Opgepakt? Ken je rechten en plichten - Federale politie

Dossier
Bestuurlijke en gerechtelijke aanhoudingen onder de loep
Opgepakt? Ken je
rechten en plichten
Wie kan mij tegenhouden?
Voor hoelang?
Om welke reden(en)?
Wat zijn mijn rechten in
geval van een
aanhouding?…
Allemaal vragen die
een duidelijk antwoord
verdienen, uit een
domein waar het
belangrijk is dat zowel
de burger als de
politieman een perfecte
kennis van zijn rechten
en plichten heeft.
BRUSSEL. - Er zijn twee types van
aanhoudingen: de bestuurlijke en
de gerechtelijke aanhouding.
Om welk type het gaat en welke
procedure de politieambtenaar
moet volgen, wordt duidelijk door
de wet omschreven.
De bestuurlijke aanhouding
De bestuurlijke aanhouding kan
men omschrijven als een dwangmaatregel,
opgelegd door een
politieagent, die u tijdelijk van uw
vrijheid berooft. Deze bestuurlijke
aanhouding kan enkel toegepast
worden in geval van absolute
noodzaak en om de openbare
orde te handhaven. In dit geval
baseert men zich op artikel 31
van de Wet op het Politieambt.
Deze somt de omstandigheden
op waarbij de politieambtenaar
mag overgaan tot een administratieve
aanhouding:
> Wanneer een persoon de
politiediensten hindert in het
vervullen van hun opdracht
het verkeer vrij te houden.
Bijvoorbeeld een aantal
mensen die op de rijbaan of
een kruispunt gaan zitten.
Wanneer zij, na overleg, de vrije
doorgang blijven verhinderen,
kunnen de deelnemers bestuurlijk
aangehouden worden.
> Wanneer een persoon de
openbare rust daadwerkelijk
verstoort. Denk hierbij aan
nachtlawaai op de openbare
weg of op plaatsen toegankelijk
voor het publiek wanneer de
politieambtenaren er niet in
slagen om de rust te doen
terugkeren en de enige
oplossing het verwijderen
van de veroorzakers van dit
nachtlawaai is.
> Wanneer een persoon, ten
aanzien van wie op grond van
zijn gedragingen, van materiële
aanwijzingen of van omstandigheden,
redelijke gronden zijn
om te denken dat hij voorbereidingen
treft om een misdrijf te
plegen dat de openbare rust of
de openbare veiligheid ernstig
11 - Pol - nr 12 Magazine van de Federale Politie
Foto's: Lokale Politie Brussel

Foto: Lavinia Wouters
Laat uw baseballbat thuis of u loopt het risico de wedstrijd te missen.
in gevaar brengt, met als doel
hem te beletten dergelijk
misdrijf te plegen.
• Gedrag van de persoon:
iemand die tijdens een manifestatie
gemaskerd rondloopt
om niet herkend te worden.
• Materiële aanwijzingen: een
voetbalsupporter die gewapend
met een metalen staaf
naar het stadion trekt.
• Omstandigheden: twee
groepen supporters ontmoeten
elkaar plots en maken
zich klaar om te vechten.
> Wanneer een persoon een
misdrijf pleegt dat de openbare
Mogen de politiediensten foto’s van mij nemen?
Van iedereen van wie men
vingerafdrukken afneemt (zie blz.
17), kan men identificatiefoto’s
nemen. Dit is ook het geval voor
diegenen die bestuurlijk
aangehouden werden om de
openbare orde te herstellen en te
handhaven bij grote incidenten;
het is ook zo voor de bestuurlijk
aangehoudenen van wie de
identiteit niet achterhaald kan
Magazine van de Federale Politie
rust of de openbare veiligheid
ernstig in gevaar brengt,
teneinde dit misdrijf te doen
ophouden. Bijvoorbeeld:
Iemand is zodanig dronken dat
hij een gevaar voor zichzelf of
zijn omgeving vormt. Of hij
veroorzaakt een schandaal of
verstoort de orde op een
openbare plaats. Het doel van
de aanhouding is dan een einde
te stellen aan de inbreuk en de
openbare orde te herstellen.
> Wanneer een persoon de
openbare orde verstoort door
deel te nemen aan bepaalde
samenscholingen die zich
worden binnen de vastgestelde
termijn. Het doel van deze foto’s
is om de persoon later in het
kader van andere inbreuken of
ordeverstoringen te kunnen
identificeren.
Noteer hierbij dat dwang (in die
zin dat de politieagent optreedt
tegen de wil van de betrokken
persoon) kan worden gebruikt om
vingerafdrukken af te nemen en
Gilbert Hardy,
hoofdcommissaris, zonechef van
de Lokale Politie van Waver:
«Begin jaren'90 was ik werkzaam
op het rijkswachtdistrict
van Brussel. De voetbalwedstrijd
België -Duitsland bracht een
enorme ordedienst op de been.
Naar aanleiding daarvan werden
meer dan 700 mensen van
hun vrijheid beroofd, reeds voor
de aanvang van de wedstrijd.
De aanhoudingsoperatie, de
overbrenging van de aangehouden
personen, de identificatie
van die mensen, de organisatie
van de bewaking, de repatriëring
naar Duitsland… Het zijn
zaken die we ons blijven herinneren.
Het is het vermelden
waard dat de wedstrijd zonder
incidenten is verlopen.»
kunnen verspreiden. In dit geval
kunnen de politieambtenaren
overgaan tot de bestuurlijke
aanhouding van de personen
die de openbare rust verstoren
en hen van de plaats van de
samenscholing verwijderen.
Het is vanzelfsprekend dat men
niet tot aanhouding mag
om foto’s te nemen:
> wanneer men te maken heeft
met personen die aangehouden
zijn conform de bepalingen in de
wet;
> wanneer de bevoegde magistraat
hierover algemene of specifieke
richtlijnen heeft uitgevaardigd;
> wanneer de principes van het
gebruik van dwang zijn
gerespecteerd.
Opgepakt? Ken je rechten en plichten
Dossier
Pol - nr 12 - 12

Opgepakt? Ken je rechten en plichten
Dossier
Agressieve betogers of betogers die herrie schoppen, kunnen bestuurlijk aangehouden worden.
Mogen de politieagenten mij tonen aan de pers of aan het publiek?
Neen! De politieagenten mogen
aangehouden personen, zonder
noodzaak, niet blootstellen aan
publieke nieuwsgierigheid. Zij
mogen tevens de identiteit van
de betrokken personen niet
bekendmaken zonder daartoe de
toestemming van de bevoegde
gerechtelijke instantie te hebben
gekregen. In het merendeel van
de gevallen zal de gerechtelijke
instantie (procureur des Konings
of onderzoeksrechter) verklaringen
afleggen aan de pers.
De politieagenten zijn gebonden
door hun beroepsgeheim en
mogen de media omtrent hun
interventies niet verwittigen.
Indien er ondanks alles toch
journalisten aanwezig zouden
overgaan van personen die niet
daadwerkelijk bij deze ordeverstoring
betrokken zijn, zoals
journalisten, cameramannen…
of eenvoudige voorbijgangers.
De politieambtenaren kunnen
enkel in geval van volstrekte
noodzaak overgaan tot de
bestuurlijke aanhouding om hun
doel te bereiken. De principes van
het progressieve karakter en de
proportionaliteit moeten steeds
gerespecteerd worden.
Er bestaan nog een aantal bijzondere
situaties waarbij een
bestuurlijke aanhouding toegestaan
is:
> Wanneer een persoon van
vreemde nationaliteit niet
beschikt over in België geldige
identiteitsdocumenten.
> Wanneer de politie mentaal
zieken ontdekt die een gevaar
voor zichzelf of hun omgeving
betekenen of die uit een instelling
ontsnapt zijn waar ze door
de rechtbank geplaatst zijn.
> Wanneer een persoon weigert
om zijn identiteit kenbaar te
maken of wanneer zijn identiteit
twijfelachtig is.
zijn, heeft de aangehouden
persoon steeds het recht om
te weigeren om op hun vragen
te antwoorden. Indien de
aangehouden persoon dit
wenst, moeten de politieagenten
alles bewerkstelligen om
te vermijden dat er foto’s
genomen worden.
13 - Pol - nr 12 Magazine van de Federale Politie
Foto: Petra De Weser

Foto: Petra De Weser
Foto: Petra De Weser
Iedereen die bestuurlijk of gerechtelijk aangehouden wordt, moet een veiligheidsfouille
ondergaan.
Wie mag een bestuurlijke
aanhouding uitvoeren?
Elke politieman, welke graad hij
ook draagt, mag een bestuurlijke
aanhouding uitvoeren, op voorwaarde
dat hij zo spoedig mogelijk
de officier van bestuurlijke
Magazine van de Federale Politie
politie onder wiens gezag hij
ressorteert hiervan verwittigt.
De bestuurlijke aanhouding vindt
plaats onder de verantwoordelijkheid
en de controle van de officier:
hij beslist om de aanhouding
te handhaven of op te heffen.
Iedereen die bestuurlijk of gerechtelijk
aangehouden wordt, moet
een veiligheidsfouille ondergaan.
Waarom? Om te controleren of de
betrokkene niet gewapend is of
andere voorwerpen bij zich heeft
die een gevaar voor de openbare
orde kunnen betekenen.
Jürgen Hezel,
Hebben de politieagenten het recht mij te fouilleren?
hoofdcommissaris,
gerechtelijk directeur,
GDA Eupen:
« Een aanhouding, of ze nu
administratief of gerechtelijk
is, is steeds een delicate
en ernstige zaak. De vrijheid
van de mensen is het meest
fundamentele recht. Het is
daarom dat we pas in laatste
instantie mogen overgaan
tot vrijheidsberoving
van een persoon. De mensen
die over de
aanhouding beslissen en zij
die ertoe overgaan, dragen
een grote verantwoordelijkheid.
Een aanhouding mag
in geen geval een willekeurige
daad zijn. Zij moet te
allen tijde beantwoorden
aan de strikte voorwaarden
omschreven in de wet.»
Indien hij deze handhaaft, moet
hij die registreren en brengt hij zo
spoedig mogelijk de burgemeester
van de betrokken gemeente
of, in voorkomend geval, de Dienst
Vreemdelingenzaken hiervan op
de hoogte.
In geval van een gerechtelijke
aanhouding mogen de agenten
tevens een gerechtelijke fouille
uitvoeren, om na te gaan of de
betrokkene geen bewijsmateriaal
of voorwerpen verbonden
met een misdrijf of misdaad bij
zich heeft.
Opgepakt? Ken je rechten en plichten
Dossier
Pol - nr 12 - 14

Opgepakt? Ken je rechten en plichten
Foto: Petra De Weser
Dossier
Alle aanhoudingen moeten in het aanhoudingsregister ingeschreven worden.
Hoelang mag een bestuurlijke
aanhouding duren?
De duur van een bestuurlijke
aanhouding mag nooit langer
zijn dan de tijd vereist door de
omstandigheden die haar
rechtvaardigen, met het risico om
over te gaan tot een gerechtelijke
aanhouding. Deze vrijheidsberoving
mag in geen geval langer
dan twaalf uur duren.
Uitzonderingen:
> Een persoon in staat van
Mogen de politieagenten mij handboeien aandoen?
Het gebruik van handboeien zal
toegepast worden wanneer de
betrokkene zich verzet, zich
agressief gedraagt of probeert te
ontsnappen. Maar de politieagent
die de handboeien gebruikt, zal
zich steeds moeten kunnen
verantwoorden. Het gebruik van
handboeien moet steeds legaal,
nodig en binnen de proporties
openbare dronkenschap wordt
minimum 2 en indien nodig
maximum 12 uur in een cel
opgesloten.
> Een vreemdeling zonder een in
België geldig document mag in
afwachting van een beslissing
maximum 24 uur in een cel
opgesloten worden.
Wat is het aanhoudingsregister?
Alle aanhoudingen moeten in het
aanhoudingsregister ingeschre-
zijn. Het is zinloos om een zwaargewonde
of een gehandicapte
persoon de handboeien aan te
doen. Of waarom iemand die
direct vlot meewerkt, de
handboeien aandoen?
Naargelang de omstandigheden
zal de vrijheidsberoving gevolgd
worden door een opsluiting in
een cel.
ven worden, zelfs wanneer de
aangehouden personen niet in
een cel werden opgesloten of
naar het commissariaat gebracht
werden. Dit register staat dus toe
om na te gaan of de aanhoudingen
volgens de regels gebeurden.
Welke gegevens moeten verplicht
in het register ingevuld worden?
> Het uur en de duur van de
aanhouding;
> De handtekening van de
aangehoudene bij zijn
aankomst en zijn vertrek. Bij
weigering of onmogelijkheid
om te tekenen, moet de politieman
verslag opmaken met de
gronden ervan;
> Het exacte motief voor de
aanhouding.
Tevens wordt meestal de inventaris
van de bezittingen die om
veiligheidsredenen van de
aangehouden persoon werden
afgenomen (bijvoorbeeld veters,
broeksriem, juwelen,…),
toegevoegd aan het register.
De gerechtelijke aanhouding
De gerechtelijke aanhouding kan
men omschrijven als een
dwangmaatregel, opgelegd door
een politieman, die tijdelijk een
15 - Pol - nr 12 Magazine van de Federale Politie
Foto: Petra De Weser

De politieagent kan eisen dat de aangehoudene
om veiligheidsredenen zijn bezittingen afgeeft.
persoon van zijn vrijheid berooft
teneinde hem voor te leiden bij
een bevoegd magistraat (procureur
des Konings of onderzoeksrechter).
Het doel is om personen
die ervan verdacht worden strafbare
feiten te hebben gepleegd,
aan te houden en ter beschikking
van het gerecht te stellen. De wet
op de voorlopige hechtenis
omschrijft de te volgen procedure
in geval van een gerechtelijke
aanhouding.
Magazine van de Federale Politie
Foto: Jos Balcaen
Wie mag een gerechtelijke
aanhouding uitvoeren?
Er kunnen zich twee situaties
voordoen: in geval van heterdaad
en geen heterdaad.
In geval van heterdaad:
> De officier van gerechtelijke
politie mag een gerechtelijke
aanhouding uitvoeren.
Hij moet evenwel onmiddellijk
de procureur des Konings verwittigen:
deze zal de aanhouding
bevestigen of beslissen
om ze op te heffen.
> De politieman die geen officier
van gerechtelijke politie is,
mag bewarende maatregelen
nemen om te beletten dat
de verdachte zal vluchten.
Vervolgens moet hij de verdachte
ter beschikking stellen
van de officier van gerechtelijke
politie die op zijn beurt de
aanhouding zal uitvoeren.
Een agent van gerechtelijke
politie mag dus geen gerechtelijke
aanhouding uitvoeren.
> Een particulier die een persoon
op heterdaad betrapt, mag
deze ophouden en bewarende
maatregelen nemen, maar
moet zo spoedig mogelijk de
politie verwittigen.
Mogen de politieagenten na mijn aanhouding mijn vingerafdrukken
afnemen?
Vingerafdrukken moeten worden afgenomen van iedereen,
ouder dan 14 jaar, die dader is van een in België strafbaar
feit en die ter beschikking staat van het gerecht of de
Dienst Vreemdelingenzaken of wie verhoord wordt omtrent
bewezen feiten, indien het niet om een klein misdrijf gaat.
Frank Goegebuer,
hoofdcommissaris, GDA Brugge:
«Onze politiemensen moeten
weten dat ze zich niet enkel
moeten toespitsen op de
verdachten, maar ook rekening
moeten houden met personen
die geen directe band hebben
met de situatie. Denk hierbij
aan familieleden of getuigen,
bijvoorbeeld tijdens een
aanhouding in een openbare
plaats of in een specifieke
omgeving zoals een school
of de werkvloer. De rechten
van de aangehouden persoon
moeten rigoureus gerespecteerd
worden. Die personen
worden verdacht van feiten
die nog niet bewezen zijn.
Een aanhouding mag geen
doel zijn, maar een middel
om een bewijs te vinden.»
In de gevallen buiten heterdaad:
Enkel een bevoegd magistraat
(procureur des Konings of onderzoeksrechter)
kan beslissen
omtrent een eventuele gerechtelijke
aanhouding. De politieman,
of hij nu officier of agent is, mag
Opgepakt? Ken je rechten en plichten
Foto: Petra De Weser
Dossier
Pol - nr 12 - 16

Opgepakt? Ken je rechten en plichten
Dossier
Foto: Petra De Weser
Mag ik in geval van een aanhouding
iemand van de familie, een
vriend of een advocaat bellen?
Alles hangt af van het type van
aanhouding:
> In geval van een bestuurlijke
aanhouding : De aangehoudene
mag vragen om een vertrouwenspersoon
(familielid, vriend,
advocaat…) te verwittigen. Het
is vanzelfsprekend dat de politie
niet eender wie en eender waar
gaat verwittigen. Er is geen
sprake van om iemand in Japan
op te bellen of iemand die niet
te vertrouwen valt en die, naar
aanleiding van het telefoontje,
aan de basis van nog meer
onrust kan liggen. Het is de
politieagent die contact zal
opnemen met de vertrouwenspersoon
en niet de aangehoudene
zelf. En het is niet omdat
een vertrouwenspersoon
gecontacteerd werd, dat deze
ook het recht heeft om de
aangehouden persoon te komen
opzoeken!
Wanneer de aangehouden
persoon een minderjarige is, zal de
politie zo spoedig mogelijk de
ouders of een eventuele voogd
verwittigen.
> In geval van een gerechtelijke
dus in afwachting van de beslissing
van de bevoegde magistraat
enkel bewarende maatregelen
nemen.
Hoelang mag een gerechtelijke
aanhouding duren?
Een gerechtelijke aanhouding
zonder mandaat mag nooit
langer dan 24 uur duren.
Na deze periode van 24 uur is het
de onderzoeksrechter die beslist
om de aanhouding al dan niet te
verlengen en die het aanhoudingsmandaat
uitvaardigt.
De aanhouding wordt dan een
gevangenhouding.
In tegenstelling tot de aanhouding
die tijdelijk is, berooft de
gevangenhouding een persoon
van zijn vrijheid voor een
bepaalde duur en dit op
beslissing van het gerecht.
Politieagenten hebben enkel
bevoegdheden inzake de aanhouding
(bestuurlijk of gerechtelijk).
De beslissing om iemand gevan-
aanhouding : Er bestaat geen
recht om een vertrouwenspersoon
te verwittigen. In het
algemeen wordt echter wel
toegestaan dat de familie op de
hoogte wordt gebracht, op
voorwaarde dat dit geen risico’s
inhoudt en dat deze verwittiging
niet tot gevolg heeft dat
een aantal bewijzen verdwijnen
of betrokkenen kunnen
vluchten.
Indien het een gerechtelijke aanhouding
van een minderjarige
betreft, zal de politie zo spoedig
mogelijk de ouders of een eventuele
voogd verwittigen.
17 - Pol - nr 12 Magazine van de Federale Politie

gen te nemen, behoort enkel
tot de bevoegdheden van het
gerecht.
Het proces-verbaal van
vrijheidsberoving
Bij elke gerechtelijke aanhouding
moet er een proces-verbaal
opgemaakt worden waarin
verscheidene elementen vermeld
moeten zijn om de rechtsgeldigheid
en de wettelijkheid van de
aanhouding te kunnen nagaan:
> Het precieze uur van de
effectieve vrijheidsberoving;
> Een beschrijving van de
omstandigheden waarin dit
gebeurde;
> Het mededelen aan de
procureur des Konings of de
onderzoeksrechter (uur – hoe –
ontvangen instructies).
Wat in geval van samenloop van
een bestuurlijke en een gerechtelijke
aanhouding?
We bekijken twee gevallen:
> Ernstige bewijzen van een
misdrijf of misdaad worden
Mag ik een dokter raadplegen
wanneer ik ziek ben?
Iedereen die aangehouden wordt,
heeft het recht een dokter te
raadplegen indien zijn gezondheidstoestand
dit vereist. De
politieagent kan een beroep doen
op een dokter als dit hem
gevraagd wordt en op eigen
initiatief, wanneer hij oordeelt dat
de aangehoudene een verontrustende
gezondheidstoestand
vertoont (wonden, hersenschudding,
dronkenschap,…). De
medische kosten worden door de
aangehoudene gedragen.
Magazine van de Federale Politie
ontdekt tijdens de bestuurlijke
aanhouding en deze bewijzen
gaan samen met de bestuurlijke
aanhouding. Bijvoorbeeld :
Een herrieschopper wordt
formeel herkend in een groep
personen die bestuurlijk
werd aangehouden. Zijn
bestuurlijke aanhouding mondt
dan uit in een gerechtelijke
aanhouding. Telkens, ook in dit
geval, mag de maximale duur
van de aanhouding niet langer
zijn dan 24 uur.
> Tijdens de bestuurlijke aanhouding
begaat de aangehoudene
een misdrijf of misdaad. De
gerechtelijke aanhouding vangt
aan op het moment van het
plegen van deze feiten en de 24
uren beginnen pas vanaf dan te
tellen. ✓
Chantal Simon
Anderzijds, wanneer iemand een
bepaalde behandeling volgt
(diabetes, hartziekten, enz.), moet
de politieagent ervoor zorgen dat
de voorgeschreven producten
toegediend worden. Zo kan de
politieagent geen bezwaar
hebben tegen de inname van
methadon onder medisch
toezicht.
Heb ik het recht om een maaltijd
te krijgen?
Natuurlijk! Iedereen die aangehouden
wordt, heeft het recht om
te eten te krijgen op de normale
Jean-Luc Lecrompe,
eerste substituut van de
procureur des Konings bij
het parket van Luik:
« Ik kan een grappige anekdote
vertellen over een aanhouding.
Op een dag belt de
politie op vraag van een
aangehouden jongeman, zijn
ouders op om ze te vertellen
dat hun zoon ter beschikking
is gesteld van het parket. Twee
uur later melden de ouders
zich bij de politie… met hun
zoon, die ze zijn gaan weghalen
van het zomerkamp waar
hij aan deelnam. De politie
was met stomheid geslagen!
Men moest nu enkel nog te
weten zien te komen wie men
dan wel ter beschikking had
gesteld van het parket. Nadat
de politie het parket op de
hoogte had gebracht, liet het
parket weten dat de persoon
in kwestie zopas werd
vrijgelaten.
Wie was hij eigenlijk?
Het speurwerk kon beginnen!»
uren van de maaltijden en moet
minstens één volwaardige
maaltijd per dag krijgen. De kosten
van deze maaltijden zijn ten
laste van de politiediensten. ✓
Opgepakt? Ken je rechten en plichten
Foto: Petra De Weser
Dossier
Pol - nr 12 - 18