DE ACTUALITEIT VAN INCLUSIEF DENKEN - Hogeschool Utrecht

2
Voorbij het inclusieve denken
De Hegeliaanse ideeën over de strijd om erkenning hebben de filosofie uit het laatste
kwart van de vorige eeuw diepgaand beïnvloed. Ik wil tot slot heel kort een aantal
denkers noemen, die vaak al eerder publiceerden, maar die pas in de laatste decennia
van de eeuw gehoor vonden en invloed kregen.
Levinas
Kun je het welzijn van de ander beogen? Veel van mijn boeken draaien rondom deze
vraag. Hoe kun je bepalen wat dat welzijn is? Moet die ander dat niet zelf beslissen?
Boerwinkel heeft de verandering niet meegemaakt van het denken over de ander
naar zoals Levinas het stelt ‘de idee van een radicale exterioriteit’. Het gebod dat van
het gelaat van de ander uitgaat is voor Levinas juist een radicale doorbreking van een
houding die meent de ander te kunnen includeren. Voor Levinas gaat het hier om een
denken dat hij als totaliteit beschrijft en dat in tegenstelling tot wat Boerwinkel beweert,
altijd overheersend is geweest. De geschiedenis van het Westen is een totaliteitsgeschiedenis,
steeds meer mensen werden via verovering, missionering en kolonialisme
ingesloten. Tegenover deze totaliteit en universaliteit stelt Levinas de oneindigheid
van het gelaat van de Ander, die altijd buiten mijn ideeën en opvattingen blijft staan,
maar wel als weerloos gelaat de eis stelt ‘gij zult niet doden’. Deze eis is heel anders
dan de suggestie ‘gij zult mijn welzijn bevorderen’.
Foucault
Michel Foucault als tweede denker in deze reeks, heeft in dezelfde lijn betoogd dat de
recente westerse geschiedenis er één van insluiting en niet zoals Boerwinkel betoogt,
van uitsluiting is geweest. In de Middeleeuwen werden bijvoorbeeld gekken, zieken en
misdadigers vaak buitengesloten, als vreemden en anderen uit de samenleving
verbannen. Dat verandert volgens Foucault in de moderne tijd, die juist als een periode
van insluiting kan worden omschreven, waarin het welzijn van dit soort groepen werd
beoogd. Daar kunnen wij achteraf denigrerend over doen door te stellen dat het niet
echt om het welzijn van de uitgeslotenen ging. Dat lijkt me echter te gemakkelijk. Wie
durft staande te houden dat onze eigen ideeën over het welzijn van de ander ook niet
tijdsgebonden zijn, zoals die van onze voorouders? Zelfs als ik mijn eigen leven overzie,
is het duidelijk dat de ideeën over het welzijn van de ander de afgelopen 0 jaar flink
zijn veranderd. Bepaalde ideeën over ontwikkelingshulp uit begin jaren ’ 0 als een
typische uiting van westers inclusief denken zouden tegenwoordig voor de meesten van
De actualiteit van inclusief denken