Nederlandse - Adviesraad Internationale Vraagstukken

De bijzondere positie van de Veiligheidsraad als het primair verantwoordelijke orgaan
voor het bewaren van de internationale vrede en veiligheid is na een tijdelijke euforie,
volgend op de val van de Muur, wederom onder druk komen te staan. Dit als gevolg van
de discussies rond het al dan niet ingrijpen bij verschillende acute humanitaire noodsituaties,
die werden gekenmerkt door grootschalige schendingen van de mensenrechten
in overwegend binnenlands-politieke conflicten. In een aantal gevallen hebben dergelijke
noodsituaties geleid tot door de Veiligheidsraad geautoriseerde dwangmaatregelen
met humanitaire doelstellingen, waarmee het klassieke non-interventiebeginsel is gerelativeerd.
Voorbeelden hiervan zijn VN-operaties in Somalië, Rwanda en Bosnië-Herzegovina.
Er vonden echter ook interventies buiten de VN om plaats, zoals het optreden
van de regionale organisatie ECOWAS in Liberia (1990) en operatie Provide Comfort in
Noord-Irak (1991). Ook het besluit tot interventie in Kosovo (1999) is buiten de Veiligheidsraad
om genomen, na vergeefse pogingen om in die Raad om, in aansluiting op
Resoluties onder Hoofdstuk VII van het VN-Handvest, consensus te verkrijgen over het
afdwingen hiervan met militaire middelen. Hoewel de modaliteiten van deze operaties
sterk uiteen lopen, leidt de bemoeienis van de ‘internationale gemeenschap’ met binnenlandse
conflicten tot fundamentele discussies, zoals die over de politieke basis van
dergelijk optreden, over de rechtsgrondslag ervan en over de verhoudingen tussen de
VN en regionale organisaties of arrangementen.
Humanitaire interventies worden uitgevoerd in het spanningsveld dat bestaat tussen
enerzijds het zich ontwikkelende internationale recht inzake de rechten van de mens en
het internationaal humanitaire recht, en anderzijds de beperkingen in het VN-Handvest
op de unilaterale toepassing van geweld tegen staten (artikel 2.4). 42 Behalve bij individuele
en collectieve zelfverdediging (artikel 51) is het gebruik van geweld volgens het
Handvest alleen toegestaan nadat de Veiligheidsraad daartoe een (expliciet) mandaat
heeft verleend. De mogelijkheid van verlamming van de Veiligheidsraad kan dit vereiste
echter bij tijden tot een ernstige tekortkoming maken, niet alleen bij humanitaire rampen
maar bij alle situaties van een uitzonderlijk en urgent karakter. Dit kan naar het
oordeel van de AIV echter de NAVO, andere organisaties of staten geen vrijbrief verschaffen
om naar eigen goeddunken te handelen. Het voortbestaan van de VN en het
daaraan gerelateerde veiligheidssysteem is, ondanks alle spanningen tijdens de Koude
Oorlog, te danken geweest aan het respecteren van het VN-Handvest. Ook de toekomstige
rol van de organisatie vereist grote omzichtigheid en terughoudendheid op dit precaire
terrein.
In het licht van de ontwikkelingen in de jaren negentig - zowel die in de Veiligheidsraad,
als die in het humanitaire recht en de statenpraktijk - acht de AIV het zeer wenselijk dat
de rechtsbasis van humanitaire interventies nader wordt verduidelijkt, hoe moeilijk een
internationale consensus hierover ook lijkt te verwezenlijken. 43 Daarbij verwijst de AIV
in het bijzonder naar de aanbevelingen die in 1970 door de International Law Association
zijn gedaan en naar de aanbevelingen uit 1992 van de Adviescommissie Mensenrechten
Buitenlands Beleid en de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraag-
42 Zie bijvoorbeeld A. Pradetto, ‘Die NATO, humanitäre Intervention und Völkerrecht’ in: Aus Politik und
Zeitgeschichte. Beilage zur Wochenzeitung Das Parlament, 12 maart 1999, pag. 32.
43 Zie voor een vergelijkbaar pleidooi: C. Guicherd, ‘International Law and the War in Kosovo’, in: Survival,
vol. 41, no. 2 (zomer 1999), pp. 19 tm. 33.
29