zuidelijker - girugten

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
thema-artikel
Bij de kerstman thuis
De link tussen het thema Poolcirkel en de
Kerstman is snel gelegd. Misschien heb je
vroeger wel eens een brief geschreven aan
de Kerstman, per adres ‘Rendierenstraat,
Noordpool’. Maar is deze link wel zo logisch?
Komt de Kerstman wel van de Noordpool?
Met de kerstgedachte nog in het achterhoofd
onderzoek ik op een koude januari-avond
de historie van deze geliefde rode, bolle
pakjesbezorger.
Tijdens mijn digitale zoektocht naar de
woonplaats van de Kerstman stuit ik al snel
op het eerste probleem: welke Kerstman
is de echte? Vele culturen kennen ieder
hun eigen kerstrituelen en legendes. Zo
beweren de Amerikaanse vertellingen
dat de Kerstman op de Noordpool woont,
terwijl in Europa de plaats Rovaniemi in Fins
Lapland vaak wordt aangedragen. De Denen
beweren dat Julemanden (de Kerstman)
nabij Uummannaq in Groenland woont,
terwijl de woonplaats van ‘Grootvader Vorst’
(Ded Moroz) volgens de Russen in de bossen
bij Veliki Oestjoeg ligt. Volgens Bulgaarse
traditie woont Grootvader Vorst diep in het
bos samen met Snezhanka, een ijsprinses
die ondanks de commerciële hedendaagse
vertoning nog altijd het knappe hulpje van
de Kerstman is en hem vergezelt tijdens
publieke vertoningen. Dit wijkt af van de
westerse opvatting waarbij de Kerstman
elfjes heeft die onzichtbaar druk werken.
Anders dan bij Sinterklaas is over de
woonplaats van de Kerstman meer bekend.
Sinterklaas woont ergens in Spanje maar
niemand heeft ooit zijn kasteel of pietenhuis
gezien. In veel gevallen is van de Kerstman
bekend dat hij diep in het donkere bos
woont, in een geheimzinnig klein huisje
met een werkplaats en ruimte voor zijn
arrenslee. Maar het kan ook anders. In de
Amerikaanse staat Indiana kent de Kerstman
geen geheimen; er is zelfs een dorp naar hem
vernoemd. Het dorp Santa Claus, gelegen
aan Christmas Lake, telt 2.400 inwoners die
allen wonen in straten als North Pole Lane,
Jingle Bell Lane en Mistletoe Drive. De naam
van het dorp werd op kerstavond 1881 door
een kind bedacht, dat een vergadering over
de nieuwe dorpsnaam verstoorde omdat
het de Kerstman zag lopen. De Amerikaanse
Kerstman ontvangt zijn post grotendeels in
het kleine postkantoortje van Santa Claus.
De kleine gemeenschap van Santa Claus
is actief betrokken bij haar bijzondere
saskia zwiers
dorpsgeschiedenis en helpt vrijwillig om
brieven van kinderen te beantwoorden.
In Europa is de stad Rovaniemi, de hoofdstad
van Lapland, het meest bekend als woonplaats
van de Kerstman. Net boven de
poolcirkel, 8 kilometer buiten de stad,
bevindt zich ‘The Santa Claus Village’. Het
park is volledig opgebouwd in kerstsferen
en iedere dag klinken er kerstliedjes in de
verschillende winkeltjes. Op dit park is de
Kerstman iedere dag van het jaar te vinden
in zijn kantoortje, zelfs in de zomer staan
er rijen voor zijn deur. Het gehele jaar door
stromen brieven binnen van kinderen die om
Lego of een Xbox vragen. In totaal ontving de
Kerstman in Finland al 13 miljoen brieven uit
197 verschillende landen. Er worden brieven
tentoongesteld en enveloppen met het
adres van de Kerstman erop geschreven. De
adressen variëren enorm maar desondanks
ontvangt iedere brief een persoonlijk
antwoord van de Kerstman. Hoewel de
exacte woonplaats van de echte Kerstman
altijd een raadsel zal blijven, zijn de
postbodes erg goed op de hoogte. Een brief
met de adressering ‘Kerstman, Poolcirkel,
Finland’ ontvangt altijd een antwoord.
18.
Naast deze twee voorbeelden zijn er nog
talloze andere locaties waar de Kerstman
te vinden is. In Lapland is het een erg
populaire toeristische attractie om met een
rendierenslee door de sneeuw te reizen. Met
dit bijzondere vervoersmiddel reis je naar
een klein hutje diep in het bos, alwaar je bij
rond een kampvuur warme chocolademelk
kunt drinken. Als je geluk hebt mag je bij de
Kerstman op schoot zitten en vertellen dat
je braaf geweest bent. Op deze manier wordt
er ingegaan op de ‘kerstervaring’ en het
sprookje dat rond de Kerstman gecreëerd is
de afgelopen decennia. De naaldbomen, de
rendieren, een dikke man met baard in een
rood pak hebben in werkelijkheid weinig
met elkaar te maken. We weten allemaal
dat de Coca-Cola Company de Kerstman
rood kleedde, dat rendieren niet kunnen
vliegen en Rudolf geen rode neus heeft.
Bovendien stamt onze kerstboom af van een
heidense midwinterviering dat niets met
het christelijke kerstfeest te maken heeft.
Toch vallen deze onderdelen gemakkelijk
samen te voegen in Lapland en creëren zij
gezamenlijk een sprookjesachtige omgeving
waar je gemakkelijk bij weg kan dromen.
girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
masterthesis
“Alsof je omarmd wordt door alles om je heen’’
een cultureelgeografisch onderzoek naar de beleving van de natuurlijke tuin
“… cultural geographers have found their
way (back) to the material in very different
ways that variously resonate with what
I take to be amongst the most enduring
of geographical concerns – the vital
connections between the geo (earth) and
the bio (life)” – Sarah Whatmore*
Mensen maken zichzelf een thuis op de
wereld. In dit zogeheten ‘home-makingproces’
maken mensen zich een aangename
plek in huis, maar ook in de tuin, die in mijn
afstudeeronderzoek en in dit artikel centraal
staat. Een thuis wordt (in de westerse
wereld) opgevat als een plek die voor en
door mensen gemaakt wordt, als een plek
waar (wilde) natuur buitengesloten wordt.
Vanuit dit traditionele perspectief wordt de
tuin dan ook opgevat als een reflectie van
de cultuur van de tuinier, met natuur (dieren
en planten) als passieve objecten. Als echter
vanuit het dwelling-perspectief gekeken
wordt, maken mensen zich een thuis op een
plek samen met al het andere op die plek, dus
ook samen met de aanwezige natuur. Omdat
‘thuis’ en ‘natuur’ traditioneel als gescheiden
worden gezien, is het interessant om te
kijken hoe mensen het contact met natuur
in hun tuin ervaren. Bovendien is de tuin
een plek die mensen (menselijke actoren)
naar hun eigen smaak in willen richten. Maar
tegelijk oefenen er ook planten en dieren
(niet-menselijke actoren) invloed uit in de
tuin… De vraag is welke rol de interactie met
deze niet-menselijke actoren in de beleving
van de tuin speelt, en wat dit betekent voor
het home-making-proces van de tuinier.
Wat is een tuin?
Het woord ‘tuin’ is verwant aan het Engelse
woord ‘town’, dat omheinen betekent.
Dit suggereert dat de tuin iets is dat
omheind wordt, een afscheiding vormt
van de omgeving. Ook Van Dale spreekt
van een ‘omheind of afgeperkt stuk
grond, behorende bij een huis en daaraan
sluitende, of het omgevende, waar bloemen
gekweekt of groenten enz. geteeld worden’.
In deze definities staat de activiteit van de
mens centraal. Alsof de tuin een blank doek
is waarop de tuinier de planten van zijn
keuze kan telen. Toch weet iedereen die
wel eens in de tuin bezig is dat planten en
wietske wilts
dieren niet altijd doen wat de mens wil. Zij
oefenen hun eigen invloed uit. Sinds een
aantal jaar wordt de tuin dan ook breder
opgevat: als een hybride netwerk waarin
mensen, planten en dieren samenleven. En
zo beleven mensen hun tuin ook.
Thuis
Als mensen over hun thuis vertellen, komt
ook vaak hun tuin ter sprake. De tuin speelt
dus een belangrijke rol in hoe mensen zich
thuis voelen op hun woonplek. ‘Home’
wordt geassocieerd met een gevoel van
veiligheid, zekerheid, vrijheid en controle.
Door middel van home-making-praktijken
maken mensen zich een aangename plek.
Via heel gewone dagelijkse routines, zoals
koken, afwassen, theedrinken, ontstaat een
thuisgevoel, een gevoel van vertrouwdheid
met de omgeving. Home-making-praktijken
vinden ook in de tuin plaats: ook dat wordt
voor mensen een vertrouwde plek. De
tuin is onder andere belangrijk voor het
thuisgevoel vanwege de privacy die in
de tuin wordt ervaren en de betoverende
ervaringen die de tuin biedt.
Dwelling
Als vanuit het dwelling-perspectief naar het
thuisgevoel wordt gekeken, wordt duidelijk
hoe mensen zich een thuis maken samen
met al het andere op de plek. Het dwellingperspectief
ziet de relatie tussen mensen
19.
foto 1
vrijheid
en hun omgeving als een relatie waarin
mensen in wat ze bouwen, hoe ze leven
en denken gevormd worden door hun
essentiële inbedding in de wereld. Dwelling
is de vertaling van Dasein, een begrip van de
Duitse filosoof Martin Heidegger. Dwelling
betekent dus simpelweg ‘er zijn’. En ‘er
zijn’ betekent samenzijn met al het andere
dat ‘er is’. Een thuis is dus niet enkel een
afscheiding, maar er is altijd contact met al
het andere dat aanwezig is.
Multizintuiglijke, belichaamde ervaring
Mensen staan in de tuin voortdurend in
contact met (niet-menselijke) natuur. Dit
contact gebeurt op een multizintuiglijk,
belichaamde manier. Multizintuiglijk
betekent dat mensen via alle zintuigen
contact maken met de planten en dieren
in hun tuin: ze zien de bloemen bloeien,
ze horen de vogels zingen, ze ruiken de
geur van rozen, ze proeven de groenten
en kruiden uit de moestuin en voelen
boomblaadjes, de aarde en de wind.
Zoals het citaat boven dit artikel laat zien,
wordt het contact met al het andere in de
tuin op een materiële manier ervaren:
via het lichaam. Door in de tuin te zijn,
pikken de zintuigen allerlei prikkels op. De
aanwezigheid van deze prikkels (geluiden,
geuren) benadrukken het zijn-in-de-tuin. Zo
raken mensen op een hele directe manier,
via de zintuigen, verbonden met hun tuin