Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Een uitgave van de Angst, Dwang en Fobie stichting<br />
<strong>Amygdala</strong><br />
Liefde in tijden van OCS<br />
BDD: uren voor<br />
de spiegel staan<br />
De gebakken lucht van<br />
Eric Schuurman<br />
SSRI’s en zwangerschap<br />
lente 2013<br />
spil bij<br />
angststoornissen<br />
jaargang 43 • nummer 1
2 Inhoudsopgave<br />
Vizier<br />
INHOUDSOPGAVE<br />
Omslagbeeld DAGMAR MIDDELHOFF<br />
Liefde in tijden van OCS<br />
Het ervaringsverhaal van onze nieuwe redacteur Jeroen van Dijken,<br />
die vanwege zijn OCS in een behandelcentrum verbleef en daar niet<br />
alleen leerde met zijn dwangstoornis te dealen, maar er ook nog<br />
eens de liefde van zijn leven ontmoette: Marloes.<br />
Het bange brein<br />
Redacteur Susanne Rijnders bezocht het VU Medisch Centrum te<br />
Amsterdam en sprak er met Odile van den Heuvel, psychiater en<br />
onderzoekster van een belangrijk hersengebied, dat nauw betrokken<br />
is bij de emotie angst: de amygdala.<br />
De Gebakken Lucht van Eric Schuurman<br />
Een provinciale televisieheld - ‘famous from Etten to Ermelo’- raakt<br />
in een depressie en verliest alles. Zijn boek ‘Gebakken lucht’ verhaalt<br />
zonder opsmuk over de opkomst en neergang van Eric Schuurman,<br />
die helemaal klaar is met het Bekende Nederlander zijn.<br />
Nieuwe richtlijn SSRI’s tijdens de zwangerschap<br />
Zwangere vrouwen die antidepressiva gebruiken wacht een lastige<br />
keuze: stoppen met slikken riskeert een terugval, terwijl doorslikken<br />
het ongeboren kind mogelijk schade toebrengt. Een nieuwe<br />
richtlijn zorgt voor duidelijk en gefundeerd advies, aldus Irene van<br />
Vliet, psychiater bij het Leids Universitair Medisch Centrum.<br />
Eindeloos voor de spiegel staan: leven met BDD<br />
Mensen met BDD - Body Dysmorphic Disorder - zijn ervan overtuigd<br />
dat er iets mis is met hun uiterlijk, terwijl anderen de onvolkomenheid<br />
niet of nauwelijks opmerken. Redacteur Fleur Brands sprak<br />
over dit onderwerp met ervaringsdeskundigen, maar zocht ook<br />
naar de wetenschappelijke achtergrond van dit fenomeen.<br />
En verder<br />
3 Redactioneel<br />
7 Nieuw! Column Daan Rieken<br />
12 Column Angela van Oeffelen<br />
18 Nieuw! Column Frits Boer<br />
19 Ervaringsverhaal Eva Meussen<br />
22 TMS bij OCD<br />
25 Column HMMDGF<br />
29 Column Geert-Jan Dussel<br />
31 Bibbers<br />
32 Wetenschapsnieuws<br />
34 ADF info<br />
35 Colofon<br />
36 Gedicht<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Redactioneel<br />
Aardige mensen<br />
Er zijn gelukkig veel aardige mensen. Dat merk<br />
ik wanneer ik weer eens te horen krijg: Jij met<br />
pensioen? Zo oud ben je toch niet! Natuurlijk<br />
weet ik best dat zij heus wel zien dat ik de 65<br />
al enkele jaren geleden ben gepasseerd, maar toch is<br />
het leuk om te horen. Vooral omdat het past bij mijn<br />
innerlijk gevoel, dat mij wijsmaakt dat ik zo ongeveer<br />
23 jaar ben. Wil dat zeggen dat ik werkelijk weer 23<br />
zou willen zijn? Geen sprake van. Daarvoor geniet ik<br />
teveel van mijn huidige situatie, die mij in staat stelt<br />
allerlei interessante en leuke dingen te doen en ook<br />
nog eens veel vrije tijd over te houden. Tot die interessante<br />
en leuke dingen behoort in elk geval dat ik<br />
alweer een poos voorzitter ben van het bestuur van<br />
de ADF stichting. Daar ben ik me steeds meer gaan<br />
thuis voelen en nu mag ik de aftrap geven van dit<br />
eerste nummer van Vizier in 2013.<br />
Het is om een aantal redenen een bijzonder<br />
nummer. Bijvoorbeeld omdat de naam van Iman<br />
Keuchenius voor het eerst sinds lang ontbreekt bij<br />
de redactie. Hij is gedurende jaren hoofdredacteur<br />
van Vizier geweest en daarna nog even lid van de<br />
redactie gebleven. Iman heeft een grote rol gespeeld<br />
in de professionalisering van Vizier en heeft, schrijvend<br />
en fotograferend, veel voor ons tijdschrift<br />
gedaan. In het zomernummer van 2012, waarin<br />
twee prachtige foto’s van Iman de middenpagina’s<br />
sieren, schrijft hij hoe hij altijd heeft geprobeerd ons<br />
met zijn verhalen en bijpassende beelden te informeren<br />
en inspireren. Relativerend laat hij hierop<br />
volgen dat zijn foto’s op zichzelf staand bar weinig<br />
informatie bieden, anders dan dat hij ooit ergens<br />
was waar hij om zich heen keek en iets zag. Dit is<br />
natuurlijk te bescheiden. De meeste mensen kijken<br />
voortdurend om zich heen, maar zien daarbij niets.<br />
Dat wil zeggen niets bijzonders. Iman heeft ons via<br />
zijn lens, maar ook via zijn verhalen, geholpen beter<br />
te kijken naar de wereld rondom. Daarvoor zijn we<br />
hem dankbaar. Gelukkig zal hij als vrijwilliger betrokken<br />
blijven bij de ADF stichting.<br />
In dit nummer vertelt Rob Ramaker ons over de<br />
richtlijn ‘SSRI-gebruik in de zwangerschap en tijdens<br />
de lactatie’ die ontwikkeld is op initiatief van de<br />
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie,<br />
in samenwerking met de Nederlandse Vereniging<br />
voor Kindergeneeskunde en de Nederlandse<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
foto PATRICK VAN DER SANDE<br />
Vereniging voor Psychiatrie. Het is voor vrouwen die<br />
in verwachting zijn of die hun baby borstvoeding<br />
geven en vanwege hun depressie of angststoornis<br />
geneesmiddelen gebruiken, moeilijk om te beslissen<br />
of zij, om hun kind te beschermen, met het slikken<br />
van de medicijnen moeten stoppen, omdat zij weten<br />
dat ze dan de kans lopen hun klachten weer in alle<br />
hevigheid terug te krijgen. Wanneer zij daarover hun<br />
huisarts of psychiater raadplegen, is die er ook niet<br />
altijd zeker van wat het beste is. Deze richtlijn kan<br />
zowel artsen als patiënten daarin goede raad geven.<br />
Als je vroeger iemand vertelde dat je voor je dwangstoornis<br />
werd behandeld met magnetisme, zou die<br />
vast denken dat je je tot de alternatieve geneeskunde,<br />
tot een magnetiseur had gewend. Maar tegenwoordig<br />
wordt ook in de traditionele geneeskunde met<br />
magnetisme gewerkt. Hoe dat precies gaat en wat dit<br />
kan opleveren voor mensen met dwang, wordt in dit<br />
nummer beschreven door Susanne Rijnders. Heel<br />
interessant! Maar er is nog veel meer te lezen, zowel<br />
uit de wereld van de wetenschap als uit de wereld<br />
van mensen die zelf ervaren wat het wil zeggen wanneer<br />
angst of dwang je leven belasten. Hopelijk<br />
beleeft u als lezer net zoveel plezier aan dit lentenummer<br />
als de redactie heeft gehad bij het samenstellen<br />
ervan.<br />
Prof.Dr. Frits Boer<br />
Bestuursvoorzitter ADF stichting<br />
3
4 Ervaringsverhaal<br />
Vizier<br />
Liefde in<br />
tijden van OCS<br />
door JEROEN VAN DIJKEN foto’s JEROEN VAN DIJKEN<br />
‘Mijn naam is Jeroen. In oktober 2007 ging ik vanwege een dwangstoornis naar<br />
een behandelcentrum. Niet bijster leuk, maar wel noodzakelijk. Daar zat ik dan.<br />
Tussen m'n lotgenoten. Dat gaf in elk geval een vertrouwd gevoel. Ooit dacht<br />
ik de enige op deze planeet te zijn met mijn dwingende gedachten. Nou dat<br />
bleek mee te vallen. En hoewel er in het behandelcentrum van tijd tot tijd<br />
badkuipen vol werden gehuild, nam ook humor een belangrijke plaats in.<br />
Ik heb soms kromgelegen van het lachen.<br />
Op een dag zat ik in de woonkamer van het<br />
behandelcentrum. Het was gezellig druk<br />
zoals wel vaker. Sommigen lazen wat,<br />
anderen zweetten peentjes vanwege de<br />
exposure en weer anderen hadden die dag de mazzel<br />
dat ze de afwas van zo’n twintig man mochten doen<br />
(tja…corvee).<br />
De deur ging open en een groep lotgenoten kwam<br />
vrolijk de woonkamer binnen trippelen.<br />
Nou heeft de dwang bij mij best het nodige om<br />
zeep geholpen, maar gelukkig het ‘man zijn’ volledig<br />
intact gelaten, om het maar even zo uit te drukken.<br />
Mijn oog viel op een beeldschone brunette met een<br />
zeer zonnige uitstraling. Een echte lady. Bijna aristocratisch<br />
aandoend. Tenminste zo ervoer ik het. Ik<br />
dacht : ‘Zo!’ Tja, veel meer dacht ik op dat moment<br />
eigenlijk niet. Ik dacht zelfs niet aan dwangen. Of aan<br />
al die andere ellendige gedachten die me met de<br />
regelmaat van de bekende klok van tijd tot tijd teisterden.<br />
Kortom, deze dame had mijn volle aandacht.<br />
Dat heb ik weer<br />
Tijdens het lunchen – dat gemeenschappelijk gebeurde<br />
– draaide ik mij af en toe achteloos om, teneinde<br />
even naar juffrouw Lady te kunnen kijken. ‘Wat een<br />
ontzettend leuke vrouw’, dacht ik.<br />
Nou dat zijn al vier woorden meer dan ‘zo!’, toch?<br />
Hmmm, nog steeds geen last van dwang…<br />
Na wat speurwerk kwam ik erachter dat ze Marloes<br />
heette en deel uitmaakte van een groep die slechts<br />
een keer per week in het behandelcentrum kwam.<br />
De week daarna zat ik alweer in de woonkamer (ik<br />
werkte ook nog keihard aan mezelf hoor!) en las de<br />
krant toen Marloes met iemand anders pal achter mij<br />
kwam zitten. Sneaky als ik op dat soort momenten wel<br />
eens kan zijn, kon ik nu wellicht wat meer te weten<br />
komen over haar. Dus geheel bij toeval ving ik het een<br />
en ander op, waaronder de zin ‘We zijn naar Tunesië<br />
op vakantie geweest’. ‘Shit’, dacht ik. Ze zei ‘we’. ‘Heb ik<br />
weer’. Ik ging er vanuit dat een ander manspersoon<br />
ook geen last had gehad van zijn man zijn en zijn charmes<br />
reeds nuttig ten uitvoer had gebracht. Niet zo<br />
vreemd natuurlijk bij zo’n leuke vrouw. Naar mijn<br />
mening was dit dus einde oefening, want je gaat niet in<br />
andermans vijver zitten vissen. Vind ik nogal stijlloos.<br />
Marloes & Mr. Right<br />
Uiteindelijk kwam er een einde aan mijn behandeling<br />
en ik belandde in de nazorg. Voor mijn eerste nazorgsessie<br />
was ik ruim op tijd en langzaam druppelden<br />
de overige ‘nazorgers’ binnen. Ik stelde me netjes<br />
voor en op een gegeven moment kwam Marloes het<br />
vertrek binnenwandelen.<br />
Al gauw bleek dat Marloes niet met Mr. Right op<br />
vakantie was geweest, maar met een vriendin en dat<br />
ze single was. Dat bood dus weer perspectieven…<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Ervaringsverhaal<br />
We leerden elkaar beter kennen tijdens de nazorgsessies,<br />
maar Marloes had niet direct hetzelfde ‘zo!’ in<br />
mijn richting meende ik te mogen vaststellen, waarmee<br />
maar weer eens bewezen werd dat mannen gewoon<br />
veel visueler zijn ingesteld. Ook wanneer ze dwang<br />
hebben dus. Dat maakt blijkbaar maar bitter weinig<br />
verschil. Maar we konden het wel prima met elkaar<br />
vinden. Tijdens een van de volgende sessies kwam Marloes<br />
met de mededeling dat deze haar laatste zou zijn.<br />
‘Eh…wat?’, dacht ik bij mezelf. Laatste nazorgsessie?<br />
Het enige dat ik op dat moment van Marloes wist, was<br />
haar voornaam. Dat hield dus niet erg over.<br />
Razendsnel begon mijn bovenkamer te werken en ik<br />
moet bekennen dat ik weinig meer van de sessie heb<br />
meegekregen, want ik was druk aan het uitdenken hoe<br />
ik meer ‘gegevens’ van Marloes kon krijgen, zodat ik<br />
haar in elk geval - mogelijk - zou kunnen benaderen.<br />
Om Marloes tijdens de sessie nou direct ten huwelijk<br />
te vragen, ging me net iets te ver. Na afloop stond ik<br />
met haar op de gang en vroeg quasinonchalant – ter-<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
wijl ik bij wijze van spreken het zweet via m’n rug en<br />
benen zo ongeveer m’n schoenen in voelde sijpelen –<br />
of ze het wellicht leuk zou vinden om ‘nog wat contact<br />
te houden’. Daar kwam een bevestigend antwoord op<br />
en ik dacht ‘Yes! Nou heb je in elk geval haar gegevens,<br />
sneaky dwangneuroot die je d’r bent…’.<br />
Om een lang verhaal niet nog langer te maken: uiteindelijk<br />
heb ik Marloes mee uit eten gevraagd. Tijdens<br />
dit etentje heb ik de stoute schoenen maar<br />
aangetrokken en haar mijn amoureuze gevoelens<br />
bekend. Ze vond het erg dapper dat ik dat durfde en<br />
dat vond ik zelf eigenlijk ook wel. Marloes had een en<br />
ander niet verwacht en moest behalve het eten ook<br />
mijn mededeling even laten zakken.<br />
Head & Heart<br />
Over leeftijd hadden we het nog nooit gehad. Handig<br />
om dat ook even te vragen. Ik schatte Marloes – vanwege<br />
haar gedrag – zo rond de 30. Ikzelf was toentertijd<br />
43, maar werd meestal jonger geschat. Al een<br />
5
6 Ervaringsverhaal<br />
Vizier<br />
behoorlijk verschil, maar gevoelens laten zich blijkbaar<br />
niet door leeftijd aan de kant schuiven. Toen ze<br />
vertelde dat ze 26 was, dacht ik als eerste ‘Nee he!<br />
Da’s wel een erg groot verschil’. Die mening deelde<br />
Marloes. We praatten nog een tijd door en besloten<br />
om het maar even helemaal los te laten.<br />
Wat al wel opviel, was dat we elkaar op het gebied<br />
van onze dwangstoornis perfect konden aan- en<br />
invoelen! Niet zo heel vreemd aangezien we elkaar<br />
niet hadden leren kennen tijdens een cursus bloem-<br />
schikken. Het was heerlijk om de ander niet duidelijk<br />
te hoeven maken wat deze ellendige ziekte nou precies<br />
inhield.<br />
Een week later zijn we nogmaals uit eten geweest<br />
en Marloes bleek met een hart-hoofd-dilemma te worstelen.<br />
Haar hoofd zei ‘Niet doen vanwege het leeftijdsverschil’,<br />
haar hart zei echter wat anders.<br />
Ik attendeerde haar op een nummer dat Chris de<br />
Burgh heeft geschreven met als titel ‘The head and<br />
the heart’. Dit schoot me zo te binnen. Weer een week<br />
later ging de telefoon. Het was Marloes. Ze was voor<br />
werkzaamheden in Amsterdam geweest, stond nu op<br />
station Zwolle en vroeg met enigszins emotionele<br />
stem of ik haar misschien op zou kunnen halen, want<br />
ze had een keuze gemaakt. Het hart had gewonnen<br />
van het hoofd…<br />
Ieder nadeel…<br />
We hebben nu ruim vier jaar een relatie en hopen volgend<br />
jaar te gaan samenwonen! Ook dwangers zijn<br />
echter net mensen, want hoewel de relatie fantastisch<br />
is, lopen ook wij tegen al die dingen aan die bij<br />
een relatie horen. Dus ook de minder leuke. ‘Com-<br />
municeren’ blijkt een toverwoord, hoewel dat ook wel<br />
eens in gedrang komt en we gewoon ronduit pissig<br />
zijn over iets onbenulligs. Niets dwang dan, gewoon<br />
even lekker bekvechten.<br />
Cruyff’s adagium ‘Ieder nadeel hep ze voordeel’<br />
blijkt ook op een dwangstoornis van toepassing te<br />
kunnen zijn. Marloes en ik gingen beiden in behandeling<br />
voor een ziekte die ons leven - en dat van vele<br />
lotgenoten – compleet overhoop heeft gehaald en<br />
ons tot op de dag van vandaag nog regelmatig terroriseert.<br />
Toch kreeg dat leven een onverwachte wending,<br />
waardoor alles een stuk draaglijker werd. Daar<br />
zijn we ontzettend dankbaar voor!’<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Column Daan Rieken<br />
Klaagzang: naar een leven<br />
waar sportmuziek in zit<br />
Dan ‘<br />
is ’t wel echt slim, woah.’ Nederlandse<br />
vertaling: ‘Dan is het inderdaad erg, hè.’<br />
Dat Heerenveen - Feyenoord me nauwelijks<br />
boeide en inspiratie voor schrijven,<br />
praten of alleen maar een boek lezen ver te zoeken<br />
was: het had hem koud gelaten. Paniekaanvallen, duizeligmakende<br />
hoofdpijn, een haast ontembaar gevoel<br />
van hulpeloosheid? Al mijn klachten hadden weinig<br />
indruk gemaakt op de 74 jaar oude baas van het tankstation<br />
in mijn dorp, waar ik werkte voor ik bij het<br />
Friesch Dagblad aan de slag ging. Een selfmade oliesjeik<br />
uit de Gelderse grensstreek. Miljoenen op de<br />
bank, maar nog steeds dag en nacht aan het werk.<br />
Getooid met overall, vale visserspet en een nog ongerept<br />
plat dialect. Wars van ABN én vaag geklaag. Ziek<br />
zijn bestaat niet, de bijstand zou niet mogen bestaan<br />
en een gedeelte van het karakterloze volk had eigenlijk<br />
beter helemaal nooit tot bestaand wezen geschapen<br />
kunnen worden. Maar ondertussen wel sociaal<br />
betrokken en begaan met alle ellende waarmee die<br />
vierduizend andere autochtone bewoners van zijn<br />
Rijndorpje te kampen krijgen. Hard van buiten, zacht<br />
van binnen. Zo’n type.<br />
Toch was ‘ie koel gebleven onder mijn klaagzang.<br />
Nog slechter dan ikzelf leek hij te begrijpen dat een<br />
levenslustige, ambitieuze en sportieve jongen van<br />
22 jaar van het ene op het andere moment gevangen<br />
leek te zitten in zijn eigen gedachten en daadwerkelijk<br />
nergens meer de zin en lol van in zag. Tot dit<br />
moment. Hij knipperde niet meer met zijn ogen, die<br />
langzamerhand steeds iets verder uit hun kassen<br />
leken te bollen. Het speeksel in de mondhoeken dat<br />
tijdens zijn zo vermaarde scheldkanonnades als extra<br />
losse flodders de wereld in werd geslingerd om zijn<br />
ge-ach en wee over de hele wereld van extra kaliber te<br />
voorzien, dat speeksel, had weer op het punt gestaan<br />
gelanceerd te worden, maar glibberde nu vliegensvlug<br />
terug op zijn plaats. Mijn laatste – op het oog<br />
overbodige toevoeging – had gewerkt als een mondvochtverdelger<br />
van formaat. Doeltreffend Bocasansubstituut.<br />
Want dat zelfs bier en vrouwelijk vertier<br />
me geen plezier meer bezorgden, sloeg hem lam.<br />
Voor het eerst in mijn leven zag ik de man die altijd<br />
zijn mening klaar had, naar woorden zoeken. Zijn nor-<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
foto KAAT OLSSON<br />
male routine werd omgedraaid. Nu werkten zijn hersenen<br />
eens harder dan zijn mond. Die kon niet veel<br />
meer uit blijven spuwen dan ‘dan is ’t wel echt slim<br />
woah’. Als een cd die op repeat stond.<br />
Wat volgde, bezorgde me kippenvel. Het verzamelalbum<br />
van zijn leven bleek uit meer dan drie nummers<br />
te bestaan. Achter ‘Vroeger wisten we pas wat<br />
hard werken was’; ‘De politiek deugt niet, Rutte deugt<br />
niet en Samsom deugt al helemaal niet’ en ‘Mensen<br />
moeten niet zo klagen’, bleek een kleurrijk repertoire<br />
aan hidden tracks schuil te gaan. Het meest ontroerend<br />
was het gevoelige chanson dat hij plots aanhief.<br />
Over hoe hij zelf ook ooit gesloopt was door zijn eigen<br />
ambitie. Wekenlang deed hij toen geen oog dicht,<br />
maar desondanks sleurde hij zestien uur per dag met<br />
kolenzakken door het dorp om de basis voor zijn<br />
latere olie-imperium te leggen. Drank leek hem op de<br />
been te houden, maar zorgde even zo vaak voor<br />
gezwalk. In de hoop de kwellingen van zich af te spoelen,<br />
nam hij iedere avond een douche. Maar het putje<br />
had al moeite genoeg om zijn kolenroet af te voeren.<br />
Uit pure ontreddering ging hij dan even later met een<br />
handdoek op de grond zitten en begon liedjes te<br />
zingen. Alleen zo kreeg hij zijn gedachten rustig.<br />
Langzamerhand keerden op die manier de vrolijke<br />
deuntjes weer terug in zijn hoofd.<br />
Misschien is zingen zo verkeerd nog niet, bedacht<br />
ik me. Wellicht kunnen het Hand in Hand, Koning<br />
Voetbal of het Friese volkslied ervoor zorgen dat ik<br />
zelfs weer van Heerenveen - Feyenoord kan genieten.<br />
Muziek terug in mijn leven zingen: het klinkt als een<br />
goede ballade. Dat is inderdaad slim! Woah?<br />
7
eeld DAGMAR MIDDELHOFF<br />
Het bange brein<br />
de nieuwste inzichten<br />
door SUSANNE RIJNDERS
lente 2013<br />
De amygdala betekent letterlijk, vanuit het<br />
Grieks vertaald, amandel. De benaming<br />
amandel is passend omdat deze kleine<br />
kernen, we hebben er twee in onze hersenen,<br />
één in de linker hersenhelft en één in de rechter<br />
hersenhelft, een amandelvorm hebben. Ze liggen<br />
links en rechts tegen de hippocampus aan, die vanwege<br />
zijn vorm ook wel zeepaardje genoemd wordt.<br />
Deze directe ligging tegen de hippocampus is niet<br />
voor niks. Van den Heuvel: ‘De amygdala is nodig<br />
voor ons emotionele geheugen, terwijl de hippocampus<br />
voor het feitelijke en contextuele geheugen is. De<br />
amygdala zorgt voor de koppeling van emoties aan<br />
gebeurtenissen, geeft een emotionele waarde aan<br />
gebeurtenissen en bouwt hiermee ons emotionele<br />
geheugen op. Een zeer belangrijke functie voor onze<br />
overleving, want als je leert dat iets gevaarlijk is, zorgt<br />
je lichaam dat het snel reageert als je opnieuw in contact<br />
komt met deze eerder gebleken gevaarlijke situatie.<br />
Deze snelle reactie op eerder ervaren gevaarlijke<br />
of nare situaties verzorgt de amygdala impliciet ofwel<br />
onbewust.’ Een voorbeeld om dit te verduidelijken:<br />
Stel, je loopt in het park en er komt ineens, uit het<br />
niets, een hond luid blaffend en dreigend hard op je<br />
afgerend. Net op tijd, terwijl je net dacht dat hij zou<br />
gaan bijten, komt het baasje aangerend om de hond<br />
aan te lijnen. Je bent behoorlijk geschrokken, staat op<br />
je benen te trillen. De volgende keer dat je in het park<br />
een vergelijkbare hond tegenkomt voel je aan je hele<br />
lichaam dat je alert bent: je hartslag versnelt, je ademhaling<br />
gaat sneller en je bent extra alert. Door de eerdere<br />
ervaring reageert je lichaam op deze reacties.<br />
Dit verschijnsel noemen we ook wel conditioneren.<br />
Conditioneren gaat mis<br />
Dit conditioneren is het meest bekend geraakt door<br />
het experiment van Pavlov, dat hij met honden uit-<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
Wetenschap 9<br />
De amygdala is één van de hersenkernen die betrokken is bij de emotie angst<br />
en draagt bovendien bij aan het extinctieleren, het leren dat de angstreactie<br />
niet meer noodzakelijk is bij een bepaalde situatie.<br />
‘Juist dit extinctieleren gaat minder goed bij mensen met angststoornissen en<br />
is misschien wel hét probleem bij deze stoornissen’, aldus Odile van den Heuvel,<br />
psychiater en onderzoekster aan het VU Medisch Centrum in Amsterdam. Haar<br />
hebben we gevraagd wat meer te vertellen over dit belangrijke hersengebied<br />
en de betrokkenheid ervan bij angst in het algemeen en angststoornissen in<br />
het bijzonder.<br />
voerde: de honden in dit experiment kregen regelmatig<br />
een kleine hoeveelheid voedsel aangeboden.<br />
Door dit steeds aanbieden van kleine hoeveelheden<br />
begonnen zij steeds te kwijlen bij het zien van het<br />
voedsel, wat een natuurlijke normale reactie is voor<br />
een hond. Tijdens het aanbieden van het voedsel<br />
klonk ook steeds een harde bel. Dit aanbieden van<br />
voedsel met daarbij het klinken van de bel werd<br />
steeds opnieuw herhaald. Na een tijd werd het aanbieden<br />
van het voedsel weggelaten en klonk er alleen<br />
de bel. Het verrassende hiervan was dat de honden<br />
bij het horen van de bel al gingen kwijlen, zonder dat<br />
het voedsel werd aangeboden. Doordat het aanbieden<br />
van het voedsel steeds werd gecombineerd met<br />
het klinken van de bel, gingen de honden dat associëren,<br />
waardoor uiteindelijk het horen van de bel al<br />
zorgde voor het kwijlen. We noemen dit kwijlen dan<br />
een geconditioneerde respons.<br />
‘Zo werkt het conditioneren ook bij de emotie<br />
angst: als wij een aantal keer in een situatie zijn<br />
geweest, soms is één keer al voldoende, waarin we in<br />
gevaar waren of waarin we het gevoel hadden dat we<br />
in gevaar waren, dan zal je in een zelfde soort situatie,<br />
die lijkt op de gebeurtenis of op de plaats waar<br />
de gebeurtenis plaatsvond, al angstig worden terwijl<br />
er feitelijk niets gevaarlijks gebeurt. Bij mensen met<br />
angststoornissen bestaat waarschijnlijk een verhoogde<br />
gevoeligheid voor situaties die als gevaarlijk en<br />
bedreigend worden ingeschat. De emotionele respons<br />
is dan buiten proportie: te hevig of totaal niet passend<br />
bij de situatie, bijvoorbeeld omdat de situatie<br />
helemaal niet angstwekkend is.’<br />
Om het eerdere voorbeeld van de ervaring met de<br />
dreigende hond te vervolgen: het kan zijn dat de volgende<br />
ontmoeting met een vergelijkbare hond<br />
hevige angst oproept. Die reactie is wel te begrijpen<br />
en als normaal te bestempelen. Maar, als je vanaf
10 Wetenschap<br />
Vizier<br />
beeld ODILE VAN DEN HEUVEL<br />
dat moment angstig bent geworden voor alle<br />
honden, de angst is dan gegeneraliseerd, of je durft<br />
het park überhaupt niet meer in omdat je bang bent<br />
een hond tegen te komen (vermijding), dan ontstaat<br />
een fobie.<br />
Extinctie<br />
‘Wat daarnaast heel belangrijk is over ons begrip over<br />
de amygdala en over angst en met name angststoornissen,<br />
is wat we noemen extinctie, het uitdovingseffect,<br />
het uitdoven van angst wanneer blijkt dat er<br />
geen gevaar is. Daarbij is niet alleen de amygdala<br />
belangrijk, maar ook de prefrontale cortex. Het<br />
onderste gedeelte van die cortex, de ventromediale<br />
prefrontale cortex, heeft een rechtstreekse koppeling<br />
naar de amygdala. Dit deel kunnen we beschouwen<br />
als het ‘emotionele deel’ van de prefrontale cortex.<br />
Dit in tegenstelling tot het dorsale deel, - het aan de<br />
bovenkant gelegen deel van de prefrontale cortex -<br />
dat meer betrokken is bij de cognitie, het denken. De<br />
amygdala is samen met de ventromediale prefronta-<br />
le cortex belangrijk voor het extinctieleren. Wat we<br />
weten is dat als je in een situatie bent geweest die<br />
heel beangstigend was, dat dit een bepaalde reactie<br />
heeft gegeven. Als je nog meerdere keren in die situatie<br />
terecht komt zonder dat er nu iets bedreigends<br />
gebeurt, dan leer je: de situatie is veilig, ik hoef niet<br />
meer bang te zijn. Die situatie roept dan vervolgens<br />
geen angst meer op, de angstrespons dooft uit. Als<br />
dat uitdoven niet plaatsvindt, zoals bij angststoornissen,<br />
dan komt dat waarschijnlijk door het niet<br />
goed functioneren van de koppeling tussen de prefrontale<br />
cortex en de amygdala. Juist dit uitdoven of<br />
‘ontleren’ van een eerder aangeleerde angstrespons is<br />
zo belangrijk en is ook de basis voor onder andere<br />
cognitieve gedragstherapie. Men hoopt dat, met<br />
name door middel van exposure-therapie, het uitdoven<br />
van de angst ervaren wordt en waarbij aan de<br />
patiënt wordt geleerd dat de angst die opkomt in<br />
bepaalde situaties na enige tijd spontaan zakt, ook al<br />
blijf je in die situatie (je doorbreekt dan de vermijding)<br />
en ook al voer je geen dwanghandelingen uit (zoals<br />
bij de dwangstoornis vaak wordt gedaan als reactie<br />
op een angstige gedachte of situatie). Het is de bekende<br />
angstcurve die vaak getekend wordt: de angstrespons<br />
wordt dan steeds minder heftig en duurt<br />
steeds korter, totdat er op een bepaald moment geen<br />
angst meer gevoeld wordt. We zien dat ook bij een<br />
simpele fobie, dan heb je aan vijf of zes exposure-sessies<br />
meestal voldoende, dan is iemand van zijn fobie<br />
af. Meestal is dat vrij ongecompliceerd, eenvoudig<br />
behandeld.’<br />
Als we het voorbeeld met de hond er weer bij<br />
nemen, dan wordt iemand meerdere keren in een<br />
situatie gebracht die hij angstig vindt. Eerst het park,<br />
dan verschillende honden die bijvoorbeeld in grootte<br />
toenemen, tot de meest bedreigende soort, namelijk<br />
de soort hond die destijds zo dreigend kwam aanrennen.<br />
In deze situatie blijf je net zolang tot je ervaart<br />
dat de angst afzakt en uiteindelijk verdwijnt. Je leert<br />
dat de angst overtrokken was, dat er niks gebeurt.<br />
‘Bij een dwangstoornis is dit lastiger en heb je vaak<br />
meer tijd nodig. We zien dat exposure-behandeling<br />
wel degelijk effect heeft, maar je moet vaak heel lang<br />
doorgaan voor optimaal effect.’<br />
In eerder onderzoek, waarop Van den Heuvel promoveerde,<br />
werd een experiment gedaan met provocatie<br />
bij patiënten met een dwangstoornis.<br />
‘We lieten mensen alsmaar vervelende plaatjes<br />
zien, in dat geval gerelateerd aan smetvrees. Bij een<br />
simpele fobie zou je verwachten dat tijdens een sessie<br />
van anderhalf uur de angstreactie afneemt en dat de<br />
amygdala minder actief wordt. Bij deze patiënten met<br />
dwang zagen we dat de amygdala steeds harder ging<br />
vuren; hoe langer het duurde hoe angstiger iemand<br />
werd en hoe meer amygdala-activiteit er was. Dus in<br />
plaats van dat er sprake was van extinctie, was er<br />
sprake van sensitisatie. Pas als je lang genoeg doorgaat<br />
met de blootstelling aan de situatie, vaak vele sessies,<br />
zal de angstrespons langzaam uitdoven. Het is<br />
dus ook te begrijpen dat bij hele ernstige angststoornissen<br />
mensen het heel oncomfortabel vinden om die<br />
exposure in vivo behandeling te doen, want de eerste<br />
sessies voelen ze niet dat de angst minder wordt, sterker<br />
nog de angst neemt alleen maar toe, waardoor<br />
patiënten denken: hier word ik echt geen haar beter<br />
van en de volgende sessie gewoon niet meer doen.’<br />
Dit versterkt de hypothese dat bij angststoornissen<br />
het extinctieleren is verstoord. Daarom denkt Van<br />
den Heuvel dat er heel veel gewonnen is als het<br />
extinctieleren bij angst in de klinische praktijk zou<br />
kunnen verbeteren.<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Wetenschap<br />
Beïnvloeden van de amygdala<br />
De hypothese dat het extinctieleren minder goed gaat<br />
en dit bij ernstige angststoornissen misschien wel hét<br />
probleem is, wordt versterkt door de bevindingen dat<br />
het ventrale systeem (ventromediale prefrontale<br />
cortex en de amygdala), het emotionele circuit, verhoogd<br />
actief is en dat er te weinig activiteit van het<br />
dorsale, oftewel het cognitieve circuit, bestaat: het<br />
controlesysteem faalt.<br />
Daarover vertelt Van den Heuvel: ‘We zien ook dat<br />
er in dat cognitieve deel van de prefrontale cortex<br />
minder grijze stof is, en dat het minder actief is tijdens<br />
bepaalde denktaken.’ Logischerwijs volgt hieruit<br />
dat de activiteit van het dorsale, ‘cognitieve’<br />
systeem op de één of andere manier zou moeten<br />
worden versterkt om de balans terug te vinden ( een<br />
betere bijsturing van het verhoogd actieve ventrale<br />
‘emotionele’ circuit dus), zodat dit tot vermindering<br />
van de klachten leidt. Dit is ook wat men met cognitieve<br />
gedragstherapie doet. Daarbij onderzoek je de<br />
inhoud van de gedachten en probeer je die bij te stellen.<br />
Dat noemen we emotieregulatie. Tijdens het<br />
bijsturen van negatieve angstwekkende gedachten<br />
maak je gebruik van het dorsale, cognitieve systeem.<br />
Op deze manier rem je het ventrale, emotionele systeem.<br />
Het versterken van het cognitieve systeem kan<br />
op verschillende manieren.’<br />
De afgelopen vijf jaar deed Van den Heuvel onderzoek<br />
naar het effect van repetitieve transcraniële<br />
magnetische stimulatie (TMS) op emotieregulatie bij<br />
de dwangstoornis. Verderop in dit nummer van Vizier<br />
wordt daarop uitgebreid ingegaan.<br />
Van den Heuvel is niet de enige die probeert om<br />
iets toe te voegen aan het extinctieleren. Dit wordt<br />
foto DIRK DE JONG<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
door andere onderzoekers gedaan met bijvoorbeeld<br />
het toedienen van d-cycloserine. Ook antidepressiva<br />
werken waarschijnlijk indirect op dit systeem. Het<br />
gaat uiteindelijk steeds weer over de balans tussen<br />
die twee systemen, waarop heel veel stoffen van<br />
invloed kunnen zijn, zoals bijvoorbeeld glutamaat,<br />
gaba, dopamine en serotonine.<br />
Belangrijkste functies<br />
De besproken functies van de amygdala zijn de<br />
belangrijkste als het over angst en angststoornissen<br />
gaat, en waarvan men momenteel het meest weet op<br />
dit gebied. De wetenschap staat niet stil en het onderzoek<br />
naar de hersenen en de werking daarvan in het<br />
algemeen zal zeker nog vele jaren doorgaan, ook<br />
omdat het zo’n complex orgaan is.<br />
De inzichten en hypotheses kunnen daardoor bijgesteld<br />
of gewijzigd worden, maar zo komt men stapje<br />
voor stapje verder en kunnen behandelingen voor<br />
angststoornissen en andere psychische stoornissen<br />
steeds directer, sneller en beter worden. Dat men<br />
ondertussen weet dat de amygdala zo belangrijk is,<br />
betekent al een stap vooruit en verandert de kijk op<br />
psychische problematiek. Dit is vooral een neurobiologische<br />
benadering, maar ook de effecten van de<br />
omgeving, zoals opvoeding en leergeschiedenis,<br />
worden steeds duidelijker. Daardoor zien we ook dat<br />
de verschillende domeinen/vakgebieden (biologisch<br />
versus psychologisch) steeds nader tot elkaar komen.<br />
Voor mensen die geïnteresseerd zijn in het onderzoek<br />
naar de functie van de amygdala en de betrokkenheid<br />
van het limbische systeem bij het leren en<br />
ontleren van een angstrespons, is het boek ‘The emotional<br />
brain’ van Joseph LeDoux een aanrader.<br />
dr. Odile A. van den Heuvel is als psychiater en neurowetenschapper verbonden aan<br />
het VU Medisch Centrum (afdeling psychiatrie en afdeling anatomie & neurowetenschappen),<br />
alwaar zij klinische werkzaamheden (polikliniek Neuropsychiatrie) en<br />
wetenschappelijk onderzoek combineert. Haar wetenschappelijk onderzoek richt<br />
zich vooral op ziekten die voortkomen uit een verstoring van het emotionele systeem<br />
en het cognitieve systeem, zoals bij angst- en dwangstoornissen, Tourette en de<br />
ziekte van Parkinson. Het onderzoek verbindt fundamentele wetenschap (beeldvormend<br />
hersenonderzoek, diermodellen, post-mortem onderzoek) met klinisch toegepast<br />
onderzoek naar de werking en het onderliggend mechanisme van veelal<br />
niet-medicamenteuze interventies, zoals de modulatie van de verstoorde hersenfuncties<br />
met behulp van transcraniële magnetische stimulatie bij dwang, de werking van oogbewegingen op de<br />
levendigheid van emotionele herinneringen bij PTSS, of het effect van licht op stemming en slaap bij Parkinson.<br />
Het onderzoek wordt mogelijk gemaakt door subsidies van onder andere NWO-ZonMW en de Hersenstichting.<br />
11
12 Column Angela van Oeffelen<br />
Vizier<br />
De helft<br />
Hoe voelt het om oud te zijn? wordt mij gevraagd.<br />
Het voelt lang niet slecht, geef ik eerlijk toe.<br />
Het voelt vaak goed, niet zo lang meer te hoeven leven<br />
en afscheid te nemen van jou, u, jullie, voorgoed.<br />
Maar je bent wel ver van je geboorte afgeraakt<br />
en nu werkelijk heel dicht bij de dood gedreven.<br />
Fragment uit ‘Hoe het voelt om oud te zijn’ van Adriaan Morriën<br />
Toen mijn moeder en stiefvader gezamenlijk<br />
hun vijftigste verjaardag vierden, sprak mijn<br />
stiefbroer ze toe met de legendarische woorden:<br />
“Jullie zijn al over de helft, dat is een<br />
ding dat zeker is”. Volgend jaar vieren zij hun zeventigste<br />
verjaardag. Het is dus inmiddels bijna twintig<br />
jaar geleden, maar de uitspraak komt tijdens familiebijeenkomsten<br />
nog regelmatig ter sprake. Op de website<br />
van Vrij Nederland las ik een interview met<br />
Hanna Bervoets, schrijfster, journaliste en columniste,<br />
waarin zij zegt: “Ik wil straks echt niet veertig zijn,<br />
dan ben je al op de helft!”<br />
Op de helft. Over de helft. Een confronterende<br />
gedachte. Zeker nu ik zelf het moment van ‘de helft’<br />
nader, of misschien zelfs al gepasseerd ben. Begin dit<br />
jaar werd ik negenendertig. Volgend jaar word ik veertig.<br />
Veertig. Dat zet je toch aan het denken.<br />
Volgens de statistieken was in 1970 de levensverwachting<br />
bij geboorte 70 jaar en tien maanden voor<br />
mannen en 76 jaar en zes maanden voor vrouwen. In<br />
2010 was dat gestegen naar 78 jaar en tien maanden<br />
voor mannen en 82 jaar en acht maanden voor vrouwen.<br />
Specifieker: in mijn geboortejaar 1974 was de<br />
levensverwachting bij geboorte 77 jaar en zes maanden.<br />
Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek<br />
ben ik dus al over de helft.<br />
Iets om niet al te lang bij stil te staan. Al neem ik<br />
aan dat ieder mens wel eens nadenkt over vergankelijkheid<br />
en de dood. De dichter Menno Wigman verwoordt<br />
dat heel treffend: “Ik was met mijn ouders in<br />
foto SIMONE-MICHELLE DE BLOUW<br />
Drenthe, in een vakantiehuisje, als jochie van 8 of 9.<br />
Ik lag in bed en het was aardedonker in die kamer.<br />
Toen bedacht ik dat ik op een dag dood zou zijn. Wat<br />
zou er dan zijn? Ik rende in paniek naar mijn ouders.<br />
Vanuit die paniek schrijf ik nog altijd.”<br />
Volgens mij is die paniek universeel. En - in tegenstelling<br />
tot wat in het gedicht van Adriaan Morriën<br />
staat - lijkt het mij helemaal niet prettig om afscheid<br />
te moeten nemen ‘van jou, u, jullie, voorgoed’. Vooral<br />
dat voorgoed. En ‘oud’ is natuurlijk een relatief<br />
begrip. Voor mijn neefje van elf zal ik oud zijn. Maar<br />
als ik tegen mijn moeder zeg: “Poeh, volgend jaar<br />
word ik al veertig”, antwoordt zij: “Ach meid, ik word<br />
bijna zeventig, dat klinkt pas oud, maar ik voel me<br />
niet oud”.<br />
En gelukkig is er geen fluitsignaal, net als bij voetbal.<br />
Twee keer fluiten en de eerste helft van je leven<br />
is voorbij. Drie keer fluiten en het spel is over en uit.<br />
Dus laat die tweede helft nog maar lekker lang<br />
duren.<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Ervaringsverhaal<br />
De gebakken lucht<br />
van Eric Schuurman<br />
door KAAT OLSSON foto’s KAAT OLSSON<br />
Een provinciale televisieheld raakt in een depressie en verliest alles. Het<br />
levensverhaal-in-een-notendop van de Achterhoeker Eric Schuurman (47), die<br />
met zijn Huiskamer TVShow ‘plaatselijk wereldberoemd’ werd.<br />
‘Ik heb heel veel gegeven, maar het heeft mij het mooiste gekost,’ concludeert<br />
Eric in zijn boek ‘Gebakken Lucht - famous from Etten to Ermelo’. ‘En helemaal<br />
klaar met bekend zijn.’<br />
Fragment uit het boek:<br />
‘Vanaf 2002 trok ik vijf jaar lang met m’n<br />
circus door de provincie. Een caravan voorop.<br />
Serieus. Bedrukt met het logo van de ‘Huiskamer<br />
TV Show’. Dat was de caravan van<br />
meneer de presentator. Die had tussen de<br />
opnamen door natuurlijk behoefte aan voldoende<br />
privacy en rust. Volslagen flauwekul<br />
natuurlijk, achteraf, die caravan. Het bevestigde<br />
slechts het beeld van ‘stardom’.<br />
Seks, drugs, rock ’n roll<br />
We treffen Eric in het restaurant van<br />
Musis Sacrum, hartje Arnhem. De<br />
stad waar hij niet alleen graag en<br />
vaak komt, maar waar hij in de moeilijkste<br />
periode van zijn leven een tijdje woonde, voordat<br />
hij zijn vertrouwde wortels in de Achterhoek weer<br />
opzocht.<br />
‘Het boek beschrijft de vijf moeilijkste jaren van<br />
mijn leven’, verklaart Eric. ‘In 2008 begon de ellende,<br />
die getriggerd werd door mijn echtscheiding, op<br />
de voet gevolgd door een ingrijpend arbeidsconflict<br />
met TV Gelderland. Dat we ongewild kinderloos<br />
bleven, betekende de genadeslag in een relatie die<br />
dertien jaar duurde. Om maar niet te hoeven nadenken<br />
over alle stress waaraan ik in vanaf die tijd<br />
onderhevig was, begon ik te drinken en ging ik ver-<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
volgens helemaal los, met alles wat daarbij hoort:<br />
seks, drugs en rock & roll.<br />
Gekke Henkie<br />
Dat ik het bij de omroep niet zou redden, heb ik van<br />
tevoren niet zien aankomen. Mijn werk was mijn lust<br />
en mijn leven, dat ik achttien jaar lang met veel<br />
liefde, loyaliteit en toewijding deed. Ik startte onderaan<br />
de ladder; de toiletten en de afwas waren de<br />
13
14 Ervaringsverhaal<br />
Vizier<br />
enige dingen die ik in het begin niet aanpakte. In de<br />
televisiebranche ben je zo goed als je laatste programma,<br />
maar is het een feit dat ik in de laatste jaren<br />
van mijn tijd als presentator ook een grote stem had<br />
in de formats van de shows, zodat ik me wekelijks<br />
helemaal kon uitleven. Achteraf schatte ik mijn<br />
beroemdheid toen al groter in dan deze werkelijk<br />
was. Die arrogantie maakte de knal bij mijn vertrek<br />
bij de omroep des te oorverdovender. Ik was volledig<br />
overtuigd van mijn gelijk in het arbeidsconflict<br />
met mijn werkgever, maar ik<br />
verloor met boter en suiker. In mijn<br />
cao bestonden de rechten die ik<br />
dacht te hebben niet eens. Na afloop<br />
voelde ik me echt een Gekke Henkie,<br />
dat ik zó in mijn eigen schijnbestaan<br />
geloofde.<br />
Emotionele flatliner<br />
De depressie sloeg genadeloos<br />
toe, moederziel alleen dat piepkleine<br />
kamertje in Arnhem, terwijl<br />
steeds meer mensen me<br />
gingen vragen waar ik toch bleef<br />
op de buis. De omroep huurde<br />
intussen Harm Edens in, terwijl<br />
ik hardnekkig bleef varen op de<br />
golven van mijn succes, zittend<br />
op de sofa thuis met een wijntje<br />
en een dikke sigaar. Ik<br />
gleed langzaam af, het ging<br />
van kwaad tot erger en uiteindelijk<br />
betrapte ik mezelf<br />
op eindeloos uitslapen en<br />
vervolgens rondlopen in joggingpak<br />
tot de kroeg openging.<br />
Ik mocht dan wel een<br />
bekende Gelderlander zijn,<br />
maar was tegelijkertijd volkomen<br />
onbekend met de wereld<br />
die zich aan mij openbaarde, vol geldzorgen en<br />
in het midden van een echtscheiding. Gelukkig<br />
beschikte ik over een soort innerlijke nood knop, die<br />
me vol overgave aan de buitenwereld deed melden:<br />
‘Ik wil geholpen worden’. Ondertussen ging ik me in<br />
toenemende mate en zeker fysiek een grote nul<br />
voelen, compleet met pafferig overgewicht. Mijn<br />
vriendinnetje van toen zag de bui al hangen en vertrok,<br />
vlak voor de huisarts me Citalopram voorschreef.<br />
De eerste tijd daarna was een drama, maar<br />
na een week of acht kwam ik enigszins tot rust, al<br />
heb ik er verschrikkelijk van gebaald dat ik iets chemisch<br />
nodig had om dat te bewerkstelligen.<br />
In die tijd had ik soms het gevoel dat ik mijn gezond<br />
verstand aan het verliezen was. Dan stond ik weer<br />
eens met de auto langs de snelweg, volkomen in<br />
paniek, zonder te weten waar ik was. Ik belde mijn<br />
vrienden met het verzoek mij te komen halen, maar<br />
had geen flauw idee waar ik was. Om eenmaal thuis<br />
en bekaf in het bed of de bank te duiken, om vervolgens<br />
toch maar weer door te bijten. Het was vreselijk,<br />
één zwart gat.<br />
Fragment uit het boek:<br />
‘Het feit dat ik alle veranderingen zo gelaten<br />
accepteer, laat zich in één woord verklaren:<br />
Citalopram. Het medicijn heeft mijn gevoelskleven<br />
het afgelopen jaar volledig platgelegd.<br />
Ik ben een emotionele flatliner. Als de directeur<br />
me in die periode op staande voet ontslagen<br />
had, had ik waarschijnlijk beleefd een<br />
‘dankjewel’ gepreveld.’<br />
een uitgave van de ADF stichting
foto WWW.ECHTACHTERHOEK.NL<br />
lente 2013 Ervaringsverhaal<br />
Business Angel<br />
In de tijd heb ik zo goed en kwaad als ik kon geprobeerd<br />
mijn eigen mediawinkeltje op te starten, maar<br />
bleek de crisis een jaar eerder roet in het eten te<br />
gooien. Niet alleen merkte ik dat mijn beroemdheid<br />
echt niet verder voerde dan de provinciegrens, ook<br />
bleek er rond 2009 voor het eerst echt bespaard te<br />
worden op precies die programma’s en presentaties<br />
waar ik graag zou verschijnen. Toen mijn creditcard<br />
helemaal kaal bleek, moest ik me aanmelden bij de<br />
schuldsanering en ging ik, bij wijze van spreken, van<br />
600 naar 60 euro per week. Daarna vond ik verschillende<br />
opdrachten, klusjes en baantjes bij verschillende<br />
werkgevers, maar bleek niets blijvend, terwijl mijn<br />
schulden zich opstapelden.<br />
Mijn echte, ongelofelijke redding diende zich vervolgens<br />
aan in de persoon van mijn beste vriend, die letterlijk<br />
zei: ‘Eric, laten we dit nu eens concreet oplossen’,<br />
en die vervolgens als een regelrechte Business Angel<br />
zorgde dat ik binnen no time van al mijn schulden was<br />
bevrijd, zodat ik mijn leven weer kon oppakken.<br />
De tijd heelt alle wonden<br />
Uiteindelijk blijkt het cliché meer dan waar: de tijd<br />
heelt alle wonden. Langzaam en dankzij échte vrienden<br />
zoals hierboven beschreven, mensen die me niet<br />
lieten vallen en daadwerkelijk bijstonden, kwam ik er<br />
bovenop. Ik worstel en kom boven, al ben ik op dit<br />
moment weer werkzoekend. Erg jammer, dat het Arnhemse<br />
communicatiebedrijf waar ik met wederzijds<br />
genoegen sinds een paar jaar werkte, mij moest wegbezuinigen.<br />
Ik ben inmiddels 47 en niet geheel ongeschonden<br />
van blazoen, maar tel mijn zegeningen en koester<br />
mijn talenten. Mijn leven is getekend door wat was<br />
en ik ben nog steeds niet waar ik wil zijn. Een beschadigd<br />
merk, zo voel ik me.<br />
Dat ik terugging naar mijn geboortegrond, de Achterhoek,<br />
heeft te maken met de sterke behoefte die ik<br />
voelde om wat meer rust in m’n kop te krijgen. Sinds<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
foto WWW.SCANCT.NL<br />
ik ben gestopt met drinken voel ik me zo veel lekkerder<br />
in mijn vel voel dan voorheen; alcohol is volgens<br />
mij dan ook de meest onderschatte drug die er<br />
bestaat.<br />
Nu ik volledig nuchter door het leven ga, kan ik achteraf<br />
volmondig zeggen dat ik het allemaal niet had<br />
willen missen. Er is sindsdien namelijk veel meer rust,<br />
relativering en bezinning, al blijft het jammer dat<br />
mijn talent nooit meer écht is opgepikt: presenteren<br />
is en blijft namelijk het allerleukste om te doen.<br />
In februari 2013 presenteer ik voor RTL7 de ‘Scandinavian<br />
Roadtrip’, een programma waarvoor ik een<br />
week richting de Noordkaap ben geweest. Hoe leuk<br />
wil je het hebben…?’<br />
Fragment uit het boek:<br />
‘De bevestiging dat ik op de goede weg was,<br />
kwam op het moment dat ik weer om mezelf<br />
kon lachen. Dat was eind 2009. Toen ik weer<br />
van afstandje naar mezelf kon kijken en dan<br />
dacht: ‘kijk ‘m zitten, die mafkees. Met z’n<br />
paniekaanvalletjes…’<br />
Gebakken Lucht - Eric Schuurman<br />
ISBN 978-90-78202-86-8<br />
15
16 Wetenschap<br />
Vizier<br />
Slikken tijdens<br />
de zwangerschap<br />
door ROB RAMAKER beeld SIMON VAN KESSEL<br />
Stoppen of slikken? Zwangere vrouwen die antidepressiva gebruiken staan voor<br />
het blok. Een nieuwe richtlijn moet zorgen voor duidelijk en gefundeerd advies.<br />
Stoppen met slikken en kans lopen op een<br />
terugval, of doorslikken en misschien je ongeboren<br />
kind schade toebrengen. Alsof deze<br />
keuze nog niet lastig genoeg is, krijgen<br />
ouders-in-de-dop tegenstrijdige adviezen hierover.<br />
Vanaf dit jaar moet een nieuwe richtlijn voor duidelijk<br />
advies zorgen, vertelt Irene van Vliet, psychiater bij<br />
het Leids Universitair Medisch Centrum en één van<br />
de opstellers. En dat is de hoogste tijd: ‘Zolang ik al<br />
psychiater ben, krijg ik de vraag: stoppen of doorgaan?<br />
En daar wisten we het antwoord niet op.’<br />
Risico’s<br />
De nieuwe richtlijn heeft – veelal – een geruststellende<br />
boodschap voor ouders. Er is geen bewijs dat<br />
SSRI’s (selectieve serotonine heropnameremmers) erg<br />
gevaarlijk zijn voor ongeboren kinderen. ‘Zelf waren<br />
we hierover wel verrast,’ bekent Van Vliet, ‘maar we<br />
hebben echt goed gekeken en zien alleen kleine verhogingen<br />
van sommige risico’s.’<br />
Zo hebben baby’s een iets verhoogde kans op<br />
milde hartafwijkingen. Verder hebben ze vaker<br />
moeite met het wennen aan leven buiten de baarmoeder,<br />
omdat ze opeens geen SSRI’s meer ontvangen.<br />
Deze zogenaamde adaptatiestoornis volgt ook<br />
bij bijna één op de drie gezonde geboortes. Het is<br />
meestal een korte periode waarin het kind hoog<br />
huilt, minder drinkt en ademhalings- en slaapproblemen<br />
kan hebben. Er is één ernstige complicatie<br />
direct na de geboorte waarbij antidepressiva zorgen<br />
voor een groter risico. Dit is het niet ontplooien van<br />
de longetjes, waardoor het kind niet begint met<br />
ademen.<br />
Deze opsomming klinkt ernstig, maar de risico’s<br />
zijn klein, relativeert Van Vliet: ‘De effecten van roken<br />
tijdens de zwangerschap zijn vele malen groter.’<br />
Bovendien schatten mensen de kans op een afwijking<br />
te laag in. Van Vliet: ‘Je moet bedenken dat 4 tot 5 procent<br />
van de kinderen sowieso wordt geboren met een<br />
afwijking.’<br />
Terugval<br />
Ouders moeten de risico’s van antidepressiva afwegen<br />
tegen het risico dat een depressie of angststoornis<br />
terugkeert. Helaas vonden de onderzoekers<br />
geen enkele onderzoek dat deze terugval tijdens de<br />
zwangerschap onderzoekt. Toch moet dit risico veel<br />
gewicht in de schaal leggen, zegt Van Vliet. ‘We<br />
weten namelijk dat zo’n terugval buiten een zwangerschap<br />
heel reëel is,’ zegt ze, ‘en we denken dat<br />
dit tijdens de zwangerschap niet anders is.’ Bovendien<br />
kan de zwangerschap als risicofactor werken.<br />
Het is een stressvolle tijd en de veranderende hormoonhuishouding<br />
na de bevalling kunnen angst- en<br />
stemmingsklachten versterken of uitlokken. Een<br />
korte stemmingslabiliteit komt bij meeste kersverse<br />
moeders wel voor: de zogenaamde baby blues of<br />
kraamtranen.<br />
Het terugkomen van een stoornis is overigens niet<br />
alleen schadelijk en vervelend voor de moeder. Stoornissen<br />
hebben zelf ook een negatieve invloed te op<br />
het kind – direct en indirect. Niet alleen kunnen<br />
depressieve of angstige moeders moeilijker voor zichzelf<br />
en hun kind zorgen. Ze baren ook lichtere kinderen,<br />
die vaker te vroeg ter wereld te komen.<br />
Vraagtekens<br />
Wat ouders nog meer hoofdbrekens zal bezorgen dan<br />
bekende risico’s, zijn de vele vraagtekens. Het lezen<br />
van de richtlijn maakt pijnlijk duidelijk hoeveel we<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Wetenschap<br />
niet weten, zeker over langetermijneffecten. Beïnvloedden<br />
SSRI’s bijvoorbeeld hoe kinderen zich na de<br />
geboorte ontwikkelen? Doen ze het minder goed op<br />
school? Er zijn allerlei vragen en aspecten die<br />
schreeuwen om meer onderzoek. Van Vliet merkt wel<br />
op dat we realistische moeten blijven: ‘Een totaal veilige<br />
wereld is een illusie, er is altijd onzekerheid.’<br />
Toch waren er enkele beslissingen waar Van Vliet<br />
zelf graag meer bewijs had gehad. Neem het besluit<br />
om vrouwen die een SSRI slikken in het ziekenhuis te<br />
laten bevallen en de pasgeborene nog minimaal<br />
twaalf uur te observeren. De commissie besloot dit<br />
vanwege de eerder genoemde kans op het niet-ontplooien<br />
van de longetjes. Een ernstig probleem, maar<br />
er bestaan slechts kleine studies met kleine effecten.<br />
‘Straks bevallen dus behoorlijk veel vrouwen in het<br />
ziekenhuis die dat liever thuis hadden gedaan,’ zegt<br />
Van Vliet, ‘gebaseerd op niet erg hard bewijs.’ Het was<br />
een lastige afweging. Het identificeren van dit soort<br />
gaten in onze kennis geeft wel duidelijk aan waar<br />
nieuw onderzoek nodig is, zoals de kinderlongetjes.<br />
‘We willen nu zelf een groter onderzoek opzetten om<br />
te kijken hoe het in de praktijk gaat,’ zegt Van Vliet,<br />
‘misschien zijn we nu veel te voorzichtig.’<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
Praktijk<br />
Er blijft dus nog de nodige onzekerheid, maar toch is<br />
de richtlijn direct een verbetering voor de praktijk. Er<br />
is ook een grote groep vrouwen die hier direct behoefte<br />
aan heeft. Vrouwen lijden vaker dan mannen aan<br />
psychische stoornissen – veelal in de leeftijd waarin<br />
ze kinderen krijgen. Al met al heeft tussen de vijf en<br />
twintig procent van alle zwangere vrouwen te maken<br />
met psychisch leed. Van alle zwangeren slikt zo’n<br />
twee tot drie procent een SSRI (3600-5400 vrouwen<br />
jaarlijks).<br />
De commissie liet hen heel bewust vanaf het begin<br />
meedenken – graag zelfs. ‘Ik ben blij dat het gelukt is<br />
een vraaggesprek te houden met vrouwen die tijdens<br />
hun zwangerschap SSRIs gebruikten,’ zegt Van Vliet.<br />
‘Dit had nog heel wat voeten in de aarde, want lang<br />
niet iedereen durft mee te doen.’ Uiteindelijk<br />
kwamen de ervaringsdeskundigen met enkele concrete<br />
wensen. Het voornaamst was de roep om eenduidigheid:<br />
elke patiënt krijgt een uniek persoonlijk<br />
advies afhankelijk van ervaringen, ernst en familiegeschiedenis.<br />
Toch kan het niet langer zo zijn dat<br />
advies per patiënt verschilt van ‘Maastricht via<br />
Amsterdam tot Groningen’. Van Vliet vindt het verder<br />
belangrijk dat zorgverleners beter overleggen zodat<br />
17
18 Column Frits Boer<br />
Vizier<br />
De slapelozen<br />
van de nacht<br />
Heb je een beetje kunnen slapen vannacht?<br />
Veel lezers van Vizier zullen die vraag niet<br />
volmondig met ja kunnen beantwoorden.<br />
Angst staat slaap in de weg. Het is immers<br />
het gevoel dat als een dashboardlampje van de geest<br />
gaat branden wanneer er sprake is van gevaar. En<br />
wanneer je in gevaar bent, ga je niet met gesloten<br />
ogen liggen. Dan moet je waakzaam zijn, om het<br />
gevaar te bestrijden of ervoor weg te komen. Mensen<br />
met een angststoornis hebben het probleem dat dit<br />
dashboardlampje heel snel oplicht, maar niet snel<br />
dooft, ook al is het gevaar al lang geweken of er niet<br />
eens geweest. Hun geest staat voortdurend in de<br />
waakstand.<br />
Een poosje geleden woonde ik een lezing bij van<br />
slaapexpert Eus van Someren. Hij liet zien dat onze<br />
slaapgewoonten en problemen voor een groot deel<br />
erfelijk bepaald zijn. Hij vroeg zich af hoe het kan dat<br />
slaapproblemen zo wijd verbreid voorkomen en dus<br />
kennelijk als erfelijk eigenschap op grote schaal<br />
worden doorgegeven. Je zou denken dat een negatieve<br />
eigenschap de kans op overleven juist verlaagt,<br />
waardoor zo’n kenmerk langzamerhand uit de genen<br />
‘pool’ verdwijnt. Zou het kunnen dat slapeloosheid<br />
niet alleen maar slecht is maar ook voordelen biedt?<br />
Zij die met slapeloosheid kampen, zullen nu vol verbazing<br />
hun rode ogen uitwrijven, want na zo’n nacht<br />
woelen kun je niet verzinnen wat daar nuttig aan kan<br />
zijn.<br />
Om dit beter te snappen, moeten we teruggaan in<br />
onze geschiedenis. Die begint zo’n tweehonderdduizend<br />
jaar geleden. Pas de laatste tweehonderd jaar<br />
daarvan zijn we in staat om met gaslicht en later elektrisch<br />
licht bezig te blijven na zonsondergang. In die<br />
oneindig veel langere periode daarvoor moesten we<br />
gehoorzamen aan Moeder Natuur, ofwel de draaiing<br />
van onze planeet, die maakt dat op een bepaald<br />
moment het deel van de aarde waar we wonen niet<br />
meer wordt verlicht door de zon. Het wordt dan met<br />
recht aardedonker en kun je niet veel meer doen dan<br />
slapen tot de volgende ochtend de zon weer opgaat.<br />
Toch is dit niet helemaal waar. Ten eerste is er soms<br />
foto PATRICK VAN DER SANDE<br />
het licht van de maan, dat enig zicht mogelijk maakt<br />
en ten tweede is er altijd vuur geweest. Ook toen<br />
mensen nog niet wisten hoe ze dit zelf konden maken,<br />
was het er. Ergens was blikseminslag geweest, waardoor<br />
een bosbrand ontstond. Het smeulende hout<br />
werd meegenomen naar de plek waar mensen samenwoonden<br />
en moest brandend worden gehouden. De<br />
rook ervan beschermde tegen stekende insecten en<br />
het licht schrikte roofdieren af en gaf de mens zicht<br />
op de omgeving, waardoor vijanden tijdig konden<br />
worden ontdekt. Het was dus essentieel dat er ook ’s<br />
nachts mensen wakker bleven om het vuur brandend<br />
te houden. Het zijn die slapelozen van de nacht, die<br />
ervoor zorgden dat wij nu nog steeds als succesvolle<br />
diersoort over de aardbol bewegen. Het zou dus goed<br />
kunnen dat de genen die je tot licht slapen veroordelen,<br />
zich zo goed hebben kunnen handhaven, vanwege<br />
de garde van nachtwakers.<br />
Ik denk dat de redenering van Eus van Someren<br />
ook opgaat voor het legioen van angstige mensen,<br />
met hun snel oplichtende dasboardlampjes. Zij zijn<br />
waakzaam, behoedzaam en voorzichtig en daar is<br />
onze maatschappij bij gebaat. Alleen is het zaak dat<br />
de angst die je makkelijker voelt dan een ander in je<br />
voordeel werkt en je niet in de weg zit. Hoe dat moet<br />
zal vaak het onderwerp zijn van deze column.<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Ervaringsverhaal<br />
Het angstmonster<br />
slaapt<br />
door EVA MEEUSEN- HENNIGER foto GEEN IDEE<br />
“<br />
Angst heeft vele verschijningsvormen. Ik heb<br />
‘angst voor de angst’. Hierbij ben je bang<br />
om angstig te worden in situaties waarin<br />
je eerder angst ervoer. Dit kan zich als een<br />
olievlek uitbreiden; voordat je het weet, ben je bang<br />
om in openbare ruimtes te komen.<br />
Ik was al een tijdje gestrest. Sliep slecht, was kortaf,<br />
piekerde en voelde intens verdriet. Net toen ik dacht<br />
de dingen weer onder controle te hebben en zowel<br />
verdriet als moeheid bijna<br />
kwijt was, ging het mis<br />
en werd ik in een<br />
winkel niet goed.<br />
Ik hyperventileerde,<br />
had het gevoel<br />
dat ik geen lucht<br />
meer kreeg. Pas na<br />
een uur en met veel<br />
moeite kwam ik weer<br />
thuis, al zag ik wazig en<br />
liep ik zwabberend. Daarna<br />
werd de hyperventilatie erger, net zoals<br />
het gevoel van voortdurende angst. Ik<br />
durfde geen winkel meer in, noch mijn<br />
zoontje van school te halen. Twee<br />
weken na de eerste aanval ging ik naar<br />
de huisartsenpost, waar lichamelijk niets<br />
mis bleek, maar wel de diagnose ‘hyperventilatie in<br />
combinatie met een angststoornis’ gesteld werd.<br />
Hyperventilatie is een verkeerde manier van ademhalen,<br />
die vaak samengaat met benauwdheid en hart-<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
ZZZ… ZZZ… ZZZ…<br />
Angst is een monster met klauwen, dat je besluipt wanneer je dat niet<br />
verwacht. Eva Meeusen werd geconfronteerd met heftige angst voor de angst,<br />
maar ging de persoonlijke strijd aan die ze in dit artikel voor ons beschrijft:<br />
‘Mensen denken misschien dat ze ermee moeten leren leven, maar mijn verhaal<br />
laat zien dat je er écht zelf uit kunt komen.’<br />
kloppingen. Mijn huisarts constateerde ook een burnout<br />
en adviseerde een gespecialiseerde fysiotherapeut<br />
in psychosomatische klachten, waar ik leerde te ontspannen<br />
en beter adem te halen. Belangrijk, want als<br />
je verkeerd ademt word je steeds angstiger.<br />
Warme deken<br />
Het was fijn te ervaren dat goede vrienden, buren,<br />
familieleden mij tijdens de behandelingen<br />
bleven omringen en steunen. Hun<br />
pogingen om mijn klachten te<br />
snappen voelden als een<br />
warme deken om me heen.<br />
Die vertrouwde personen<br />
en omgeving maken<br />
dat je in staat bent de<br />
eerste stappen te zetten<br />
om van de angst af te<br />
komen. Onbegrip uit je<br />
omgeving is erger dan haat<br />
of jaloezie, want het betekent<br />
dat jij als mens niet serieus<br />
genomen wordt. Als je in<br />
staat bent om te denken,<br />
‘jammer dan, jij wilt mij blijkbaar<br />
niet snappen, dan heb ik<br />
jou ook niet nodig’, helpt dat<br />
positief in het leven te blijven<br />
staan en je te ontworstelen aan de negatieve gevoelens<br />
die je toch al hebt. Kies uit de veelheid van adviezen<br />
die je krijgt, vooral de aspecten die het beste bij<br />
19
lente 2013 Ervaringsverhaal<br />
jou passen. Ik heb veel adviezen ter harte genomen;<br />
een paar simpele trucs die mij echt hebben geholpen<br />
zijn:<br />
• voordat je de deur uitgaat op je pols schrijven,<br />
‘ik ben sterk’; als je ergens bent waar je angst<br />
ervaart, kijk dan naar je pols;<br />
• hardop tegen jezelf – terwijl je in de spiegel<br />
kijkt – zeggen, ‘ik ben sterk’;<br />
• regelmatig naar muziek luisteren. Angstgevoelens<br />
kunnen daarmee afnemen.<br />
Maar wat ik ook probeerde om rustiger te worden,<br />
ik voelde de spanning overal; de zenuwen gierden<br />
voortdurend door mijn lijf, ik voelde me net een sidderaal!<br />
Omdat ik vond dat ik te weinig vooruitgang<br />
boekte, werd in overleg met huisarts en fysiotherapeut<br />
besloten medicatie te gaan gebruiken en exposure<br />
therapie te volgen bij een psycholoog. Daarbij<br />
leerde ik inzicht te krijgen in situaties die angst<br />
opwekken en je daaraan vervolgens bewust bloot te<br />
stellen. Zo deed ik al lang geen boodschappen meer,<br />
nadat ik was gaan hyperventileren. Een goede<br />
vriendin, Connie, die vroeger een zware angststoornis<br />
had, moedigde mij aan om samen boodschappen<br />
te doen. Ik vond het moeilijk en voelde me van<br />
tevoren bar slecht. Al snel had ik het gevoel te stikken<br />
en wilde ik weg, maar Connie haalde me over te<br />
blijven, terwijl we ademhalingsoefeningen deden.<br />
Gaandeweg voelde ik de onrust in mijn lichaam<br />
minder worden. Bij de supermarkt haalden we uiteindelijk<br />
het veelvoudige van de twee boodschappen<br />
die ik mijn psycholoog had beloofd. De caissières<br />
waren blij me weer te zien en zeiden dat ik vooral<br />
vaker moest komen!<br />
Eén voet over de drempel<br />
Gewoon doen wat je angstig maakt, al zet je maar één<br />
voet over de drempel, is een deel van de oplossing.<br />
Het negatieve beeld dat je hebt – ‘oh jee, ik word niet<br />
goed, ik moet hier weg!’- om te buigen naar: ‘hé, het<br />
is hier best gezellig!’ is als het ware mindfulness,<br />
waarbij je je bewust op iets of iemand concentreert<br />
en overige prikkels uitschakelt.<br />
Het is goed om langzaam en rustig te werk te gaan.<br />
Doe niet teveel boodschappen ineens, schrijf ze<br />
vooraf op een briefje en ga op een rustig moment. Te<br />
veel tegelijk put je enorm uit, heb ik ervaren. Het oefenen<br />
gecombineerd met werk en/of gezin kost enorm<br />
veel energie!<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
foto GEEN IDEE<br />
Als je eenmaal op de goede weg bent, word je misschien<br />
ongeduldig en overmoedig. Wie perfectionistisch<br />
van aard is en gewend is prestaties te leveren,<br />
moet extra oppassen zichzelf niet voorbij te rennen.<br />
Bouw rust in en accepteer dat twee stappen vooruit<br />
soms gevolgd worden door één stap achteruit. En<br />
wees trots op jezelf. Vier je successen, dat sterkt je<br />
zelfwaardering!<br />
De medicatie die je slikt lijkt het bewijs dat je het<br />
niet op eigen kracht redt. Je schaamt je misschien,<br />
maar realiseer je dat ze nodig zijn als je van je angst<br />
wilt afkomen. Of je nu een ontsteking hebt en pillen<br />
moet slikken tegen de pijn, of dat je een psychisch<br />
probleem hebt waar je medicatie voor moet slikken,<br />
maakt eigenlijk niks uit. Wanneer je omgeving het<br />
allemaal maar raar vindt, train jezelf dan door te<br />
zeggen, ‘het helpt mij, dus wat maakt het uit?’ Overigens<br />
gaan die medicijnen zeker niet werken, als je<br />
geen wilskracht toont. Wilskracht is een voorwaarde<br />
voor het slagen van het gehele proces.<br />
Het angstmonster slaapt<br />
Angst kan echt overwonnen worden. Put uit de<br />
kracht die je in jezelf hebt, dat is jouw belangrijkste<br />
hulpmiddel om beter te worden. Hoewel ik nog niet<br />
helemaal van mijn angst af ben, bevind ik me op de<br />
goede weg. Ik weet dat ik zal slagen om een groot deel<br />
van mijn angst overboord te zetten en om weer volop<br />
van het leven te genieten. Ergens is deze angstperiode<br />
voor mij een soort cadeautje geweest, omdat ik<br />
meer inzicht in mezelf, mijn persoonlijke ontwikkeling,<br />
zelfontplooiing en zelfvertrouwen heb mogen<br />
ervaren en ontvangen. Mijn angstmonster slaapt nu.<br />
Ik hoop van harte dat het nooit meer wakker zal<br />
worden, maar in een eeuwige winterslaap wegzakt.”<br />
Eva Meeusen:<br />
‘Mijn angstmonster<br />
slaapt nu.’<br />
21
22 Wetenschap<br />
Vizier<br />
Doorbraak in onderzoek:<br />
TMS bij OCD<br />
door SUSANNE RIJNDERS foto’s VUMC<br />
Repetitieve transcraniële magnetische stimulatie (TMS) blijkt meer controle te<br />
geven over het reguleren van emoties en zou in de toekomst als interventie<br />
kunnen worden ingezet bij ernstige therapieresistente dwangstoornissen<br />
(OCD). Dat zou een volgende stap zijn na het onderzoek dat promovendus<br />
Stella de Wit deed onder leiding van Odile van den Heuvel, psychiater bij het<br />
VU Medisch Centrum. Dit onderzoek is een doorbraak, omdat nooit eerder is<br />
aangetoond dat deze stoornis op deze manier kan worden beïnvloed.<br />
De balans manipuleren<br />
De afgelopen vijf jaar deden van den Heuvel<br />
en De Wit onderzoek naar het effect van<br />
repetitieve transcraniële magnetische stimulatie<br />
(TMS) op emotieregulatie bij de<br />
dwangstoornis (OCD). Het promotieonderzoek waarop<br />
Van den Heuvel in 2005 promoveerde, vormde de<br />
basis voor de start van deze studie naar het effect van<br />
TMS op emotieregulatie bij mensen met dwangstoornissen.<br />
Het onderzoek liet zien dat er bij OCD een verhoogde<br />
hersenactiviteit in rust is en in reactie op<br />
emotionele informatie in het ventrale (emotionele)<br />
circuit van de hersenen. In het dorsale (cognitieve) circuit<br />
was juist een verlaagde activiteit gedurende<br />
denkprocessen. Hieruit volgde de hypothese dat de<br />
controle op emoties (= emotieregulatie) tekort schiet<br />
bij mensen met OCD, omdat het dorsale, cognitieve<br />
circuit te weinig remming geeft op het veel te actieve<br />
ventrale, emotionele circuit. De balans tussen het dorsale<br />
circuit en het ventrale circuit, de onderlinge<br />
interactie en de manipulatie van deze balans middels<br />
TMS is het onderwerp van het promotieonderzoek<br />
van Stella de Wit, dat zij onder leiding van Van den<br />
Heuvel uitvoerde.<br />
Onderzoek in het kort<br />
Het onderzoek heeft als titel “Emotieregulatie bij<br />
obsessieve compulsieve stoornis, een hersenscan-<br />
studie voor en na magnetische stimulatie”, en heeft<br />
als doel te onderzoeken of patiënten meer controle<br />
krijgen over hun emoties door met TMS de cognitieve<br />
controle (het denken) te versterken. ‘Om onze<br />
hypothese te testen, hebben we bij mensen met<br />
OCD het dorsale circuit tijdelijk gestimuleerd met<br />
TMS. Wat je dan verwacht is dat de dorsale prefrontale<br />
cortex een betere controle heeft op het ventrale<br />
en limbische circuit. We verwachten dat dit<br />
minder reactief zal zijn in reactie op emotionele<br />
prikkels en dat mensen dus tijdelijk minder angstig<br />
zullen zijn. Bij de gezonde controlegroep hebben we<br />
precies het omgekeerde gedaan: het dorsale circuit<br />
geremd met TMS, waardoor er minder controle is<br />
op het ventrale circuit en je een verhoogde angstreactie<br />
verwacht. Tijdens dit experiment hadden we<br />
als doel onze patiënten tijdelijk ‘beter’ te maken<br />
(therapiemodel) met behulp van hoogfrequente<br />
TMS en onze controles tijdelijk ‘ziek’ te maken (virtuele<br />
leasie model) met behulp van laagfrequente<br />
TMS. Dit is ethisch mogelijk, omdat de effecten van<br />
een eenmalige TMS sessie slechts een kortdurend<br />
effect hebben: het effect blijft net lang genoeg aan<br />
(ongeveer 20-30 minuten) om het te meten in het<br />
gedrag en met behulp van een MRI scan, maar is<br />
tegelijkertijd ook weer snel genoeg verdwenen om<br />
mensen vervolgens weer als de oude naar huis te<br />
kunnen laten gaan’.<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Wetenschap<br />
Transcraniële magnetische stimulatie<br />
Uit onderzoek is gebleken dat men met magneetvelden<br />
de hersenactiviteit kan beïnvloeden. Bij TMS<br />
wordt er een grote, platte, vlindervormige magnetische<br />
spoel op de schedel geplaatst. De precieze locatie<br />
waar men gaat stimuleren dan wel remmen wordt<br />
bepaald aan de hand van scans, die werden gemaakt<br />
tijdens een eerdere MRI scansessie, terwijl patiënten<br />
en controles specifieke opdrachten krijgen, die deze<br />
betrokken gebieden in kaart brengen. ‘Met behulp<br />
van neuronavigatie kan dan vervolgens steeds naar<br />
deze gebieden worden gezocht om die te manipuleren.<br />
Afhankelijk van de frequentie van de magnetische<br />
impulsen kan een hersengebied gestimuleerd of<br />
juist geremd worden. Een lage frequentie (1 Hz) remt<br />
de hersenactiviteit en een hoge frequentie (10 Hz) stimuleert<br />
de activiteit. Bij dit onderzoek is een eenmalige<br />
TMS behandeling gebruikt, met dus een tijdelijk<br />
effect. Wanneer TMS veelvuldig herhaald wordt,<br />
kunnen langer durende effecten optreden’.<br />
Het onderzoek<br />
‘Het onderzoek vond plaats van medio 2008 tot eind<br />
2012. Er zijn ruim 40 patiënten en 40 controlepersonen<br />
onderzocht. De patiënten kregen hoogfrequente<br />
(stimulerende) TMS; de controles kregen laagfrequente<br />
(remmende) TMS. In beide groepen kreeg 50%<br />
de echte stimulatie en de andere helft een placebostimulatie.<br />
We hebben gekeken naar het verschil<br />
tussen de groepen in activatie van het ventrale en<br />
dorsale circuit tijdens de uitvoering van een emotieregulatie-taak,<br />
bij baseline en na stimulatie of remming<br />
middels TMS. Tijdens de emotieregulatie-taak<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
werden de deelnemers geconfronteerd met plaatjes<br />
uit vijf verschillende condities: een algemene angstconditie,<br />
een smetvreesconditie, een symmetrieconditie,<br />
een checkconditie en een neutrale conditie. Wij<br />
vroegen de mensen in twee verschillende toestanden<br />
naar die plaatjes te kijken, namelijk enerzijds hun<br />
natuurlijke manier van kijken - zoals ze dat altijd<br />
gewend waren - en anderzijds een manier waarbij ze<br />
tijdens het bekijken van de plaatjes hun gedachten<br />
bijsturen, zoals bekend vanuit de cognitieve gedragstherapie,<br />
waarbij je de gedachte over de situatie zó<br />
verandert dat je minder angstig wordt. Bijvoorbeeld<br />
in het geval van het zien van een plaatje met een<br />
vieze tampon. Dan kan je denken, ‘nou die ligt daar<br />
maar en ik hoef die niet aan te raken en zolang ik de<br />
tampon niet aanraak, gebeurt er niks’. We weten dat<br />
als je dit zo bijstuurt, het je dorsale circuit stimuleert<br />
en de angstrespons in het ventrale systeem onderdrukt’.<br />
Bevindingen<br />
De bevindingen van de baselinemeting:<br />
‘Eén van onze eerste bevindingen is dat patiënten<br />
met OCD in het dagelijks leven deze ‘regulatietechniek’,<br />
het bijsturen van het gevoel met behulp van<br />
corrigerende gedachten, minder vaak gebruiken, met<br />
name als de OCD ernstiger is, maar dat ze tijdens het<br />
experiment wél in staat waren de techniek toe te<br />
passen. Wel waren de angstscores tijdens het experiment<br />
in patiënten veel hoger dan in controles en liet<br />
de amygdala (de angstkern in de hersenen) een<br />
andere activatiepatroon zien. Dit bevestigt de hypothese<br />
dat het bijsturen van de angstrespons verstoord<br />
is. Wat we daarnaast vonden bij de baselinemeting is<br />
dat als je patiënten naar bijvoorbeeld smetvreesplaatjes<br />
laat kijken terwijl zij hun gedachten bijsturen,<br />
ze vooral een hersengebied stimuleren, de<br />
premotor cortex, een gebied dat eigenlijk meer richting<br />
de motorcortex ligt. Terwijl de gezonde controles,<br />
zoals verwacht echt hun dorsolaterale prefrontale<br />
cortex stimuleren, dus het gebied dat je nodig hebt<br />
om goed te reguleren. Wat we ook vonden is dat hoe<br />
beter gezonde controles dit dorsale circuit stimuleren,<br />
hoe beter ze het gevoel van angst kunnen onderdrukken,<br />
dus hoe beter ze in staat zijn om goed te<br />
reguleren. Wat we verder vonden is, en dat was ook<br />
onze hypothese, dat als je mensen twee keer meet en<br />
ze krijgen twee keer verschillende plaatjes te zien,<br />
maar je brengt ze toch twee keer in zo’n situatie<br />
waarin je angst provoceert, dat bij de gezonde controles<br />
(na placebo TMS) op dag twee, dus de tweede<br />
keer dat ze dat ondergingen, ze minder angstig<br />
waren, minder reactie hadden op die plaatjes. De<br />
23
24 Wetenschap<br />
Vizier<br />
patiënten in de placeboconditie lieten deze normale<br />
habituatierespons niet zien. Die lieten op de tweede<br />
dag net zo’n grote angst zien als op de eerste dag’.<br />
De bevindingen van de metingen die gedaan zijn met<br />
de invloed van TMS:<br />
‘De effecten van TMS bij de gezonde controles, die<br />
remmende TMS, zorgde ervoor dat de gebruikelijke<br />
angstafname er de tweede dag niet was. De gezonde<br />
controles met remmende TMS waren net als de<br />
patiënten in de placeboconditie de tweede dag niet in<br />
staat om lagere angstscores te geven, dus even angstig<br />
als de eerste dag: de normale habituatie was<br />
afwezig. De patiënten die stimulerende TMS kregen,<br />
lieten wel afname zien in angst op dag 2 ten opzichte<br />
van dag 1. Dus hetzelfde als bij de gezonde controles<br />
in de placeboconditie’.<br />
Conclusies<br />
De vragen die van tevoren waren geformuleerd,<br />
kunnen naar aanleiding van het onderzoek beantwoord<br />
worden:<br />
‘De eerste vraag was of het echt zo is dat patiënten<br />
met OCD minder goed in staat zijn angstige gedachten<br />
bij te sturen, dat antwoord is ja. Patiënten met<br />
OCD zijn minder goed in het reguleren, dat blijkt uit<br />
de vragenlijst over regulatie in het dagelijks leven en<br />
dat blijkt ook uit dat ze de gebieden die nodig zijn om<br />
te reguleren minder goed activeren. De tweede vraag<br />
was of het mogelijk is om met TMS het reguleren te<br />
beïnvloeden; dat antwoord is ook ja’.<br />
Uit het onderzoek blijkt dat TMS effect heeft op de<br />
habituatie, maar zijn de effecten subtiel. Van den<br />
Heuvel zegt hierover: ‘Dit komt onder andere omdat<br />
er sprake was van een éénmalige stimulatie bij<br />
patiënten die al 20 jaar klachten hebben. Daarom is<br />
de brug naar de klinische praktijk nog niet geheel<br />
gemaakt. Wel zijn we begonnen met die brug. We<br />
hebben bij een aantal patiënten met therapieresistente<br />
OCD in een reeks van 10 exposure-in-vivo sessies<br />
steeds voorafgaand aan de exposure 20 minuten<br />
TMS gegeven en vervolgens exposure gedaan. Wat je<br />
hier eigenlijk mee doet, is door dit dorsale circuit te<br />
stimuleren je versterking krijgt van dit gebied, waardoor<br />
het extinctieleren beter gaat en patiënten tijdens<br />
de exposure die ervaring van angstuitdoving<br />
ervaren. De hypothese is dat exposure zo lastig is bij<br />
OCD patiënten, en zoveel sessies kost, doordat het<br />
extinctieleren, het uitdoven van de angstrespons, niet<br />
voldoende plaatsvindt tijdens de exposure. Patiënten<br />
voelen dus onvoldoende dat de angst zakt, en denken<br />
dan dat dat alleen gebeurt als ze de handelingen uitvoeren.<br />
We hebben deze pilot bij 3 patiënten met zo’n<br />
therapieresistente OCD uitgevoerd. Dan zie je dat het<br />
te doen is, maar dat het heel arbeidsintensief is,<br />
omdat je met heel veel mensen een behandeling uitvoert.<br />
Bij die patiënten was het heel goed mogelijk om<br />
de angst te laten uitdoven tijdens exposure-in-vivo<br />
met responspreventie, volgend op de TMS behandeling.<br />
Deze pilot hebben we gedaan om te kijken of het<br />
uitvoerbaar is en dat antwoord is ja. Patiënten<br />
vonden het ook prettig, ze waren in staat tot extinctieleren’.<br />
Toekomst<br />
‘Nu we weten dat een dergelijke aanpak uitvoerbaar<br />
is, willen we in de toekomst placebo-gecontroleerd<br />
meten of TMS een waardevolle aanvulling is op exposure-in-vivo<br />
behandeling. Indien TMS een toegevoegde<br />
waarde heeft bij therapieresistente patiënten,<br />
zouden we deze behandeling kunnen plaatsen<br />
tussen cognitieve gedragstherapie, medicatie en de<br />
meer ingrijpende methode zoals Deep Brain Stimulation<br />
(DBS). Het effect van TMS is niet blijvend, maar<br />
je maakt het mogelijk dat mensen van de exposure<br />
behandeling profijt kunnen hebben’. Op dit moment<br />
wordt TMS ook als monotherapie bij depressie ingezet.<br />
Van den Heuvel ziet de plaats van TMS meer als<br />
additivum naast cognitieve gedragstherapie: dus de<br />
hersenen in een toestand brengen om ze vervolgens<br />
te trainen in de taak die ze hebben. Kortgezegd zou<br />
de toekomst voor TMS bij OCD kunnen zijn dat je het<br />
herstelproces versnelt door het aangaan en ondergaan<br />
van exposures gemakkelijker te maken.<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Column Het Meisje Met De Groene Fiets<br />
Mijn huis<br />
Op welk moment ik rond Kerstmis de TV of<br />
radio ook aanzette, ik kon er niet omheen:<br />
3FM Serieus Request. Zoals elk jaar<br />
sloten drie bekende dj’s zichzelf op in het<br />
Glazen Huis, dit keer in Enschede. Zonder eten en<br />
met weinig slaap draaiden zij 24 uur per dag verzoeknummers<br />
om geld in te zamelen voor projecten<br />
van het Rode Kruis.<br />
Ik heb mijn eigen glazen huis, niet alleen in december,<br />
maar het hele jaar door. Sinds een aantal jaren<br />
heb ik gevoel vervreemd te zijn van alle dingen die ik<br />
zie, hoor, ruik en voel. Op het moment dat ik dit<br />
schrijf, zit ik in de bus en lijkt alles één grote waas.<br />
De mensen die instappen, de auto’s die voorbij rijden<br />
en de jongen die voor me de Spits zit te lezen; niets of<br />
niemand lijkt realiteit.<br />
Het gevoel geen echt contact te hebben met je<br />
omgeving heet ‘de realisatie’. Hiervoor zijn diverse<br />
oorzaken te vinden, maar vaak is het een reactie op<br />
heftige negatieve of angstige gevoelens. De realisatie<br />
is een beschermend mechanisme van het lichaam dat<br />
in werking treedt als alles je teveel wordt. Wanneer je<br />
erg angstig bent, draaien je zintuigen overuren. Hierdoor<br />
komen prikkels van buitenaf erg hard binnen.<br />
Om je hiertegen te beschermen ga je derealiseren.<br />
Mijn glazen huis is ontworpen in 2005, door de<br />
beroemde architect prof.dr. S. Angst. Ik liep stage in<br />
een ziekenhuis waar ik veel last had van sociale<br />
angst. Op het moment dat ik het ziekenhuis binnen<br />
ging voelde niks meer echt. De roltrap, de collega’s,<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
foto SERIOUSREQUEST3FM<br />
foto HMMDGF<br />
de patiënten en zelfs de koffie die ik dronk leken nep.<br />
Ergens een heel naar gevoel, maar ook heel veilig.<br />
Doordat ik derealiseerde voelde ik een stuk minder<br />
van de angst die gebeurtenissen op het werk bij me<br />
opriepen. Daarnaast zorgde het ervoor dat ik niet<br />
vluchtte uit de situatie. Op m’n verstand en zonder<br />
gevoel deed ik wat er van me verwacht werd. Zodra ik<br />
aan het eind van de dag het ziekenhuis weer uitliep,<br />
werd alles gelukkig weer echt. Thuis was ik gesloopt<br />
en ziek van alle spanning, maar had ik m’n stagedag<br />
weer overleefd.<br />
De laatste jaren ervaar ik zoveel spanning dat ik<br />
continue in mijn glazen huis zit. Er zijn momenten<br />
dat ik er daar ontzettend van baal en verdrietig van<br />
word. Wanneer wordt alles nou weer echt? Ik wil weer<br />
écht voelen. Ik wil weer écht contact hebben met de<br />
wereld om mij heen.<br />
Gelukkig lijkt mijn glazen wand soms wél net ietsje<br />
dunner dan anders. Vooral wanneer ik in het zwembad<br />
lig om baantjes te trekken. Om de banen van<br />
elkaar te scheiden ligt er een lijn met rode en gele<br />
plastic ballen in het water. Heel af en toe lijkt de rode<br />
bal net iets meer rood en de gele bal net iets geler dan<br />
normaal. Zouden de kleuren ooit weer worden zoals<br />
ik ze vroeger zag?<br />
Ik heb hoop om ooit van mijn derealisatie af te<br />
komen. En mocht dit niet zo zijn: gelukkig is het in<br />
mijn Glazen Huis ook vaak heel gezellig. En dat mét<br />
lekker eten, genoeg slaap en ook nog eens het hele<br />
jaar door.<br />
25
26 Interview<br />
Vizier<br />
Eindeloos voor de spiegel staan:<br />
leven met BDD<br />
door FLEUR BRANDS<br />
Uren naar je reflectie staren, een kleinigheid aan je uiterlijk oerlelijk vinden<br />
terwijl anderen er nooit wat van zeggen en rituelen uitvoeren om dit te<br />
verbergen. Tekenen die op BDD kunnen duiden, oftewel Body Dysmorphic<br />
Disorder. Op de jongerenwebsite van de ADF stichting wordt er uitgebreid<br />
aandacht aan besteed, maar ook onder volwassenen komt het regelmatig voor.<br />
Mensen ‘<br />
met BDD zijn ervan overtuigd<br />
dat er iets mis is met hun uiterlijk, terwijl<br />
anderen de onvolkomenheid niet<br />
of nauwelijks opmerken,’ vertelt<br />
Nienke Vulink, psychiater bij het Academisch<br />
Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam. ‘Uren zijn ze<br />
bezig om het detail te verbergen door bijvoorbeeld<br />
het gebruik van make-up’.<br />
Samen met psychiater Damiaan Denys, ook psychiater<br />
bij het AMC, schreef Vullink een boek over<br />
BDD. Denys: ‘Tachtig procent van de mensen met<br />
BDD is gefocust op het gezicht. Ze vinden bijvoorbeeld<br />
een rimpel tussen hun ogen heel erg lelijk of<br />
hun neus te scheef. Maar de aandacht kan ook op de<br />
borsten of billen zijn gericht, of op het hele lichaam.’<br />
Geen dwang maar BDD<br />
Wat voor alle BDD’ers geldt, is dat ze een overmatige<br />
aandacht voor details hebben wat betreft hun uiterlijk.<br />
‘Dit is meteen het verschil tussen een<br />
dwangstoornis en BDD. Bij beiden spelen herhalende<br />
rituelen en handelingen een rol, maar BDD’ers<br />
hebben daarbij een vertekend beeld van hun eigen<br />
lichaam,’ vervolgt Denys.<br />
Esther Veldman (33) lijdt al sinds haar zestiende<br />
aan de ziekte en herkent dit. ‘Lang is gedacht dat ik<br />
dwangklachten had. Ik besteedde ongeveer zes uur<br />
per dag aan het opbrengen van make-up en het doen<br />
van mijn haar. Maar de dwangrituelen zijn alleen<br />
gericht op mijn huid en kapsel. Ik ben vooral bang dat<br />
mijn huid te wit is en dat mijn haar niet goed zit. Toen<br />
ik op internet over BDD las viel alles op zijn plaats: dit<br />
herkende ik helemaal. Dit beeld paste beter mijn<br />
klachten dan een dwangstoornis.’ Via het internet<br />
kwam ze bij het AMC terecht, daar wordt een speciale<br />
behandeling voor BDD gegeven. Nienke Vullink en<br />
Damiaan Denys zijn hier nauw bij betrokken. ‘Meneer<br />
Denys begreep me zo goed, toen ik met hem sprak<br />
wist ik zeker dat ik BDD heb. Een hele opluchting om<br />
zo goed begrepen te worden maar ook pittig om te<br />
weten dat je aan deze ziekte lijdt.’<br />
‘Je zal het maar zijn’<br />
Een aantal jaren na dit gesprek vertelt Esther haar<br />
verhaal voor de camera, bij een televisieprogramma<br />
van BNN: ‘Je Zal Het Maar Zijn’. Eind 2012 werd dit<br />
uitgezonden. ‘Het leverde veel spanning op om voor<br />
de camera te staan. Ik was bang dat ik er op tv lelijk<br />
uit zou zien. Daarom heb ik gevraagd of ik de beelden<br />
eerst mocht zien, voordat ze werden uitgezonden.<br />
Gelukkig vond ik het mee vallen.’ De reden om<br />
mee te doen aan het televisieprogramma was voor<br />
Esther heel duidelijk. ‘Zelf heb ik tot mijn 30 e alleen<br />
met de klachten geworsteld. Als ik anderen met mijn<br />
verhaal kan helpen zou dat super zijn. Zelf had ik ook<br />
graag wat meer herkenning willen vinden in anderen<br />
in de periode dat ik nog niet wist wat ik met mijn problemen<br />
aan moest.’<br />
In het televisieprogramma laat Esther onder meer<br />
haar zogenaamde beautyroom zien. Hier voert ze<br />
haar rituelen uit. ‘Na het volgen van een behandeling<br />
in het AMC ben ik hier in plaats van zes uur, tweeën-<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Interview<br />
eenhalf uur mee bezig. Omdat ik het vervelend vind<br />
om te doen, wil ik wel graag op een plek zijn die me<br />
een goed gevoel geeft. Daarom heb ik een speciale<br />
kamer ingericht met spullen die ik mooi vind.’<br />
Pas als Esther heeft gedoucht, haar make-up op<br />
heeft gedaan en haar haren in model heeft gebracht,<br />
durft ze de straat op. ‘Ik voel me er nu goed bij als ik<br />
klaar ben met de rituelen en durf dan onder de<br />
mensen te komen. Eerder was dit niet zo. Ik voelde<br />
me toen altijd lelijk. Nog steeds vind ik het lastig om<br />
op straat bekenden tegen te komen. Ik draai mijn<br />
gezicht dan weg en doe soms een stap achteruit. Zo<br />
hoop ik dat ze mijn gezicht minder goed kunnen zien.’<br />
Wachten op de volgende bus<br />
Niet alleen vrouwen worstelen met deze psychische<br />
aandoening, BDD komt ongeveer even vaak bij<br />
mannen voor. Jörn Smits, een 22-jarige student journalistiek,<br />
merkt dagelijks de gevolgen van de ziekte.<br />
‘Ik kijk heel vaak in de spiegel. Wanneer ik dat niet<br />
doe voel ik me slecht, dus geef ik eraan toe. Omdat ik<br />
een jongen ben, denken mensen hierdoor vaak dat ik<br />
ijdel ben, maar dat ben ik juist niet. Ik ben heel bang<br />
dat ik lelijk ben: dat ik bolle wangen heb en dat de<br />
rimpel boven mijn neus goed te zien is.’<br />
Ik kon het niet opbrengen om<br />
mijn uiterlijk niet te controleren<br />
Vier jaar geleden waren Jörns klachten het hevigst.<br />
‘Ik ging altijd met de bus naar school en had daar een<br />
vaste plek achter het raam, zodat ik mijn eigen reflectie<br />
daar in kon zien. Als deze plek bezet was, wachtte<br />
ik op een volgende bus. Ik kon het niet opbrengen<br />
om mijn uiterlijk niet te controleren.’ Jörn herkent<br />
zichzelf in Michael Jackson. ‘Ik ben altijd bezig met<br />
lichtinval: of deze voor mijn uiterlijk wel voordelig is.<br />
Dat deed Michael Jackson ook op het podium.<br />
Mensen dachten dat hij leuke danspasjes deed, maar<br />
de echte reden was dat hij op de goede manier in het<br />
licht wilde staan. Ik weet honderd procent zeker dat<br />
hij ook aan BDD leed. Anders laat je niet zo vaak je<br />
gezicht veranderen door de plastisch chirurg.’<br />
Lichtinval<br />
Ook Thea Uri (48) lijdt aan BDD en houdt net als Jörn<br />
constant in de gaten hoe haar gezicht uitkomt in het<br />
licht. ‘Pashokjes in kledingwinkels vind ik vreselijk. Ik<br />
vermijd ze zoveel mogelijk omdat in dat licht, het litteken<br />
op mijn wang heel erg opvalt.’ Thea weet dat<br />
anderen het litteken niet lelijk vinden, maar toch is ze<br />
er door geobsedeerd. ‘Ik kijk heel vaak in de spiegel<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
en ben veel met camouflagemake-up in de weer. De<br />
klachten werden zo groot dat ik mijn werk als leerkracht<br />
op een basisschool niet meer kon doen. Al twee<br />
jaar ben ik uit de roulatie.’ Helaas is dit voor Thea niet<br />
het enige gevolg van BDD. ‘Ik ben depressief geworden<br />
vanwege de obsessie met mijn uiterlijk. Ook ben<br />
ik sociale contacten gaan vermijden.’ Uit angst om<br />
lelijk gevonden te worden, raken mensen met BDD<br />
vaak geïsoleerd. Dit geldt ook voor Jörn. ‘Ik deed alleen<br />
nog maar het hoognodige en dat kostte me al heel<br />
veel moeite. Naar school gaan bijvoorbeeld. Maar<br />
verder vermeed ik sociale contacten het liefst.’<br />
Op zoek naar hulp<br />
Voor Jörn was het niet meer volledig mee kunnen<br />
doen in de maatschappij één van de redenen om hulp<br />
te zoeken. ‘Na drie jaar vertelde ik mijn ouders dat ik<br />
deze klachten had. Samen besloten we dat ik mezelf<br />
op zou laten nemen in een angst- en dwangkliniek in<br />
Venray.’ Ook Thea liet zich behandelen, eerst voor<br />
haar depressie en daarna voor BDD bij het AMC. ‘Ik<br />
leerde daar om minder in de spiegel te kijken en de<br />
dingen die ik vermeed juist op te zoeken. Nu durf ik<br />
gemakkelijker onder de mensen te komen, al blijft het<br />
lastig. Daarom wil ik nog een therapie gaan volgen,<br />
een individuele BDD-behandeling in een ziekenhuis<br />
in Leiden. Ik wacht nu tot ik daar kan beginnen.’<br />
Verder leerde Thea tijdens de behandeling in het<br />
AMC dat BDD niets lichamelijks is. ‘Ze lieten me<br />
27
28 Interview<br />
Vizier<br />
inzien dat het in je hoofd zit en dat een bezoek aan<br />
een dermatoloog of plastisch chirurg dus niks oplost.’<br />
Nienke Vullink: ‘Veel BDD’ers zien hun probleem niet<br />
als een psychische aandoening: ze vinden dat er iets<br />
mis is met hun uiterlijk. Hierdoor belanden ze regelmatig<br />
in de wachtkamer van de plastisch chirurg.<br />
Veel BDD’ers zien hun<br />
probleem niet als een psychische<br />
aandoening: ze vinden dat er<br />
iets mis is met hun uiterlijk<br />
Toch is een medische ingreep niet de oplossing. De<br />
obsessie met een onderdeel van het lichaam zal na<br />
een operatie blijven bestaan. Er is dus een behandeling<br />
nodig op psychisch gebied.’<br />
Realistisch naar gedachten kijken<br />
Esther leerde bij het AMC als eerste om haar rituelen<br />
te verminderen. ‘Dit kostte me zoveel tijd dat ik<br />
verder bijna nergens meer aan toe kwam, dus het<br />
was belangrijk om dit als eerste aan te pakken.<br />
Daarna volgde ik verschillende soorten groepstherapie.<br />
Ik vond veel herkenning bij groepsgenoten, dit<br />
heb ik als heel prettig ervaren. Bij hen zag ik niks<br />
vreemds aan hun uiterlijk, waardoor ik mijn eigen<br />
gedachten ging relativeren. Want misschien was mijn<br />
eigen uiterlijk dus helemaal niet zo lelijk…’<br />
Esther volgde ook cognitieve gedragstherapie. Dit<br />
is volgens Damiaan Denys de beste behandeling bij<br />
BDD. ‘Je leert onrealistische gedachten vervangen<br />
door realistische gedachten. Daarbij kunnen medicijnen<br />
geslikt worden, om de dopamine-opname in de<br />
hersenen te herstellen. Het gaat in de meeste gevallen<br />
om het slikken van antidepressiva.’ Esther heeft<br />
veel baat bij het slikken van medicijnen. ‘Het haalt de<br />
scherpe kantjes van mijn klachten af. Helaas is een<br />
bijwerking dat ik er erg vermoeid door wordt. Daarom<br />
heb ik de dosis geprobeerd te verminderen, maar ik<br />
voelde me daardoor slechter. Ik ben de medicijnen<br />
toen weer op gaan bouwen.’<br />
Veel bereikt<br />
“Door het volgen van een behandeling met cognitieve<br />
gedragstherapie en medicijnen zie je bij ongeveer<br />
70 tot 80 procent van de mensen met BDD een<br />
afname van de klachten. Al is helemaal herstellen<br />
moeilijk: er zullen altijd wat klachten blijven bestaan”,<br />
vertelt Denys. Bij Esther is dit dus ook het geval, al is<br />
er heel veel wat ze door het volgen van de behandeling<br />
heeft bereikt. “Tijdens oefeningen waarbij ik voor<br />
de spiegel moest staan en positieve punten van mijn<br />
uiterlijk moest noemen, heb ik leren inzien dat ik niet<br />
alles aan mezelf lelijk vind. Ik vind bijvoorbeeld dat ik<br />
een mooie kleine neus heb”, vertelt Esther. “Verder<br />
heb ik vrijwilligerswerk gedaan bij het AMC, naast de<br />
reguliere behandeling, waarin ik veel bereikt heb. Het<br />
ging om het maken van televisie voor kinderen die in<br />
het ziekenhuis liggen. Eerst werkte ik achter de schermen<br />
en maakte ik bijvoorbeeld het draaiboek, maar<br />
later heb ik zelfs programma’s gepresenteerd. Dit<br />
leverde veel spanning op maar ik heb het wel<br />
gedaan.”<br />
Op het moment is Esther gelukkig met haar vriend.<br />
“Ik doe de boekhouding voor zijn bedrijf en binnenkort<br />
gaan we trouwen. Hij accepteert me zoals ik ben.”<br />
Waar komt het vandaan?<br />
Jörn heeft zijn leven ook weer op de rit, al heeft de<br />
behandeling die hij volgde hier niet veel toe bij<br />
kunnen dragen. ‘Ik voelde me in de kliniek niet helemaal<br />
op mijn plaats. Iedereen in mijn omgeving<br />
volgde een opleiding en stond midden in het leven,<br />
en ik deed daar niet aan mee. Ik ben met de behandeling<br />
gestopt en heb mijn leven drastisch omgegooid.<br />
Ik ben op mezelf gaan wonen en heb een jaar<br />
rust genomen. Nu volg ik een opleiding die ik leuk<br />
vind en heb ik goede vrienden om me heen waardoor<br />
ik beter in mijn vel zit.’ Jörns klachten regisseren zijn<br />
leven niet meer. ‘Het veelvuldig in de spiegel kijken is<br />
iets wat ik moeilijk los kan laten, net als het vragen<br />
van bevestiging. Ik wil graag van anderen horen dat<br />
anderen me niet lelijk vinden.’ Het minder krijgen van<br />
bevestiging op latere leeftijd ziet Jörn als een van de<br />
oorzaken van zijn problemen. “Toen ik jonger was<br />
kreeg ik vaak te horen dat ik een mooi uiterlijk had,<br />
bijvoorbeeld op familieverjaardagen. Dit wordt alleen<br />
minder naarmate je ouder wordt en omdat ik gevoelig<br />
ben voor complimenten, had ik daar veel moeite<br />
mee.” Daarnaast speelt genetische kwetsbaarheid<br />
een rol bij Jörn. “Twee nichtjes hebben anorexia<br />
gehad, een ziekte die overeenkomsten heeft met<br />
BDD. Mensen die dit hebben zijn ook gefocust op het<br />
uiterlijk en hebben een vertekend lichaamsbeeld. Ook<br />
mijn tante is in extreme mate op haar uiterlijk<br />
gericht.”<br />
In de genen<br />
Volgens Damiaan Denys is genetische aanleg een<br />
belangrijke oorzaak van BDD.<br />
‘Als je aanleg hebt voor het krijgen van de ziekte, is<br />
de kans dat je het ook echt ontwikkelt acht keer<br />
groter dan bij iemand zonder aanleg. Daarnaast<br />
kunnen ervaringen uit je leven een rol spelen. Als<br />
iemand met BDD bijvoorbeeld is gepest, kan dit een<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Column Gert-Jan Dussel<br />
Mindfulness en<br />
neurofeedback<br />
OP 5 oktober vorig jaar hield de Nederlandse<br />
Vereniging voor Autisme hun jaarlijkse<br />
symposium in het Beatrixtheater in<br />
Utrecht. De ADF stichting krijgt altijd een<br />
uitnodiging om daar present te zijn. Samen met een<br />
collega stond ik er met onze informatiestand. Het<br />
was druk maar tijdens de lezingen was onze zaal leeg,<br />
op de standhouders en de bediening na. Dan was er<br />
alle tijd om rond te lopen en te kijken.<br />
Direct naast ons bevond zich de organisatie voor<br />
neurofeedback. Ik had vanuit mijn ooghoeken al<br />
gezien dat daar geheimzinnige dingen gaande waren.<br />
Bezoekers zaten met draadjes vast aan een laptopcomputer,<br />
waar op het scherm allerlei golflijntjes<br />
zichtbaar werden. Daar wilde ik meer van weten. De<br />
standhouder, laten we hem Karel noemen, was eigenaar<br />
van een praktijk voor neurofeedback. Hij nodigde<br />
me uit om het ook te proberen. Ik kreeg een paar<br />
metalen dopjes op mijn hoofd geplakt, waarmee de<br />
computer mijn hersengolven kon registreren. Ik moest<br />
mij rustig concentreren op het beeldscherm en na een<br />
tijdje riep Karel: ‘Ik zie het al, je hebt een aandachtsstoornis’.<br />
Hij wees op een groen vertikaal balkje dat<br />
telkens groter en kleiner werd, maar dat toch vooral<br />
aan de bovenkant uit het beeldscherm probeerde te<br />
springen. ‘Hoe hoger het balkje, hoe minder je je aandacht<br />
kunt vasthouden’, zei hij. Oeps, daar was ik niet<br />
blij mee. Hoe kon dat nou? Karel legde het bevlogen<br />
uit. Hersens werken via kleine stroompjes, die je aan<br />
de buitenkant van je hoofd kunt meten. De patronen<br />
van die stroompjes hangen af van wat je doet. Simpel<br />
gezegd: sommige patronen duiden op rust, die<br />
worden alfagolven genoemd. Bètagolven geven juist<br />
activiteit aan. Als je slaapt vertonen je hersenen veel<br />
alfagolven. Overdag, als je lichamelijk en geestelijk veel<br />
bezig bent, heb je veel bètagolven, behalve tijdens<br />
rustmomenten. Nou is gebleken dat mensen met<br />
adhd en ook die met angststoornissen, op rustmomenten<br />
toch veel bètagolven produceren. Nou, ik dus<br />
ook. Hé, dacht ik, ik raak inderdaad snel en vaak afgeleid<br />
door angstige of vervelende gedachten, juist als<br />
ik niks omhanden heb.<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
foto IMAN KEUCHENIUS<br />
Karel legde uit hoe ik mezelf kon trainen om meer<br />
rustige denkgolven te krijgen. De bedoeling was om<br />
het groene balkje zo klein mogelijk te krijgen. Maar<br />
hoe dan? Nou, gewoon door me te concentreren op…<br />
datzelfde balkje. Daarom heet de techniek ook ‘neurofeedback’,<br />
je ziet direct op het scherm (‘feedback’)<br />
wat je hersencellen (‘neuronen’) doen. Dus ging ik aan<br />
het denken. Het lukte even om het balkje kleiner te<br />
krijgen, maar toen ik hem weer langer zag worden<br />
dacht ik direct: dat lukt nooit! Onmiddellijk kreeg het<br />
balkje zijn maximale grootte. Toen deed ik iets wat ik<br />
bij een cursus mindfulness had geleerd. Ik dacht<br />
gericht aan mijn linker voet en tot mijn genoegen<br />
zakte het balkje naar nul. Dat was interessant. Telkens<br />
als ik me iets angstigs voor de geest haalde werd<br />
het balkje groot, als ik mij me concentreerde op een<br />
voorwerp of lichaamsdeel kromp het weer. En nog<br />
mooier: het zakte ook als ik vol zelfvertrouwen dacht:<br />
dat lukt me wel!<br />
Toen ging me een licht op. Mindfulness-oefeningen<br />
noemen ze ook wel ‘aandachtstraining’. Het is een<br />
manier om beter in je vel te komen zitten. Dat zal bij<br />
neurofeedback ook het geval zijn. Of je een angst- of<br />
dwangstoornis met deze methoden grotendeels kunt<br />
opheffen is de vraag, maar je wordt er absoluut rustiger<br />
van. Bovendien zijn het prettige manieren om<br />
dat te bereiken. Ik heb het zelf ondervonden door<br />
middel van wat je zou kunnen noemen: mindfulnessfeedback.<br />
29
RUIM 20% VAN DE PUBERS WORDT<br />
REGELMATIG GEPEST<br />
herberd prinsen<br />
zeg nee tegen pesten!<br />
praktische gids voor<br />
leerkrachten, hulpverleners,<br />
begeleiders en ouders<br />
isbn 978 94 014 0429 7<br />
216 blz. | €29,99<br />
Dit praktische boek biedt leerkrachten en begeleiders<br />
in en buiten het onderwijs handvatten over hoe pesten<br />
kan worden gesignaleerd en aangepakt, en – nog<br />
veel belangrijker – hoe het kan worden voor komen.<br />
Het boek beschrijft kernachtig de theorie,<br />
en biedt een ruime selectie van oefeningen om<br />
veiligheid, zelfvertrouwen en sociale vaardigheden te<br />
vergroten. De lezer kan direct zelf aan de slag met de<br />
oefeningen.<br />
Ervarings verhalen van pubers die gepest zijn en<br />
welke gevolgen dit voor hen heeft gehad<br />
maken de urgentie van dit boek extra duidelijk.<br />
Zeg nee tegen pesten! is een onmisbaar boek voor<br />
leerkrachten, hulpverleners, begeleiders en ouders<br />
die kinderen en jongeren begeleiden.<br />
herberd prinsen is een ervaren onderwijsbegeleider,<br />
trainer en was ruim 20 jaar docent in het voort gezet<br />
onderwijs. Hij begeleidt vanuit hpc – zijn praktijk<br />
voor psychotherapie, training en advies – jongeren, hun<br />
ouders en docenten. Daarnaast verzorgt hij trainingen<br />
voor onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven.<br />
bestel deze boeken via www.lannoocampus.nl<br />
of de boekhandel.
lente 2013 Bibbers<br />
Nieuw: Vraagbaak Angst en Depressie<br />
Sinds kort is de nieuwe website te bezoeken:<br />
www.vraagbaak-angstendepressie.nl. Het is de opvolger<br />
van Silhouet. Het doel van de website is om cliënten,<br />
professionals en andere geïnteresseerden te informeren<br />
over angst en depressie. We streven ernaar om een goede<br />
mix te creëren tussen wetenschap, praktijk, casuïstiek en<br />
opinie. Het middel om ons doel te bereiken zijn deze<br />
website en de Silhouet literatuurservice over angst en<br />
depressie. De site biedt al meer dan 100 belangwekkende<br />
artikelen over angst en depressie die voor iedereen<br />
toegankelijk zijn. Het eboek Somber brein is onder de<br />
knop Boeken gratis aan te vragen. Het gaat over depressie<br />
bij ouderen en is speciaal geschreven voor senioren.<br />
Voor vragen over de website of de literatuurservice is een<br />
e-mail naar info@vraagbaak-angstendepressie.nl voldoende.<br />
Jan van Ingen Schenau<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
(advertentie)<br />
31
32 Nieuws, wetenschap<br />
Vizier<br />
Yoga helpt bij depressie<br />
Yoga-lichaamsoefeningen helpen tegen milde<br />
depressie. Ze verbeteren niet alleen je stemming,<br />
maar zorgen ook dat patiënten beter functioneren<br />
en meer kwaliteit van leven ervaren. Drie Amerikaanse<br />
psychologen spitten hiervoor al het relevante<br />
wetenschappelijke bewijs door. Zij vonden<br />
drie goede én relevante studies die het verband<br />
tussen depressie en yoga onderzochten. Samengenomen<br />
toonden de resultaten dat yoga een positief<br />
effect heeft. De onderzoekers publiceerden<br />
hun overzichtsstudie januari 2013 in het tijdschrift<br />
Frontiers in Psychiatry.<br />
Al zin om jezelf op te vouwen in de downwardfacing-dog?<br />
Lees toch nog even verder: De onderzoekers<br />
struikelden wel over verschillende<br />
Elke jaar 200.000 nieuwe<br />
stoornissen<br />
Jaarlijks krijgen bijna 200.000 mensen een psychische<br />
stoornis. Meest voorkomend zijn angststoornis,<br />
stemmingsklachten en daarna verslavingen.<br />
Het zijn de eerste resultaten van het onderzoek<br />
NEMESIS-2, dat het Trimbos-instituut in januari<br />
presenteerde. NEMESIS-1 baarde opzien in de jaren<br />
Veldproeven DSM vallen tegen<br />
De veldproeven van het nieuwe diagnosehandboek<br />
DSM-5 stellen teleur.<br />
Deze experimenten<br />
testten hoe betrouwbaar<br />
– nieuwe – diagnoses<br />
zijn. Praktisch<br />
betekent dat: Krijgt een<br />
angstpatiënt van twee<br />
psychologen dezelfde<br />
diagnoses, voor bijvoorbeeld<br />
een angststoornis, opgeplakt. De resultaten<br />
verschenen in The American Journal of Psychiatry.<br />
De uitkomsten werden per diagnose uitgedrukt in<br />
problemen en aan hun resultaten kleven dus<br />
enkele mitsen en maren. Zo vergeleken sommige<br />
van de gebruikte experimenten Yoga-patiënten<br />
met een groep die helemaal geen behandeling<br />
kreeg. Dat is geen nuttige<br />
test: je wilt niet weten<br />
of Yoga beter is dan<br />
niets, maar of het beter<br />
is dan de beste, gebruikte<br />
behandelingen, zoals<br />
cognitieve gedragstherapie.<br />
Verder verschilden<br />
de experimenten in wat<br />
ze onderzochten. Het<br />
ging om een lappendeken<br />
aan Yoga-onderstromingen, er waren verschillen<br />
in hoe depressief patiënten waren en hoe<br />
intensief ze oefenden.<br />
negentig door het voorkomen van psychisch leed<br />
veel hoger te becijferen dan verwacht.<br />
Uit deze tweede ronde kwamen ook al een aantal<br />
trends naar voren. Zo bleek dat jongeren, lager<br />
opgeleiden en armen meer kans liepen om een<br />
diagnose te krijgen. Belangrijke concrete oorzaken<br />
voor depressie waren – niet-onverwacht – een<br />
scheiding, overlijden van een partner, verliezen van<br />
en baan of teruggang in inkomen.<br />
één getal, de Kappa. Wanneer de Kappa gelijk is<br />
aan één, zijn de psychologen het helemaal met<br />
elkaar eens en is de diagnose perfect betrouwbaar.<br />
Bij een score van nul is er sprake van willekeur en<br />
dus is het oordeel onbetrouwbaar.<br />
Overall scoren diagnoses matig, veelal rond de 0,5.<br />
De diagnose voor depressie scoorde een ronduit<br />
slechte 0,28 maar toppunt is de nieuwe diagnose<br />
‘gemengde angst-de-pressieve-stoornis’ die een nul<br />
scoort. Komende tijd zal er flink worden gespeculeerd<br />
over oorzaken en verbeteringen. De nieuwste<br />
DSM was al omstreden. Niet alleen zou de in-vloed<br />
van de farmaceutische industrie te groot zijn; te<br />
ruime diagnoses zouden normaal gedrag problematiseren.<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 Nieuws, wetenschap<br />
Een derde patiënten stopt<br />
behandeling voortijdig<br />
Wereldwijd stopt een derde van alle patiënten<br />
voortijdig met zijn psychologische<br />
behandeling. Er is dus nog veel winst<br />
mogelijk bij het behandelen van leed<br />
na een diagnose. Vooral bij eerste<br />
bezoeken moet er aandacht komen<br />
voor het voorkomen van uitval. Het<br />
onderzoek werd uitgevoerd via persoonlijk<br />
afgenomen enquêtes. De<br />
Wereldgezondheidsorganisatie verzamelde<br />
de gegevens wereldwijd en publiceerde deze in<br />
Borrel voor bed? Liever niet.<br />
Het drinken van alcohol voor de slaap zorgt dat je<br />
slechter slaapt – al dommel je wel sneller in. Een<br />
borreltje voor bed, lijkt dus onverstandig advies<br />
voor slechte slapers. Onderzoekers van het Londense<br />
slaapcentrum komen tot die conclusie in<br />
een overzichtsstudie waarbij ze twintig eerder<br />
onderzoeken bekeken uit een selectie van honderd.<br />
Ze schrijven over hun eindoordeel in het<br />
tijdschrift Alcoholism: Clinical & Experimental<br />
Research.<br />
Een van de auteurs waarschuwt tegenover de BBC<br />
dat voorzichtig te zijn met regelmatig alcoholgebruik.<br />
Het kan leiden tot snurken, onrustiger slaap<br />
Behandeling mikt tegelijk op<br />
dwang- en eetstoornissen<br />
De therapievorm Exposure and responsive prevention<br />
(ERP) werkt goed tegen de combinatie van<br />
dwang- en eetstoornis<br />
– die vaak voorkomt.<br />
Zowel het BMI ging<br />
naar een normaler<br />
niveau, en symptomen<br />
van depressie en<br />
dwang namen af.<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
foto WWW.EPSOS.DE<br />
en in het uiterste geval tot slapeloosheid. Alcohol<br />
zorgt er namelijk voor dat we minder lang in REMslaap<br />
zijn, de meest voldoenende fase van de<br />
slaapcyclus waarin<br />
we ook dromen.<br />
Andere effecten<br />
van alcohol zijn dat<br />
je eerder in slaap<br />
valt en dieper in<br />
slaap raakt. De<br />
onderzoekers raaddendrankliefhebbers<br />
aan om hun<br />
laatste borrel twee<br />
uur voor de slaap<br />
te nemen.<br />
foto WWW.GATIUSS.COM<br />
The British Journal of Psychiatry. Gegevens uit<br />
Nederland kwamen van het Trimbos-instituut.<br />
Gemiddeld haakt dus een derde van de patiënten<br />
vervroegd af. Dit gebeurt veelal bij eerstelijnspsychologen<br />
en veel minder bij psychiaters.<br />
Uitval gebeurde vooral vroeg<br />
in behandeling, vooral het tweede<br />
bezoek blijkt een flessenhals. Het uitvallen<br />
van patiënt bleek nauwelijks<br />
gelieerd met hun eigen welvaart. Wel<br />
was het lager in de meest welvarende<br />
landen. De enquête werd in 24 landen<br />
afgenomen en 8482 mensen gaven aan<br />
onder behandeling geweest te zijn.<br />
Amerikaanse psychologen publiceerden dat resultaat<br />
afgelopen januari in het tijdschrift Cognitive<br />
Behaviour Therapy.<br />
Het team volgde 56 mensen die leden aan deze<br />
combinatie van aandoeningen. De patiënten<br />
werden opgenomen in een kliniek en kregen de<br />
huidige beste behandeling, gedragstherapie, of<br />
de huidige standaard met ERP. Ook kregen ze<br />
allerlei ander vormen van ondersteuning, zoals<br />
een voedingsadvies en sociale ondersteuning. De<br />
meeste patiënten waren ook onder behandeling<br />
met antidepressiva.<br />
33
34 ADF-info<br />
Vizier<br />
Nieuwe site online!<br />
Wij zijn heel blij dat onze vernieuwde site online is!<br />
Achter de schermen is er hard aan gewerkt om alles<br />
gereed te maken.<br />
De site is nu een stuk overzichtelijker. Er staan duidelijke<br />
nieuwsitems op, geïllustreerd met afbeeldingen<br />
en een mogelijkheid om op artikelen te reageren.<br />
Webwinkel<br />
Er staat als vanouds weer veel informatie op die<br />
gedeeltelijk is vernieuwd en aangevuld. Het overgrote<br />
deel is gereed maar de site is nog niet helemaal af.<br />
Het zit in de planning om bepaalde tekstgedeelten<br />
nog te vernieuwen, dus wij nodigen u uit om regelmatig<br />
een kijkje te nemen!<br />
Wij verwachten dat de webwinkel waar u meteen<br />
boeken kunt bestellen in september gereed is. Tot die<br />
tijd kunt u op de boekenpagina een bestelformulier<br />
inzien en zo de boeken bekijken die u bij ons kunt<br />
bestellen.<br />
Inloggen en inlogcodes<br />
Als een nieuwe site online is zijn er altijd nog wel wat<br />
kinderziekten die hersteld moeten worden. Wij<br />
vragen uw begrip hiervoor en proberen uiteraard<br />
alles zo snel mogelijk op te lossen.<br />
Zo bleken de inlogcodes die u heeft voor de oude<br />
site niet te matchen met de nieuwe site, met uitzondering<br />
de inloggegevens voor gebruik van het forum.<br />
Wij hebben nu nieuwe inlogcodes, zowel voor het<br />
forum als om alle artikelen van de Vizier digitaal in<br />
te kunnen zien. Deze inlogcodes zult u per e-mail ontvangen.<br />
Mocht u nog andere zaken tegenkomen die niet<br />
naar behoren werken, zoals bijvoorbeeld links die<br />
niet verwijzen naar de goede pagina, meld het ons!<br />
Wij werken ondertussen gestaag verder aan de site<br />
en zullen u op de hoogte houden van de ontwikkelingen!<br />
Wilt u de nieuwsbrief ontvangen, eens een vraag<br />
kunnen stellen over bijvoorbeeld medicatie aan<br />
een psychiater, willen weten hoe iemand lotgenotencontact<br />
ervaart of heeft u zin om mee te<br />
praten op het forum?<br />
Dan ontvangen wij graag uw e-mailadres.<br />
Wilt u meepraten op het forum? Vraag dan uw<br />
inloggegevens op voor het forum van onze<br />
nieuwe site.<br />
Stuur een e-mail naar: sitebeheer@adfstichting.nl<br />
met als onderwerp: inloggegevens forum. Dit<br />
geldt alleen voor nieuwe leden en leden waarvan<br />
het e-mailadres nog niet bij ons bekend is.<br />
Wilt u graag de nieuwsbrief digitaal ontvangen<br />
met daarin de laatste nieuwsontwikkelingen,<br />
activiteiten en wetenswaardigheden van de ADF<br />
stichting?<br />
Stuur een e-mail naar: secretariaat@adfstichting.nl<br />
met als onderwerp: aanmelding nieuwsbrief.<br />
Lotgenotenbegeleiders<br />
Bent u ervaringsdeskundig en heeft u wel eens een groep meegedraaid als deelnemer of begeleider? Misschien<br />
is het iets voor u om eens per maand samen met nog een ervaringsdeskundige een groep te begeleiden. In de<br />
bijeenkomsten delen mensen veel ervaringen en tips. Zij voelen zich welkom, begrepen, erkend en gewaardeerd.<br />
Op dit moment zijn wij op zoek naar lotgenotenbegeleiders angst en/of dwang in de omgeving: Almelo, Rotterdam<br />
en Alkmaar.<br />
een uitgave van de ADF stichting
lente 2013 ADF-info<br />
Lotgenotencontact<br />
De groepen lotgenotencontact starten twee maal per jaar, te weten<br />
in februari en september, wanneer er voldoende aanmeldingen<br />
zijn. Voor meer informatie en aanmeldingen: www.adfstichting.nl,<br />
e-mail: lotgenotencontact@adfstichting.nl of telefoonnummer<br />
0900 - 200 87 11.<br />
Alkmaar Angst Dwang Gemengde groep<br />
Almelo Angst Dwang Gemengde groep<br />
Amsterdam Angst Dwang<br />
Amsterdam AMC Dwang<br />
Arnhem Angst Dwang Gemengde groep<br />
Breda Angst Dwang Gemengde groep<br />
Den Bosch Angst<br />
Den Haag Dwang Doorlopende groep<br />
Driebergen Angst Dwang Ouder/Partners<br />
Eindhoven Angst Dwang Gemengde groep<br />
Groningen Angst Dwang Gemengde groep<br />
Leeuwarden Angst Dwang Gemengde groep<br />
Nijmegen (Lent) Angst<br />
Rotterdam Angst Dwang<br />
Zwolle Angst Dwang Gemengde groep<br />
Telefonische hulpdienst<br />
Elke werkdag van 9.00 – 13.30 uur en van maandag tot en met donderdag<br />
ook ’s avonds van 19.00 – 20.30 uur.<br />
Belafspraken<br />
Indien u een bepaald onderwerp wat uitgebreider zou willen<br />
bespreken is het mogelijk een belafspraak te maken via ons<br />
regionale nummer (lokaal tarief). U kunt hiervoor een verzoek<br />
doen via de e-mail: info@adfstichting.nl of via telefoonnummer<br />
0900 – 200 87 11.<br />
Inloopochtend<br />
Op donderdagochtend van 9.30 tot 11.30 uur is er inloopochtend<br />
in Driebergen. U kunt dan bij ons terecht voor informatie en<br />
advies via een persoonlijk gesprek. Op afspraak kunt u ook op<br />
andere ochtenden terecht. Dit kunt u aanvragen per e-mail of telefoon.<br />
Adres: Hoofdstraat 122, 3972 LD Driebergen-Rijsenburg.<br />
Donaties ADF<br />
Het is mogelijk om de ADF stichting te ondersteunen via donaties.<br />
Indien uw donatie € 45,00 of meer bedraagt, bent u tevens<br />
geabonneerd op de Vizier.<br />
een uitgave van de ADF stichting<br />
C O L O F O N<br />
De Vizier is het magazine van de ADF<br />
stichting. Het heeft als doel om mensen<br />
met een angststoornis erkenning, herkenning<br />
en inspiratie te geven. De<br />
Vizier verschijnt vier maal per jaar. Ook<br />
verschijnt er ongeveer vier keer per jaar<br />
een nieuwsbrief die u per mail ontvangt.<br />
Redactie<br />
<strong>Kaat</strong> <strong>Olsson</strong> (hoofdredacteur), Shirley<br />
Brandeis, Fleur Brands, Jeroen van<br />
Dijken, Dagmar Middelhoff, Rob<br />
Ramaker, Susanne Rijnders, José Bosch<br />
(corrector), Addy Nooitgedacht (corrector),<br />
Simon van Kessel (illustraties),<br />
Josine van Hamersveld (directeur ADF<br />
stichting)<br />
Redactie-adres<br />
Hoofdstraat 122<br />
3972 LD Driebergen<br />
vizierredactie@adfstichting.nl<br />
Vormgeving<br />
Arthur van Aken, Ferdinand van Nispen<br />
Uitgever<br />
Performis, ’s-Hertogenbosch<br />
Abonnementen/lidmaatschap<br />
Het lidmaatschap van de ADF stichting<br />
kost € 45,00 per jaar (eenmalige inschrijfkosten<br />
€ 7,00). U bent dan automatisch<br />
geabonneerd op Vizier. Het<br />
lidmaatschap loopt per kalenderjaar<br />
van 1 januari tot en met 31 december.<br />
Nieuwe abonnementen kunnen op elk<br />
gewenst tijdstip ingaan. Aanmeldingen<br />
kunnen telefonisch: 0900 – 200 87 11,<br />
schriftelijk: Hoofdstraat 122; 3972 LD<br />
Driebergen-Rijsenburg, of per e-mail:<br />
info@adfstichting.nl.<br />
Beëindiging van het abonnement of het<br />
lidmaatschap van de ADF stichting (dat<br />
gekoppeld is aan het abonnement) kan<br />
uitsluitend schriftelijk voor 1 november<br />
van het lopende kalenderjaar. Bij niet<br />
tijdige opzegging wordt het abonnement/lidmaatschap<br />
automatisch met<br />
één jaar verlengd.<br />
Betalingen<br />
Bankrekeningnummer ADF: 915743<br />
Copyright<br />
Niets uit dit tijdschrift mag in welke<br />
vorm dan ook worden overgenomen<br />
zonder toestemming van de uitgever.<br />
Aansprakelijkheid<br />
De redactie is niet aansprakelijk voor de<br />
inhoud van de onder auteursnaam<br />
opgenomen artikelen.<br />
ISSN 2212-0300
Change language