Transformer van het Zuiderpark - Grontmij

Special Hoogbouw
Mengeling van tunnelbouw en aangestorte
prefab delen geven Pharos zijn karakteristieke
silhouet. Uitstekende delen zijn geheel
ommetseld
Transformer van
het Zuiderpark
8 | STEDENBOUW 678

Den Haag | Pharos
Pieter Lievense, Liesbeth van der Pol (van Dok architecten) en Wim van Dijk (van Bemog projektontwikkeling)op het kantoor van Dok architecten
Tekst | Paul van Schaik
Beeld | arjen schmitz photography; Dok architecten; Transformer inc
Een landmark, een statement voor de vernieuwing van de achterliggende
naoorlogse wijk Morgenstond. Een 75 meter hoge woontoren
waarin alle 88 appartementen, vanaf de eerste woonlaag tot die op
de 24ste laag, hun eigen ruimtelijke kwaliteit hebben. Dat wilden de
gemeente en de ontwikkelaar Bemog en dat wilde architect Liesbeth
van der Pol. In 2003, en nu staat de toren er. Op de zuidhoek van
het Zuiderpark in Den Haag. Stoer, eigen en onverzettelijk. Pharos
is hij gedoopt. Gelijk het zevende wereldwonder: de vuurtoren van
Alexandrië.
Den Haag | Pharos
Op het bureau van Dok Architecten in Amsterdam zet Liesbeth van der
Pol een gele speelgoedrobot neer. Een Transformer, weet ze. Net zo robuust
en geel als Pharos. En net zo menselijk. Want in de raketvinnen
waarmee de woontoren in de bodem is verankerd kun je benen herkennen
en in de uitstekende schijven langs de zesde tot en met de twaalfde
laag armen. De toren roept nog meer associaties op. Directeur Wim van
Dijk van Bemog Projektontwikkeling Utrecht wijst op de overeenkomst
met een vuurtoren. ‘Met brede stroken verdiepingshoog glas en glazen
hoeken verandert het gebouw na zonsondergang in een grote lantaren.
Een ijkpunt voor de omgeving en de schepen op zee.’
BouwInfo
bouwProgr amma bvo: 15800 m 2
bouwPeriode 4 juli 2007 – 7 september 2009
Bouwkosten x 13,7 miljoen
OPDR ACHT Bemog Projektontwikkeling Utrecht B.V., Houten
ONTWERP Dok architecten, Amsterdam
advies Grontmij, Houten (Constructies); Cauburg-Huygen, Rotterdam
(Installaties);
DHV, Rotterdam (Bouwmanagement)
UIT VOERING Van Wijnen, Stolwijk (Hoofdaannemer)
OVERIG Altena Vastgoed BV, Wijk en Aalburg (Belegingsfonds
woningen)
Transformer stuurde
eerste ontwerpidee
STEDENBOUW 678 | 9

10 | STEDENBOUW 678
Zuidwestzijde van toren, in de rug van Pharos ligt het Zuiderpark

Den Haag | Pharos
Perspectief
De kavel op de hoek van de Loevesteinlaan en de Genemuidenstraat
bood letterlijk en figuurlijk perspectief voor een woontoren. De vraag die
de architect zich stelde: hoe laat je bewoners maximaal profiteren van
het uitzicht over stad, park en zee? Van der Pol, sinds 2008 Rijksbouwmeester,
legt uit dat ze een karakteristieke vorm zocht, maar vooraleerst
betaalbare woningen wilde ontwerpen. ‘De appartementen in de voet,
zowel als in het midden als in de top moesten een gelijkwaardige ruimtelijke
kwaliteit bieden.’ Uitgaande van een rechthoekige plattegrond
kwam ze op vier appartementen per verdieping. Waarbij de woningen
van de onderste zes lagen royale buitenruimten hebben, vormgegeven als
een gecombineerd balkon en loggia. Bij de zes lagen daarboven hangen
de buitenkamers echt buiten de gevel. ‘Dat zijn echt royale buitenkamers
waar je beschut in de zon kunt zitten’, legt Van der Pol uit. Die beschutting
wordt bereikt doordat de muren op deze hoogte vier meter uitsteken.
Bij de tien lagen daarboven zijn de hoeken van verdiepinghoog glas.
‘Daar heb je een waanzinnig uitzicht over de omgeving, omdat je in twee
richtingen naar buiten kunt kijken.’ De kwaliteit van de vier penthouses
– elk met 155 m 2 oppervlakte verdeeld over de twee bovenste lagen van
de zeventig meter hoge toren – spreekt voor zich.
Trappelende huurders
Bouwer Van Wijnen Stolwijk startte in mei 2007 met de bouw. Toen Pharos
in juli 2009 werd opgeleverd waren alle 39 appartementen en vier
penthouses verkocht. Ook de 45 huurders stonden te trappelen om hun
intrek te nemen. Niet vreemd volgens Van der Pol: ‘Dat dit soort appartementen
van 110 m 2 , met dat overhoekse glas en uitzicht tot over de
Noordzee en de hele stad, wordt verhuurd voor een prijs die met gemiddeld
€ 850,- per maand, een extreem goede prijs-kwaliteitverhouding
biedt.’
Gevechten
Om in een vernieuwingswijk toch de parel in de skyline te kunnen tekenen
waar Den Haag behoefte aan had, is intensief samengewerkt tussen de
ontwikkelaar, de architect, de gemeente en de belegger in de huurappartementen.
Hoewel Van der Pol de samenwerking tussen de partijen harmonieus
noemt, heeft ze samen met Van Dijk wel gevechten moeten leveren.
Als voorbeeld noemen projectarchitect Pieter Lievense en Van Dijk
de hoogwaardige gele steen waarmee de gevels zijn bekleed. Lievense:
‘Bij de keuze voor de kleur van de steen en de voeg stond het Hilversumse
gemeentehuis van Dudok model. Een strakke gevel met mooi gedetail-
Zuiderpark
Situatie
situatie
Indeling van torenplattegrond verandert van beneden naar boven vijf keer radicaal. Een echte puzzle voor constructeur Grontmij
Begane grond Verdieping 1 - 5 Verdieping 6 - 11 Verdieping 12 - 21 Verdieping 22 Verdieping 23
plattegrond
plattegrond
plattegrond
plattegrond
plattegrond
plattegrond
begane grond
verdieping 1-5
verdieping 6-11
verdieping 12-21
verdieping 22
verdieping 23
STEDENBOUW 678 | 11

www.bemog.nl
Kwaliteit
ook in het hogere segment

Den Haag | Pharos
leerd metselwerk. De kwaliteit van de steen was heel belangrijk, want de
toren staat langs een intensief gebruikte weg, wat vervuiling geeft. En zo
dicht aan de kust komt veel zout in de lucht voor. Bij een steen die teveel
water opneemt, veroorzaken deze twee effecten na verloop van tijd een
grijze gesluierde gevel. We hebben uiteindelijk gezamenlijk gekozen voor
een hoogwaardige, maatvaste steen, een diepe bijna goudkleurige steen
van de dichtste kleisoort. Een waalformaat, in geel gevoegd. Kostbaar,
maar wel een steen die over tien jaar nog mooi is.’
De moeilijkste details
Constructief bestaat het gebouw uit een combinatie van prefab elementen
en tunnelbekistingen. Van Dijk: ‘De forse uitkragingen zijn gemaakt
door de binnenwanden door te tunnelen naar buiten. Een aantal cruciale
verbindingen is gemaakt door prefab elementen in de betonconstructie
mee te gieten.’ Van der Pol, Van Dijk en Lievense zijn enthousiast over
het afwerkingniveau. Zo zijn ook de onderkanten van de uitstekende betonnen
schijven gemetseld. En is de hemelwaterafvoer in de gevel opgenomen
door verticale sparingen in de prefab betonnen elementen te
maken. ‘Waar je oog nu niet op valt, zijn vaak de moeilijkste details’, zegt
Van Dijk. ‘Dat vind ik het mooie, dat de kwaliteit zich eigenlijk openbaart
in wat je niet ziet.’ n
De eerste schets
‘Mooi is dat:
De kwaliteit openbaart
zich in wat je niet ziet’
In één van de Zuidwest-appartementen; met zicht op zee, de zonwering hangt op de kustlijn
STEDENBOUW 678 | 13

De constructie van uw gebouw…
... is meer dan ...
…een goede fundering.
Foto: Peter Bliek Fotografie
Opdrachtgever: Com·wonen
Architect: Kokon
Als opdrachtgever wilt u een solide gebouw neerzetten.
Constructieontwerpen en -berekeningen staan niet op
zichzelf. Constructeurs leveren een integrale bijdrage aan
het bouwproces. Dat moet ook wel want er wordt steeds
vaker gewerkt met Design- & Construct-contracten.
Onze constructeurs schuiven in meerdere fases aan om in
samenwerking met architect, aannemer, installateur en
beheerder de bouw te realiseren. Zij leggen de verbinding
tussen ontwerp en uitvoering. Grontmij vormt daarmee
een belangrijke schakel in het ontwerpproces.

Den Haag | Pharos
Opvallend ontwerp Pharos-woontoren
als leidraad voor constructief ontwerp
De on-alledaagse vormgeving van de Pharos woontoren was de leidraad voor het ontwerp van de dragende constructie. Constructeur / projectleider
Paul Kraaijkamp van Grontmij vertelt: ‘De constructie van ieder gebouw verdient altijd de nodige zorg en aandacht. Bij een toren van deze
hoogte zal iedereen dat vanzelfsprekend vinden. Bij dit gebouwontwerp, met zijn uitkragende delen en abrupte wisselingen in verdiepingsplattegrond,
stonden we als constructeur voor een enorme uitdaging.’
Karakteristieke zijwangen
Als hoofdconstructeur was Grontmij betrokken bij project Pharos vanaf de
eerste schetsen. Naast de constructies van de bovenbouw droeg Grontmij
zorg voor het palenplan van de fundering. Kraaijkamp gaat verder: ‘De
schuine zijwangen op de hoeken van de onderste zes bouwlagen waren
maar een van de bijzondere wensen van architect Liesbeth van der Pol. Vervolgens
hebben wij ervoor gekozen om die beuken aan de Zuiderparkzijde
te gebruiken als constructief element. Aan de achterzijde dienen de zijwangen
slechts een esthetisch doel. Daar hangen ze aan de overige constructie.’
Uitkragende delen voor het oog
Waar de zijbeuken weer opgaan in de verticaliteit van de woontoren, bevat
het gebouw een viertal opvallende, uitkragende delen. Kraaijkamp: ‘Hier
was het de wens van de architect de geel gemetselde gevel buiten het
gebouw door te laten lopen. De constructie bestaat uit ommetselde geprefabriceerde
betonnen wandelementen die met de nodige wapening verankerd
zijn aan de achterliggende constructie. De prefab betonnen balkons
die op deze hoogte feitelijk buiten het gebouw gesitueerd zijn, zijn enerzijds
opgelegd op de vloeren en anderzijds op de uitkragende wanddelen.’
Grote parkeergarage verhoogt complexiteit
De praktische indeelbaarheid van de parkeergarage (in oppervlakte vijfmaal
zo groot als een etagevloer van de woontoren) vormde een van de
grootste uitdagingen in dit project, zegt Kraaijkamp. ‘Zet je zo’n woontoren
neer zonder parkeergarage eronder, dan kun je een ideale fundering naar
keuze maken. Je hebt plek genoeg voor elk denkbaar palenplan. Omdat de
toren een behoorlijk gewicht heeft met flinke neerwaartse krachten, moesten
we de kolommen voor het afdragen van die krachten op een andere
plek dan de meest voor de hand liggende plaatsen. Dit in verband met de
plek van de rijbaan in de ondergrondse parkeergarage. Dat betekende dat
we in de onderste twee lagen van de bovenbouw de nodige constructieve
aanpassingen moesten realiseren, om de krachten naar andere plaatsen af
te laten vloeien. Naar die plekken waar wel kolommen geplaatst konden
worden zonder het verkeer in de parkeergarage te belemmeren.’
Verschillende plattegronden
De toren Pharos verandert op verschillende niveau’s naar compleet andere
woningplattegronden. Dit vroeg extra aandacht op het gebied van
de constructies. Kraaijkamp: ‘De eerste vijf lagen hebben dezelfde plattegrond,
dan zijn 6 lagen eender, waarna weer 10 lagen volgen met weer
een andere plattegrond. De bovenste twee lagen bevatten de penthouses.
Ook dit is redelijk uniek; over het algemeen volgen in een woontoren alle
verdiepingen min of meer dezelfde indeling. Het noodzaakte ons om in de
overgangslagen goed te kijken naar de afwijkende afdracht van krachten.’
Systeembekisting bouwt snel
De ruwbouw is uitgevoerd in zogenoemde tunnelbekisting, waarbij het
beton van wanden en plafond tegelijkertijd worden gestort. ‘Samen met
de bouwer Van Wijnen werd al vroeg gekozen voor tunnels. Tunnelen
blijft de meest logische keus, vanwege de gunstige bouwtijd. Natuurlijk
moesten enkele malen de tunnels omgebouwd worden, omdat op bepaalde
hoogten de plattegronden totaal wijzigden, maar afgezien daarvan
kan met tunnels snel worden gebouwd’, zegt Kraaijkamp. ‘Uiteindelijk
is het resultaat een fantastisch, zeer aansprekend gebouw waar we
met het complete bouwteam hartstikke trots op kunnen zijn.’
? Meer informatie
Grontmij Nederland bv, Cluster Midwest, Houten
Telefoon | 030 6344700
Website | www.grontmij.nl
Aanblik vanuit het Zuiderpark als de avond valt
STEDENBOUW 678 | 15