Samenlevingsopbouw - Movisie

Tekst: Frans van der Heijden en Henk Krijnen Foto's: Angelo Goedmondt Interview
Met de basiswerker terug
naar meer eenvoud
De wereld van welzijn en hulpverlening is ten prooi gevallen
aan fragmentatie en institutionalisering, stelt prof. dr.
Hans van Ewijk (Hogeschool Utrecht). ‘We hebben het
veel te ingewikkeld gemaakt’. Een complexiteit die de hele
samenleving geldt en steeds meer mensen in de problemen
brengt. Hoog tijd voor een pas op de plaats én drie
stappen terug – naar meer eenvoud. Met de sociaal basiswerker
die altijd in de buurt is voor noodzakelijk onderhoud
aan mensen en hun omgeving.
‘Maatschappelijk werk in een sociaal
gevoelige tijd’, was de titel van uw oratie
bij de aanvaarding van het bijzonder
hoogleraarschap aan de Universiteit voor
Humanistiek. We hebben volgens u te
kampen met een nieuwe ‘sociale kwestie’:
grip zien te krijgen op een almaar complexer
wordende samenleving…
“Ja, dat is mijn stelling. Twee eeuwen hebben
we in de ban geleefd van emancipatie,
van strijd tegen ongeletterdheid, armoede
en onbeschaafdheid. Het antwoord was
de verzorgingsstaat: we gingen zorgen
voor goed onderwijs, betere gezondheid
en huisvesting, een adequaat systeem van
werk en inkomen met als sluitstuk een
ondersteunende sociale structuur. Let wel:
dat begon in tijden dat een groot deel
van de bevolking ook echt ongeletterd en
armoedig was, mensen nog heel geïsoleerd
in hun eigen klasse of stand leefden en weinig
vruchten plukten van de veranderende
wereld. Ergens in de jaren zestig en zeventig.
toen dat allemaal anders geworden was,
ontstond er een fundamentele crisis. Het
begon met de zuilen die afbrokkelden, wat
ook tot ontzuiling in het sociaal werk leidde:
dat liep niet meer vanzelfsprekend via de
geloofsroute. Het vooruitgangsgeloof – zo
van: ‘Als we de systemen maar op orde hebben
en de welvaart er is, dan volgt het welzijn
automatisch’ − ging barsten vertonen.
Alleen werden we ons dit pas later bewust.
Toen dacht je nog: dit is het begin van een
nieuwe tijd, we hebben een duidelijke koers
en richting, nu weten we hoe we die verzorgingsstaat
verder moeten kantelen in de
richting van een nog veel meer egalitaire
staat. Achteraf zeg ik: dat was eigenlijk het
afsluitende vuurwerk van de oude tijd. Nog
één keer dat enorme vooruitgangsgeloof −
en daarna spatte het uit elkaar. In de jaren
tachtig kwam de economische recessie,
een crisistijd waarin we ons vooral gingen
bezighouden met complexiteit managen.
Na anderhalve eeuw bouwen aan de verzorgingsstaat
ontdekten we tot onze schrik
dat deze verzorgingsstaat weer een heel
níeuwe problematiek gaf.”
Wat betekenden die ontwikkelingen voor
het welzijnswerk?
“Zelf zat ik in de jaren zeventig in het
jeugdwerk. In die tijd zag je jongeren nog
als een zeer emancipatorische groep, gelijkwaardig
aan volwassenen. Maar toen kwam
die enorme werkloosheid. Er ontstonden
ideeën als: ‘Jongeren kunnen best met een
wat lager inkomen toe’ en: ‘Waarom zouden
ze niet een tijdje langer op school blijven?’
Waarmee het hele jeugdwerk in een rare
spagaat raakte. Terwijl je eigenlijk uit was
op het emanciperen van die jongeren,
moest je hen ineens op daarmee strijdige
manieren op de (slechte) arbeidsmarkt
voorbereiden. Op alle fronten zag je een
sterke instrumentele inzet om de scheuren
in de verzorgingsstaat te repareren.
Welzijnsprofessionals, werkzaam in een
‘vage’ sector, zijn destijds naar mijn idee als
hulptroepen voor nieuwe beleidsideeën
gebruikt. Wat later kwam daar ook nog
het New public management overheen, het
denken in producten en projecten. Dit alles
hield de gemoederen in de beroepsgroep
enorm bezig en stuitte op veel weerstand,
zonder dat ze er iets tegenover kon stellen.
Er werd ook te weinig nagedacht over
kwesties als: wat bedóelen we precies als
we zeggen dat we ‘mensen helpen in hun
sociale functioneren’? Welzijnswerkers hebben
zichzelf toch altijd meer als verlengstuk
van anderen gezien. Nóg een belangrijke
ontwikkeling is dat het beroep van sociaal
werker − tot ongeveer de jaren zestig nog
redelijk eenduidig – verbrokkeld is geraakt.
Paradoxaal genoeg gebeurde dat mede
doordat in de nieuwe beroepenstructuur
verschillende vakgebieden geforceerd in
één opleiding ondergebracht zijn. Dat was
bijvoorbeeld het geval met jeugdzorg en
zorg voor ouderen en gehandicapten. En
CMV was helemáál een construct: hier werden
cultuur, recreatie en samenlevingsopbouw
op één hoop gegooid.
Uiteindelijk heeft dit alles ook wel weer tot
een soort herbezinning geleid in de sector:
‘Nu zijn we té ver uit elkaar gespeeld, nu zijn
we te veel door het beleid gestuurd… Waar
zit nu eigenlijk onze eigen kracht?’”
Kunt u aangeven waar het in de kern
wringt in het huidige welzijn?
“Ons hele stelsel van hulpverlening lijdt
naar mijn idee aan twee grote manco’s. Eén:
we proberen alles veel te veel op te lossen
via specialistische hulp en institutionele
voorzieningen, en twee: de eerstelijns hulp
en zorg − in aanleg toch heel simpel van
opzet en aard − is zeer complex geworden.
4 MO/SAMENLEVINGSOPBOUW 29e jrg. nr.227 Winter 2010