Dieren - Jeugdboekenweek

LESTIPS
kleuters
www.jeugdboekenweek.be
JEUGDBOEKENWEEK
Stichting Lezen presenteert
10 tot 25 maart 2012

Inleiding
Dieren in boeken
Tijdens de Jeugdboekenweek 2012 duiken we recht de wereld en de verhalen van de dieren in. We gooien ons
mensenpak af, trekken voor één keer een bontjas aan, gaan op vier poten zitten en worden dier met de dieren.
We kijken diep in de ogen van onze kat. We voeren gesprekken met de hond. We duiken de struiken in
en zoeken de beestjes op. Kortom : tijdens deze Jeugdboekenweek lezen we om dieren te leren kennen.
Laten we eerlijk zijn : boeken delen vinden we één van de leukste dingen die er zijn. Deze bundel wil je dan ook
uitnodigen om de beestigste boeken naar de klas te halen en om je klas onder te dompelen in een wereld
van verhalen.
Dieren in de klas
Ter gelegenheid van de Jeugdboekenweek 2012 stelde Stichting Lezen samen met een redactie uit het onderwijs
zes boekenpakketten samen. Elk pakket bestaat uit een gevarieerde selectie van zes bijzondere boeken
over dieren, met aandacht voor verschillende genres. Scholen bestellen de pakketten met korting via
www.jeugdboekenweek.be.
Je kan de(ze) boeken aan je klas tonen en voorlezen. Maar er is meer en er kan meer ! Daarom biedt deze bundel
bij elk boek uit de boekenpakketten een uitgewerkte lessuggestie. De lessuggesties volgen allemaal hetzelfde
stramien :
– Aanzet : manieren om het boek te introduceren
– Verwerkingsactiviteiten : tips voor een creatieve verwerking of nabespreking
– En verder : extra – korte – ideeën om met het boek aan de slag te gaan, in de Jeugdboekenweek
óf daarna
Verder noemt elke tip de concrete eindtermen die je met deze activiteiten realiseert.
Speciaal voor deze editie stipt WWF bovendien
enkele boeken aan die perfect passen binnen haar werking.
WWF vertelt er kort bij waarom net deze dieren
in deze boeken zo bijzonder zijn.
2 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Dieren in de bib
Wie boeken zegt, zegt in één adem bibliotheek. Tijdens de Jeugdboekenweek leggen openbare bibliotheken
hun grootste troeven op tafel : ze halen de mooiste kinderboeken uit de kast, ze nodigen auteurs
en illustratoren uit, ze laten klassen op een speelse manier kennismaken met de bib, ze organiseren
voorleesmomenten … Specifiek voor klassen is er ook dit jaar een spel waarbij kinderen op een creatieve
manier de bibliotheek leren kennen. En altijd poot in poot met de boekendieren die in de bib verstopt zitten
– dat spreekt voor zich.
Alle openbare bibliotheken doen mee en tonen zich een gretige partner om – samen met jou – boeken en kinderen
bij elkaar te brengen. Loop dus gerust binnen in je bib om samen plannen te smeden.
Gegevens van de bibliotheek in je buurt vind je op www.bibliotheek.be
Tot slot
Op www.jeugdboekenweek.be vind je alle (praktische) details over deze beestige Jeugdboekenweek.
Vanaf februari komt de website ook voor kinderen tot leven – met boekentips, dierenweetjes, spelletjes …
Maar blader nu vooral snel verder. Snuffel aan de boeken, sleep ze naar de klas en verslind ze met je leerlingen.
En vooral : krijg de smaak te pakken en breek de grenzen van de Jeugdboekenweek open. Want leesplezier
laat zich niet vangen in twee weken !
Veel leesplezier !
De ploeg van Stichting Lezen
3 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Lestips bij bOekenpAkketten
vAn jeUgdbOekenWeek 2012
kLeUters
– Dat is heel wat voor een kat / Judith Viorst, Fleur van der Weel (ill.) en J.H. Gever (vert.),
Gottmer, 2010
– De paraplu / Ingrid en Dieter Schubert, Lemniscaat, 2010
– Honden doen niet aan ballet / Anna Kemp, Sara Ogilvie (ill.) en L.M. Niskos (vert.),
Lemniscaat, 2010
– Mama kwijt / Chris Haughton en J.H. Gever (vert.), Gottmer, 2011
– Vliegensvlugge vlieg / Michael Rosen, Kevin Waldron (ill.) en Koos Meinderts (vert.),
Lemniscaat, 2010
– Wat zie je in de zee ? / Conz, Lannoo, 2009
4 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Lestip
1
Dat is heel wat voor een kat
Judith Viorst, Fleur van der Weel (ill.) en J.H. Gever (vert.)
Gottmer, 2010
Over het bO ek
Wanneer haar kat Roetje sterft, is het hoofdpersonage van dit prentenboek – een meisje –
ontroostbaar. Haar mama stelt voor dat ze tien mooie dingen over Roetje bedenkt. Het meisje
komt maar op negen dingen. Ondertussen praat ze honderduit met mama, papa en Merel :
over Roetje en hoe de hemel eruit ziet en of het katje daar wel of niet naartoe is. Op de begrafenis
komt het meisje, met de hulp van papa, op het tiende ‘goede ding’.
Dit is een echte klassieker : de oorspronkelijke versie van dit boek, The Tenth Good Thing
About Barney, is exact 40 jaar oud ! Een delicaat boek over rouwverwerking met gloednieuwe,
gedurfde illustraties van Fleur van der Weel. Met zorg aan te brengen bij de oudste kleuters.
AAn de sLAg
Opmerking vooraf
Aanzet
Vertel dit verhaal pas wanneer er een concrete aanleiding is : als een kleuter het verlies
van een dierbare moet verwerken en als je voelt dat hij toe is aan een verwerking in verhaalvorm.
Soms is het verlies nog te vers, dat voel je ongetwijfeld aan.
Begin met een kringgesprek. Is er iemand die ze heel erg missen, die ze nooit meer of nog
zeer zelden zien ? Hoe komt het dat ze die zo missen ? Kunnen ze mooie dingen bedenken
over die persoon of over dat huisdier ?
Hou dit gesprek beknopt en zeg aan de kleuters dat je er later op de dag of in de week
nog over verder zal praten (zie : Verwerkingsactiviteiten).
Je kan het boek een eerste keer het best vertellen en bij de tweede verhaalaanbieding voorlezen,
de hertaling is namelijk erg geslaagd : beeldend, poëtisch, subtiel en toch toegankelijk.
Verwerkingsactiviteiten
– Filosofisch gesprek
Zoek een aantal foto’s van graven : herkenbare grafzerken, maar ook exotische en uitzonderlijke,
en van zelf gegraven huisdierengrafjes. Zoek ook naar beelden van mensen bij zo’n graf.
Samen met de prenten uit het boek kan je ze gebruiken als ondersteuning bij een groepsgesprek
met een zestal kleuters van wie je weet dat ze te maken hadden met verlies en rouw.
Vertrek vanuit de prent van het begraafplaatsje van Roetje. Wat weten ze er nog over ? Hoe vond
het meisje uit het verhaal het om Roetje te begraven ? Werd er iets gedaan of gezegd bij het ritueel ?
Laat de kleuters indrukken opdoen van de andere foto’s. Hebben ze al graven van dichtbij gezien ?
Wanneer was dat dan ? Wat zit er onder zo’n grafsteen ? Wat doen mensen als ze zich rond een graf
verzamelen ? Wat zeggen ze ? Zijn ze zelf al eens mee gegaan naar een begraafplaats ? Hoe voelden
ze zich daar ?
5 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Hebben ze een grafje zoals dat van Roetje bij hen in de tuin ? Wie ligt daar dan begraven ?
Hebben ze het beestje ook in een zachte sjaal gewikkeld ? En groeit er ondertussen al iets nieuws
op de plaats van de begrafenis ? Vinden ze dat idee fijn, dat er iets bloeit dankzij hun dode poes/
hond/konijn ?
Het zijn uiteraard niet meer dan richtvragen : bij een gevoelig onderwerp als dit laat je het best
komen wat er komt en hoef je niet te veel te sturen. Forceer niets : kleuters die geen zin hebben
om hierover te praten, mogen best gewoon luisteren of alsnog iets anders gaan doen.
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.2 – 3.5 – 3.6
Nederlands – 1 Luisteren – 1.6
Nederlands – 2 Spreken – 2.12
– Dode bladeren en nerfskeletten
De illustraties in het boek zijn herfstig van aard. Dat zie je aan de collectie dwarrelende bladeren
op de prenten.
Trek met de kleuters op bladerrooftocht. Als het meevalt, vind je bladeren in verre staat
van ontbinding, zoals op de prenten uit het boek : nerfskeletten of bladeren waarvan het bladmoes
grotendeels of volledig is verdwenen zodat je een soort kantwerkje van bladnerven overhoudt.
Je kan de kleuters vertellen over de nerven en het bladmoes, en hoe dat moes vlugger verdwijnt
(verteert), omdat het veel zachter is dan de bladnerven.
Je kan ook zelf bladskeletten maken door mooie bladeren een kwartiertje te koken in water met soda.
Als je ze daarna laat drogen en er met een borsteltje zachtjes over wrijft, schilfert het bladmoes
helemaal weg en hou je het nerfskelet over.
Laat de kleuters nu vrij aan de slag met de bladskeletten, allerlei herfsttinten van rood over bruin
tot zwart, borstels en kwasten, spatbordjes … Ze maken eerst een compositie met de bladskeletten
en overschilderen of overspatten die met herfstverf. Wat je krijgt, is een origineel herfsttableau
en eens iets anders dan een bladerencollage.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.2 – 1.4
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.2 – 1.4
– Mijn hemel
Lees volgend stukje opnieuw voor :
“Merel zei dat Roetje in de hemel was, en dat daar heel veel poezen en engelen waren.
En dat Roetje er room kreeg en blikjes tonijn.
Ik zei dat Roetje onder de grond lag.
Niet, zei Merel. In de hemel.
Onder de grond, zei ik. Jij snapt er niks van. […]
We weten eigenlijk niet zo veel van de hemel, zei papa tegen Merel.
We weten eigenlijk niet eens zeker of-ie er is.
Maar áls-ie er is, zei Merel eigenwijs, dan is er plek zat voor Roetje én tonijn en room.”
Creëer een hemels hoekje in de klas, waar kleuters rustig kunnen tekenen, schrijven, dromen,
denken. Zorg voor teken- en schrijfmateriaal in alle mogelijke vormen en maten : kleurpotloden,
tekenpotloden, balpennen, stiften, wasco’s ; grote en kleine bladen, karton, gekleurd papier,
glanzend en transparant papier ; oude exemplaren van de ‘betere’ tijdschriften waarin natuurfoto’s,
culinaire kiekjes, portretten en ander moois staan ; letterstempels, lettervoorbeelden, doordrukletters ;
latten, lijm en scharen ; glinstertjes, stickertjes ; …
6 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Leid deze hoek grondig klassikaal in, ook aan de hand van de prent van de poezenhemel
op pagina’s 13 en 14. Vraag de kleuters wat zij van de hemel denken ? Zou er één zijn ? Hoe zou die
eruit zien ? Wie is daar allemaal ? Hoe zouden ze graag willen dat de hemel – waar hun hond,
hun opa, hun buurvrouw is, waar ze zelf ooit heengaan, misschien – eruit ziet ? Als ze konden kiezen
wat ze wilden, wat voor hemel zouden ze dan ontwerpen ? Een plek met veel lekkers – room en
tonijn – of met veel lieve mensen, veel poezen ? Onder de grond of hoog in de lucht ? Een wereld
net als hier of helemaal anders ?
Zeg aan de kleuters dat je een hemelhoekje voorzien hebt en dat ze daar mogen nadenken,
dromen, fantaseren, overleggen over hùn hemel.
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.2 – 6.5
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.6
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1
– Poezenlied
“Aan het eind van de begrafenis zongen we nog een lied voor Roetje.
We wisten geen begrafenislied, dus zongen Merel en ik een poezenlied.
Het was droevig en mooi. Zelfs papa zong mee.”
Hoe zou het poezenlied klinken ? Laat de kleuters een gepast uitvaartlied bedenken.
Hou met de klas of met een groepje kleuters een gesprekje, met prent 8 – waarop Merel
en het hoofdpersonage ingetogen het poezenlied zingen – als ondersteuning. Hoe zou
het poezenlied kunnen klinken ? Hebben de kleuters ideeën ?
Wellicht komen ze op een miauwgezang … Ter inspiratie kunnen ze het volgend YouTube-filmpje
bekijken : www.youtube.com/watch?v=Sluzi-QGtyA. Het is het beroemde kattenduet
van Giaocino Rossini : een aria zonder woorden, maar met louter gemiauw. Grappig en perfect
te imiteren door een groep kattige kleuters.
Je kan het proberen op Rossini’s melodie, maar het is vast makkelijker om hen, zachtjes – het is
een uitvaartlied – te laten miauwen op een bekende melodie. Vraag aan de kleuters met een poes
of er verschillende ‘miauws’ bestaan, of hun poes nog andere geluiden maakt.
Probeer je kleuters ten slotte te dirigeren in een sfeervolle, ingetogen melodie voor poezenkoor.
Muzische vorming – 2 Muziek – 2.1 – 2.5
Nederlands – 5 Taalbeschouwing – 5.5
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.1
meer lezen
Als je dood bent, word je dan nooit meer beter ? / Piet en Joeri Breebaert, Lemniscaat, 2003
De mooiste begrafenis van de wereld / Ulf Nilsson, Eva Eriksson (ill.) en
Femke Blekkingh-Muller (vert.), Lemniscaat, 2007
Een ballon voor opa / Annemiek Neefjes en Alice Hoogstad (ill.), Leopold, 2009
Ik mis je / Paul Verrept, Larrios, 2010
Lieve oma Pluis / Dick Bruna, Mercis, 2010
Moet dat nou zo ? ? ! / Peter Schössow en Edward van de Vendel (vert.), Gottmer, 2006
7 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Lestip
2
De paraplu
Ingrid en Dieter Schubert
Lemniscaat, 2010
Over het bO ek
Een koddig zwart hondje vindt een rode paraplu, plooit hem open en wordt meegevoerd
met de wind voor een onverhoopt spannend avontuur. De wind brengt hem van het ene
indrukwekkende landschap – biotoop van telkens weer andere wilde dieren – naar het andere.
Steeds opnieuw belandt het beestje in een netelige situatie, waar een alerte olifant, dan wel walvis
of pelikaan het op het nippertje uit bevrijdt. Maar eind goed al goed !
De Schuberts, een baken in de kinderliteratuur, maakten met De paraplu een prentenboek
zonder woorden. Dit is een boek voor de nauwkeurige waarnemer en voor wie de precieze
invulling graag aan zijn verbeelding overlaat. Voor in de tweede en derde kleuterklas.
AAn de sLAg
Aanzet
Dit is eigenlijk geen boek dat je zelf moet vertellen : het is aan de kleuters ! Het verhaal laten vertellen
lukt wellicht het beste met een klein groepje kleuters, maar het bevat voldoende verschillende
elementen en situaties om er met de hele klas aan te beginnen.
Als aanzet heb je natuurlijk een rode paraplu nodig. Laat kleuters verwoorden wat voor een ding
dat is, uit welke delen het bestaat, wat je ermee doet en hoe je het spul open krijgt. Kan je
met zo’n paraplu ook op reis gaan ? Wie denkt van wel ? Hoe moet je hem dan vasthouden ?
Open of dicht ? En wat voor weer is het dan het best ? Een stevige bries wil namelijk al eens helpen
bij een paraplutrip.
Verwerkingsactiviteiten
– In de wolken
‘In de wolken’ is een spelletje ‘Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet’ maar dan anders …
Een uurtje googelen aan de hand van zoektermen als ‘wolken’, ‘clouds’, ‘nuages’ levert een schat
aan prachtbeelden waaruit je de tien mooiste wolkenlandschappen overhoudt. Presenteer ze
in een PowerPoint of print ze.
Daarna is het tijd om de kinderen te laten fantaseren en te laten wegdromen. Projecteer eerst
de wolkenprenten die vrij figuratief zijn – en waarin de kinderen makkelijk iets kunnen herkennen –
en ga geleidelijk over naar abstractere wolkenpartijen. Ga van veel vragen stellen en suggesties
geven zachtjes aan naar minder, in de hoop dat de kleuters het woord ‘vanzelf ’ van elkaar overnemen,
elkaar in hun verbeelding aanvullen en stimuleren.
Als het weer meezit, kan je de opdracht buiten verder zetten. Ga met de hele klas ruggelings
op de grond liggen, ogen gericht op de hemel. Vertel nog eens even over het hondje met zijn rode
paraplu – zien ze het soms ? – en hoe het langs de wolken van werelddeel naar werelddeel zweefde.
Zouden de kleuters dat zelf zien zitten ? Hoe zien de wolken eruit ? Uitnodigend ? Gevaarlijk ?
Dichtbij ? En ziet er iemand iets of iemand in die mistige slagroomtorens ?
8 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Als kleuters hun wolkenverhalen beeldend willen uitwerken, kan je hen kennis laten maken
met werk van Constable, een meester in het wolken schilderen. Zoek een paar kunstboeken met
scherpe reproducties en laat alle vrijheid aan de kleuters om Constable te kopiëren dan wel
zich door hem te laten inspireren.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.1
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.2
Nederlands – 2 Spreken – 2.5
– Bewegingsverhaal
Een boek als dit nodigt uiteraard uit tot naspelen. Aan de hand van het boek, maar vooral
aan de hand van de levendige herinnering en bijbehorende fantasie van de kleuters, kan je samen
het verhaal reconstrueren.
Het verhaal wordt een bewegingsverhaal. Nodig ? Een rode paraplu en voldoende ruimte
(de sportzaal) ! En het inlevingsvermogen van jou en je kleuters.
Verdeel het boek in scènes en ga zo van het ene tafereel naar het andere. Telkens mag een andere
kleuter het hondje zijn, met de andere kleuters als nevenpersonages en figuranten. Het is erg
belangrijk dat jij, als regisseur, goed weet wat er komt en wat er kan binnen de scènes, zodat je
heldere aanwijzingen kan geven en toch nog ruimte kan laten voor de inbreng van kleuters.
Scène 1 : Hondje vindt paraplu, de wind steekt op en hond waait weg.
Laat Hondje 1 de gesloten paraplu besnuffelen, verkennen en op den duur openen.
Ondertussen steekt de wind geleidelijk aan op : kleuter na kleuter begint te blazen.
Als iedereen blaast, waait het volop en Hondje 1 drijft geschrokken voort op de wind.
Scène 2 : Hondje wandelt tussen de wolken.
Hondje 2 is aan de beurt. De overige kleuters gaan over de hele zaal verspreid liggen :
zij zijn het wolkendek en mogen zo ‘wolkig’ als ze maar kunnen gaan liggen.
Kleuters die willen, mogen – zonder iets te zeggen en zo stilstaand mogelijk – een dier
proberen uit te beelden. Welke dieren ontdekt Hondje 2 allemaal in de wolken ?
Scène 3 : Bedreigd door krokodillen en slangen en gered door een olifant.
Laat de kleuters slissend en kronkelend, dan wel bekkend en klappertandend
op Hondje 3 afkomen van de ene kant van de zaal. Hondje 3 deinst terug met zijn
paraplu als schild of degen … Jij bent de olifant die hem maar net weet te redden.
Scène 4 : Hondje snorkelt met zijn paraplu in zee, tussen vriendelijke en minder vriendelijke
vissen.
Laat Hondje 4 voorzichtig in de paraplu zitten – tussen twee baleinen – en laat hem
genieten van de vlugge, trage, grote, kleine, lieve, boze vissen die rond hem heen
zwemmen of hem een beetje uitdagen …
Scène 5 : Hondje slingert van liaan tot liaan tussen apen en papegaaien.
Hondje 5 houdt de paraplu vast bij de punt en slingert de zaal rond, terwijl hij handig
de slierende aapjes en zoevende papegaaien – met bijbehorende geluidsoverlast –
ontwijkt.
Scène 6 : Klapperende zeeleeuwen en ijsberende ijsberen op de Noordpool.
Hondje 6 glijdt berg op en berg af terwijl om hem heen zeeleeuwen enthousiast
applaudisseren en ijsberen … ijsberen.
9 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Scène 7 : Back home.
Laat de wind weer volop opsteken voor de laatste keer en laat kleuter na kleuter
ophouden met blazen : wanneer de wind is gaan liggen, is Hondje 7 eindelijk thuis.
Paraplu gaat dicht en aan de kant.
Lichamelijke opvoeding – 1 Motorische competenties – 1.6 – 1.32 – 1.40
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2
En verder
– Versje
Welke kleuter wil er niet zijn zoals het hondje uit dit verhaal ? Voor even wegvliegen,
zonder dat je weet waarheen, en dan aan het eind veilig weer thuis komen ? Dit versje
sluit mooi bij dat gevoel aan :
Met mijn rode paraplu
Weg van hier en weg van nu
Koude, warme, verre landen
Handvat stevig in mijn handen
Lachen gieren
Wilde dieren
Apen, olifanten, vissen
Slangen die gevaarlijk sissen
Krokodillen ! Hindernissen !
Lieve rode paraplu
Breng je me naar huis terug ? Nu ? !
(Stijn De Paepe)
Nederlands – 2 Spreken – 2.13
Nederlands – 5 Taalbeschouwing – 5.5
– Rustig ‘wildhoekje’
Richt een aparte themaboekenhoek in met informatieve werken rond de wilde dieren uit het verhaal.
Vul de collectie aan met atlassen, wereldkaarten, een wereldbol, schrijfgerei, lettermateriaal
en papier, zodat kleuters naar believen kunnen opzoeken, overnemen, doorgeven.
Nederlands – 3 Lezen – 3.4
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
– Speerwerpen
Heb je een grasplein op school ? Dan kan je de klas laten ‘speerwerpen’, een door kleuters
slechts zelden beoefende, olympische discipline. De sportieve variant dus, niet de veeleer
gewelddadige uit het boek, waar een stam eilandbewoners het hondje op niet mis te verstane wijze
met zijn speren verjaagt. Zorg natuurlijk voor min of meer veilige, houten ‘speren’.
Lichamelijke opvoeding – Motorische competenties – 1.5 – 1.19
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

– Wind maken
Experimenteer met de kleuters en ga op zoek naar alles wat wind maakt. Verken de kracht
van klapperende armen, waaiers, blaasbalgen, haardrogers, ventilatoren …
Op www.krachtpatsers.be vind je ideeën om met kleuters te werken rond windkracht.
Denk ook aan autootjes, vliegtuigjes of bootjes die door windkracht voortgestuwd worden :
je blaast de ballon die erin zit op en als je loslaat, sjeest het ding vooruit. Laat je inspireren
op http://www.123lesidee.nl/files/30.%20Doebladen%20schooljaar%202007-2008.pdf.
Wereldoriëntatie – 2 Techniek – 2.3 – 2.4 – 2.5 – 2.6
meer lezen
Beestenbaby’s : het grote kijkboek / Béatrice Fontanel en Karel Verleyen (vert.), Biblion, 2004
De gele ballon / Charlotte Dematons, Lemniscaat, 2011
De reis van Max / David Gauthier en Marie Caudry (ill.), Luister, 2008
Ga je mee / Charlotte Dematons, Lemniscaat, 2011
Kijk, wat een dierenrijk ! / Stéphanie Ledu en Gemma van Leeuwen (vert.), Clavis, 2005
Poes gaat op reis / Anki Posthumus, Querido, 2010
Raaf, ree, lees je mee ? / Henriette Boerendans, Gottmer, 2011
Wolkenland / John Burningham en Martine Schaap (vert.), Van Holkema & Warendorf, 1996
Zoo groot / Teruyuki Komiya, Toyofumi Fukuda (ill.) en Maartje Beukers (vert.), De Fontein, 2010
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Lestip
3
Honden doen niet aan ballet
Anna Kemp, Sara Ogilvie (ill.) en L.M. Niskos (vert.)
Lemniscaat, 2010
Over het bO ek
In dit aandoenlijk grappige boek is Roef, hondje van de ik-verteller (een meisje), helemaal dol
op ballet. Dat heeft het meisje althans al lang in de gaten, maar haar papa moet er niets van weten :
“Honden doen niet aan ballet !” Maar Roef houdt van muziek en maanlicht, kijkt vol verlangen
naar tutu en schoentjes van het meisje en volgt haar stiekem naar balletles. Wanneer Roefs baasje
tickets voor het Nationaal Ballet krijgt, mag hij natuurlijk niet mee … Hij doet het toch, en neemt
de rol van de prima ballerina over wanneer die valt en met haar hoofd in de toeter van de tuba
belandt. Plié, jeté, arabesque, pirouette : Roef kan het allemaal !
Heerlijk boek, met dynamische prenten, voor de derde kleuterklas. Meisjes én jongens. (En honden.)
AAn de sLAg
Aanzet
Kom de vertelkring binnen in … een tutu ! Zeker als je een kleuterleider bent. Laat de kleuters
– verrast, geamuseerd – reageren. Voer daarna de klaspop ten tonele, als dat tenminste een dierenpop
is. Zo niet, dan introduceer je voor de gelegenheid een vriendpop, liefst een stevige hondenknuffel.
Doe ook hem of haar een tutu aan en reageer daar op jouw beurt verrast, geamuseerd,
zelfs een beetje spottend op : “Jij ? Ballet ? Honden (apen, beren …) doen toch niet aan ballet ?”
Laat klas- of vriendpop vervolgens zijn passie voor ballet beargumenteren en maak dat de kleuters
zich daar volop mee kunnen bemoeien. Vervolgens vertel je het verhaal.
Verwerkingsactiviteiten
– Iedereen op ballet !
Ongetwijfeld zit er in je klas, en anders in de klas van een collega, een kleuter die al op ballet zit.
Zij of hij mag de bewegingsactiviteit ‘leiden’ en zal oefeningen aanleveren om samen met
de hele klas te doen. Of misschien gaat er wel een groepje kleuters naar ballet ? Hoe meer zielen
hoe meer vreugd !
Allereerst moet de ballerina van dienst natuurlijk aan het woord en mag ze in de kring uitgebreid
uit de doeken doen wat ballet precies inhoudt, wat een ballerina aan heeft, hoe een trainingssessie
of een voorstelling verloopt. Je kan dit zo organiseren dat je het praatje van de prima ballerina
op voorhand aankondigt en groepjes kleuters vooraf de tijd geeft om na te denken over vragen
die ze willen stellen. Ze kunnen die vervolgens ook opschrijven (lees: uittekenen). Daarna kan jij
er alsnog hun vraag bij schrijven.
Bereid vervolgens samen met de kleuter-ballerina, en misschien in samenspraak met een echte
balletjuf- of meester, een balletinitiatie voor de kleuters voor. De kleuter in kwestie vindt het wellicht
fantastisch om haar balletervaring door te geven en voor de klasgenootjes is het ook eens wat anders
om gym te krijgen van een andere kleuter.
12 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Als dat alles je een beetje moeilijk lijkt of als je het balletdansertje niet meteen in de rol
van instructeur ziet, kan je ook de balletleraar of -lerares zien te strikken, die samen
met haar pupillen de andere kleuters een initiatie ballet geeft.
Gebruik ook enkele typische balletoefeningen als bewegingstussendoortjes in de klas
wanneer je rond het boek werkt.
Lichamelijke opvoeding – 1 Motorische competenties – 1.3 – 1.10 – 1.14 – 1.31
Muzische vorming – 4 Beweging – 4.5 – 4.6
Nederlands – 1 Luisteren – 1.6
Wereldoriëntatie – 4 Maatschappij – 4.5
– Honden/jongens/meisjes niet toegelaten
Dit boek kan een mooie aanleiding zijn om het te hebben over stereotypen en rollenpatronen.
Jongens die niet op ballet mogen, meisjes die niet zouden voetballen, mannen die nimmer stikken
of naaien en vrouwen die je nooit aan het truckstuur of aan de hijskraan treft. Want honden
op ballet is natuurlijk knotsgek, maar dat vinden sommige jongens van mannelijke balletdansers
eigenlijk ook …
Hou een kringgesprek met een gemengd groepje kleuters en neem het boek erbij. Hoe vinden ze het
dat de hond uit het verhaal aan het ballet wil en eigenlijk een prima ballerina blijkt te zijn ?
Grappig ? Gek ? Zijn er onder hen die eigenlijk ook graag op ballet willen ? Ook jongens ?
Vinden de jongens het maar niks of tonen ze toch interesse ? Waarom dan, of waarom niet ?
Vinden de kleuters dat er dingen zijn die alleen voor jongens zijn en alleen voor meisjes ?
Hoe zit dat met autootjes, poppen, springtouwen, voetbal ?
Neem de kleuters in elk geval ernstig, ook al lijken ze een beetje vast zitten in een stereotiep
jongetjes-meisjesdenken. Veroordeel het zeker niet. Laat hen eerder aanvoelen dat er niks
verkeerds is aan iets wat anders loopt dan wat zij normaal vinden. Ze mogen het best een beetje
grappig vinden.
Verbreed het gesprek naar de wereld van volwassenen aan de hand van foto’s waarop vrouwen
klassieke mannendingen doen en vice versa. Wat vinden de kleuters daarvan ? Grappig ?
Of doet hen dat aan hun papa, hun mama, oom, buurvrouw … denken ?
Nederlands – 1 Luisteren – 1.6
Nederlands – 2 Spreken – 2.12
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.4 – 3.6
Wereldoriëntatie – 4 Maatschappij – 4.4
– Verstopte hond
Eén van de grappigste dingen in het boek is het aandoenlijke hondje dat zich telkens weet
te verstoppen om ongezien met zijn baasje mee te kunnen : achter een krant, achter een boom,
onder de vensterbank, achter een koffer, onder een zitplaats in de bus, tussen een reclamepaneel
en achter een decorstuk.
Laat de kleuters een Waar is Wally ?-achtige plaat bekijken en het te vinden figuurtje zoeken.
Nu mogen ze net zo’n plaat proberen te maken.
Zorg voor twee aparte stapels geschreven media : enerzijds algemene magazines en kranten,
anderzijds een aantal oude nummers van tijdschriften als Woef en Hart voor dieren. (Je vindt die
bij de dierenarts.)
Laat de kleuters nu op een A3-blad een drukke, levendige collage maken met wat voor mensen,
figuren en dingen dan ook, maar – op een uitgekiend plaatsje op het blad – met maar één hond.
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Als de kleuters klaar zijn, mogen ze hun zoekplaten aan elkaar geven en ze laten testen
op hun effectiviteit. Hoe lang duurt het voor hun vriendje de goed verstopte yorkshire terrier vindt ?
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4
Nederlands – 2 Spreken – 2.4 – 2.5
Wereldoriëntatie – 3 Ruimte – 3.1
En verder
– Balletmuziek
Werk met balletmuziek in je klas. Werken als Tsjaikovski’s De Notenkraker en De Schone Slaapster,
Stravinsky’s Le Sacre du Printemps of Pulcinella, Assepoester van Prokofiev … Ze bevatten
heel veel erg bruikbare, hetzij toegankelijke, hetzij zeer expressieve stukken, die eindeloos veel
mogelijkheden bieden in de kleuterklas : van dansen en bewegen tot schilderen, schrijfdans
en tekenen. Als je luistert, zal je versteld staan van het uitnodigende, kindvriendelijke karakter
van de muziek.
Muzische vorming – 2 Muziek – 2.1 – 2.3
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.5
meer lezen
Balotje op ballet / Yvonne Jagtenberg, Leopold, 2010
Brontorina / James Howe, Randy Cecil (ill.) en L.M. Niskos (vert.), Lemniscaat, 2010
Het verhaal van Stippie en Jan / Patsy Backx, Gottmer, 2008
4
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Lestip
4
Mama kwijt
Chris Haughton en J.H. Gever (vert.)
Gottmer, 2011
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Een uiltje knapt een uiltje, in het nest naast zijn mama, en valt slapend uit zijn nest : “Uh-oh !”
Mama uil is zich van geen kwaad bewust, het kleintje heeft geen idee waar mama lief wel mag zijn.
Gelukkig ontmoet het Eekhoorn, die Kleine Uil meegidst naar dieren die misschien wel ‘heel groot’
zijn, ‘puntige oren’ of ‘grote ogen’ hebben, maar geen van allen Uiltjes mama zijn. Gelukkig
zag Kikker ‘met de grote ogen’ een grote moederuil wanhopig zoeken naar haar kleintje …
Een helder en klassiek verhaal, maar vernieuwend en apart wat tekenstijl betreft – warme kleuren
en grappig vereenvoudigde dierenfiguren met zeer sprekende mimiek. Dit boek is een aanwinst
in de boekencollectie van de peuters en driejarigen.
Vertel de kinderen dat je toe bent aan een lekker dutje. Misschien schijnt de zon wel gezellig de klas
binnen of ben je erg moe van de ochtendgym ? In elk geval ga je gezapig op je vertelstoel zitten
en begint aanstekelijk te smakken en zachtjes te snurken. Terwijl je op die manier een ‘uiltje knapt’
– de kleuters weten wellicht niet wat ze zien en gieren het uit – schuif je alsmaar verder van je stoel af,
tot je er effectief afvalt en je van de schok wakker wordt. “Uh-oh !”
Vraag de kinderen wat er gebeurd is, hoe je daar op de grond terechtkomt. Zijn ze ook al eens
uit hun bed gevallen ? En toen ?
En dan komt het verhaal van Kleine Uil.
Verwerkingsactiviteiten
– Kijk zo !
“‘Mama is HEEL GROOT. Zooooo groot !’ zegt Kleine Uil.
‘Ik weet het ! Ik weet het !’ roept Eekhoorn. ‘Kom maar mee …’
‘Gevonden ! Hier is jouw mama !’”
Zo ontspint zich tot drie keer toe de dialoog tussen Kleine Uil en Eekhoorn, met als varianten
“Nee, dat is mama niet. Mama heeft PUNTIGE OREN. Kijk : ZO !” en “Nee, dat is mama niet.
Mama heeft GROTE OGEN. Kijk : ZO !”
Laat de kleuters die stukjes naspelen. Misschien ben jij eerst nog Eekhoorn of Kleine Uil,
daarna is het aan hen. Verwijs bij die stukjes drama telkens uitdrukkelijk naar de platen
uit het boek, zodat ze mama Uil of Beer, Haas of Kikker goed kunnen zien. Herhaal zelf daarbij
altijd letterlijk de woorden van Eekhoorn en Kleine Uil zodat de formules goed blijven hangen.
15 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Verzamel nu ook foto’s of prenten van andere dieren met hun jong. Stel bijvoorbeeld dat Kalfje,
Lammetje, Welpje, Kuikentje … hun mama kwijt zijn. Hoe moeten zij bij Eekhoorn hun mama
beschrijven ? Wat is er typisch aan een koe, schaap, leeuwin, kip … ? En zouden ze dat uitbeelden ?
(Kijk : ZO !)
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2
Nederlands – 1 Luisteren – 1.1
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.4
– Donker en licht
In het boek valt het kleurgebruik heel erg op. Op de boeiende site van de auteur,
www.chrishaughton.com, vind je de hele ontstaansgeschiedenis van het boek, met een heleboel
schetsen en voorontwerpen van zowel de figuurtjes als de achtergronden. Fascinerend om te zien
hoe zo’n op het eerste gezicht eenvoudig prentenboek, heel erg uitgekiend is en stapje voor stapje,
poging na poging tot stand komt.
Zorg dat de kleuters het boek goed hebben kunnen bekijken, van dichtbij. Vervolgens bied je hen
één kleur verf aan, en zwart en wit. Ze mogen mengen en spelen met de lichtere en donkerder
tinten van de basiskleur die je aanbiedt, en op die manier hun eigen boslandschap ontwerpen
in tinten van licht tot donker. Misschien houdt er zich ook wel ergens een beer, een haas
of een kikker schuil, net als in het bos van het boek.
Ga in stappen te werk : laat hen eerst met potlood of stift de golvende lijnen van de boomstammen
tekenen, geïnspireerd op Haughtons bossen. De volgende stap is mengen : vanuit één basiskleur
met zwart of wit tot donkerder of lichtere varianten komen en daarmee telkens tussen twee lijnen
schilderen, zodat al die schakeringen naast elkaar een bos vormen. In een derde stadium
kunnen de kleuters die willen in dat bos de dieren uit het boek toevoegen op hun droge schilderij
met een tint van dezelfde basiskleur – tenminste : hun interpretatie van die dieren.
Voor de allerjongsten is dit hele mengen wellicht een tikkeltje te moeilijk. Hen kan je aan de slag
laten gaan met een donkere en lichte variant van één kleur. Misschien kan jij op voorhand al
grillige lijnen en bochtige boomstructuren voorzien, geïnspireerd door Haughtons illustraties,
die ze vervolgens clair-obscur aanvullen ?
Een ander leuk beeldend idee vind je op diezelfde site (http://chrishaughton.com/glass-owls-andblue-manatees)
: glazen uiltjes met kleurrijke ogen, veren en pootjes.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.1 – 1.3 – 1.4
– Liedje
Uiltje is zijn mama kwijt
Zoekt haar al de hele tijd
Misschien is ze weggevlogen
Ze is groot met grote ogen
’t Is geen kikker en geen beer
Joepie, daar is mama weer !
(Stijn De Paepe)
6
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Leer het liedje aan op de melodie van Ah ! Vous dirai-je, Maman
(Bron : fr.wikipedia.org)
(Bron: fr.wikipedia.org)
Om het liedje aan te brengen kan je uiteraard de prenten uit het boek gebruiken. De afbeeldingen
van Mama Uil, Kleine Uil, Beer en Kikker kan je bijvoorbeeld in kleur kopiëren, uitknippen
en verstevigen om als stokpopjes te gebruiken bij het zingen.
De kleuter die Mama Uil speelt kan zich verstoppen in de klas, terwijl Kleine Uil al zingend
gaat zoeken. De andere kleuters zingen het lied aanvankelijk erg stil en bedeesd, raken dan steeds
geagiteerder en zingen tenslotte luidkeels : “Joepie, daar is mama weer !”
Muzische vorming – 2 Muziek – 2.2 – 2.4 – 2.5
meer lezen
De schoenen van mama / Lucrèce L’Ecluse en Leen van Durme (ill.), De Eenhoorn, 2005
Jules zoekt mama / Annemie Berebrouckx, Zwijsen, 2009
Klein wit visje / Guido van Genechten, Clavis, 2004
Wat nu, Olivier ? / Phyllis Root, Christopher Denise (ill.) en L.M. Niskos (vert.), Lemniscaat, 2003
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Lestip
5
Vliegensvlugge Vlieg
Michael Rosen, Kevin Waldron (ill.) en Koos Meinderts (vert.)
Lemniscaat, 2010
Over het bO ek
Een vliegensvlug vliegje maakt er een sport van om op een dikke dierenkont te gaan zitten.
Daar kunnen het nijlpaard, de olifant en de tijger allerminst om lachen. Maar de vlieg is hen
te snel af en kan telkens ongedeerd wegzoemen.
Dit is een grappig boek voor peuters en de jongste kleuters. De tekeningen van de dieren zijn
erg groot en springlevend. Samen met de vrolijk allitererende namen en klanknabootsingen
zorgt dit voor een verhaal dat de kleintjes probleemloos in de ban houdt.
AAn de sLAg
Aanzet
Kom met een opvallende, grote, zwiepende vliegenmepper de klas binnen en imiteer het vervelende
zoemende geluid van een vette bromvlieg. Zit het denkbeeldige beest achterna in de kring,
waarbij je het gezoem doet stoppen. Je concentreert je om met de mepper raak te slaan,
om van de weeromstuit weer te beginnen zoemen zodra je mepper ergens op belandt : mis poes !
Laat de vlieg ook op de hoofden, knieën, neus van enkele kleuters landen. Loop het beestje
ten slotte achterna tot bij de deur of het raam, waar het je warempel te vlug af is.
Bespreek dit stukje mime vervolgens in de kring. Wat gebeurde er ? Wat voor iets was dat
vliegensvlugge beestje ? Hebben de kleuters ook wel al eens last gehad van insecten die
hetzij ’s nachts, hetzij overdag rond hun kop zeurden ? Wat doen ze dan ?
“Luister nu maar naar wat Olifant, Nijlpaard en Tijger overkwam …”
Verwerkingsactiviteiten
– Stamp ! Boink ! Graai !
De kleurrijke klanknabootsingen van Olifant, Nijlpaard en Tijger in dit verhaal zijn de ideale
aanleiding tot allerlei leuke spelletjes, imitaties en muzische taalmomenten. Zet de klanknabootsingen
daarom dik aan bij het herhaaldelijk vertellen van het verhaal : zo zitten ze al snel
in het hoofd van de kinderen.
Zorg voor een slurf (van mousse bijvoorbeeld), een nijlpaardenstaartje (van touw) en een tijgervelletje
(tijgerprint uit je kleerkast). Maak ook een dun, liefst zo goed als ‘onzichtbaar’, lang touw
vast aan het plafond of boven aan de muur, waaraan je een ‘vlieg’ vastmaakt – bijvoorbeeld
gemaakt van een bolletje klei. Zorg dat je het touw zelf kan bedienen, denk daarbij aan het systeem
van een molentje op de kermis (‘de floche’) : jij zorgt ervoor of een kleuter de vlieg al dan niet
kan aanraken. Misschien zit er al een oogvijs in je plafond gedraaid of je draait er zelf één in.
Door die oogvijs steek je het touw met de vlieg die je dan van op je plaats, ‘flochegewijs’,
kan bedienen. Ofwel neem je een stevig stuk ijzerdraad, maak je aan de ene kant Vliegensvlugge
Vlieg vast en aan de andere een handvatje voor jezelf en laat je op die manier de vlieg van kleuter
tot kleuter zoemen. Ook van op je plaats, als je ijzerdraad lang genoeg is.
18 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

En dan aan de slag ! Eerst ben jij de opperolifant of -tijger of het hoofdnijlpaard en op die manier
geef je aan op welke ‘beestige wijze’ de kinderen met zijn allen achter de vlieg aan moeten.
Ze maken er natuurlijk ook de passende geluiden bij.
Welke dieren zou Vliegensvlugge Vlieg nog zoal kunnen lastigvallen ? Hoe zouden een giraffe,
een zebra, een krokodil … reageren op zo’n vliegenoffensief ? Welk geluid zouden die maken ?
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2 – 3.3 – 3.4
Muzische vorming – 4 Beweging – 4.2
Nederlands – 1 Luisteren – 1.4
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.4
– Slurf, oor, poot
Teken twee vliegenogen op je wijsvinger et voilà, je hebt je Vliegensvlugge Vlieg !
Zeg het speelversje :
Vliegensvlugge Vlieg zoemt in het rond
En hij ziet een/je dikke kont
Vliegensvlugge Vlieg omlaag omhoog
Hij gaat zitten op je … oog
Variaties op de laatste regels :
Vliegensvlugge Vlieg naar achter en naar voor
Hij gaat zitten op je … oor
Vliegensvlugge Vlieg door heel het land
Hij gaat zitten op je … hand
Vliegensvlugge Vlieg van drie, twee, een
Hij gaat zitten op je … been
Vliegensvlugge Vlieg van hier naar daar
Hij gaat zitten op je … haar
Vliegensvlugge Vlieg klas uit, klas in
Hij gaat zitten op je … kin
Vliegensvlugge Vlieg, kijk wat hij doet
Hij gaat zitten op je … voet
Vliegensvlugge Vlieg die is nooit bang
Hij gaat zitten op je … wang
(Stijn De Paepe)
Natuurlijk krijgen de kleuters om beurt zo’n vliegje op hun vinger en overlopen ze zo
de lichaamsdelen – bij zichzelf en bij hun vriendjes – nog een keer op een speelse manier.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.4
Nederlands – 2 Spreken – 2.13
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

– Gewaagde afdruk
Beeldend werken met afdrukken is natuurlijk schering en inslag in de peuter- en eerste kleuterklas,
maar hebben de kleintjes al eens een afdruk van hun … kont gemaakt ? Wellicht nog nooit
en misschien maar best ook. Maar onder jouw begeleiding kan er niet veel mis gaan en
het lichaamsdeel in kwestie is nogal prominent aanwezig in het verhaal. Dus waag het erop !
Vraag aan de ouders of ze een oude onderbroek van hun kleuter kunnen meegeven, waarop
een behoorlijke klad verf geen kwaad kan. Met een grote verfrol en grijze, bruine of oranje verf,
geef je een veeg over de onderbroekenbillen van de kleuters om die vervolgens af te drukken
op een stevig blad dat groot genoeg is voor hun hele ‘achtersteven’. Een goeie verfrol zorgt ervoor
dat er niet te veel verf aan de billen zit. Ze moeten uiteraard wel eerst beslissen of ze olifant,
nijlpaard of tijger zijn. Na de afdruk is het aan hen om de dierenkont te vervolmaken
– de schitterende prenten uit het boek kunnen daarbij helpen. Moeten er nog vlekken op ?
Welke staart hoort eraan ? Je kan hier met ‘mixed media’ werken en stukken wol, touw en stof
voorzien voor de staarten en vlekken. Ze kunnen ook ‘real live’ modder- en zandvlekken aanbrengen.
Hilariteit verzekerd, maar misschien is het wel het beste dat je hiervoor wat assistentie vraagt,
bijvoorbeeld om een slip vol verf in een wip weer uit te krijgen …
Lichamelijke opvoeding – 1 Motorische competenties – 1.26 – 1.30
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.5
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.5
– Aarde, modder, gras
In het boek staat Olifant in de aarde, zwalpt Nijlpaard in de modder en lonkt Tijger in het gras.
Laat die ‘biotopen’ je inspireren tot ontdekbakken/speeltafels die je afwisselend met aarde,
modder, gras vult. Zorg voor miniatuurdiertjes en laat de kinderen hun gang gaan en ontdekken
hoe ze zich verstoppen in de modder of in het gras, hoe ze door de aarde rennen, hoe ze kuilen
maken, rollen, springen … Extra foto’s van wilde beesten in hun biotoop – loerend door
het hoge gras, krioelend door de modder, stofzuigerend door het zand – helpen wellicht.
Vergeet ook de Vliegensvlugge Vliegjes niet.
Lichamelijke opvoeding – 1 Motorische competenties – 1.28 – 1.29
Nederlands – 2 Spreken – 2.10
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.2
WWF-W eetje
Wist je dat er 40.000 spieren in de slurf van een olifant zitten ? En geen enkel bot !
Een olifanten slurf is multi-inzetbaar. De olifant ademt met zijn slurf, maar hij gebruikt de slurf
ook als hand, schop of douche … En zelfs als handige snorkel wanneer de olifant een duik
in het water neemt.
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
20 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Lestip
6
Wat zie je in de zee ?
Conz
Lannoo, 2009
Over het bO ek
Dit is een stripboek voor peuters. Zonder tekst dus, want strips kan je lezen op je eentje en zo
is het met dit kartonboek ook. Het begint aan het ene strand en eindigt op het andere – van vuurtoren
tot windmolen. Daartussen ontmoeten we tal van zeebewoners : de een wordt vlotjes,
en telkens na even schrikken, aan de volgende gekoppeld. Aan het eind zwemmen ze allen samen
vrolijk rond. Tot ze plotsklaps worden opgeschrikt door een bungelende vishaak die uit een boot
komt afgedaald en ze het als de wiedeweerga op een vluchten zetten.
Conz speelt met uitvergrotingen en details en zorgt voor een boek waar peuters en driejarigen
een hele tijd zoet mee zullen zijn.
AAn de sLAg
Aanzet
Breng een blauw laken of een grote, blauwe doek mee naar de kring, spreid het open en leg er
allerlei dingen en dieren op. Doe een oefeningetje ‘Wat zie je in de zee ?’ Tussen de vissen, bootjes,
zwemattributen, ligt bijvoorbeeld ook een schoen, een beer, een brooddoos … Laat de kinderen
verwoorden wat ze wegnemen, tot je alleen nog zee-attributen overhoudt. Laat hen ook benoemen
waar ze die attributen kunnen vinden (op het strand, in de zee …). Hebben ze die zelf al gezien ?
Vertel vervolgens bij de platen in het boek : zo krijg je een opeenvolging van miniverhaaltjes
en dat is voor peuters meestal makkelijker vatbaar dan één langere verhaallijn. Herhaal je vertelsessie
vaak en laat meer en meer interactie en verwoording door de peuters toe. Vertel ook
aan kleine groepjes apart. Voorzie extra visuele ondersteuning : het helpt als ze een vis even
echt zien zwemmen, als ze de vishaak echt zien dalen …
Verwerkingsactiviteiten
– Inktpotje
Conz heeft een erg suggestieve tekenstijl. Mooi voorbeeld daarvan is de dubbele prent
van de inktvis. Op de linkerpagina zie je de inktvis inkt spuwen, in de zes stripvensters
op de rechterpagina kleurt het blauw van de zee steeds zwarter. Daarna gaat het zwart over
in het zwart van de pupil van een volgende vis. Zorg ervoor dat alle kleuters de link tussen
de linker- en de rechterpagina goed begrijpen.
Laat de kleuters gelijkaardig te werk gaan. Je laat hen eerst een zee schilderen – met borstels,
sponsen, hun handen – in verschillende blauwen, groenen, zwart en wit. Toon hen niet enkel
de zee in het prentenboek, maar zorg ook voor een aantal foto’s die de zee onder het wateroppervlak
tonen. Zijn de schilderijtjes opgedroogd ? Dan gaan ze over tot de tweede schilderfase, waarin ze
een inktvis mogen spelen. Je vult een aantal goedkope plastic huishoudhandschoenen
met voldoende zwarte verf, prikt een gaatje in de vingers en knoopt de bovenkant dicht, zodat je
een soort vijfpuntige spuitzak – de inktvis ! – krijgt. De ‘inktvis’ spuit naar believen inkt en maakt
21 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

zo de zee op hun schilderij steeds donkerder en donkerder. Vergeet de schortjes en vloerbescherming
niet !
Laat de kinderen tijdens de opdracht verwoorden wat ze doen, wat de inktvis-handschoen doet,
wat er met de zee gebeurt … Laat ze achteraf vertellen bij hun schilderij. Kunnen ze de link leggen
met het rare inktbeest in het boek ?
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.1 – 1.2
Nederlands – 1 Luisteren – 1.4 – 1.5
– Handversje
Toon de peuters de prent met de twee krabben. Het zou nog leuker zijn mochten ze een echte krab
zien lopen – misschien woon je wel niet ver van de zee of van de visboer ? Vertel aan de peuters
dat krabbetjes niet lopen zoals wij, naar voren, maar naar opzij. Doe het even voor. Kunnen
de kleuters dat ook ? Makkelijk is anders …
Dit inleefoefeningetje is de aanzet voor een handversje. Zet je rechterhand op je knie en
laat je krabbetje van je linkerbeen naar je rechter toe lopen, zijwaarts dus. Zeg ondertussen :
“Krabbetje, krabbetje van opzij”. De kinderen mogen met je meedoen. Na een aantal keer zet je,
als je krabbetje vertrokken is, met je linkerhand een tweede beestje klaar op je linkerbeen,
dat het eerste krabbetje achtervolgt.
Je zegt het volgende versje op :
Krabbetje, krabbetje, van opzij
Krabbetje, krabbetje, daar ben jij
Krabbetje, krabbetje blijf toch staan
Daar komt nog een krabbetje aan !
(Stijn De Paepe)
Hebben de peuters ook twee krabbetjes ? Check het even. Herhaal het versje nu met ieders
twee krabbetjes.
Het wordt nog leuker als de peuters het versje goed beginnen te kennen en je allerlei speelse
variaties op de handbewegingen kan doen. Zo zijn er vlugge en trage krabben, mama- en papakrabben,
luidruchtige en discrete krabbetjes, krabbetjes die over andermans armen, benen,
schouders, rug lopen …
Wil je het echt moeilijk maken ? Dan laat je twee peuters in de kring Krabbetje 1 en 2 zijn :
op handen en voeten zitten ze elkaar zijwaarts achterna.
Lichamelijke opvoeding – 1 Motorische competenties – 1.29 – 1.32
Muzische opvoeding – 3 Drama – 3.4
Nederlands – 2 Spreken – 2.13
– Diep in de zee
Maak van de huishoek een zeeaquarium ! Wat heb je nodig ? Voldoende doorschijnend plastic
en al wat je aan onderzee-attributen kan vinden : speelgoedvissen, duikbrillen, zwemvliezen,
schelpen, opblaasbootjes … Baken de hoek af met een douchegordijn van doorschijnend plastic
dat je versierd hebt met vissen, luchtbellen … Laat de peuters er rustig of lustig rondzwemmen
als vis, inktvis of snorkelaar.
Door de doorschijnende inrichting kunnen geïnteresseerde medepeuters die niet in de hoek
mogen toch van het schouwspel in het zeeaquarium genieten.
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Muzische vorming – 3 Drama – 3.2
Nederlands – 2 Spreken – 2.10
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.2
En verder
– Speelliedje
Dit speelliedje kan je makkelijk gebruiken voor allerlei zintuigspelletjes (tast-, kijk-, kim-,
of uitbeeldingsspelletjes) :
Kijk je mee ?
Wat zie je in de zee ?
Een krab, een boot, een vis ?
Zeg jij maar wat het is !
(Stijn De Paepe)
Zet er een Zwarte Piet Wiedewiedewiet-achtig melodietje onder.
Muzische vorming – 2 Muziek – 2.2 – 2.5
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
– Hoeken
Nog enkele ideeën voor hoekenwerk :
––
Laat de peuters volop experimenteren en voelen in de waterbak. Een visspel
– een hengel en visjes met haakje in het water ronddobberen – hoort daar natuurlijk
ook bij.
––
De platen van Conz nodigen verder uit tot leuke tiktakpuzzels, waarbij je geleidelijk
aan vakjes van een bedekte plaat onthult tot de peuters het zeedier kunnen raden.
meer lezen
Een dagje aan zee / Albertine Germano Zullo, Nieuw Amsterdam, 2008
Met opa naar zee / Stefan Boonen en Marja Meijer (ill.), Clavis, 2008
Naar zee / Ingrid Godon, Lannoo, 2007
O, o, octopus ! / Elle van Lieshout, Erik van Os en Mies van Hout (ill.), Lemniscaat, 2009
Tik tik … wat is dat ? / Rindert Kromhout en Fleur van der Weel (ill.), Leopold, 2007
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

edUCAtieF AAnbOd WWF
WWF geeft tijdens de Jeugdboekenweek niet alleen leuke dierenweetjes bij sommige boeken,
maar heeft ook een eigen educatief aanbod dat je helpt om met je klas de geheimen
van de ecologische voetafdruk, de klimaatverandering en de biodiversiteit te ontrafelen.
WWF vindt het immers belangrijk om mensen al op jonge leeftijd de nodige kennis en attitudes
bij te brengen zodat ze zelf kunnen kiezen voor een duurzame levensstijl. WWF biedt
een hele waaier aan educatieve tools voor het basis- en secundair onderwijs.
Al deze materialen zijn gratis te bestellen op www.wwf.be/school.
De wonderlijke avonturen van een kleine bij / 6 - 9 jaar / Thema : biodiversiteit
Beleef met je leerlingen de meeslepende avonturen van een klein
honingbijtje dat tijgers, zeeschildpadden en bonobo’s ontmoet tijdens
een zoektocht naar haar verdwenen zussen. Deze prachtige kamishibaï
(Japans verteltheater) maakt de bedreigingen voor onze biodiversiteit
begrijpbaar voor jonge kinderen.
Voetzoekers junior / 10 - 14 jaar / Thema : ecologische voetafdruk
Met deze dynamische kit ontdekken de leerlingen spelenderwijs
de geheimen van de ecologische voetafdruk en berekenen ze
de voetafdruk van de klas. Via actiekaarten worden haalbare acties
voorgesteld om de klasvoetafdruk te verkleinen.
In de weer voor het klimaat / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Een uitgebreide lesmap die leerkrachten en leerlingen wil
begeleiden om op school iets aan de klimaatverandering te doen.
Deze ringmap bevat 20 ‘lessen’ over klimaat en biodiversiteit.
Dvd ‘SOS klimaat’ / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Deze dvd met 5 thematische clips over de impact van de klimaatverandering,
4 interviews met klimaatgetuigen en 35 clips van dieren
die hun verhaal ‘vertellen’ vormt de ideale, visuele ondersteuning
tijdens lessen over het klimaat.
24 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

Colofon
Jeugdboekenweek 2012
Dieren
Lestips
Redactie : Ingrid Antheunis, Hedwige Buys, Sofie Daniëls, Miek Driesen,
Katrien Goeman, Stijn De Paepe, Nathalie Serraris en Marit Trioen
Coördinatie en eindredactie : Stichting Lezen
Illustraties : Carll Cneut
Grafisch ontwerp : Kris Demey
isbn 9789077178539
d/2011/9654/4
De lestips voor kleuters werden geschreven door Stijn De Paepe. Hij is germanist en geeft Nederlands
en taalvaardigheid aan studenten Bachelor Kleuteronderwijs van de Gentse Arteveldehogeschool.
Hij combineert een kritische kijk op kinderliteratuur met een grote liefde voor het genre en schrijft zelf
al eens een verhaal of een gedicht voor kleuters. Verder is hij docent aan het Katholiek Hoger Instituut
voor Opvoedkunde waar hij taaldidactiek in de kleuterschool samen met mensen uit het werkveld behandelt.
Jeugdboekenweek 2012 loopt van 10 tot 25 maart. De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen wordt gesubsidieerd door de Vlaamse overheid om te werken aan een betere leescultuur
in Vlaanderen en staat onder de Hoge Bescherming van H.K.H. Prinses Mathilde.
www.stichtinglezen.be
www.jeugdboekenweek.be
V.u. : Majo de Saedeleer, Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen
Quadri
Zwart
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor kleuters

LESTIPS
eerste leerjaar
www.jeugdboekenweek.be
JEUGDBOEKENWEEK
Stichting Lezen presenteert
10 tot 25 maart 2012

Inleiding
Dieren in boeken
Tijdens de Jeugdboekenweek 2012 duiken we recht de wereld en de verhalen van de dieren in. We gooien ons
mensenpak af, trekken voor één keer een bontjas aan, gaan op vier poten zitten en worden dier met de dieren.
We kijken diep in de ogen van onze kat. We voeren gesprekken met de hond. We duiken de struiken in
en zoeken de beestjes op. Kortom : tijdens deze Jeugdboekenweek lezen we om dieren te leren kennen.
Laten we eerlijk zijn : boeken delen vinden we één van de leukste dingen die er zijn. Deze bundel wil je dan ook
uitnodigen om de beestigste boeken naar de klas te halen en om je klas onder te dompelen in een wereld
van verhalen.
Dieren in de klas
Ter gelegenheid van de Jeugdboekenweek 2012 stelde Stichting Lezen samen met een redactie uit het onderwijs
zes boekenpakketten samen. Elk pakket bestaat uit een gevarieerde selectie van zes bijzondere boeken
over dieren, met aandacht voor verschillende genres. Scholen bestellen de pakketten met korting via
www.jeugdboekenweek.be.
Je kan de(ze) boeken aan je klas tonen en voorlezen. Maar er is meer en er kan meer ! Daarom biedt deze bundel
bij elk boek uit de boekenpakketten een uitgewerkte lessuggestie. De lessuggesties volgen allemaal hetzelfde
stramien :
– Aanzet : manieren om het boek te introduceren
– Verwerkingsactiviteiten : tips voor een creatieve verwerking of nabespreking
– En verder : extra – korte – ideeën om met het boek aan de slag te gaan, in de Jeugdboekenweek
óf daarna
Verder noemt elke tip de concrete eindtermen die je met deze activiteiten realiseert.
Speciaal voor deze editie stipt WWF bovendien
enkele boeken aan die perfect passen binnen haar werking.
WWF vertelt er kort bij waarom net deze dieren
in deze boeken zo bijzonder zijn.
2 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Dieren in de bib
Wie boeken zegt, zegt in één adem bibliotheek. Tijdens de Jeugdboekenweek leggen openbare bibliotheken
hun grootste troeven op tafel : ze halen de mooiste kinderboeken uit de kast, ze nodigen auteurs
en illustratoren uit, ze laten klassen op een speelse manier kennismaken met de bib, ze organiseren
voorleesmomenten … Specifiek voor klassen is er ook dit jaar een spel waarbij kinderen op een creatieve
manier de bibliotheek leren kennen. En altijd poot in poot met de boekendieren die in de bib verstopt zitten
– dat spreekt voor zich.
Alle openbare bibliotheken doen mee en tonen zich een gretige partner om – samen met jou – boeken en kinderen
bij elkaar te brengen. Loop dus gerust binnen in je bib om samen plannen te smeden.
Gegevens van de bibliotheek in je buurt vind je op www.bibliotheek.be
Tot slot
Op www.jeugdboekenweek.be vind je alle (praktische) details over deze beestige Jeugdboekenweek.
Vanaf februari komt de website ook voor kinderen tot leven – met boekentips, dierenweetjes, spelletjes …
Maar blader nu vooral snel verder. Snuffel aan de boeken, sleep ze naar de klas en verslind ze met je leerlingen.
En vooral : krijg de smaak te pakken en breek de grenzen van de Jeugdboekenweek open. Want leesplezier
laat zich niet vangen in twee weken !
Veel leesplezier !
De ploeg van Stichting Lezen
3 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Lestips bij bOekenpAkketten
vAn jeUgdbOekenWeek 2012
eerste LeerjAAr
– De duif die niet kon duiken / Edward van de Vendel en Alain Verster (ill.), De Eenhoorn, 2011
– Hip en Pip / Loes Hazelaar en Richard Verschraagen (ill.), Lannoo, 2010
– Job en de duif / Evelien De Vlieger en Noëlle Smit (ill.), Lannoo, 2010
– Raaf, ree, lees je mee ? / Henriette Boerendans, Gottmer, 2011
– Siebe Schaap wil ook een mensje / Kirsten Boie, Philip Waechter (ill.) en Esther Ottens (vert.),
Gottmer, 2010
– Zoo groot ! / Teruyuki Komiya, Toyofumi Fukuda (ill.) en Maartje Beukers (vert.),
De Fontein, 2010
4 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Lestip
1
De duif die niet kon duiken
Edward van de Vendel en Alain Verster (ill.)
De Eenhoorn, 2011
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Vandaag moeten alle jonge duiven ‘afduiken’ : vanuit de dakgoot naast de tafels landen en
een kruimel oppikken. Op de geveltribune zitten de vaderdoffers en moederduiven toe te kijken.
En ’s avonds is er een groot feest. Maar niet voor Telemark ! Hij heeft nog nooit een goede duikvlucht
gemaakt. Met een bang hartje wacht hij zijn beurt af. Telkens als er een nieuwe kandidaat
aan de start staat, wordt hij angstiger. Hij krijgt vast en zeker een nul ! Of toch niet ?
Een grappig verhaal met duiven in de hoofdrol, dat herkenbare problemen voor kinderen brengt.
De illustraties, met fotocollages, zijn stuk voor stuk kleine, nostalgische schilderijtjes.
Maak een kopie van de cover, maar zonder tekst : scan het boek in, verwijder alle tekst en druk af.
Bespreek de tekstloze cover :
– Wie weet waarover het boek gaat ?
– Wat zie je ?
– Welk dier zit op de tak ?
– Waarom denk je dat het een vogel is ?
– Waaraan zie je dat ?
– Welke soort vogel is het volgens jou ?
– Welke titel zou het boek hebben ? Wie bedenkt een titel ?
Neem het boek er nu bij.
– Spreekt de tekening op de cover je aan ?
– Welk gevoel krijg je als je de tekening ziet ?
– Valt er iets bijzonders op aan de cover ?
Vestig de aandacht vooral op de blauwe letters van de titel. Waarom zouden de makers van de cover
die titel beter laten uitkomen dan de tekening, die uit zachte tinten bestaat ?
Nederlands – 2 Spreken – 2.5
In het boek wordt Telemark geconfronteerd met zijn beperkingen. Laat ook de kinderen
een aantal moeilijke opdrachten uitproberen :
– met een lepel in de mond een knikker van punt a naar punt b brengen,
– vogelpik spelen – wie zit in de roos ?,
– een bal aan een touwtje in een netje opvangen,
– een zeepbel terug opvangen zonder dat die uiteenspat,
– een kaartenhuisje bouwen,
– …
5 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Zoek vooral dingen waarin de meeste kinderen niet meteen slagen. Bespreek hoe de kinderen
zich voelen. Wie voelde zich gefrustreerd ? Wie werd boos ? Wie wilde niet meer proberen ?
Wie volhardde wel ?
Lichamelijke opvoeding – 1 Motorische competenties – 1.6
Maak met de kinderen een gevoelsmeter : een lange strook of een ronde schijf waarop ze emotieicoontjes
aanbrengen (een blij, bang, boos en verdrietig gezichtje). Met een splitpen of wasspeld
kunnen kinderen op hun meter aanduiden hoe ze zich voelen. Je kan de gevoelsmeter inzetten
bij de moeilijke opdrachten (zie : hierboven). Ze turven na elke opdracht hoe ze zich voelden.
Hoe verschillen geslaagde van niet-geslaagde opdrachten ? Zoek samen met de kinderen
naar een omschrijving voor het gevoel van ‘slagen’ en het gevoel ‘niet te slagen’.
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.6
Sta nog even verder stil bij ‘iets niet kunnen.’ Kennen ze iemand die àlles kan ? En kennen ze iemand
– bijvoorbeeld een grote broer of zus, een leid(st)er uit de jeugdbeweging – die iets kan wat zij
niet kunnen, bijvoorbeeld zwemmen of autorijden ? Kunnen ze voorbeelden geven van wat ze zelf
(nog) niet kunnen en hoe ze zich daarbij voelen ? Stimuleert hen dat om te blijven proberen
of geven ze liever op ?
Na het voorlezen kom je terug op dit gesprek. Herkennen de kinderen zich in de gevoelens
van Telemark ?
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.6
Verwerkingsactiviteiten
– Voorlezen
Lees het boek voor. Alle kinderen moeten goed kunnen meekijken. Voorzie eventueel extra boeken
en laat de kinderen in groepjes ‘meelezen’ terwijl je vertelt. Lees de vette, groter gedrukte tekst
met meer kracht voor. Wijs hen daar na afloop op. Waarom staan er woorden en zinnen groter
en vetter gedrukt ? Hebben ze iets gemerkt tijdens het voorlezen ?
Herneem de passages waarin de duiven iets moeten doen, moeten presteren. In duo’s bespreken ze
hoe elke duif zich moet voelen. Ze drukken dat uit door een gevoel aan te duiden op de gevoelsmeter.
Bespreek hun bevindingen.
Sta ook stil bij de tekeningen tijdens het voorlezen. Wat zien ze ? Vertellen de tekeningen soms meer
dan het verhaal ?
In het boek staan nogal wat moeilijke woorden. Ga bij een tweede voorleesbeurt na of de klas
alles begrepen heeft door de kinderen het verhaal zelf te laten navertellen bij de prenten. Reageer
op hun verhalen en gebruik daarbij een aantal moeilijke woorden uit de tekst. Begrijpen ze die niet,
dan schrijf je ze op een woordkaart. Met die woordkaarten gaan ze na de tweede voorleesbeurt
aan de slag :
––
Kinderen leggen de woorden aan elkaar uit.
––
De kinderen gaan uitleg vragen aan oudere klassen. Ze kunnen de woorden
samen met de oudere leerlingen opzoeken op internet of in het woordenboek.
Op de achterkant van de woordkaart noteren ze een eenvoudige uitleg of maken ze
een verklarende tekening.
––
De kinderen vragen thuis een ouder, een broer, zus, buurman … om raad.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.1
6 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

– Collage
De illustraties uit dit boek bestaan uit zachte kleuren en vormen. Die sfeer moeten de kinderen
proberen op te roepen met een eigen krantencollage, die ze in groepjes maken.
Bekijk vooraf met de klas de rijke illustraties. Hoe zijn die gemaakt ? Heeft de illustrator enkel
getekend ? Waarvan maakt hij nog gebruik ? Gebruikt hij veel kleur ? Wat voor kleuren gebruikt hij :
zachte of felle ?
Bespreek daarna bij welke belangrijke scènes uit het boek de kinderen een illustratie zullen maken.
Dat doen ze, in groepjes, op een groot blad bruin inpakpapier. Geef de opdracht om enkel
met lijm en de krantenpapiersnippers te werken. Ze kunnen de stukjes kranten sorteren naar druk
(donkerder, lichter, vette koppen of kleine lettertjes), naar grootte, netjes tegen elkaar of op elkaar
geplakt, met meerdere laagjes overeen …
De collage in grijstinten is een perfecte achtergrond om op verder te werken. De groepjes bepalen
welke delen van de collage ze zullen inkleuren (met wasco of waterverf) en welke niet. Ze mogen
maar één of twee details inkleuren – net zoals in het boek. Het overleg stimuleert meteen hun zin
voor samenwerking en hun sociale vaardigheden. Het spreekt voor zich dat ze zich mogen laten
inspireren door de illustraties van het boek zelf.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.5
– Telemark-portret
Laat de kinderen een Telemark-portret maken mét bijpassend kadertje, geïnspireerd door
de illustratie in het midden van het boek waarop foto’s van duiven in kadertjes staan afgebeeld.
Nodig zijn : een rijk en gevarieerd aanbod aan teken- en schildersspullen, verschillende papiersoorten,
-groottes en -diktes, oude kadertjes, foto’s of tekeningen van duiven.
De kinderen wikkelen een aantal laagjes papier-maché rond de randen van hun kader, zodat die
later kunnen worden beschilderd. Laat goed drogen. In de droogtijd maken de kinderen
een portret van Telemark. Ze kiezen zelf hoe ze hem willen portretteren : met wasco, met grijs
potlood, met pen en inkt, geschilderd, met stift en in stipjesstijl (pointillisme), met collage …
Ze houden bij het kiezen van de grootte van hun tekening uiteraard rekening met hun kadertje.
Leerlingen uit de eerste klas kunnen nog niet goed meten en kunnen dus wel wat hulp gebruiken.
Zijn de portretten klaar ? Dan bewerken ze de kader in dezelfde stijl als Telemarks portret.
Kleef de tekeningen met papieren tape aan de achterzijde van de kaders.
– Tentoonstelling
Maak een mooie tentoonstelling met de Telemark-portretten. Hang de kaders dicht bij elkaar op,
presenteer ze op tafels, stel ze op in de zandtafel … Bekijk en bespreek het werk van de kinderen.
Welke kader zouden ze willen meenemen naar huis en waarom ? Hun eigen kader mogen ze
niet uitkiezen.
Neem de prent op de middelste pagina’s van De duif die niet kon duiken erbij. Laat hen hun werk
met dat in het boek vergelijken. Zou de illustrator blij zijn met de tentoonstelling ? Misschien
kunnen ze een foto opsturen, of een uitnodiging voor de tentoonstelling ?
Nodig in elk geval de ouders en andere klassen uit op de tentoonstelling. Koppel dit aan een project
rond kunst en hou een echte vernissage : met een mooie uitnodiging, een hapje en een drankje.
De kinderen zijn de gids en leiden de bezoekers zelf rond !
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.3
7 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

En verder
– Duivendrama
Bespreek met de kinderen de verschillende duiven die in het boek voorkomen. Schrijf ze op bord,
elk met hun karaktertrekken of speciale uiterlijke kenmerken. Zet bij elke duif ook zijn of haar naam.
Laat de kinderen in stilte voor zichzelf uitmaken welke duif ze willen zijn. Roep dan alle X-duiven
naar voren en laat hen hun duif uitbeelden. De anderen kijken en bespreken daarna de verschillen
die ze gezien hebben. Herkennen ze duif X ? Daarna komen alle Y-duiven aan bod.
Wanneer alle duivensoorten aan bod zijn gekomen, trek je naar een grotere ruimte en laat je
de kinderen elk apart (of in kleine groepjes) hun duif verder gestalte geven. Door de bespreking
in de klas kunnen ze hun spel aanpassen of verfijnen. Laat hen daarna de duivenwedstrijd
uit het boek naspelen, elk als zijn type.
Voor wie het groots ziet : maak het decor uit het boek na in de klas, zorg voor de nodige attributen
(medailles, vleugels voor de duiven, een tribune voor de duiven en voor het publiek, inkomkaartjes,
uitnodigingen) en nodig andere klassen uit om te komen kijken. Het toneelstuk brengen
voor de ouders op een open klasdag behoort ook tot de mogelijkheden. Neem het stuk op
met een videocamera en/of maak foto’s. Met de foto’s kan je een fotoalbum voor de boekenhoek
samenstellen.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.6
– Talentrijke Telemark
Laat de kinderen in kosteloos materiaal, of in klei een eigen Telemark knutselen. In de klei
kan je allerlei ander materiaal verwerken : veertjes, rietjes, mozaïeksteentjes … Elk van die Telemarkjes
krijgt een specifieke naam en kan worden ingezet in een bepaalde situatie. Enkele suggesties :
––
Oefen-Telemark kan een symbool zijn voor alles wat kinderen nog niet kunnen.
Dat ‘niet kunnen’ mogen ze ruim invullen : verwijs naar de gesprekken
bij de gevoelsmeter en bij de moeilijke opdrachten. Het moet niet enkel
om cognitieve vaardigheden gaan (schrijven, tellen), ook motorische vaardigheden
(fietsen, zwemmen) of sociale vaardigheden (zorgen voor een vriendje, durven
vertellen wat ze (niet) leuk vinden) mogen aan bod komen. Kinderen schrijven
of tekenen op een zelfgemaakt kaartje wat ze (nog) niet onder de knie hebben
en hangen dat met een touwtje rond de nek van Oefen-Telemark. Wie iets
onder de knie heeft, neemt het kaartje weg en krijgt een medaille.
––
Kampioen-Telemark staat symbool voor alles wat ze kunnen : de medailles
uit de vorige opdracht hangen ze – na een dagje ‘pronken’ – rond zijn nek.
Op die manier blijft Telemark altijd in de klas !
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.3
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.2 – 1.6
8 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Lestip
2
Hip en Pip
Loes Hazelaar en Richard Verschraagen (ill.)
Lannoo, 2010
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Hip is de hond van Eef. Hij geniet van zijn rustige oude dag. Tot Eef een nieuwe pup in huis haalt
en Hips leven een nieuwe wending krijgt. Hip is oud, en Pip de pup is jong. Dus denkt Hip
dat hij weg moet. En dat wil hij niet. Hij zet alles op alles om Pip te doen verdwijnen …
Dit boek heeft alle elementen om eerste lezers aan te spreken : hondentaal, grapjes en sluwe
plannetjes. Maar net zo goed heeft het alle kwaliteiten van een goed voorleesboek.
Kopieer de omslag (cover en achterflap) van het boek. Knip vervolgens alle onderdelen
van de (gekopieerde) omslag uit :
– de naam van de auteur,
– de uitspraak over de illustraties en de naam van de illustrator,
– de titel,
– de prent op de cover,
– de rug van het boek,
– de korte inhoud op de achterflap (met de groene zin erbij),
– de kleine tekening op de achterflap,
– de informatie onderaan de achterflap (de streepjescode en de website van de uitgeverij),
– de technische gegevens die de bib toevoegt aan de omslag (als je het boek leent
van de bibliotheek).
De kinderen krijgen alle uitgeknipte onderdelen. Zelf hebben ze een ringmap of een oud boek nodig,
en plakband. Je toont het boek van Hip en Pip dat ingepakt is. Vertel hen dat ze alle gegevens
hebben gekregen van het nieuwe, nog ingepakte boek, waarmee ze gaan werken
in de Jeugdboekenweek. Op hun map of boek kleven ze de onderdelen waar zij denken
dat ze moeten komen.
De opdracht kan je als partnerwerk, groepswerk of als hoekenwerk laten uitvoeren. Kies je
voor groepswerk, kopieer de omslag dan op A3­formaat en knip daarna de vergrote onderdelen uit.
Geef de groepjes ook een groot boek om de onderdelen op te kleven. Voordeel van groepswerk
is de interactie tussen kinderen. Zelf observeer je, je komt niet tussen.
Is iedereen klaar ? Dan stellen de leerlingen, individueel of in groep, hun boekomslagen voor.
Of je brengt de onderdelen zelf aan op het bord. Boots daarbij een boek na door de zijborden
dicht te klappen : het rechterbord is dan de cover, het linkerbord de achterflap. Ook de kinderen
vouwen hun ontwerp open. Zo kunnen ze makkelijk meevolgen.
9 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Bespreek elk onderdeel :
––
‘Hip en Pip’ : Wat voor tekst is dat ? Hoe staat die tekst gedrukt ? (‘De tekst staat
groot gedrukt. Het is de titel’).
––
‘Loes Hazelaar’ : Dat is een naam van een persoon. Wie zou dat zijn ? Hoe noemen we
zo iemand ? (‘auteur’, ‘schrijfster’). Hoe groot staat de naam gedrukt ? (‘Kleiner
dan de titel, maar toch nog erg groot’).
––
…
Sta stil bij alle onderdelen, ook bij de tekening en de gevoelens die de prent uitstraalt. Bespreek,
indien van toepassing, ook de bibliotheekinfo op het boek. Elk boek uit de bibliotheek heeft
een eigen code, elke bibliotheek deelt zijn boeken in op een bepaalde manier. Waarvoor dient
de streepjescode van de bib, denken ze ? Neem tot slot ook een kijkje op de website van de uitgever
(www.lannoo.com) die onderaan de achterflap vermeld staat.
Stel alle nieuwe boekomslagen tentoon en pak het échte boek uit. Ziet dat eruit zoals ze verwacht
hadden ? Bespreek de afwijkende composities die de kinderen hebben gemaakt voor hun eigen,
nieuwe boek. Kan hun ontwerp ook ? Waarom wel ? Waarom niet ?
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Nederlands – 4 Schrijven – 4.8
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1 – 5.3 – 5.4
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.5
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
ICT – 6
Verwerkingsactiviteiten
– Klasboek
Lees Hip en Pip voor tot en met pagina 23. In dit stukje wordt Pip voorgesteld en beslist Hip
dat Pip weg moet, al weet hij niet hoe. Na het voorlezen van deze passage mogen kinderen reageren.
Daarna lees je pagina 24 tot 35 voor. Daarin voert Hip zijn eerste plannetje uit waarmee Pip
moet verdwijnen. Wat vinden ze van Hips plannetje ? Kunnen ze zelf nieuwe plannen bedenken
om Pip te laten verdwijnen ?
Alleen of samen met anderen mogen ze die ‘verdwijntrucs’ verwerken. Stimuleer hen om de talenten
te bundelen. Suggesties voor verwerking zijn : een nieuw plan van Hip bedenken en uitbeelden,
een stripverhaal maken, kamishibai-prenten maken … De kamishibai zelf, een Japans vertelkastje,
kan je ontlenen in de bib of zelf maken. Meer uitleg daarover staat op :
http://www.steunpuntgok.be/downloads/goktip_kamishibai.pdf
of http://www.abc-web.be/nl/abc-kamishibai.
Alle werkjes worden gepresenteerd in één map : de kamishibai-prenten, de stripverhalen …
Van de toneelstukjes maak je foto’s die ook in de map komen. Je kan kiezen voor één van de mappen
waarop de kinderen de onderdelen van het boek hebben gekleefd. Wat ontbreekt er nog
op dat boek, denken ze ? (‘De namen van alle kinderen van de klas, want zij zijn nu ook ‘medeauteur’
of ‘mede-illustrator’ van dit boek’). Op een blanco strook schrijven de jonge auteurs
hun naam na die van Loes Hazelaar, op een andere blanco strook noteren de illustratoren dan weer
hun naam na die van Richard Verschraagen. Dat wordt dan het nieuwe klasboek.
Zorg er wel voor dat er naast het nieuwe klasboek één map of boek blijft staan met de originele
onderdelen van het boek. Zo blijft het verschil helder voor de kinderen.
Nederlands – 2 Spreken – 2.7
Nederlands – 4 Schrijven – 4.4 – 4.8
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Muzische vorming – 1 Beeld – 1.6
Muzische vorming – 3 Drama – 3.1
Muzische vorming – 4 Beweging – 4.2
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.5
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
– Filosoferen
Lees verder voor. Zo leert de klas de nieuwe plannetjes van Hip kennen. Herkennen ze hun eigen
ideetjes ? Hou een filosofisch getinte nabespreking :
––
Waarom doet Hip dit ? Hoe voelt hij zich ? Begrijpen jullie hem ?
––
Heb jij je ook al eens zo gevoeld ? Heb jij je ook al eens zorgen gemaakt om iets
of iemand nieuws in je buurt ?
Focus daarna op het begrip ‘delen’:
––
Wat kan je allemaal delen ? (‘voorwerpen, ruimte, liefde, aandacht, kennis,
mensen …’).
Stuur zelf het gesprek in een zo breed mogelijke richting zodat de kinderen niet enkel
bij voorwerpen blijven. Laat de kinderen daarna situaties bedenken waarin ze op verschillende
manieren voorwerpen, liefde, aandacht … moeten delen. Vraag bij elke situatie :
––
Hoe zou jij reageren ?
––
Waarvan of van wie kan je reactie afhangen ?
Laat het boek in de klas staan zodat de kinderen er verder kunnen in lezen. Als je merkt dat
de klas erg gegrepen is door het verhaal, kan je elke dag een stukje verder voorlezen.
Nederlands – 2 Spreken – 2.7
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.6
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.1 – 3.2
– Rijmen
Hip hoort niet goed meer, en maakt zo ongewild rijmpjes. Lees onderstaande stukjes voor
en laat de kinderen de rijmwoorden ontdekken :
– “Doe eens lief, Hip” zegt Eef, “Pip is je zus. Niet echt, maar wel een soort van zus .”
“Wat zeg je ? Een soort van mus ?” blaft Hip. (p. 13)
– “Wat moet jij met de krant van Eef ? Eef leest de krant. Jij toch niet ?”
“Neee, ik plas op de krant,” waft Pip.
“Wat zeg je ? Pas jij op de krant ?” blaft Hip.(p. 27)
Daarna mogen ze nieuwe zinnen bedenken, met een slechthorende juf, mama … in de hoofdrol.
Geef zelf eerst een voorbeeld. Wat zou de juf kunnen antwoorden als een kind vraagt : ‘Mag ik
naar het toilet ?’ (‘Wat zeg je ? Wil jij een kroket ?’). En wat zou de moeder kunnen antwoorden
als haar dochter of zoon zegt : ‘Mama ! Ik ben thuis’ (‘Wat zeg je ? Is er een muis ?’).
Laat de kinderen nieuwe situaties bedenken : thuis, in de klas, om het even waar. Is dat te moeilijk
voor hen, dan geef jij hen een eerste zin waarop zij – slechthorend en rijmend – moeten antwoorden.
De antwoordzin moet niet precies hetzelfde zijn opgebouwd als de zin die jij opgeeft. Belangrijk is
vooral dat er twee rijmende woorden inzitten. Dat lukt het best met eindrijm.
Je kan deze opdracht ook in duo’s laten uitvoeren. Daarna spelen ze hun vondsten na voor de klas.
Dit is een opdracht die niet lang hoeft te duren, en die de kinderen beslist leuk vinden.
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 2 Spreken – 2.7
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.5
En verder
– Ik ben een hond
Kunnen honden spreken ? Op welke manier ? Eef begrijpt haar hond door zijn geblaf.
Laat de kinderen duo’s vormen : de ene is het baasje, de ander de hond. De honden mogen
enkel blaffen, geen menselijke gebaren maken. De baasjes raden wat de hond ‘zegt’.
Verzin met de kinderen leuke situaties, bijvoorbeeld :
––
Je moet dringend plassen en je wil dat je baasje de deur open doet.
––
Je bent erg boos want iemand wil je baasje pijn doen en jij wil hem verdedigen.
––
Je wil een knuffel.
––
Je ligt in je mand te dromen over een stout plan.
––
Je bent bang, het dondert.
––
Je bent heel blij want je mag een wandeling gaan maken in het park.
––
…
Je kan deze expressie-oefening ook met de hele klas samen in een grotere ruimte doen. Verdeel
de groep dan in honden (spelers) en baasjes (kijkers) en maak duo’s. Dat neemt de angst weg
(‘Voldoe ik wel ?’), en maakt opbouw en verbetering mogelijk. Voorzie af en toe een moment
waarop de kinderen die dat willen één van hun blafscènes voorstellen voor de groep. De kijkers
raden dan wat het blaffende kind zou bedoelen.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.3 – 3.5
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.4
– Dieren raden
Pip heeft nog nooit een poes gezien. Hip legt het uit. Lees die passage op pagina 40 voor,
vanaf “Ik zie een poes …” tot het einde van de pagina.
De passage is de perfecte introductie voor een spreekoefening. De kinderen, elk apart of
in een groepje, nemen een dier in gedachten. Ze praten er één minuut over zonder de naam
van het dier zelf te gebruiken. Na één minuut mogen de andere kinderen raden. Antwoorden
zoeken ze per twee, in overleg. Ze schrijven de naam van het dier op een briefje of een klein
white board. De briefjes of bordjes gaan tegelijkertijd de lucht in. De spreker of het groepje
sprekers vertelt welke dierennaam de juiste was.
Nederlands – 2 Spreken – 2.6 – 2.7
– Stapmeditatie
Pip beleeft heel wat dingen voor de eerste keer. Zo denkt ze dat ze op water kan lopen. Ze springt
het meer in, zinkt naar beneden en wordt kletsnat. Zonder dat ze het goed beseft, begint ze
te zwemmen. Dat staat te lezen op pagina’s 44 tot 47.
Hetzelfde geldt voor mensen en in het bijzonder voor kinderen. Zijn er dingen die ze onbewust
doen, net zoals Pip ? Wat kunnen ze nu dat ze vorig jaar nog niet konden ?
Doe daarna met de klas een stapmeditatie. Je laat hen rondwandelen en opdrachten uitvoeren,
bij voorkeur in een grote ruimte als de turnzaal. Door de opdrachten beseffen ze nauwelijks
dat ze wandelen. Ze krijgen meer inzicht in hun lichaam en bewegingen, ze worden rustiger
en zijn zich meer bewust van wat ze kunnen.
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Alles over stapmeditatie lees je hier :
http://www.aandacht.be/NL/hulpbronnen_inspiratie.html
Hou je niet van meditatie, leer de kinderen dan gewoon iets verrassends nieuws, bijvoorbeeld
‘schrijven met de voeten’. Laat de kinderen verwoorden wat ze voelen, denken, zien, ervaren …
bij het uitvoeren van de nieuwe opdracht.
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1 – 6.5
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.1 – 3.2
Lichamelijke opvoeding – 1 Motorische competenties – 1.6 – 1.7 – 1.8 – 1.28
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Lestip
3
Job en de duif
Evelien De Vlieger en Noëlle Smit (ill.)
Lannoo, 2010
Over het bO ek
Job kan behoorlijk uit zijn humeur raken, zoals wanneer zijn tand los zit en pijn doet. In de tuin
komt hij Duif tegen, die net zo slechtgeluimd is. Ze is het beu om wedstrijdjes te vliegen
voor haar baas. Maar hij houdt Duifs man vast, dus kan ze er niet vandoor. Job bedenkt een plan
om haar man stiekem te laten ontsnappen.
Een grappig boek dat meegroeit met het leesniveau van eerste lezers (van AVI­1 tot AVI­3).
De dialogen tussen Job en Duif zijn erg pittig, ondanks de beperkingen in taal. De kleurrijke
illustraties maken van dit boek een mooie uitgave.
AAn de sLAg
Aanzet
Vertel de kinderen dat je een boek gaat voorlezen over een brutaal dier. Een dier dat de weg
terugvindt van Spanje tot hier, zonder kaart en zonder de weg te vragen. Een dier dat daardoor
veel prijzen kan winnen, dat heel snel is en in een hok woont.
Schrijf aan bord het eerste deel van de titel van het boek : Job en de …. Laat de kinderen raden.
Geef eventueel de eerste, en als dat niet lukt, ook de laatste letter prijs. Hak het woord desnoods
zoals je dat in de leestechnische les doet. In het buikje van het woord zet je echter niets.
Woord geraden ? Laat de kinderen dan het boek bekijken en reageren. Vinden ze de naam
van de auteur en de illustrator ?
Peil naar hun duivenkennis :
– Wat weet je over een duif ?
– Heb je al eens een duif gezien ? Waar of in welke situatie ?
– Wie kent er verschillende soorten duiven ?
– Wie heeft zelf duiven ? Of wie kent iemand die duiven heeft, een duivenmelker ?
– Zou jij een duif willen ?
En kunnen ze raden waarover het verhaal zal gaan, nu ze de titel kennen ?
Verwerkingsactiviteiten
– Boos (p. 10-15)
Lees na het inleidende kringgesprek uit de aanzet meteen het eerste stukje voor : BOOS (p. 10­15).
Laat de kinderen reageren.
– Wat denk je nu over die duif ?
– Wat kan wel, wat niet in het echt ? (‘De duif uit het verhaal kan praten. Een echte
duif kan dat niet’).
– Kunnen dieren ook boos zijn of niet tevreden ? Hoe zie je dat ? Kan je dat ook
aan de tekeningen zien ?
14 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

––
Zie je ook aan mensen hoe ze zich voelen ? Hoe ?
––
Toont iedereen op dezelfde manier dat hij boos of ontevreden is ?
––
Waar voel jij je boosheid zitten in je lichaam ?
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.2
Wereldoriëntatie – 4 Maatschappij – 4.8
– Eigenschappen
In datzelfde stukje BOOS (p. 10-15) lees je dat de duif graag benen wil, om mee te lopen.
Welke andere eigenschappen heeft de duif ? Wat zijn eigenschappen eigenlijk ? En kunnen ze
de eigenschappen van enkele andere dieren opsommen ?
Je kan op twee manieren te werk gaan :
––
Neem een foto van elk kind, print de foto’s uit op A4-formaat. Of laat de kinderen
zelf een foto van elkaar nemen – zorg ervoor dat ze volledig, van kop tot teen,
op de foto staan. Eventueel zorg je naast foto’s in vooraanzicht ook voor profielfoto’s.
Op hun foto brengen ze diereneigenschappen aan die ze zichzelf het liefste
wensen : een dikke vacht (om het in de winter altijd lekker warm te hebben), een staart
(om mee aan een boomtak te bengelen), vleugels (om te vliegen), vinnen (om snel
te kunnen zwemmen) …
––
Je laat de kinderen een nieuw dier bedenken. Dat dier bezit alle favoriete eigenschappen
van verschillende dieren samen. Bijvoorbeeld : een vliegende giraf
met een lange staart waarmee hij in de boom kan hangen.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.6
Wereldoriëntatie – 2 Techniek – 2.15
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.5
– De duif heet …
Lees het stukje NAAM op pagina’s 96 tot 99 voor.
––
Wanneer geef je een dier een eigennaam en wanneer gebruik je een soortnaam ?
Wanneer zeg je bijvoorbeeld ‘hond’ en wanneer noem je een hond ‘Loebas’?
Leg eventueel uit wat een soortnaam (en wat een eigennaam) is en laat ze enkele
voorbeelden opsommen.
––
Is de duif (die Druifje heet) tevreden over haar naam ? Begrijp je dat ?
Laat de kinderen in kleine groepjes een nieuwe naam bedenken voor de duif. De naam moet wel
bij haar passen.
Tijdens het overlegmoment leg je even alles stil en lees je het stukje BOL op pagina’s 112 tot 115 voor.
Hier voeren de duiven zelf een discussie over een nieuwe naam voor Druifje. Misschien willen
de kinderen nu wel een andere richting inslaan ? Geef ze opnieuw even bedenktijd. Nadien laat je
hen per groepje de naam voorstellen en uitleggen waarom die naam bij de duif past. Tot slot lees je
het einde van het verhaal voor : HAP (p. 116-121). Daarin wordt een nieuwe naam voor de duif
gekozen : Diva. Zijn ze het met de keuze eens ? Wat is een ‘diva’? Ze zoeken de betekenis op
in het woordenboek of op internet.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
ICT – 6
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

– Ik heet …
Laat elk kind vragen aan zijn ouders waarom hij of zij precies die voornaam kreeg. Leg in de klas
ook een voornamenboek. Zijn ze tevreden met hun naam ? Waarom (niet) ?
Daarna mag iedereen een nieuwe naam kiezen. Geef hen voldoende tijd – de opdracht kan je ook
in hoekenwerk of contractwerk opnemen. De nieuwe naam schrijven ze in het midden van een blad.
Dat doen ze in kleuren of op een manier die bij die naam past. Daarna maken ze een woordenweb
rond de naam : woorden die ze associëren met de naam, of met henzelf. Kinderen die liever tekenen,
mogen dat ook.
Het kan zijn dat kinderen het moeilijk vinden om een nieuwe passende naam te vinden
voor zichzelf. Soms nemen kinderen ook de naam van een vriendje, of zijn er een heleboel kinderen
die dezelfde naam kiezen. Je kan daarom ook nieuwe namen laten bedenken bij dierensoorten.
Daarvoor kan je de boeken Raaf, ree, lees je mee ? of Zoo groot ! gebruiken (zie : Bibliografie).
Per twee kiezen de kinderen een dier uit, en geven het een passende eigennaam. De naam wordt
groot en dik op een A4-blad geschreven. Schrijven en inkleuren van de naam doen ze zó
dat ze iets verklappen over het dier. Zo kleuren ze bijvoorbeeld de letters van de nieuw verzonnen
eigennaam voor een tijger in met zwartoranje strepen. Sta open voor nieuwe ideeën van de kinderen.
Zie je niet meteen een duidelijke link, laat de kinderen het verband dan verduidelijken. Vaak zijn het
net de denkers die met verrassende links afkomen.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1 – 4.8
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.6
Leren leren – 2
En verder
– Praatstoel
Lees het stukje RUI (p. 22-27) voor. Wat komt Job allemaal te weten over de duif ? (‘Ze verliest
elk jaar haar pak. Dan is ze in de rui.’) Willen ze nog meer weten over de duif ? Dan mogen ze
in hun vrije (lees)tijd het boekje lezen : daar staat heel wat meer in over duiven.
Zeg dat je ook wat te weten wil komen over andere dieren. Plaats een stoel vooraan in de klas.
Daarop komt een kind te zitten dat zich inleeft in een dier naar keuze. De andere kinderen mogen
het dier interviewen. Laat eerst de kinderen aan bod komen die zichzelf spontaan aanbieden.
Ze vertellen eerst welk dier ze zijn, daarna kan het interview beginnen. Je kan kinderen ook
in groepjes van twee of drie op de stoel(en) laten plaatsnemen. Niemand is verplicht : wie niet
op de stoel durft te zitten, is misschien wel een goede vragensteller en is net zo goed betrokken.
Door deze werkvorm gaan kinderen zich automatisch inleven in de leefwereld van dieren.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 2 Spreken – 2.2 – 2.6
– Pleidooi
Lees het stukje ROEKOE voor (p. 82-87). Job wil de duif houden. Hij houdt een pleidooi en pakt
dat goed aan. Laat de kinderen nu zelf een pleidooi bedenken voor een dier. Je kan de opdracht
op verschillende manieren uitwerken :
––
Je laat kinderen de keuze om individueel of met meer voor een dier te pleiten.
Vooraf laat je alle positieve punten kort noteren in een woordweb.
––
Je werkt met een binnenkring en buitenkring, een soort van speeddaten. Je maakt
twee kringen in de zithoek. De binnenkring zit in het midden en kijkt naar een kind
in de buitenkring. Kort vertellen eerst de kinderen van de binnenkring welk dier ze
6
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

zouden willen hebben en waarom. Daarna is de buitenkring aan de beurt. Na ongeveer
drie minuten laat je een belletje rinkelen en schuift de binnenkring één plaatsje op
naar rechts. Doe dit enkele keren zodat de kinderen verschillende verhalen horen
en hun eigen verhaal een aantal keer opnieuw kunnen vertellen.
––
Je kan de klas ook indelen in groepen. Elke groep krijgt een dier toegewezen.
Ze pleiten om beurten voor de klas om het dier te mogen houden. De overige
leerlingen spelen de ouders en mogen kritische vragen stellen. Bespreek vooraf
met de kinderen wat je onder ‘kritische vragen’ verstaat.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 2 Spreken – 2.2 – 2.6
Bibliografie
Raaf, ree, lees je mee ? / Henriette Boerendans, Gottmer, 2011
Zoo groot ! / Teruyuki Komiya, Toyofumi Fukuda (ill.) en Maartje Beukers (vert.), De Fontein, 2010
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Lestip
4
Raaf, ree, lees je mee ?
Henriette Boerendans
Gottmer, 2011
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Tijdens een kampeertrip ontdekte Henriette Boerendans een heleboel inlandse dieren : de mol,
de vos, de das, de mus, de kat, de raaf en de ree … Over die dieren schreef ze korte tekstjes
met verrassende, niet­alledaagse weetjes. Die vond ze in boeken, maar ook door vragen te stellen
aan dierenverzorgers.
Beginnende lezers kunnen de zorgvuldig uitgekozen dierennamen – die meestal bestaan uit
drie letters – zelf vlot lezen ; gevorderde lezers kunnen met de teksten aan de slag. De mooie
houtsneden geven dit boek een kunstig tintje.
Scan de prenten in en projecteer ze, of toon het boek in de kring. Elke prent stelt een dier voor.
Kunnen ze raden om welk dieren het gaat ? Gaat dat makkelijk ? Hoe komt dat ? (‘Het zijn geen
vreemde dieren. Alle dieren komen in België voor.’)
Misschien geven de kinderen aan dat de dieren en hun omgeving geen waarheidsgetrouwe kleuren
hebben. Gebeurt dat niet spontaan, ga dan zelf dieper op de prenten in :
– Zijn de afbeeldingen in dit boek foto’s ?
– Hoe heeft de illustrator ze gemaakt ? (Ga er niet te diep op in, dat komt later nog
aan bod).
– Spreken de prenten je aan ? Waarom (niet) ?
Laat de cover bekijken :
– Wat is de titel ?
– Wat valt er op aan de titel ? Welke letters komen er vaak in voor ?
– Er staat maar één naam op het boek. Wie zou het zijn ? De auteur ? De illustrator ?
Ga daarna naar de website van Henriette Boerendans : www.boerendans.com. Bij de rubriek
‘Kinderboeken’ lees je hoe het boek ontstond en hoe Boerendans niet alleen de tekst schreef,
maar ook de prenten maakte.
Als afsluiter kan je de prenten bedekken en de kinderen het woord op de andere pagina laten lezen.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
ICT – 6
18 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
– Dierenquiz
Verdeel de kinderen in groepjes. Geef elk groepje een klein whiteboard of een invulblad. Kies
een dier uit zonder de naam te vermelden en lees de tekst bij dat dier voor. De dierennaam
in kwestie vervang je telkens door ‘mmm’. De kinderen vullen telkens in om welk dier het gaat.
Na elke ronde laat je de afbeelding zien en de naam van het dier. Weten ze zelf nog meer
over dat dier ? En wat zijn ze te weten gekomen dat ze nog niet wisten ?
Kies hooguit vijf dieren uit. Zo prikkel je de kinderen om zelf verder te lezen over de andere dieren.
Dezelfde opdracht kunnen kinderen zelfstandig herhalen in het hoekenwerk. Het ene kind
leest de tekst voor, het andere kind raadt om welk dier het gaat.
Haal ook andere informatieve boeken in de klas over de dieren die in het boek voorkomen
en geef de kinderen de kans om hierin te ‘snuffelen’ (zie : Bibliografie).
Nederlands – 5 Strategieën – 5.3
– Klasdrukkunst
De afbeeldingen in dit boekje zijn een uitstekende introductie op een activiteit rond druktechnieken.
De kinderen brengen stempels mee, om het even welke (bijvoorbeeld oude stempels die gebruikt
werden om stoffen te bedrukken). Laat hen voelen aan de stempels. Wat merken ze ?
Geef hen daarna enkele gewone voorwerpen. Welke vorm krijg je als je met die voorwerpen drukt ?
De verfafdruk van een tennisbal of een voetbal bijvoorbeeld geeft slechts een puntje, in plaats van
een mooie ronde. Hoe komt dat, denken ze ?
Verwijs naar Boerendans’ houtsneden. Op haar website lees je er meer over en kan je een diashow
van de houtsneden opstarten.
Daarna is het aan de kinderen om verschillende druktechnieken te ontdekken :
––
De kinderen stempelen dierennamen met letterstempels (bijvoorbeeld met de
handige Linkprint-stempeldozen). Heb je geen letterstempels, zet dan een oude
typmachine in de klas waarop de kinderen tijdens vrije momenten, hoekenwerk of
contractwerk naar hartenlust kunnen typen. Voor kinderen is het fijn om te zien hoe
elke letter letterlijk op het papier gedrukt wordt. Laat de typmachine langere tijd in
de klas staan. Ook voor andere opdrachten kunnen ze die gebruiken : een titel bij een
tekening bedenken en uittikken, een woordenrijtje tikken voor de taalles, een tekstje
overtikken. Voorzie een A4-bakje met papier, bij voorkeur verschillende soorten
(kladpapier, gekleurd tekenpapier, kalkpapier …). Zo kunnen ze experimenteren.
––
De kinderen snijden een vormpje uit in een aardappel en stempelen het daarna
op papier. Opletten geblazen voor ongelukken met scherpe mesjes. Gebruik
desnoods een gewoon mes.
––
Ook met oude fietsbanden, zowel met buiten- als binnenbanden kan je makkelijk
aan de slag. (Vraag je fietshandelaar om gratis oude exemplaren). De kinderen snijden
een vormpje uit de band en kleven het op een blokje hout. Zo heb je voor jaren
herbruikbare, handige stempels.
––
Zelfs restjes isolatiemateriaal zijn prima drukmateriaal : uit de zachte, gele of
lichtblauwe isolatie-platen (PU) kan je makkelijk vormen snijden, maar je kan
de platen ook inkerven.
––
Wees creatief. Kinderen mogen ook zelf (natuurlijke) stempelvormen zoeken
en meebrengen, zoals een oude blokkendoos bijvoorbeeld.
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

––
Naast stempelen – een traditioneler drukvorm – kan je kinderen ook vormen
en knipsels laten kopiëren. Een kopieerapparaat werkt met lichtdruk. In dat geval
kan je enkel zwart-witafdrukken maken die ze kunnen inkleuren.
––
Een andere druktechniek is monotype. In de lestips Makkelijk Lezen (Lestip 3 :
‘Een vink zegt sus’) vind je hierover meer uitleg.
Daarna is het aan de kinderen zelf. Laat hen een prent maken van een dier, enkel door vormen
te drukken en met elkaar te combineren tot een dier naar keuze. Potloden en stiften gebruiken
is in deze opdracht verboden.
Laat de kinderen steeds inkt of verf op waterbasis gebruiken, zodat ze zonder gevaar voor
onuitwisbare vlekken kunnen stempelen. Zorg voor schortjes. Hang de prenten omhoog.
Herkennen ze elkaars dieren ? Wat vinden ze nu van de prenten in het boek ? Ze zullen beslist
meer bewondering krijgen voor Boerendans’ houtsneden.
Kinderen die graag schrijven kunnen nadien een (informatief) stukje bij hun dierenprent typen –
eventueel als steloefening. Ze kunnen over hun eigen ervaringen met het dier schrijven, of leuke
weetjes opzoeken in extra boeken over dieren die jij voorziet. Je kan hen ook laten praten
met dierenverzorgers om informatie te verzamelen, net zoals Henriette Boerendans deed.
Dat kan een professionele verzorger zijn, maar ook een klasgenootje, een buur of familie.
Je kan de klas voor deze activiteit ook opdelen : de ‘illustratoren’ drukken een dierenprent,
de ‘auteurs’ zorgen voor de tekst bij de prent.
Wiskunde – 3 Meetkunde – 3.2
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.1 – 1.3
En verder
– Wie is het ?
Maak zelf een ‘Wie is het’-spel. Kopieer de miniatuurversies van de dierenafbeeldingen
op pagina’s 6 en 7 drie keer. Knip de drie identieke reeksen prenten uit. Bij twee reeksen bevestig
je onderaan elk prentje een wasknijper. Zo blijven de prenten makkelijk rechtop staan.
Speel in kleine groepjes (of duo’s). Plaats twee banken tegenover elkaar. De kinderen zetten elk
een reeks prenten met wasknijper rechtop voor zich op de bank. Het spreekt voor zich dat ze
elkaars prenten niet mogen zien. De derde reeks uitgeknipte prenten, zonder wasknijper,
leggen ze omgekeerd in het midden van de twee banken. Elk groepje trekt een prent uit
de omgekeerde stapel. Die zetten ze ook rechtop voor zich, met een wasknijper. Zo kunnen ze
tijdens het spel onthouden welk dier ze getrokken hebben.
De groepjes moeten nu om ter snelst raden welk dier de tegenpartij heeft getrokken. Dat doen ze
door om beurt een ja-neevraag te stellen. Luidt het antwoord op de vraag ‘Heeft het dier vier poten ?’
‘Ja’, dan leggen de kinderen alle dieren die géén vier poten hebben neer. Schiet er na enkele
gerichte vragen maar één dier meer over, dan stellen ze de eindvraag : ‘Was jullie dier de / het …
(naam dier) ?’ Het groepje dat als eerste de juiste dierennaam raadt, is gewonnen.
Je kan ook een memoryspel maken met zowel de prenten als de dierennamen.
Nederlands – 2 Spreken – 2.2 – 2.7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

– E-post
Op haar site staat te lezen dat Boerendans wel twee weken tot een maand aan één houtsnede werkt.
Je kan de kinderen een e-mail laten sturen naar Henriette Boerendans (doorklikken op ‘Contact’)
om nog meer te weten te komen. Laat hen vertellen over hun eigen ervaringen met drukkunst,
en laat hen vragen stellen. Bijvoorbeeld hoe ze precies te werk gaat, wat ze het leukst, het meest
vervelend, het moeilijkst … vindt aan de houtsnedetechniek. Stuur enkele scans van het werk
van de klas mee.
ICT – 5 – 6 – 8
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.3
– Zo slim als … een varken
Lees het stukje over de pauw voor. Breng daarna het gezegde ‘zo trots als een pauw’ aan.
Hoe zou een trotse pauw lopen ? Kunnen de kinderen ook zo lopen ?
Hang daarna alle dierenafbeeldingen uit het boek aan bord. Bij elke prent mogen de kinderen
één adjectief zoeken dat ze met het dier associëren. Wellicht kiezen ze dan voor de hand liggende
associaties. Schrijf alle adjectieven door elkaar op het bord. Daarna noteer je de vergelijking
‘zo … als een …’.
Nu gaan de kinderen opnieuw aan het associëren – een adjectief aan een dier koppelen –
maar ze moeten zich wel baseren op wat ze hebben gelezen over de dieren in het boek. Zo schrijft
Henriette Boerendans over het varken dat het een erg slim dier is. De vergelijking ‘Zo slim
als een varken’ ligt dan voor de hand. Dergelijke vergelijkingen zijn meteen veel frisser dan
de klassieke associaties als ‘Zo trots als een pauw’ of ‘Zo sluw als een vos’.
Je kan deze opdracht ook inbrengen als hoekenwerk of contractwerk. Een leuke afsluiter kan zijn
om de nieuwe associaties als aanzet voor een drama- of een bewegingsopdracht te gebruiken.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.4
Bibliografie
Beestenbaby’s : het grote kijkboek / Béatrice Fontanel en Karel Verleyen (vert.), Biblion, 2004
De geïllustreerde dierenatlas / Virginie Aladjidi, Emmanuelle Tchoukriel (ill.)
en Tjitske Veldkamp (vert.), Nieuw Amsterdam, 2010
Dieren uit de kunst / Claire d’Harcourt en L.M. Niskos (vert.), Lemniscaat, 2002
Kijk, wat een dierenrijk ! / Stéphanie Ledu en Gemma van Leeuwen (vert.), Clavis, 2005
Mus / Hans Post, Kees Heij en Irene Goede (ill.), Lemniscaat, 2006
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Lestip
5
Siebe schaap wil ook een mensje
Kirsten Boie, Philip Waechter (ill.) en Esther Ottens (vert.)
Gottmer, 2010
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Zoals ieder kind een huisdier wil, wil Siebe Schaap een huismensje. Hij krijgt er eentje voor
zijn verjaardag. Eten geven, hok verschonen, knuffelen en het mensje uitlaten : Siebe Schaap
heeft het er druk mee. Wanneer Karlijn Kalf hem aanmoedigt om het mensje zonder leiband
uit te laten – het huismensje is toch tam ? – gaat het mis. Siebe Schaap schakelt zijn ouders
en zijn dierenvrienden in om het weggelopen mensje te zoeken …
De omkering in dit prentenboek – een mens als huisdier, een huisdier als baasje – is een originele
benadering van een alledaags thema. Met grappige, stripachtige tekeningen.
In een kringgesprek laat je de kinderen aan het woord die een huisdier hebben : welk huisdier
hebben ze, hoe heet het, welke verzorging heeft het nodig ? Laat de andere kinderen meedenken
en aanvullen wat ze weten over de huisdieren die aan bod komen. Noteer de genoemde dieren
aan bord, en schrijf ook op welke verzorging ze nodig hebben.
Kinderen die geen huisdier hebben, kunnen vertellen of ze er graag één zouden hebben en welk,
of kunnen vertellen waarom ze er geen krijgen.
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
Laat de kinderen een tekening maken van het huisdier dat ze graag zouden hebben. Alle dieren
kunnen, ook de niet voor de hand liggende ! Dat bereidt hen meteen voor op het fantasieverhaal
dat je vertelt. Voorzie voor de tekenopdracht voldoende fotoboeken over dieren (zie : Bibliografie).
Ze helpen kinderen bij het tekenen. Als je de kinderen een tekening op hetzelfde formaat laat
maken, kan je die later als memorykaartjes gebruiken (zie : verder).
Hang alle tekeningen omhoog, voor de rest van de Jeugdboekenweek. Dat kan de fantasie
van de kinderen prikkelen of hen nieuwe ideeën geven. Moedig de kinderen aan om elkaars werk
te respecteren en te waarderen.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.6
Laat de kinderen de cover van het boek zien. Ideaal is het als je hem kan inscannen. Stel vragen :
– Wat zie je ?
– Welke titel heeft het boek ?
– Wie heeft het geschreven ?
– Wie zorgde voor de illustraties ?
– Welk dier staat er op de cover ?
– Wat is de naam van het dier ?
– Wat is een mensje ?
22 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

––
Waarom zit het mensje in een kooi ?
––
Waarover zou het boek gaan ?
––
Denk je dat wat er in dit boek staat echt kan gebeuren ?
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
Lees de achterflaptekst voor. Willen ze nog meer van het verhaal horen ? Lees het volledige verhaal
voor. Belangrijk is om de spanning die in het boek voelbaar is, over te brengen bij de kinderen.
De verwachtingen en gevoelens van Siebe mag je goed in de verf zetten. Laat bij de bespreking
af en toe stiltemomenten toe. Kijk rond en voel wat er leeft in de groep, en speel erop in.
Verwerkingsactiviteiten
– Prenten
De prenten digitaal vergroten biedt voordelen voor de klassikale bespreking. Hieronder volgen
enkele suggesties om de illustraties te bespreken.
Op pagina 6 vind je een heel gedetailleerde prent van een aantal dieren die hun huismensje
bij zich hebben. Elk dier is anders, elk dier heeft ook een ander mensje :
––
Welk mensje hoort bij welk dier ?
––
Waarom denk je dat ? Hoe zie je dat ?
––
Kan je het mensje beschrijven ?
––
Zijn de mensjes ‘vrouwtjes’ of ‘mannetjes’? (Die benamingen sluiten beter aan
bij het verhaal dan ‘meisjes’ en ‘jongens’.)
Je kan het ook – aan de hand van de prent op pagina 10 – hebben over de manier waarop Siebe
zijn mensje te eten geeft. Bij de prent op pagina 11, waarop Siebe zijn mensje verzorgt, kan je
de link leggen met hoe de kinderen hun dieren verzorgen. Sta ook stil bij goede intenties
om voor dieren te (blijven) zorgen.
Met de grote prenten vol dieren op pagina’s 21 en 22 kan je via groepswerk of contractwerk
aan de slag. Je kan hoeveelheidsbegrippen als ‘meer-minder’, ‘groot-klein’, ‘evenveel’, ‘eentje meer’,
‘eentje minder’ … inoefenen ; je kan dieren oplijsten en turven ; poten tellen … Stel concrete vragen
die met hulp van de illustraties kunnen worden opgelost :
––
Hoeveel koeien zie je op de prent ?
––
Hoeveel konijnen tel je ?
––
Hoeveel konijnen zijn er meer dan koeien ?
––
Welke dieren zijn groot ?
––
Welke dieren zijn klein ?
––
Hoeveel (soorten) dieren tel je op de grote prent ?
––
Welke dierensoort komt het meest voor op de prent ?
––
Welke dierensoort komt het minst voor op de prent ?
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
Muzische vorming 1 – Beeld – 1.6
– Alliteratie
In het boek hebben alle dieren een (eigen)naam die begint met de eerste letter van hun soortnaam :
Siebe Schaap, Karlijn Kalf, Heiko Hond … Zoek nu met de kinderen voor elke letter van het alfabet
een dierennaam en verzin er een passende eigennaam voor met dezelfde beginletter.
Neem er opnieuw de memorykaartjes bij die de kinderen eerder tekenden als aanzetopdracht.
Geef hen een tweede kaartje. Daarop schrijven ze de allitererende dierennamen die ze gepast
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

versieren. Leg de kaartjes alfabetisch en zoek welke dieren of letters ontbreken. Zo oefen je
het alfabet op een prettige en speelse manier in. De kinderen die snel werken en willen, maken
de ontbrekende kaarten. De kaarten kan je later als memoryspel gebruiken.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1
– Filosoferen
In dit boek houden dieren ‘huismensjes’: een uitstekende aanleiding om over de achterliggende
realiteit (de verhouding tussen mensen en huisdieren) te filosoferen.
––
Ken je dieren die in een kooi gehouden worden ?
––
Waarom zitten die dieren in een kooi ?
––
Zouden die dieren even goed buiten hun kooi kunnen leven ? Wat zou er dan gebeuren ?
––
Vinden die dieren het fijn in hun kooi ? Kunnen die dieren dat zeggen of laten merken ?
Luisteren mensen daarnaar ? Waarom (niet)?
––
Hoe zou het mensje zich voelen in zijn kooi ?
––
Zou jij graag in een kooi zitten ?
––
Zou jij graag een huismensje zijn van een dier ? Van welk dier wel en van welk dier niet ?
––
Hoe zou het zijn als dieren de baas zouden zijn ?
In de bibliografie (zie: verder) staan, ter inspiratie, heel wat meer (prenten)boeken die een verhaal
vertellen vanuit het perspectief van een huisdier.
– Parcours voor mensjes
Maak in de bewegingsruimte een parcours met matten, banken, trapjes, buizen … Deel de groep in
in dieren en huismensen. Laat de mensjes oefeningen doen op het parcours. Zoals honden
naar de hondenschool gaan, gaan deze mensjes naar de mensenschool. Welk mensje kan
het parcours volledig correct afleggen ? Maak kaarten met opdrachten voor het parcours. Laat ze
oplopen qua moeilijkheidsgraad. Naast een mensje loopt een andere kind, zijn baasjesdier,
dat controleert of de opdracht juist werd uitgevoerd.
Lichamelijke opvoeding – 1 Motorische competenties – 1.6 – 1.7 – 1.8 – 1.28
En verder
– Dierenmaskers
Laat de kinderen een masker knutselen van het dier dat ze graag willen hebben. Maskers kunnen ze
eenvoudig maken : getekend op papier, geschilderd op karton, met een papieren zak, of met kippengaas
en papier-maché … Met het masker op, brengen ze ‘iets’ over dat dier (een tekst, gedicht,
lied …). Bied ter inspiratie gedichten, boeken, liedjes aan.
Je kan de kinderen ook in een stoet door de school laten trekken. Elk dier, herkenbaar door
het masker en extra (al dan niet zelf gemaakte) attributen, loopt met zijn mensje aan de leiband.
Ook voor de mensjes kan je bepaalde eigenschappen afspreken : een speciaal ‘loopje’, een specifieke
houding of gelaatsuitdrukking. Het is altijd prettig om de rest van de school te laten zien
dat jouw klas meedoet met de Jeugdboekenweek !
Muzische vorming – 3 Drama – 3.3
– Dieren verzorgen
Je kan met de kinderen stil staan rond ‘goed zorgen’ voor de huisdieren. Wat houdt het verzorgen
van dieren in ? Hoe verzorg je dieren het best ? Verzorgingstips opzoeken kunnen de kinderen
op internet, of in ‘weetboeken’ in de bibliotheek.
4
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Je kan per dier steekfiches maken met korte eenvoudige vraagjes en die via contractwerk
laten oplossen.
Nederlands – 1 Spreken – 1.9
Nederlands – 4 Schrijven – 4.6
– Luisterhoek
Geef het boek een plaats in de klasbibliotheek en – voor een nog langer leven – in de luisterhoek.
Spreek de tekst in, laat een belletje het einde van elke bladzijde aankondigen. Met een koptelefoon
beluisteren de kinderen jouw ingesproken tekst, terwijl ze het boek doorbladeren. In de loop
van het eerste leerjaar lukt het ze wellicht steeds beter om almaar meer woorden te herkennen.
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
– Als ik nou een hondje mag
‘Lieve snuit’ is een gedicht uit Hou van mij van Ted van Lieshout (voor de referenties van de bundel,
zie : Bibliografie ; voor de volledige tekst van het gedicht, zie : Jeugdboekenweek 2011, thema Geheim,
Lestips eerste leerjaar). Lees het voor en bespreek op een eenvoudige manier de kenmerken
van poëzie : de rijmende tekst, het lekker lopende ritme, de herhaling …
De tekst heeft een verrassende wending : een hondje krijgen lukt niet, een nijlpaard wel. Bespreek
met de leerlingen het grappige, het onrealistische van dit gedicht. Hoe zou het zijn om een nijlpaard
thuis te hebben :
––
Hoe zou je een nijlpaard moeten verzorgen ?
––
Waar kan je een nijlpaard houden ? In de badkamer ? In de douche ?
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.2
Bibliografie
Poëziebundel
Hou van mij / Ted van Lieshout, Leopold 2009 (Gedicht : Lieve snuit, p. 101)
Fotoboeken
Beestenbaby’s : het grote kijkboek / Béatrice Fontanel en Karel Verleyen (vert.), Biblion, 2004
Hoi, hier ben ik ! Hoe kleine dieren groot worden / Lorrie Mack en Merel Leene (vert.), Kluitman, 2009
Ik zie, ik zie … : een boek vol dieren / Sarah Davis en Dawn Sirett, Van Holkema & Warendorf, 2011
Kijk, wat een dierenrijk ! / Stéphanie Ledu en Gemma van Leeuwen (vert.), Clavis, 2005
Schapen tellen / Hans van der Meer, Nieuw Amsterdam, 2007
Zoo groot ! / Teruyuki Komiya, Toyofumi Fukuda (ill.) en Maartje Beukers (vert.), De Fontein, 2010
(Prenten)boeken vanuit het perspectief van een huisdier
Beer is op vlinder / Annemarie van Haeringen, Leopold, 2004
Dagboek van een wombat / Jackie French, Bruce Whatley (ill.) en Annelies Jorna (vert.),
Van Goor, 2010
Ik wil een hond / David LaRochelle, Hanako Wakiyama (ill.) en L.M. Niskos (vert.),
Lemniscaat, 2008
Ik wil een poes / Tony Ross en Meinhard van de Reep (vert.), Altamira, 1998
Kleine raaf maakt ruzie / Nele Moost, De Eenhoorn, 2004
Kwaak / Martin Waddell, Helen Oxenbury (ill.) en J.H. Gever (vert.), Gottmer, 2008
Schatjepatatje / Marita De Sterck en Ceseli Josephus Jitta (ill.), De Eenhoorn, 2009
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Lestip
6
Zoo groot !
Teruyuki Komiya, Toyofumi Fukuda (ill.) en Maartje Beukers (vert.)
De Fontein, 2010
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Zoo groot ! is een dierenencyclopedie, maar geen gewone : nog nooit zag je dieren in een boek
van zo dichtbij. Koppen van bekende en minder bekende dieren worden er op ware grootte
afgebeeld ; de allergrootste op uitvouwbare pagina’s. Dieren die klein genoeg zijn, werden in hun
geheel gefotografeerd. Naast de haarscherpe foto’s vinden kinderen de wetenschappelijke naam
van het dier, aangevuld met leuke weetjes en aantrekkelijke informatie. Een informatief kijkfeest !
Haal een plattegrond van de zoo of download de pdf (zie : www.zooantwerpen.be > Plan uw bezoek
> Plattegrond), en kopieer pagina’s 2 en 3 van Zoo groot ! : een groot overzichtsplan van een dierentuin
dat tegelijk de inhoudstafel van het boek is. Bekijk en bespreek de plannen met de kinderen :
– Wie is al eens in een dierentuin geweest ?
– Welke dieren vind je in de dierentuin ?
– Waar wonen de verschillende dieren ? Kan je op de plannen aanduiden waar ze wonen ?
– Wat weet je over de verschillende dieren ? Hoe groot zijn ze ? Wat eten ze ? Wat zijn
typische kenmerken ?
Omdat er zo veel dieren in de dierentuin zijn, duurt het te lang om ze allemaal te bespreken. Je zou
elk kind één dier kunnen laten kiezen op de dierentuinplattegrond en hem of haar daar eerst
over laten vertellen. Jij noteert op een lijst de gekozen dieren en wat de kinderen al over die dieren
weten, onder de rubriek ‘Wat we al weten’. Daarnaast laat je hen vragen over hun dier bedenken.
Die vragen vul je ook aan op de lijst, onder de rubriek ‘Wat we willen weten’.
Nederlands – 2 Spreken – 2.2
Neem het boek en bespreek de cover.
– Wat is de titel van het boek ? Pols ook of ze het woordspel ‘zo groot’ versus ‘Zoo groot’
begrijpen.
– Welk dier staat er op de cover ? Waaraan had je het dier herkend ?
Lees de achterflap voor. Vertel hen over de voordelen van het boek : zelfs de allergrootste dieren
kunnen ze op ware grootte ontdekken. Maak de kinderen nieuwsgierig : dit is geen voorleesboek,
maar een kijk­ en weetboek. Zou het boek kunnen helpen om de vragen in de ‘Wat we willen weten’­
rubriek op te lossen ?
Nederlands – 1 Luisteren – 1.5
26 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
– Op onderzoek
Als aanzet voor deze opdracht bekijk je met de kinderen een willekeurige prent uit het boek :
––
Wat zie je ?
––
Wat kan je lezen ?
––
Wat ontdek je op de tekeningen ?
––
Heb je iets ontdek dat je nog niet wist ?
––
Wat wil je nog weten ?
Laat de kinderen kijken, ontdekken, vragen stellen en aan andere kinderen vertellen wat ze zien.
Wek zo hun nieuwsgierigheid.
Maak na de klassikale bespreking groepjes van telkens twee kinderen. Verdeel de dieren over
de duo’s. Ze krijgen de opdracht om ‘hun’ dier op te zoeken in het boek en volgende dingen
over de dieren te noteren :
––
naam,
––
geslacht,
––
geschatte leeftijd,
––
uitzicht (rubriek: ‘Van dichtbij’ in het boek),
––
feiten (telkens in stripvorm, op de rechterpagina onderaan).
Noteer de zoekopdrachten met pictogrammen op een kaartje. Zo kunnen de duo’s aanvinken
wat ze al vonden en wat niet. Geef hen voldoende tijd. Ga langs bij de verschillende groepen
en check of ze extra begeleiding nodig hebben. Laat de kinderen daarna kort hun dier voorstellen.
Voor deze activiteit is het handig om meerdere exemplaren van het boek in huis te hebben.
Ga naar de bib om exemplaren of vraag de klas wie het boek toevallig in huis heeft.
Nederlands – 2 Spreken – 2.5 – 2.6
– Stripstrook
Over elk dier vind je op de rechterpagina onderaan vier feiten in een verticale stripstrook. Je kan
de kinderen ook eigen stripstroken laten maken. Geef hen een blad met bovenaan een dierennaam
(tijger, kat, hond …) en daaronder een leeg striprooster. Ze zoeken vier eigenschappen van het dier
op in Zoo groot ! en andere informatieve boeken, en gieten die vier weetjes in vier striptekeningen.
Voorzie ook tekstballonnen waarin ze woorden en korte zinnen kunnen noteren met weetjes
over het dier (bijv. : het heeft ronde oren, een platte neus …).
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1
En verder
– Kijkboek
Breng af en toe een verhaal over één van de dieren dat in Zoo groot ! voorkomt (zie : Bibliografie).
Je kan de kinderen ook een kijkboek per dier laten maken. Ze ontwerpen een omslag, zoeken foto’s
of maken tekeningen voor het binnenwerk en vullen het aan met hun striprooster of de dingen
die ze hoeken- of contractwerk maken over de dieren.
Muzische Vorming – 1 Beeld – 1.4
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

– Invultekst
Kopieer voor contractwerk of hoekenwerk korte tekstjes uit Zoo groot ! en laat er kleine woorden
in weg zoals ‘roze (tong)’, ‘brede (neus)’, (grote) kop. De kinderen zoeken de tekstjes op in het boek
en vervolledigen ze.
– Gedichtje
Laat de kinderen een kort gedicht (of tekstje) schrijven over een dier waarin ze een aantal weetjes
verwerken, bijvoorbeeld :
Een olifant heeft een lange slurf,
en hele grote oren,
hij heeft een grijze huid
en trompettert heel luid.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1
– Zoo in lego
Breng lego of duplo mee naar de klas. Laat de leerlingen er een zoo mee nabouwen. Van thuis
brengen de kinderen speelgoeddiertjes mee om de zoo te bevolken. Of je laat hen dieren in klei
of speeldeeg maken. In een zandtafel kan de nagebouwde zoo mooi blijven staan. Op kaartjes of
stokjes noteer je de naam van de dieren en enkele weetjes. Blijft de zoo de hele Jeugdboekenweek
staan, dan kan je de weetjes blijven aanvullen.
Als alternatief kan je de kinderen op een groot stuk karton een eigen zoo laten ontwerpen met
hun favoriete dieren. Creatief zijn stimuleer je : er mag gerust een dinosaurus in de zoo wonen.
Ontwerp leuke kooien, waarin de (fantasie)dieren aangepast kunnen spelen en leven.
Muzische vorming 1 – Beeld – 1.4
– Woordkaartjes
Laat de kinderen dierennamen en diereneigenschappen met een letterdoos leggen (‘spellen’).
De moeilijkheidsgraad van de namen en eigenschappen pas je aan aan het leesniveau van de kinderen.
Nederlands – 3 Lezen – 3.4
– Liedje
Maak met de kinderen een liedje waarin de verschillende eigenschappen van dieren aan bod komen.
Gebruik hiervoor de structuur van een ‘snijdersbalk’, bijvoorbeeld :
Is dat hier een olifant ?
Ja dat is een olifant !
En heeft een olifant een lange slurf ?
Ja, hij heeft een lange slurf !
…
Kinderen kunnen zo de dierenweetjes beter onthouden. Elk kind werkt een stukje van de snijdersbalk
rond één dier uit. Voorzie van de verschillende dieren een prent zodat ze gemakkelijk
aan het werk kunnen gaan. Je ondersteunt de groepjes door rond te gaan en te helpen. Voorzie
ook papier en tekenspullen waarop ze tekeningen maken om hun liedjestekst te ondersteunen.
Muzische vorming – 2 Muziek – 2.4
8
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

– Geluidenbingo
Zoek voor vijftien dieren geluidsfragmenten op internet en afbeeldingen. Maak voor alle kinderen
een bingokaart met een selectie van negen van die dieren (drie maal drie rijen) – uiteraard per kaart
telkens een andere selectie uit de vijftien dieren.
Die bingokaart leggen kinderen nu voor zich. Ze krijgen ook negen pionnen. Jij laat daarna
een dierengeluid horen. Raden ze welk dier het is ? En staat het ook op hun bingokaart ?
Dan mogen ze een pion op de bijbehorende afbeelding zetten. Wie het eerst negen pionnen
op zijn kaart heeft staan, roept ‘Bingo !’ en heeft gewonnen.
Je kan hen ook per twee laten luisteren, zodat ze samen kunnen overleggen welk dier ze horen.
Muzische vorming – 2 Muziek – 2.1
Bibliografie
Alle dagen dierendag / Leopold, 2006 (verhalenbundel)
Altijd tijger / José Stroo en Marijke ten Cate (ill.), Clavis, 1999 (tijger)
Bibi’s bijzondere beestenboek / Bibi Dumon Tak en Fleur van der Weel (ill.), Querido, 2006
(allerlei dieren, informatief)
De koning nodigt je uit / Annemarie van Haeringen, Leopold, 2009 (olifant, schildpad, krokodil,
reiger, hyena, aap, eekhoorn)
Dierendokter Dik / Driek van Dissen en Philip Hopman (ill.), Van Goor, 2005 (poëzie)
Fluit zoals je bent / Edward van de Vendel en Carll Cneut (ill.), De Eenhoorn, 2009 (poëzie)
Het grote boek van Elmer / David McKee en Martine Schaap … et al. (vert.), Unieboek, 2008
(olifant)
Hoera voor kleine Ezel / Rindert Kromhout en Annemarie van Haeringen (ill.), Leopold, 2011 (ezel)
Kleine Kangoeroe / Guido Van Genechten, Clavis, 2007 (kangoeroe)
Maak maar open / Emily Gravett en Rindert Kromhout (vert.), Van Goor, 2006 (stokstaartjes)
Noko en het nachtmonster / Fiona Moodie en Simone Kramer (vert.), Zirkoon, 2001 (aardvarken
en stekelvarken)
Op reis met meneer big / Gitte Spee, Moon, 2010 (allerlei dieren)
Overzee / Annemarie van Haeringen, Tonke Dragt, Sjoerd Kuyper, Leopold, 2010 (zeedieren)
Van boomklimmers tot slaapkoppen / Mack, Clavis, 2010 (allerlei dieren, informatief)
Van dikbillen tot langnekken / Mack, Clavis, 2010 (allerlei dieren, informatief)
Van kop tot staart / Hans Post, Ingrid en Dieter Schubert (ill.), Lemniscaat, 2002 (verhalenbundel)
Vriendjes dik en dun / Hans Kuyper en Alice Hoogstad (ill.), Leopold, 2009 (poëzie)
Waarom waarom : tapir en de kaaiman / Annemarie van Haeringen, Leopold, 2009 (tapir)
Winterdieren / Bibi Dumon Tak en Martijn van der Linden (ill.), Querido, 2011(allerlei dieren,
informatief)
Wolven / Emily Gravett en Rindert Kromhout (vert.), Van Goor, 2007 (wolf)
Voor extra titels, zie : Bibliografie bij Raaf, ree, lees je mee ?
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

WWf-Weetjes
De reuzenpanda heeft zes vingers : vijf ‘normale vingers’, en een zesde die helpt bij het vastnemen
van bamboestengels. Al is die zesde ‘vinger’, op de plaats van onze duim, eigenlijk een verlengd
been van de pols. De reuzenpanda eet vooral bamboe, maar dat bevat weinig voedingsstoffen.
Daarom brengen panda’s tot 16 uur per dag al etend door.
Gorilla’s zijn schuchter, vreedzaam en … vegetariërs !
Als er gevaar dreigt, rollen egeltjes zich op tot een stekelige bal. Eén egel heeft ongeveer
6000 stekels.
Het is voor de dromedaris niet moeilijk om water te vinden. Hij kan het namelijk ruiken !
En als hij echt veel dorst heeft, kan hij wel 120 liter water in 15 minuten opdrinken.
Zelfs zout water !
Als er voedsel in overvloed is, slaat hij het op in zijn bult voor mindere tijden, in de vorm van
vet. Dat kan je heel goed zien : de bult ziet er namelijk opgeblazen uit en staat mooi rechtop.
Als er minder voedsel is, gebruikt de dromedaris het vet in zijn bult om te overleven.
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
30 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

edUCAtief AAnbOd WWf
WWF geeft tijdens de Jeugdboekenweek niet alleen leuke dierenweetjes bij sommige boeken,
maar heeft ook een eigen educatief aanbod dat je helpt om met je klas de geheimen
van de ecologische voetafdruk, de klimaatverandering en de biodiversiteit te ontrafelen.
WWF vindt het immers belangrijk om mensen al op jonge leeftijd de nodige kennis en attitudes
bij te brengen zodat ze zelf kunnen kiezen voor een duurzame levensstijl. WWF biedt
een hele waaier aan educatieve tools voor het basis­ en secundair onderwijs.
Al deze materialen zijn gratis te bestellen op www.wwf.be/school.
De wonderlijke avonturen van een kleine bij / 6 - 9 jaar / Thema : biodiversiteit
Beleef met je leerlingen de meeslepende avonturen van een klein
honingbijtje dat tijgers, zeeschildpadden en bonobo’s ontmoet tijdens
een zoektocht naar haar verdwenen zussen. Deze prachtige kamishibaï
(Japans verteltheater) maakt de bedreigingen voor onze biodiversiteit
begrijpbaar voor jonge kinderen.
Voetzoekers junior / 10 - 14 jaar / Thema : ecologische voetafdruk
Met deze dynamische kit ontdekken de leerlingen spelenderwijs
de geheimen van de ecologische voetafdruk en berekenen ze
de voetafdruk van de klas. Via actiekaarten worden haalbare acties
voorgesteld om de klasvoetafdruk te verkleinen.
In de weer voor het klimaat / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Een uitgebreide lesmap die leerkrachten en leerlingen wil
begeleiden om op school iets aan de klimaatverandering te doen.
Deze ringmap bevat 20 ‘lessen’ over klimaat en biodiversiteit.
Dvd ‘SOS klimaat’ / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Deze dvd met 5 thematische clips over de impact van de klimaatverandering,
4 interviews met klimaatgetuigen en 35 clips van dieren
die hun verhaal ‘vertellen’ vormt de ideale, visuele ondersteuning
tijdens lessen over het klimaat.
31 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

Colofon
Jeugdboekenweek 2012
Dieren
Lestips
Redactie : Ingrid Antheunis, Hedwige Buys, Sofie Daniëls, Miek Driesen,
Katrien Goeman, Stijn De Paepe, Nathalie Serraris en Marit Trioen
Coördinatie en eindredactie : Stichting Lezen
Illustraties : Carll Cneut
Grafisch ontwerp : Kris Demey
ISBN 9789077178539
D/2011/9654/4
De lestips voor het eerste leerjaar werden geschreven door Sofie Daniëls en Katrien Goeman.
Sofie Daniëls geeft les in het eerste leerjaar in de Trip Trap in Kortenaken. Elke dag is ze dus bezig
met leren lezen en met de magie van taal. Ook zelf leert ze nog steeds graag bij, dat geeft haar energie.
Op school leeft ze zich vooral uit in de cultuurwerkgroep.
Katrien Goeman staat al tweeëntwintig jaar voor de derde kleuterklas in Asse en oefent sinds drie jaar ook
een directiefunctie uit in de lagere school. Eén derde van haar kleuters is anderstalig. Oog voor differentiatie,
kindgericht werken, een uitdagende leeromgeving en zorg voor kinderen die ‘anders’ zijn, vindt ze erg belangrijk.
Ook buiten het onderwijs houdt ze van sociaal engagement : ze is actief in de kinderoppasdienst,
de wereldwinkel en de gezinsbond.
Jeugdboekenweek 2012 loopt van 10 tot 25 maart. De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen wordt gesubsidieerd door de Vlaamse overheid om te werken aan een betere leescultuur
in Vlaanderen en staat onder de Hoge Bescherming van H.K.H. Prinses Mathilde.
www.stichtinglezen.be
www.jeugdboekenweek.be
V.u. : Majo de Saedeleer, Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen
Quadri
Zwart
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het eerste leerjaar

LESTIPS
tweede en derde leerjaar
www.jeugdboekenweek.be
JEUGDBOEKENWEEK
Stichting Lezen presenteert
10 tot 25 maart 2012

Inleiding
Dieren in boeken
Tijdens de Jeugdboekenweek 2012 duiken we recht de wereld en de verhalen van de dieren in. We gooien ons
mensenpak af, trekken voor één keer een bontjas aan, gaan op vier poten zitten en worden dier met de dieren.
We kijken diep in de ogen van onze kat. We voeren gesprekken met de hond. We duiken de struiken in
en zoeken de beestjes op. Kortom : tijdens deze Jeugdboekenweek lezen we om dieren te leren kennen.
Laten we eerlijk zijn : boeken delen vinden we één van de leukste dingen die er zijn. Deze bundel wil je dan ook
uitnodigen om de beestigste boeken naar de klas te halen en om je klas onder te dompelen in een wereld
van verhalen.
Dieren in de klas
Ter gelegenheid van de Jeugdboekenweek 2012 stelde Stichting Lezen samen met een redactie uit het onderwijs
zes boekenpakketten samen. Elk pakket bestaat uit een gevarieerde selectie van zes bijzondere boeken
over dieren, met aandacht voor verschillende genres. Scholen bestellen de pakketten met korting via
www.jeugdboekenweek.be.
Je kan de(ze) boeken aan je klas tonen en voorlezen. Maar er is meer en er kan meer ! Daarom biedt deze bundel
bij elk boek uit de boekenpakketten een uitgewerkte lessuggestie. De lessuggesties volgen allemaal
hetzelfde stramien :
– Aanzet : manieren om het boek te introduceren
– Verwerkingsactiviteiten : tips voor een creatieve verwerking of nabespreking
– En verder : extra – korte – ideeën om met het boek aan de slag te gaan, in de Jeugdboekenweek
óf daarna
Verder noemt elke tip de concrete eindtermen die je met deze activiteiten realiseert.
Speciaal voor deze editie stipt WWF bovendien
enkele boeken aan die perfect passen binnen haar werking.
WWF vertelt er kort bij waarom net deze dieren
in deze boeken zo bijzonder zijn.
2 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Dieren in de bib
Wie boeken zegt, zegt in één adem bibliotheek. Tijdens de Jeugdboekenweek leggen openbare bibliotheken
hun grootste troeven op tafel : ze halen de mooiste kinderboeken uit de kast, ze nodigen auteurs en illustratoren
uit, ze laten klassen op een speelse manier kennismaken met de bib, ze organiseren voorleesmomenten …
Specifiek voor klassen is er ook dit jaar een spel waarbij kinderen op een creatieve manier de bibliotheek
leren kennen. En altijd poot in poot met de boekendieren die in de bib verstopt zitten – dat spreekt voor zich.
Alle openbare bibliotheken doen mee en tonen zich een gretige partner om – samen met jou – boeken en kinderen
bij elkaar te brengen. Loop dus gerust binnen in je bib om samen plannen te smeden.
Gegevens van de bibliotheek in je buurt vind je op www.bibliotheek.be
Tot slot
Op www.jeugdboekenweek.be vind je alle (praktische) details over deze beestige Jeugdboekenweek.
Vanaf februari komt de website ook voor kinderen tot leven – met boekentips, dierenweetjes, spelletjes …
Maar blader nu vooral snel verder. Snuffel aan de boeken, sleep ze naar de klas en verslind ze met je leerlingen.
En vooral : krijg de smaak te pakken en breek de grenzen van de Jeugdboekenweek open. Want leesplezier
laat zich niet vangen in twee weken !
Veel leesplezier !
De ploeg van Stichting Lezen
3 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Lestips bij bOekenpAkketten
vAn jeUgdbOekenWeek 2012
tWeede en derde LeerjAAr
– De grote hamster massamoord / Katie Davies, Hannah Shaw (ill.) en Janneke Blankevoort (vert.),
Gottmer, 2010
– Gijsje / Lieke van Duin en Sandra Klaassen (ill.), Lemniscaat, 2009
– Mikis de ezeljongen / Bibi Dumon Tak en Philip Hopman (ill.), Querido, 2011
– Superjuffie ! / Janneke Schotveld en Annet Schaap (ill.), Van Holkema & Warendorf, 2011
– Verborgen vogels / Pittau en Gervais, Lannoo, 2010
– Walvissen / Barbara van Rheenen, Clavis, 2010
4 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Lestip
1
De grote hamster massamoord
Katie Davies, Hannah Shaw (ill.) en Janneke Blankevoort (vert.)
Gottmer, 2010
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Anne en haar broer Tom willen graag een hamster. Alleen vindt mama het met een kat en een konijn
in huis al druk genoeg. Hoe overtuigen ze haar om voor een extra huisdier te gaan ? Met oma’s hulp ?
Wanneer ze onverwacht dan toch een nest hamsters krijgen, is de vreugde van korte duur :
op een ochtend liggen ze allemaal dood in hun kooi. Wie heeft die massamoord op zijn geweten ?
Anna en Tom gaan op onderzoek. Hulp krijgen ze van buurmeisje Suzanne en een oud-politieagente
uit de straat …
Een boek met een uitnodigende tekst en erg leuke tekeningen.
Maak een rooster met negen afbeeldingen : drie reeksen van drie afbeeldingen die iets met elkaar
te maken hebben. Bijvoorbeeld :
– de pels van een hamster,
– een rad om in rond te lopen,
– hamstervoer,
– stekels,
– slakken,
– een auto met ontstoken koplampen,
– de slurf van een olifant,
– een brede rivier in de tropen,
– een sfeerbeeld van het regenwoud.
Bedoeling is dat de kinderen ontdekken welke drie afbeeldingen bij elkaar horen, en naar welke
dieren de afbeeldingenreeksen verwijzen (in dit voorbeeld : een hamster, een egel en een olifant).
Ze zoeken verbanden door de afbeeldingen te bekijken, te benoemen en gemeenschappelijke
elementen te omschrijven. Naast het afbeeldingenrooster geef je hen ook de – door elkaar
gehusselde – letters van de drie dieren waarnaar ze op zoek moeten op een strook papier (in
dit voorbeeld : h l a m t o n s t e r i e g f e l a). In het gesprek achteraf schenk je vooral aandacht
aan de manier waarop ze tewerk zijn gegaan en verbanden hebben gelegd.
Kondig aan dat één van die drie dieren de hoofdrol speelt in het boek dat je tijdens de Jeugdboekenweek
zal verwerken. Geef hints, en laat hen raden :
– dit vrouwtjesdier draagt haar jong geen 22 tot 23 maanden,
– dit dier bewaart voedsel in zijn wangen,
– …
5 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Oplossing gevonden ? Pols dan wat ze al weten over hamsters :
––
Wat voor dier is een hamster ?
––
Tot welke familie behoort de hamster ?
––
Wat eten ze ?
––
Waren hamsters altijd al huisdieren ?
––
Hoe zou het komen dat ze van hamsters huisdieren hebben gemaakt ?
––
Ken je misschien bepaalde soorten hamsters ?
Noteer hun antwoorden op een grote flap. Tijdens het voorlezen noteer je wat ze nog meer
te weten komen over hamsters.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur –1.1
Nederlands – 2 Spreken – 2.6 – 2.7
Leren leren – 3
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
Bekijk de cover :
––
Wat zie je ?
––
Waarvoor zou het vergrootglas dienen ?
––
Wat stelt het blauwe schildje voor ?
––
Wat zijn die ringetjes aan de linkerzijkant ?
––
Wat zijn die kleine schelpjes ?
––
Zie je de schuine tanden van de hamster ? Waarom heeft de hamster een pleister
op zijn buik ?
––
Waarover gaat dit boek ? Waarom denk je dat ?
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.3
Verwerkingsactiviteiten
– Opmerking vooraf
Laat de kinderen een ‘onderzoeksschriftje’ aanleggen. Na elke voorleesbeurt noteren ze (door
te schrijven, te tekenen, een collage te maken …) daarin wat ze zelf belangrijk vinden. Voorzie
voldoende tijd na elke voorleesbeurt. Vinden ze thuis extra info, dan mag die ook in het schriftje.
In wat volgt worden verwerkingssuggesties bij enkele hoofdstukken gegeven. De overige
hoofdstukken kan je de kinderen zelfstandig laten lezen.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1 – 4.4 – 4.8
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.6
– Hoofdstuk 1 (p. 7)
Achterhaal samen de betekenis van ‘een massa’ :
––
Wanneer spreek je van ‘een massa’ ?
––
Waar heb je al eens van ‘een massa’ gehoord ?
––
Kan je een voorbeeld geven van ‘een massa’ ? Wat kan je in de klas of in de buurt
als ‘een massa’ omschrijven ? Of heb je thuis ‘een massa’ van iets ?
Laat hen het woord ‘massa’ opzoeken in een woordenboek. Weten ze nu meer ?
Nederlands – 6 Taalbeschouwing
6 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

– Hoofdstuk 3 (p. 19)
Dit hoofdstuk begint met de zin “We kregen onze hamsters niet zomaar” (p. 19) :
––
Wat kom je door die ene zin al te weten ? Wat wil de zin zeggen ?
Na het lezen van het hele hoofdstuk ga je na hoe de kinderen uit het boek zich voelen bij de begrafenis
van het konijn. Laat in een kringgesprek de klas haar eigen ervaringen rond afscheid nemen
van een huisdier verwoorden. Boeken die dit gesprek kunnen voeden, vind je in de bibliografie.
Bovendien zit Gijsje zit ook in dit boekenpakket.
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1 – 6.5
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.1 – 3.2
Tom en Anne hebben verschillende huisdieren, zo ontdek je na dit hoofdstuk :
––
Wie heeft er huisdieren ? Welke ?
––
Wie heeft er geen huisdieren ? Waarom niet ?
––
Wat is er leuk aan een huisdier ? Wat is minder leuk ?
Nederlands – Spreken – 2.6 – 2.7
– Hoofdstuk 8 (p. 50)
Vóór het lezen vraag je de kinderen hoe zij thuis hun zin proberen te krijgen. Ze bespreken hun
‘techniek’ per twee. Elk duo zet zijn ervaringen om in een spelsituatie. Om de beurt spelen ze na
voor de klas hoe zij hun zin proberen te krijgen. Sta stil bij de woorden die ze gebruiken, maar
stimuleer hen ook om na te denken over hun lichaamshouding.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2 – 3.5
– Hoofdstuk 12 (p. 91)
Tom en Anne krijgen dus toch een hamster. Een Russische dwerghamster nog wel. Vraag hen
wat een ‘dwerg’ is, en laat hen de link leggen met een ‘dwerghamster’. Laat hen afbeeldingen
googelen. In een gesprek laat je hen verder verwoorden wat ze verstaan onder ‘een dier verzorgen’ :
––
Moet je naar de verzorgingsles als je een dier in huis neemt ?
––
Waar leer je een dier te verzorgen ?
Lees het hoofdstuk voor, stop op pagina 97. De volgende passage gaat over de inrichting
van het hamsterhok :
––
Wat hoort er thuis in zo’n hok ?
––
Kan iemand een hamsterhok meebrengen van thuis ?
––
Vind je het kunnen dat dieren in een hok opgroeien ?
Laat hen opzoeken hoe hamsters in de vrije natuur leven. Daarop geïnspireerd ontwerpen (en maken)
ze in groepjes de ideale woonplek voor hamsters in gevangenschap. Ze stellen hun hok voor
aan de rest van de klas, en prijzen het aan, zoals échte verkopers doen. Wat ze opgezocht hebben,
kan helpen om anderen te overtuigen.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.6
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2 – 3.5
– Hoofdstuk 18 (p. 156)
In dit hoofdstuk start het echte speurwerk. Nodig de kinderen uit om mee te speuren.
Wat hebben ze nodig om op onderzoek te gaan ? Kennen ze een bekende speurneus ? En wat
heeft die meestal bij zich ? Verwijs naar de cover van het boek, en laat hen de lijst van speurdersspullen
verder aanvullen. Vraag telkens waarom ze een bepaald voorwerp noemen. Check
of iedereen de voorwerpen kent.
7 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Laat hen overleggen : wie verdenken ze en waarom ? Laat hen ook hiervan een lijstje aanleggen.
Geef hen de verdachtenlijst (p. 159) van Anna, Tom en Suzanne als aanvulling. Tijdens een
kringgesprek proberen ze – in overleg – verdachten te elimineren. Wijs hen erop dat vermoedens
niet genoeg zijn om iemand te beschuldigen (cf. de vriend van de moeder van Job-van-een-paarhuizen-verderop
die verdacht wordt). Ga na of de kinderen het woord ‘alibi’ begrijpen.
Welke verdachten hebben een alibi ? Welke niet ?
Lees nu het hoofdstuk voor. Las regelmatig een pauze in. Klopt de verdachtenlijst nog ?
Is hun mening over sommige verdachten veranderd ? Zagen ze elementen over het hoofd ?
Zo benadruk je meteen het belang van aandachtig luisteren.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.6
Nederlands – 3 Lezen – 3.2 – 3.4
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
En verder
– Hamsteren
Laat de kinderen in een woordenboek het werkwoord ‘hamsteren’ opzoeken. Kunnen ze nu
verklaren waarom men spreekt van ‘hamsteren’? Wat zouden zij graag ‘hamsteren’ of verzamelen ?
Kennen ze nog woorden die afgeleid zijn van dieren (bijv. : schaapachtig, apetrots, beresterk,
kattig, katten, bokken, bokkig …)?
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1
Bibliografie
De mooiste begrafenis van de wereld / Ulf Nilsson, Eva Eriksson (ill.)
en Femke Blekkingh-Muller (vert.), Lemniscaat, 2007
Gijsje / Lieke Van Duin en Sandra Klaassen (ill.), Lemniscaat, 2009
King / Ulf Stark, Ulf Crona (ill.) en Emmy Weehuizen-Deelder (vert.), Lemniscaat, 1997
Lobbes / Magda Ria Rapoye en Leen van Durme (ill.), De Eenhoorn, 2003
Moet dat nou zo ? ? ! / Peter Schössow en Edward van de Vendel (vert.), Gottmer, 2006
Tsjau, Hannah ! / Kaat Vrancken en Thé Tjong-Khing (ill.), Querido, 1999
8 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Lestip
2
Gijsje
Lieke Van Duin en Sandra Klaassen (ill.)
Lemniscaat, 2009
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Van zijn oom Jaap krijgt een jongen een ei. Een ganzenei. Hij zorgt er goed voor, Gijsje groeit uit
tot een mooie gans. Een ‘mensengans’, want Gijsje kan niet alles wat een échte gans hoort
te kunnen …
Gijsje is geïnspireerd op een waargebeurde geschiedenis en gaat over de hechte vriendschap
tussen een jongen en een gans. En over hoe moeilijk het is om afscheid te nemen van een vriend.
Een ontroerend boek, verteld in verstaanbare en aangrijpende woorden, en met warme tekeningen
die je welkom heten in een ongerept dorpje uit vervlogen tijden.
Verdeel je klas in groepjes van 3 tot 4 leerlingen. Samen vormen ze een team voor het ganzenbordspel.
Laat hen de regels van een ganzenbordspel verwoorden, en voeg er zelf een nieuwe regel
aan toe : ze mogen pas dobbelen als ze een ganzenweetje kunnen vertellen. Vertellen ze een weetje
dat al aan bod kwam, moeten ze een beurt overslaan. Om het overzicht te behouden, noteer je
elk weetje op een grote flap. Samen met de klas probeer je de weetjes te structureren : Welke weetjes
horen bij elkaar ? Onder welke samenvattende titels zouden ze de bij elkaar horende weetjes
bundelen ? De flap hang je uit op een wand die je aankleedt voor de Jeugdboekenweek.
Tijdens het voorlezen vul je de flap aan.
Voor het ganzenbordspel start, geef je hen de kans om via de placemat-methode na te gaan
wat ze al weten over ganzen. De placemat-methode is een manier waarbij kinderen leren,
door samen te werken.
Bij deze werkvorm werkt elke leerling eerst individueel aan een opdracht. In een tweede fase
is er een overlegmoment tussen de verschillende groepsleden. Voor deze opdracht betekent dat
dat je hen per groepje van vier één gezamenlijk blad geeft. In de hoeken daarvan noteren ze eerst,
individueel en zonder overleg, wat ze weten over ganzen. Daarna vergelijken ze de tips : de beste
weetjes schrijven ze op in het midden van het blad. Die weetjes gebruiken ze tijdens het spel.
Na afloop van het ganzenbordspel toon je het boek. Gaf iemand tijdens het spel aan dat ganzen
ook huisdieren kunnen zijn ? Vertel dat het boek gaat over Gijsje, een gans die als huisdier opgroeit.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.6
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.5
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
Leren leren – 3
9 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
– Opmerking vooraf
Het verhaal is realistisch, speelt zich af in een herkenbare wereld en nodigt uit tot interactief
voorlezen met ruimte voor inbreng van de kinderen. In een gesprek of met een verwerkingsactiviteit
nodig je de kinderen uit om dieper na te denken het verhaal. Gewoon stil genieten
van dit mooie verhaal kan natuurlijk ook.
– Anders (p. 8)
Lees de eerste zes zinnen. Noteer ze op het bord.
––
Wat komen we hier te weten ?
––
Wacht er iemand of iets op jou als je thuiskomt ? Wie of wat is dat ? Is hij of zij
daar altijd ?
––
Door wie wordt het verhaal verteld ? Wie zou deze ‘ik-figuur’ kunnen zijn ?
––
Speelt het verhaal zich af in het heden of het verleden ? (Omcirkel de werkwoorden
in de verleden tijd. De verteller van het verhaal, het ik-personage, vertelt wat hij
heeft meegemaakt. Daar kan je later op terugkomen).
Lees de rest van het hoofdstuk. Geef de kinderen tijd om stil te staan bij wat je leest.
“Ik kon haar bijna niet meer dragen op het laatst” (p. 8) :
––
Hoeveel zou Gijsje wegen ?
––
Hoeveel gewicht kan jij dragen ?
Laat de kinderen dit concreet waarnemen : ze testen hoeveel pakken suiker of meel van 1 kilo
ze kunnen dragen, en vergelijken daarna met het mogelijke gewicht van een gans. Zou een gans
zwaarder wegen dan een hamster, een poes, een hond ?
Ga na of de kinderen weten wat een ‘havenmeester’ zoal doet. Toon de illustraties, waaruit ze
heel wat kunnen afleiden.
Het geluid dat een gans maakt, heeft een naam. Weten ze nog hoe dat ganzengeluid genoemd wordt ?
(‘gakken’). Noteer het bij op de flap, net als alle andere nieuwtjes die ze te weten komen tijdens
het voorlezen. Hou rekening met de structuur die je eerder aanbracht met de klas.
– Slim (p. 11)
Spreek vooraf met de kinderen rond het begrip ‘slim zijn’ :
––
Wat is dat volgens jou, ‘slim zijn’ ?
––
Wanneer heb jij je een keer erg slim gevoeld ?
––
Wanneer had je het gevoel dat je iets deed wat niet erg slim was ?
––
Kan je slimheid meten ?
Kondig de hoofdstuktitel aan :
––
Is het begrip ‘slim’ ook op dieren van toepassing ?
––
Kan je een voorbeeld van een slim dier geven ?
Lees het hoofdstuk voor en laat de kinderen de inhoud koppelen aan de titel :
––
Op welke momenten vindt het ik-personage Gijsje slim ?
––
Vind je dat zelf ook ?
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

– Ontsnapt (p. 23)
Nodig de kinderen uit om na te denken over de titel. Wat zal er gebeuren, denken ze ? Nadien
laat je hen hun veronderstellingen vergelijken met wat er in het verhaal gebeurt.
Gijsje is geïnspireerd op een waargebeurde geschiedenis in een havenstadje aan het Ijsselmeer.
De auteur zou de waarheid mooier kunnen maken door te verzwijgen dat het kuikentje wordt
doodgebeten, maar dat zou het verhaal tegelijkertijd minder echt maken. Andersom is niet alles
wat in het boek staat echt gebeurd : het is en blijft een verhaal. Laat de kinderen subtiel het verschil
aanvoelen tussen de realiteit enerzijds en een verhaal naar waargebeurde feiten anderzijds.
Trek wat er in het verhaal gebeurt weer door naar de eigen leefwereld :
––
Wie of wat kunnen er zoal ontsnappen ?
––
Is er bij jou al eens iets of iemand ontsnapt ?
––
Hoe merkte je dat ?
––
Wat deed je toen ?
– Zwemmen (p. 29)
Spreek met de kinderen over ‘leren zwemmen’ :
––
Kan jij al zwemmen ?
––
Kon je zwemmen toen je in je moeders buik zat ? Of is zwemmen iets dat je
moet aanleren ?
––
Hoe heb jij leren zwemmen ? Hoe ging het bij Gijsje ? Zie je gelijkenissen
of verschillen ?
– Vliegles (p. 32)
In het vorige hoofdstuk leerde Gijsje zwemmen, in dit hoofdstuk krijgt hij vliegles :
––
Krijg jij vliegles ? Waarom (niet)? Zou dat eigenlijk lukken ?
––
Gijsje kan niet goed vliegen omdat ze te dik is. Waarom kunnen mensen niet vliegen ?
(Hierover vind je meer bij de lestips ‘Makkelijk lezen’ – Ik wil vleugels).
Ga op zoek naar mensen die desondanks toch probeerden te vliegen.
– Op stap (p. 36)
In dit hoofdstuk gaat Gijsje wandelen :
––
Ga jij vaak uit wandelen ? Waarom (niet)?
––
Vind je wandelen leuk ? Waarom (niet)?
––
Wandel je altijd ergens heen ? Of weet je soms niet waar je naartoe wandelt ?
––
Is er een verschil tussen ‘stappen’ en ‘wandelen’? Welk ?
Er wordt gezegd dat ganzen in een V-vorm vliegen. Weten de kinderen waarom ? Doen mensen
dat soms ook ? (Bij het wielrennen doen renners dat om elkaar uit de wind te zetten).
Op http://nl.wikipedia.org/wiki/Ganzen lees je hoe ganzen met elkaar omgaan tijdens het vliegen
in V-formatie. Nodig een aantal kinderen uit om dit verder te onderzoeken, en hun bevindingen
aan de anderen te vertellen. Dat kan aansluitend bij het hoofdstuk Vrijheid (p. 50). De zorg
die ganzen voor elkaar dragen tijdens hun vluchten heeft bedrijven al geïnspireerd. Hoe zouden
ganzen de klasgroep kunnen inspireren ?
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

– Eieren (p. 43)
––
Gijsje legt eitjes, maar er komen geen kuikens uit. Hoe komt dat ?
––
Wat wil Gijsje eigenlijk graag ? Hoe zou je Gijsje kunnen helpen ? Aan wie kan je
raad vragen ?
Laat de kinderen per twee een situatie spelen waarin de ene persoon raad vraagt voor Gijsje
aan een zogenaamde deskundige. In dit geval kan dat een dierenarts, iemand van een natuurvereniging,
een ganzenteler … zijn. De duo’s stellen hun voorstel voor in de groep. Vergelijk
de antwoorden en bespreek in welke mate de voorstellen in werkelijkheid te realiseren zijn.
– Vrijheid (p. 50)
Guus vliegt weg met de wilde ganzen.
––
Waarom zou hij dat doen ?
––
Hoe weet hij dat hij dit moet doen ? (‘Het is een instinct.’)
––
Waarom vliegt Gijsje niet weg ? (‘Het is een mensengans.’)
– Stil (p. 54)
Vraag de kinderen wat er gebeurd kan zijn met Gijsje.
Nederlands – 3 Lezen – 3.2
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.5
Nederlands – 6 Taalbeschouwing
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2 – 3.5
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.24
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
ICT – 6
– Ter afronding
Aan het eind van het boek lees je hoe Gijsje sterft. De personages in het boek nemen elk op hun
manier afscheid van Gijsje. De mama van het hoofdpersonage is naast havenmeester ook beeldhouwster.
Zij maakt een bronzen beeld van Gijsje, waardoor het gansje ook na haar dood lijkt
verder te leven.
Hebben ze zelf al eens afscheid moeten nemen van iets dat of iemand die hen dierbaar was ?
Hoe voelde dat ? Hoe laten de kinderen iemand die gestorven is verder leven ? Stel hen voor
om een briefje te schrijven aan wie of wat ze missen, of een tekening te maken. Wie dat moeilijk
vindt, hoeft het briefje of de tekening daarna niet met de hele klas te bespreken, maar kan dat
met jou persoonlijk doen.
En verder
– Echt gebeurd
Vertel dat Gijsje is geïnspireerd op een waar gebeurde geschiedenis in het havenstadje
Medemblik aan het Ijsselmeer. Het bronzen beeld van Gijsje staat door ook echt.
Op http://liekevanduin.nl/gijsje.php staan foto’s van het beeld. Bekijk ze samen met de kinderen.
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

– Ganzeninfo
Overloop samen de gegevens die intussen op de flap verzameld zijn. Nodig de kinderen uit
om die info te vergelijken met wat ze vinden in informatieve boeken (zie : Bibliografie) en
op internet over verschillende soorten ganzen. Is het duidelijk tot welke ganzensoort Gijsje
behoort ? Geef de kinderen de kans om het boek zelf opnieuw te lezen. Je kan de boekenhoek
uitbreiden met boeken waarin ganzen voorkomen of waarin het afscheid van een geliefd dier
centraal staan.
Bibliografie
Ganzen / Darice Bailer en Karin Beneker Kolmer (vert.), Ars Scribendi, 2011
Kijk, wat een dierenrijk ! / Stéphanie Ledu en Gemma van Leeuwen (vert.), Clavis, 2005
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Lestip
3
Mikis de ezeljongen
Bibi Dumon Tak en Philip Hopman (ill.)
Querido, 2011
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Mikis groeit op in Korfoe. Omdat zijn ouders een winkel hebben, brengt hij veel tijd door
bij zijn grootouders. Op een dag na school heeft Pappou, zijn opa, een verrassing : hij heeft
een ezel gekocht. Mikis is in de wolken ! Maar Pappou en Mikis kijken heel anders naar de ezel :
voor Mikis is Tsaki een vriend, voor Pappou is Tsaki een tractor op poten. Mikis heeft het moeilijk
met de houding van Pappou … Gelukkig ziet die gaandeweg hoe zijn kleinzoon openbloeit
door de vriendschap met het dier, en leert hij gaandeweg dat zelfs Tsaki gevoelens heeft.
Dit is een ontroerend boek over de vriendschap tussen mens en dier.
Nodig de kinderen uit om na te denken over het beeld dat zij van ezels hebben. Laat hen dat beeld
vergelijken met het beeld dat volwassenen in hun omgeving van ezels hebben. Die denkoefening
sluit ook mooi aan bij hoe verschillend Mikis en Pappou ezels benaderen.
Je inventariseert de eerste gedachten van de kinderen op een flap. Op hun beurt verzamelen zij
thuis de ideeën over ezels bij volwassenen, liefst zo gevarieerd mogelijk qua leeftijd. Ook die
‘volwassen’ antwoorden voeg je toe op de flap, in een andere kleur. Misschien zijn er wel kinderen
wiens (groot)ouders in een zuiders land opgroeiden ? In zuiderse culturen zijn ezels in de eerste
plaats werkdieren, in westerse culturen voornamelijk recreatiedieren.
Na die voorbereidende oefening daag je de kinderen uit om redactielid te worden van een krant.
De naam daarvan mogen ze later verzinnen, in overleg met de klas, nadat je het boek hebt verwerkt.
Leg uit dat het niet fijn is dat mensen vaak negatief denken over ezels. Met een infokrantje
wil je een ander beeld van ezels geven. In groepjes mogen ze nadenken over hoe de krant wordt
ingedeeld in ‘rubrieken’ (laat je hen een infoboekje maken, dan gaat het om een indeling
in ‘hoofdstukken’). Die rubrieken of hoofdstukken kunnen gaan over de voeding, het balken,
het groepsgevoel, de werkkracht, de voortplanting en zwangerschap, de groei, de verschillende
soorten, hun afstamming … Laat hen thuis of in de bibliotheek een en ander opzoeken en
een aantal vragen formuleren die ze dan in de rubrieken (of hoofdstukken) kunnen beantwoorden.
Inspiratie over het maken van kranten vinden ze hier : www.krantenmaker.be.
Leid vervolgens het boek Mikis de ezeljongen in. Ook door dat boek kunnen ze heel wat te weten
komen over ezels. Moedig hen aan om aandachtig te luisteren : goede luisteraars kunnen goed
navertellen. Na elk hoofdstuk uit Mikis mogen ze in groepjes overleggen : wat kwamen ze te weten,
wat willen ze noteren in een notitieboekje ? Ze vullen de notitieboekjes alleen of per twee aan.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1 – 4.4 – 4.8
Muzische vorming – 3 Drama – 3.3
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
14 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
– Hoofdstuk 2
In het tweede hoofdstuk wordt een beschrijving van de ezel gegeven. Vraag de kinderen extra
goed te volgen. In het gesprek achteraf verwijs je naar de gegevens op de flap. Wat leerden ze bij ?
Vinden zij ook dat een ezel moet werken ? Wat voor soort werk is dat ? Hoe heet het gewicht
dat dieren vervoeren ? (‘last’). Hoe noemt men een ezel daarom nog ? (‘lastdier’).
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1
– Hoofdstuk 3
Voor je het derde hoofdstuk leest, vraag je de kinderen hoe zij iets ‘zeggen’ zonder hun stem
te gebruiken. Hoe maken ze zonder woorden duidelijk dat ze iets willen ? Laat hen een aantal
situaties in duo naspelen, ga van concrete situaties naar steeds abstractere. Bijvoorbeeld : hoe
maken ze iemand zonder woorden duidelijk dat ze honger hebben, dat ze het koud hebben,
dat ze willen weten hoe laat het is, dat ze iets niet fijn vinden ? Je kan ook iemand alleen
voor de klas laten uitbeelden, de klas raadt wat hij of zij wil zeggen. Of je kiest voor één gevoel
dat de kinderen op zoveel mogelijk verschillende manieren moeten uitbeelden.
Na het lezen van het derde hoofdstuk vraag je hen hoe ze aan de ezel zouden vragen of hij blij is
met zijn naam. Hou een gesprekje rond ‘praten met dieren’ en rond naamgeving :
––
Kan je aan een ezel vragen of die het eens is met zijn naam ?
––
Kan je aan een dier vragen stellen waarop je een antwoord wil ?
––
Hoe kan je te weten komen of een dier al dan niet tevreden is ?
––
Is het voor een dier belangrijk te weten welke naam het heeft ?
––
Is het voor een dier belangrijk een naam te krijgen ?
––
Wanneer geef je een naam aan iets of iemand ? Doe je dat altijd, of enkel wanneer iets
of iemand speciaal voor je is ?
Muzische Vorming – 3 Drama – 3.2
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
– Hoofdstuk 5
Vraag aan de kinderen of ze weten waar Griekenland ligt en of ze het eiland Korfoe kennen.
Op dat eiland speelt het verhaal zich af. Laat de kinderen beelden opzoeken, om het verhaal
meer sfeer te geven.
In dit hoofdstuk vraagt Mikis zich af of ezels kunnen praten. Zijn moeder zegt : “Als jij denkt
dat het zo is dan is het zo.” (p. 16). Wat wil zijn mama hiermee zeggen ? Kunnen mensen met dieren
praten ? Kunnen mensen een dier echt aanvoelen, begrijpen ? Waaraan merk je dat je een dier begrijpt ?
Waar in dit boek hebben ze gemerkt dat dieren en mensen elkaar begrijpen ? (‘Bij het kiezen
van Tsaki’s naam’).
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
– Hoofdstuk 7
Vraag de kinderen dit hoofdstuk na te vertellen. Wat is hen het meest bij gebleven ? Draagt opa zorg
voor de ezel ? Wat vinden ze daarvan ? Hoe zou het komen dat opa zo anders met de ezel omgaat ?
Koppel terug naar de ‘volwassen’ antwoorden op de flap. Werd daar aangegeven dat volwassenen
vaker dan kinderen vinden dat ezels werkdieren zijn ? Zouden zij tegen opa durven ingaan ?
Wereldoriëntatie – 4 Maatschappij – 4.8
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

– Hoofdstuk 9
In dit hoofdstuk blijkt dat Mikis het niet eens is met opa : hij vindt Tsaki geen vrachtwagen of tractor
op poten. Mikis wil tegen Pappou ingaan, maar krijgt de kans niet. Wat zou Mikis tegen opa
kunnen zeggen, denken ze ? Wat zouden zij zelf zeggen ? Hoe zouden zij de boodschap
aan hun opa overbrengen ?
Mogelijke antwoorden op die vragen spelen ze na. Een eerste keer verzinnen ze een methode
waarmee ze zeker geen resultaat zullen boeken, daarna een andere methode waarmee ze wel
resultaat hopen te bereiken. Vergelijk en bespreek beide methodes in groep.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2
– Hoofdstuk 11 en 12
Na het voorlezen van hoofdstuk 11, weten de kinderen dat het niet goed gaat met Tsaki. Hij heeft
dringend verzorging nodig, en in het dorp is er geen dierenarts. Wat zouden zij doen om Tsaki
te helpen ? Hun antwoorden verwerken ze met de placemat-methode : ze schrijven eerst hun eigen
idee op, vergelijken het daarna in groepjes met wat anderen schreven en brengen tot slot het beste
idee voor de klas.
Lees daarna hoofdstuk 12 voor. Wat vinden ze van Mikis’ aanpak ? Hadden ze daar ook aan
gedacht ?
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.5
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
– Hoofdstuk 16
In dit hoofdstuk gaan Mikis en Elena wandelen met Tsaki, omdat ze vinden dat ze te eenzaam is.
Ze besluiten naar de wei van Kostas te gaan. In die wei spitst Tsaki haar oren en spurt weg.
Waarom zet ze het op een lopen ? Waar zou ze naartoe lopen ?
– Hoofdstuk 23
Tsaki wil maar niet in haar nieuwe stal binnen. Hebben zij ideetjes om Tsaki haar stal binnen
te lokken ? Waarom wil ze eigenlijk niet in haar stal ?
En verder
– Ezelinfo
Laat de kinderen verder info opzoeken over ezels, bijvoorbeeld :
––
op www.ezelsocieteit.eu, bij de rubriek ‘blik op een ezel’.
––
in het boek Ezels, vriendelijk en moedig (zie: Bibliografie).
Die info, en de info die ze uit Mikis de ezeljongen zelf haalden, verwerken ze in hun krant. Die kan je
maken met behulp van www.krantenmaker.be. De krant kan je doorgeven aan andere klassen :
leerlingen uit die klassen kunnen vragen stellen aan de redactieleden uit jouw klas. Zij weten
ondertussen al een heleboel van ezels.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
6
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

– Werkdieren
Doorheen de geschiedenis lieten mensen dieren allerlei soorten werk doen. Postduiven als
boodschappers, paarden en ezels voor transport, honden en ganzen als bewakers, katten
als muizen- en rattenvangers. Die werkdieren van vroeger zijn in het ‘rijke Westen’ nu vaak hobbyof
gezelschapsdieren. In arme landen worden dieren nog steeds als werkhulpjes op de boerderij
ingezet. Ezels worden er vaak ingezet als lastdieren voor transport over steile bergpaden.
Bij het CMO (Centrum voor Mondiaal Onderwijs, www.cmo.nl) kan je een boekje bestellen
met achtergrondinfo over werkdieren.
Bibliografie
Ezels, vriendelijk en moedig / Valérie Tracqui, Pierre Miriski (foto’s) en Wim Sanders (vert.),
Biblion, 2009
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Lestip
4
Superjuffie !
Janneke Schotveld en Annet Schaap (ill.)
Van Holkema & Warendorf, 2011
Over het bO ek
Op het eerste gezicht is Juf Josje een doodgewone juf. Toch merken de kinderen in haar klas
dat ze anders is : Juf Josje hoort dieren in nood en snelt hen te hulp als ‘Superjuffie’ in een groen
pakje. Juf Josje doet hard haar best om haar gave geheim te houden, en haar klas houdt mee
de lippen stijf op elkaar. Ook tegen de schooldirecteur die vreemde dingen ziet gebeuren :
een juf met takjes in de haren, en dieren in de klas.
En dan verdwijnt Meneer Jan, directeur van de zoo, met zijn tijger. Tijd voor actie ! Superjuffie
en haar klas gaan op onderzoek … en ontdekken een handel in dierenhuiden !
AAn de sLAg
Aanzet
Weten alle kinderen wat een ‘gave’ is ? Bespreek :
– Ken jij mensen met een gave ?
– Welke gaven ken jij zoal ?
– Heeft iedereen een gave ?
– Over welke gave zou jij zelf het liefste beschikken ?
Orden hun antwoorden in een schema, zo krijg je snel een overzicht van wat de klas onder
‘een gave’ verstaat.
Vertel daarna dat het boek dat je met hen gaat lezen over een juf met een speciale gave gaat.
Hebben ze een idee over welke gave het zou kunnen gaan ? Raadde iemand het juist ? Dan heeft
hij of zij misschien ook wel een bijzondere – telepathische – gave.
Nederlands – 2 Spreken – 2.7
Verwerkingsactiviteiten
– Hoofdstuk 1 - Een nieuwe klas (p. 5)
Juf Josje komt aan in haar nieuwe school en wordt verwelkomd door de directeur Snor. In het boek
wordt hij voorgesteld als een walrus. Weten ze waarom ? Laat hen een walrus tekenen en er vijf
mogelijke eigenschappen van meneer Snor bijgeven.
Ook de kinderen van Juf Josje worden voorgesteld als een dier. Pols wat een verstrooide mier (Toby),
een mooi en rank hert (Bo), een schaap met krullen (Mimoen), een luiaard (Hakim, de conciërge)
en een vriendelijke labrador (Jan, de circusdirecteur) bij hen oproepen. Verwijs naar de jeugdbeweging,
waar kinderen een ‘totem’ krijgen : een dierennaam die verwijst naar bepaalde positieve
karaktereigenschappen.
Laat de kinderen in groepjes nadenken over de positieve eigenschappen van een mier, een hert,
een schaap en een luiaard. Hun bevindingen brengen ze voor de klas : ze tekenen de personages
op grote stroken papier en schrijven de eigenschappen erbij. Kan de rest van de klas aanvullen ?
In de loop van het boek ‘kleden’ de kinderen de dieren verder ‘aan’ met informatie.
18 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Bij veel interesse in totems surf je naar :
http://www.scoutsengidsenvlaanderen.be/kijk-op-scouting/rituelen/totemisatie
Ze kunnen op die website meteen nagaan of hun beeld van de dieren klopt. En ze kunnen totems
voor elkaar verzinnen die elkaars positieve eigenschappen in de verf zetten. Elk kind trekt de naam
van een klasgenoot – die blijft geheim. Gedurende een week proberen ze – stiekem – zoveel
mogelijk positieve eigenschappen van die klasgenoot te ontdekken. Na die week geven ze
hun klasgenoot een totem door zijn of haar eigenschappen aan die van een dier te koppelen.
Van dat dier maken ze een masker. Op een plechtig ritueel overhandigen ze de maskers aan elkaar,
terwijl ze elkaars positieve eigenschappen voorstellen.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.6
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.6
– Hoofdstuk 3 – De stadsdierentuin (p. 18)
In dit hoofdstuk hoort Juf Josje dat er een aap in nood is in de dierentuin. Ze verandert in Superjuffie,
vliegt naar de dierentuin, maar besluit de aap niet meteen te helpen. Wat vinden ze daarvan ?
Waarom zou ze dat doen ? Zijn de dieren ermee geholpen als we hen zelf niets meer laten doen ?
Probeer de kinderen te laten begrijpen dat de mensen zelf de dieren in kooien steken, en dat
dieren in gevangenschap niet meer leven zoals ze in de vrije natuur zouden doen. Het is dus
belangrijk dat we ze de kans geven om hun ‘natuurlijke eigenheid’ in gevangenschap te behouden.
In Ijsberen en andere draaikonten uit de dierentuin en andere boeken krijg je meer achtergrond
over dierentuinen en hoe ze met dieren in gevangenschap omgaan (zie: Bibliografie ;
voor Ijsberen en … zie ook : Lestips ‘vierde, vijfde leerjaar’). Door de jaren heen wordt steeds
meer – o.a. bij het aanleggen van kooien – rekening gehouden met het welzijn van dieren.
Ook op de websites van dierentuinen vind je daar meer informatie over. De laatste jaren zijn er
ook veel dierenprogramma’s op tv : laat kinderen vertellen wat ze daarover weten.
Tijdens het lezen van de volgende hoofdstukken kunnen vragen als ‘Hoe het komt dat die dieren
daar plots in nood zijn ?’ en ‘Ligt dat ook aan de baasjes ?’ een aanleiding zijn voor een filosofisch
kringgesprek.
In Nederland bestaat er een Partij voor de Dieren : die partij streeft in hoofdzaak naar een diervriendelijker
beleid. Nederland is sinds 30 november 2006 het eerste land ter wereld waarin
een partij met dit hoofdthema in het parlement is vertegenwoordigd. Laat de kinderen eerst
individueel nadenken over dit initiatief. Wat vinden zij van een partij voor de dieren ? Wat kan
zo’n partij doen ? Vervolgens verdeel je de klas in twee groepen. Groep één vormt de binnenkring.
Zij lichten hun mening toe, luisteren naar wat anderen vertellen en reageren op elkaar.
Groep twee vormt de buitenkring. Zij luisteren en mogen niet reageren. Na hooguit twintig minuten
stop je het gesprek en vraag je de kinderen uit de buitenkring om bij het kind in de binnenkring
te gaan staan dat er eenzelfde mening op nahield. Iedereen mag een eigen mening hebben : juist
of fout zijn is hier niet aan de orde. Daarna wordt de buitenkring de binnenkring, en vice versa.
De nieuwe binnengroep verwoordt nu hun mening.
Pols als afsluiter in welke mate kinderen hun mening lieten beïnvloeden door de discussie.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.5 – 1.6
Nederlands – 2 Spreken – 2.3
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

– Hoofdstuk 8 – de directeurstuin (p. 57)
Leg na het lezen van het hoofdstuk de nadruk op de zin “Straks heb ik vellen genoeg” (p. 61).
Begrijpen ze de zin ? Waarvoor gebruiken mensen dierenhuid ? Geef ze de tijd om – eventueel
met hulp van thuis – een lijstje op te stellen van dierenvelspullen. Daar zitten wellicht een aantal
onverwachte voorbeelden tussen.
Wat is Erna Engelenhaar met de dierenvellen van plan, denken ze ? Wat vinden ze daarvan ?
Wat zal er gebeuren, denken ze ? Wie weet komt de voorspelling van een van de kinderen weer uit ?
Is het opnieuw het kind met de ‘telepathische gave’ ?
Nederlands – 4 Schrijven – 4.8
En verder
– Dieren in nesten
Weten de kinderen welke organisaties dieren in nood opvangen ? Zijn er kinderen in de klas
die dieren verzorgen ? Welke ? En waar ?
Stel met de kinderen een plan op om dierenleed te voorkomen. Laat hen in de rubriek ‘dieren’
van www.beeksebergen.nl verschillende soorten dierenleed opzoeken. Op
www.natuurhulpcentrum.be kunnen kinderen wilde dieren bekijken en lezen hoe ze die in stand
kunnen houden. De dierenrubriek van www.ecomare.nl vertelt je dan weer wat je kan doen
als je een zeehond vindt, of een vogel vol olie. Ook de tijdschriften Wakou en Wapiti bieden
een boel informatie, en het boek Igor, een beer in nood sluit ook aan bij dit thema (zie : Bibliografie).
Daarin lees je hoe een gevangen genomen beer bevrijd wordt nadat hij met een reizend
gezelschap als act moest dansen op een gloeiende plaat. In ‘het berenbos’ worden dansberen
en circusberen opgevangen en kunnen ze gewoon weer beer zijn, bijna net zoals in de natuur.
Elk kind doet drie opzoekingen, selecteert de beste tip en presenteert die aan de rest van de klas.
ICT – 6
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
– Dodo
Zag een kind uit je klas Dimitri Leues theatervoorstelling Dodo klein of ei zonder land ?
Het toneelstuk vertelt – vanuit het standpunt van de Dodo – welke impact de mens heeft
op het leven van de Dodo. Of bekijk het YouTube-filmpje bij de voorstelling :
http://www.youtube.com/watch?v=SnNOV67dtH8.
Het kan de aanleiding zijn voor een klasdiscussie : zijn wij er voor de dieren, of zijn de dieren
er voor ons ?
Bibliografie
Igor, beer in nood / Rindert Kromhout, Leopold, 2007
Ijsberen en andere draaikonten in de dierentuin / Ditte Merle en Alex de Wolf (ill.),
The House of Books, 2010
Sofie en de pinguïns / Edward van de Vendel, Floor de Goede (ill.) en Ype (fotostrips),
Querido, 2010
Wie schept poep van olifanten ? Werken in een dierentuin / Margie Markarian, Biblion, 2011
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Lestip
5
Verborgen vogels
Pittau en Gervais
Lannoo, 2010
Over dit bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Ga op zoek naar de verborgen vogels. Ze zitten verstopt achter pop-ups, flapjes en stroken
waarop een silhouet staat, een stukje verenpracht of een ei. Behalve populaire vogels als de merel
of de flamingo, staan er ook minder bekende in als de manakin of de emoe. Veel te ontdekken dus !
Bovendien kunnen kinderen met een flapjessysteem zelf ‘nieuwe’ vogels samenstellen. Een leerrijk
en intrigerend boek in reuzenformaat dat door het knappe concept lang blijft boeien.
Een geslaagde mix van interactie en visuele verrukking.
Verspreid over de klas leg je afbeeldingen van vogels, een goede mix van bekende en onbekende
vogels. De kinderen mogen ze rustig bekijken en kiezen er één uit. In de kring vertellen ze
waarom ze die vogel uitkozen. Daarna leggen ze de foto’s terug. Ditmaal mag ieder kind een foto
uitkiezen van een vogel die ze kennen. Bespreek opnieuw :
– Wat weet je van deze vogel ?
– Hoe komt het dat je dat weet ?
– Vanwaar ken je deze vogel ?
– Heb je hem al in het echt gezien en waar ?
Kinderen mogen weetjes aanvullen bij elkaars vogel.
Vertel dat ze ornithologen worden. Weten ze wat een ‘ornitholoog’ doet ? Laat hen de betekenis
opzoeken in het woordenboek. Presenteer daarna het boek Verborgen vogels. Hebben ze enig idee
waarover het boek zal gaan ? Nodig hen uit om samen te kijken naar vleugels en veren, kuiven
en snavels, knieën en poten, nesten en eieren. Kortom : naar alles wat vogels tonen én verborgen
houden.
Nederlands – 2 Spreken – 2.2
Nederlands – 5 Strategieën – 5.2
Nederlands – 6 Taalbeschouwing
Nederlands – 7 (Inter)culturele gerichtheid
Muzische vorming – 3 Drama –3.5
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.1
21 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
– Opmerking vooraf
Dit boek kan je gebruiken om hoekenwerk rond vogels uit te werken. Hieronder vind je enkele
suggesties (die je ook klassikaal kan uitwerken). Maak in de klas een muur vrij waarop je alle
(beeldende) resultaten uit het hoekenwerk verzamelt en tentoonstelt. Voorzie eventueel witte
labojassen zodat kinderen helemaal in hun rol van onderzoeker kunnen opgaan.
In elk van de hoeken die je inricht staat het boek centraal. Bedoeling is dat de kinderen
een identiteitskaart maken van één of meerdere vogels met de info die ze gaandeweg vinden.
Gegevens op de identiteitskaart kunnen zijn : naam, geslacht en leefgebied van de vogel, of het
om een bedreigde vogelsoort gaat … Misschien kunnen de kinderen nog wel een eigen rubriek
bedenken ? Niet alle info vinden ze in Verborgen vogels. Voorzie daarom ook internet of naslagwerken
(zie : Bibliografie) waar ze verder kunnen zoeken.
Na elke activiteit kan je een moment voorzien waarop ze de resultaten aan elkaar voorstellen
en vertellen hoe ze tewerk zijn gegaan.
– Hoek 1 – Vleugels schminken
Voorzie schmink op waterbasis, enkele fijne schminkpenselen, water en keukenpapier. De kinderen
kiezen eerst een vleugelfragment uit van ‘hun’ vogel – ze houden het geheim voor de rest
van het groepje. Daarna kiezen ze een duopartner uit en schminken het vleugelfragment over
op zijn of haar voorhoofd. Het kind met de geschminkte vleugel kijkt daarna in de spiegel
en in het boek en raadt om welke vogel het gaat. Daarna wisselen de rollen om.
Zijn alle duo’s klaar met schminken ? Dan maak je een groepsfoto die aan de toonmuur komt.
Daarna zoeken ze met de hele groep de informatie op over de vogels die genoemd werden.
Ieder noteert de informatie van de vogel die hij schminkte op zijn of haar identiteitskaart.
Sta na afloop ook stil bij de verschillen in vleugels en veren : sommige zijn mooi en opvallend,
andere donker en onopvallend. Weten de kinderen hoe dat komt ? Weten ze wat ‘camouflage’
betekent ? Kennen ze daar andere voorbeelden van ? (‘De groengevlekte kledij van soldaten’).
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 2 Spreken – 2.2
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.5
– Hoek 2 – Vogels in flapjes
In het boek kunnen kinderen met een ingenieus flapjessysteem nieuwe vogels samenstellen.
Kopieer de verschillende flapjes, net als de pagina met vleugels. Zo kunnen meerdere kinderen
tegelijkertijd aan de slag. Kinderen stellen met de flapjes en de vleugelfragmenten een vogel samen,
die ze eventueel inkleuren of bijschilderen met waterverf. Hebben ze de juiste delen bij elkaar ?
Dan zoeken ze van die vogel – de naam staat onderaan de pagina – enkele details op (in vogelgidsen
of op internet) en noteren die op een vogelidentiteitskaart. Hang de ‘samengestelde
vogels’ aan de toonmuur.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.4 – 4.7
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.6
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1 – 6.5
Leren leren – 2
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

– Hoek 3 – Bekken en poten
Leg, naast Verborgen vogels, ook het boek Ik wil vleugels van Jan Paul Schutten en Angela De Vrede
in deze hoek (zie : lestips ‘Makkelijk Lezen’). In dat laatste boek worden vogels en mensen
met elkaar vergeleken, gelijkenissen en verschillen worden er eenvoudig en duidelijk uitgelegd.
Laat de kinderen in deze hoek vogelpoten en -snavels onderzoeken. Ze tekenen de poten en snavel
van een vogel naar keuze over op een identiteitskaart. Wie wil, doet dat met pen en inkt, zoals
vroeger. Wie tijdens het tekenen goed naar de poten en snavel kijkt, komt veel te weten over
wat de vogel eet en hoe hij leeft. Laat hen die info ook noteren en vergelijken met de leefwijze
en eetgewoontes van andere vogels.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.6
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1 – 6.5
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
– Hoek 4 – Vogelgezang
De kinderen zoeken een vogel op www.wapiti.be of www.aviflevoland.nl (of je laat hen googelen).
Op die sites vind je geluid- en beeldfragmenten, uitleg bij het fragment en een rubriek ‘bijzonderheden’.
Vinden ze de bijzonderheden van hun vogel ook écht bijzonder ? En vinden ze waarom
vogels geluid maken ? Alle info komt opnieuw op een identiteitskaart terecht.
Muzische vorming – 5 Media – 5.5
Nederlands – 5 Strategieën – 5.3
Leren leren – 2
ICT – 6
En verder
– Vogels in detail
De kinderen bekijken de prenten vooraan in het boek. Die gaan over bepaalde details van vogels
die door de vergroting van de schaduw duidelijker worden : een mooie kuif of sierlijke poten.
De kinderen gaan nu bij elkaar op zoek naar een mooi detail dat ze natekenen. Alle tekeningen
komen aan de toonmuur. Na afloop raden ze welk detail bij welke klasgenoot thuishoort.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.6
– Vogel in nood
Sta samen ook even stil bij de mogelijke bedreigingen voor vogels. Kunnen ze er enkele opsommen ?
Weten ze wat ze kunnen doen met een vogel in nood, waar en hoe ze die kunnen helpen ?
Meer uitleg staat bijvoorbeeld op www.natuurhulpcentrum.be en www.wapiti.be. (zie ook : lestips
‘Zesde leerjaar’ – Kunnen we de tijger redden ?).
Nederlands – 1 Luisteren – 1.6
Nederlands – 4 Schrijven – 4.8
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Bibliografie
Ik wil vleugels / Jan Paul Schutten en Angela de Vrede (ill.), Querido, 2011
Vogels aan kinderen verteld / Philipe J. Dubois, Valérie Guidoux , Jean Chevallier (ill.),
Gilles Martin (foto’s) en Jeroen De Keyser (vert.), Lannoo, 2005
Vogels herkennen en observeren : een handige natuurgids voor kids / Valérie Tracqui,
Jean Grosson (ill.) en Marion Kieft (vert.), Deltas, 2010
Vogels om je heen ontdekken / Nicole de Cock, Van Goor, 2007
Vogels zien en horen : ontdekkingen voor kinderen en hun ouders / Wim J. van der Steen
en Elwin van der Kolk (ill.), KNNV, 2009
4
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Lestip
6
Walvissen
Barbara van Rheenen
Clavis, 2010
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
David ontdekt iets moois en kolossaals in zee : walvissen ! Samen met David maken kinderen
kennis met deze reusachtige dieren. Ze komen te weten welke soorten walvissen er bestaan,
waarin die soorten op elkaar lijken en waarin ze van elkaar verschillen, waar ze wonen en eten,
hoe ze eruitzien en hoe ze zich voortplanten … Elke pagina van het boek voorziet een extra leuk
weetje. Aan het eind van het boek weet de lezer werkelijk alles over walvissen én heeft hij spijt
dat het uit is.
Prikkel de nieuwsgierigheid door de cover van het boek af te dekken. Met hulp van een aantal tips
moeten de kinderen zelf achterhalen waarover het boek gaat. Om elk kind betrokken te laten
meedenken, gebruik je de placemat-methode. Per groepje van vier noteren ze na elke tip
hun eigen idee op één gezamenlijk blad. Na elke tip bespreken ze elkaars ideeën. Na de laatste tip
noteren ze het beste, gemeenschappelijk idee in het midden van het blad.
Tips kunnen zijn :
– Je laat pagina 4 en 5 zien (de prent met de verrekijker). Controleer of alle kinderen
weten wat de afbeelding voorstelt.
– Je stelt een vraag als ‘Wat kan ervoor zorgen dat er plots water uit de zee komt ?’
of ‘Kan er een fontein staan in de zee ?’
– Toon een afbeelding over walvissen en spuiten (via Google of
www.goldenstateimages.com/whales.htm)
Nadat ze de drie tips in hun groepje hebben verwerkt, komen ze tot een gemeenschappelijke titel
voor het nog onbekende boek. Die titels worden klassikaal voorgesteld en nadien vergeleken met
de echte titel op het boek. Benadruk bij het klassikale overleg ook het idee dat je samen slimmer
bent dan alleen. Dat idee hoort thuis in de CLIM-werkvorm (Coöperatief Leren in Multiculturele
Groepen) die zoveel mogelijk rekening houdt met de verschillen tussen kinderen.
Toon de cover van het boek. Sluit het aan bij hun verwachtingen na de tips die ze kregen ? Sta ook
even stil bij de tekstsoort : behoort dit boek tot de fictie of de non-fictie ? Vraag waar ze dit soort
boeken kunnen terugvinden in de bibliotheek.
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.3
Verzamel de kennis die de klas al heeft over walvissen. Om iedereen te betrekken kan je in kleine
groepen woordvelden laten opbouwen. Elke groep werkt met een andere kleur stiften.
Na een paar minuten schuiven de groepen door. In hun kleur vullen ze het woordweb
25 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

van de vorige groep aan. Herhaal dit een paar keer zodat zoveel mogelijk groepen elkaars informatie
hebben kunnen aanvullen. Kinderen ervaren zo hoe ze elkaar kunnen inspireren. Na afloop
krijgt elke groep zijn aangevulde flap terug.
Breng vervolgens de gegevens van de woordvelden samen op één grote flap. Probeer met de klas
de gegevens te structureren. Laat in die structuur nog ruimte voor aanvullingen. Hang de flap
goed zichtbaar op, in de loop van de verwerking van het boek kan de klas de info aanvullen.
Kinderen die nog vragen hebben over walvissen, noteren die op een briefje en hangen ze
bij de juiste rubriek op de flap. Vindt iemand het antwoord, noteert hij of zij het ook op de flap.
Dat de walvis een zoogdier is, is voor de meeste kinderen wellicht niet zo evident. Leg een lijst aan
waarop ze nog meer zeezoogdieren noteren. Het zoeken en nadenken daarover kan een fijne
huistaak zijn waarmee je ook het thuisfront bij de Jeugdboekenweek betrekt.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 4 Schrijven – 4.8
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.2
Muzische vorming – Attitudes 6.1 – 6.5
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
Verwerkingsactiviteiten
– Algemene opdracht
Na de klassikale verkenning, overloop je samen de inhoud van het boek. De kinderen kiezen welk
hoofdstuk ze willen verwerken. Kinderen met dezelfde keuze vormen samen een groepje. Ze lezen
de teksten in het hoofdstuk, leggen aan elkaar uit wat erin staat, gaan in informatieve boeken (zie:
Bibliografie) of op internet (bijv. op http://kids.wwf.be/nl) op zoek naar bijkomende informatie.
Wie over een digitaal bord beschikt, laat daar gebruik van maken.
De groepjes stellen de verwerkte info voor aan de klas, en bedenken een vraag waarop
de luisterende groepjes achteraf een antwoord moeten geven. Koppel je een puntensysteem
aan de quiz, dan verhoog je de betrokkenheid van de luisteraars.
Voorzie tijdens de voorbereidingstijd momenten waarop je de groepjes kan begeleiden
en bijsturen. Na een eerste voorstellingsmoment in de eigen klas kan je een andere klas of groep
uitnodigen voor wie ze hun spreekmoment opnieuw brengen.
Je kan ook kiezen voor korte verwerkingen bij sommige hoofdstukken of onderdelen.
Hieronder vind je een aantal suggesties.
– Specifieke opdrachten
4 Reuzengroot !
In het boek (cf. Hoofdstuk Wat is een walvis ?) wordt de lengte van een walvis vergeleken
met maar liefst drie autobussen. Laat de kinderen opzoekingen doen rond de grootte
van de verschillende soorten walvissen. Laat ze vergelijken hoe vaak de ene walvis in de blauwe
vinvis kan, hoe vaak de grootste meester of juf in de blauwe vinvis kan … Of visualiseer de grootte
van de potvis, door zijn lengte af te meten en uit te tekenen op de speelplaats. Hoeveel kinderen
van de klas passen in de vis ?
Wiskunde – 2 Meten – 2.3
6
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

4 Baleinen
Kenmerkend voor een walvis zijn de baleinen (cf. Hoofdstuk Hoe ziet een walvis eruit ?). Weinig
kinderen zullen zich daar iets bij kunnen voorstellen. Maak van je klasdeur daarom een walvisbek
mét baleinen : repen plastic (een plastic vliegengordijn bijvoorbeeld) die je met stevige duct tape
aan de grond kleeft. Laat hen een en ander uitproberen :
––
Waarvoor dienen de linten ?
––
Wat kan erdoor, denk je ?
––
Wat blijft er achter in de bek ?
Belangrijk is dat de kinderen de transfer maken tussen de geknutselde walvisbek én die
van een echte walvis. Die laatste neemt een grote hap water binnen, stuwt het water daarna
weer naar buiten, maar houdt het eten ‘gevangen’ in zijn bek.
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1 – 6.5
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
4 Evolutie
In het hoofdstuk Hoe ziet een walvis eruit ? staat wat uitleg over hoe walvissen zijn geëvolueerd
en hoe ze vroeger ook op het land leefden.
Vraag de kinderen waarin ze zelf al zijn geëvolueerd, veranderd : als baby konden ze enkel liggen,
later leerden ze kruipen, stappen, lopen, zwemmen, fietsen … Hebben ze foto’s of filmpjes
van die eerste keer kruipen, stappen, fietsen ? Hang die aan een ‘eerste keer’-muur. En waar worden
ze nu steeds beter in ? Het is belangrijk dat ze inzien dat ze nog steeds ‘aan het evolueren’ zijn.
Vraag hen naar de dingen die ze later nog zouden willen of kunnen doen. Kennen ze volwassenen
naar wie ze opkijken en die dingen kunnen die ze zelf niet kunnen ? Die dingen komen aan de
‘groeiwens’-muur. De ‘eerste keer’-muur en ‘groeiwens’-muur visualiseren mooi dat mensen in
kennis en vaardigheden groeien en evolueren.
De evolutie van de walvis, zoals die in het boek wordt voorgesteld, strekt zich over een veel
langere periode uit. Bekijk de illustraties.
––
Waar leek de walvis vroeger op ?
––
Ken je nog meer dieren die vroeger op het land leefden en nu in het water ?
En omgekeerd ? Vergelijk deze evolutie met de evolutie die de mensen doorheen
de eeuwen hebben doorgemaakt. Waarom zouden mensen en dieren evolueren ?
Vraag de kinderen om het vervolg van de evolutie voor de mens of de walvis te voorspellen
en uit te tekenen. Ze kiezen één detail uit dat doorheen de jaren steeds meer wijzigt en houden
het eindresultaat, een paar duizenden jaren verder, voor ogen.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.5 – 1.6 – 1.7
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4
4 Duizend kilo krill
Een walvis eet wel tot duizend kilo krill, zo lees je in het hoofdstuk Wat eet een walvis ?
Hoe moeten we ons een ton (1000 kilo) voorstellen ? Waarvan kan je er duizend nemen als je
een walvismaaltijd wil voorstellen ? (Bijvoorbeeld : duizend pakjes van 1 kilo bloem).
De tandwalvis eet alles, maar kauwt niet op zijn eten. Kennen ze nog dieren die alles gewoon
inslikken en nadien herkauwen ?
Sta even stil bij de kringloop van het leven. Wie eet wie ? Zijn er dieren die walvissen opeten ?
Weten ze waaraan walvissen sterven ? Vertel hen dat het in de eerste plaats de mens is
waardoor walvissen met uitsterven bedreigd zijn. Wat vinden ze daarvan ?
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Op deze websites vind je meer over de kringloop :
http://sites.google.com/site/natuurweetjes/bedreigede-dier-plant-soorten.
http://www.hetklokhuis.nl/onderwerp/walvis.
Wiskunde – 2 Meten – 2.3
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.2 – 1.5 – 1.6 – 1.7 – 1.24 – 1.26
4 Warm en koud
Het paar- en broedgebied van de walvissen ligt erg ver uit elkaar. De voedselgebieden liggen
voornamelijk boven de evenaar (met uitzondering van de strook rond de noordpool),
de paargebieden liggen vooral onder de evenaar. Weten ze waarom ? (‘Om jongen te krijgen,
gaan walvissen naar plekken waar het warmer is. Maar op de koudere plekken vinden walvissen
meer eten.’)
Deze opdracht is meteen een mooie gelegenheid om kinderen het begrip ‘evenaar’ uit te leggen.
Laat de kinderen daarna een walvis uitkiezen en opzoeken waar die walvis paart en broedt.
En verder
– Miniquiz
Op de laatste flap van het boek vind je een miniquiz : de antwoorden vind je op de achterkant
van de flap. Die kan je aanbieden als een vrijblijvende verwerking.
– Meer walvissen
Het eerder vermelde filmpje http://www.hetklokhuis.nl/onderwerp/walvis geeft een mooie
en waardevolle samenvatting van het leven en het lot van de walvissen. Een aanrader voor flinke
lezers of echt geïnteresseerd in walvissen is Luna (zie: Bibliografie).
– Speelse opdrachten
Het boek biedt vooral interessante informatie die kinderen aanzet tot nadenken, praten en verder
opzoeken. Ter afwisseling kan je afsluiten met een paar speelse opdrachten.
––
Laat hen een aantal Mentos-muntjes in een flesje cola light gooien. Wat gebeurt er ?
Waarom ? Wie krijgt de grootste fontein ? Check misschien op voorhand best
wat het effect kan zijn op
http://www.youtube.com/watch?v=hKoB0MHVBvM (zoektermen ‘Diet coke’
en ‘Mentos’ ingeven op YouTube).
––
Laat hen een walvis op ware grootte schilderen op de muur van de speelplaats.
Of op papier – een rol onbedrukt krantenpapier of bruin inpakpapier is perfect.
Kleef meerdere repen boven elkaar zodat niet enkel de lengte, maar ook de breedte
van de walvis kan worden gesimuleerd. Met grote borstels en rollen schilderen ze
de walvis mét transparante maag. Laat hen fantaseren en schilderen wat er
in die maag zit : tafels, fietsen, een boot, een zeemeermin, een eiland met palmboom,
een surfplank mét surfer … Bovenop komt een gigantische spuitfontein.
––
Maak een woordenspuiter. De kinderen maken een flink groot walvisschilderij.
Uit het spuitgat komt in een aantal kernwoorden wat ze bijleerden over de walvis.
Zo ontstaat een soort ‘wetenschapsfontein’.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4
8
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

ibLiOgrA fie
Luna, strijd om een verdwaalde orka / Jet Bakels en Anouk Martijn (ill.), Gotmer, 2010
WWf-Weetje
De potvis breekt het duikrecord bij de walvissen : hij kan 1 uur en 13 minuten onder water
blijven zonder te komen ademen en kan dan wel 2 km diep zwemmen.
Walvissen gebruiken geen woorden maar plof- en fluitgeluiden die heel ver weg te horen zijn.
Deze ‘taal’ werd heel toevallig ontdekt door militairen die rond het eiland Hawaï onderwatergeluiden
opnamen met een recorder. Zij registreerden een hele hoop geluiden die ze niet
konden thuisbrengen. Later bleken die afkomstig te zijn van de walvissen die in dat gebied
rondzwommen.
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
29 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

edUCAtief AAnbOd WWf
WWF geeft tijdens de Jeugdboekenweek niet alleen leuke dierenweetjes bij sommige boeken,
maar heeft ook een eigen educatief aanbod dat je helpt om met je klas de geheimen
van de ecologische voetafdruk, de klimaatverandering en de biodiversiteit te ontrafelen.
WWF vindt het immers belangrijk om mensen al op jonge leeftijd de nodige kennis en attitudes
bij te brengen zodat ze zelf kunnen kiezen voor een duurzame levensstijl. WWF biedt
een hele waaier aan educatieve tools voor het basis- en secundair onderwijs.
Al deze materialen zijn gratis te bestellen op www.wwf.be/school.
De wonderlijke avonturen van een kleine bij / 6 - 9 jaar / Thema : biodiversiteit
Beleef met je leerlingen de meeslepende avonturen van een klein
honingbijtje dat tijgers, zeeschildpadden en bonobo’s ontmoet tijdens
een zoektocht naar haar verdwenen zussen. Deze prachtige kamishibaï
(Japans verteltheater) maakt de bedreigingen voor onze biodiversiteit
begrijpbaar voor jonge kinderen.
Voetzoekers junior / 10 - 14 jaar / Thema : ecologische voetafdruk
Met deze dynamische kit ontdekken de leerlingen spelenderwijs
de geheimen van de ecologische voetafdruk en berekenen ze
de voetafdruk van de klas. Via actiekaarten worden haalbare acties
voorgesteld om de klasvoetafdruk te verkleinen.
In de weer voor het klimaat / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Een uitgebreide lesmap die leerkrachten en leerlingen wil
begeleiden om op school iets aan de klimaatverandering te doen.
Deze ringmap bevat 20 ‘lessen’ over klimaat en biodiversiteit.
Dvd ‘SOS klimaat’ / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Deze dvd met 5 thematische clips over de impact van de klimaatverandering,
4 interviews met klimaatgetuigen en 35 clips van dieren
die hun verhaal ‘vertellen’ vormt de ideale, visuele ondersteuning
tijdens lessen over het klimaat.
30 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

Colofon
Jeugdboekenweek 2012
Dieren
Lestips
Redactie : Ingrid Antheunis, Hedwige Buys, Sofie Daniëls, Miek Driesen,
Katrien Goeman, Stijn De Paepe, Nathalie Serraris en Marit Trioen
Coördinatie en eindredactie : Stichting Lezen
Illustraties : Carll Cneut
Grafisch ontwerp : Kris Demey
ISBN 9789077178539
D/2011/9654/4
De lestips voor tweede en derde leerjaar werden geschreven door Miek Driessen. Zij is als leerkracht
tweede graad in de ervaringsgerichte basisschool De Linde in Deurne actief bezig met boeken in de klas.
Kinderen de wereld laten ontdekken, inspireren, boeien, ontroeren en uitdagen doet ze graag met boeken.
Een bibbezoek en een voorleesmoment staan regelmatig op het menu. Ze heeft bovendien een eigen klasbib
en haar klas mag de pauzes al lezend doorbrengen.
Jeugdboekenweek 2012 loopt van 10 tot 25 maart. De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen wordt gesubsidieerd door de Vlaamse overheid om te werken aan een betere leescultuur
in Vlaanderen en staat onder de Hoge Bescherming van H.K.H. Prinses Mathilde.
www.stichtinglezen.be
www.jeugdboekenweek.be
V.u. : Majo de Saedeleer, Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen
Quadri
Zwart
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor tweede en derde leerjaar

LESTIPS
vierde en vijfde leerjaar
www.jeugdboekenweek.be
JEUGDBOEKENWEEK
Stichting Lezen presenteert
10 tot 25 maart 2012

Inleiding
Dieren in boeken
Tijdens de Jeugdboekenweek 2012 duiken we recht de wereld en de verhalen van de dieren in. We gooien ons
mensenpak af, trekken voor één keer een bontjas aan, gaan op vier poten zitten en worden dier met de dieren.
We kijken diep in de ogen van onze kat. We voeren gesprekken met de hond. We duiken de struiken in
en zoeken de beestjes op. Kortom : tijdens deze Jeugdboekenweek lezen we om dieren te leren kennen.
Laten we eerlijk zijn : boeken delen vinden we één van de leukste dingen die er zijn. Deze bundel wil je dan ook
uitnodigen om de beestigste boeken naar de klas te halen en om je klas onder te dompelen in een wereld
van verhalen.
Dieren in de klas
Ter gelegenheid van de Jeugdboekenweek 2012 stelde Stichting Lezen samen met een redactie uit het onderwijs
zes boekenpakketten samen. Elk pakket bestaat uit een gevarieerde selectie van zes bijzondere boeken
over dieren, met aandacht voor verschillende genres. Scholen bestellen de pakketten met korting via
www.jeugdboekenweek.be.
Je kan de(ze) boeken aan je klas tonen en voorlezen. Maar er is meer en er kan meer ! Daarom biedt deze bundel
bij elk boek uit de boekenpakketten een uitgewerkte lessuggestie. De lessuggesties volgen allemaal
hetzelfde stramien :
– Aanzet : manieren om het boek te introduceren
– Verwerkingsactiviteiten : tips voor een creatieve verwerking of nabespreking
– En verder : extra – korte – ideeën om met het boek aan de slag te gaan, in de Jeugdboekenweek
óf daarna
Verder noemt elke tip de concrete eindtermen die je met deze activiteiten realiseert.
Speciaal voor deze editie stipt WWF bovendien
enkele boeken aan die perfect passen binnen haar werking.
WWF vertelt er kort bij waarom net deze dieren
in deze boeken zo bijzonder zijn.
2 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Dieren in de bib
Wie boeken zegt, zegt in één adem bibliotheek. Tijdens de Jeugdboekenweek leggen openbare bibliotheken
hun grootste troeven op tafel : ze halen de mooiste kinderboeken uit de kast, ze nodigen auteurs en illustratoren
uit, ze laten klassen op een speelse manier kennismaken met de bib, ze organiseren voorleesmomenten …
Specifiek voor klassen is er ook dit jaar een spel waarbij kinderen op een creatieve manier de bibliotheek
leren kennen. En altijd poot in poot met de boekendieren die in de bib verstopt zitten – dat spreekt voor zich.
Alle openbare bibliotheken doen mee en tonen zich een gretige partner om – samen met jou – boeken en kinderen
bij elkaar te brengen. Loop dus gerust binnen in je bib om samen plannen te smeden.
Gegevens van de bibliotheek in je buurt vind je op www.bibliotheek.be
Tot slot
Op www.jeugdboekenweek.be vind je alle (praktische) details over deze beestige Jeugdboekenweek.
Vanaf februari komt de website ook voor kinderen tot leven – met boekentips, dierenweetjes, spelletjes …
Maar blader nu vooral snel verder. Snuffel aan de boeken, sleep ze naar de klas en verslind ze met je leerlingen.
En vooral : krijg de smaak te pakken en breek de grenzen van de Jeugdboekenweek open. Want leesplezier
laat zich niet vangen in twee weken !
Veel leesplezier !
De ploeg van Stichting Lezen
3 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Lestips bij bOekenpAkketten
vAn jeUgdbOekenWeek 2012
vierde en vijfde LeerjAAr
– Evi, Nick en ik / Anna Woltz en Jeska Verstegen (ill.), Leopold, 2011
– Fluit zoals je bent / Edward van de Vendel (sam.) en Carll Cneut (ill.), De Eenhoorn, 2009
– IJsberen en andere draaikonten in de dierentuin / Ditte Merle en Alex de Wolf (ill.),
The House of Books, 2010
– Kind van de wildernis / Michael Morpurgo en Frieda Dalemans (vert.), Clavis, 2010
– Olle / Guus Kuijer en Thé Tjong­Khing (ill.), Querido, 2011
– Winterdieren / Bibi Dumon Tak en Martijn van der Linden (ill.), Querido, 2011
4 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Lestip
1
Evi, Nick en ik
Anna Woltz en Jeska Verstegen (ill.)
Leopold, 2011
Over het bO ek
De schuchtere dierenliefhebster Flora verheugt zich op een heerlijke zomervakantie. Ze mag
met haar vader een verwilderde tuin in de buurt opknappen : de hemel op aarde voor een meisje
dat meer van planten en dieren houdt dan van mensen. Maar dat is buiten het arrogante stadsmeisje
Evi gerekend dat zich aan Flora opdringt. Al leren ze elkaar en hun klasgenoot Nick
beter kennen als ze een geheim delen …
Een vlot, toegankelijk boek dat ernstige situaties en grote emoties ongedwongen doorheen
een geestig verhaal weeft.
AAn de sLAg
Opmerking vooraf
Het verhaal speelt zich af in een erg herkenbare wereld. Dat verhoogt de toegankelijkheid
voor een doorsnee vierde­ of vijfdeklasser en maakt het verhaal geschikt voor zelfstandig lezen.
Om het zelfstandig lezen uitnodigend te maken, bied je klassikaal een aantal activiteiten aan
waarmee je het verhaal en de personages schetst. Daarin staat voorlezen centraal. Als je daar
voldoende tijd aan besteedt, hebben de zelfstandige lezers een brede basis om op terug te vallen.
Aanzet
– Vakantie
De kinderen denken even voor zichzelf na over het woord ‘vakantie’. In een web of mind map
schrijven of tekenen ze hun associaties met het woord neer. Hebben kinderen weinig ervaring
met het maken van een mind map, stel dan een aantal vragen :
– Aan wie denk je zoal als je aan ‘vakantie’ denkt ? (familie, vriendjes op de camping,
de jeugdbeweging …)
– Heb je die namen al genoteerd op je blad ?
– Kan je daar nog iets aan toevoegen ?
Laat ze op dezelfde manier hun associaties uitbreiden rond vragen als :
– Waar speelt die vakantie (bijvoorbeeld met de jeugdbeweging, familie …) in jouw
gedachten zich af ?
– Wat gebeurt er in die vakantie ?
Hang de resultaten op in de klas. Elk kind krijgt drie post­its en leest de mind maps van
zijn klasgenootjes. Wie een vraag of reactie heeft, kleeft die bij de associatie op de mind map.
Doe zelf ook mee : zo vermijd je dat er mind maps zijn waarop geen enkele vraag of reactie kleeft.
Na afloop gaat elk kind bij zijn eigen mind map staan, en geeft uitleg bij de vragen of reacties.
Lees daarna de tekst vanaf “Ik werd wakker toen iedereen nog sliep …” (p. 20) voor tot
“Tijd voor actie” (p. 23). Laat de kinderen kort hun eigen voorstelling vergelijken met de beschrijving
van de vakantie die ze te horen kregen.
Nederlands – 2 Spreken – 2.2 – 2.7
Sociale Vaardigheden – 2 Gespreksconventies – 2
5 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

– Flora
Het eerste hoofdstuk Mijn tante haat harige beesten (p. 7) schetst de sfeer van het verhaal.
Twee van de hoofdpersonages worden geïntroduceerd. Na het voorlezen vraag je de leerlingen
om zich een beeld te vormen van Flora – die wordt het uitgebreidst beschreven. Ze tekenen haar ;
Flora’s niet-fysieke eigenschappen schrijven ze rondom de tekening. Daarna vergelijken ze
de tekeningen met elkaar : geef hen de tijd om overeenkomsten en verschillen te bediscussiëren.
De illustraties hang je op een goed zichtbare plek die je voor de Jeugdboekenweek reserveert.
Lezen ze het verhaal zelfstandig verder, vullen ze de tekeningen aan met wat ze nog meer over
Flora te weten komen.
Nederlands – 3 Lezen – 3.3
– Nick en Evi
In het hoofdstuk Genoeg over bruiloften (p. 11) maak je als lezer uitvoerig kennis met Nick,
in het hoofdstuk Allemaal gekken (p. 15) met Evi. Lees beide hoofdstukken voor :
––
Wat gebeurt er ?
––
Waar gebeurt het ?
––
Wie spelen mee ?
Daarna maken ze een gelijkaardige identiteitskaart – met tekening en tekst als in de voorgaande
opdracht – over Nick of Evi, al naargelang van wie het meeste aanspreekt. Afhankelijk van hun keuze
krijgen ze een kopie van Genoeg over bruiloften of Allemaal gekken. Daarin kunnen ze alle relevante
info voor tekening en tekst rustig herlezen. Voorzie opnieuw een voorstellingsmoment waarin
de identiteitskaarten met elkaar worden vergeleken.
Aan het voorstellingsmoment kan je een dramatische opwarming laten vooraf gaan. Kinderen
stappen door elkaar – voorzie een grote ruimte. Ze wandelen, afhankelijk van welk personage
ze uitkozen, zoals Evi of Nick dat zouden doen. Kruisen ze een klasgenoot dan moeten ze
met hun mimiek duidelijk maken dat ze elkaar zagen. Hou de ontmoetingen kort, ze moeten
blijven bewegen.
Op een teken van jou houden ze halt en nemen ze een houding aan die bij Evi of Nick past.
Ze zeggen niks, maar moeten wel rondkijken en voor zichzelf inschatten of de klasgenootjes
rondom Evi dan wel Nick uitbeelden. Herhaal die oefening een paar keer.
Daarna gaat elk kind op een willekeurige plek stilstaan. Daar spreken ze een zin uit zoals Nick
of Evi dat zou doen, hun intonatie moet samenhangen met het karakter van hun personage. Hun
zin kan dus verlegen, boos, blij, verwaand … klinken. Heeft je groep weinig ervaring dan laat je hen
een antwoord formuleren op een vraag als ‘Wat zou Evi of Nick zeggen als je hen vraagt wat ze
lekker vinden, waar ze een hekel aan hebben, wat ze zouden willen doen vandaag … ?’
Laat de kinderen na die oefening opnieuw door de ruimte stappen. Op jouw teken houden ze halt
en vormen ze een duo met wie voor hen staat. Ze stellen elkaar een vraag (één van de voorgaande
vragen, of een nieuwe) en beantwoorden elkaars vraag : ze houden nog steeds de rol van Nick
of Evi aan. Dat kinderen de opdracht gelijktijdig uitvoeren biedt veiligheid. Herhaal de opdracht
een paar keer.
Sluit af in een kring. Om beurten stappen de kinderen naar het midden van de kring en spreken
een zin uit die bij hun personage hoort. Ook hun gelaatsuitdrukking en lichaamshouding moet
bij het personage aansluiten. De kinderen wisselen elkaar snel af. Is iedereen aan de beurt geweest,
laat je hen twee groepen vormen : groep één stelt Nick voor, groep twee Evi.
6 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Hoe hebben ze de dramaoefening ervaren ? Hadden ze van elkaar geraden wie Evi, wie Nick
speelde ? Gaven ze Evi en Nick dezelfde mimiek, lichaamshouding, intonatie mee ? Of speelden
ze hen net heel verschillend ?
Laat daarna de illustratie op de cover zien : zien de personages eruit zoals ze hen zich voorstelden ?
Nederlands – 3 Lezen – 3.3
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.4
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2 – 3.5
Verwerkingsactiviteiten
– Klasgesprek
Of je er nu voor kiest om het boek individueel te laten verwerken, of om het aan de klas
voor te lezen, besteed steeds klassikaal aandacht aan volgende elementen :
––
Welke soort tekst is dit, fictie of non-fictie ?
––
Zou wat je leest ook in het echt kunnen gebeuren ?
––
Zou je graag meespelen in het verhaal ?
––
Mocht het verhaal verfilmd worden, welk personage zou je dan het liefste spelen ?
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1
– Contractwerk
Vat even de eerste drie hoofdstukken samen die je in de aanzet verwerkt hebt. Lees daarna de
hoofdstukken Ik werk voor Bellanova tot en met Ontvoering voor (pagina’s 20 tot en met 35 dus).
Daarin wordt een kip geïntroduceerd, die Flora’s geheim zal worden … Genoeg om de kinderen
nieuwsgierig te maken. Vanaf Hoe noem je een kip (p. 36) nodig je hen uit om zelfstandig verder
te lezen. De verwerking gebeurt via contractwerk. Ze kunnen uit de volgende opdrachten kiezen :
––
Flora’s identiteitskaart aanvullen (zie: Aanzet),
––
Nick of Evi’s identiteitskaart aanvullen, naargelang van wie ze eerder uitkozen
(zie: Aanzet),
––
Een nieuwe identiteitskaart ontwerpen voor een ander personage uit het boek,
––
Een ‘droomkippenhok’ op papier ontwerpen, en er eventueel een maquette
van knutselen (een ideetje voor de schooltuin ?),
––
Reclame maken voor het boek (zie: En verder).
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
– Opmerking achteraf
Kies je ervoor om het heel verhaal zelf voor te lezen ? Bespreek dan de evolutie van de hoofdpersonages
na elk hoofdstuk :
––
Aanvankelijk wil Flora haar vakantie naast haar vader werkend in de tuin doorbrengen
en is ze niet gek op contact met andere kinderen. Naarmate het verhaal vordert,
vindt ze echter plezier in het omgaan met haar leeftijdsgenoten.
––
Nick wordt in de eerste hoofdstukken beschreven als een mooie, voorbeeldige jongen.
Doorheen de volgende hoofdstukken toont hij meer lef en blijkt hij toch niet zo saai
te zijn.
––
Evi evolueert van een arrogant verwaand nest naar een tienermeisje dat op zoek is
naar warmte en aandacht …
7 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

En verder
– Boekenpakketjury
Op de laatste pagina van Evi, Nick en ik staat de korte inhoud van Red mijn hond, eerder werk
van Anna Woltz dat ook perfect bij het Jeugdboekenweekthema ‘Dieren’ aansluit. Haal het boek
in de klas, een verrijking van je ‘vrij lezen’-aanbod.
Er staat ook vermeld dat Red mijn hond in 2010 bekroond werd door de Vlaamse Kinderen
Jeugdjury (KJV). Surf samen naar www.kjv.be :
––
Wie heeft al gehoord van de Kinder- en Jeugdjury ?
––
Hoe werkt de Kinder- en Jeugdjury ?
––
Wie zou graag deelnemen aan de Kinder- en Jeugdjury ?
––
Als Evi, Nick en ik deel zouden uitmaken van de genomineerde boeken
voor de Kinder- en Jeugdjury, zou je het dan aanprijzen ?
Instappen in de KJV is in maart niet meer mogelijk. Lijkt deelnemen je wel wat, dan kan je
bij het begin van het volgende schooljaar een aantal enthousiaste lezers verzamelen en de boeken
in huis halen van hun leeftijdsgroep. Nodig de kinderen uit om ze te lezen, en hou de datum
waarop de winnaars bekend gemaakt worden in de gaten.
Op www.kjv.be, in de rubriek ‘Voor begeleiders’, bij ‘Handboek’ lees je hoe je een KJV-werking
(op school) aanpakt.*
Laat de KJV je inspireren om met de boeken uit het Jeugdboekenweek-pakket voor vierde, vijfde
leerjaar een eigen mini-jury te houden. Je laat de boeken een tijd circuleren. Tegen een bepaalde
datum selecteert elk kind het boek dat hij of zij het liefste las. Voor dat boek maken ze reclame.
Dat kan individueel, maar ook in duo of in een groepje als meerdere kinderen hetzelfde boek
uitkozen. Laat hen kiezen uit verschillende verwerkingsmanieren :
––
Ze spelen een tv-reclamespot na,
––
Ze spreken een radio-reclamespot in,
––
Ze ontwerpen een affiche,
––
Ze interviewen één van de hoofdpersonages die vertelt waarom zijn of haar verhaal
de moeite waard is om te lezen,
––
…
Muzische Vorming – 3 Drama– 3.1
Bibliografie
Red mijn hond / Anna Woltz en Saskia Halfmouw (ill.), Leopold, 2008
*
Opmerking over de KJV
De KJV is er voor kinderen die graag en veel lezen. Het is niet de bedoeling om een kind dat (nog) niet graag leest,
te verplichten om op amper een half jaar tijd tien boeken te lezen. Dat werkt alleen maar averechts. Daarom
richt de KJV zich niet in de eerste plaats op scholen. Dit betekent echter niet dat een enthousiaste school
niet aan de slag kan met de KJV.
Scholen die willen meedoen de KJV, vragen we om de kinderen op vrijwillige basis te laten deelnemen. De kinderen
kiezen zelf of ze jurylid worden. Vaak organiseert de school leesgroepen na schooltijd, tijdens pauzes,
8 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

op woensdagnamiddag … Soms neemt een leesjuf- of meester of een GOK-leerkracht de KJV op
in zijn of haar programma.
Ideaal is natuurlijk als de KJV-boeken kunnen meetellen als een gelezen boek voor taal of voor Nederlands –
zowel op de basisschool als in de middelbare school. Juryleden die buiten schooltijd voor de KJV lezen,
kunnen een KJV-boek bespreken in de klas en zo meteen medeleerlingen warm maken voor de KJV.
Juryleden vormen een clubje, maar hou de andere leerlingen betrokken door affiches over de boeken te knutselen
en op te hangen, door kinderen tijdens de taalles te laten praten over de KJV en over wat ze gelezen hebben …
9 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Lestip
2
Fluit zoals je bent
Edward van de Vendel (sam.) en Carll Cneut (ill.)
De Eenhoorn, 2009
Over het bO ek
In deze bloemlezing bundelde Edward van de Vendel iets meer dan honderd dierengedichten
van tweeënveertig bekende en minder bekende Vlaamse en Nederlandse dichters. Het werd
een gevarieerd en evenwichtig geheel van speelse versjes en langere, verhalende gedichten,
van poëzie op en zonder rijm. Werkelijk alle mogelijke manieren om het dierenthema te vatten
in poëzie komen aan bod. Die diversiteit maakt er de perfecte verzameling voor een breed publiek
van ! De gedichten nodigen uit tot telkens opnieuw doorbladeren van de bundel. Net als de sprekende
illustraties van Carll Cneut : prachtige dierenminiaturen met fantasierijke details.
AAn de sLAg
Aanzet
– Verborgen poëzie
Kopieer een aantal gedichten uit de bundel waarin de dieren herkenbaar voorkomen
(bijv. : Stokstaartjes (p. 8), Het lied van Lorre (p. 10), Zwanen (p. 23), Afstandelijke goudvis (p. 39),
Sprinkhaan (p. 52), Vis (p. 83), Zeven schapen (p. 86), Koe (p. 105)). Vergroot de gedichten uit.
Knip tekst en titel afzonderlijk uit, de illustraties gebruik je nog even niet.
Verdeel de klas in duo’s. Elk duo bezorg je een dierennaam : uiteraard gaat het om de dieren
die in de gekopieerde gedichten voorkomen. In een beperkte tijd laat je de duo’s zoveel mogelijk
informatie over hun dier verzamelen.
Hang de vergrote gedichten uit in de klas – vertel niet dat het om poëzie gaat. De duo’s wandelen
er lezend langs. Ze blijven stilstaan bij de gekopieerde tekst die het beste aansluit bij de informatie
die ze over hun dier verzameld hebben. Ze lezen de tekst op de kopie vervolgens voor aan de rest
van de klas.
Hang daarna de titels van de gekopieerde gedichten in willekeurige volgorde aan het bord.
Telkens als een duo zijn tekst heeft voorgelezen, raadt de rest van de groep welke titel bij hun tekst
hoort.
Hou een nabespreking. Herkennen de duo’s in de voorgelezen tekst de info die ze over hun dier
hebben opgezocht ? En, stel dat ze meer info zouden moeten opzoeken, zouden ze dan een tekst
als de voorgelezen tekst raadplegen ? Waarom (niet) ?
Wellicht komen jullie samen tot de conclusie dat de schrijvers van dit soort teksten een hoogst
persoonlijke manier hebben om over dieren te schrijven, en dat de gekopieerde teksten zich niet
laten lezen als verhalende teksten. Zo breng je het gesprek op ‘gedichten’ en ‘poëzie’. Met welke
eigenschappen van poëzie zijn de kinderen al vertrouwd ? Praat over de kenmerkende lay­out
van een gedicht, de korte zinnen, de ‘verdichting’, herhaling, ritme, rijm, bijzonder (‘poëtisch’)
taalgebruik en beeldspraak. Behoren gedichten tot de fictie of non­fictie ?
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1 – 6.3
10 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

– Eigen museum
Laat de bundel zelf nog niet zien. Nodig de kinderen eerst uit om de gedichten te illustreren.
Uit het aanbod van de vorige opdracht kiezen ze het gedicht dat hen het meeste aansprak. Ze kiezen
zelf een beeldende techniek uit die ze in de loop der jaren leerden kennen (bijvoorbeeld : wie
een gedetailleerde tekening wil doet dat met potloden, pennen en dunne stiftjes ; wie een kleurrijke
illustratie wil, gebruikt verschillende soorten verf ; wie een driedimensionaal werk maakt, trekt er
een foto van …). Ook gemengde technieken en collages zijn een mogelijkheid. Sta telkens even stil
bij de manier waarop ze technieken en materialen kunnen gebruiken, welke sfeer die oproepen …
Ter inspiratie bezorg je hen afbeeldingen van kunstenaars en illustratoren (behalve het werk
van Carll Cneut die de gedichten in Fluit zoals je bent illustreerde).
De kinderen verklappen elkaar niet welk gedicht ze illustreren. Het verrassingseffect is het grootste
als je hen de prent thuis laat maken. Spreek een dag af waarop ze de werken moeten meebrengen
naar de klas, hang ze op in een ruimte waar ze goed tot hun recht komen, bijvoorbeeld een lange
schoolgang. Daar passeren veel kinderen, ouders en andere schoolbezoekers : je betrekt hen zo
bij de Jeugdboekenweek. Je hangt in die ‘museumruimte’ ook de gekopieerde gedichten op.
Nummer elk gedicht. Laat de kinderen nu in de museumruimte rondlopen. Ze zoeken uit welk
gedicht bij welk kunstwerk hoort. Ze noteren de nummer van het gedicht in kwestie op een post-it
en hangen het bij het kunstwerk. Zo kan iedereen gelijktijdig betrokken lezen en kijken.
Is iedereen klaar ? Hou dan een nabespreking :
––
Waarom dacht je dat kunstwerk X bij gedicht Y thuishoorde ?
––
Welke verschillende materialen en technieken heb je gezien ?
––
Welk werk heeft je verrast ?
––
Welke techniek zou je een volgende keer zelf ook wel eens willen uitproberen ?
––
Wie koos voor een bepaalde techniek omdat die aantrekkelijk leek ?
––
Wie koos voor een bepaalde techniek omdat die aansloot bij de sfeer van het gedicht ?
––
Ben je zelf tevreden over je resultaat ?
––
Wat zou je volgende keer anders doen ?
Geef de makers van elk kunstwerk de kans om uit te leggen hoe ze tot resultaat X of Y zijn gekomen.
Laat de tentoonstelling nadien verder leven en nodig buitenstaanders uit. De kinderen verzinnen
een titel voor de tentoonstelling, maken uitnodigingen en bereiden rondleidingen voor. Voorzie ook
een mogelijkheid om de bezoekers uit te laten zoeken welk gedicht bij welk kunstwerk hoort.
Muzische vorming – 1 beeld – 1.6
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.2
– Carll Cneut
Stel vervolgens de bundel met de bijbehorende illustraties van Carll Cneut voor. Maak eventueel
kleurenkopies van de illustraties bij de gedichten uit bovenstaande opdracht. Kinderen zoeken
in groepjes welke illustratie bij welk gedicht hoort. Pols daarna welke indruk de illustraties
op hen nalaten. Welke sfeer roept het werk en de techniek van Carll Cneut op, vinden ze ?
Hadden ze hem ook herkend als de illustrator van de Jeugdboekenweekaffiche ?
Haal ander werk van Cneut in de klas, verrijk er je leeshoek mee.
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
– Associëren en combineren
4 Algemeen
Carll Cneuts illustraties zijn prachtige miniatuurtjes, die de emotie van het gedicht treffend weergeven.
Scan ze in, of maak kleurenkopies die je lamineert.
Elk kind kiest een illustratie die ze aandachtig bekijken. Ze noteren die woorden die in hen opkomen.
Zijn ze niet gewend om te associëren ? Dan leid je de oefening. Vraag hen om drie kolommen
te maken. In de eerste kolom (‘Wie’) beschrijven ze welk(e) dier(en) er staat (staan) afgebeeld ;
in de tweede kolom (‘Hoe’) noteren ze welke gevoelens de prent oproept ; in de derde kolom (‘Wat’)
noteren ze de mogelijke handelingen die ze aan het beeld koppelen.
Laat hen vervolgens de woorden – uit elke kolom eentje – combineren tot een zin. De volgorde
waarin ze gebruikt worden is niet belangrijk, een ‘mooie zin’ als eindproduct ook niet. Laat hen
experimenteren en woorden verschuiven en ervaren hoe grappige, vreemde, melodieuze,
mysterieuze, ontroerende … zinnen kunnen ontstaan. Hebben ze een zin samengesteld die
hen raakt, dan lezen ze hem voor, schrijven hem op in een bijpassende kleur, hangen hem op
in de schrijfhoek of verwerken hem tot bladwijzer.
4 Tussenbladzinnen
Verwijs ook naar de zinnen op de gekleurde tussenbladen die de gegroepeerde gedichten in
Fluit zoals je bent van elkaar scheiden. Dat zijn citaten uit de daarop volgende gedichten. Los
van het gedicht krijgen ze een andere betekenis en kunnen ze de verbeelding van de kinderen
stimuleren. Laat hen mogelijke situaties bedenken bij die zinnen. Zijn de kinderen niet vertrouwd
met fantaseren, drama en spel, leid de opdracht dan in met een opwarmertje.
4 Opwarmertje
Je geeft elk kind een illustratie uit het boek (of je laat er hen één uitkiezen). Ze bekijken de prent
terwijl jij hen vraagt :
––
Wat zie je ?
––
Wat valt je op ?
––
Wat vind je vreemd, mooi …?
Daarna gaan de illustraties aan de kant en voeren ze individueel, maar gelijktijdig enkele inleefopdrachten
uit :
––
Beeld je in dat je het dier bent dat op jouw illustratie staat afgebeeld. Je wordt langzaam
wakker, rekt je uit, zet een paar passen, eet iets, geniet van de zonnestralen.
––
Je loopt nu rond zoals jouw dier dat doet. Je laat je niet storen door de andere dieren.
Je loopt iets sneller, maar je loopt de andere dieren ook niet in de weg.
––
Je gaat nu trager lopen, rustig nadenkend in jezelf. Langzaam merk je de andere dieren
om je heen op. Je zegt niets, maar als je een ander dier kruist, knik je en loop je verder.
––
Je lacht nu naar elk dier dat je kruist. En tot slot raak je de dieren die je tegenkomt
zelfs even aan ter begroeting.
––
…
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Je kan eindeloos variëren in dit soort opdrachten. Je bouwt de opdracht verder op tot de dieren
(met elkaar) spreken :
––
Je stapt nog steeds doorheen de ruimte zoals jouw dier dat doet. Welk woord komt
er in je op ? Spreek het een paar keer stil uit, terwijl je rondstapt. Proef het woord
in je mond, alsof het erg lekker is.
––
Kom je een ander dier tegen, spreek het woord dan opnieuw uit. De betekenis
hoeft niemand te kennen of te begrijpen. Het is jouw woord, het is enkel belangrijk
dat jij het mooi vindt en dat het bij jou past.
Lukt de opdracht met de woorden vlot, dan vraag je het woord in een volwaardige zin te gieten.
Ook met die zin laat je ze ‘spelen’. Hoe klinkt hij als ze blij, boos, verdrietig, verliefd … zijn ?
Kruisen ze een ander dier, dan spreken ze allebei hun zin uit : een korte dialoog, die inhoudelijk
niets hoeft te betekenen.
4 Tussenbladzinnen bis
Genoeg opgewarmd ? Dan vorm je groepjes. Elk groepje geef je één van de zinnen (versregels)
op de tussenbladen in Fluit zoals je bent. De kinderen nemen dezelfde dierenrol aan als uit de
opwarmende opdracht. Ze verzinnen en spelen met elkaar een situatie die bij deze zin kan horen.
Een aantal groepjes geef je dezelfde zin. Zo zien ze tijdens het toonmoment hoe verrassend
verschillend eenzelfde zin kan worden geïnterpreteerd.
Als afsluiter situeer je alle zinnen in het oorspronkelijke gedicht. Zo beland je weer bij de bundel.
Wedden dat de zin om zelfstandig te lezen, neuzen, kijken en ontdekken in Fluit zoals je bent
weer is aangewakkerd ?
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2 – 3.5
En verder
– Poëtische boekenhoek
Zorg voor een uitgebreid poëzieaanbod in de boekenhoek met naast Fluit zoals je bent tal van andere
gedichtenbundels. Tijdens contractwerk zoeken ze een gedicht dat hen raakt of een illustratie
die hen bijzonder aanspreekt. Daarna stellen ze hun selectie voor aan de rest van de klas.
Zo proeven de kinderen geregeld van zoveel mogelijk verschillende vormen van poëzie en
breiden ze hun belangstelling uit.
– Carll Cneut bis
Hou het talrijke werk van illustrator Carll Cneut in de gaten. Verzamel kopies van zijn werk,
hang nieuws over bekroningen of interviews met de illustrator op een prikbord. Je kan Carll Cneut
– met inhoudelijke en financiële steun van Stichting Lezen – uitnodigen voor een lezing op school
(www.auteurslezingen.be). Stimuleer de kinderen om deel te nemen aan workshops van de illustrator,
of bezoek samen een tentoonstelling met zijn werk.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.1
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1 – 6.2 – 6.3 – 6.4 – 6.5
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Bibliografie
Boeken geïllustreerd door Carll Cneut
Hotel Honde-de-bolder / Wim Vromant, De Eenhoorn, 1996
Varkentjes van marsepein / Geert de Kockere, De Eenhoorn, 1996
Een straatje zonder eind / Geert de Kockere, De Eenhoorn, 1997
Koetje in de klaver : maak eens een kringetje / Geert de Kockere en Annemie van Riel,
De Eenhoorn, 1997
Niel /Geert de Kockere, De Eenhoorn, 1998
Heksenfee / Brigitte Minne, De Eenhoorn, 1999
Willy / Geert de Kockere, De Eenhoorn, 1999
Ik heb een idee ! / Geert de Kockere, De Eenhoorn, 1999
Woestemie / Geert de Kockere, De Eenhoorn, 2000
Roodgeelzwartwit / Brigitte Minne, De Eenhoorn, 2001
Een wereldkaart op ware grootte / Daniel Billiet, Averbode, 2002
Het ongelooflijke liefdesverhaal van Heer Morf / De Eenhoorn, 2002
Antonio aan het andere eind van de aarde, kleiner en kleiner / Malachy Doyle, De Eenhoorn, 2003
En toen kwam Linde / Brigitte Minne, De Eenhoorn, 2003
Mijnheer Ferdinand / Agnes Guldemont, De Eenhoorn, 2003
Zie ik je nog eens terug ? / Ed Franck, Querido, 2003
Het hart van Tom / Carl Norac, De Eenhoorn, 2004
Jantje en de zeven reuzen / Sam Swope Farrar, De Eenhoorn, 2004
Zootje was hier / Edward van de Vendel, De Eenhoorn, 2004
Hou van mij / Ed Franck, Davidsfonds, 2005
Dulle Griet / Geert de Kockere, De Eenhoorn, 2005
Een geheim waar je groot van wordt / Carl Norac, De Eenhoorn, 2005
O monster, eet me niet op ! / Carl Norac, De Eenhoorn, 2006
Eén miljoen vlinders / Edward van de Vendel, De Eenhoorn, 2008
Te veel verdriet voor één hart / Ed Franck, Davidsfonds, 2008
Het geheim van de keel van de nachtegaal / Peter Verhelst, De Eenhoorn, 2008
Fluit zoals je bent / Edward van de Vendel (samenst.), De Eenhoorn, 2009
Verboden liefdes / Ed Franck, Davidsfonds, 2010
Tien bolle biggetjes keken naar de maan / Lindsay Lee Johnson, De Eenhoorn, 2011
Nachten vol angstaanjagende schoonheid / Ed Franck, Davidsfonds, 2011
4
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Lestip
3
IJsberen en andere draaikonten in de dierentuin
Ditte Merle en Alex De Wolf (ill.)
The House of Books, 2010
Over het bO ek
Hoe zijn dierentuinen ontstaan ? Wat eten zoobewoners zoal ? Hoe planten ze zich voort
in de dierentuin ? Hoe is de huisvesting van de dieren geëvolueerd ? En waaruit bestaat de taak
van een dierenarts in de zoo ? Die vragen worden beantwoord in vijf hoofdstukken. De tekst lezen
is echt iets voor ‘draaikonten’ : soms moeten lezers zoeken in welke richting de tekst verdergaat.
Dit is een mooi gemaakt boek met een verrassende bladspiegel, vlotte tekst en kleurrijke illustraties.
Bijzonder aantrekkelijk voor kinderen die geen boekenwurmen zijn.
AAn de sLAg
Aanzet
Laat de cover zien. Waarover zou het boek gaan, denken ze ? Over ijsberen ? Over draaikonten ?
Over dierentuinen ? Wat is een draaikont eigenlijk ? Waarom zou dat woord in de titel staan ?
Geef de kinderen het boek in handen. Lijkt het een aantrekkelijk boek ? Waarom (niet) ?
Hoe moeten ze het vasthouden ? Merken ze dat op de cover ofwel de ijsbeer rechtstaat óf de titel ?
Om alles goed te kunnen lezen en zien, moeten ze het boek af en toe draaien. Leggen ze nu de link
met de ‘draaikonten’ uit de titel ?
Dit boek gaat over dieren in de dierentuin. Wat zullen ze te weten komen met dit boek, denken ze ?
Noteer de verwachtingen op een flap, die je later kan aanvullen.
Verwerkingsactiviteiten
– Ontstaan van dierentuinen
Je leest verschillende fragmenten uit het boek voor die allemaal te maken hebben met het ontstaan
van dierentuinen. Je toont de illustraties. Na elk fragment vraag je de kinderen om de passage
in één zin samen te vatten. Dat doen ze in kleine groepjes.
– Fragment 1 : ‘Dieren verzamelen’ (p. 7­13)
Mogelijke samenvatting : ‘De eerste dierentuinen waren dierenverzamelingen
van rijke mensen’.
– Fragment 2 : ‘Dierentuin voor iedereen’ (p. 14­16)
Mogelijke samenvatting : ‘Er werden ook dierentuinen opgericht door verenigingen
die dieren bestudeerden’
– Fragment 3 :‘Krokodillen te koop’ (p. 21)
Mogelijke samenvatting : ‘Er werden vangexpedities georganiseerd om de
dierentuinen van dieren te voorzien. Nu zijn veel dieren beschermd en ze mogen
niet meer gevangen worden. Dierentuinen werken samen en ruilen dieren.’
Ze noteren de mogelijke samenvattende zinnen onder elkaar op een flap, je bespreekt ze klassikaal.
Vraag de kinderen om een mogelijk algemeen besluit te formuleren van alle fragmenten samen.
Sta stil bij de bedoeling van de auteurs. Wat willen ze de lezer meegeven ? Waarom zou iemand
dit boek lezen ?
15 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.6 – 1.24
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1 – 5.3
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.2
– Voorlezen
Lees meer fragmenten uit het boek voor. Toon ook telkens de illustraties. Na elk fragment ga je na
of er vragen beantwoord werden die je in de aanzet op de flap noteerde. Interessante fragmenten zijn :
––
Samen op een apeneiland (p. 48-49)
––
Eten wat de pot schaft (p. 58-59)
––
Geen piemel (p. 80-81)
––
Versuft en verdoofd (p. 110-111)
Door inspirerende fragmenten voor te lezen, nodig je kinderen uit om zelfstandig nog meer in het
boek te gaan ontdekken.
– Zelfstandig lezen
Wil je de kinderen liever zelf laten lezen, dan kan je hen fragmenten uit IJsberen en andere
draaikonten in de dierentuin laten verwerken op eenzelfde manier als bij Winterdieren
(zie: Lestip 6 – Winterdieren > Verwerkingsactiviteiten > Begrijp wat je leest). De kinderen stellen
dan hun gelezen fragment aan andere groepen voor. Je vult de nieuwe info aan op de flap.
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Nederlands – 1 Luisteren – 1.1
– Dierenverblijf
De eerste dierenverblijven speelden niet goed in op de noden van de verschillende dieren.
De kinderen kiezen in groepjes één dier uit. Voor dat dier verzinnen ze een aangepast dierenverblijf.
Daarvoor moeten ze eerst achtergrondinfo verzamelen :
––
In welke natuurlijke omgeving leven deze dieren ?
––
Welke andere dieren leven daar ook ?
––
Kunnen die soorten samen leven ?
––
Hoeveel ruimte hebben ze nodig ?
––
Welke omgeving hebben ze nodig ?
––
Waarmee kan je de dieren afleiden tegen de verveling ?
––
…
Info zoeken ze in IJsberen en andere draaikonten in de dierentuin, in een ruim aanbod van
dier- en natuurgidsen die jij ter beschikking stelt, op internet … Op basis van die info ontwerpen
ze een plattegrond, of maken ze een maquette. Alles kan, rem hen niet af door te wijzen
op de haalbaarheid van hun ideeën. Hun ontwerp stellen ze voor alsof het om een project gaat
dat ze moeten verkopen. De luisteraars zijn potentiële kopers die kritische vragen stellen.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.3 – 1.5
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.3 – 1.4 – 1.5 – 1.6
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking – 3.3
ICT – 6
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4* – 1.5 – 1.6
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.3* – 6.4* – 6.5*
6
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

– Schetsen
Illustrator Alex de Wolf zorgde voor de tekeningen in IJsberen en andere draaikonten in
de dierentuin. Het Klokhuis zond een reportage over hem uit waarin hij met een groepje kinderen
dieren gaat schetsen in de zoo (cf. http://www.hetklokhuis.nl/onderwerp/alex%20de%20wolf,
ca. 15 minuten).
Heb je een zoo of dierenpark in de buurt, kan je ter plekke gaan tekenen, maar een kippenhok,
aquarium of een boerderij volstaan om kinderen schetsen te laten maken. Laat de kinderen
hun tekeningen met elkaar vergelijken en benadruk hoe interessant het is dat ze allemaal dezelfde
dieren hebben gezien, maar dat ze die elk op hun eigen manier weergeven. Voor veel kinderen
zal de tekenopdracht frustrerend zijn – in hun tekeningontwikkeling zitten ze in een tussenfase
en wellicht ziet het resultaat er heel anders uit dan hoe ze het dier op papier zouden willen hebben.
Kinderen grijpen dan ook vaak graag terug naar stappenplannen om dieren te tekenen,
bijvoorbeeld zoals op : http://www.leukvoorkids.nl/hoe-teken-je-een-baviaan. Haal enkele boeken
in de boekenhoek waarin kinderen stap voor stap een dier tekenen. De kinderen bekijken
verschillende stappenplannen voor eenzelfde dier en experimenteren er al tekenend mee.
Je bespreekt de verschillende manieren van tekenen :
––
Wat was de moeilijkste manier ?
––
Wat was de leukste manier ?
––
Welk resultaat vind je het mooist ?
––
Met welke methode vind je het dier het meest realistisch ?
––
Kan je verschillende stappenplannen combineren als je dieren tekent ?
Ga daarna nog een stapje verder in de vergelijking en vergelijk de dierenschetsen van Alex de Wolf
met de resultaten die je krijgt als je een dier met een stappenplan tekent. Zien ze dat de stappenplannen
vaak ‘vlakke’ tekeningen opleveren en dat alle dieren er met een stappenplan hetzelfde
uitzien ? Een illustrator verbeeldt de realiteit op een heel eigen manier.
En verder
– Dieren in de kunst
Je kan verder focussen op schetsen van dieren.
Toon bijvoorbeeld enkele leeuwenschetsen van Rembrandt :
––
Wat zie je ?
––
Welk gevoel roept Rembrandts leeuw bij je op ?
––
Welke kleuren gebruikt Rembrandt ? Zijn de kleuren natuurgetrouw ?
––
Zijn de schetsen gedetailleerd ?
––
Zijn er uiterlijke kenmerken van een leeuw die Rembrandt niet in de schets opnam,
maar waarvan je wel weet dat ze er zijn ?
Stel de kinderen dezelfde vragen bij de dierenafbeeldingen uit Wat is een kat ? en Dieren uit
de kunst (zie: Bibliografie). Bij dat laatste boek worden telkens twee verschillende kunstwerken
die hetzelfde dier afbeelden tegen over elkaar geplaatst. Die combinaties zijn vaak verrassend
en speels omdat de kunstwerken uit diverse werelddelen, perioden of stromingen afkomstig zijn.
Laat hen bij al die verschillen stilstaan.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.1 – 1.4 – 1.5
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1 – 6.2 – 6.3 – 6.4 – 6.5
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Bibliografie
Dieren uit de kunst / Claire d’Harcourt en L.M. Niskos (vert.), Lemniscaat, 2002
Wat is een kat ? / Midas Dekkers, Waanders, 2000
8
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Lestip
4
Kind van de wildernis
Michael Morpurgo en Frieda Dalemans (vert.)
Clavis, 2010
Over het bO ek
AAn de sLAg
Will is negen wanneer zijn leven overhoop gegooid wordt : zijn vader is gesneuveld in Irak.
Om de jongen en zijn moeder door de moeilijke tijd heen te helpen verrassen zijn grootouders hen
tijdens de kerstvakantie met een reis naar Indonesië. Ze brengen er een dagje door op het strand :
Will maakt een ritje op de rug van een olifant, zijn moeder zwemt in zee. En dan overspoelt
een verwoestende tsunami de kuststreek. Oona de olifant rent met Will de wildernis in. Of
zijn moeder nog leeft weet Will niet. Om te overleven is hij vanaf dan op Oona aangewezen …
In dit boek verweeft Michael Morpurgo een ernstig thema als zorg en respect voor het milieu
moeiteloos met een meeslepend verhaal.
Opmerking vooraf
Aanzet
Michael Morpurgo bouwt zijn verhaal langzaam op. Dat doet hij vanuit de beleving van Will.
Wat de jongen in het heden meemaakt, doorweeft hij met herinneringen uit het verleden. Zo schetst
hij de achtergrond die de lezer nodig heeft om zich in het verhaal in te leven. Niet voor alle jonge
kinderen is het evident om die geconcentreerde informatie zelfstandig op te nemen. In de aanloop
naar de verwerking van het boek besteed je daarom best voldoende tijd aan de kadering van
de eerste twee hoofdstukken. Daarna kunnen ze nieuwe informatie uit de volgende hoofdstukken
makkelijker plaatsen. Zo kan ook wie minder leesvaardig is ten volle genieten van het verhaal.
Lees de eerste twee hoofdstukken zelf voor : En plots verandert alles (p. 5­14) en Kijk me alsjeblieft
aan en glimlach (p. 15­29). De cover van het boek hou je bedekt. Na het voorlezen verdeel je
de klas in twee groepen. Die groepen verdeel je in subgroepjes. De ene helft krijgt een kopie
van de achterflaptekst, de andere groep krijgt niets. In kleine subgroepjes overleggen de kinderen
over wat ze tot nu toe weten van het verhaal. Je geeft volgende richtvragen mee :
– Waar speelt het verhaal zich af ?
– Wie speelt er mee in het verhaal ?
– Wat gebeurt er ?
Ze proberen de vragen zo gedetailleerd mogelijk te beantwoorden. Na afloop presenteren de groepen
hun antwoorden. De groepjes die geen achterflaptekst met korte inhoud kregen komen eerst aan bod.
Je vergelijkt de antwoorden zonder te oordelen over de volledigheid.
Daarna vertellen de groepjes die de achterflaptekst wél kregen in welke mate de korte inhoud
hen hielp om wat ze hoorden voorlezen beter te kaderen. Ga dieper in op de rol van een achterflaptekst
:
– Wie leest de achterflap van een boek ? Wie niet ?
– Waarom lees je de achterflap bewust wel of net niet ?
19 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

––
Gebeurt het dat je na het lezen van de achterflap besluit om het boek niet te lezen ?
––
Is het wel eens gebeurd dat de inhoud van een boek niet overeenstemde
met de achterflaptekst ?
Nederlands – 3 Lezen – 3.3
Nederlands – 2 Spreken – 2.3
Verwerkingsactiviteiten
– Prikbord
4 Algemeen
Voorzie ruimte in de klas voor een prikbord waarop je allerlei (narratieve) informatie kan aanbrengen.
Na elk hoofdstuk voorzie je tijd om op bepaalde elementen uit het boek in te gaan : dat kan onder
de vorm van een gesprek, of door een opzoekopdracht (in boeken of op internet) rond het boek.
Je kan verplichte en vrijblijvende opdrachten voorzien. Zorg voor diversiteit in de opdrachten
die alle talenten in je klas om beurten bedienen. In wat volgt, krijg je enkele suggesties voor
de verwerking van de info in het boek.
De informatie op het prikbord groeit zo stelselmatig aan. De info over de vorige hoofdstukken
zorgt ervoor dat ze nieuwe info uit de volgende hoofdstukken beter kunnen kaderen. Vóór je
een nieuw hoofdstuk voorleest, geef je wie iets rond het voorgaande hoofdstuk opzocht, de kans
om daarover te vertellen. Dat verhoogt de betrokkenheid.
Voorzie in elk geval niet te veel tijd tussen de verschillende hoofdstukken. Zo ervaren de kinderen
het best de samenhang in het verhaal.
4 Thematiek
Kind van de wildernis is niet alleen een spannend meeslepend verhaal. De schrijver raakt ook tal
van actuele thema’s aan : de tsunami, de oorlog in Irak, het ontbossen van de wouden, het opvangen
van bedreigde dieren. Elk van deze onderwerpen is de moeite waard om uitgebreider te bekijken.
Kinderen die dat willen kunnen iets opzoeken over een thema naar keuze.
4 Wereldkaart
Voorzie een wereldkaart op het prikbord, waarop je Wills (nieuwe) wereld visualiseert. Kinderen
duiden er volgende plekken op aan :
––
het land waar Will en ook zijn grootouders wonen (Schotland),
––
het land en de oorlog waarin Wills vader omkwam (Irak),
––
het land waar het verhaal zich afspeelt (Indonesië).
De naam van het eiland in Indonesië wordt niet specifiek vermeld in het boek, maar kan wel
uit het verhaal worden afgeleid. Stimuleer kinderen om dit uit te zoeken en geef enkele tips.
De reservaten voor orang-oetans die vermeld worden in het boek, bestaan ook in het echt.
En de dieren die in het verhaal voorkomen kunnen ook een aanwijzing vormen.
4 Personages
Voorzie op het prikbord ook ruimte voor de verschillende personages. De informatie uit de eerste
hoofdstukken vul je doorheen het vervolg van het verhaal verder aan. Tijdens zijn tocht heeft
hoofdpersonage Will veel tijd om over vroeger na te denken. Zo kom je over zijn verleden
en dat van enkele andere personages steeds meer te weten.
Aan het einde overloop je met de klas wat je weet over de verschillende personages. Voor elk
personage stellen de kinderen een identiteitskaart samen waarin ze de verzamelde gegevens verwerken.
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Illustraties heeft het boek niet. Op basis van de personagebeschrijvingen maken ze een tekening
van elk personage in zijn of haar omgeving. Zo maken ze mogelijke illustraties voor het boek.
4 Dieren en planten
Zodra Oona en Will in de wildernis terechtkomen, kruisen verschillende dieren hun pad. Geef
ook die dieren een plaats op het prikbord. Wie daar interesse voor heeft, zoekt informatie op
over het dier en voegt die aan het prikbord toe. Vraag ook telkens om een afbeelding van het dier
toe te voegen. Hetzelfde doe je met de planten die in het verhaal voorkomen.
Na het voorlezen van het hele verhaal kan je aan de hand van deze gegevens het biotoop laten
opzoeken.
4 Kokosnoten en palmbomen
Will voedt zich vooral met fruit, soms ook vis. Kokosnoten vormen een belangrijke bron
van voedingstoffen. Geef de kinderen in kleine groepjes een kokosnoot. Die moeten ze proberen
open te maken op zo’n manier dat zowel sap als vruchtvlees vrijkomen. Daarna vergelijk je
hun manier met die waarop Will de kokosnoten openmaakt. Laat hen ook opzoeken hoe kokosnoten
in onze keuken worden verwerkt.
Later in het verhaal komen ook palmbomen voor. In zijn opsomming geeft meneer Anthony
een aantal voorbeelden van voedingsmiddelen waarin palmolie zit verwerkt. Laat de kinderen
op zoek gaan naar nog meer producten met palmolie als ingrediënt.
4 Howdah etc.
Wees je ervan bewust dat de levenservaring van de luisteraars en hun opgebouwde referentiekader
minder uitgebreid is dan jouw volwassen referentiekader. Ga er niet als vanzelfsprekend van uit
dat de kinderen zich alles kunnen voorstellen wanneer je het mondeling toelicht. Voorzie
daarom ook afbeeldingen van gebruiksvoorwerpen zoals ‘een howdah’, laat vijgen en kokosnoten
proeven, ook al evenaren die wellicht niet de smaak van de vruchten die in het land van oorsprong
worden gegeten.
4 Taalgebruik
Schenk tussendoor ook aandacht aan het taalgebruik. Ga er niet vanuit dat kinderen wel
elke uitdrukking uit de context kunnen afleiden. Wijs ze tijdens de Jeugdboekenweek
op zinswendingen, vergelijkingen, uitdrukkingen die we in de spreektaal niet gebruiken en
ook op gedachten die de schrijver mooi weet te verwoorden. Noteer geregeld dit soort zinnen
op het bord, ‘proef ’ ze samen en geef ze tot slot ook een plaats op het prikbord.
Nodig de kinderen zelf ook uit om geregeld een mooi verwoorde zin of gedachte te noteren.
Dat doen ze in een speciaal schriftje of op een plek aan de muur die je daarvoor voorziet.
4 Wills besluit
Het hoofdstuk Geen bladeren Oona, ik eet geen bladeren (p. 30) eindigt met de zin “Mijn besluit
stond vast. Ik zou alleen verder gaan.” (p. 51). Eindig hierna ook je voorleesmoment. Tegen het
volgende voorleesmoment laat je de klas nadenken over Wills besluit ? Wat zouden zij zelf doen ?
Ze verantwoorden hun keuze zo goed mogelijk. Ga in op hun visie vóór je het volgende voorleesmoment
start.
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

4 Dag in, dag uit
In het hoofdstuk Tijger ! Tijger ! (p. 52-73) staat volgend fragment waarin Will een dag
uit zijn vroegere leven vergelijkt met een dag overleven in de jungle :
“De voorbije dagen en maanden hadden een ander mens van me gemaakt, mijn hele wezen,
mijn kijk op het leven veranderd. Thuis had alles wat ik deed een doel : als ik naar een dvd keek,
was het om te zien hoe hij eindigde. Elke morgen stond ik om half acht op om naar school te gaan,
om op tijd te zijn, omdat ik anders in de problemen zou komen. … Elk uur van de dag had alles
wat ik deed een ander doel. Het leven was een eindeloze aaneenschakeling van doel stellingen.
Hier in de jungle had ik maar één doel, dat zich elke dag herhaalde : overleven. Oona en ik
waren op weg, niet om van de ene plaats naar de andere te gaan, niet om ergens aan te komen,
maar alleen om water en voedsel te vinden, om te overleven. Het was een heel andere manier
van leven, een nieuw ongecompliceerd bestaan.” (p. 66)
Laat de kinderen naar aanleiding van dit fragment nadenken over alle handelingen die ze
in de loop van de dag uitvoeren. Wellicht zitten daar een handelingen bij waarvan ze zich nooit
bewust het doel hebben afgevraagd. Nodig hen uit om hun leven met dat van Will te vergelijken.
4 Orang-oetans
Uiteindelijk belandt Will in het weeshuis voor orang-oetans, ook al lijkt de tocht die hieraan
voorafging bijna onwezenlijk. Opvangcentra voor orang-oetans zijn ook in werkelijkheid
op de Indonesische eilanden terug te vinden. Onder meer op Wikipedia vind je de gegevens terug.
Neem ze samen door. Wie dat wil, gaat op zoek naar meer informatie. Ze stellen voor wat ze vonden
aan de rest van de klas en vullen het prikbord aan.
4 Olifantenkind
Het laatste hoofdstuk Olifantenkind (p. 178-195) begint met
“De volgende dagen probeerde ik opa en oma uit mijn gedachten te zetten. Ik probeerde te vergeten
dat ze onderweg waren, maar voelde me tegelijk ook schuldig dat ik zo over hen dacht.”(p. 178).
Laat de kinderen hun mening over Wills dubbelzinnige gedachten neerschrijven.
In een aansluitende kringgesprek komen hun meningen aan bod :
––
Waarom voelt Will zich schuldig ?
––
Vind je dat terecht ?
Er zijn geen verkeerde antwoorden mogelijk. Wie hoorde iemand anders iets verwoorden wat
hij of zij zelf ook dacht ? Heeft iemand zijn mening gewijzigd na het kringgesprek ? Dat je daar
dieper op ingaat is van belang : zo laat je hen zien dat een auteur je kan laten nadenken over
het leven, en dat je door samen over een boek te praten je eigen mening kan verstevigen of wijzigen.
4 Terugblik
Vraag de kinderen om in de huid van Will te stappen. Overloop samen het prikbord en laat
de kinderen het verhaal kort chronologisch heropbouwen. Laat ze daarna gelijktijdig in stilte met
gesloten ogen de film van de voorbije belevenissen in Wills leven afspelen. Het moment
dat het meeste indruk op hen heeft gemaakt, tekenen ze. Materialen en techniek bepalen ze zelf :
details geef je het best weer met potloden, een bepaalde sfeer oproepen lukt makkelijkst met verf.
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Vertrekkend van deze tekening denken ze na over wat Will zou kunnen zeggen of doen.
Nadien stelt iedereen zijn idee aan de anderen voor.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.1 – 3.3
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1
Nederlands – 2 Spreken – 2.3
Nederlands – 4 Schrijven – 4.8
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.2
Nederlands – 7 (Inter)culturele gerichtheid
Brongebruik – 7
ICT – 6
Leren Leren – 2 – 3
En verder
– Meer Morpurgo
In het Postcriptum, geschreven door de grootvader van Will (p. 193) lees je hoe het verhaal tot stand
is gekomen en wat er verder met Will is gebeurd. Heeft iedereen genoten van het verhaal ?
Was het moeilijk om afscheid te nemen van de personages ?
Dit is het ideale moment om de klas in contact te brengen met ander werk van Michael Morpurgo
over dieren. Kopieer of scan de cover en de achterflap van zijn overige boeken (zie: Bibliografie).
Hang de covers omhoog en voorzie ze van een nummer. Deel de achterflappen uit en vraag
om elke cover met de bijhorende achterflap te verbinden.
Haal zoveel mogelijk boeken in de klas, zodat je ze zelfstandig kan laten lezen.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.2
b ibLiOgrA fie
WarHorse / Michael Morpurgo en Henriëtte Gorthuis (vert.), Facet, 2011
Kind van de wildernis / Michael Morpurgo en Frieda Dalemans (vert.), Clavis 2010
Het verbluffende verhaal van Adolphus Tips / Michael Morpurgo en Margot van Hummel (vert.),
Facet, 2007
De laatste wolf / Michael Morpurgo, Michael Foreman (ill.) en Katrien Bruyland (vert.),
Deltas, 2003
De vlinderleeuw / Michael Morpurgo, Mies van Hout (ill.) en Tjalling Bos (vert.), Ploegsma, 1996
Koning van het wolkenwoud / Michael Morpurgo, Alex de Wolf (ill.) en Tjalling Bos (vert.),
Ploegsma, 1989
Waarom kwamen de walvissen / Michael Morpurgo, Henk Kneepkens (ill.) en Miek Dorrestein (vert.),
Ploegsma, 1987
WWf-Weetje
‘Orang­oetan’ betekent ‘mens in het bos’ in het Maleisisch.
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
23 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Lestip
5
Olle
Guus Kuijer en Thé Tjong-Khing (ill.)
Querido, 2011
Over het bO ek
Olle is de hond van schrijver Guus Kuijer en zijn vrouw Corrie. Samen met andere dieren wonen
ze op een boerderij in de polder. Olle blijkt geen gewone hond. Hij laat zich door niets of niemand
hinderen om helemaal zichzelf te zijn. Hij doet niet mee aan belachelijke kunstjes om de baas
te behagen. En hij schaamt zich absoluut niet als hij iets niet kan wat hij volgens mensen of andere
honden wel hoort te kunnen. Op een dag ontdekt Corrie dat Olle wel iets bijzonders kan : hij praat !
Guus Kuijer schreef dit boek zo’n twintig jaar geleden, maar het blijft van alle tijden. En het blijft
ontroerend en boeiend bovendien.
AAn de sLAg
Aanzet
Toon de cover van het boek :
– Wat zie je ?
– Kan je uit de illustratie afleiden waarover het boek kan gaan ?
– Kan je uit de titel afleiden waarover het boek kan gaan ?
– Zie je een verband tussen de titel en de illustratie ?
– Welk soort boek is dit volgens jou ? Fictie ? Non­fictie ?
– Lijkt het jou een aantrekkelijk boek ? Kan je je antwoord motiveren ?
Waardeer elk antwoord. Noteer de veronderstellingen van de kinderen eventueel op een flap.
Nadat ze het boek beter leren kennen, kan je er dan opnieuw naar verwijzen.
Uit de illustratie kan je in elk geval afleiden dat Olle een hond is. Hij staat op het voorplan
in het boek. Op de achtergrond van de coverillustratie staat een tweede hond (waarvan de kinderen
zullen ontdekken dat ze Dientje heet) en de boerderij waar Olle en Dientje wonen. In de lucht
vliegen twee eenden.
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Verwerkingsactiviteiten
– Van gezelschapshonden en werkhonden
Hou een klasgesprek. Vertrek eerst van de eigen beleving :
– Wie heeft een hond ?
– Waarom heb je die ?
– Hoe kom je eraan ?
Daarna breid je de beleving uit. Waarom hebben mensen honden, denken ze ? Wellicht kennen
kinderen de hond vooral als gezelschapsdier. Dat is niet altijd zo geweest : vroeger moesten
honden ook werken voor mensen. Maak een woordspin rond die tweedeling ‘gezelschapshonden’
en ‘werkende honden’. Haal eventueel het boek Van Wolf tot Watje (zie: Bibliografie) erbij.
Hierin vertelt Jan Paul Schutten hoe honden huisdieren werden.
24 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Lees daarna volgend fragment op pagina 12 van “Ik floot” tot en met “Zijn staart wapperde fier in
de wind”(p. 12). Daarin gaat Guus met Olle wandelen. Wanneer ze voorbij een veldje komen waar
honden getraind worden, daagt de trainer Guus uit om hond Olle op een toren te laten klimmen.
Het lijkt in dit fragment wel alsof Olle kan spreken. Of denkt Guus dat alleen maar ? Sommige
dieren kunnen zo goed tonen aan hun baasje wat ze willen, dat het net lijkt alsof ze praten.
––
Kan jouw huisdier ook ‘praten’?
––
Wat kan jouw huisdier aan jou uitleggen ? Hoe doet hij of zij dat ?
Uit dit fragment blijkt verder duidelijk dat de ‘pratende’ Olle een gezelschapsdier is, geen werkdier.
Probeer de kinderen dat te laten achterhalen.
––
Welke rol speelt Olle in dit gezin ?
––
Waarom vind je dat Olle een gezelschapsdier is ?
––
Wat betekent ‘vurig hopen dat je niet in je hemd gezet wordt’ ?
––
Zet Olle Guus werkelijk in zijn hemd ?
––
Nam Olle een goede beslissing ? Waarom (niet)?
Waardeer elk goed gemotiveerd antwoord. Waren er kinderen die hun mening wijzigden
nadat ze de argumenten van andere kinderen hoorden ?
Terwijl Olle een gezelschapsdier is, bestaan er ook honden die ‘werken’. Zo zijn er geleidehonden
die blinden begeleiden. Opleidingscentra voor blindengeleidehonden geven rondleidingen
aan klassen. Of je zou iemand met een assistentiehond in je klas kunnen uitnodigen. Lukt dat niet,
dan kan je ook dit filmpje over hulphonden tonen :
www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070323_hulphond01.
Vertel dat ook in de oorlog honden werden ingezet. Ze trokken kleine karretjes met voorraden
of munitie. Om ze te beschermen tijdens gasaanvallen werden speciale gasmaskers ontworpen
waarmee de ogen van de honden speciaal beschermd werden. Het waren ook goede rattenvangers,
maar bovenal waren de honden vrienden en mascottes van de soldaten. Kinderen die meer willen
weten over dieren in de oorlog, kan je verwijzen naar Oorlogsdieren en Soldaat Wojtek
(zie : Bibliografie).
Je kan, als er veel interesse voor honden is in de klas, ook contact opnemen met een hondenclub
in de buurt.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
Wereldoriëntatie – 4 Maatschappij – 4.9 – 4.10
Wereldoriëntatie – 5 Tijd – 5.7 – 5.9
– Poëtische woorden
Lees het hoofdstuk Gekken voor (p. 13-17). In dit hoofdstuk ontdekken de kinderen dat Olle
kan communiceren met Guus en Corrie. Olle geeft dingen een eigen naam. Tegen alles wat rolt
zegt hij ‘toet’, tegen vogels ‘zoem’ en tegen wie bang is, zegt hij ‘koe’. Laat de kinderen thuis
navragen wat hun eerste woordjes of grappige uitdrukkingen waren en maak lijstjes.
Lees daarna het begin van het hoofdstuk Dientje en de mannen op pagina 69, van “Olle noemt
de zee : ‘Bijtend Water’, want toen hij nog klein was, probeerde hij zeewater te drinken” tot
“Zijn haar waait achterstevoren.” Hier gebruikt Olle meer poëtische woorden dan in het vorige
fragment : ‘bijtend water’ voor de zee, ‘Iedereensland’ voor het strand.
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Verzin met de klas ook poëtische benamingen voor dingen waar je klas elke dag mee te maken krijgt.
Laat hen als opwarmertje een poëtische alternatief voor de speelplaats bedenken. Ze noteren
hun vondst op bord, zodat je aan een heleboel resultaten komt. Wie moeite heeft met fantaseren,
kan er zich door laten inspireren. Herhaal deze opdracht een paar keer met bijvoorbeeld
de schoolbel, de eetzaal, een boekentas, een bibliotheek …
Geef daarna de opdracht om tegen een bepaalde dag een aantal andere (poëtische) namen
te verzinnen voor dingen die in de schoolomgeving voorkomen. Ze stellen hun lijstje poëtische
benamingen voor aan de klas, luisterende klasgenootjes raden welk bestaande woorden er achter
de poëtische woorden schuilgaan.
Je kan deze oefening eventueel ook uitbreiden door de kinderen een aantal woorden uit het Afrikaans
te geven. Het Afrikaans, gesproken in Zuid-Afrika, klinkt vaak als een poëtische versie van
het Nederlands. Raden zij de Nederlandse vertalingen van de Afrikaanse woorden ?
Je kan hen – aansluitend bij de vorige opdracht – woorden uit de schooltaalcontext opgeven
(bijv. : rekenaar (‘computer’)), maar je kan hen ook – in het kader van het Jeugdboekenweekthema
– de Afrikaanse dierenbenamingen laten ontdekken (bijv. : verkleurmanneke (‘kameleon’),
kameelperd (‘giraf ’), seekoei (‘nijlpaard’), skoenlapper (‘vlinder’)).
Laat hen meer Afrikaanse woorden opzoeken en er lijstjes van maken, bij voorkeur ook voor zaken
uit de schoolomgeving. Laat hen, indien mogelijk, het Afrikaanse lijstje vergelijken met hun eigen
lijstje poëtische benamingen uit de vorige opdracht.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1 – 6.2 – 6.4 – 6.5
Nederlands – 7 (Inter)culturele gerichtheid
En verder
– Dier ♥ ding
Af en toe horen we dat dieren ‘verliefd’ worden op een voorwerp. In april 2010 viel een zwaan,
kind aan huis bij een Duits hotel, voor de charmes van een tractor. Bekijk dit filmpje met de klas :
www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/ookdatnog/1.1008168. Het is een verslag in het Duits
zonder ondertitels. Daag de kinderen uit om uit de beelden af te leiden waarover het filmpje gaat.
Help waar nodig. Het filmpje is de ideale inleiding op het hoofdstuk Kruiwagen (p. 61-64) uit Olle.
Daarin maken de kinderen kennis met de zwaan Fluit die kruiwagens aanbidt.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.6
– Hondenrassen
Volgende opdracht kan je de kinderen meegeven als hoekenwerk.
Verzamel met de kinderen een lijstje van verschillende hondenrassen. Verdeel ze over de kinderen.
Elk van hen moet informatie opzoeken over dat hondenras. Wat zijn de noden van de hond ?
Hoe is hun karakter ? Voor wie is die hond het meeste geschikt ? Aan de hand van die gegevens
stellen ze een hondenpaspoort samen, maken ze een affiche en/of schrijven ze een wervende tekst
over de hond voor potentiële baasjes.
Verwoord voor die laatste opdracht samen met de kinderen eerst de eigenschappen van een
wervende tekst : die bevat enerzijds objectieve informatie, anderzijds wil die mensen ook uitnodigen
om iets te doen (in dit geval : een hond aanschaffen). Ter inspiratie kunnen ze naar de website
van een hondenasiel surfen. Op zo’n site worden honden voorgesteld aan potentiële baasjes.
Als klassikale opwarming kan je samen een wervende tekst schrijven over Olle. Stel dat die
6
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

in een asiel terechtkomt ? Hoe zouden ze Olle omschrijven als ze een geschikt baasje voor hem
willen vinden ?
Nederlands – 3 Lezen – 3.4
Nederlands – 4 Schrijven - 4.4 – 4.7
Leren leren – 2
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik – 7.7
ICT – 5 – 6 – 7
– Filosoferen
Olle gaat onder meer over hoe mensen omgaan met hun hond. Sommige mensen willen mensen
maken van hun hond en kennen hem of haar menselijke eigenschappen toe, door hen kleertjes
aan te trekken bijvoorbeeld. Guus en Corrie zijn ervan overtuigd dat Olle echt kan praten.
Maar is dat werkelijk zo ? Genoeg stof om over na te denken.
Bijvoorbeeld :
––
Waarom wil je een dier ?
––
Praat jij met je dier ?
––
Heb je dan het gevoel dat het begrijpt wat je zegt ?
––
Zegt jouw dier iets terug ?
––
Hoe doet het dat ?
––
Wanneer heeft een dier een goed leven ?
––
Word je een beter mens als je goed voor een dier zorgt ?
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Nederlands – 2 Spreken – 2.6 – 2.7
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.1 – 3.7
– Ik en mijn beestje
Voor veel mensen zijn dieren heel belangrijk. Michel Vanden Eeckhoudt (1947) is een Belgische
fotograaf met een voorliefde voor honden. Hij fotografeert ze met en zonder baasje. Op deze site
http://www.agencevu.com/photographers/photographer.php?id=83 vind je zijn foto’s. Ook
de internationaal bekende fotograaf Elliot Erwitt heeft in zijn oeuvre veel (en vaak geestige) foto’s
van honden. Googel hem even en toon enkele foto’s van beide fotografen.
Laat de kinderen daarna nadenken over hoe zij met hun favoriete dier op de foto zouden willen.
Je kan een fotosessie op school organiseren. Is dat praktisch moeilijk, dan maken ze thuis een foto
en brengen die op een USB-stick mee naar de klas. Zijn er kinderen wiens favoriete dier moeilijker
te fotograferen valt – een tijger of dolfijn bijvoorbeeld ? Die maken dan een collage van een foto
van zichzelf en een foto van het favoriete dier. Print de foto’s (of fotocollages) of maak er
een PowerPointpresentatie van.
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.4
ICT – 5 – 6 – 7
Bibliografie
Oorlogsdieren / Bibi Dumon Tak, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2009
Soldaat Wojtek / Bibi Dumon Tak en Philip Hopman (ill.), Querido, 2009
Van wolf tot watje / Jan Paul Schutten en Sebastiaan Van Doninck (ill.), Davidsfonds/Infodok, 2008
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Lestip
6
Winterdieren
Bibi Dumon Tak en Martijn van der Linden (ill.)
Querido, 2011
Over het bO ek
Eén ding hebben de bekende en minder bekende dieren in dit vlotte informatieve boek gemeen :
ze (over)leven in de extreme koude aan de Zuid­ en Noordpool. De wolf, de keizerspinguïn,
de muskusos, de narwal, de kolossale inktvis, de lynx … : ze krijgen allemaal een eigen hoofdstuk
boordevol informatie. Met een anekdote over het dier als toemaatje : over de verstelbare neusgaten
van het rendier, over wolven die twaalfstemmig kunnen zingen of over het grootse en meeslepende
leven van de muskusos. Sprankelend en met humor geschreven – de auteur gaat als het ware
in dialoog met de lezer – en prachtig geïllustreerd.
AAn de sLAg
Aanzet
Toon de cover :
– Wat zie je ?
– Kan je uit de illustratie afleiden waarover het boek zal gaan ?
– Kan je uit de titel afleiden waarover het boek zal gaan ?
– Wat zijn ‘winterdieren’ ?
– Ken je zelf ‘winterdieren’ ? Staan die op de coverillustratie ?
– Welk soort boek is dit volgens jou ? Fictie ? Non­fictie ?
– Lijkt het jou een aantrekkelijk boek ? Waarom ?
Nederland – 3 Lezen – 3.5
Verwerkingsactiviteit
– Begrijp wat je leest
Omdat elk hoofdstuk telkens een ander dier voorstelt, kan je kinderen de leesvaardigheden die ze
doorheen het schooljaar opbouwden laten toepassen. Afhankelijk van je klas, laat je kinderen
individueel, in duo’s of in kleine groepjes werken. Je bezorgt hen elk een kopie van een ander
hoofdstuk.
Vertrek van het taalmodel dat zegt dat ‘er altijd iemand is die iets zegt over iets, aan iemand,
met een bedoeling, op een manier, langs een weg, in omstandigheden waarop er reactie komt’
(zie : schema hieronder). Een veelgebruikt schema op scholen is het volgende :
Zender > Boodschap > Ontvanger
Iemand die iets zegt Wat er gezegd wordt Iemand die iets hoort, ziet of leest
Iemand die een boodschap stuurt Hoe het gezegd wordt Iemand die de boodschap ontvangt
28 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Toegespitst op lezen zou je kunnen zeggen dat de auteur (zender) een tekst met een bepaalde
bedoeling (boodschap) schrijft voor een lezer (ontvanger). Een auteur kan verschillende bedoelingen
hebben, bijvoorbeeld :
––
dat de lezer zich ontspant (poëzie, verhalen, theater …),
––
dat de lezer iets bijleert (krant, tijdschrift, non-fictie …),
––
dat de lezer iets doet (recept, handleiding, uitnodiging …).
In Winterdieren lijkt Bibi Dumon Tak verschillende bedoelingen te willen combineren.
Ze schrijft over elk dier een non-fictietekst, geeft zo informatie mee en wil de lezer dus iets bijleren.
Tegelijkertijd gebruikt ze een erg verhalende stijl. Zo lijkt het wel alsof ze doelbewust wil
dat de lezer zich tegelijkertijd ontspant. Aan de lezer om uit te maken of hij dit droge info,
een prettig verhaaltje of een combinatie van de twee vindt.
Het bovenstaande taalmodel vind je terug in de meeste taalmethodes. Het wordt doorgaans
op een leeskaart voorgesteld. Daarin worden de elementen uit het taalmodel systematisch in vragen
gegoten waarmee kinderen gericht naar teksten kunnen kijken. Laat hen de kaart van jouw
schoolmethode gebruiken : zo ervaren ze dat het model universeel is, en niet enkel bij teksten
uit hun taalboek, maar ook bij alle andere teksten (o.a. verhalen) werkt.
Doorgaans stelt zo’n leeskaart volgende vragen :
1) Vóór het lezen (zie: Aanzet van deze lestip) :
––
Wie is de auteur ?
––
Las je al eerder iets van deze auteur ?
––
Als je de tekst en illustraties bekijkt, wat verwacht je dan ? Wordt dit fictie of non-fictie ?
2) Tijdens het lezen :
––
Wat schrijft de auteur ?
––
Waarover schrijft de auteur ?
––
Staan er woorden of uitdrukkingen in die je niet begrijpt ? Wat doe je om ze
toch te begrijpen ?
3) Na het lezen :
––
Klopt wat geschreven is met wat jij daarover weet ? Is de tekst met andere woorden
betrouwbaar ?
––
Wat is volgens jou de bedoeling van de auteur ?
––
Voor wie is de tekst bedoeld ?
––
Hoe schrijft de auteur ? (ernstig, grappig, leuk, vlot, verzorgd, slordig, poëtisch …)
––
Welke weg gebruikt de auteur ? (taal, tekstsoort, uitgeverij …)
––
Welke middelen gebruikt de auteur (lay-out, illustraties, lettertype …)
––
Welk gevoel heb je bij de tekst ? (geïnteresseerd, verveeld, geamuseerd, opgelucht …)
Overloop alle vragen op de leeskaart. Daarna proberen de kinderen voor hun hoofdstuk
antwoorden op die vragen te formuleren. In een nabespreking vormen de vragen (en de antwoorden
van de kinderen) de basis om over de hoofdstukken in Winterdieren te praten. In die bespreking
komt de inhoud nog niet aan bod, wél de manier waarop de kinderen hun hoofdstuk hebben
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

geïnterpreteerd. Schenk ook aandacht aan de stijl van Bibi Dumon Tak en de verhalende wijze
waarop ze informatie doorgeeft (zie : eerder).
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.3
En verder
– Meer winterdieren
Nadat de kinderen hun hoofdstuk verwerkt hebben, zoeken ze een manier om wat ze lazen
door te geven aan de andere groepen. Laat hen bijkomende informatie opzoeken over ‘hun’ dier.
Geef ze de tijd en ruimte om ‘hun’ winterdier daarna voor te stellen aan de klas. Dat kan
op verschillende manieren : een mind map, PowerPointpresentatie, spreekoefening, tentoonstelling,
affiche, interview met het dier, parade … Je kan hen laten kiezen of hen een bepaalde
presentatiewijze opleggen.
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
ICT –5 – 6 – 7
– Anekdote
Elk hoofdstuk in Winterdieren eindigt met een anekdote. Je kan de kinderen vragen de weetjes
en anekdotes over hun dier te vertellen aan hun klasgenoten. Je kan hen ook vragen om de weetjes
neer te schrijven en mooi voor te stellen. Als je alle neergeschreven anekdotes verzamelt en bundelt,
heb je een leuk zelfgemaakt weetjesboekje over winterdieren. Maar je kan ze ook op losse kaarten
laten noteren en als quizvragen gebruiken. Elk kind heeft zo alvast het antwoord op één vraag.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.4 – 4.7
Nederlands – 1 Luisteren – 1.1
Nederlands – 2 Spreken – 2.5
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.5
– Latijn
Lees de eerste pagina voor over de lynx (p. 53). Daarin vertelt Bibi Dumon Tak dat alle planten en
dieren een officiële wetenschappelijke naam hebben – een soort paspoortnaam die internationaal
bekend is. Niet alleen dieren, maar ook planten en alle onderdelen van het menselijk lichaam
hebben zo’n internationaal bekende, Latijnse naam. Handig om misverstanden te vermijden !
En leuk om op te zoeken … Laat de kinderen de officiële namen van favoriete (huis)dieren
opzoeken en als je wil ook van lichaamsdelen en planten, bomen en groenten die ze kennen.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1 – 6.4
– Winterdierenkwartet
Omdat elk hoofdstuk een ander dier voorstelt kan je ook de hele Jeugdboeken week
lang een (winter)dier van de dag voor te stellen. Je voorziet vooraf een afbeelding
van elk dier dat je wil voorstellen. Je hangt de afbeelding op een vast plekje op je
(prik)bord. Elke dag, op een vast tijdstip, lees je het hoofdstuk over het dier in kwestie
voor. Met enkele gerichte vragen ga je na of iedereen alles begrepen heeft :
––
Wat is de naam van het dier ?
––
Tot welke klasse behoort het ?
––
Hoe leeft het ?
––
Hoe heeft het zich aangepast aan zijn omgeving ?
––
Wat is er speciaal aan dit dier ?
Naam van het dier
afbeelding
van het dier
eigenschap 1
eigenschap 2
eigenschap 3
eigenschap 4
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Leid met je klas vier belangrijke of opvallende eigenschappen af uit de antwoorden op de vragen
en noteer ze op het bord. Geef telkens een ander kind de opdracht om de naam en eigenschappen
te noteren en bij te houden. Dit wordt dan ‘zijn’ of ‘haar’ dier. Als je liever op flappen werkt
die je telkens aanvult, kan dat natuurlijk ook.
Ter afsluiting van de Jeugdboekenweek laat je de kinderen telkens van hun dier een kwartet maken.
De naam van het dier is de titel van de vier kaarten, daaronder komt één afbeelding (of vier
verschillende afbeeldingen) van het dier – dezelfde die jij gebruikte of tekeningen die de kinderen
maken. Op de kaartjes typen de kinderen telkens de vier eigenschappen van het dier, op elke kaart
markeren ze telkens een andere eigenschap (in cursief of vet, met kleur of onderlijning – zolang
het maar goed leesbaar is) (zie : afbeelding hiernaast).
De kaartjes moeten van stevig papier zijn, anders kijken ze er makkelijk doorheen. Op de achterkant
kunnen ze het logo van de Jeugdboekenweek kopiëren. Plastificeer ze om ze een langer leven
te geven. Een fijn, zelfgemaakt spel voor hoekenwerk !
Ter opfrissing nog even de belangrijkste spelregels van het kwartetspel :
4 Doel
Het is de bedoeling door slim te spelen en te vragen zoveel mogelijk setjes van vier kaarten
te verzamelen, de kwartetten. Door goed op te letten bij andere beurten kan je achterhalen wie
welke kwartetkaarten heeft. Wie aan het eind van het spel de meeste kwartetten heeft, wint.
4 Voorbereiding
Alle kaarten worden onder de spelers verdeeld. Het kan zijn dat sommige spelers meer kaarten
hebben dan andere spelers. De kaarten neem je in je hand en laat je niet aan de andere spelers zien.
4 Het spel zelf
Een willekeurige speler begint. Als je aan de beurt bent, vraag je aan één van de andere spelers
een kaart die je niet hebt. Dat moet dan wel een kaart zijn van een kwartet waarvan je zelf minstens
één kaart hebt. Noem de naam van het kwartet en vraag naar de kaart met de eigenschap die je wil
hebben. Als de speler die kaart heeft, dan moet hij die aan je afgeven en mag je doorgaan met kaarten
vragen. Dat mag aan dezelfde speler zijn of een andere speler. Als je een set van vier kaarten hebt,
leg je de vier bij elkaar horende kaarten in een pakje voor je. Heeft de speler de gevraagde kaart
niet, dan is je beurt voorbij en is de speler aan wie je het laatst een kaart vroeg aan de beurt.
Het spel is afgelopen als alle kwartetten compleet zijn.
4 Variaties
––
Kwartet met blinde stapel : Bij het verdelen van de kaarten kan je kaarten aan een
blinde stapel delen. Het spel verloopt zoals hierboven beschreven, maar als iemand
een kaart vraagt die niet gegeven kan worden, dan krijgt hij een kaart van de blinde
stapel als afsluiting van zijn beurt. Deze variant kan ook door twee spelers worden
gespeeld.
––
Onderhandelen : Als je aan de beurt bent, vraag je aan een andere speler of hij één of
meerdere kaarten met je wil ruilen. De ander mag weigeren te ruilen.
Nederlands –1 Luisteren – 1.5
Nederlands –5 Strategieën – 5.1 – 5.2 – 5.3
ICT – 2 – 5 – 6 – 7
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

– Meer Bibi Dumon Tak
Een uitspraak van Bibi Dumon Tak luidt : ‘Ik schrijf non­fictie, omdat ik de werkelijkheid nodig heb
om mijn verhalen te kunnen schrijven.’ Wat wil ze daarmee zeggen ?
Ga samen op zoek naar andere boeken over dieren van deze auteur (zie : Bibliografie). In 2004
werd er in Londen een oorlogsmonument voor dieren onthuld. Dat was de directe aanleiding
voor Bibi Dumon Tak om zich in de geschiedenis van dieren in oorlogstijd te verdiepen, dieren
die vaak de levens van vele mensen hebben gered. Ze schrijft over het werk van dieren in oorlogstijd
(postduiven, paarden, dolfijnen), en over de heldendaden van sommige dieren die daarvoor vaak
onderscheiden zijn met de Dickin Medal, een speciale medaille voor dieren. Zoals de dappere
Britse herdershond Rifleman Khan die zijn baas redde tijdens de invasie van Walcheren in 1944,
en de blindengeleidehond Roselle die haar baas redde tijdens 9/11. Mooi zijn ook de verhalen
over mascottedieren zoals veulentje Minnie dat er in 1944 voor zorgde dat de Engelse manschappen
in de Birmese jungle de moed erin hielden. Over de belevenissen van het granaatdragende Poolse
beertje Wojtek, in de Tweede Wereldoorlog geadopteerd door Poolse soldaten vanuit Siberië
op weg naar het Britse leger in Palestina, schreef Dumon Tak ook het kinderboek Soldaat Wojtek.
Geef deze boeken een plek in de klas waar ze ingekeken, ontleend en gelezen kunnen worden.
b ibLiOgrA fie
Bezem / Bibi Dumon Tak en Fiel van der Veen (ill.), Van Goor, 2005
Bibi’s bijzondere beestenboek / Bibi Dumon Tak en Fleur van der Weel (ill.), Querido, 2006
Het koeienboek / Bibi Dumon Tak en Judith Vanistendael (ill.), Querido, 2002
Laika tussen de sterren / Bibi Dumon Tak en Philip Hopman (ill.), CPBN/Querido, 2006
Mikis de ezeljongen / Bibi Dumon Tak en Philip Hopman (ill.), Querido 2011 (zie : ‘Lestips tweede
en derde leerjaar’)
Oorlogsdieren / Bibi Dumon Tak, Athenaeum­Polak & Van Gennep, 2009
Rundreis om de wereld / Bibi Dumon Tak en Marleen Felius (ill.),Van Goor, 2005
Soldaat Wojtek / Bibi Dumon Tak en Philip Hopman (ill.), Querido, 2009
WWf-Weetjes
Wolven communiceren met elkaar door geluid te maken (huilen, blaffen, grommen …)
of door een bepaalde houding aan te nemen (de staart tussen de achterpoten laten hangen
of zich op de grond uitstrekken bijvoorbeeld).
Flamingo’s zien er roze uit, het vlees van wilde zalm kleurt rood­oranje. Dat komt omdat
de krill en andere garnaalsoorten die ze eten een rood pigment bevatten.
Pinguïns zijn volleerde duikers. Een keizerpinguïn kan duiken tot op een diepte
van 982 meter !
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
32 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

edUCAtief AAnbOd WWf
WWF geeft tijdens de Jeugdboekenweek niet alleen leuke dierenweetjes bij sommige boeken,
maar heeft ook een eigen educatief aanbod dat je helpt om met je klas de geheimen
van de ecologische voetafdruk, de klimaatverandering en de biodiversiteit te ontrafelen.
WWF vindt het immers belangrijk om mensen al op jonge leeftijd de nodige kennis en attitudes
bij te brengen zodat ze zelf kunnen kiezen voor een duurzame levensstijl. WWF biedt
een hele waaier aan educatieve tools voor het basis­ en secundair onderwijs.
Al deze materialen zijn gratis te bestellen op www.wwf.be/school.
De wonderlijke avonturen van een kleine bij / 6 - 9 jaar / Thema : biodiversiteit
Beleef met je leerlingen de meeslepende avonturen van een klein
honingbijtje dat tijgers, zeeschildpadden en bonobo’s ontmoet tijdens
een zoektocht naar haar verdwenen zussen. Deze prachtige kamishibaï
(Japans verteltheater) maakt de bedreigingen voor onze biodiversiteit
begrijpbaar voor jonge kinderen.
Voetzoekers junior / 10 - 14 jaar / Thema : ecologische voetafdruk
Met deze dynamische kit ontdekken de leerlingen spelenderwijs
de geheimen van de ecologische voetafdruk en berekenen ze
de voetafdruk van de klas. Via actiekaarten worden haalbare acties
voorgesteld om de klasvoetafdruk te verkleinen.
in de weer voor het klimaat / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Een uitgebreide lesmap die leerkrachten en leerlingen wil
begeleiden om op school iets aan de klimaatverandering te doen.
Deze ringmap bevat 20 ‘lessen’ over klimaat en biodiversiteit.
Dvd ‘sOs klimaat’ / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Deze dvd met 5 thematische clips over de impact van de klimaatverandering,
4 interviews met klimaatgetuigen en 35 clips van dieren
die hun verhaal ‘vertellen’ vormt de ideale, visuele ondersteuning
tijdens lessen over het klimaat.
33 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

Colofon
Jeugdboekenweek 2012
Dieren
Lestips
Redactie : Ingrid Antheunis, Hedwige Buys, Sofie Daniëls, Miek Driesen,
Katrien Goeman, Stijn De Paepe, Nathalie Serraris en Marit Trioen
Coördinatie en eindredactie : Stichting Lezen
Illustraties : Carll Cneut
Grafisch ontwerp : Kris Demey
ISBN 9789077178539
D/2011/9654/4
De lestips voor vierde en vijfde leerjaar werden geschreven door Hedwige Buys en Nathalie Serraris.
Nathalie Serraris is leerkracht in het Gemeentelijk Basisonderwijs Diksmuide. Eerst gaf ze les in het vierde
leerjaar, nu staat ze voor de klas in het vijfde leerjaar – na een uitstap naar zorg, GOK en ict. Door verhalen,
lezen en voorlezen een ereplaats te geven in haar lessen probeert ze leerlingen haar liefde voor lezen, boeken
en mooie dingen door te geven.
Hedwige Buys werkt als zorgcoördinator en boekenjuf in een lagere school, waar ze zoveel mogelijk
het lezen wil stimuleren. Daarnaast werkt ze mee aan cursussen voor ouders en leerkrachten. Op die manier
ziet ze wat er leeft in scholen die buiten haar dagelijkse werkdomein vallen en kan ze de theorie meteen
aan de praktijk koppelen. Verder bespreekt ze kinderboeken in Klapper-Pluizer.
Jeugdboekenweek 2012 loopt van 10 tot 25 maart. De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen wordt gesubsidieerd door de Vlaamse overheid om te werken aan een betere leescultuur
in Vlaanderen en staat onder de Hoge Bescherming van H.K.H. Prinses Mathilde.
www.stichtinglezen.be
www.jeugdboekenweek.be
V.u. : Majo de Saedeleer, Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen
Quadri
Zwart
34 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor vierde en vijfde leerjaar

LESTIPS
zesde leerjaar
www.jeugdboekenweek.be
JEUGDBOEKENWEEK
Stichting Lezen presenteert
10 tot 25 maart 2012

Inleiding
Dieren in boeken
Tijdens de Jeugdboekenweek 2012 duiken we recht de wereld en de verhalen van de dieren in. We gooien ons
mensenpak af, trekken voor één keer een bontjas aan, gaan op vier poten zitten en worden dier met de dieren.
We kijken diep in de ogen van onze kat. We voeren gesprekken met de hond. We duiken de struiken in
en zoeken de beestjes op. Kortom : tijdens deze Jeugdboekenweek lezen we om dieren te leren kennen.
Laten we eerlijk zijn : boeken delen vinden we één van de leukste dingen die er zijn. Deze bundel wil je dan ook
uitnodigen om de beestigste boeken naar de klas te halen en om je klas onder te dompelen in een wereld
van verhalen.
Dieren in de klas
Ter gelegenheid van de Jeugdboekenweek 2012 stelde Stichting Lezen samen met een redactie uit het onderwijs
zes boekenpakketten samen. Elk pakket bestaat uit een gevarieerde selectie van zes bijzondere boeken
over dieren, met aandacht voor verschillende genres. Scholen bestellen de pakketten met korting via
www.jeugdboekenweek.be.
Je kan de(ze) boeken aan je klas tonen en voorlezen. Maar er is meer en er kan meer ! Daarom biedt deze bundel
bij elk boek uit de boekenpakketten een uitgewerkte lessuggestie. De lessuggesties volgen allemaal
hetzelfde stramien :
– Aanzet : manieren om het boek te introduceren
– Verwerkingsactiviteiten : tips voor een creatieve verwerking of nabespreking
– En verder : extra – korte – ideeën om met het boek aan de slag te gaan, in de Jeugdboekenweek
óf daarna
Verder noemt elke tip de concrete eindtermen die je met deze activiteiten realiseert.
Speciaal voor deze editie stipt WWF bovendien
enkele boeken aan die perfect passen binnen haar werking.
WWF vertelt er kort bij waarom net deze dieren
in deze boeken zo bijzonder zijn.
2 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Dieren in de bib
Wie boeken zegt, zegt in één adem bibliotheek. Tijdens de Jeugdboekenweek leggen openbare bibliotheken
hun grootste troeven op tafel : ze halen de mooiste kinderboeken uit de kast, ze nodigen auteurs en illustratoren
uit, ze laten klassen op een speelse manier kennismaken met de bib, ze organiseren voorleesmomenten …
Specifiek voor klassen is er ook dit jaar een spel waarbij kinderen op een creatieve manier de bibliotheek leren
kennen. En altijd poot in poot met de boekendieren die in de bib verstopt zitten – dat spreekt voor zich.
Alle openbare bibliotheken doen mee en tonen zich een gretige partner om – samen met jou – boeken en kinderen
bij elkaar te brengen. Loop dus gerust binnen in je bib om samen plannen te smeden.
Gegevens van de bibliotheek in je buurt vind je op www.bibliotheek.be
Tot slot
Op www.jeugdboekenweek.be vind je alle (praktische) details over deze beestige Jeugdboekenweek.
Vanaf februari komt de website ook voor kinderen tot leven – met boekentips, dierenweetjes, spelletjes …
Maar blader nu vooral snel verder. Snuffel aan de boeken, sleep ze naar de klas en verslind ze met je leerlingen.
En vooral : krijg de smaak te pakken en breek de grenzen van de Jeugdboekenweek open. Want leesplezier
laat zich niet vangen in twee weken !
Veel leesplezier !
De ploeg van Stichting Lezen
3 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Lestips bij bOekenpAkketten
vAn jeUgdbOekenWeek 2012
Zesde LeerjAAr
– Bzzz / Caroline Bingham et al. en Wybrand Scheffer (vert.), Gottmer, 2008
– Haat die kat / Sharon Creech en Michèle Bernard (vert.), Hoogland & Van Klaveren, 2009
– Kulanjango : mijn vogelvriend / Gill Lewis en Annelies Verhulst (vert.), Lemniscaat, 2011
– Kunnen we de tijger redden ? / Martin Jenkins, Vicky White (ill.) en Wybrand Scheffer (vert.),
Gottmer, 2010
– Van wolf tot watje / Jan Paul Schutten en Sebastiaan Van Doninck (ill.), Davidsfonds/Infodok, 2008
– WarHorse / Michael Morpurgo en Henriëtte Gorthuis (vert.), Fantoom, 2011
4 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Lestip
1
Bzzz
Caroline Bingham et al. en Wybrand Scheffer (vert.)
Gottmer, 2008
Over het bO ek
AAn de sLAg
Hoe loopt een vlieg op het plafond ? Hoe kunnen geleedpotigen een moord helpen oplossen ?
En wat eten ze eigenlijk ? Insect, spin of duizendpoot : alle geleedpotigen komen aan bod in Bzzz.
De info over de krioelende diertjes wordt erg aantrekkelijk gepresenteerd : met korte tekstblokken,
kleurrijke, grappige en indrukwekkende foto’s. Elke pagina verrast met telkens weer iets nieuws :
de doorsnede van een sprinkhaan, de metamorfose van een libel, een griezelig weetje, een recept
met krekels en larven, of een heuse ‘Welk insect ben ik ?’-test. Bzzz is een visuele schatkist om in
te blijven graven. En dankzij de flitsende vormgeving is het ook een onweerstaanbaar naslagwerk
voor wie niet graag leest en/of voor wie van insecten de kriebels krijgt.
Opmerking vooraf
Aanzet
Bzzz is een heerlijk boek om in te snuisteren. Elk kind moet de kans krijgen om het boek even
voor zichzelf te hebben. Om het te besnuffelen, te doorbladeren of helemaal te verslinden.
Zo ontdekt iedereen het boek op zijn manier. De verwerkingsactiviteit is als een ‘Eén tegen allen’
opgevat, waarbij elke dag een ander duo een vraag moet oplossen. Daag je klas uit en wacht
gespannen af : worden het wormen of pannenkoeken ?
Vertel de kinderen dat jullie binnenkort gaan koken. Elk kind moet iets van thuis meebrengen.
Dicteer de ingrediënten voor de ‘knapperige roergebakken wormen’ (p. 38), ‘bijenlarven in kokosroom’
(p. 39) of ‘gebakken mieren’ (p. 95). Bouw de spanning op en begin met normale ingrediënten
zoals de ui, aardappelen of olie. Zorg dat elk kind iets moet meebrengen. Desnoods voeg je er
nog wat keukenmateriaal aan toe, zoals een mesje, snijplank of handdoek. Pas helemaal op het einde,
als de benodigdheden bijna helemaal verdeeld zijn, vraag je iemand wormen, bijenlarven en mieren
mee te brengen. Breekt het protest uit, dan opper je dat je een alternatief hebt. Toon het boek
en stel het voor. Twee weken lang (afhankelijk van het aantal kinderen en hoe je de opdracht verdeelt)
zullen de kinderen aan de hand van dit boek elke dag één opdracht moeten oplossen. Heeft
de klas op het einde alle goede antwoorden gevonden, dan mogen de kinderen samen een recept
kiezen. Lukt dat niet, dan staan er bijenlarven, wormen en mieren op het menu. Afgesproken ?
Start !
Nederlands – 1 Luisteren – 1.1
5 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Verwerkingsactiviteit
– Eén tegen allen
4 Voorbereiding
Elke ochtend schrijf je één vraag op het bord. Ook leuk : je voorziet een Bzzz-hoek aan de muur,
waarop je telkens de vraag van de dag prikt. Door de vragen op te hangen en bijvoorbeeld niet
uit te delen, hou je de hele klas in de ban van het boek. Elke dag is een ander duo aan de beurt.
Laat de kinderen bij voorkeur per twee werken : zo kunnen ook zwakkere kinderen een succeservaring
beleven met het boek. De speurders van de dag moeten het antwoord op het einde
van de dag gevonden hebben. Spreek duidelijk met de kinderen af dat het boek enkel door
het duo van de dag bekeken mag worden. Voorzie hiervoor een rustig moment, zoals tijdens
de middagpauze, of bouw het in hoeken- of contractwerk in. Zo kunnen de kinderen echt de tijd
nemen om van het boek te genieten. Geef het boek ook een bijzondere plaats in de klas. Leg
het op een aparte tafel achteraan. Versier de hoek met prenten en allerhande materiaal dat naar
geleedpotigen verwijst, zoals honing, een vergrootglas, een vliegenmepper … Wie wil, kan
van thuis iets meebrengen. Voorzie ook een opvallende outfit voor de ‘speurders van de dag’ :
een witte laboratoriumjas, een reuzengrote bril, een diadeem met voelsprieten of wiebelende ogen …
Kortom : zorg ervoor dat de titel ‘speurder van de dag’ een hele eer wordt.
Hieronder vind je tien vragen. Zitten er meer dan twintig kinderen in je klas, dan stel je best nog
een paar extra vragen op. Elke vraag is zo gekozen, dat de kinderen ze via het register en/of
de inhoudstafel kunnen oplossen. Voor je met het project start, overloop je best nog eens hoe je
iets in een register of inhoudstafel opzoekt. Wanneer de kinderen het antwoord gevonden hebben,
tonen ze het eerst aan jou. Is het antwoord goed, dan schrijven ze het naast de vraag op het bord.
Is het antwoord fout, dan blijft de vraag op het bord staan. Andere duo’s die op hun dag snel
klaar zijn, kunnen deze vraag dan oplossen. Blijft een vraag toch onbeantwoord ? Wormen, mieren
en bijenlarven kan je in dierenzaken of via het internet bestellen. Smakelijk !
Nederlands – 2 Spreken – 2.3
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Leren leren – 2
4 Vragen
––
Hoe kunnen vliegen op het plafond lopen ? (dankzij de kleverige kussentjes
op hun poten, die een soort lijm aanmaken, p. 27)
––
Sommige insecten hebben maar liefst vijf ogen. Zoek drie voorbeelden ! (de honingbij,
de sprinkhaan en de libel, p. 30)
––
Welke insecten zijn in Ghana een lekkernij ? (gevleugelde termieten, zie : ‘eetbare
insecten’ in het register, p. 35)
––
Luizen zijn niet alleen maar vervelende, jeukerige beestjes. Welk cadeau geeft
de cochinelleluis ons ? (deze luis maakt een zuur aan dat wij als kleurstof gebruiken,
p. 50-51)
––
Wat is het lievelingseten van een kakkerlak ? (alle afval, van karton en zeep tot
oud hondenvoer en afgeknipte nagels, p. 81)
––
Zin in een nieuw huisdier ? Neem eens een geleedpotige. Voor welk insect
hol je voortaan om blaadjes van bramenstruiken ? (voor de wandelende tak, p. 75)
––
Welke insecten kunnen een moord helpen oplossen ? Hoe doen ze dat ?
(o.a. vleesvliegen, kaasvliegen en karkaskevers : in elk ontbindingsstadium
van een mensenlichaam tref je andere insecten aan, p. 82-83)
6 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

En verder
––
Hoeveel honing produceert één bij in haar hele leven ? (één theelepel, p. 99)
––
Welk dier heeft wel een heel gek huis, namelijk de wortels van onze wimpers ?
(kleine mijten, p. 103)
––
Hoeveel poten heeft een duizendpoot echt ? (minimaal vijftien paar, p. 116)
––
Welk record mag de eendagsvlieg op haar naam schrijven ? (het kortste leven,
nl. vijf minuten, p. 135)
––
Bzzz bevat massa’s leuke weetjes, grappige hitlijsten en spannende records. Dit boek smeekt dan ook
om een tentoonstelling vol boeiende installaties. Een fijne, maar ook leerrijke opdracht, zowel
voor de makers als voor de bezoekers. Blader door het boek en laat je inspireren. Enkele ideeën
vind je hieronder.
– Aan tafel (p. 81)
De kinderen bestuderen het menu van geleedpotigen op pagina’s 81 tot 82. Daarna knutselen ze
een lange tafel vol lekkers voor insecten. Benadruk dat de kinderen de afgebeelde tafel niet zomaar
mogen kopiëren. Nieuwe schotels halen ze uit de tekst, die ze dus eerst moeten lezen. Op
het internet zoeken ze afbeeldingen van de insecten, die ze ook knutselen. Met satéstokjes,
pijpenragers, rietjes, ijscostokjes, kralen, knopen en schelpjes bouw je de grappige wezens.
Als kers op de taart schrijven ze naamkaartjes en een menu, een prima uitdaging voor de talige
creativiteit.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4
ICT – 6
– Gekke huizen (p. 102-103)
Geleedpotigen hebben de meest bizarre woonplaatsen : van in benzine tot op walvishuid
of in onze wimpers. De kinderen lezen de informatie op pagina’s 102 tot 103. Ze toveren
de verschillende vakjes van een letterkastje tot deze huizen om. Laat hen verschillende technieken
gebruiken. Sommige ‘huizen’ knutselen ze, bijvoorbeeld een rups of een geiser. Voor andere
zoeken ze een voorwerp (zoals valse wimpers of een walvisknuffel), knippen ze plaatjes
uit tijdschriften, of schilderen ze (bijvoorbeeld de lucht).
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.6
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
– Wereldrecords (p. 134-135)
De luidruchtigste, de snelste, de langste of de kleinste ? Op pagina’s 134 tot 135 vind je enkele tot
de verbeelding sprekende records. Aan de hand van een soort rad van fortuin stel je deze records
op een originele en interactieve manier voor. Draai je aan het wiel, dan verschijnt in het vakje
telkens het insect dat dit specifieke record op zijn naam heeft staan. Op de website van Enchanted
Learning (http://www.enchantedlearning.com/wordwheels/) vind je talrijke voorbeelden van
dergelijke wielen.
Geef de kinderen twee kartonnen platen van ongeveer één vierkante meter. De eerste plaat wordt
de basisplaat waarop de informatie komt. Met de tweede plaat maken ze het ronddraaiende wiel
dat telkens het record met de recordhouder matcht. Op de basisplaat teken je een cirkel met
een diameter van één vierkante meter. De kinderen verdelen de cirkel in tien gelijke parten
(zoals een taart). In elk part komt, tegen de rand, een foto of tekening van een recordhouder
7 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

(bijv. de kattenvlo). In het tegenoverliggende part schrijven de kinderen ongeveer in het midden
vervolgens het bijhorende record (bijv. hoogste springer). Let dus goed op : het record en het dier
dat bij elkaar horen, komen niet in eenzelfde vakje maar tegenover elkaar. Ten slotte snij je
uit de tweede plaat een cirkel die even groot is als de cirkel op de basisplaat. In deze cirkel snij je
twee tegenover elkaar liggende vakken : één aan de buitenkant (zodat de foto’s zichtbaar worden)
en één eerder naar het midden (waar de records staan). Maak de twee platen aan elkaar vast
met een splitpen of een knoop met ijzerdraad en draaien maar !
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4
ICT – 6
– Optocht
Geleedpotigen worden vaak als vervelend ongedierte gezien. Toch zouden we zonder deze
kriebelige beestjes niet bestaan. Hoogste tijd dus dat de insecten en hun vrienden een protestmars
organiseren, waarbij ze hun nut van de daken schreeuwen. Laat de kinderen deze optocht ontwerpen,
bijvoorbeeld op een affiche of met de computer. In een tekstballon vertellen de verschillende
diertjes waarom zij onmisbaar zijn. Informatie op maat over het belang van insecten vinden
de kinderen o.a. in het grappige boekje Vieze beestjes en op het internet (zie : Bibliografie).
Zie je het liever wat grootser ? Ga dan voor een echte insectenoptocht met geschminkte insectengezichtjes,
maskers, schilden, plakkaten, spandoeken en megafoons. Uiteraard beweegt elk diertje
zoals het hoort : stappend, kruipend, trippelend, schuifelend of fladderend.
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
Bibliografie
Boeken
Vieze Beestjes / Gilles Bonotaux en Edward van de Vendel (vert.), Davidsfonds/Infodok, 2008
Websites
http://www.webkwestie.nl/insecten/
8 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Lestip 2
Haat die kat
Sharon Creech en Michèle Bernard (vert.)
Hoogland & Van Klaveren, 2009
Over het boek
Haat die kat is het vervolg op Hou van die hond, het veelvuldig bekroonde dagboek van een jongen
die poëzie met mondjesmaat leert smaken (zie : lestips Jeugdboekenweek 2008). Ook in zijn
tweede dagboek ontroert Jack door zijn ontwapenende blik. De wondere, soms gekke wereld
van de poëzie helpt hem stap voor stap op een andere manier naar de werkelijkheid te kijken
en die beter te begrijpen. Door juf Strechtberry’s kattengedichten gaat Jack zelfs van katten houden !
Een prachtig, krachtig en soms grappig boek over afscheid, ouders, katten en natuurlijk poëzie.
Aan de slag
Opmerking vooraf
Haat die kat is een bijzonder en inspirerend boek. Toch zullen niet alle kinderen meteen weg zijn
van Jacks rake observaties en talige kunstwerkjes. Daarom leid je dit boek best grondig in.
Met grappige taal- en rijmspelletjes, mooie poëziebundels, kunstige poëzieposters en gedichten
aan de muur breng je je klas in de juiste stemming.
Aanzet
– Gedichten in een lijstje
Haal een aantal mooie bloemlezingen in de klas (zie : Bibliografie). De week voor je het boek
in de klas brengt, laat je elk kind een favoriet gedicht uitkiezen en op een mooi papier overschrijven
of overtypen. Vervolgens hang je de gedichten op een centrale plaats in de klas. Met één reuzenkader
rond de verschillende gedichten maak je er een bijzonder plekje van. Kaders vind je goedkoop
op de rommelmarkt of maak je eenvoudig zelf met verf en karton. Bespreek de gedichten niet,
laat ze gewoon ‘mooi’ zijn.
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
– Poëzieschaal
De dag waarop je het boek introduceert, vestig je de aandacht van de kinderen op het kader
met gedichten. Vraag de kinderen wat een gedicht precies is. Nu ze allemaal zo’n prachtig gedicht
uitgekozen hebben, moeten ze wel specialisten zijn. Haal uit de antwoorden van de kinderen
enkele steekwoorden en schrijf die op bord. Komen er geen nieuwe antwoorden meer, dan duid je
een lijn aan in de klas. Deze lijn stelt een schaal voor met twee uitersten. Links staat voor
‘een typisch gedicht’, rechts wordt dan ‘helemaal geen gedicht’. Vervolgens lees je vijf tekstjes voor
met een uiteenlopend poëtisch karakter. De kinderen moeten telkens een plaats kiezen op de lijn.
Door deze oefening leren de kinderen aanvoelen dat een zwart-witdefinitie van poëzie niet bestaat
en dat een gedicht voor iedereen iets anders kan zijn.
9 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Mogelijke tekstjes :
––
een recept,
––
een instructie op rijm die je bij voorkeur ergens op school vindt (bijv. : ‘Gelieve
de deur te sluiten, zo houden we de koude buiten’),
––
een versje van op een geboortekaartje,
––
een gedicht zonder rijm,
––
een typisch gedicht op rijm dat de kinderen kennen.
Na elke fragment kiezen de kinderen een positie op het continuüm. Vraag ook telkens waarom ze
precies die plaats kozen. Duikt in de antwoorden een nieuw kenmerk van poëzie op, dan vul je
de lijst op het bord aan. Eindig deze oefening met Jacks eerste gedicht (p. 7). Lees het voor.
De kinderen gaan op de lijn staan. Vervolgens toon je het gedicht. Zijn er kinderen die van plaats
veranderen ? Waarom ?
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.6
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1 – 5.2
– Voorlezen
Genoeg nagedacht, tijd om te genieten ! Creëer een gezellige sfeer in de klas. Ga in een boekenhoek
zitten, sluit de gordijnen, steek een leeslampje aan. Leid het boek in aan de hand van het laatste
gedicht uit de vorige oefening. Dit is het openingsgedicht van Jacks tweede dagboek. In het eerste,
Hou van die hond (zie : lestips Jeugdboekenweek 2008), vertelde Jack hoe erg hij gedichten haat.
Gedichten zijn iets voor meisjes. Bovendien snapt hij er geen snars van. Met de hulp en
het enthousiasme van Juf Stretchberry leert Jack stap voor stap gedichten waarderen en schrijven.
Lees ten slotte het fragment van pagina’s 7 tot 25 voor.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.1 – 3.3
Verwerkingsactiviteiten
– Alliteraties en onomatopeeën (p. 16)
In het voorgelezen fragment worstelt Jack met twee bekende stijlfiguren die vaak in gedichten
voorkomen : de alliteratie en de onomatopee. Een alliteratie is een vorm van rijm, waarbij
twee woorden met dezelfde letter(s) beginnen : k leine k at, h arige h ond … Een onomatopee
is een klanknabootsing, zoals sissen, zoeven, miauwen, tsjirpen, rinkelen … Het woord zelf
imiteert het geluid. Maak de kinderen vertrouwd met deze stijlfiguren via een reeks ontspannende
oefeningen.
4 Alliteratie
Ronde 1 : Geef elk kind een ander woord. Met dat woord vormen de kinderen een alliteratie.
Ronde 2 : Geef één woord op. Ga het rijtje af. Elk kind probeert een nieuw allitererend woord
te verzinnen. Raakt het woord de klas rond ? Bijv. : kat : de kleine kat, de kleine krolse
kat, de kleine krolse kroezelige kat …
Ronde 3 : Elk kind verzint een alliteratie op zijn/haar voornaam. De nieuwe voornaam wordt op
een naamkaartje geschreven. Spreek de kinderen de hele dag lang met deze naam aan.
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

4 Onomatopee
Laat de leerlingen per twee zoveel mogelijk onomatopeeën opschrijven.
Vervolgens vinden ze nieuwe klanknabootsingen uit. Welk werkwoord kunnen ze bijvoorbeeld
verzinnen voor :
––
het geluid van een druppende kraan,
––
het geluid van iemand die door zijn haar wrijft,
––
het geluid van een brooddoos die op de grond valt ?
Nederlands – 2 Spreken – 2.5
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1, 6.4 – 6.5
– Met eigen ogen
Jacks bedenkingen, rake observaties en taalkronkels komen pas helemaal tot hun recht wanneer
kinderen ze zelf lezen. Door de vormgeving, bladschikking en typografie krijgen de woorden
immers een extra betekenis. Geef elk kind de kans dat met z’n eigen ogen en op eigen tempo
te ontdekken. Verdeel de rest van het boekje onder de kinderen. Werk met een doorschuifsysteem.
Elk kind krijgt op zijn/haar beurt het boek een avond mee naar huis en kiest een fragment
dat hij of zij mooi vindt. De volgende dag leest het zijn/haar fragment voor aan de klas. Hier kan je
perfect differentiëren : de fragmenten verschillen in moeilijkheidsgraad en lengte. Dwing niemand
om voor een grote groep voor te lezen. Wie echt niet wil, leest het fragment voor of na de les
aan jou voor.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.1
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.2 – 6.4
– Alles is poëzie
Jack denkt na over poëzie, schrijft, schrapt, probeert en zwoegt.
Toch, en dat is precies het fijne, schrijft hij zijn mooiste gedichten wanneer hij niet bewust met
poëzie bezig is, zoals het stukje over zijn hond Sprint op pagina 36, over zijn moeder op pagina 71
onderaan, of over zijn weggelopen kat op pagina 88. Als je maar op een bijzondere manier
om je heen kijkt, zorgvuldig woorden kiest en ze op een niet-alledaagse manier schikt, wordt zelfs
het meest alledaagse poëzie. Ook het kattebelletje op pagina 79 illustreert dit.
Probeer dit uit met de kinderen. Ga op stap in de school of in de buurt. Zoek samen naar alledaagse
boodschappen, opschriften, instructies … Bijvoorbeeld :
––
op school : bordjes met ‘op tijd komen’, ‘boekentas netjes in de rij’, ‘stilte in de gang’,
––
op straat : een briefje op de lantaarnpaal voor een vermiste kat, een bordje voor het raam
met ‘gelieve geen fietsen te plaatsen’,
––
…
Fotografeer deze tekstjes, zodat de kinderen ze in de klas nog eens kunnen bekijken. Vervolgens
toveren de kinderen deze alledaagse boodschappen, opschriften of instructies om tot poëzie.
Benadruk dat het een kort gedicht mag zijn, één zin zelfs en dat het absoluut niet hoeft te rijmen.
Laat de kinderen experimenteren met alliteraties, onomatopeeën en woordschikking. Wil je liever
niet met je klas op stap, of hebben je kinderen weinig ideeën, laat ze dan naar Jacks voorbeeld
een kattebelletje schrijven.
Nederlands – 3 Lezen – 3.1
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

En verder
– Schatkist vol woorden
Op pagina 101 besluit Jack een dagboekfragment met “Ik heb nu / een schat aan woorden / in /
mijn / kamer”. Wat een heerlijk idee, zo’n schatkist vol mooie woorden. Geef elk kind een houten
sigarenkistje. Eerst toveren de kinderen dit kistje tot een heuse schatkist om. Zorg voor mooi,
kosteloos materiaal : restjes papier en stof, lint, schelpjes … Vervolgens verzamelen de kinderen
woorden die zij mooi vinden. Ze snuisteren in boeken, knippen in kranten en tijdschriften
en luisteren naar liedjes. Dat kan in de klas, maar je kan de kinderen ook de opdracht geven
tijdens de Jeugdboekenweek om elke dag minstens één mooi woord mee te brengen en in hun kist
te stoppen. En waarom de kinderen eens niet belonen met een mooi woord in plaats van een sticker
of een punt ? Nog leuker wordt het wanneer je met deze mooie woorden aan de slag gaat. Zo kan je
elke week één woord uitkiezen, dat je in een activiteit verwerkt. Denk aan een zelfgemaakte
vlindertuin bij het woord ‘vlinder’, een mini-concert met een ‘saz’ (Turkse gitaar) … Vooral
voor taalarmere kinderen biedt zo’n stimulans een welkom duwtje in de rug om de zoektocht
naar mooie woorden vol te houden.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4
Nederlands – 7 (Inter)culturele gerichtheid
– Mijn moeder is als …
Jack schrijft een gedicht over zijn moeder. Het begint als volgt : “Mijn moeder is net een plompe stoel /
heel zompig en zacht en omarmend / als je bij haar op schoot zit” (p. 73). In de rest van het gedicht
werkt hij de metafoor van de stoel verder uit. Laat de kinderen ook zo’n gedicht maken over
hun moeder of vader. In een woordveld schrijven ze eerst een tiental woorden op die hen aan mama
of papa doen denken. Dat kunnen eigenschappen zijn, maar ook gevoelens, kleuren of indrukken.
Ze omcirkelen de belangrijkste woorden. Daarna gaan ze op zoek naar een beeld dat bij deze
woorden past. Bijvoorbeeld ‘zon’ voor zacht, geel, blij, warm of ‘deken’ voor troosten, veilig, warm,
lief. Hebben ze dit beeld gevonden, dan zoeken ze er een adjectief bij. Nu kunnen de kinderen
de eerste versregel aanvullen : “Mijn moeder is net …/… /…”. In de volgende strofes werken
ze de vergelijking verder uit. Verpak het gedicht op een originele manier en je hebt een mooi
cadeau voor moeder- of vaderdag.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.2
Bibliografie
Er staat een taart in lichterlaaie ! De 120 leukste gedichten voor kinderen / Jan van Coillie (samenst.)
en Harmen van Straaten (ill.), Davidsfonds/Infodok, Leuven, 2004
Fluit zoals je bent / Edward van de Vendel (samenst.) en Carll Cneut (ill.), De Eenhoorn, 2009
Kwam dat zien ! Kwam dat zien ! / Ted van Lieshout (samenst.), Querido, 2008 (en andere titels
uit de reeks Poëziespektakel)
Tikken tegen de maan. Vijftig kindergedichten uit Nederland en Vlaanderen /
Joke van Leeuwen (samenst.) en div. ill., Ons Erfdeel, 2010
Toen de duisternis viel, heb ik ze opgeraapt / Annemie Leysen (samenst.) en Gerda Dendooven (ill.),
Lannoo, 2009
Wat je ziet, zit in je hoofd / Jan van Coillie (samenst.) en Kristien Aertssen (ill.),
Davidsfonds/Infodok, 2011
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Lestip
3
Kulanjango : mijn vogelvriend
Gill Lewis en Annelies Verhulst (vert.)
Lemniscaat, 2011
Over het bO ek
Callum is elf en woont in de Schotse Hooglanden. Op een dag ontdekt hij met zijn zonderlinge
buurmeisje Iona een visarend. Ze houden de ontdekking geheim. Daardoor voelt Callum
zich verscheurd tussen zijn jaloerse vrienden en zijn intense vriendschap met Iona. Wanneer
Iona sterft, is hij vastberaden zijn laatste belofte aan haar waar te maken : goed voor Iris, de visarend,
te zorgen. Dankzij een satellietzender kan hij Iris’ reis naar het zuiden volgen via Google Earth.
Maar dan komt er dagenlang geen nieuw signaal. Heeft Iris de verre reis niet overleefd ?
In het verhaal zitten talrijke thema’s vlot verweven : vriendschap, school, zorg voor de natuur,
maar ook afscheid en verlies. Een spannend boek dat zich afspeelt in een adembenemende omgeving.
AAn de sLAg
Aanzet
“Ik deed mijn ogen open en kneep ze tot spleetjes in het felle zonlicht. In de verte werd het silhouet
van een vogel zichtbaar, in de vorm van een meeuw zoals kleine kinderen die tekenen. Maar
dit was geen meeuw. Het was groter, veel groter dan een meeuw. De vogel kwam dichterbij,
maakte een bocht in de lucht en liet zijn witte buik en zijn gestreepte vleugel- en staartveren zien.
Ik keek door mijn verrekijker. ‘Het is absoluut een visarend,’ zei ik.” (p. 29-30)
Liefde op het eerste gezicht, zo lijkt het wel tussen Callum en de visarend. Callum laat er zelfs
zijn beste vrienden voor in de steek. De visarend is één van de meest wijdverspreide roofvogels.
Hij voedt zich haast uitsluitend met vis. Bijzonder indrukwekkend is de manier waarop de visarend
zijn prooi vangt : met de kop vooruit en de poten uitgestoken duikt hij naar beneden. Deze
fascinerende vogel kan je in België zien rond augustus-september en in april, wanneer hij
op doortrek is. Op de website van Arkive vind je een prachtig filmpje waarop je de visarend
in volle actie ziet (zie : Bibliografie). Toon het aan je klas als voorbereiding op het boek. De kinderen
kijken twee keer. De eerste keer vraag je hen de vogel goed te observeren. De tweede keer noteren
ze wat deze vogel zo bijzonder maakt. Wat is het verschil met bijvoorbeeld een meeuw of duif ?
Zijn er kinderen in de klas die zelf graag een vogel zouden zijn ? Waarom dan ?
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
Verwerkingsactiviteiten
– Leukste kwartiertje van de dag
Kulanjango is een ideaal voorleesboek. Het verhaal is opgedeeld in korte hoofdstukjes, leest
als een trein en is erg spannend. Als je elke dag drie hoofdstukken voorleest, heb je het boek
in drie weken uit. Heb je niet zoveel tijd, dan verlekker je de kinderen op het boek met
de geselecteerde fragmenten.
13 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

– Tableau vivant
Lees het eerste hoofdstuk als smaakmaker voor. Kies dan enkele hoofdstukken uit met veel actie,
bijvoorbeeld hoofdstuk 2, 3, 7 en 8. Verdeel je klas in groepjes. Het aantal kinderen per groep
hangt af van hoeveel personages in het hoofdstuk voorkomen. Bezorg elke groep een kopie
van een hoofdstuk. De kinderen lezen hun hoofdstuk en proberen het vervolgens in drie tableau
vivants uit te beelden. De kracht van deze dramavorm ligt in de compositie : de kinderen vormen
een stilstaand beeld door op een bepaalde manier ten opzichte van elkaar te liggen, zitten of staan.
De houdingen die de kinderen aannemen, moeten dus typisch zijn voor de situatie die ze uitbeelden.
Het doel van deze werkvorm is dubbel : de kinderen leren nadenken over de essentie van
een fragment en ze oefenen op een veilige manier hun lichaamsexpressie en mimiek. Heeft elk
groepje zijn tableaus voldoende ingeoefend, dan lees je de hoofdstukken in chronologische
volgorde voor. Na elk hoofdstuk toont het verantwoordelijke groepje zijn drie tableaus. Je kan
de groepjes telkens ook de opdracht geven de drie tableaus niet in chronologische volgorde
uit te beelden. Dan moet de rest van de klas de volgorde van de beelden reconstrueren. Ten slotte
bespreek je de tableaus. Welke beelden waren sterk, welke minder ? Hoe komt dat ?
Muzische vorming – 3 Drama – 3.3 – 3.5 – 3.7
– De aarde vanuit de hemel
In het boek volgt Callum Iris’ tocht naar Afrika via Google Earth. Met dit gebruiksvriendelijke
programma, dat je gratis kan downloaden, bekijk je de aarde vanuit de lucht. Als een vogel kan je
van de ene plek naar de andere vliegen. Via de zoekfunctie kan je elke plaats op de wereldbol
makkelijk opzoeken : je huis, de school, de camping van vorige zomer. Sommige plaatsen, zoals
bijvoorbeeld Het Witte Huis, worden om veiligheidsredenen geblokkeerd. Die krijg je dus niet
te zien. Op de plaatsen waar het icoontje van een foto staat, kan je foto’s van die stad, streek
of bezienswaardigheid aanklikken. Zo zie je de hele wereld vanuit het klaslokaal.
Doe je klas versteld staan met dit indrukwekkende staaltje technologie. Een korte en duidelijke
handleiding vind je in de bibliografie. Als opwarming breng je een virtueel bezoek aan België.
Toon de kinderen hoe het programma werkt. Dan lees je enkele fragmenten voor waarin de kinderen
een mooi beeld krijgen van de Schotse landschappen. Zorg ervoor dat de verschillende onderdelen
en enkele typische elementen van de Schotse Hooglanden zeker aan bod komen, zoals :
––
de rotsen en uitgestrekte weiden (bijv. hoofdstuk 2)
––
de lochs (meren, bijv. hoofdstuk 1)
––
de cairns (‘steenmannetjes’, bijv. hoofdstuk 5)
––
de kleine dorpjes (bijv. hoofdstuk 7)
Bespreek de fragmenten kort. Wat valt de kinderen op ? Wie zou graag in Schotland wonen ?
Waarom ? Welke hobby’s hebben Callum en zijn vrienden ? Waarom hebben ze precies die hobby’s ?
Kunnen de kinderen die hobby’s ook hebben in hun omgeving ? Welke wel, welke niet ?
Na het voorlezen reis je met de kinderen naar Schotland. Eerst laat je op een gewone wereldkaart
of wereldbol zien waar Schotland en de Schotse Hooglanden liggen. Misschien is iemand
van de klas wel al eens in Schotland geweest ? Dan vlieg je met je klas van België naar de Schotse
Hooglanden via Google Earth. Laat de kinderen op Google Earth foto’s zoeken van het gebied.
Verdeel het werk : een aantal kinderen zoeken een loch, andere cairns, nog andere een foto
van een klein dorpje, van rotsen … De kinderen printen de foto’s. Hou ze bij : je hebt de foto’s
nodig voor een volgende opdracht.
Wereldoriëntatie – 6 Ruimte – 6.2 – 6.9
ICT – 1 – 6
4
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

– Potlood versus camera
Ben Heine is een jonge Brusselse kunstenaar. In 2010 werd hij wereldwijd bekend met zijn ‘fototekeningen’
: een reeks foto’s waarbij hij handgetekende afbeeldingen toevoegt aan de levensechte
setting op de foto. Op die manier zet Heine de wereld lekker naar zijn hand. Een erg origineel
concept met vaak grappige resultaten. Op de website van de kunstenaar vind je verschillende
voorbeelden (zie : Bibliografie). Treed met de kinderen in de voetsporen van Heine. Toon hen
enkele foto’s van Heines kunstwerken. Wat vinden ze van deze fototekeningen ? Wie zou dit
in een museum hangen ? Kan je dit makkelijk zelf doen ? Tijd om de proef op de som te nemen.
De kinderen kiezen in het boek hun favoriete fragment waarin het Schotse landschap duidelijk
beschreven wordt (zie : vorige opdracht). Op Google Earth printen ze een foto van dit landschap
af (zie : vorige opdracht). Daarna voegen de kinderen een element uit het verhaal toe aan de foto.
Op een foto van een loch tekenen ze bijvoorbeeld een boom met het nest van de visarend erin.
Of ze voegen een fietsende Callum toe aan de foto van een rots. Zo maakt elk kind een unieke
illustratie bij het boek. Ten slotte fotograferen de kinderen elkaar terwijl ze hun kunstwerk
vasthouden – net als bij de werken van Heine zie je dus telkens een hand die de foto vasthoudt.
Hang de foto’s aan de deur van je klas. Wanneer de fototekeningen erg geslaagd zijn, kan je er
zelfs postkaarten van maken. Scan de kunstwerkjes in en druk ze af op postkaartformaat.
Zo heb je altijd een originele kaart bij de hand voor eender welke gelegenheid.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.1 – 1.2 – 1.6
Muzische vorming – 5 Media – 5.2 – 5.3
En verder
– Bijgeloof
In hoofdstuk 26 ontvangt Callum zijn eerste e-mail van Jeneba. Het meisje uit Gambia wil hem
graag bij zijn zoektocht naar de visarend helpen. Vurig hoopt Jeneba dat ze de visarend gauw zal
zien. In haar cultuur zou de vogel immers geluk brengen. Een opmerkelijk detail : in het Victoriaanse
tijdperk stonden visarenden symbool voor de pest en werden ze om die reden verdreven.
Praat met de kinderen over bijgeloof :
––
Wie kan een voorbeeld van bijgeloof noemen ? Wat vind je van bijgeloof ?
––
Misschien is iemand zelf bijgelovig ? Wat geloof je dan ? Wat gebeurt er, wanneer je
dat niet doet ?
––
Wie is absoluut niet bijgelovig ? Waarom niet ?
––
Waarom zijn mensen bijgelovig, denk je ?
––
Zijn mensen altijd bijgelovig geweest ? Vroeger meer dan nu, of nu meer dan vroeger ?
In alle culturen ?
Vervolgens gaan de kinderen onbekenden interviewen over bijgelovig zijn. Eerst brainstormen ze
in kleine groepjes over een vragenlijst. Welke vragen willen ze aan de voorbijgangers op straat
stellen om zoveel mogelijk te weten te komen over bijgeloof ? Een interactieve werkwijze, waarbij
elk kind actief meedenkt, is de placematmethode. Verdeel je klas in groepjes van vier. Elke groep
krijgt een A3-blad. In het midden tekenen de kinderen een cirkel. Vanuit elke hoek trekken ze ook
een rechte lijn tot aan de cirkel. Zo krijg je vier vakken. Elk kind heeft een eigen vak. In dit vak
schrijven ze gedurende vijf minuten vragen over bijgeloof op die zij zouden stellen. De kinderen
overleggen niet. Na vijf minuten volgt een discussiemoment. Per vier lezen de kinderen hun
vragen aan elkaar voor. Vragen die alle groepsleden goed vinden, worden in de cirkel genoteerd.
In een derde ronde overloop je klassikaal. Schrijf de vragen van de verschillende groepjes
op het bord. Nummer ze ook samen met de kinderen : welke vraag moet eerst, welke daarna …?
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Met de vragenlijst trekken de kinderen de straat op. Ga naar een drukke plaats zoals een (super)
markt. Per twee moeten de kinderen een viertal mensen interviewen. Zorg ervoor dat ze
een heterogeen publiek bevragen : mannen en vrouwen, jongeren en ouderen, allochtonen
en autochtonen. Eventueel kan je de interviews opnemen. De meeste gsm’s of mp3-spelers hebben
een opname-functie. Na afloop laat je de kinderen de interviews in de klas verwerken. Dat kan
op verschillende manieren : het Bijgelovige Journaal met enkele frappante getuigenissen
(eventueel met live opnamemateriaal), een bijgeloofmeter waarop je kan aflezen welke vormen
van bijgeloof het meest voorkomen, staafdiagrammen met het verschil tussen jong en oud,
man en vrouw … Keuze te over !
Opmerking : Ga je liever niet met je klas op pad ? Laat de kinderen dan familieleden of kinderen
van een andere klas interviewen.
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.7
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
Muzische vorming – 5 Media – 5.3
Nederlands – 2 Spreken – 2.2 – 2.7
b ibLiOgrA fie
Websites
http://www.arkive.org/osprey/pandion-haliaetus/video-00.html (filmpje visarend)
http://www.benheine.com/projects.php ?dossier=72157623723956821 (website Ben Heine)
http://www.gerarddummer.nl/google_earth/uitleg/index.htm (handleiding Google Earth)
http://www.google.com/intl/nl/earth/index.html (Google Earth)
http://www.moetjedoen.nu/moetjedoen/pagina.asp?pagkey=63049 (extra uitleg tableau vivant)
WWf-Weetje
De visarend is een uitstekende visser. Hij doet aan ‘stootduiken’: met de poten naar voren
het water induiken om grote vissen te vangen. Soms verdwijnt hij dan voor korte tijd
volledig onder water.
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
16 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Lestip
4
Kunnen we de tijger redden ?
Martin Jenkins, Vicky White (ill.) en Wybrand Scheffer (vert.)
Gottmer, 2010
Over het bO ek
Al is de wereld behoorlijk groot, de mens lijkt nooit ruimte genoeg te hebben. Met akelige
gevolgen voor de dieren, die bedreigd raken of soms zelfs uitsterven. Gelukkig leert de mens
ook van zijn fouten. Met kleine of grote maatregelen probeert hij bedreigde dieren te redden.
Soms met succes, soms niet.
Dit boekt legt kinderen op een eenvoudige manier uit hoe de mens systematisch in zijn omgeving
ingrijpt en welke gevolgen dat voor de dierenwereld heeft. Aan de hand van de verschillende
bedreigde diersoorten krijg je een mooi overzicht van de uiteenlopende manieren waarop
de mens dit doet. Dat het voor één keer niet over de meest bekende bedreigde dieren gaat
– zoals de olifant, panda of neushoorn – maakt het boek extra bijzonder. Vlotte tekst, paginagrote
potloodtekeningen en steekkaarten met de belangrijkste kenmerken vertellen de lezers alles
over de kakapo, partulaslak, Bengaalse gier en hun vrienden.
AAn de sLAg
Aanzet
– Geheime doos
Maak je klas nieuwsgierig met een geheime doos. In deze doos stop je verschillende voorwerpen
en prenten die naar het thema ‘bedreigde dieren’ verwijzen. Hou het spannend door voorwerpen
te kiezen waarvan de link niet meteen voor de hand ligt. Bijvoorbeeld :
– een doosje pillen (sommige dieren raken bedreigd omdat de mens ze doodt om er
medicijnen van te maken, bijv. de tijger (botten en vlees) en de neushoorn (hoorn)),
– een foto van pianotoetsen of een biljartbal (beide zijn van ivoor gemaakt),
– een bijl en een speelgoed-bulldozer (vele dieren, waaronder de panda, worden
bedreigd door de aanleg van nieuwe wegen, waarvoor hele bossen weggekapt worden),
– een kookpot (mensapen en walvissen worden o.a. bedreigd omdat hun vlees
als een delicatesse verkocht wordt),
– een plastic zak (zeeschildpadden sterven o.a. door de vervuiling in zee : ze eten
plastic zakken op, omdat ze denken dat het kwallen zijn),
– een visnet (verschillende zeedieren worden bedreigd doordat ze per ongeluk
in de netten van vissers verstrikt raken).
Laat telkens een ander kind een voorwerp uit de doos halen. Is de doos leeg en het onderwerp
nog niet achterhaald ? Vul de doos dan met een aantal voor de hand liggende voorwerpen aan,
zoals een pels, een stukje bamboe of een (foto van een) handtas van krokodillenleer. Wanneer
de kinderen het thema geraden hebben, toon je de cover van het boek. Bespreek die kort.
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.1 – 3.7
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.7
17 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

– Bekend, benieuwd, bewaard
Verdeel je klas in groepjes van twee of drie. Elke groep krijgt een blanco A3-blad. De kinderen
verdelen het blad in drie gelijke kolommen. In de eerste kolom schrijven ze bovenaan ‘bekend’,
in de tweede ‘benieuwd’, in de derde ‘bewaard’. De kinderen brainstormen in hun groep
over bedreigde dieren en noteren achtereenvolgens :
1. Bekend
Wat weet ik al over bedreigde dieren ?
2. Benieuwd
Wat wil ik deze les te weten komen over bedreigde dieren ? (Laat de kinderen vragen
formuleren.)
3. Bewaard
Wat heb ik bijgeleerd ? Wat onthoud ik ?
De eerste twee kolommen worden nu ingevuld, de derde na de les. Spreek met de kinderen
duidelijk af hoeveel tijd ze krijgen, bijvoorbeeld tien minuten per kolom.
Leren leren – 5
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
Verwerkingsactiviteiten
– Snelschetsen
Geef elk kind vijf blanco schetsblaadjes en een tekenpotlood.
Lees het fragment van pagina 6 tot en met pagina 10 bovenaan (“ik zou nog uren kunnen doorgaan”)
voor. De illustraties toon je nog even niet. Telkens wanneer je een ander uitgestorven dier noemt
(dodo, Steller-zeekoe, buidelwolf, reuzenalk, breedkopkangoeroerat), stop je even. De kinderen
krijgen kort de tijd om het dier te tekenen. Ze mogen geen gom gebruiken. Na het voorlezen
hang je de verschillende schetsen op het bord. Sorteer ze : de dodo’s bij elkaar, de buidelwolven …
Bespreek kort enkele opvallende verschillen tussen de tekeningen. Ten slotte toon je de prenten
uit het boek. Ga kort in op de gebruikte techniek en het materiaal. Welke sfeer roepen de prenten op ?
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.2 – 1.4 – 1.6
– Legpuzzel
Dankzij het populaire onderwerp, de korte tekstblokken en de fascinerende illustraties is
Kunnen we de tijger redden ? erg toegankelijk. Een ideaal boek dus om zelfstandig in kleine groepjes
te verwerken. Deze oefening vormt een mooie voorbereiding op de langere, vaak moeilijkere
teksten die de kinderen in het secundair onderwijs moeten doorploeteren.
Als methode kan je ‘de legpuzzel’ gebruiken. Bij deze coöperatieve werkvorm bestuderen de kinderen
hun fragment eerst in een expertgroep. Vervolgens rapporteren ze de belangrijkste informatie aan
de leden van hun stamgroep. Rond het opzoekwerk af met een op voorhand aangekondigde quiz.
Zo hou je de motivatie op elk moment voor iedereen hoog.
8
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

4 Organisatie
Verdeel de klas in heterogene groepjes van vier. In deze stamgroep krijgt elk kind een nummer
van één tot vier.
Bij elk nummer hoort een ander fragment :
––
nummer 1 : de tijger (p. 10-17)
––
nummer 2 : de partulaslak (p. 18-25)
––
nummer 3 : de gier (p. 26-33)
––
nummer 4 : de kakapo (p. 42-49)
Schrijf vijf vragen op het bord :
––
1. Welk dier ?
––
2. Woonplaats ?
––
3. Hoeveel dieren van deze soort zijn er nu nog ?
––
4. Waardoor worden deze dieren bedreigd ?
––
5. Welke andere dieren worden om dezelfde reden bedreigd ?
Vervolgens leg je de opdracht goed uit. De kinderen lezen hun fragment in stilte in de stamgroep.
Ze zoeken de antwoorden op de vijf vragen. Elk groepslid heeft een ander fragment, dus
de kinderen werken voor dit onderdeel van de opdracht individueel.
Na tien minuten worden de stamgroepen herschikt in expertgroepen : alle nummers 1 samen,
alle nummers 2 samen, enz. In deze nieuwe groepjes discussiëren de kinderen over het goede
antwoord op de vragen. Zo worden ze expert in hun diersoort. Per vraag noteert elk kind
het antwoord in steekwoorden. Op een wereldkaart zoeken ze de woonplaats van hun dier.
Eventueel stel je een discussieleider aan, die de discussie stuurt en erop toeziet dat elk groepslid
actief meewerkt. Groepjes die snel klaar zijn, kunnen in andere boeken of op internet extra
informatie zoeken.
Zijn de antwoorden gevonden, dan keren de experts terug naar hun stamgroep. Aan de hand
van de vragen vertellen de groepsleden elkaar wat ze geleerd hebben. De woonplaatsen van
de verschillende dieren worden op een wereldkaart aangeduid. De vier experts delen hun kennis,
zodat elk kind een expert wordt in het hele boek. Tot slot vullen de kinderen de ‘bewaard’-kolom
uit de eerste oefening verder aan.
Leren leren – 3
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.5
4 Quizzen maar !
Nu iedereen expert is, rest er nog één vraag : welke groep is de ultieme Bedreigde Dierenspecialist
? Met de Grote Bedreigde Dieren-quiz zoek je het uit. In deze quiz, die de kennis
over het hele boek test, nemen de stamgroepen het tegen elkaar op. Op voorwaarde dat elk kind
zijn taak behoorlijk uitgevoerd heeft, beschikt elke groep nu over evenveel informatie. De notities
worden weggestopt en de kinderen verzinnen een originele groepsnaam. De quiz bestaat uit
tien rondes.
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

1. Waarom is de kakapo zo’n makkelijke prooi voor andere dieren ?
2. Hoeveel Steller-zeekoeien leven er vandaag nog ?
3. Waarvoor worden de botten en het vlees van de tijger gebruikt ?
4. Doe-opdracht : teken een dodo.
5. Waardoor is de partulaslak een bedreigde diersoort geworden ?
a. Omdat hij opgegeten wordt door de wolfslak.
b. Omdat hij opgegeten wordt door mensen, die er lekkere soep van maken.
c. Omdat hij opgegeten wordt door de Afrikaanse reuzenslak.
6. Welk dier is, net zoals de gier, ziek geworden door de schuld van de mens ?
a. De gouden klompvoetkikker
b. De grondleguaan
c. De kakapo
7. De partulaslak leeft op eilanden. In welke oceaan liggen deze eilanden ?
8. Waarom blijven kakapo’s ondanks de hulp van de mens een bedreigde diersoort ?
a. Omdat ze nog steeds opgegeten worden door hun vijanden.
b. Omdat ze zo snel ziek worden.
c. Omdat ze zich nauwelijks voortplanten.
9. Hoeveel Bengaalse gieren zijn er vandaag nog ongeveer ?
a. Minder dan 100
b. Minder dan 1000
c. Minder dan 10.000
10. Doe-opdracht : Kleur op de kaart één land waar je nog tijgers in het wild kan vinden.
(Oplossingen : 1. omdat hij niet kan vliegen, 2. nul, 3. voor medicijnen, 4. zie : pagina 7, 5. a, 6. a,
7. in de Grote Oceaan, 8. c, 9. c, 10. zie : pagina 12)
Leren leren – 3
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
En verder
– Kwartet
De kinderen maken een Bedreigde Dieren-kwartet. Voorzie voldoende tijdschriften, kaartjes,
lijmstiften en scharen. Een kwartet bestaat meestal uit minstens acht categorieën van telkens vier
kaartjes. Het opstellen van de categorieën is meteen het moeilijkste werk. Laat de kinderen eerst
zelf proberen. In boeken of op websites zoeken ze naar verschillende soorten bedreigde dieren.
Typ in een zoekmachine ‘de rode lijst’ in en lees welke dieren in België bedreigd worden.
Op de websites van WWF, Schooltv en Wapiti vind je hapklare fiches, dossiers, spreekbeurten
en steekkaarten (zie: Bibliografie). Raken de kinderen er niet uit ? Zet hen op weg en schrijf
een aantal categorieën op het bord, bijvoorbeeld bedreigde dieren in België, bedreigde dieren
in Nederland, bedreigde dieren in het water, bedreigde dieren in de lucht … Per categorie kiezen
de kinderen vier dieren. Ze knippen prenten uit tijdschriften of printen foto’s van het internet.
Nu kunnen de kaartjes gemaakt worden. Op elk kaartje vind je :
––
de categorie (bovenaan),
––
een foto van één van de vier dieren uit deze categorie,
––
de namen van de vier dieren, met het afgebeelde dier in vet,
––
een weetje over het dier.
Als alle kaartjes klaar zijn, kan het spel beginnen. Wie verzamelt de meeste kwartetten ?
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Tip : ook met de computer kan je mooie kwartetten maken (voor een beknopte handleiding
en gebruiksklare sjablonen, zie : Bibliografie).
ICT – 4 – 5 – 6
Leren leren – 2 – 4
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.3
– Toneel
Met Dodo klein of het ei zonder land maakte Dimitri Leue een muziektheatervoorstelling die
het tragische verhaal van de dodo vertelt vanuit het standpunt van de dodo. Het stuk speelde
in september en oktober 2011 in Het Paleis (zie : Bibliografie). Op de website van het theaterhuis
vind je onder ‘Scholen en groepen’ een lesmap en enkele filmpjes.
b ibLiOgrA fie
Websites
http://behandelmateriael.logopaedie.nl/Zelfmaken/Kwartet/Toelichting%20bij%20de%20kwartetten.pdf
http://kids.wwf.be/nl
http://www.hetpaleis.be
http://www.kennisnet.nl/po/leerkracht/perdagwijzer/bedreigdedieren/pdf/bedreigdedieren-lesbrief.pdf
http://www.schooltv.nl/nudn/143724/werkstukken/item/3168496/de-rode-lijst/
http://www.wnf.nl/nl/home/scholen/
WWf-Weetje
Het strepenmotief van een tijger kan je een beetje vergelijken met onze vingerafdrukken :
er zijn geen twee tijgers die precies hetzelfde strepenpatroon hebben.
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
21 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Lestip
5
Van wolf tot watje
Jan Paul Schutten en Sebastiaan Van Doninck (ill.)
Davidsfonds/Infodok, 2008
Over het bO ek
Voor vele kinderen is hun huisdier hun beste vriend. Maar dieren zijn geen mensen. Wie goed
voor een huisdier wil zorgen, moet dat dier eerst begrijpen. Dit boek kijkt binnen in het hoofd
van honden, katten, kleine knagers en jagers, vogels en vissen. De lezer leert waarom je katten
niet mag straffen en schildpadden niet mag knuffelen, waarom een vogelkooi best op een drukke
plaats staat en hoe je een goudvis kunstjes kan leren. Van elk dier vertelt de auteur ook
hoe het een huisdier geworden is. De slimme inleefoefeningen, boeiende weetjes en praktische
verzorgingstips maken van dit boek een erg compleet naslagwerk. Dankzij de vlotte tekst,
de grappige en kleurrijke illustraties en de heldere lay-out is het bovendien prettig verteerbaar
voor iedereen, ook voor wie niet van lezen houdt !
AAn de sLAg
Aanzet
– Ren-je-rot
Het thema huisdieren is één van de favoriete gespreksonderwerpen van vele kinderen. Je zal dus
weinig moeite moeten doen om je klas warm te maken voor het boek. Maar weten de kinderen
ook hoe hun dier echt denkt ? Aan de hand van een ren-je-rot laat je hen bewust nadenken
over de verschillen tussen mens en dier. Verdeel de klas in twee kanten. Links hang je ‘goed’ op,
rechts ‘fout’. Haal tien stellingen uit het boek. Typ ze in een groot lettertype over en print ze
op gekleurd papier. Lees de stellingen één voor één voor. Laat de kinderen per twee werken.
Eén kind loopt na elke stelling naar de kant met goed of fout. Het andere kind schrijft de keuze
van zijn/haar partner op en schrijft er tegelijkertijd bij of hij/zij denkt dat zijn/haar partner gelijk
heeft (of niet). De correcte antwoorden hou je voorlopig nog geheim. De kinderen zoeken
in een volgende oefening zelf naar de oplossingen. Deze stellingen kan je gebruiken :
1. Dieren begrijpen wat je zegt, als je tegen hen praat. (p. 7 : Denken als je huisdier)
2. Dieren hebben dezelfde hersenen als mensen. (p. 7 : Drie soorten hersenen)
3. Dieren kunnen niet nadenken. (p. 9 : Denken in plaatjes)
4. Honden, katten, knaagdieren en vogels zijn altijd al huisdieren geweest. (p. 11 : Een huisdier
op maat)
5. Als je huisdier pijn heeft, merk je dat meteen. (p. 11 : Voelen dieren pijn ?)
6. Speurhonden herkennen de geur van je kleren. (p. 21 : Wat ruikt een speurhond ?)
7. Konijnen zitten liefst alleen in een hok. (p. 48 : Een knaagdier of konijn als huisdier)
8. Vogels houden van een rustige, stille omgeving. (p. 64 : Een vogel als huisdier)
9. Vissen zijn doof. (p. 71 : Hoe is het om een goudvis te zijn ?)
10. Schildpadden worden graag opgepakt. (p. 79 : Een schildpad als huisdier)
(Oplossing: alle stellingen zijn fout)
De kinderen houden hun antwoorden op de stellingen bij. Je hebt ze in de volgende oefening nodig.
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.6
Nederlands – 1 Luisteren – 1.5
22 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
– Iedereen speurhond !
Nu de kinderen bewust hebben nagedacht over de stellingen, gaan ze de antwoorden zelf
in het boek opzoeken.
Verdeel de stellingen onder de kinderen. Elk kind werkt individueel. In een klas van twintig
heb je dus telkens twee kinderen met dezelfde stelling. Bij elke stelling hoort een fragment
(zie: vorige oefening). Kopieer het, maar bedek de titel en het paginanummer. Deel ook aan elk kind
een inhoudstafel uit. Op die manier krijgen de kinderen een drievoudige opdracht :
––
Ze onderzoeken of de stelling goed of fout is. Als de stelling fout is, moeten ze ook
toelichten waarom dat zo is.
––
Ze schrijven een passende titel boven hun fragment.
––
Aan de hand van de inhoudstafel proberen ze het paginanummer te achterhalen.
Opgelet : bij sommige fragmenten is dit niet zo eenvoudig. Laat de kinderen daarom
argumenteren waarom ze net voor die pagina kiezen. Zo merk je ook of ze al dan niet
met een inhoudstafel kunnen werken. Na een afgesproken tijd controleren de kinderen
hun antwoorden bij elkaar. Duo’s die niet overeenkomen, roepen de hulp van
de leerkracht in. Gaan alle duo’s akkoord, dan worden de antwoorden op de stellingen
klassikaal overlopen.
Bekijk de juryverslagen van de vorige oefening opnieuw. Wie is de grote huisdierenkenner ?
En wie kon zijn partner het best inschatten ?
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Nederlands – 5 Strategieën
– Affiche
Van wolf tot watje is geen voorleesboek. Laat de kinderen het boek liever op eigen houtje ontdekken.
Door hen een affiche te laten maken, bied je de kinderen de nodige structuur om dit te doen.
Verdeel de kinderen in groepjes. Elke groep krijgt een huisdier. Beslis zelf hoe je dit liefst aanpakt.
Mogen de kinderen zelf een dier kiezen ? Vorm je homogene of heterogene groepen ? Moeten alle
dieren behandeld worden of selecteer je enkele dieren ? Kopieer voor elke groep het bijbehorende
hoofdstuk en leg het nodige materiaal klaar.
Verdeel de affiche in vier vakken. In elk vak werken de kinderen aan een ander onderwerp,
met telkens een andere techniek. De kinderen kunnen de vakken onderling verdelen of samenwerken
aan de verschillende vakken.
4 Vak 1 : Een kleine geschiedenis van het huisdier
––
Techniek : stripverhaal
––
Materiaal : kleurpotloden, tekenpotloden, latten
––
Werkwijze : De kinderen lezen het fragment waarin de evolutie van hun huisdier
uitgelegd wordt. Ze duiden de belangrijkste fasen of stappen in de evolutie aan.
Elke fase krijgt een nummer. Vervolgens verwerken ze de informatie in een stripverhaal.
Elke fase krijgt één vakje.
4 Vak 2 : Zo is het om een hond/kat/konijn/ … te zijn
––
Techniek : collage
––
Materiaal : tijdschriften, scharen, lijm
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

––
Werkwijze : De kinderen lezen het fragment “Zo is het om een … te zijn”, waarin
de functie van de ogen, oren, neus, huid of andere bijzondere dierenkenmerken
worden uitgelegd. Ze onderstrepen de belangrijkste informatie. Vervolgens knippen
ze een foto van het dier uit een tijdschrift en plakken die op de affiche. Met pijlen,
cirkels en tekstballonnen brengen ze de belangrijkste informatie op de tekening aan.
4 Vak 3 : Hoe verzorg je een hond/kat/konijn/ … ?
––
Techniek : fotoverhaal
––
Materiaal : een computer, scharen, lijm
––
Werkwijze : De kinderen halen minstens vijf praktische tips uit het fragment “Een…
als huisdier”. Op internet zoeken ze bijvoorbeeld via Google een mooie foto per tip.
Ze printen de foto’s en schrijven de bijbehorende tip er telkens onder. Wie goed
met de computer kan werken, kan dit ook met een tekstverwerkingsprogramma
doen. Kinderen die snel klaar zijn, zoeken extra tips in boeken en op het internet
(zie: Bibliografie).
4 Vak 4 : Vijf verrassende weetjes
––
Techniek : scrapbook
––
Materiaal : stroken gekleurd papier, lijm
––
Werkwijze : Uit het hoofdstuk halen de kinderen vijf bijzondere weetjes. Ze duiden
dingen aan die ze zelf nog niet wisten over hun dier en waarvan ze vinden
dat iedereen ze moet weten. De weetjes worden op gekleurde stroken geschreven
en op de affiche geplakt.
Laat de verschillende groepjes hun affiche aan elkaar voorstellen. Daarna hangen de kinderen hun
affiche op een goed zichtbare plaats, bijvoorbeeld in de gang of op de speelplaats. Zo weten ook
andere klassen waar de zesde klas mee bezig is. Bovendien kan iedereen, klein of groot, wat van
de affiche opsteken.
Mag het een tikje groter ? Organiseer dan een huisdierententoonstelling. Maak per dier een standje
met een poster en een paar levende exemplaren. Of werk verder rond de verzorgingstips en laat je
kinderen als echte specialisten in andere klassen spreken. Op strooibriefjes vatten ze
de belangrijkste tips samen. Spannend, leuk en leerrijk voor alle betrokken partijen !
Mag het nog wat professioneler ? Nodig dan een echte dierenarts of een dierenverzorger uit.
Die kan de affiches ‘keuren’ en extra weetjes meegeven.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.5 – 1.6
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.5
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Leren leren – 3
ICT – 6
En verder
– Prent met knipoog
De schitterende illustraties verdienen bijzondere aandacht. Ze ondersteunen de tekst en prikkelen
de fantasie van de kinderen. Hang uit elk hoofdstuk een grappige illustratie op het bord (bijv.
de illustraties op p. 19, p. 29, p. 47, p. 52, p. 60 en p. 70). Laat de kinderen een prent kiezen. Bij
deze prent verzinnen ze een verhaal. Is hun verhaal klaar, dan lezen de kinderen het bijbehorende
fragment in het boek. Begrijpen ze wat de illustrator met zijn tekening bedoelde ?
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.3
4
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

– Vreemde beestjes
Lijgers, frunzingen, hazijnen en konazen. De eerste soort bestaat echt, de andere zijn grappige
vondsten van de auteur. Speel met taal en laat de kinderen andere gekke kruisingen bedenken.
Wat dacht je van slissen, mavia’s of papegaries ? Hou een wedstrijd en kies het dier van de toekomst.
Met het winnende dier gaan de kinderen verder aan de slag. Bedenk passende geluiden
en bewegingen, een menukaart, pootafdrukken, paarrituelen en een geschikte habitat.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.2
Bibliografie
Websites
http://www.dierendiploma.nl/meeroverdieren.html
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Lestip
6
WarHorse
Michael Morpurgo en Henriëtte Gorthuis (vert.)
Fantoom, 2011
Over het bO ek
WarHorse vertelt het verhaal van de hechte vriendschap tussen Albert en zijn paard Joey
aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Aan deze vriendschap komt abrupt een einde
wanneer de oorlog uitbreekt. Alberts vader heeft geld nodig, dus verkoopt hij Joey aan het leger.
Op korte tijd wordt de boerenknol omgeschoold tot cavaleriepaard. Joey maakt de oorlog van
erg dichtbij mee. Hij trekt de ziekenkar, loodst kanonnen naar het front en zwerft moederziel
alleen door Niemandsland. Bijzonder aan dit boek is dat het verhaal vanuit het perspectief
van het paard geschreven is. Door zijn ogen kijk je naar de oorlog, door zijn huid voel je de afschuw
en de angst. Maar meer dan een verhaal over gruwel en ontreddering is WarHorse een verhaal
over liefde, trouw, vriendschap en hoop.
AAn de sLAg
Aanzet
Toon de cover van het boek. Bedek de titel. Vraag de kinderen wat de cover bij hen oproept :
– Welke woorden roept deze cover bij je op ?
– Maakt de cover je nieuwsgierig ? Krijg je zin om het boek te lezen ?
– Waarover gaat het boek, denk je ?
– Wordt het een spannend, grappig, vrolijk, triestig, fantasierijk … boek ?
Waaruit leid je dat af ?
– Is dit boek fictie of non-fictie ?
Daarna laat je iemand de titel voorlezen. In welke taal is die geschreven ? Wie kan de titel vertalen ?
Meteen valt ook op dat War in het rood en Horse in het oranje gedrukt is. Wie kan hiervoor
een verklaring verzinnen ? Weten de kinderen meer over het boek, nu ze de titel kennen ? Past
de cover bij het boek ?
Nederlands – 2 Spreken – 2.5
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1
Verwerkingsactiviteiten
– DIERENvriend
Lees de eerste alinea van het eerste hoofdstuk voor. Hier merk je nog niet dat het verhaal
door een paard verteld wordt. Vraag de kinderen wie volgens hen de ik-figuur is. Waarom denken
ze dat ? Daarna lees je de rest van het hoofdstuk voor. Centraal staat de vriendschap tussen
het paard Joey en de kleine Albert. Een ‘vriendschap op het eerste gezicht’, zo lijkt het wel :
Joey voelt instinctief dat hij “een vriend voor het leven gevonden heeft” (p. 10). Laat de kinderen
nadenken over de vriendschap tussen mens en dier.
Om ook stillere, eerder verlegen kinderen bij het gesprek te betrekken, is de binnencirkelbuitencirkel
een geschikte werkvorm. Verdeel de klas in twee groepen. Groep A vormt
26 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

de binnencirkel, groep B vormt de buitencirkel. De kinderen van groep A en groep B staan
met hun gezichten naar elkaar. Elk kind heeft nu een partner tegenover zich. Stel de eerste vraag.
Eerst mogen de kinderen van groep A de vraag beantwoorden, terwijl de buitencirkel luistert.
Dan antwoorden de kinderen van groep B op dezelfde vraag en luistert de binnencirkel.
Vervolgens wisselen de kinderen van plaats. De buitencirkel schuift bijvoorbeeld twee plaatsen
door. Stel nu een nieuwe vraag. Nu mag de buitencirkel beginnen. De binnencirkel luistert.
Maak met de kinderen op voorhand enkele duidelijke afspraken, zodat iedereen zich veilig voelt.
Enkele mogelijke vragen over de vriendschap tussen mens en dier :
––
Kan je een dier als vriend hebben ?
––
Kan jij ook een goede vriend voor een dier zijn ?
––
Begrijpen dieren ons ?
––
Vertel je soms iets tegen een dier dat je tegen een gewone vriend niet kan zeggen ?
––
Ben je soms boos op een (huis)dier?
––
Kunnen dieren ook boos zijn op ons ?
Rond het gesprek af met een klassikaal moment. Wie hoorde interessante of verrassende
standpunten van een klasgenoot en wil daar iets over kwijt ?
Muzische vorming – 3 Drama – 3.3
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
– Zo … als een …
In de Eerste Wereldoorlog werden paarden massaal ingezet aan het front. Ze trokken er kanonnen
en ziekenkarren of doorploeterden gebieden waar voertuigen niet meer doorheen raakten.
Loodzwaar en gevaarlijk werk, waarbij ongeveer acht miljoen paarden het leven lieten. In een artikel
in de London Evening Standard vertelt de auteur waarom hij dit boek moest schrijven. Na het zien
van een schilderij en de ontmoeting met een oorlogsveteraan liet het verhaal van deze oorlogspaarden
hem niet meer los.
In hoofdstuk 4 (p. 24) wordt Joey door Alberts vader aan kapitein Nicholls verkocht. Plots moet
Joey omgeschoold worden van boerenknol tot cavaleriepaard. Lees dit hoofdstuk voor.
Na afloop vraag je de kinderen waarom precies paarden ingeschakeld werden in de oorlog. Welke
eigenschappen hebben paarden ? Wie kent een vergelijking met ‘paard’ (‘zo sterk als een paard’) ?
In het fragment komen nog twee vergelijkingen met dieren voor : ‘zo fris als een hoentje’ en
‘zo gezond als een vis’. Ga nu het rijtje af : kennen de kinderen nog zulke vergelijkingen met dieren ?
Is de voorraad uitgeput, dan geef je een aantal dieren op die nog niet genoemd zijn. In
het woordenboek of op het internet zoeken de kinderen een vergelijking met dit dier. Een erg
volledig overzicht vind je in het Van Dale Junior Vergelijkingenwoordenboek (zie: Bibliografie).
Daar lees je ook waar de vergelijkingen vandaan komen. Is iedereen klaar, dan begin je een zin.
Wie met zijn/haar vergelijking kan aanvullen, antwoordt. Bijvoorbeeld :
––
Als ik een spelletje verlies ben ik … (‘zo nijdig als een spin’),
––
Zonder mijn pet voel ik me … (‘zo naakt als een slak’),
––
Toen ik verloren liep in een donker bos was ik … (‘zo bang als een wezel’).
Soms zijn er meerdere antwoorden mogelijk. Dit kan tot grappige discussies leiden !
Leren leren – 2
Nederlands – 2 Spreken – 2.5
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

– Door de ogen van een dier
Het meest bijzondere aan dit verhaal is natuurlijk dat het vanuit het perspectief van een paard
verteld wordt. Door de gruwelen van de oorlog vanuit een paard te beschrijven, creëert de auteur
meer afstand. Op die manier blijft het leed overal draaglijk. Ook voor zesdeklassers kan dit
een handige invalshoek zijn om over hun gevoelens te praten. Niet zijzelf, maar hun huisdier
(of lievelingsdier) vertelt over een triestige, moeilijke of angstige gebeurtenis.
Lees hoofdstuk 15 voor. Leid het fragment kort in. De oorlog woedt nu erg hevig : paard Topthorn
en soldaat Friedrich zijn voor de ogen van Joey gestorven. Vraag aan de kinderen hoe Joey
zich voelt. Schrijf de antwoorden van de kinderen op het bord, bijvoorbeeld : alleen, triestig, bang,
radeloos … Hebben de kinderen zich ook al eens zo gevoeld ? Wanneer was dat ? Wat hebben ze
toen gedaan ? Laat de kinderen hier kort over nadenken. Ze hoeven dit niet te delen met klasgenoten.
Heeft iedereen zo’n situatie gevonden, dan zet je de denkoefening verder. De kinderen
beelden zich nu in dat hun huisdier of lievelingsdier op dat moment bij hen was en alles zag
gebeuren. Bijvoorbeeld : ik viel in het zwembad, dacht dat ik ging verdrinken en mijn kat stond
aan de kant. Of : ik lag in bed te huilen omdat mama en papa ruzie maakten en mijn hond lag
op de mat. De kinderen proberen de gebeurtenissen nu vanuit het perspectief van hun dier
te beschrijven. Mocht je het dier vragen wat er gebeurd is, wat zou het vertellen ? De kinderen
schrijven het verhaal op. Wie wil, maakt er een tekening bij.
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.1 – 3.2
Nederlands – 2 Spreken – 2.6
En verder
– Welk dier ben jij ?
Fris de dierenvergelijkingen nog eens op. Schrijf ze op het bord of op een blaadje. Dan verdeel je
de kinderen in groepjes van vier. Zorg er voor dat elk kind zich veilig voelt in zijn of haar groep.
Voor de volgende oefening moeten de kinderen elkaar immers kunnen vertrouwen. Elk kind
heeft een blaadje papier en schrijft zowel de eigen naam als de namen van de groepsgenoten op.
Eerst werken de kinderen alleen. Ze denken na over het dier waarop ze het meest lijken. Benadruk
dat het niet om uiterlijke gelijkenissen gaat, wel om karaktereigenschappen. Dit dier schrijven ze
naast hun naam op. Daarna doen ze hetzelfde voor hun groepsgenoten, nog steeds in stilte.
Als iedereen klaar is, bespreken de kinderen in hun groepjes de vergelijkingen met elkaar.
Elk kind schrijft ook de dieren op waarop hij of zij volgens groepsgenoten lijkt. Uit de vier dieren
wordt een top drie geselecteerd.
Daarna laat je kinderen deze top drie plastisch vertalen. Bedoeling is dat elk kind een eenvoudige
profielfoto van zichzelf bewerkt tot een vreemd wezen, dat uit de combinatie van de drie dieren
bestaat. Het dier dat op één stond, moet het duidelijkst aanwezig zijn, dan het dier op twee,
en zo verder. Zo vervolledigen ze bijvoorbeeld hun profielfoto met het lichaam van een leeuw,
de staart van een poes en de oren van een hond. De profielfoto’s laat je best in een vorige les maken,
zodat je de foto’s tegen deze opdracht al kan printen en meteen kan uitdelen.
De kinderen kunnen tekenen, schilderen of een collage maken. Voor wie het programma goed kent,
biedt ook Photoshop leuke mogelijkheden. Op internet kan je gratis programma’s downloaden
waarmee je kan morphen : een foto langzaam in een andere foto laten overgaan, bijvoorbeeld
een profielfoto in een foto van een dier. Het gebruiksvriendelijke Abrosoft FantaMorph kan je
bijvoorbeeld dertig dagen gratis uitproberen. Voeg twee foto’s in, duid enkele correspondentiepunten
aan en klik de play-knop aan. Het resultaat is vaak hilarisch !
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.2
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.6
Muzische vorming – 5 Media – 5.3
8
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

– Film
Steven Spielberg tekende voor de verfilming van het boek. Rond Kerstmis 2011 kwam de film uit
in de Verenigde Staten, een maand later in het Verenigd Koninkrijk. Bij het schrijven van deze
lestips was nog niet duidelijk wanneer en of de film in Vlaanderen op het witte doek komt.
De Engelstalige trailer kan je op YouTube bekijken (zie : Bibliografie).
Bibliografie
Boeken
Van Dale junior vergelijkingenwoordenboek / Ton Den Boon en Roger Klaassen (ill.), Van Dale, 2008
Websites
http://www.thisislondon.co.uk/showbiz/article-23669235-morpurgo-war-horse-is-a-story-i-hadto-write.do
http://www.youtube.com/watch?v=xRf3SfeMRD4
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

edUCAtief AAnbOd WWf
WWF geeft tijdens de Jeugdboekenweek niet alleen leuke dierenweetjes bij sommige boeken,
maar heeft ook een eigen educatief aanbod dat je helpt om met je klas de geheimen
van de ecologische voetafdruk, de klimaatverandering en de biodiversiteit te ontrafelen.
WWF vindt het immers belangrijk om mensen al op jonge leeftijd de nodige kennis en attitudes
bij te brengen zodat ze zelf kunnen kiezen voor een duurzame levensstijl. WWF biedt
een hele waaier aan educatieve tools voor het basis- en secundair onderwijs.
Al deze materialen zijn gratis te bestellen op www.wwf.be/school.
De wonderlijke avonturen van een kleine bij / 6 - 9 jaar / Thema : biodiversiteit
Beleef met je leerlingen de meeslepende avonturen van een klein
honingbijtje dat tijgers, zeeschildpadden en bonobo’s ontmoet tijdens
een zoektocht naar haar verdwenen zussen. Deze prachtige kamishibaï
(Japans verteltheater) maakt de bedreigingen voor onze biodiversiteit
begrijpbaar voor jonge kinderen.
Voetzoekers junior / 10 - 14 jaar / Thema : ecologische voetafdruk
Met deze dynamische kit ontdekken de leerlingen spelenderwijs
de geheimen van de ecologische voetafdruk en berekenen ze
de voetafdruk van de klas. Via actiekaarten worden haalbare acties
voorgesteld om de klasvoetafdruk te verkleinen.
In de weer voor het klimaat / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Een uitgebreide lesmap die leerkrachten en leerlingen wil
begeleiden om op school iets aan de klimaatverandering te doen.
Deze ringmap bevat 20 ‘lessen’ over klimaat en biodiversiteit.
Dvd ‘SOS klimaat’ / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Deze dvd met 5 thematische clips over de impact van de klimaatverandering,
4 interviews met klimaatgetuigen en 35 clips van dieren
die hun verhaal ‘vertellen’ vormt de ideale, visuele ondersteuning
tijdens lessen over het klimaat.
30 jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

Colofon
Jeugdboekenweek 2012
Dieren
Lestips
Redactie : Ingrid Antheunis, Hedwige Buys, Sofie Daniëls, Miek Driesen,
Katrien Goeman, Stijn De Paepe, Nathalie Serraris en Marit Trioen
Coördinatie en eindredactie : Stichting Lezen
Illustraties : Carll Cneut
Grafisch ontwerp : Kris Demey
ISBN 9789077178539
D/2011/9654/4
De lestips voor het zesde leerjaar werden geschreven door Marit Trioen. Zij studeerde Germaanse Talen.
Momenteel werkt ze in een Onthaalklas voor Anderstalige Nieuwkomers (OKAN) in Sint-Niklaas.
Daarnaast schrijft ze recensies en artikels over kinder- en jeugdboeken voor o.a. De Leeswelp en Leesgoed.
Jeugdboekenweek 2012 loopt van 10 tot 25 maart. De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen wordt gesubsidieerd door de Vlaamse overheid om te werken aan een betere leescultuur
in Vlaanderen en staat onder de Hoge Bescherming van H.K.H. Prinses Mathilde.
www.stichtinglezen.be
www.jeugdboekenweek.be
V.u. : Majo de Saedeleer, Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen
Quadri
Zwart
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips voor het zesde leerjaar

LESTIPS
makkelijk lezen
www.jeugdboekenweek.be
JEUGDBOEKENWEEK
Stichting Lezen presenteert
10 tot 25 maart 2012

Inleiding
Dieren in boeken
Tijdens de Jeugdboekenweek 2012 duiken we recht de wereld en de verhalen van de dieren in. We gooien ons
mensenpak af, trekken voor één keer een bontjas aan, gaan op vier poten zitten en worden dier met de dieren.
We kijken diep in de ogen van onze kat. We voeren gesprekken met de hond. We duiken de struiken in
en zoeken de beestjes op. Kortom : tijdens deze Jeugdboekenweek lezen we om dieren te leren kennen.
Laten we eerlijk zijn : boeken delen vinden we één van de leukste dingen die er zijn. Deze bundel wil je dan
ook uitnodigen om de beestigste boeken naar de klas te halen en om je klas onder te dompelen in een wereld
van verhalen.
Dieren in de klas
Ter gelegenheid van de Jeugdboekenweek 2012 stelde Stichting Lezen samen met een redactie uit het onderwijs
zes boekenpakketten samen. Elk pakket bestaat uit een gevarieerde selectie van zes bijzondere boeken
over dieren, met aandacht voor verschillende genres. Scholen bestellen de pakketten met korting via
www.jeugdboekenweek.be.
Je kan de(ze) boeken aan je klas tonen en voorlezen. Maar er is meer en er kan meer ! Daarom biedt deze bundel
bij elk boek uit de boekenpakketten een uitgewerkte lessuggestie. De lessuggesties volgen allemaal
hetzelfde stramien :
– Aanzet : manieren om het boek te introduceren
– Verwerkingsactiviteiten : tips voor een creatieve verwerking of nabespreking
– En verder : extra – korte – ideeën om met het boek aan de slag te gaan, in de Jeugdboekenweek
óf daarna
Verder noemt elke tip de concrete eindtermen die je met deze activiteiten realiseert.
Speciaal voor deze editie stipt WWF bovendien
enkele boeken aan die perfect passen binnen haar werking.
WWF vertelt er kort bij waarom net deze dieren
in deze boeken zo bijzonder zijn.
2 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Dieren in de bib
Wie boeken zegt, zegt in één adem bibliotheek. Tijdens de Jeugdboekenweek leggen openbare bibliotheken
hun grootste troeven op tafel : ze halen de mooiste kinderboeken uit de kast, ze nodigen auteurs en illustratoren
uit, ze laten klassen op een speelse manier kennismaken met de bib, ze organiseren voorleesmomenten …
Specifiek voor klassen is er ook dit jaar een spel waarbij kinderen op een creatieve manier de bibliotheek
leren kennen. En altijd poot in poot met de boekendieren die in de bib verstopt zitten – dat spreekt voor zich.
Alle openbare bibliotheken doen mee en tonen zich een gretige partner om – samen met jou – boeken en kinderen
bij elkaar te brengen. Loop dus gerust binnen in je bib om samen plannen te smeden.
Gegevens van de bibliotheek in je buurt vind je op www.bibliotheek.be
Tot slot
Op www.jeugdboekenweek.be vind je alle (praktische) details over deze beestige Jeugdboekenweek.
Vanaf februari komt de website ook voor kinderen tot leven – met boekentips, dierenweetjes, spelletjes …
Maar blader nu vooral snel verder. Snuffel aan de boeken, sleep ze naar de klas en verslind ze met je leerlingen.
En vooral : krijg de smaak te pakken en breek de grenzen van de Jeugdboekenweek open. Want leesplezier
laat zich niet vangen in twee weken !
Veel leesplezier !
De ploeg van Stichting Lezen
3 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Lestips bij bOekenpAkketten
vAn jeUgdbOekenWeek 2012
MAkkeLijk LeZen
Voor kinderen tussen 9 en 12 jaar in het reguliere basisonderwijs die niet graag of moeilijk lezen.
– Dagboek van een wombat / Jackie French, Bruce Whatley (ill.) en Annelies Jorna (vert.),
Van Goor, 2010
– De geïllustreerde dierenatlas / Virginie Aladjidi, Emmanuelle Tchoukriel (ill.)
en Tjitske Veldkamp (vert.), Nieuw Amsterdam, 2010
– Een vink zegt sus / Geert De Kockere en Geert Vervaeke (ill.), Lannoo, 2011
– Ik wil vleugels / Jan Paul Schutten en Angela de Vrede (ill.), Querido, 2011
– Mijn opa en ik en het varken Oma / Marjolijn Hof en Judith ten Bosch (ill.), Querido, 2011
– Witte Wolf / Kristien Dieltiens en Yolanda Eveleens (ill.), Zwijsen, 2009
4 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Lestip
1
Dagboek van een wombat
Jackie French, Bruce Whatley (ill.) en Annelies Jorna (vert.)
Van Goor, 2010
Over het bO ek
Mottenbal, een vertederende en eigenwijze wombat, doet de hele dag niet veel meer dan slapen,
eten en zich af en toe eens lekker krabben. Maar zelfs een wombat gaat zich na een tijdje vervelen.
Hij werkt zich de mensenwereld binnen en maakt mensen tam, zodat ze lieve huisdieren worden …
Dit is een verrassend prentenboek in liggend formaat met eenvoudige, maar sprekende illustraties.
De speelse tekst in telegramstijl, de herhaling en de humor, en de uiterst knuffelbare wombat
als hoofdpersonage zorgen voor een verhaal dat moeiteloos een breed publiek aanspreekt.
AAn de sLAg
Aanzet
– Jeugdboekenweek-thema
Het algemene Jeugdboekenweek-thema ‘Dieren’ leid je in met een aantal taalspelletjes.
Jij geeft bijvoorbeeld een beginletter op, de kinderen noteren – gelijktijdig en op een uitwisbaar
bordje – een dierennaam met die beginletter. Nadien vergelijk je de vondsten. Zo zorg je voor
een veilig klimaat waarin iedereen zo betrokken mogelijk meedenkt. Nog veiliger wordt het
wanneer je kinderen in duo’s naar dierennamen laat zoeken. Zeker voor deze Makkelijk Lezendoelgroep
is dat erg belangrijk.
Zijn de kinderen betrouwd met taalspelletjes ? Maak het dan moeilijker. Het ene kind verzint een
dierennaam bij de beginletter die jij opgeeft, het andere kind verzint aansluitend een dierennaam
die begint met de eindletter van de vorige dierennaam.
Nog moeilijker wordt het als je de domeinen waarin gezocht kan worden, beperkt. Je laat hen
bijvoorbeeld zoeken naar zoogdieren, reptielen, dieren die in het bos voorkomen … Afhankelijk
van het niveau en de belangstelling kan je dit soort taalspelletjes als tussendoortjes invoeren.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.5
– Wombat gezocht !
De wombat, een klimbuideldier dat leeft in Oost-Australië en Tasmanië, is voor een groot aantal
kinderen wellicht onbekend. Maak daarvan gebruik om hun interesse te prikkelen en met hen
dit wonderbaarlijke dier zo breed mogelijk te gaan verkennen.
Om dit boek in te leiden kondig je aan dat je in de Jeugdboekenweek rond één dier zal werken.
Over welk dier verklap je niet. Je geeft ze één, zo algemeen mogelijke tip. In kleine groepjes
– dat verhoogt de betrokkenheid – laat je hen zoeken naar dieren die met een ‘w’ beginnen.
Na een eerste overleg in de klas, laat je hen ’s avonds thuis individueel verder zoeken.
De volgende dag vergelijken ze die individuele vondsten eerst in hun kleine groepje, daarna
gebeurt dat klassikaal.
5 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Reflecteer even over de manier waarop ze hebben gezocht :
––
Wie heeft een woordenboek gebruikt en gezocht op de beginletter ?
––
Wie was er op verschillende tijdstippen met de opdracht in het achterhoofd bezig
(op de fiets naar huis, tijdens het tandenpoetsen, vóór het slapen gaan …)?
––
Wie noteerde snel een woord wanneer het in hem opkwam ?
––
Wie zocht thuis nog meer hulp ?
––
Welke dierennamen komen in bijna elke groep voor ? Hoe zou dat komen ?
––
Welke dierennamen komen slechts één keer voor ? Hoe zou dat komen ?
––
Wie ontdekte dat je door langer te kunnen nadenken op aldoor nieuwe woorden
kan komen ?
Geef daarna een tweede tip : het welbewuste dier is een zoogdier. Overloop samen welke dieren
ze uit de klassikale inventaris aan dierennamen kunnen schrappen. Laat de kinderen hun keuze
verantwoorden : ze baseren zich op hun kennis over de categorieën en klassen waarin dieren
worden ingedeeld. Vul onbekende informatie zelf aan, of laat hen opzoeken in naslagwerken,
bijvoorbeeld De geïllustreerde dierenatlas (zie: Bibliografie) dat ook in het Jeugdboekenweekpakket
voor Makkelijk Lezen zit. Dat boek nodigt kinderen uit om te werken rond de indeling
van het dierenrijk. Het kan interessant zijn om deze dierenatlas daarom éérst te verwerken,
of de atlas ook kort te introduceren in deze aanzetopdracht.
Nu de klas een lijst heeft met daarop zoogdieren die met een ‘w’ beginnen, kan je hen verder
laten schrappen door hen meer tips te geven – tot ze het gezochte dier overhouden :
––
Het is een dier dat niet in Europa leeft.
––
Het is een buideldier.
––
Het is een planteneter.
––
…
In plaats van meer tips te geven, kan je ook verklappen dat het dier dat je zoekt zes letters
in zijn naam heeft. In dat geval is het voor een aantal kinderen ondersteunend om de lijst
met overblijvende dierennamen op kaartjes voor zich te hebben, zodat ze, door te schuiven
en te lezen, de juiste dierennaam kunnen ontdekken.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.6
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.3
– Wombat gevonden ?
Is het woord ‘wombat’ gevonden ? Dan geef je de opdracht om in kleine groepjes op zoek te gaan
naar informatie over het dier. Zorg voor heterogene groepjes waarin kinderen elkaar uitdagen
en aanvullen. De opzoekopdracht kan op verschillende manieren gebeuren :
––
De groepjes krijgen de opdracht om binnen een bepaalde tijdspanne zoveel
mogelijk informatie te verzamelen over de wombat. Ze zoeken in de naslagwerken
in de bibliotheek of surfen op internet. De verzamelde informatie wordt klassikaal
samengebracht en vergeleken. Daarna zoek je samen naar een manier
op de gegevens te structureren.
––
Of je werkt omgekeerd. Kinderen bedenken vooraf een aantal vragen over de wombat
waarop ze een antwoord willen vinden. Vragen van dezelfde orde (bijvoorbeeld
over uiterlijk, voeding, leefwijze, vindplaats …) groepeer je. Zo vorm je op voorhand
al een structuur waarin de verzamelde gegevens worden aangevuld.
6 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Op een prikbord dat je aankleedt met informatie over de Jeugdboekenweek voorzie je ruimte
om de informatie over de wombat op te hangen.
Leren leren – 2 – 3
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
Verwerkingsactiviteiten
– Voorlezen
Zelf voorlezen blijft de uitgelezen manier om kinderen bij het verhaal te betrekken. Toon de omslag
en vraag wat voor boek ze denken dat dit is.
De eerste voorleesronde houd je sober, tekst en illustraties spreken voor zich. Lees niet te snel
en voorzie geregeld rustpauzes waarin de kinderen de inhoud tot zich kunnen laten doordringen
en de expressie in de illustraties herkennen. Laat ze na dit eerste voorleesmoment kort hun eerste
indruk toelichten :
––
Voldeed het boek aan de verwachtingen ?
––
Zie je gelijkenissen tussen wat er in het verhaal gebeurt en de eerder verzamelde
informatie over een wombat ?
––
Merk je dat je wat er gebeurt beter begrijpt, doordat je meer weet over een wombat,
of juist niet ?
––
Behoort het verhaal tot de fictie of non-fictie ?
––
Zou je dit verhaal uitkiezen om zelf te lezen ?
Sluit hier snel een tweede voorleesbeurt op aan en vraag om te letten op volgende
aandachtspunten :
––
Wat vind je mooi in het verhaal ? (bijv. : bepaalde zinnen, gedachten, woorden,
tekeningen …)
––
Wat vind je niet mooi of leuk aan dit verhaal ?
––
Wat vind je vreemd in dit verhaal ? Wat vind je moeilijk te begrijpen ?
––
Zie je bepaalde patronen of verbanden ? (bijv. : de herhaling in het gedrag
van de wombat die telkens weer iets nieuws of iets anders wil)
In het gesprek dat op de tweede voorleesbeurt volgt, vertrek je van diezelfde vragen. Je kan die
gericht aanvullen zodat de typische kenmerken van dit verhaal in de antwoorden aan bod komen :
––
Dit eenvoudige prentenboek is een boek dat door verschillende leeftijden
gewaardeerd kan worden.
––
Het verhaal, geschreven in telegramstijl, is eenvoudig en vereist weinig woorden.
––
Humor en herhaling wisselen elkaar af.
––
Dankzij het dagboekpatroon – een chronologische volgorde dus – is het verloop
van het verhaal prima te volgen.
––
De prenten zijn eenvoudig maar sprekend, met een schitterend gevoel voor mimiek
en een bijzonder knuffelbare wombat.
Door nadrukkelijker dan anders stil te staan bij deze kenmerken leren kinderen ze ook zelf herkennen
en zien in andere boeken. Ze leren als het ware tussen de regels te lezen en de illustraties grondig
te bekijken, waardoor ze het plezier dat volwassenen aan goed geschreven prentenboeken beleven,
zelf ook kunnen ervaren. Voor deze doelgroep – kinderen die meer moeite hebben met lezen –
bieden prentenboeken een toegankelijke manier om taal en beeld te verkennen.
7 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Nog meer voorbeelden van richtvragen om met kinderen te spreken over boeken en hun leeservaring
zo te verdiepen vind je in Vertel eens (zie : Bibliografie). Een aantal vragen kunnen
een aanzet zijn om verder te werken rond dit boek.
Nederland – 6 Taalbeschouwing – 6.1 – 6.6
Nederlands – 2 Spreken – 2.9
Muzische vorming – 3 Drama – 3.1
– Alternatieve verteller
Dagboek van een wombat wordt verteld vanuit het standpunt van de wombat. Je zou het verhaal
ook kunnen laten vertellen vanuit het standpunt van de mensen in de omgeving van de wombat :
––
Hoe ervaren zij de komst van de wombat in hun leven ?
––
Zijn ze er zich van bewust dat de wombat hen langzaam tot huisdier omvormt ?
De kinderen kunnen die ervaringen ook in telegramstijl neerschrijven, alsof ze bewoners zijn die
gelijktijdig met de wombat een dagboek bijhouden. Omdat het handig is vanuit het oorspronkelijke
verhaal te vertrekken, zorg je ervoor dat de kinderen het boek bij de hand hebben. Ze kunnen zich
dan baseren op de chronologie van het verhaal en de expressie van de figuren. Zelfstandig
of per twee voeren ze deze opdracht uit als hoekenwerk of contractwerk. Ze stellen de resultaten
aan elkaar voor en vergelijken ze.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1 – 4.4 – 4.8
– Gaan voorlezen
Vraag de klas aan wie ze dit boek zouden willen cadeau doen of aan wie ze het zouden willen
voorlezen. Misschien groeit zo wel het idee om het boek te gaan voorlezen aan jongere kinderen.
Voorleestips vinden ze in Leesbeesten en boekenfeesten (zie: Bibliografie).
Wie het grootser ziet, kan het voorlezen van de tekst ook combineren met uitbeelden. Je bereidt dat
voor door een aantal klassikale drama-oefeningen te geven waarmee ze zich inleven in de wombat
die zich traag beweegt. Kinderen die zich goed voelen in de wombatrol, zorgen voor het uitbeelden
van de voorgelezen tekst. Weer andere kinderen lezen voor, maken uitnodigingen voor
het voorleesuurtje of maken een infofolder over de wombat …
Overigens leent de traagheid waarmee de wombat zich voortbeweegt zich uitstekend tot
een voorleessessie met schimmentheater. De wombat beweegt zich achter een doek,
net als voorwerpen die deel uitmaken van het verhaal. Die knippen kinderen op voorhand
als silhouet uit een karton.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.2 – 3.5
En verder
– Wombat als huisdier ?
Mottenbal, het wombathoofdpersonage, slaagt erin om de mensen in zijn omgeving tot huisdieren
om te vormen. Hij maakt hen zijn wensen goed kenbaar, zij handelen volledig naar zijn wensen.
Kennen de kinderen ook huisdieren die hun menselijke baasjes goed kunnen bespelen ?
Geven die baasjes daaraan toe of blijven zij echt de baas ? De ideale inleiding voor een gesprek
over huisdieren :
––
Wat is een huisdier ?
––
Wanneer wordt een dier een huisdier ?
––
Welke verplichtingen heb je tegenover een huisdier ?
In de klassieker De Kleine Prins (zie: Bibliografie) lees je hoe de vos bij het afscheid de Kleine
Prins vertelt dat hij altijd voor zijn roos moet zorgen. Hij heeft het daarbij over een waarheid
8 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

die de mensen vergeten, namelijk dat je altijd verantwoordelijk blijft voor wat je tam hebt gemaakt.
Wie wil kan daar bij blijven stilstaan :
– Wat wil dat zeggen : ‘verantwoordelijk zijn voor wat je tam hebt gemaakt’ ?
– Kan elk dier een huisdier worden ?
De wombat verovert zoveel harten door zijn hoge aaibaarheidsfactor. Kennen ze nog meer dieren
die door mensen in huis worden genomen omdat ze er zo vertederend uitzien ? Op www.leerwiki.nl
staat mooi en duidelijk uitgelegd waarom wombats geen geschikte huisdieren zijn en daarom best
in hun eigen biotoop worden gerespecteerd. Voor wie toch niet kan weerstaan aan de verleiding
vind je op dezelfde site een virtueel spelletje dat uitnodigt om een wombat te adopteren.
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.3 – 1.6
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
b ibLiOgrA fie
De geïllustreerde dierenatlas / Virginie Aladjidi, Emmanuelle Tchoukriel (ill.)
en Tjitske Veldkamp (vert.), Nieuw Amsterdam, 2010
De Kleine Prins / Antoine de Saint-Exupéry, Van Holkema & Warendorf, 2011
Leesbeesten en boekenfeesten / Jan Van Coillie, Davidsfonds/Infodok, 2007
Vertel eens, kinderen lezen en praten / Aidan Chambers en Joke Linders (vert.), Biblion, 2002
WWf-Weetje
De wombat heeft grote klauwen waarmee hij tunnels graaft die wel 200 meter
lang kunnen zijn.
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
9 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Lestip
2
De geïllustreerde dierenatlas
Virginie Aladjidi, Emmanuelle Tchoukriel (ill.) en Tjitske Veldkamp (vert.)
Nieuw Amsterdam, 2010
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Maar liefst honderd dieren behandelt deze dierenatlas. Ze worden gegroepeerd per leefgebied :
van de poolvos in het poolgebied en de drievingerige luiaard in het tropisch regenwoud
over de wezel in het middelgebergte tot de zeug op de boerderij.
Per diersoort zorgde Emmanuelle Tchoukriel, medisch en wetenschappelijk illustrator,
voor een gedetailleerde, levensechte illustratie : een pentekening, ingekleurd met waterverf.
Bij elk dier staat de naam en de klasse van het dier in kwestie, en een beknopte tekst.
Een verzorgd, rustgevend kijkboek om van te proeven en te genieten.
Dit boek lijkt niet op de naslagwerken die in het hedendaagse informatieve aanbod voor kinderen
terug te vinden zijn. Het is eerder een verzameling van zorgvuldige tekeningen die de dieren
zo levensecht mogelijk voorstellen. Vertrek van deze tekeningen om de interesse te wekken.
Kies een tekening uit die je zo uitvoerig mogelijk beschrijft. Vertel alleen wat je ziet, maar niet
wat je weet bij het bekijken van deze tekening. Bijvoorbeeld :
– Mijn dier heeft twee poten die op een stuk hout staan. Aan die poten zitten scherpe
klauwen. De ogen van mijn dier zijn rond, ze kijken me recht aan en het lijkt
alsof er rond die ogen een bril zit. Het dier heeft ook een scherpe bek die
een beetje gekromd is. Ik zie dat mijn dier vleugels heeft die dichtgeklapt
tegen het lichaam zitten.
Laat de kinderen gelijktijdig meedenken over welk dier je het hebt. Ze schrijven hun ideeën neer
op een blaadje of uitwisbaar bordje. Nadien toon je de illustratie in het boek en laat je de kinderen
zelf de verschillende elementen uit je beschrijving opnoemen.
Reflecteer over de manier waarop ze hebben nagedacht :
– Vanaf welk moment wist je over welk dier het ging ?
– Heb je je antwoord gewijzigd toen je meer te weten kwam ?
– Welk dier dacht je dat er eerst bedoeld werd ?
– Heb je gemerkt dat ik alleen iets zei over wat ik kon zien ?
– Zou jij kunnen zeggen wat je over het dier weet ?
Voor die laatste vraag kan je verwijzen naar het korte informatieve tekstje naast de illustratie.
Nederlands – 1 Luisteren – 1.5
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.6
10 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Verwerkingsactiviteiten
– Illustraties
Kopieer een aantal tekeningen uit de dierenatlas en verdeel ze onder de kinderen. Eventueel
noteer je de naam van het dier er zelf bij. De bijbehorende korte informatieve tekst knip je weg
– die kan je in een mogelijk volgende opdracht nog gebruiken.
Daarna voeren de kinderen bovenstaande opdracht zelf uit. Eén kind beschrijft wat het ziet.
Het andere kind luistert en bedenkt welk dier beschreven wordt. Daarna kunnen de rollen wisselen.
Reflecteer over de opdracht : vonden ze het moeilijk om bij het bedenken van de omschrijving
alleen gebruik te maken van wat ze konden zien ?
Sta stil bij de verschillende illustraties en de sfeer die ze oproepen :
––
Wat valt op aan de illustraties ?
––
Wie zag dit soort tekeningen al eerder ?
––
Waar vind je dit soort tekeningen ?
Lees vervolgens het fragment uit de inleiding voor waarin de illustrator wordt voorgesteld (van
“Emmanuelle Tchoukriel is schilder en illustrator” tot “Het transparante effect bereikte ze door
de tekeningen vervolgens in te kleuren met aquarelverf”).
Nederlands – 1 Luisteren – 1.9
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.3
Vergelijk de realistische illustraties uit dit boek met afbeeldingen van dieren in diverse kunstboeken.
Voor je ze toont, vergelijkt en bespreekt, laat je de kinderen zelf aan de slag gaan.
Je kopieert Tchoukriels illustraties, elk kind kiest die illustraties uit die hem of haar het meeste
aanspreken. Ze bekijken de illustratie goed en proberen de afbeelding in een tiental rechte lijnen
over te tekenen. Zo bekomen ze een gestileerde weergave van de oorspronkelijke illustratie. Zamel
de resultaten in en bezorg vervolgens elk kind de tekening van een klasgenoot. Hang Tchoukriels
illustraties uit. Ze proberen de gestileerde tekening te koppelen aan de oorspronkelijke illustratie
van Tchoukriel. Bespreek daarna de verschillen tussen beide manieren van dieren afbeelden.
Daarna ga je over tot dierenafbeeldingen in kunstboeken. Laat de kinderen ervaren dat kunstenaars
doorheen de geschiedenis uiteenlopende pogingen ondernamen om de werkelijkheid
op hun eigen unieke manier voor te stellen, gaande van onmiddellijk herkenbare, realistische
afbeeldingen tot gestileerde weergaven. Die laatste soort weergaven vraagt een inspanning
van de kijker omdat hij het afgebeelde niet meteen herkent.
Laat opnieuw Tchoukriels illustraties zien : die wetenschappelijke manier van tekenen leunt aan
bij de manier waarop wetenschappers hun ontdekkingen vastlegden in realistische, gedetailleerde
tekeningen vóór de fotografie ontstond. Dat lees je ook in de inleiding bij het boek. Situeer
het tijdstip waarop wetenschappers dit nog deden (dus vóór 1830, toen de fotografie ontstond)
op een tijdlijn. De kinderen ervaren zo dat er vanaf 1830 op technisch vlak erg veel veranderde
op korte tijd.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.3 – 1.6
Muzische vorming – 6 Attitudes
Wereldoriëntatie – 5 Tijd – 5.8
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

– Dieren groeperen
Verdeel de klas in groepjes. Je bezorgt hen zoveel mogelijk kopieën van de illustraties
uit de dierenatlas – de informatieve tekst bij de illustraties laat je weg. Elk groepje krijgt hetzelfde
aanbod en dezelfde opdracht, namelijk de illustraties te ordenen :
––
Stel je voor dat je de dieren op een aantal grote bladen bij elkaar zou moeten brengen.
Welke dieren ga je dan bij elkaar plaatsen ?
––
Hoeveel verschillende bladen zou je gebruiken ?
Nadat de kinderen de dieren hebben gegroepeerd vergelijk je samen de verschillende resultaten.
Laat de kinderen verwoorden hoe ze tewerk zijn gegaan. Welke indeling hebben ze gebruikt ?
Lees daarna het fragment in de inleiding voor waarin de auteur toelicht op welke manier ze
de dieren heeft ingedeeld, namelijk op natuurlijke leefomgeving (biotoop). Overloop
de verschillende leefmilieus die in de dierenatlas voorkomen. Laat de kinderen ze situeren
op de wereldkaart.
Aan de hand van de inhoud op de inleidende pagina hergroeperen de kinderen de dieren
die ze voor zich hebben liggen volgens het leefmilieu waarin de dieren thuishoren. Nadien
vergelijken ze opnieuw met de indeling in de dierenatlas.
In het boek bij elk dier is ook vermeld tot welke klasse ze behoren. Zijn de kinderen vertrouwd
met de begrippen die de auteur in de inleidende tekst gebruikt ? Laat ze bij elke hoofdgroep
en klasse zelf een paar voorbeelden bedenken. Laat de kinderen in informatieve boeken over dieren
nagaan op welke manier ze er worden ingedeeld. Gebeurt dit volgens leefmilieu of volgens klassen ?
Ga ook na op welke manier de boeken over dieren in de bibliotheek die je samen bezoekt werden
ingedeeld.
Leren Leren – 1 – 3
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.3 – 1.4
– Dieren linken
Bij elke illustratie hoort een korte informatieve tekst over het dier. Maak gebruik van de al eerder
gekopieerde illustraties en hang ze op in het lokaal. Bezorg de kinderen de naam van één van
de geïllustreerde dieren en het bijbehorende korte tekstje. Nadat ze het hebben gelezen gaan ze
op zoek en hangen ze hun tekst bij de bijbehorende illustratie. Ze zoeken in de dierenatlas op
of ze de tekst en de illustratie goed hebben gelinkt.
Nederlands – 3 Lezen – 3.1 – 3.5
En verder
– Kwartet
De indeling van de dieren volgens klassen of leefgebieden kan de basis vormen voor een zelfgemaakt
kwartetspel. Ze overleggen in groepjes welke indeling hen het meest bevalt, of ze enkel
dieren uit het boek gebruiken dan wel zelf andere voorbeelden zoeken die tot dezelfde klasse
behoren of in hetzelfde leefgebied voorkomen.
Hoe je makkelijk een kwartetspel maakt en speelt, staat uitvoerig beschreven bij de lestips
voor het vierde en vijfde leerjaar.
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1 – 5.2 – 5.3
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

– Meer Tchoukriel
Om makkelijk klassikaal te werken werd in de voorgaande opdrachten gewerkt met zwartwitkopieën
van Tchoukriels illustraties. Als afsluiter geef je de kinderen de tijd om de werkelijke,
ingekleurde illustraties te bekijken in het boek. Laat ze experimenten met de materialen
die de illustrator zelf gebruikt en laat hen meer werk van de illustrator bekijken op haar website :
manutchouk.ultra-book.com.
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.1 – 6.4
ICT – 1
b ibLiOgrA fie
Dieren uit de kunst / Claire d’Harcourt en L.M. Niskos (vert.), Lemniscaat, 2002
Wat is een kat / Midas Dekkers en Stang Gubbels (ill.), Waanders, 2000
WWf-Weetje
De ijsbeer is een uitstekende zwemmer. Hij zwemt tot 8 kilometer per uur en kan meer dan
100 kilometer afleggen. De zwaarste beer ooit was een ijsbeer. Hij woog 1102 kilogram.
>> Meer weten ? Surf naar http://kids.wwf.be/nl
13 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Lestip
3
Een vink zegt sus
Geert De Kockere en Geert Vervaeke (ill.)
Lannoo, 2011
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Een veertigtal speelse gedichten over gekende dieren bevat deze uitgave. Stuk voor stuk
toegankelijke versjes voor een breed en divers publiek. Geert De Kockere speelt met ritme,
klanken en rijm ; Geert Vervaeke brengt de dieren mooi en krachtig in beeld met strak afgelijnde
sjablonen en collages.
In de voorbije jaren kwamen de kinderen wellicht al in contact met verschillende vormen
van poëzie. Het spel met klanken en rijm, dat in deze versjes van Geert De Kockere centraal staat,
klinkt daardoor vast vertrouwd.
Als aanzet schrijf je het gedicht Een krab helpt het strand (p. 18) vooraf twee keer aan het bord :
één versie waarbij je de zinnen doorlopend noteert, zodat de vormelijke aspecten van het gedicht
verloren gaan en een tweede versie waarbij je het gedicht overschrijft zoals het in de bundel terug
te vinden is. Die laatste versie bedek je.
Individueel lezen de kinderen de doorlopende tekst op het bord. In twee lijstjes noteren ze kort
hun bevindingen. In het ene lijstje komt wat ze grappig, leuk, prettig vinden, in het andere lijstje
wat ze vreemd vinden. In kleine groepjes vergelijken ze wat klasgenootjes en zijzelf noteerden,
daarna bespreek je de tekst klassikaal. Volgende vragen hou je in het achterhoofd :
– Kan wat je las echt gebeuren ? Wat is er echt, wat is er fantasie ?
– De schrijver geeft de indruk dat een krab denkt en handelt zoals mensen doen.
Is dat in werkelijkheid zo ?
– Wat valt je op als je de tekst een aantal keer leest ? (rijm, ritme)
Vervolgens laat je de kinderen de tweede, oorspronkelijke tekst op het bord lezen, eerst stil voor
zichzelf, daarna een paar keer hardop. Laat ze verwoorden wat hen nu opvalt, en koppel hier
de poëziekenmerken aan waarmee ze in de loop van de voorbije schooljaren vertrouwd zijn geraakt.
Wil je de opdracht nog wat uitdagender maken, dan laat je de kinderen eerst zelf nadenken over
hoe de doorlopende tekst er als gedicht zou uitzien. Hoe zouden zij de zinnen over verschillende
regels splitsen ? Vergelijk daarna met de versie aan bord.
Nederlands – 3 Lezen – 3.3
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1
Nederlands – 6 Taalgebruik – 6.4
14 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Verwerkingsactiviteiten
– Zelfstandig lezen met zorg
Na de aanzet situeer je Een krab helpt het strand in de volledige bundel. Stel voor om het boek
door de klas te laten circuleren : elke avond krijgt één kind de bundel mee naar huis
om er zelfstandig in te lezen.
Het is meteen de uitgelezen kans om met kinderen afspraken te maken rond zorg dragen
voor boeken. Een speelse manier om hen aan die afspraken te herinneren is om hen een bladwijzer
te laten ontwerpen waarop ze – naast de opdracht die ze meekrijgen – ook de zorgaandachts punten
zo aantrekkelijk mogelijk voor te stellen. De bladwijzer moet de potentiële lezer van het boek
op een grappige manier uitnodigen om zorg te dragen voor het boek.
Al lijkt het streng, zo’n bladwijzer herinnert er kinderen vriendelijk aan dat ze boeken met respect
moeten behandelen.
Aan het maken van die bladwijzer kan je meteen het communicatieschema ‘zender-boodschapontvanger’
koppelen :
––
Wie zendt de boodschap ? (de eigenaar van het boek, lezers die het boek later
ook nog willen lezen …)
––
Wie ontvangt de boodschap ? (de ontlener, de lezer van het boek)
––
Wat is de boodschap ? (‘draag zorg voor dit boek’)
––
Hoe kan je er als zender voor zorgen dat de ontvanger je boodschap wil lezen ?
(net als bij goede reclame, met een aantrekkelijke, opvallende, ludieke lay-out
en een humoristische tekst)
Wie het boek meeneemt, zoekt ’s avonds zijn of haar favoriete versje uit. Hij of zij leest het de
volgende ochtend voor aan de rest van de klas. Daarna steekt het kind zijn of haar ‘zorgbladwijzer’
in de gedichtenbundel en geeft het boek aan het volgende klasgenootje. Zo heeft iedereen
aan het eind van de rit een bladwijzer van een klasgenootje voor zichzelf.
Nederlands – 6 Taalgebruik – 6.3
– Dichten
De versjes van Geert De Kockere nodigen uit om zelf aan het schrijven te gaan. Start eerst met
het prikkelen van de fantasie van de kinderen – verklap nog niet dat het resultaat daarvan
uiteindelijk een zelfgeschreven gedicht zal zijn.
Elk kind neemt een blad papier voor zich waarop hij of zij snel noteert welke woorden in hem
of haar opkomen. Stel iedereen gerust : wie niet wil, hoeft niets te tonen of voor te lezen.
Je stelt volgende vragen snel na elkaar :
––
Ken je een dier dat maar twee poten heeft ?
––
Welk dier eet gras ?
––
Welk dier vind je in het bos ?
––
Ken je een dier dat bijna uitgestorven is ?
––
Ken je een dier met een gladde vacht ?
––
Van welk dier ben je bang ?
––
Welk dier vind je erg mooi ?
––
…
Afhankelijk van je groep maak je de opdrachten zo moeilijk en uitgebreid als je wil. Hou het tempo
van de vragen hoog zodat ze in korte tijd erg veel dieren op het blad voor zich hebben staan.
Laat hen één van de dieren omcirkelen, eventueel met gesloten ogen.
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Met het bewust of willekeurig gekozen dier in het achterhoofd voeren ze gelijktijdig een inlevingsopdracht
uit :
––
Het is nacht, je slaapt. Ligt of staat jouw dier als het slaapt ?
––
Je ontwaakt, gaat op zoek naar voedsel. Laat je niet storen door andere dieren.
––
Welk geluid maakt je dier ? Laat van je horen. Eerst zacht, dan hard, dan weer zacht
zodat je de andere dieren niet stoort.
Zorg ervoor dat zoveel mogelijk aspecten van het dier aan bod komen. Stel de kinderen gerust :
weten ze even niet hoe hun dier een opdracht zou uitvoeren, dan rusten ze even uit en pikken
bij een volgende opdracht weer aan.
Sluit af met een moment waarop het dier zichzelf spiegelt in een waterplas :
––
Wat ziet je dier ?
––
Welk deel van het lichaam valt het meest op ?
––
Hoe ziet dat lichaamsdeel eruit ?
––
Wat vindt het dier mooi aan zichzelf ?
––
Welke van zijn kleuren vallen op ?
––
Wat voor ‘huidbedekking’ heeft het dier ?
––
Welk woord hoort bij die ‘bedekking’?
Laat hen terug plaatsnemen. Op een nieuw vel papier noteren ze de naam van hun dier
in het midden. Daarrond komen woorden die bij het dier horen. De inleefopdrachtjes kunnen hen
op weg zetten. Bied zelf een aantal woorden aan : zo reik je kinderen die over minder taal
beschikken voorbeelden aan. De woorden schikken ze in verschillende woordvelden rond
de dierennaam : één woordveld bevat bijvoorbeeld vooral woorden die iets zeggen over het uiterlijk
van het dier, een ander woordveld slaat op het geluid dat het dier maakt en de manier waarop
het voortbeweegt …
Zorg ervoor dat de kinderen zowel werkwoorden als naamwoorden noteren. Hebben ze voldoende
woorden verzameld ? Dan maken ze er een kort tekstje mee over hun dier. Is de tekst klaar,
dan herschikken ze de zinnen zodanig zodat het een poëtisch karakter krijgt.
Je kan dieper op deze schrijfopdracht ingaan door hen met de zinnen te laten spelen. Je laat hen
de zinnen eerst een aantal keer uitspreken : zacht, hard, snel, traag …
––
Kan je er een melodie of ritme in vinden ?
––
Zijn er woorden die bij elkaar horen ?
––
Kan je op verschillende plaatsen een pauze inlassen, of de zin afbreken ?
––
Zijn er woorden die echt belangrijk zijn ?
Laat hen de woorden bekijken en vraag :
––
Welke woorden moeten blijven staan ?
––
Zijn er woorden die je kan schrappen ?
––
Zijn er woorden die je zou kunnen vervangen ?
––
Vind je voor sommige woorden een rijmend alternatief ?
––
Zijn er woorden of stukken zin die je zou kunnen herhalen ?
6
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Laat ze de tekst daarna herschrijven door woorden te vervangen, te herhalen en zinnen te splitsen
over de verschillende regels, zoals dat ook in het versje over de krab gebeurde. Je laat hen krabbelen,
schrappen, spelen met taal : verwacht nu nog geen eindresultaat, laat hen gewoon vertrouwd raken
met wat ze schreven. Merken ze hoe er zich langzaam een gedicht ontspint ? Het gedicht is
nog niet af ! Ze mogen het een paar dagen laten rusten. Hebben ze tussendoor een poëtisch idee,
dan voegen ze het toe. Na een paar dagen haalt iedereen de tekst weer naar boven, ze verwerken
het tot een eigen gedicht.
Schenk meer aandacht aan het gebruik van bijzondere woorden en gedachten en aan speciale
manieren om de zinnen vorm te geven, dan aan het rijm. Zo voorkom je dat de kinderen
bij het denken aan schrijven van poëzie vervallen in vergezochte rijmelarij.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.1 – 4.8
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1
Muzische vorming – 4 Beweging – 4.2
En verder
– Sjablonen
De illustraties van Geert Vervaeke geven zin om zelf te gaan spelen met sjablonen. Je kan van
het dier uit het zelfgemaakte gedicht vertrekken. Op papier tekenen ze de contouren van hun dier
en een aantal voorwerpen die met het dier te maken hebben. Die knippen ze uit en schikken ze
op hun blad. De uitgeknipte figuren zullen er anders uitzien als ze verschillende papiersoorten
gebruiken : kranten- of tijdschriftpapier geeft een ander resultaat dan papier dat ze met waterverf
beschilderen.
Interessante vormen die beweging suggereren, krijgen ze als ze een sjabloontje even deppen
met een sponsje met verf, ermee stempelen, het daarna verplaatsen en er opnieuw mee stempelen.
Het mooiste resultaat krijg je als je het sponsje vrij droog houdt. Ze kunnen ook de contouren
van een sjabloontje ‘arceren’: met een potlood wrijven ze over de rand van het sjabloon
en een stukje op het tekenblad. Zo brengen ze de vorm ook over op het blad.
Ze kunnen de figuren ook zelf drukken. Voor wie snijden in lino te gevaarlijk vindt, is werken
met hoogdruk een mooi alternatief. Op een collage van papier, karton, rubber, stukjes plastic …
brengen ze een laag drukinkt op waterbasis aan. Daarop leggen ze een wit blad. Wanneer ze
met een rolletje over het witte blad wrijven, ontstaat er een afdruk.
Je kan ook kiezen voor monodruk (de techniek die Geert Vervaeke overigens zelf gebruikt).
Laat de kinderen een vlak oppervlak – een spiegel of glasplaat bijvoorbeeld – insmeren met verf
op waterbasis. Met hun vinger of een scherp voorwerp maken ze een tekening in de inkt. Wanneer
ze ook daar een wit blad op leggen waarover ze met een rolletje wrijven ontstaat er een afdruk.
Er zijn veel variaties op deze techniek : de tekening in de inkt vervangen door of aanvullen
met uitgeknipte figuren in wat dikker papier of karton of het blad rechtstreeks op het ingesmeerde
oppervlak leggen en op de achterkant een tekening maken,
Beide technieken zijn eenvoudig en nodigen uit tot experimenteren. Het resultaat gebruiken ze
als illustratie bij hun zelfgeschreven gedicht.
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.5 – 1.6
7
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Lestip
4
Ik wil vleugels
Jan Paul Schutten en Angela de Vrede (ill.)
Querido, 2011
Over het bO ek
Alles wat je over vogels en hun vleugels zou willen weten, maar waar je vast nog niet over hebt
nagedacht : net dát heeft Jan Paul Schutten bij elkaar gebracht. Angela de Vrede brengt
de vergelijking tussen mens en vogel erg plastisch in beeld met zwart-wittekeningen die méér doen
dan enkel de tekst ondersteunen. De kracht van het boek zit hem ook in de humor. Die maakt het
uiterst geschikt en erg toegankelijk voor de Makkelijk Lezen-doelgroep.
AAn de sLAg
Opmerking vooraf
In dit boek worden de verschillende weetjes over vogels en hun vleugels heel veelzijdig benaderd.
Zo sluit het boek mooi aan bij de uiteenlopende interesses van kinderen. Bij de verwerking
van het boek hou je dan ook de meervoudige intelligentie van kinderen in het achterhoofd.
Iedereen heeft talenten, iedereen is ‘slim’ op één of andere manier. De een blinkt uit in sport,
een ander in drama, techniek of natuur.
Wetenschappers onderscheiden acht vormen van intelligentie :
– verbaal-linguïstische intelligentie (‘woordslim’),
– logisch-mathematische intelligentie (‘rekenslim’),
– visueel-ruimtelijke intelligentie (‘beeldslim’),
– muzikaal-ritmische intelligentie (‘muziekslim’),
– lichamelijke-kinesthetische intelligentie (‘beweegslim’),
– interpersoonlijke intelligentie (‘mensslim’),
– intrapersoonlijke intelligentie (‘zelfslim’),
– natuurgerichte intelligentie (‘natuurslim’).
Het is niet de bedoeling om de verschillende intelligentievormen hier uitvoerig te beschrijven
– er zijn websites en naslagwerken over intelligentie te over – noch om aan elk intelligentiegebied
een fragment uit het boek of een verwerkingsopdracht te koppelen. Maar hou ze in het achter hoofd
als je kinderen laat kennismaken met de inhoud van dit boek : nodig hen uit om een fragment
te kiezen dat hen zelf aanspreekt en wat zij interessant vinden door te geven aan een zo ruim
mogelijk publiek. Zo ontdek, herken en erken je meteen de diverse talenten in jouw klas.
Verwerkingsactiviteiten
– Algemeen
Las gedurende de Jeugdboekenweek korte momenten in waarin je aan de hand van korte opdrachten
het boek op zo verschillend mogelijke manieren aanbrengt. Laat bij elk fragment dat je voorleest
ook telkens de illustratie uit het boek zien, zodat de kinderen langzaam vertrouwd raken met
de krachtige illustraties en de humor die de ernst van de teksten aanvult. Stuur de opdrachten
enigszins en zorg voor zoveel mogelijk randinformatie onder de vorm van tekst en beeld,
18 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

geluids- en filmfragmentjes die je zoekt in boeken en op internet. In wat volgt krijg je een aantal
suggesties, maar wellicht vind je zelf nog meer en andere manieren om het boek voor te stellen.
Neem daarom de tijd om het boek zelf te verkennen en ideeën in elkaar te laten overvloeien.
Jouw manieren om fragmenten te introduceren kunnen kinderen inspireren wanneer ze
de voorstelling van hun fragment voorbereiden. Na jouw korte introducties van verschillende
fragmenten in het boek – waarvan je hieronder enkele voorbeelden vindt – geef je de kinderen
de tijd om volgens een beurtrolsysteem het boek te verkennen en een favoriet fragment uit te kiezen
en voor te stellen aan de klas. Ze bereiden de voorstelling individueel, in duo’s of in kleine groepjes
voor. Ze kiezen zelf hoe ze dat doen, maar enkele suggesties zijn :
––
Lees de tekst voor alsof je een tv-presentator bent die een natuurdocumentaire
presenteert. Je stoffeert het fragment met extra informatie die je vindt op internet
of in naslagwerken. Deze opdracht lijkt op een kleine spreekbeurt of een eenvoudige
vorm van forumlezen.
––
Verzin een opdracht die de luisteraars moeten uitvoeren. De opdracht moet zinvol
aansluiten bij het fragment. Het tekstfragment moet de opdracht ‘verklaren’. Je kan je
laten inspireren door de klassikale voorbeelden (zie: hieronder).
––
Knutsel een attribuut dat jouw tekstfragment illustreert.
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.2 – 1.5
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
ICT – 6 – 7
– Wat hoor je ?
Dit is een suggestie bij Een meeuw of een spreeuw (p. 8).
Vraag de kinderen om het geluid van een motorzaag, een voetbalfluitje, een autoalarm … na te doen.
Laat ze ook zelf een geluid bedenken, de luisteraars moeten raden wat het is.
Beluister daarna samen een opname van een spreeuw die een geluid nabootst. Op internet zijn
daar voorbeelden van te vinden (bijvoorbeeld op www.vivara.nl of www.natuurwacht.nl). Lees
het bijbehorende fragment in het boek voor. Laat hen op internet zoeken naar meer informatie
over de spreeuw en gelijkaardige voorbeelden. Zet hen op weg door samen een lijstje trefwoorden
samen te stellen waarmee ze makkelijk aan het googelen kunnen gaan.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
ICT – 6
Nederlands – 3 Lezen – 3.1 – 3.3
– Vogels tekenen
Dit is een suggestie bij Vogels tekenen (p. 10), Mislukte eieren, perfecte vogels (p. 11) Niet gummen !
(p. 12-13).
Laat de kinderen – gelijktijdig – snel een vogel schetsen. Voor je de resultaten vergelijkt, lees je
eerst het fragment Niet gummen (p. 12) voor. Dat stelt wie zichzelf niet zo’n grote tekenaar vindt
misschien gerust. Lees daarna samen de tekst bij Vogels tekenen (p. 10) en bij Mislukte eieren (p. 11).
Met wat ze nu méér weten, tekenen ze nieuwe vogels. Ook de afbeeldingen van vogeleieren
kunnen een aanzet vormen tot het uittekenen van de volledige, bijbehorende vogel.
Nederlands – 3 Lezen – 3.1 – 3.3
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.5
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

– Kip of ei ?
Dit is een suggestie bij Wat was er eerder ? (p. 14) Vroege vogels (p. 16) Vliegers zonder veren (p. 17)
Laat de kinderen thuis nadenken over de klassieke vraag wat er eerder was : de kip of het ei.
Uiteraard mogen ze bij huisgenoten polsen naar hun mening. Sta in het aansluitende gesprek stil
bij de antwoorden, maar ook bij de manier waarop ze zijn tewerk gegaan om de vraag
te beantwoorden. Zo leren de kinderen van elkaar hoe je informatie verkrijgt. Ze kunnen zich
door de suggesties van klasgenootjes laten inspireren als ze informatie willen opzoeken voor
de voorstelling van hun eigen fragment. Lees vervolgens voor hoe het boek de vraag over de kip
en het ei beantwoordt.
Andere vragen die kinderen kunnen uitnodigen tot nadenken en het leggen van verbanden :
––
Waarom trekken zaad- en planteneters liefst ’s nachts en insecteneters overdag ? (p. 138)
––
Waarom rijden slimme wielrenners wel eens achter elkaar en wisselen ze van plaats
wanneer ze moe worden ? (p. 139)
Volg hetzelfde procedé : je laat hen eerst zoeken naar antwoorden, daarna lees de fragmenten voor.
Nederlands – 3 Lezen – 3.1 – 3.3
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.6
– Zonder handen
Dit is een suggestie bij Boomklimmers (p. 22), Kijk zonder handen (p. 24) en Lastig verpakt (p. 25).
Vraag de kinderen eerst wat ze allemaal met hun handen kunnen. Om beurten demonstreren ze
die ‘handelingen’ aan de groep. Na elke demonstratie proberen ze dezelfde handeling uit te voeren
zonder handen. Zijn er kinderen die eraan denken om hun mond als alternatief te gebruiken ?
Lukt dat ?
Lees aansluitend de fragmenten uit het boek voor. Laat hen nadenken over wat zij zouden
aanvangen zonder handen. Ook Breien met je bek (p. 52) sluit mooi bij die denkoefening aan.
Nederlands – 3 Lezen – 3.1 – 3.3
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
– Evenwicht
Dit is een opdracht bij Poten met een handrem (p. 40).
Vraag de kinderen om op de dunne balk van een Zweedse bank gedurende een bepaalde tijd
zo stil mogelijk te staan. Vinden ze dat makkelijk ? Laat ze even zitten en weer opstaan.
De verklaring waarom vogels minder moeite hebben met stilzitten dan mensen, lees je voor
uit het boek. Ook de hoofdstukken Precies hetzelfde (p. 44-45), Veel eieren, weinig veren (p. 72-73)
en Vliegles (p. 98-99) nodigen uit tot nabootsen.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
Nederlands – 3 Lezen – 3.1 – 3.3
– Snavels en poten
Dit is een suggestie bij Gereedschap op je kop (p. 47), Bekken vol bestek (pp. 48-49) Eetzeven
en lepellippen (p. 50).
Zorg voor een aantal afbeeldingen van vogelsnavels. Laat de kinderen in informatieve boeken
of op internet opzoeken bij welke vogel de snavel hoort. De tekstfragmenten – Gereedschap
op je kop (p. 47), Bekken vol bestek (p. 48-49), Eetzeven en lepellippen (p. 50) – lichten de functie
van de verschillende soorten bekken toe.
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Op dezelfde manier kan je het fragment Op lange tenen (p. 54) voorstellen : je laat de afbeeldingen
van vogelpoten aan de bijbehorende vogel linken. De tekst geeft meer informatie.
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
– Pluisjestest
Dit is een suggestie bij Met alle winden meewaaien (p. 118-119).
Laat de kinderen een pluisje of veertje op tafel leggen. Eén hand zetten ze er als een muurtje achter.
Laat hen blazen in de richting van het pluisje. Wat gebeurt er ?
De verklarende tekst lees je zelf voor.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.1
Nederlands – 3 Lezen – 3.1 – 3.3
En verder
– Vogelbeurs
Voor kinderen is het fijn om wat ze goed hebben voorbereid en met succes hebben voorgesteld
aan klasgenoten, nog een keer te kunnen herhalen. Stel daarom voor om een grote vogelbeurs
te organiseren. Op die beurs stellen ze aan een groter publiek hun fragment uit Ik wil vleugels voor.
Zoals het op echte beurzen gaat, krijgt elk groepje een stand toegewezen die ze zo aantrekkelijk
mogelijk aankleden. Nodig andere klassen, ouders en andere volwassen belangstellenden uit.
Vooraf maken ze uitnodigingen, affiches en plattegronden. Inspireer hen met concrete
voorbeelden van uitnodigingen e.d. voor andere beurzen. Overloop bovendien met hen
een aantal richtvragen :
––
Welke info vind je terug op een affiche, uitnodiging, plattegrond ?
––
Voor wie zijn die teksten bedoeld ?
––
Wat wil je met de affiche, uitnodiging, plattegrond bereiken ?
––
Waarmee ga je rekening houden bij het schrijven ?
––
Waarmee ga je rekening houden bij de vormgeving (kleur, afbeelding, teksttype …)?
Geef de kinderen verantwoordelijkheden die aansluiten bij hun talenten. Laat ze daar zelf
over nadenken en beslissen.
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.2 – 1.5
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.3
Bibliografie
Verborgen vogels / Pittau en Gervais, Lannoo, 2010
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Lestip
5
Mijn opa en ik en het varken Oma
Marjolijn Hof en Judith Ten Bosch (ill.)
Querido, 2011
Over het bO ek
AAn de sLAg
Aanzet
Een opa en zijn kleindochter verzinnen de gekste dingen. Vooral opa smijt zich vol mateloos
enthousiasme op alle uitdagingen. Als ze spelen dat ze boos zijn, houdt opa dat gerust twee
dagen vol. En op een keer bakt hij karrenvrachten pannenkoeken. Letterlijk ! Er komt zelfs
een varken aan te pas om ze weggewerkt te krijgen. Als beloning mag het varken blijven.
Meer nog dan over dieren gaat dit boek over de bijzondere band tussen twee verschillende
generaties met een kleindochter die haar grootvader steeds weet te redden of lekker in zijn
fantasie meegaat. Dit boek bundelt korte, absurde, fantasievolle verhalen in een fijngevoelige
tekst met gevatte dialogen. Ook de krachtige zwart-witillustraties zijn prachtig : ze spelen
met perspectief en vatten de essentie van de verhaaltjes in enkele eenvoudige lijnen samen.
Toon Mijn opa en ik en het varken Oma nog niet. Zoek in plaats daarvan in de bibliotheek
naar andere prentenboeken waarin grootvaders de hoofdrol spelen (zie : Bibliografie of tik
de trefwoorden ‘grootouder’, ‘oma’, ‘opa’, ‘kleinkind’ … in op www.boekenzoeker.org).
Verdeel de boeken onder de kinderen en laat hen, in kleine groepjes, het aanbod uitpluizen.
Prentenboeken hebben minder tekst en laten zich daardoor makkelijker en sneller doorgronden.
Geef 4 onderzoeksopdrachten :
– Maak een ‘portret’ van elke opa. Noteer hoe hij eruit ziet, hoe zijn karakter is,
waarvan hij houdt (of net niet van houdt).
– Vertel iets over de sfeer in elk verhaal. Is het een gezellig, triest, grappig, spannend,
saai … verhaal ?
– Is er een kleinkind naast de opafiguur ? Noteer in dat geval een paar voorbeelden
van wat de opa en het kleinkind samen doen.
– Vertel over de illustraties. Zijn ze in kleur of zwart-wit ? Herken je de gebruikte
materialen ? Maken de illustraties het verhaal leuker, passen ze goed bij de sfeer
of net niet ?
Maak per onderzoeksvraag een aparte flap en noteer de bevindingen van de groepjes wanneer
iedereen klaar is. Wie wil mag stukjes uit de boeken voorlezen om de antwoorden te illustreren.
De prenten of covers worden uiteraard getoond en kort besproken. Laat de vier flappen
op een goed zichtbare plaats in de klas uithangen.
Nederlands – 3 Lezen – 3.5
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1 – 6.5
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.3
Sociale vaardigheden – 3 Samenwerking
22 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Toon het boek nog steeds niet, maar lees wel de titel voor. Laat de kinderen de drie personages
uit de titel tekenen. Je kan hen in hetzelfde groepje verder laten werken als bij de vorige opdracht.
Veel kinderen voelen remmingen bij tekenopdrachten wanneer ze denken dat het moet ‘lijken’.
Door hen in groep te laten werken is de kans reëel dat er telkens wel iemand bij is die
de tekenenopdracht net prettig vindt. De anderen ‘coachen’ hem of haar bij het tekenen. Er wordt
eerst in gewoon tekenpotlood gewerkt, de lijnen worden met zwarte stift overtrokken, net als
bij de illustraties in Mijn opa en ik en het varken Oma.
Bespreek de resultaten. Waarop hebben ze zich gebaseerd bij het tekenen ? Mensen die ze kennen ?
Ideetjes uit de voorgaande opdracht ?
Toon nu de cover en bespreek wat ze zien. Klopt het plaatje ? Voldoet de coverillustratie aan
de verwachtingen ? Hoe rijmen ze het varken met de naam ‘oma’ ?
Ga daarna nog even door op de tekeningen in het boek. Kopieer de illustraties. Het zijn er 35
in totaal : voor elk kind één dus, als je dat wenst. Hang er enkele op het bord uit en bespreek ze :
––
Wat valt meteen op ?
––
Zijn er illustraties die anders zijn, die er uit springen ? Waarom ?
––
Wat vind je van de tekeningen : grappig, ongewoon, eng …?
––
Maken de tekeningen je nieuwsgierig naar het verhaal ?
Deel de kopieën nu uit. Elk kind bedenkt een passende tekst bij de illustratie. Naargelang van
de taalvaardigheid van je groep of hun ervaring met schrijven (van poëzie), kan je er twee regels
of meteen een klein gedicht bij laten maken.
Hun tekst kan rijker worden als je enkele vragen aan bord schrijft :
––
Wat zie je ?
––
Wat hoor je ?
––
Wat ruik je ?
––
Wat voel je ?
Span een lange draad langs de muur en hang alle tekeningen en de bijbehorende tekst met een
wasknijper aan de draad. Orden de tekeningen met de kinderen. Welke tekeningen horen of
passen bij elkaar ? Of willen ze misschien liever op tekst sorteren ? Overleg ! Maak er een min
of meer coherent geheel van door de tekeningen en teksten op een bepaalde manier samen
te hangen. Zo creëert de klas een eigen verhaal (of deelverhalen).
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.3 – 1.6
Nederlands – 4 Schrijven – 4.8
Verwerkingsactiviteiten
– Voorlezen
Het boek bestaat uit twaalf korte verhalen. Je kan ze makkelijk los van elkaar voorlezen. De tekst
leest door de bondige stijl heel goed voor. Je hoeft ze dus niet allemaal voor te lezen als je daar
onvoldoende tijd voor hebt. Al is het natuurlijk zo dat de kinderen zo de kans missen
om in de bijzondere sfeer te komen die tussen opa en kleindochter hangt. Bovendien valt er
heel wat ‘tussen de regels’ te ontdekken.
Hieronder vind je suggesties bij enkele van de verhalen.
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

– Een tere ziel (p. 17)
Lees het verhaal voor. Schrijf daarna de zin “Het woord varken doet haar verdriet” op (p. 17). Die
uitspraak komt van Opa, maar het meisje is het niet met hem eens. Zij ontdekt net dat het varken
blij is. Wie gaat akkoord met Opa, wie niet ? Verdeel de klasgroep in kinderen die akkoord gaan
en kinderen die niet akkoord gaan. Beide helften splits je opnieuw op in kleinere groepjes.
Elk groepje krijgt een kopie van het hoofdstuk.
In de tekst zoekt elk groepje naar argumenten om hun keuze kracht bij te zetten. Daarna maken ze
een reclamecampagne die hun overtuiging ondersteunt. Met een groot tekenblad, stiften
en kleurpotloden gaan ze aan de slag. Met kleuren dikken ze hun mening aan.
Leg alle reclamecampagnes samen. Zijn er kinderen die van kamp veranderen. Laat hen ook
die keuze weer beargumenteren.
Noot : Wie goed leest, merkt dat Opa ongelijk heeft. Alle kinderen zouden dus eigenlijk in
het zelfde ‘kamp’ terecht moeten komen. Bovenstaande suggestie tot discussie is zinvol omdat
het leert dat het goed is om je niet altijd enkel door je gevoel te laten leiden, maar dat je ook
naar reële feiten moet kijken en je mening soms moet bijstellen. Begrijpen de kinderen
waarom Opa denkt dat het woord ‘varken’ haar verdriet doet ?
Nederlands – 2 Spreken – 2.9 – 2.10
In datzelfde hoofdstuk zegt Opa op pagina 19 iets erg moois over een ‘tere ziel’, namelijk dat het
“een vaak gewassen hemd” is, wat hij verder verklaart met : “De stof is zo dun, je hoeft er maar even
aan te trekken en dan heb je een scheur.” Bespreek :
––
Begrijp je wat Opa bedoelt ?
––
Wie heeft zelf al dit gevoel gehad en wil er over vertellen ?
––
Zouden ook andere dieren een tere ziel hebben ?
––
Kunnen dieren hun gevoelens uiten ?
––
Hoe kan je weten hoe dieren zich voelen ?
––
Hoe zou je die ‘tere ziel’ kunnen tonen als je een dierenportret zou maken ?
Geef de kinderen de kans om eigen ideeën te formuleren, wat volgt is alvast een voorstel
voor een beeldende suggestie.
Laat de kinderen allemaal op een stevig papier of licht karton, een tekening maken van hun eigen
huisdier, of van een dier dat ze leuk vinden. Ze tekenen enkel de contouren. Met een goede schaar
of een cuttermes snijden ze hun dier uit. Die vorm leggen ze op een tweede papier, waarop ze
het dier opnieuw overtekenen. Ook die vorm snijden ze uit. Geef hen ook allemaal een klein stukje
gaas of een andere dunne, transparante stof.
Waar zit volgens hen de ziel van hun dier ? In de kop of in de staart ? Of elders ? Op die plek
knippen ze een stuk van de tweelagige dierenfiguur weg. In plaats daarvan – dus tussen laag één
en laag twee – brengen ze het stukje transparante stof aan. Die ‘ziel’ laten ze ongekleurd, de rest
van de dierenfiguur kleuren ze in met ecoline. Hang de dieren aan een (ijzer) draad of aan
een interessante tak die je in de klas gehaald hebt. Geef die een plaats voor het open raam
en laat de zielen maar lekker in de wind wapperen !
Alternatief : in plaats van de dunne stof kan je ook een gewoon stukje papier tussen de twee lagen
laten aanbrengen dat ze instrijken met (keuken)olie. Dat maakt het papier op een interessante
manier semitransparant. Kleef de dieren op stokjes, zet ze in glaasjes met zand gevuld stevig rechtop
en plaats er een theelichtje achter. Zo gloeien de zieltjes mooi op.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.5
Nederlands – 5 Strategieën
Muzische vorming – 1 Beeld – 1.4 – 1.6
4
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

– Filosoferen
4 Boos (p. 24)
In dit hoofdstuk spelen Opa en kleinkind dat ze boos zijn. Opa houdt het wel heel lang vol.
Maar thee en stroopwafels helpen hem weer ‘normaal’ te worden :
––
Wat maakt jou boos ?
––
Hoe zie je er dan uit ?
––
Hoe voelt het ? Zit het ergens in je lichaam, die boosheid ?
––
Kan jij je boosheid stoppen ? Indien ja, hoe ? Indien nee, wat doe je dan ?
––
Kan je zo boos worden dat je alles kapot wil maken of dat je niet meer weet wat je doet ?
––
Wie kan bozer worden : een kind of een volwassene ?
––
Zijn er mensen die nooit boos worden ?
––
Worden mensen alleen maar boos als er iets misloopt ?
––
Stel je een wereld zonder boosheid voor : hoe zou die er volgens jou uitzien ?
––
Kan je boos op jezelf zijn ?
––
Kan boosheid tot iets goeds leiden ?
4 Een medaille (p. 41)
“Met heldendaden verdien je de mooiste medailles”, zegt de kleindochter tegen Opa.
––
Ben je al ooit een held geweest ?
––
Zou je later een held willen worden ?
––
Zou je graag dingen willen doen die niemand anders durft ?
––
Kan jij iets wat anderen niet kunnen ?
––
Kan je leren om held te worden ?
––
Zijn alle helden ook beroemd ?
––
Kan je een held zijn zonder dat iemand het ooit gezien heeft ?
––
Is een held een held wanneer hij alleen is ?
––
Moet je moedig zijn om heldendaden te verrichten ?
––
Hebben mensen helden nodig ?
Kijk ook op www.kinderboekenweek.nl. Op deze site vind je vast nog meer inspiratie.
De Nederlandse Kinderboekenweek 2011 stond immers in het teken van helden.
Nederlands – 2 Spreken – 2.9 – 2.10
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.2 – 1.6
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
En verder
– Op zoek naar mooie woorden
Dit boek puilt uit van de mooie woorden en zinsneden. Wat dacht je bijvoorbeeld van “valappels”,
“snuifknorren”, “zoelen”, “pannenkoekenstamppot”, “zijn brillenglazen vonkten van boosheid”,
“timmervrouw”, “heldendaad”, “splinterhout”, “dingendag”, “hobbelig”, “chagrijnig”
en“vissenlijstje” ? Ga er mee aan de slag.
Wil iemand iets vertellen over de taal in het boek ? Is het hen opgevallen dat er zo veel mooie
en bijzondere woorden in de verhalen staan ? Som er zelf enkele op als voorbeeld. Zo toon je aan
in welke richting je denkt voor de opdracht. Hebben de kinderen die voorbeelden ook gehoord
tijdens het voorlezen ? Weten ze nog waar of in welk verhaal ? Misschien kunnen ze er nog wel
een heleboel andere opnoemen ! Ga samen op onderzoek.
5
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Geef de kinderen in kleine groepen elk een kopie van een hoofdstuk. Vraag hen er de mooie
of interessante woorden uit te halen. Laat hen echt vrij in hun keuze. Elk woord wordt op een apart
kaartje geschreven en komt in een grote pot. Terwijl ze werken, kijk je regelmatig even na
of er ook werkwoorden in de pot zitten. Is dat niet het geval, schrijf dan zelf enkele mooie
werkwoorden uit het boek over op het bord (bijv. : klauteren, zuchten, scheppen, omhoog doen,
verdienen, redden, smeren, trappen, glimmen, ruziemaken, aankijken, galopperen).
Elk kind (of elk duo) neemt nu één of twee kaartjes uit de pot en een werkwoord dat je aan bord
schreef. Hiermee gaan ze zelf aan het schrijven. Je kan hen op weg zetten door volgende startzinnetjes
aan te bieden :
––
‘Als ik een … was, dan …’
Bijvoorbeeld : Als ik een timmervrouw was, dan verdiende ik pannenkoekenstamppot.
––
‘Ik droomde dat …’
Ik droomde dat het splinterhout galoppeerde tussen de valappels.
Maak een grote wolk en schrijf daar alle ‘Ik droomde’-zinnen in. Voor alle ‘Als ik …’-zinnen
maak je een groot varken. Geef de wolk en het varken een mooi plaatsje in de klas.
Nederlands – 4 Schrijven – 4.3
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1 – 6.5
– Tot slot
Keer terug naar het beeldverhaal dat de klas zelf samenstelde met de illustraties van het boek
tijdens de aanzetopdracht. Wat merken de kinderen op, nu ze de verhalen gehoord hebben ?
Klopt hun versie met het boek ? Hoe komt dat ?
Bibliografie
Leesboeken
Van boeken ga je denken / Richard Anthone en Silvie Moors, Acco, 2002
Prentenboeken over grootvaders
Bompa / Brigitte Minne en Tom Schoonooghe (ill.), De Eenhoorn, 2004
Dansen op het ijs / Daniela Bunge en Christine Kliphuis (vert.), De Vier Windstreken, 2006
Die ouwe opa kan nog wel wat / Jeanne Willis, Tony Ross (ill.) en Ineke Ris (vert.),
De Vries- Brouwers, 2008
Met opa naar zee en Met opa op de fiets / Stefan Boonen en Marja Meijer (ill.), Clavis, 2010
Kleinvader / Edward van de Vendel en Ingrid Godon (ill.), Querido, 2007
Kwijt Weg Foetsie / Lisa Boersen en Jort vander Jagt (ill.), Gottmer, 2011
Mijn opa is een kampioen / Carl Norac, Ingrid Godon (ill.) en Nannie Kuiper (vert.), Leopold, 2007
Opa en het geluk / Jutta Bauer en Jacques Dohmen (vert.), Querido, 2001
Sjaantje doet alsof / Sjoerd Kuyper en Daan Remmerts de Vries (ill.), Nieuw Amsterdam, 2007
Vogeltjelief / Kristien Aertssen, De Eenhoorn, 2007
Waar is de draak ? / Jason Hook, Richard Hook (ill.) en Marce Noordenbos (vert.), De Fontein, 2008
Website met filosofeertips
http://www.wijsneus.org
6
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Lestip
6
Witte Wolf
Kristien Dieltiens en Yolanda Eveleens (ill.)
Zwijsen, 2009
Over het bO ek
Over de reeks
AAn de sLAg
Aanzet
In de buurt van Sanders huis dwaalt een gevaarlijke wolf rond. De jagers krijgen hem niet te pakken.
Maar Sander en zijn familie moeten met de slee naar de stad. Onderweg ziet Sander als eerste
de wolvensporen. Wanneer ze aankomen in de stad, blijkt Sanders kleine broertje vermist …
Wat is er onderweg met hem gebeurd ?
Dit boek is een perfecte kennismaking met de Zoeklichtreeks. Die is er speciaal voor dyslectische
kinderen, maar Witte Wolf is naast eenvoudig ook voldoende spannend om erg veel kinderen
te boeien. Voor wie graag en goed leest, een snel tussendoortje ; voor wie minder graag leest
een verhaal op maat dat technisch doordacht is opgebouwd. Een mooi boek om de kloof
tussen veellezers en niet-lezers, goede en minder goede lezers te verkleinen.
Dit boek uit de reeks Zoeklicht dyslexie is speciaal geschreven voor kinderen die dyslectisch zijn.
Het lezen wordt makkelijker en aantrekkelijker gemaakt door :
– het speciaal voor dyslectici ontwikkelde lettertype, read regular ;
– het eenvoudige taalgebruik ;
– een kijkplaat met daarop de belangrijkste personages ;
– uitvouwplaten die tijdens het lezen kunnen worden geraadpleegd ;
– een luister-cd met het eerste hoofdstuk ;
– korte, toegankelijk geschreven hoofdstukken ;
– een overzichtelijke indeling en gebruik van licht getint papier ;
– kleurenillustraties die het verhaal ondersteunen.
Ontleen in de bibliotheek zoveel mogelijk andere delen uit de Zoeklichtreeks. Kopieer
de achterkant. Titel en auteur knip je los van de inhoud en bewaar je afzonderlijk.
Kopieer de binnenvoorflap van Witte Wolf en vertel de kinderen dat deze illustratie
een sfeerbeeld geeft van een verhaal. In groepjes van vier onderzoeken ze waarover het verhaal
zou kunnen gaan.
Om hen te helpen staan er drie woorden op het bord : ‘wie’, ‘waar’ en ‘wat’. Wie meedoet en waar
het verhaal zich afspeelt, zijn af te leiden uit de tekening. Wat er gebeurt, mogen ze zelf fantaseren.
Wanneer de verschillende groepjes de antwoorden op de vragen voorstellen, hou je goed in
de gaten of ze alle details meehebben. De wolf vormt immers één van de belangrijkste figuren
in dit verhaal, maar staat slechts klein en zonder bijbehorende woordkaart afgebeeld. Noteer
de namen van de verschillende personages naast het woord, maar ga er voorlopig niet verder op in.
27 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Nadat elk groepje kort heeft verteld waarover het verhaal zou kunnen gaan, verdeel je de kopieën
met een zestal korte inhouden van Zoeklichtboeken. Eén daarvan is de korte inhoud van Witte Wolf.
Elk groepje zoekt tussen de fragmenten de tekst die het best bij de eerder bekeken illustratie
aansluit. Klassikaal worden de oplossingen aan elkaar voorgesteld.
Vergelijk nu samen wat de groepjes eerder fantaseerden met de ‘echte’ korte inhoud van het verhaal.
Schenk ook aandacht aan de rol van de witte wolf die klein op de tekening staat. Had elke groep
de wolf opgemerkt ? Speelde hij in de fantasie van sommige groepjes een rol ?
Verdeel als afsluiter de verschillende eerder losgeknipte titels. De groepjes verbinden die
met de verschillende korte inhouden.
Sociale vaardigheden – 1 Relatiewijzen – 1.2 – 1.5
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
Nederlands – 2 Spreken – 2.3
Nederlands – 3 Lezen – 3.3 – 3.5
Nu de inhoud van Witte Wolf is verkend, maak je kinderen ook vertrouwd met de wijze waarop
dit boek en de andere boeken uit dezelfde Zoeklichtreeks zijn gemaakt. Je verkent klassikaal
de omslag van het boek en de gegevens op de binnenflap. Op pagina 47 vind je een duidelijke
toelichting bij hoe de boeken in de reeks zijn opgebouwd. Je kan de toelichting ook laten
beluisteren op cd. Onderaan pagina 47 staat ook te lezen dat dyslexie en intelligentie niets met
elkaar te maken hebben. Voor dyslectische kinderen is dat fijn om te weten. In een open klassfeer
kan je ruimte voorzien om het begrip dyslexie te bespreken. Weten dat Roald Dahl, één
van de grootste schrijvers voor kinderen uit de voorbije geschiedenis, kampte met dyslexie,
vormt voor wie daar zelf ook last van heeft een geruststelling. Vooral in een Jeugdboekenweek
waarin lezen centraal staat.
Wereldoriëntatie – 3 Mens – 3.4 – 3.5 – 3.7
Verwerkingsactiviteiten
– Voorlezen
Om het verhaal zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen, lees je het zelf voor. De tekst is
eenvoudig, en vraagt weinig verduidelijking en communicatie over en weer. Via oogcontact
bewaak je de betrokkenheid van de luisteraars. Maak gebruik van de illustraties om de kinderen
de kans te geven zich in te leven. Voorzie voldoende tijd zodat je zelf de spanning tot en met
hoofdstuk 10 kan opbouwen. Hoofdstuk 11 lezen de kinderen zelfstandig. Dat kan eventueel
thuis gebeuren als je voldoende kopieën maakt.
Kent iedereen de afloop van het verhaal ? Hou dan een klasgesprek met volgende
aandachtspunten :
––
Had je verwacht dat het verhaal zo zou aflopen ?
––
Vind je het geloofwaardig ?
––
Hoe zou je deze tekstsoort noemen, fictie of non-fictie ?
––
Wat vond je mooi aan dit verhaal ?
––
Wat vond je minder mooi aan dit verhaal ?
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1 – 5.2
Sociale vaardigheden – 2 Gespreksconventies
Nederlands – 2 Spreken – 2.9 – 2.10
8
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

– Legenden en volksverhalen
Als je stil staat bij de goede, maar ook ongeloofwaardige afloop van dit verhaal, kan je verwijzen
naar de definitie van een legende (Bron : Wikipedia)
“Een legende (afgeleid van het Latijn ‘legenda’, een gerundivum met de betekenis ‘wat gelezen
moet worden’) is oorspronkelijk een alternatieve levensbeschrijving van een heilige
met toegevoegde fictieve elementen, waarin aan de betreffende persoon allerlei wonderen
toegedicht worden (een hagiografie kan ook een louter biografische beschrijving van
een heiligenleven zijn).
In de kloosters werd bij de Metten en bij de maaltijden voorgelezen uit boeken met levensbeschrijvingen
van heiligen. Die teksten werden in het middeleeuwse Latijn aangeduid
met ‘legenda’. Van het woord ‘legere’ is via ‘lectus’ (‘gelezen’) en ‘lectio’ (‘lezing’) het Nederlandse
woord ‘les’ afgeleid. De betekenis van het woord ‘legende’ is later uitgebreid naar allerlei soorten
verhalen die als waar gebeurd doorverteld worden, hoewel ze niet historisch of wetenschappelijk
te bewijzen zijn (de ‘urban legends’), bijvoorbeeld het bestaan van het Monster van Loch Ness
en de Yeti. Een legende in deze zin heeft zeer veel weg van een sage, maar wordt hiervan
onderscheiden doordat er in de regel geen kern van waarheid inzit.”
Lees deze definitie voor jezelf en verwoord ze eenvoudig voor je doelgroep. Vraag de kinderen
welke elementen in het verhaal van Witte Wolf wijzen op een legende. Houd zelf in
je achterhoofd :
––
het verhaal wordt doorverteld ;
––
het verhaal zou echt kunnen gebeuren, maar bevat ongeloofwaardige elementen.
Vraag de kinderen welke elementen in het verhaal van Witte Wolf wijzen op een legende :
––
de wolf beschermde Sanders broertje, ook al werd er op haar gejaagd.
Je zou de wolf daarom kunnen vergelijken met een heilige.
––
op de plek waar de wolf met kerstmis begraven werd, groeit nu elk jaar wolfsmelk
Verwijs ook naar de ontstaanslegende van Rome waarin Romulus en Remus worden gezoogd
door de wolvin, de Lupa Capitolina. Vraag om thuis op zoek te gaan naar legenden waarin wolven
voorkomen. Zo wordt ook het thuisfront bij de Jeugdboekenweek betrokken.
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.4
In het verhaal staat dat de dorpsbewoners al meer dan honderd jaar het verhaal van een Witte Wolf
vertellen. De Witte Wolf gaat in de stad op zoek naar stoute kinderen. Ook al weten de kinderen
uit het verhaal dat het verteld wordt om hen zoet te houden en wellicht niet op waarheid berust,
toch boezemt het angst in. Vraag de kinderen uit je klas om bij volwassenen op zoek te gaan
naar gelijkaardige, ongeloofwaardige verhalen die doorheen de jaren werden verteld. Misschien
zijn er volwassenen die hun verhaal willen opschrijven of komen vertellen.
Het kan ook interessant zijn om de auteur van het boek aan het woord te horen en te vernemen
waardoor zij zich heeft laten inspireren bij het schrijven. Neem een kijkje op www.auteurslezingen.be :
je vindt er de nodige informatie om met behulp van een financiële tegemoetkoming van Stichting
Lezen een auteur uit te nodigen. Het is helaas te laat om nog deze Jeugdboekenweek van
die tegemoetkoming gebruik te maken, maar je kan op de site alvast een bezoek voor de toekomst
plannen.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.1
9
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

– Wolfsmelk
Nadat met Kerstmis de wolf onder de boom in de tuin begraven werd, bloeide er in de lente
een voor de bewoners onbekende plant. In het hart van de grote groene bloemen bevond zich
een klein geel bloemetje. Die plant noemde men ‘wolfsmelk’. Laat de kinderen op zoek gaan
naar hoe de plant er in werkelijkheid uitziet. Op internet zijn verschillende soorten wolfsmelk
te vinden. De beschrijving in het boek kan ze helpen om die soort te selecteren die in Witte Wolf
voorkomt. Verrassend is dat de kerstster die wij als decoratieve plant tijdens de kerstperiode
kennen ook tot de familie van de wolfsmelk behoort.
ICT – 6
Wereldoriëntatie – 7 Brongebruik
– Witte Wolf bis
Laat kinderen het verhaal herbeleven. Met een aantal vragen laat je hen opnieuw stilstaan
bij het verhaal en de personages :
––
Zag je wat er tijdens het verhaal gebeurde voor je ogen afspelen ?
––
Door wie werd het verhaal verteld ?
––
Welke figuren kwamen er in voor ?
––
Over welke figuur werd het meest gezegd, wat kwam je allemaal te weten ?
––
Over welke figuur werd er weinig gezegd ?
––
Mocht het verhaal verfilmd worden, welke rol zou jij dan willen spelen ?
Meer vragen die uitnodigen tot verdieping vind je in Vertel eens van Aidan Chambers
(zie: Bibliografie).
Nederlands – 6 Taalbeschouwing – 6.1 – 6.6
Nederlands – 2 Spreken – 2.9
– In de huid van …
In een rollenspel spelen de kinderen na hoe de verschillende personages het verhaal beleefden.
Bouw de oefening klassikaal op. De kinderen zitten per twee. Het ene kind leeft zich in in de rol
van het personage, het andere kind speelt een neutrale luisteraar. Laat hen geregeld wisselen.
De duo’s voeren de opdrachten gelijktijdig uit.
––
Je bent het zusje van Samira en je vertelt je vriendinnetje wat er tijdens de vakantie
is gebeurd.
––
Je bent één van de jagers en je vertelt over de jacht op de wolf.
––
Je bent Sanders moeder en je vertelt een buurvrouw over wat er gebeurde.
Je kan ook zelf de gevoelens van de personages aangeven. Moeder vertelt hoe bang ze is geweest
en Sander verwoordt hoe hij zich voelde toen de wolf werd dood geschoten. Je kan de kinderen
ook vragen om te overdrijven : de jager kan het verhaal bijvoorbeeld aandikken zodat hij er zelf
heldhaftiger uitkomt.
In een kort toonmoment stellen de duo’s die dat willen hun spel voor. Maak hiervan gebruik
om de verschillende stemmingen te bespreken.
Deze voorbeelden kunnen de basis vormen om de beleving van één van de personages dieper
uit te werken. Zo kan je bijvoorbeeld een reporter van de krant Sander laten interviewen.
Denk samen zo breed mogelijk na over de vragen die de reporter kan stellen. Het resultaat
van dat interview kunnen ze naspelen, maar ze kunnen net zo goed een krantenartikel schrijven.
Wie nog verder wil gaan kan een reportage laten maken waarin een reporter verslag uitbrengt
van het ongelooflijke verhaal en tussendoor de verschillende personages aan het woord laat
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

die elk hun versie van het verhaal geven. Wanneer de kinderen de reportage filmen kan je
het beeldmateriaal nadien samen bekijken en bespreken.
Muzische vorming – 3 Drama – 3.3 – 3.5
Muzische vorming –5 Media – 5.3
Muzische vorming – 6 Attitudes – 6.4
En verder
– Wolven
In het verhaal worden de kleine welpjes niet gedood, maar van hun moeder weg genomen.
Eerst verblijven ze een tijd in een asiel, later verhuizen ze naar de dierentuin. De moeder wordt
uiteindelijk wel gedood. Omdat ze door de overvloedige sneeuw maar moeilijk voedsel kan
vinden voor haar vier welpen, kan ze gevaarlijk reageren op mensen. Wat in Witte Wolf hierover
geschreven wordt, is misschien wel juist, maar ook eenzijdig.
Nodig de kinderen daarom uit om zoveel mogelijk informatie rond wolven te verzamelen. Op
nl.wikipedia.org/wiki/Wolf_(dier) wordt een helder beeld geschetst van wolven en hun levenswijze.
Daarin is ook terug te vinden hoe de wolf onterecht aan zijn reputatie is gekomen. Neem
de informatie samen door zodat de kinderen het verkeerde beeld van ‘de gevreesde wolf ’
binnen het juiste kader kunnen plaatsen.
Onlangs werden ook in ons land opnieuw wolven gesignaleerd. Volg samen wat daarover
in de actualiteit verschijnt.
Wereldoriëntatie – 1 Natuur – 1.6
– Meer Zoeklicht-boeken
Wie over een groot aantal boeken uit de Zoeklichtreeks beschikt, kan onder de vorm van hoekenwerk
of contractwerk gebruik maken van de luister-cd. Daarop worden de verschillende boeken
voorgesteld. Na een overzicht van de verschillende personages leest de auteur het eerste hoofdstuk
voor. In de luisterhoek leg je de kopie van de binnenvoorflap van de boeken die worden voorgelezen.
De luisteraar verbindt elk afbeelding met een voorgelezen fragment. Door hen geregeld
in contact te brengen met boeken die speciaal voor hen werden geschreven, wordt de nieuwsgierigheid
en motivatie van ‘moeilijke lezers’ gewekt.
Nederlands – 5 Strategieën – 5.1
Bibliografie
Boeken
Beestenbaby’s : het grote kijkboek / Béatrice Fontanel en Karel Verleyen (vert.), Biblion, 2004
Kijk, wat een dierenrijk ! / Stéphanie Ledu en Gemma van Leeuwen (vert.), Clavis, 2005
Menseneters : koninkl?ke t?gers en heilige haaien / Jet Bakels en Anne-Marie Boer, Leopold, 2005
Roofdieren / Anita Ganeri, Leonello Calvetti (ill.) en Wybrand Scheffer (vert.), Gottmer, 2011
Vertel eens, kinderen lezen en praten / Aidan Chambers en Joke Linders (vert.), Biblion, 2002
Wolven / Christian Harvard en Wim Sanders (vert.), Biblion, 2007
Wolven / Richard en Louise Spilsbury en Piet de Bakker (vert.), Ars Scribendi, 2009
Website
http://nl.wikipedia.org/wiki/Wolf_(dier)
3
jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

edUCAtief AAnbOd WWf
WWF geeft tijdens de Jeugdboekenweek niet alleen leuke dierenweetjes bij sommige boeken,
maar heeft ook een eigen educatief aanbod dat je helpt om met je klas de geheimen
van de ecologische voetafdruk, de klimaatverandering en de biodiversiteit te ontrafelen.
WWF vindt het immers belangrijk om mensen al op jonge leeftijd de nodige kennis en attitudes
bij te brengen zodat ze zelf kunnen kiezen voor een duurzame levensstijl. WWF biedt
een hele waaier aan educatieve tools voor het basis- en secundair onderwijs.
Al deze materialen zijn gratis te bestellen op www.wwf.be/school.
De wonderlijke avonturen van een kleine bij / 6 - 9 jaar / Thema : biodiversiteit
Beleef met je leerlingen de meeslepende avonturen van een klein
honingbijtje dat tijgers, zeeschildpadden en bonobo’s ontmoet tijdens
een zoektocht naar haar verdwenen zussen. Deze prachtige kamishibaï
(Japans verteltheater) maakt de bedreigingen voor onze biodiversiteit
begrijpbaar voor jonge kinderen.
Voetzoekers junior / 10 - 14 jaar / Thema : ecologische voetafdruk
Met deze dynamische kit ontdekken de leerlingen spelenderwijs
de geheimen van de ecologische voetafdruk en berekenen ze
de voetafdruk van de klas. Via actiekaarten worden haalbare acties
voorgesteld om de klasvoetafdruk te verkleinen.
In de weer voor het klimaat / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Een uitgebreide lesmap die leerkrachten en leerlingen wil
begeleiden om op school iets aan de klimaatverandering te doen.
Deze ringmap bevat 20 ‘lessen’ over klimaat en biodiversiteit.
Dvd ‘SOS klimaat’ / 10 - 14 jaar / Thema : klimaatverandering
Deze dvd met 5 thematische clips over de impact van de klimaatverandering,
4 interviews met klimaatgetuigen en 35 clips van dieren
die hun verhaal ‘vertellen’ vormt de ideale, visuele ondersteuning
tijdens lessen over het klimaat.
32 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen

Colofon
Jeugdboekenweek 2012
Dieren
Lestips
Redactie : Ingrid Antheunis, Hedwige Buys, Sofie Daniëls, Miek Driesen,
Katrien Goeman, Stijn De Paepe, Nathalie Serraris en Marit Trioen
Coördinatie en eindredactie : Stichting Lezen
Illustraties : Carll Cneut
Grafisch ontwerp : Kris Demey
ISBN 9789077178539
D/2011/9654/4
De lestips ‘Makkelijk lezen’ werden geschreven door Hedwige Buys en Ingrid Antheunis.
Hedwige Buys werkt als zorgcoördinator en boekenjuf in een lagere school, waar ze zoveel mogelijk
het lezen wil stimuleren. Daarnaast werkt ze mee aan cursussen voor ouders en leerkrachten. Op die manier
ziet ze wat er leeft in scholen die buiten haar dagelijkse werkdomein vallen en kan ze de theorie meteen
aan de praktijk koppelen. Verder bespreekt ze kinderboeken in Klapper-Pluizer.
Ingrid Antheunis werkt op de Pedagogische Begeleidingsdienst van de stad Gent voor WOCK, Werken
aan Onderwijs, Cultuur en Kunst. Die cel slaat een brug tussen het onderwijs en de culturele wereld.
In die functie is ze vooral bezig met muzische en buurtgerichte projecten, kinderliteratuur en filosoferen
met kinderen. Dat gebeurt voornamelijk via nascholingen en via begeleiding op klas- of schoolniveau.
Jeugdboekenweek 2012 loopt van 10 tot 25 maart. De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen wordt gesubsidieerd door de Vlaamse overheid om te werken aan een betere leescultuur
in Vlaanderen en staat onder de Hoge Bescherming van H.K.H. Prinses Mathilde.
www.stichtinglezen.be
www.jeugdboekenweek.be
V.u. : Majo de Saedeleer, Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen
Quadri
Zwart
33 jeugdboekenweek 2012 – lestips makkelijk lezen