download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

136 Boekbesprekingen
en herstel van grond was altijd uitgangspunt, want
alleen grond bracht geld op.
Na een overzicht van de vroege turfwinning en
de 18e-eeuwse projectmatige verveningen komt de
auteur met een schatting van de omvang van de
turfwinning. Hij corrigeert schattingen van eerdere
onderzoekers.
In drie hoofdstukken beschrijft Van ’t Riet de
veenlieden, de veenarbeiders en aan de turfhandel
gerelateerde werkers, als turfschippers en -dragers.
De turfwinning veranderde ingrijpend door
de al genoemde baggerbeugel, maar bleef tot ongeveer
1730 voornamelijk kleinschalig van karakter.
Daarna werden vaak samenwerkingsverbanden
tussen veenlieden onderling en ook met
turfhandelaren aangegaan. Uitgezonderd de grote
veenlieden hadden velen naast hun werkzaamheden
in de turf nog andere bronnen van levensonderhoud.
Niet onbelangrijk in dit verband is het
gegeven dat de piek van de werkzaamheden in de
turfwinning in de periode van maart tot oktober
lag.
Veel arbeidskrachten waren nodig en deze waren
te vinden in de nabije omgeving. De auteur
deelt niet de mening van veel lokale historici dat er
in de 18e eeuw al veel bovenlanders (mensen van
het hoge land) werkzaam waren als turfarbeider.
Waarschijnlijker is het dat zij later kwamen en
meer betrokken waren bij de droogmaking en als
dijkwerkers actief waren.
Het hoofdstuk over turfhandel is boeiend. De
Hollandse gedolven turf diende als brandstof voor
de huishoudens. Een deel bleef in de beschreven
ambachten en het overige werd getransporteerd
naar steden als Haarlem en Amsterdam. De schipper
kocht de turf van de veenlieden en bracht zijn
handel aan de man. Het risico lag volledig bij de
schipper.
De laatste hoofdstukken beschrijven de gevolgen
van de turfwinning. De werkgelegenheid was
natuurlijk een gevolg van de turfwinning, net als
de veranderende economische bedrijvigheid met
de opkomende scheepsbouw en de visserij. Deze
laatste bedrijvigheid was meestal niet de hoofdbron
van inkomsten, maar wel een gevolg van de
veranderende natuurlijke omgeving. Land werd
water, hetgeen niet alleen een probleem was voor
de lokale economie, maar zelfs een bedreiging
voor de omgeving. Dit werd nog erger door het
abandonneren van het uitgeveende land. Het ‘verdwenen’
land leverde geen belastingen meer op,
maar het gevolg was wel dat de niet opgebrachte
lasten werden omgeslagen over de overgebleven
eigenaren. Demografische gevolgen bleven niet
uit, al is het harde bewijs hiervoor moeilijk te leveren.
De auteur verbindt de turfwinning en de droogmaking
door aan te tonen dat een deel van de eerder
actieve verveners nauw betrokken was bij de latere
inpoldering en daartoe zelfs verplicht was
door het verkregen consent om te mogen vervenen.
De studie is zeer gedetailleerd, op bepaalde momenten
zelfs teveel op microniveau. Heel goed
vond ik zijn duiding van het specifiek Hollandse
aspect van de turfwinning die hij beschrijft. De
Noord-Nederlandse turfwinning zoals beschreven
door M.A.W. Gerding verschilt op onderdelen
aanzienlijk. De uit deze gebieden afkomstige turf
werd in de industrie gebruikt, onder andere in
Holland. In het noorden en oosten van het land
waren veel meer turfschippers, om enkele voorbeelden
te geven.
Het boek is verder een genealogische goudmijn
en heeft een index op persoonsnamen en het zou
me niet verbazen als er in het Streekarchief een digitaal
bestand raadpleegbaar is om het zoeken nog
verder te vergemakkelijken.
G.A.C. Boon
Treesje Ruhe, Joop Branger en Ed van Mensch,
red., Onderwijs in Hilversum. Van dorpsschool tot Media
Academie. (Hilversum: Verloren, 2005). 156 blz.,
geïll., isbn 90-6550-874-0.
In het kader van het zesde lustrum van de Hilversumse
Historische Kring Albertus Perk kwam dit
boekje tot stand. In een tiental thematische hoofdstukken
wordt de onderwijsgeschiedenis van Hilversum
beschreven. Het boek wil uitdrukkelijk
geen politieke geschiedenis bevatten of ‘gevechten
met de gemeenteraad’, volgens de inleiding, maar
een overzicht bieden van de mensen die zich hebben
ingespannen voor het onderwijs en van de geschiedenis
van de onderwijsgebouwen.
Het eerste hoofdstuk schetst de voorgeschiedenis
tot 1843. Het verhaal begint in de 18 de eeuw,
toen Hilversum, zoals veel andere dorpen, beschikte
over een Nederduitse school, waar lezen,
schrijven en wat cijferen werd gegeven. De auteur
gaat ervan uit dat het onderwijs van bedroevende
kwaliteit was, en zijn verhaal komt pas goed op