 1980 en 2005 zijn
boeren gemiddeld zo’n 15 dagen eerder begonnen
met maaien of weiden terwijl de legdatum van
Grutto’s niet noemenswaardig is verschoven (Kleijn
et al. 2010). Het gevolg is dat, waar de meeste
gruttokuikens vroeger ruim voor de eerste maai-
of weidedatum uit het ei kropen het merendeel dat
nu erna doet. Mogelijk als gevolg hiervan is het
percentage gruttolegsels dat sneuvelt als gevolg
van agrarische activiteiten recent drastisch gestegen
(Teunissen et al. 2005). Waarom de Grutto, in
tegenstelling tot bijvoorbeeld de Kievit (Both et al.
2005), niet in staat is om vroeger te gaan broeden is
onduidelijk. Een mogelijke verklaring kan zijn dat
voedselbeschikbaarheid in de periode voorafgaand
aan de eileg beperkend is waardoor het langer duurt
voordat vogels energetisch in staat zijn eieren te
leggen (Nager 2006, Högstedt 1974). Tegelijkertijd
is de soort juist in de periode na aankomst nog niet
gebonden aan vaste gebieden en worden groepen
Grutto’s foeragerend aangetroffen in relatief
voedselrijke, gangbaar gebruikte graslanden. Naar de
voedselecologie van Grutto’s in deze aankomstfase
(dus tot het moment van vestiging) is echter nog
maar nauwelijks onderzoek gedaan (in tegenstelling
tot de fase van wegtrek, zie Zwarts et al. 2009).
Er wordt algemeen aangenomen dat weidevogels
vooral broeden in gebieden waar veel voedsel
voorhanden is. Dit is de belangrijkste reden dat veel
weidevogelreservaten bemest worden (Brandsma
1999). De dichtheid aan regenwormen, één van
de meest algemeen voorkomende prooidieren van
Nederlandse weidevogels (Zwarts 1993), neemt toe
met de bemestingsintensiteit en de pH van de bodem.
Bemesting en bekalking van weidevogelreservaten
heeft dan ook als voornaamste doel de vestiging van
41
weidevogels en de voedselvoorziening gedurende
het broedseizoen te bevorderen door middel van het
verhogen van het voedselaanbod.
Het waterpeil, wordt algemeen gezien als een
belangrijke factor voor weidevogels, vanwege de
sterke voorkeur van weidevogels voor vochtige
tot natte gebieden. Dit zijn echter ook de gebieden
die vaak extensief agrarisch worden gebruikt, laat
worden gemaaid, weinig worden bemest en mede
daardoor een kruidenrijke vegetatie hebben. In veel
bestaande studies is geen onderscheid gemaakt
tussen enerzijds het landgebruik en anderzijds het
waterpeil als zelfstandig sturende factoren (maar
zie Kleijn et al. 2008). Het waterpeil is echter ook
van belang omdat bij toenemende uitdroging van
het bodemoppervlak regenwormen naar beneden
migreren (Schekkerman, 1997) en het voor
weidevogels als Grutto, Tureluur, Scholekster of
Watersnip moeilijker wordt om de regenwormen uit
de harder wordende bodem te prikken (Green 1988).
Een hoge grondwaterstand kan mogelijk voorkomen
dat de bodem uitdroogt en daardoor indirect ook
de beschikbaarheid van bodemfauna vergroten
(opneembare fractie). In weidevogelgebieden
worden om bovengenoemde reden vaak hoge
grondwaterstanden nagestreefd. Er zijn echter ook
studies die laten zien dat op klei- en klei-op-veen
bodems met relatief lage waterpeilen veel grutto´s
kunnen broeden. (Oosterveld et al. 2006). Dit kan
te maken hebben met de vochthoudendheid van
de bodem, waardoor in dergelijke situatie toch
voldoende voedsel bereikbaar is voor de vogels.
Water heeft, kortom, op gebiedsniveau een sturende
rol in de vegetatieontwikkeling en beïnvloedt
op perceelsniveau de beschikbaarheid en de
bereikbaarheid van bodemfauna. Recente studies
van Kleijn et al. (2008, 2009a) suggereren echter
dat waterpeil 3 ook een direct effect heeft op de
vestiging van Grutto’s en dat dit effect belangrijker
is dan dat van de voedselbeschikbaarheid van
adulte vogels. Een verklaring zou kunnen zijn dat
Grutto’s hun nestplaatskeuze (mede) afstemmen op
de geschiktheid van de habitat voor hun kuikens om
in te foerageren. Hogere grondwaterstanden leiden
over het algemeen tot lagere, meer open vegetaties
3 In deze rapportage wordt met ‘waterpeil’ bedoeld het peil
van het oppervlaktewater in de sloot. Het waterpeil is door beheerders
te manipuleren, veelal met als doel de grondwaterstand, dat wil zeggen
het niveau van de grondwaterspiegel in percelen ten opzichte van
het maaiveld van die percelen, te veranderen.