Werkboek 'jij en ik' - Jeugdboekenweek

Werkboek ‘jij en ik’

Inhoud
Inleiding – 4
Inspiratieteksten – 5
Wie jij is en wie ik is, is nooit restloos kenbaar Katrien Vloeberghs – 7
Vrij en gelijk Wim Taelman – 9
Een geel hoofd met paarse bollen Dominique Dumortier – 13
Een mobiel huis Dirk Celis – 17
In en op mijn buik Adinda Taelman – 20
Lestips – 25
Het Ongelooflijke Liefdesverhaal van Heer Morf Lestips voor kleuters – 27
Dicht tegen me aan Lestips voor het eerste leerjaar / groep 3 – 36
Zonder ik was er geen jij Lestips voor het 2de en 3de leerjaar / groep 4 en 5 – 57
Het einde van het verhaal kennen we nog niet Lestips makkelijk lezen (9-12 jaar) – 83
Ik ben bang dat jij niet zult zien wat ik denk te zien
Lestips voor het vierde en vijfde leerjaar / groep 6 en 7 – 102
Er is veel te verzinnen voor een mens Lestips voor het zesde leerjaar / groep 8 – 128
Een schaduw van onszelf
Lestips voor het eerste en tweede middelbaar / brugklas (eerste) en tweede klas – 160
Colofon – 182

Toen richtte hij het woord tot mij,
nog voor hij zich om de bezoeker
bekommerde, en legde mij uit dat het
op de letters aankwam, vele kleine
lettertjes, waar hij met zijn vinger op
klopte. Weldra zou ik ze zelf leren,
zei hij, en wekte in mij een onstilbaar
verlangen naar letters.
Elias Canetti
Uit: De behouden tong
– 3 –

Lieve lezer
Wat willen wij meer dan een onstilbaar verlangen wekken naar letters?
Hoe dromen wij van kinderen die ’s avonds voor het slapengaan stiekem een boek lezen, diep
onder de dekens?
Zijn wij in staat onze eigen passie voor de vele kleine lettertjes door te geven aan de lezers van
vandaag en morgen?
Wij geloven van wel en maken er samen met u graag werk van.
Dit is wat u vindt in dit werkboek:
Achtenveertig verwijzingen naar mooie fragmenten uit de hedendaagse jeugdliteratuur.
Nog es vierentwintig gedichten om bij weg te dromen.
Vijf inspiratie-artikels over het thema.
En bovenop dit alles meer dan honderd ideeën en suggesties om rond deze en andere boeken te
werken in de klas.
Veel meer hoeven we daar niet bij te vertellen. Tenzij dit:
Dat dit werk verricht werd door eenentwintig bezielde lezers.
Dat u de boeken in bib en/of boekhandel kan vinden.
Dat u uw kinderen bevordert in het lezen door voor te lezen uit het échte boek.
Dat u hopelijk uw weg vindt over de leeftijdscategorieën heen.
En dat dit werkboek nog járen mee kan.
Maar dat wist u al.
Heel graag ontmoeten wij u in de lente ergens te velde tussen letters en boeken.
Met een – voor even – gestild verlangen…
Silvie Moors
– 4 –

Inspiratieteksten

Wie jij is en wie ik is nooit restloos kenbaar
Jij en ik in jeugdliteratuur
Katrien Vloeberghs
‘Trouwens, zelfs terwijl we hierover spreken verandert
de wereld om ons heen ook geleidelijk. Hoewel de
blauwe waas van de zomer nog over het land ligt,
hoewel het nog steeds heet is en de hemel boven onze
hoofden blakert, kun je toch al, tegen de schemering,
een nieuwe koelheid voelen – ‘s nachts steekt er een
bries op met de geur van wolken. En zoals de bladeren
beginnen te kleuren en te krullen, wordt ook de zee iets
blauwer, de aarde een beetje bruiner, zelfs de verre
heuvels lijken in deze tijd een stukje verder weg.
Alles.
Wat mij betreft, op de leeftijd van elf jaar en om en
nabij twee maanden, veranderde ik in de loop van één
enkele dag vier- of vijfmaal totaal. Waar moet ik dan
met mijn verhaal beginnen?’
Een kind begint zijn verhaal en Amos Oz begint zijn
novelle Soumchi, waarin hij een al dan niet gefictionaliseerde
herinnering aan een avontuur in zijn kindertijd
vertelt, met dit bewust uitvergroot ‘statement’ over de
flexibele identiteit van een jongen van elf jaar en om en
nabij twee maanden: ‘[ik] veranderde in de loop van één
enkele dag vier- of vijfmaal totaal.’ Waar moet ik dan
met mijn verhaal beginnen, waar zal ik beginnen, en
waar begint ‘ik’? In tegenstelling tot bepaalde gesprekssituaties
in de dagdagelijkse realiteit, heeft ‘ik’ in de literatuur
geen ondubbelzinnige referent, geen vast begin en
einde, geen onverschuifbare begrenzing. In dit verhaal
begint en bevindt zich ‘ik’ mogelijkerwijze op (tenminste)
vijf verschillende plaatsen. ‘Ik’ is het kind (de protagonist)
Soumchi, die de belevenissen meemaakt en de
volwassen geworden Soumchi die ze vertelt. ‘Ik’ kan ook
de auteur zijn, die een in min of meerdere mate autobiografische
anekdote in min of meerdere mate vanuit een
kinderlijk perspectief neerschrijft. ‘Ik’ kan, voor de duur
van het verhaal en indien de auteur dit toelaat, de lezer
worden. De lezer die in principe volwassen is, want
Soumchi is geen kinderboek; de lezer die uitgenodigd
wordt om herinneringssporen aan de eigen kindertijd te
activeren, want Soumchi is een kind.
Soumchi is een kind en het is daarom geen toeval dat er
van hem wordt geschreven – dat hij van zichzelf vertelt?
– dat zijn identiteit niet vastligt, doch integendeel grillig,
veranderlijk is en moeilijk in tijd en plaats te lokaliseren.
‘Waar moet ik dan beginnen’, waar begin je je verhaal
als kind? Vanouds en vandaag wordt kinderliteratuur
een oriënterende functie toegeschreven: ‘Verhalen
brengen de wereld in kaart en zijn bewoners, inclusief
iemands eigen positie binnen dat raamwerk.’ (eigen vertaling,
Marcia Kinder, in: Nodelman 1996, 137).
Zodoende kan elk opgroeiend individu zich aan de hand
van dat verhaal en het erin gerepresenteerde mens- en
wereldbeeld oriënteren, zich inrichten in en zich identificeren
met de door het verhaal aan hem toegewezen positie.
‘De verhalen die we aan onze kinderen aanbieden,
kunnen hen helpen hun identiteit vorm te geven en een
thuis in de wereld te vinden.’ (eigen vertaling, Watkins,
in Hunt 1992, 194).
Pedagogisch gemotiveerde inspanningen van de auteur
zijn er inderdaad vaak op gericht bij te dragen tot de
ontwikkeling van de subjectiviteit van de lezer, haar/zijn
plaats op de kaart te bepalen en een thuis in de wereld
te helpen vinden. Deze zelf-wording van de lezer wordt
vaak – tenminste voor de tijd van de lectuur – gerealiseerd
door een maximale versmelting met de verschijningsvorm,
levenssituatie, denkwijze, wensen en impulsen
van de protagonist. Naar deze vereenzelviging wordt
met grote frequentie in de literatuurkritiek verwezen
met het bekende concept van de (alom geprezen)
herkenbaarheid. Is het niet merkwaardig hoe de zelfwording
en subjectvorming van een jonge lezer bereikt
dient te worden door een onkritische en ongereflecteerde
– 7 –

versmelting met een ander, fictief subject? Bestaat er
voor de lezer nog de kans om een literaire ontmoeting te
realiseren, om in dialoog te treden met een personage of
met de auteur of de verteller, om ‘ik’ op verschillende
plaatsen te laten beginnen? Dit streven naar restloze
herkenbaarheid kan eveneens een minder onschuldige
intentie verbergen. John Stephens schreef een uitstekende
analyse over de verschillende mogelijkheden
waarop kinderliteratuur kan fungeren als een ideologisch
instrument. Eén van de strategieën die auteurs
volgens hem al dan niet bewust aanwenden, heeft precies
betrekking op deze herkenbaarheid, op deze restloze
identificatie van de lezer met het (hoofd)personage.
‘Onbeperkte identificatie met personages schrijft een
coherente realiteitswaarde en objectiviteit toe aan de
wereld die door de tekst wordt geconstrueerd, en construeert
zelf op deze wijze een valse subjectiviteit en
identiteit die de subjectiviteit van de protagonist alleen
maar imiteert.’ (eigen vertaling, Ideology in Children’s
Literature, p.81.) In Stephens visie bevestigt de auteur in
dat geval dus de status quo en streeft hij een identificatie
van zijn lezer met een subject-protagonist na die
zich op een sociaal wenselijke en aangepaste manier
gedraagt en integreert in de fictieve maatschappij.
bijzondere kracht van literatuur over het hoofd om zélf
uit te nodigen tot kritische lectuur, om de expliciete
boodschap onverwacht maar beklijvend onderuit te
halen. De driehoeksverhouding tussen auteur (verteller),
protagonist en lezer is nooit restloos voorspelbaar; wie
jij is en wie ik is nooit restloos kenbaar. Geïnspireerd
door de culturele antropologie van Richard Shweder
noemt kinderliteratuurwetenschapper Lissa Paul de
vervreemding van het vertrouwde en dichtbije en de
toenadering tot het andere en verre als een belangrijke
werking van literatuur: ‘vertrouwd te maken wat op het
eerste gezicht vreemd leek, de andere leek; en te
vervreemden van wat we dachten te kennen, onszelf’
(eigen vertaling, Paul in Hunt 1990, p.157). Dacht je te
weten waar je begon, waar je verhaal begon? Soumchi
herinnert ons eraan, dat het evengoed anders had
kunnen zijn, dat het verhaal, of ‘ik’, of ‘jij’ evengoed
een ander begin had kunnen hebben. Zijn echo klinkt
door in dat andere meesterlijke verhaal, van die andere
elfjarige, die zijn verhaal begint met – iets, en zo het
relaas van de feiten als slechts één van de mogelijkheden
relativeert. ‘Ik zal maar met iets beginnen’
(Peter Van Gestel, Winterijs).
Zowel voor literatuurmediatoren als voor lezers is het
ongetwijfeld belangrijk inzicht te krijgen in deze evenzeer
verborgen als onvermijdelijk beïnvloedende mechanismen
van kinderliteratuur. Het is nuttig om erbij stil
te staan dat de eigenschappen, handelingen, begin- en
eindplaats van de ‘ik’-persoon niet zonder meer vrijblijvend
zijn. Dat we misschien twee keer moeten
nadenken wát de in een recensie vermelde
‘herkenbaarheid’ concreet betekent en misschien kan
impliceren. Dat de lezer soms erg inhalig wordt overtuigd
door de protagonist – ‘jij bent nu, voor de duur van
mijn verhaal en jouw lectuur ‘mij’ geworden, ‘ik’
geworden.’ Maar is hiermee het laatste woord gezegd?
Stephens schrijft de intentie van de auteur en de
retorische en emotionele mechanismen van identificatie
wel erg veel daadkracht toe, zonder rekening te houden
met de kritische weerbaarheid van de lezer enerzijds en
met een bepaald potentieel van literatuur anderzijds. In
zijn strijdvaardigheid ziet Stephens misschien te veel de
Katrien Vloeberghs is aspirant FWO en doceert
jeugdliteratuur aan de Universitiet Antwerpen.
– 8 –

Vrij en gelijk
Jij en ik, dezelfde rechten?
Wim Taelman
Je heet Timur, of Jean, of Vanessa, of... je woont in
Argentinië, of Oekraïne, of Burundi, of... Om welke
reden dan ook kwam je in de gevangenis terecht. Je
werd ervan verdacht een diefstal of een moord gepleegd
te hebben, of je was politiek actief in de oppositiebeweging
in je land, of je behoorde tot een fanatieke
moslimgroepering, of je was travestiet, of ze pakten je
gewoon op omwille van je huidskleur of etnische
afkomst. Eens in de gevangenis werd je slecht behandeld,
of regelrecht gefolterd. Waarom? Misschien omdat men
je kost wat kost wilde doen bekennen, om hoog te
scoren in de statistieken van de misdaadbestrijding.
Misschien omdat de machthebbers er alles aan doen om
je politieke of religieuze beweging de pas af te snijden,
en gevangenis en foltering als afschrikkingmiddel
toepassen. Misschien omdat ze je in je land omwille van
je etnische afkomst of je eigenheid per definitie als
verdacht beschouwen, of als minder-dan-mens. Misschien
omdat men meent dat het je welverdiende straf is.
Eeuwen geleden al kwam men tot het bewustzijn dat
foltering niet toelaatbaar is, onder geen beding. En toch,
ik snap het niet, ook in het begin van deze eenentwintigste
eeuw lijkt het in veel te veel landen een gangbare
praktijk te zijn. Soms zijn de methodes aangepast, met
vernuftig gebruik van elektrische stroomstoten in pulsen
van milliseconden, dat wel. Soms ook niet, zoals die
publieke geselingen en stenigingen. Maar hoe dan ook:
mensonterend, ontoelaatbaar, barbaars, beschamend.
‘Wir haben es nicht gewusst?’
Iqbal, net als je betreurde naamgenoot woon je in Pakistan
en maak je daar deel uit van het jongerenverzet tegen de
zwaarste vormen van kinderarbeid. Je naamgenoot, die
toen hij vier jaar was door zijn vader verkocht werd aan
een tapijtwever, waar hij 12 uur per dag, vastgeketend aan
het weefgetouw, moest werken zonder ooit genoeg te
kunnen verdienen om zich vrij te kopen.
Die op 10-jarige leeftijd wist te ontsnappen en dan aan
zijn strijd tegen kinderarbeid begon.
Die op 12-jarige leeftijd vermoord werd.
Die Iqbal heeft jou geïnspireerd, Iqbal.
Deze kleine jongen is een symbool geworden, het is een
eer om ook zo’n voornaam te hebben. De strijd tegen
kinderarbeid is echter nog niet helemaal gestreden in je
land, al is er ondertussen wel beterschap.
Strijden tegen kinderarbeid, dat is voor jou wel anders
dan voor ons, hier in België. Het is bij jullie niet zo
vanzelfsprekend om achter een computer te gaan zitten
en teksten uit te tikken om er dan mooie folders van te
maken en ze te versturen. Het is niet zo vanzelfsprekend
om in efficiënte vergaderlokalen afspraken te maken,
binnen je eigen organisatie en met andere organisaties,
om dan vervolgens die taken uit te voeren. En wie zoals
jij, Iqbal, actie voert, heeft heel wat meer moed nodig.
Tegenkanting, schrik voor heimelijke repressie, gebrek
aan middelen,... komen bovenop de dagelijkse strijd
voor een eigen leefbaar bestaan. Ik heb bewondering
voor jullie, de Iqbals over de hele wereld die dag in dag
uit strijden tegen het onrecht dat henzelf en anderen
wordt aangedaan, zo goed als zonder middelen, maar
met een sterke overtuiging en een enorm doorzettingsvermogen.
Je heet Gerson en woont in Senegal, of Burkina Faso, of
Zambia, of...
Met je vrouw en je vijf kinderen woon je ver van de
stad. Op de lapjes grond die je bezit probeer je voedsel
te kweken om in je levensonderhoud en dat van je familie
te voorzien: kalebassen en graan voor eigen gebruik
en voor verkoop op de plaatselijke markt, soja en
arachidenoten voor de uitvoer. Je grond is niet erg
vruchtbaar en droog. Elk jaar opnieuw is het hopen dat
het voldoende regent en dat het spaarzaam opgevangen
water door de zelf gegraven en onderhouden irrigatie-
– 9 –

kanaaltjes vloeit. En dat er niet weer een plaag komt
van sprinkhanen of ander ongedierte, die je oogst in een
mum van tijd halveert. Af en toe heb je last van malaria,
en dan valt het werken je moeilijk. Toch hoop je op een
betere toekomst voor je kinderen. Je wilt ze naar school
laten gaan. Misschien kunnen ze verder studeren en een
job vinden in de stad. Ingenieur worden, of verpleegster.
Of handelaar zoals Christian, die bij jou de arachidenoten
komt opkopen en dan verder verkoopt.
Ik vind het beschamend, Gerson, dat simpelweg overleven
je zoveel moeite moet kosten. Dat je zelfs mits
ernstige inspanning er toch moeilijk in zal slagen om je
kinderen meer welvaart te geven dan jezelf. Een badkamer,
jaarlijkse vakantiereizen, een auto die minder
dan 10 jaar oud is, een lekker Frans wijntje op vrijdagavond,
het zijn zovele dingen die voor jou zo onbereikbaar
zijn. Je kent ze, van op de TV, je ziet hoe vanzelfsprekend
dit en nog zoveel meer voor vele Europeanen
en Amerikanen allemaal is. Soms droom je ervan je land
te verlaten om elders van de kruimels van de welvaart te
kunnen leven.
Je verdient het niet, Gerson, het uitzicht op een menswaardig
leven te moeten missen. Je verdient het niet om
afhankelijk te moeten zijn van het medelijden van
Westerse regeringen en organisaties die jouw land of
jouw streek onder de een of andere vorm wat hulp
komen bieden. Meestal goedbedoelde hulp, dat wel,
maar het blijft een aalmoes en dat is niet rechtvaardig
want je hebt geen schuld aan deze situatie. ‘Alle mensen
worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten
geboren’(*). Mocht dat maar waar zijn...
Je heet Marcel. Je bent pas afgestudeerd als informaticus.
Je bent blank en komt uit een van de vele eerder
welgestelde gezinnen uit de middenklasse. Een vader die
zich opwerkte in de overheidsadministratie. Een moeder
die als onthaalmoeder wat bijverdient. Je hebt behoorlijk
wat vrienden waarmee je tijdens het weekend uitgaat.
En het ziet er naar uit dat je heel binnenkort een
nieuw liefje hebt, Marcel: als ik de oogjes van Kristel zie
schitteren als zij even bij jou in de buurt is, dan kan dat
niet missen, want ook jij bent niet ongevoelig voor haar
speelse frisheid, dat merk ik. Je maakt het niet slecht,
Marcel. Maar natuurlijk, het kan altijd wel beter.
Wat ik echter niet goed begrijp van jou is dat je soms
ineens zo bikkelhard kan worden, en onrechtvaardig,
tenminste als het om buitenlanders gaat, om Marokkanen,
Turken, Ghanezen,...
Als het onderwerp ook maar ter sprake komt, dan ben
je er als de kippen bij. Dat zij hier toch niets verloren
hebben, dat zij hier niet van onze welvaart moeten
komen profiteren, dat wij straks nog vreemdelingen
worden in ons eigen land,... Het is een greep uit de
zovele oneliners die je dan met een stalen stem debiteert.
Waar haal je dat toch vandaan, Marcel, al deze bitterheid
tegenover die mensen? Hebben ze je ooit echt iets
misdaan? Natuurlijk zijn het niet allemaal heiligen,
maar dat zijn autochtone Belgen toch ook niet? Wie
heeft je zo op je ziel getrapt dat je op jouw beurt zo
hard kan zijn? Heb je het nog steeds niet verteerd dat je
in de middelbare school zoveel problemen had met
Frans, wat je tal van rode rapportcijfers opleverde en
tweemaal een jaartje overdoen? Of zijn het de pesterijen
waarvan je in de lagere school het slachtoffer was,
omdat je nu eenmaal geen voetballer was, noch dweepte
met de K3 van die tijd? Ik weet het, je bent niet alleen
met dit soort praat, in sommige kringen wordt dit niet
eens meer als barbaars en immoreel gezien, maar krijgt
het een aureool van terechte verontwaardiging, van de
underdog die zich niet meer laat doen.
Ik weet het wel, Marcel, samenleven is niet altijd
gemakkelijk. Niet tussen arbeiders en intellectuelen, niet
tussen mannen en vrouwen, niet tussen jongeren en
ouderen, niet tussen jonge Studio Brusselaars en Radio
Donna’s, ...
Ik wou echter dat je inzag dat je harde houding geen
deel van de oplossing is, maar deel van het probleem. Je
harde houding, zonder enig onderscheid, werkt mee aan
het ontstaan van groepen mensen die op hun beurt bitter
en hard worden, omdat ze gestigmatiseerd worden
waar ze ook komen. Is het niet al erg genoeg dat deze
buitenlanders moeilijk werk vinden, dat hen al te dikwijls
de deur gewezen wordt? Moeten we niet er eerder
op aan sturen die noodlottige vicieuze cirkels te doorbreken?
Laat ons daar maar eens werk van maken...
Kathy is geboren, zo luidde het geboortekaartje dat ik
vorige week in mijn post vond. Kathy, dochter van
– 10 –

Laurence en Seppe. Jij kleine Kathy, in het begin van
deze eenentwintigste eeuw ter wereld gebracht. De
planeet waarop je geboren bent is niet nieuw meer. Je
zal moeten leven met de erfenis die de vorige generaties
mensen er hebben achtergelaten. Op zich is dat misschien
niet zo erg, Kathy, dat de mens de planeet Aarde vormgegeven
heeft: velden voor landbouw en veeteelt, meren
voor elektriciteitsvoorziening, wegen, spoorwegen en
vliegvelden voor het verkeer, steden van steen en
beton,... En toch, Kathy: sommige bodems zijn hopeloos
vervuild, duizenden stoffen die voordien gewoon
niet bestonden zijn in de natuur verspreid, andere stoffen
die nuttig zijn raken stilaan uitgeput. Misschien zijn het
klimaat en de atmosfeer zodanig aangetast dat er echte
problemen van komen. Heel wat planten- en diersoorten
zijn al definitief verdwenen of ernstig in hun
voortbestaan bedreigd. En ook de georganiseerde
mensenwereld is niet zonder problemen: er zijn grote –
latente of openlijke – spanningen tussen diverse bevolkingsgroepen,
er is weinig eensgezindheid tussen de
politieke leiders, en ook ons land heeft heel wat meer
schulden opgebouwd dan echt aanvaardbaar is.
Toch, Kathy, is het niet al kommer en kwel dat je erft
van de vorige generaties. Je kan wonen in goed in te
richten huizen, met alles erop en eraan. Als je ziek
wordt kan je misschien geholpen worden met
geneesmiddelen. Je komt terecht in een samenleving
waarin heel wat afspraken zijn gemaakt om de zaak
leefbaar te maken en te houden. Alleen, te weinig
mensen bekommeren zich daar echt om. Je erft een
samenleving met heel wat kennen en kunnen, een heel
instrumentarium dat moet helpen om problemen die
zich voordoen op te lossen. De vraag is echter: weegt dit
positieve wel op tegen al het negatieve. Ik weet het niet
echt, het is niet goed meetbaar. Eén ding weet ik: ook
voor jouw generatie, Kathy, zal leefbaarheid een opdracht
blijven. Een opdracht om het met de vijf, binnenkort zes
miljard mensen voor ieder leefbaar te maken en te
houden, en daarbij nog zelfs te denken aan wie na jullie
komen. Een waardig leven voor eenieder, het blijft een
strijd die nooit definitief gewonnen zal zijn.
Je heet Ismael, Isma voor de vrienden. Sinds augustus
2000 verblijf je in België, want het werd je te heet onder
de voeten in het Arabische land waar je woonde. Als
jong academicus was je politiek actief in je land. Je
hield immers niet van de allesoverheersende religieuze
ideologie, en nog minder van haar repressieve acties en
censuur. Je revolteerde, Isma, samen met je vrienden.
Tot ze je aanpakten en je in de gevangenis kwam.
Tot ze je duidelijk maakten dat je eigen leven in gevaar
kwam als...
Je hoopt vurig, Samuel, dat ons land je een veilig
onderkomen biedt, en dat jij je jonge leven hier verder
kan uitbouwen. Je hoopt dat onze samenleving haar
belofte van mededogen waar zal maken. Tot hiertoe
echter was wachten de boodschap. Wachten in de lange
rij aan de Dienst Vreemdelingenzaken. Tevergeefs,
volgende dag opnieuw. Een misverstand, volgende week
opnieuw. Beroep aantekenen tegen de negatieve beslissing
van de Dienst Vreemdelingenzaken, waar je je verhaal
maar gedeeltelijk durfde vertellen, uit schrik voor de
lange armen en tentakels van de geheime dienst van je
land: is die tolk wel te vertrouwen, gaan de ambtenaren
hier de gegevens van mijn dossier niet doorspelen naar
de overheid van mijn land,...? En dan weer wachten...
Hoelang nog? Dat weet je niet, daar kan men je niets
over zeggen. Een week? Een maand? Een jaar? Nog
meerdere jaren in deze tergende onzekerheid die je in
een diepe lethargie van nietsdoen onderdompelt? En zal
men je dan willen geloven? Zal men jouw verhaal niet
afdoen als een mooi ingestudeerd nummertje dat
opgevoerd wordt? Zal men dan beslissen dat je
bescherming verdient?
Je zou willen verder studeren hier, maar je weet niet of
dat zin heeft. Ondertussen wil je onze taal leren, want
om verder te studeren heb je dat nodig. Maar – en ik
begrijp dat – af en toe slaat de twijfel om je heen. Dat
eindeloos wachten, dat vreet aan je, de onzekerheid blijft
maar duren. En je wil graag werken om in je bestaan te
voorzien, maar dat mag niet, je bent verplicht
aangewezen op het OCMW en dat vind je vernederend.
Soms, terwijl ik met je praat, ben ik beschaamd, Isma,
dat onze zogenaamd beschaafde samenleving er niet
beter in slaagt om een zorgvuldig en snel antwoord te
geven op jouw naar mijn gevoel erg legitieme vraag. Ik
zou hopen dat het jouw geloof in de waarde van
menselijkheid en solidariteit niet al te zeer aantast.
– 11 –

Je heet George, of Tony, of Guy, of Bill. Je bent de
president van een machtig land, of eerste minister van
een klein of middelgroot land, of misschien zelfs de
grote baas van een multinationaal concern. Kortom, je
hebt invloed en wellicht ook macht. En die kan je in alle
mogelijke richtingen aanwenden. Je zou ze kunnen
gebruiken om in je beleid mee de belangen te behartigen
van wie in je eigen of in een ander land nauwelijks
gehoord wordt, maar gewoon mens is. Je zou ze kunnen
gebruiken om een cultuur van menselijkheid, van
begrip, solidariteit en gemeenschapszin in alle domeinen
van de samenleving te promoten ten koste van de
heersende cultuur van arrogantie, macht en onverschilligheid.
Wat zou het een verademing zijn een president
te horen pleiten voor een samenleving die bewust zorg
draagt voor de zwakkeren en voor de volgende generaties
en daar meteen een aantal concrete maatregelen
aan verbindt. Niet dat het ontbreekt aan mooie pleidooien,
dat niet. Je zal dat zelf wel beseffen: op
geregelde tijdstippen haal ook jij ze boven, in openingstoespraken
op conferenties, als credo op rituele
plechtigheden. Misschien krijg je zelfs de indruk dat je
zo aan de verheven doelen je steentje bijdraagt, meer
nog, dat het je eigen allerhoogste doelen zijn. Maar als
je eerlijk bent, dan besef je dat je de mooie principes
maar bovenhaalt als ze in het tableau van het ogenblik
passen, als ze geschikt zijn om even te dienen in het
kader van een ander doel, dat meestal echt niet zo verheven
is. Als je eerlijk bent, dan besef je misschien dat
de mooie principes maar al te dikwijls slechts even
ontleend zijn aan mooie biotopen waarin je zelf niet
thuishoort.
‘Mensenrechten’ noemen we het, beste lezer, dit geheel
van afspraken dat men ruim 50 jaar geleden maakte om
de wereld wat menselijker te maken. ‘Universele
Verklaring van de Rechten van de Mens’, dat is de titel
voor de tekst ervan. Met afspraken over alle grenzen,
politieke systemen, religieuze overtuigingen en economische
verschillen heen. Afspraken over minima die
door alle landen ter wereld moeten geëerbiedigd
worden. Spelregels die de mogelijkheid moeten bieden
om van een grote verscheidenheid een rijkdom te
maken: een brede waaier van godsdiensten en
levensovertuigingen, een regenboog van stijlen en
culturen, een verscheidenheid van politieke systemen en
organisatievormen,...
Ik weet het, in eerste instantie zijn mensenrechten voor
staatshoofden en andere politieke verantwoordelijken
bedoeld, om de macht van de staat over de burger te
regelen. Maar van bij het begin reeds reikte de bedoeling
verder: de Universele Verklaring stelt dat alle landen
gezamenlijk zouden moeten komen tot een internationale
orde die in de hand moet werken dat eenieder
van zijn/haar mensenrechten kan genieten. Maar ook:
de Universele Verklaring doet ten overstaan van ieder
van ons en van alle mogelijke instanties in de samenleving
een oproep om actief werk te maken van het
realiseren van deze doelstellingen. En dat is maar goed
ook, want de ervaring met de nu meer dan 50 jaar internationaal
erkende mensenrechten leert dat zonder de
constante druk van individuen en organisaties er niet
zoveel in huis komt van de naleving ervan. En dat het
niet enkel een kwestie is van wetten en van toezicht
erop, niet enkel een kwestie van de naleving van de
waarden van de mensenrechten in de politieke sfeer. Het
is evenzeer zaak die waarden toe te passen in het leven
van alledag: in de relatie van individuen en groepen met
hun omgeving, en in de relatie van instellingen en
bedrijven met alle personen en groepen waarmee zij te
maken hebben. Mensenrechten als opdracht voor
eenieder dus. Eenieder, jij en ik.
N.B. De namen en situaties die in deze tekst voorkomen
zijn fictief of als symbool gebruikt. Ze staan echter
model voor mensen van vlees en bloed en voor concrete
situaties.
Wim Taelman is Coördinator VORMEN vzw (Vlaamse
Organisatie voor Mensenrechteneducatie;
www.vormen.org )
(*) Uittreksel uit artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten
van de Mens.
– 12 –

Een geel hoofd met grote paarse bollen
Jij en ik in één hoofd
Dominique Dumortier
Twee jaar geleden werd de diagnose autisme bij mij
gesteld. Dat was een zware klap en een hele opluchting
tegelijkertijd.
Ik heb altijd gevoeld dat ik anders ben en anders omga
met anderen, dat mijn relatie met anderen niet hetzelfde
is als de relatie die ‘normalen’ met elkaar hebben. Daar
verandert de diagnose niets aan. Ik zal altijd anders zijn.
Door mijn handicap.
Maar mijn handicap is niet zichtbaar. Autisme zit vanbinnen.
En als mensen iets vreemds in de omgang voelen,
dan weten ze niet wat het is en kunnen ze het geen
plaats geven.
Anderen zien mij als een doorsnee mens. Ze zien me
niet als ‘anders’. En dat is soms een groot probleem. Ik
zie er normaal uit dus moet ik ook voldoen aan alle
eisen. Mensen houden geen rekening met mijn beperkingen
omdat ze niet weten dat ik er heb. Dat maakt mijn
leven soms moeilijk.
Soms vertel ik dat ik ‘anders’ ben maar dan gelooft men
mij niet. Ik kan niet volledig functioneren zoals anderen.
Maar dat kan ik vaak niet duidelijk maken. Als ik in
een rolstoel zou zitten, zou het evident zijn dat ik hulp
krijg. Als ik met een blindenstok zou lopen of gebarentaal
gebruikte zou het ook geen probleem zijn. Nu wel.
Soms wenste ik dat mensen met autisme een geel hoofd
hadden met grote paarse bollen. De wereld is hard voor
mensen die anders zijn. En zeker voor mensen die
anders zijn maar bij wie het niet zichtbaar is. Het lijkt
alsof de wereld er niet klaar voor is.
Mensen die me oppervlakkig kennen, merken niets van
mijn problemen omdat ik voldoende camouflage- en compensatietechnieken
heb. Maar mensen die me beter kennen
komen veel verschillen tegen. Ik struikel over verkeerd
woordgebruik, ik neem te veel op de letter, ik pak mensen
op hun woorden, ik kan niet tegen veranderingen, alles
moet gepland zijn; kortom het contact is anders, minder
soepel. Ik begrijp ook humor vaak niet en ik kan geen
gesprek vijf minuten onderhouden als er geen duidelijk
gespreksonderwerp is. Ik heb problemen met mensen
welkom te heten bij een ontmoeting en dag te zeggen als
ik weer verder ga. Mensen die dit merken, zijn heel blij als
ik hen vertel dat ik autisme heb. Voor hen verklaart dat
veel. En ze krijgen het gevoel dat ze me beter begrijpen.
Ik ga dan ook een gevecht aan met de wereld, met de
ander. Een gevecht voor mezelf. Om het begrip te krijgen
dat ik nodig heb en waar ik recht op heb. Ik wil geen
‘gevecht’ maar jammer genoeg is het dat wel. Als ik
respect heb voor mezelf, heb ik geen keuze. Dan ga ik dat
gevecht, die strijd met de ander aan. Als ik het niet doe
laat ik over me heen walsen en dat wil ik niet. Ik ben ook
iemand! Ik heb dezelfde verlangens en gevoelens als alle
andere mensen. Ik heb dezelfde behoeften. Ik hunker ook
naar veiligheid, begrip en aanvaarding. Maar vaak krijg
ik het niet. Voor alles moet ik vechten. En daar word ik
moe van. Mijn gevecht heeft vele facetten. Ik geef uitleg
aan anderen over mijn autisme, wat het betekent, hoe het
voelt,… Ik vraag hulp aan anderen bij dingen die moeilijk
gaan maar daardoor denken ze vaak dat ik niets kan
of dat ik geen eigen mening heb en nemen ze dat van me
over. Maar ik probeer juist duidelijk te maken dat ik vele
dingen wel kan.
Mijn handicap op zich is heel moeilijk en vraagt veel
energie. En alsof dat nog niet genoeg is, moet ik nog
afrekenen met de reacties van anderen. Mijn handicap
zijn er eigenlijk twee: mijn werkelijke handicap en het
feit dat anderen er niet mee omkunnen.
Van nature uit ben ik iemand die niet snel opgeeft. Ik
vecht. Ik blijf uitleg geven en ik blijf aangeven wat ik
nodig heb in de mate dat ik dat kan. Ik zet echt heel wat
stappen naar anderen toe opdat deze twee werelden
dichter bij elkaar zouden komen.
– 13 –

Mijn psychiater heeft me onlangs met nadruk gezegd
dat ik die illusie moet opgeven. Dat anderen me toch
nooit helemaal zullen begrijpen en dat er steeds een
afstand zal blijven bestaan. En dat ik me alleen maar
frustreer door me zo fel in te spannen. Hij zei dat
anderen ook stappen moeten zetten in mijn richting.
Dat ik voldoende uitleg geef. Hij zegt dat het van beide
kanten moet komen en dat ik daar moet in berusten.
Dat lukt nu gedeeltelijk. Maar toch vind ik altijd dat ik
me nog meer kan inspannen, dat ik nog net dat beetje
meer uitleg had kunnen geven. Ik ben op dat vlak nog
steeds op zoek naar een evenwicht.
Ik heb gestreden voor een diagnose, omdat die veel
verklaart. Omdat ik wil zeggen dat ik echt anders ben
en omdat ik wil kunnen uitleggen wat mij anders
maakt. Ik dacht dat mensen me dan beter zouden begrijpen.
Maar ik bots nog steeds op veel onbegrip: mensen
die de problemen wegvegen, geen rekening met me
willen houden, zelfs niet even de tijd nemen om te
luisteren naar mijn probleem.
deel van die weg afleggen. Als de bereidheid er is, ben ik
al heel blij. Ik vraag niet dat ze er geraken maar wel dat
ze er willen geraken.
Door mijn autisme heb ik het gevoel niet tot de meerderheid
te behoren en dat is pijnlijk.
De mensen dringen niet tot mij door. Er is altijd die
afstand, die muur waar ze niet voorbij komen. En ik zit
vast achter die muur. Ik zit gevangen in mijn eigen
hoofd. Opnieuw leiden inspanningen tot niets. De
mensen keren zich tegen mij. Ik wil mijn hoofd weg. Ik
wil uitbreken. Ik wil het kwijt. Ik wil verlost worden,
bevrijd worden. Ik wil vrij zijn. Ik begrijp de wereld
niet. Ik zie geen structuren. Ik krijg geen overzicht. Alles
is chaos. En mezelf begrijp ik ook maar voor een deel.
Ik wou dat ik iemand had die met me mee kon reizen
zodat ik de tocht niet alleen hoefde af te leggen. Ik ben
bang alleen. Alles maakt me bang. En ik moet alles
alleen doen want niemand raakt tot bij mij. Echt tot bij
mij. De muur blijft. Voor altijd.
Maar er zijn ook mensen die wel trachten mijn wereld te
begrijpen en zich in te leven in autisme. Mensen die
willen begrijpen wat de impact daarvan is op mij als
persoon, op mijn leven. Mensen die inspanningen
leveren om naar me toe te komen, die verder trachten te
kijken dan de buitenkant. Mensen die niet opgeven als
ze tegen mijn anders zijn opbotsen maar die op zoek
gaan naar mijn werkelijke manier van zijn. Mensen die
me vragen hoe mijn wereld eruit ziet. Die me vragen
wat ik nodig heb om me beter te voelen. Wat ik nodig
heb om me veilig of veiliger te voelen in deze moeilijke,
harde en onbegrijpbare wereld. Mensen die echt willen
weten wat ze kunnen doen om me beter te laten
functioneren. Mensen die onbevooroordeeld luisteren
naar hoe het is, die samen oplossingen zoeken en mijn
moeilijkheden aanvaarden en ze niet wegvegen. Mensen
die echt open staan, die echt willen leren en die daarbij
ook zichzelf en hun eigen eerlijkheid in vraag durven te
stellen. Wat doet het deugd om zulke mensen tegen te
komen. Wat doet het deugd het gevoel te hebben dat ik
niet alleen naar die andere wereld moet toestappen
maar dat er ook enkelen trachten naar mij toe te komen.
Ze moeten niet tot bij mij geraken. Ik wil echt een heel
Ik ben ergens anders maar ik kan niet zeggen waar. Er is
geen weg naar me toe. Ik zal nooit gevonden worden en
zelf kan ik ook niet weg. Ik voel me alsof ik niet van de
aarde ben maar van een andere planeet. Ik pas hier niet.
Ik ben hier niet thuis. Ik ben een tegengestelde magneet.
Ik zou maar willen dat mensen in mijn hoofd konden
kijken. Dat ze zouden zien hoe het er bij mij aan toe
gaat. Dan zou ik niet meer zo bizar lijken.
Voor mij is het oorlog. Altijd en overal. Ik ben voortdurend
in strijd, met de hele wereld. Het botst voortdurend
en het ergste is dat ik in de minderheid ben. Ik
verlies altijd.
Ik begrijp de wereld niet en de wereld begrijpt mij niet.
Ik ben kwaad op de wereld en de wereld is kwaad op
mij. Ik mag geen deel zijn van de wereld, maar toch
vecht ik ervoor, al weet ik dat ik nooit zal winnen. Ik
ben apart. Ik kan er niet bij. En hoe meer ik mij inspan,
hoe meer ik mezelf frustreer. Want het lukt niet en het
zal nooit lukken. Ik blijf gescheiden van die grote,
onbereikbare wereld. Ik blijf op mijn eigen planeet.
Soms vragen mensen mij of er ook positieve kanten zijn
aan autisme. Die zijn er zeker. Eerlijkheid is zo’n
– 14 –

voordeel. Ik ga heel eerlijk met mensen om. Het komt
niet in me op om iets anders te verwoorden omdat het
anders zou moeten overkomen. Voor mij heeft dat geen
enkel nut. Ik gebruik woorden waarvoor ze dienen: om
de waarheid te zeggen. Anderen gaan vaak niet tot de
kern van de zaak. Ze zeggen vaak juist niet wat ze
vinden. Ik begrijp niet waarom mensen alles zo omzeilen.
Ik begrijp niet waarom ze willen dat anderen denken dat
ze een andere mening hebben. Voor mij is dat een bewijs
van onechtheid. Dan klopt er iets niet. Voor mij zijn die
mensen heel onduidelijk omdat ik het niet begrijp.
Als ik ergens tegen ben of iets lelijk vind, dan zeg ik dat
gewoon. Het doet er toch niet toe of dat ingaat tegen de
mening van anderen. Waarom iemand naar de mond
praten? Een totaal andere mening is even goed als
dezelfde mening. Als mensen eerlijk zijn doet het er voor
mij niet toe wat ze zeggen, of het nu grof is of niet.
Ook in de omgang met anderen ben ik eerlijk. Als iemand
iets doet dat ik niet kan verdragen dan verwoord ik dat
ook. Als iemand me gekwetst heeft, grof is geweest of
geen respect heeft getoond, dan zeg ik dat. Ik vind het
heel fijn om om te gaan met mensen die hun hart op
hun tong hebben. Dat doe ik ook, toch zeker met
mensen die ik goed ken en vertrouw. Alleen als daarvoor
ruimte is, voel ik me goed. Waar dat niet getolereerd
wordt, voel ik me onvoldoende veilig om mezelf te zijn.
Dan klap ik dicht omdat de mensen mijn taal niet
spreken.
Ook bij ruzies is dat opvallend. Ruzies gaan vaak niet
over de kern maar om kleinere dingen die niet essentieel
zijn. Ik dring meteen door tot de kern van de zaak. Dat
kan heel vervelend zijn maar toch wordt het meestal
geapprecieerd.
Zelf krijg ik graag kritiek. Ik heb er absoluut geen
probleem mee. Integendeel, ik voel me veiliger bij
mensen die kritiek geven. Iedereen heeft wel eens moeite
met bepaalde dingen. ‘Normale’ mensen lezen dat bij
mekaar, in de blik van de ander, de gelaatsuitdrukking.
Dat kan ik niet. Ik versta alleen concrete taal. Nonverbale
signalen ontgaan mij volledig. Ik vat ze niet.
Daarom zijn mensen voor mij onduidelijk, vaag en vormen
ze een bedreiging. Mensen die onder woorden
kunnen brengen wat hen stoort, zijn voor mij heel
aangenaam in de omgang. Ik hoef het niet af te lezen
van hun gezicht. Ik heb dus liefst dat mensen het mij
zeggen als ik iets verkeerds of vervelends doe. Ik ervaar
zulke ‘kritiek’ niet echt als kritiek. Ik ervaar het als iets
positiefs. Het geeft me geen slecht gevoel. Integendeel,
het werkt bevrijdend en stelt me op mijn gemak.
Sommige mensen vragen zich af hoe het mogelijk is om
met iemand als ik samen te leven. Mensen die dat vragen
draaien de zaak om. Het is voor mij onmogelijk om in
deze maatschappij te leven, maar met mij valt best te
leven. Ik doe alle moeite om in deze maatschappij een
plekje te verwerven. Om een beetje de regels te leren.
Maar het is alsof je in je computer een programma
stopt dat in een andere computertaal geschreven is. Het
past niet en je kunt het ook niet laten passen. In een
benzine-auto steek je ook geen dieselonderdelen. Maar
op zich heb ik geen probleem. Op zich gaat alles goed.
Ik heb geen contactstoornis! Zet me op een onbewoond
eiland, ver van deze maatschappij met al zijn regels en ik
heb geen probleem. Als iedereen autistisch zou zijn zou
mijn autisme geen handicap zijn. Voor mij zou de
wereld er zo veel mooier uitzien. Dan zou onze ordening
tellen en zou die andere ordening afwijkend zijn. Er had
dus net zo goed een andere ordening kunnen gelden,
waar woorden wel letterlijk worden genomen, waar
mensen wel doen wat ze zeggen en waar façades wegvallen.
Is dat dan zo raar?
Ik word als abnormaal beschouwd. Waarom? Omdat ik
niet voldoe aan het plaatje. Het plaatje dat de meerderheid
gemaakt heeft en waarvan de meerderheid bepaalt
dat dat normaal is. Maar wat is normaal? Als iemand
me zegt dat hij binnen tien minuten belt en ik word
kwaad als hij na twaalf minuten nog niet gebeld heeft,
ben ik fout en hij juist, want ik ben autist en hij is
normaal. Iemand schrijft een tekst en vraagt me eerlijk
mijn gedacht te zeggen. Ik zeg eerlijk dat ik hem slecht
vind. Toch ben ik fout en hij juist, want ik ben autist en
hij is normaal. Iemand vraagt me hoe het met me gaat.
Ik zeg ‘slecht’. Het gesprek is gedaan want ik moest
‘goed’ zeggen, zo hoort het. Ik ben fout en hij juist,
want ik ben autist en hij is normaal.
Kan iemand mij vertellen hoe de wereld van de
‘normalen’ geordend is? Waarom mag ik niet stipt zijn?
– 15 –

Waarom mag ik niet eerlijk zijn? Waarom stelt men
vragen als het antwoord al vast ligt? Wat is logischer
dan autistisch zijn? Mensen zeggen niet wat ze bedoelen
en dat heet normaal. Ik zal nog veel moeten leren. Ik zal
alvast beginnen met te leren liegen en woorden niet te
gebruiken waarvoor ze staan.
Gelukkig zijn er bij de ‘normalen’ ook lastige mensen.
Lang leve de normale mens die zijn hart op de tong
heeft. Iedereen vindt hem grof of moeilijk in de
omgang, maar ik niet. Lang leve de normale mens die
een pietje precies is en wel degelijk op zijn horloge kijkt
als hij zegt dat hij over zeven minuten telefoon verwacht.
Wat haat ik het dat ik deze schijnbaar voor anderen eenvoudige
dingen niet begrijp. Wat haat ik mijn autisme.
Maar wat hou ik van de zeldzame momenten in mijn
leven dat men mij juist omwille van die dingen
waardeert. Op die momenten ben ik er bijna trots op.
Wat ben ik blij als mijn vrienden blij zijn om mijn
eerlijkheid en daarom juist mijn vrienden zijn.
Wat ben ik blij als mijn medemens mijn ‘eerlijke’
mening apprecieert.
Wat ben ik blij als anderen er deugd aan hebben dat ik
zo stipt ben.
Dominique Dumortier heeft autisme en schreef er een
boek over: Van een andere planeet (Houtekiet).
– 16 –

Een mobiel huis
Jij en ik op wielen
Dirk Celis
Als kind ging ik graag en dikwijls op stap met een fiets
en een rugzak. Niks bijzonders, wie doet dat niet, maar
telkens nam ik kleine installaties mee. Een uitvouwbare
poppenkast met zelf gemaakte poppen, een klein peloton
renners om uit te zetten in het zand en om een rit of
koers te organiseren. Telkens probeerde ik iets uit te
stallen en aandacht te trekken. Een foorkramer doet dat
ook. Maar ik stalde vooral mijn fantasie uit, mijn
verbeelding die aandacht moest trekken om samen met
een ander iets te maken dat er voorheen niet was en dat
na enkele uren opgeborgen werd of verplaatst. De eerste
mobiele creaties werden toen opgebouwd.
Rusteloos ben ik altijd geweest, nooit lang kunnen stil
zitten, van hot naar her en dan weer terug, op zoek,
nieuwsgierig om dan terug te keren op de plek waar het
begonnen was. Iets van een nomade.
Een nomade? Natuurlijk niet dat romantische beeld van
een schitterende blauwe man met witte tulband op een
dravende kameel in het opstuivende woestijnzand. Nee,
zo’n nomade wil en kan ik niet zijn maar wel een zwerver
op zoek naar de ander, naar contact; en dat met
artistieke middelen om samen direct hier ter plekke en
nu meteen een evenement, een gebeuren te organiseren
voor een publiek wiens aandacht je moet winnen en
trachten ze een korte tijd vast te houden.
Zo groeide langzaam het idee een wijk, een buurt te
bezingen zoals de nomaden dat doen. De voorouders
hebben de weg in onherbergzame streken bezongen –
hoe de weg loopt in de woestijn, hoe hij er uit ziet, wat
de hindernissen zijn en hoe naar de volgende halte te
trekken. Die kennis over de wegen en mogelijke hindernissen
werd dus op artistieke wijze – al zingend –
doorgegeven aan de volgende generaties die op hun
beurt de weg volgden en al zingend verbeteringen aanbrachten
zodat de kennis over het parcours bijgewerkt
bleef; bijna een moderne databank.
Zo’n nomade wou ik ook worden maar dan in een stad.
In een stad, hoe kan dat? Bij een nomade denk je aan
weidse vlaktes, woestijnduinen, niet aan een boulevard of
kruispunten met stoplichten. Woestijnduinen vind je niet
meteen in het straatbeeld van een moderne stad, hoogstens
in een zandbank op het speelplein in de buurt. En
een nomade trekt rond met een kameel, een ezel of met
een kudde runderen of schapen. Ik wou rondtrekken met
een mobiel huis. Een huis is niet mobiel, het staat vast in
de grond. Ik dacht aan een huis op wielen, dat je kunt
openplooien en ombouwen tot een klein theater.
Een theaterwagen op wielen. Een oplegger die via een
hydraulisch systeem opengevouwen wordt als een
harmonica. In opengevouwen stand is het een zwarte
doos van 12m breedte en 18m lengte.
Binnenin is er een kleine licht- en geluidsinstallatie
voorzien. Er is verwarming en airco. Er zijn honderd
twintig stoelen en de binnenwand is bekleed met een
brandvrije stof. Er zijn vooraan twee ingangen die ook
toegankelijk zijn voor rolstoelgebruikers en achteraan is
er nog een derde ingang voor de artiesten.
Deze constructie – die lege zwarte doos – kan gebruikt
worden als ruimte om theatervoorstellingen in te geven,
of kleine concerten, poëziemanifestaties, literaire evenementen
in te organiseren, als filmzaal, voor de projectie
van video’s, als atelier, repetitieruimte, tentoonstellingsplek,
als plaats voor workshops en debatten. Heel veel is
dus mogelijk in dit huis op wielen.
Zoals de nomaden in de woestijn kan elke steen, elke
plavei, elke gevel, tuin, straat, plein in een wijk, in een
– 17 –

uurt ‘bezongen’ worden. Elke steen, gevel, tuin heeft
zijn geschiedenis, verbergt veel gebeurtenissen. Daar
wordt een partituur van gemaakt en zo worden die
geschiedenissen woorden, beelden, zinnen, verhalen. Jij
zingt over je huis en dus bestaat het, al is het alleen
maar in de verbeelding van de mensen die naar je luisteren
en proberen zich jouw huis voor te stellen.
Zo kan een wijk, een buurt, een stad gelezen worden
volgens een plan, een spoor dat uitgezet is met artistieke
middelen – met tekeningen, met liedjes, met verhalen,
enz. – om die wijk zijn geschiedenis terug te geven, om
te laten horen en zien waar die wijk vandaan komt, wat
er vroeger gebeurd is en wat er nu leeft. Deze plekken
worden bezongen en zo opnieuw in kaart gebracht. Ze
beginnen terug te leven. Ze worden mobiel zoals in een
tekenfilm.
spoor. Je spreekt de ander aan in een omgeving die hij
of zij kent (café, gemeenschapshuis, school, later eigen
woonst, studeerkamer) zodat ze kunnen zingen en
vertellen in een vertrouwd kader en in een omgeving
waar ze zich tenminste ‘thuis’ voelen.
Bij het op zoek gaan naar de liederen en hun vertolkers
is een voorafgaand onderzoek noodzakelijk. Als je deze
mensen aanspreekt is het de bedoeling
om hun persoonlijke geschiedenis en/of die van hun
familie te laten zingen, vertellen of tenminste fragmenten
daaruit zodat die geschiedenis erkend is en dus
bestaat voor de ander.
Om het dagelijkse leven in de buurt, de wijk, school,
werk te beschrijven.
Om te achterhalen of er in die wijk nog een toekomst is
en welke.
Door over een plek te zingen wordt ze terug in herinnering
gebracht, in beeld gezet, wordt ze gecommuniceerd
en dus bestaat ze. Nu en hier.
Zo tracht het huis op wielen een onopvallend stuk
straat, een samenraapsel van plaveien heel boeiend te
maken door die plaveien, die stenen tot leven te zingen.
In en achter de stenen, plaveien, muren zit leven geborgen,
vaak verborgen. Deze verborgen wereld wil het huis
op wielen zichtbaar maken. Om dit te realiseren moet je
‘aan de zwerf’ gaan, van de ene plek naar de andere
trekken en de opgeborgen wereld met artistieke
middelen herscheppen.
Na al die stenen, plaveien, gevels en gezangen vraag je je
wellicht af hoe dat ding, dat huis op wielen nu concreet
werkt.
Vóór het huis op wielen ergens halt houdt moet je eerst
contacten leggen, op zoek gaan naar mensen die in het
huis op wielen een project, een evenement mee willen
organiseren, iets zelf op poten willen zetten.
Bij het op zoek gaan naar de verschillende ‘liederen’ en
‘liedsporen’ is het uiterst belangrijk dat je op stap gaat,
dat je in beweging komt op zoek naar een verborgen
We gaan dus op zoek naar mensen die kunnen zingen,
die foto’s hebben, die kunnen filmen, dansen, die
verhalen vertellen, scènes spelen en dat uit verschillende
culturen en generaties. Al dit materiaal wordt samengesteld,
gemonteerd tot een groot geheel dat twee tot
drie uur kan duren. Het is een beetje zoals in een film:
de verschillende evenementen worden naast mekaar
gemonteerd door een regisseur die er voor zorgt dat het
aantrekkelijk blijft om naar te kijken en te luisteren.
Dit scenario is natuurlijk het resultaat van een bepaald
moment. Er is dus geen definitieve versie van de cyclus
maar hoogstens een fase onderweg. Een definitieve versie
bestaat niet, vermits er gewerkt wordt met mensen en
hun geschiedenis en emoties onderweg.
Daarom is er nooit sprake van een première, noch van
een lange repetitieperiode. Het verzamelde materiaal
wordt zo authentiek en ‘ongekunsteld’ mogelijk, zonder
te veel inmenging gepresenteerd. Er is ook geen sprake
van een remake, of een reeks van reprises, hoogstens van
twee of drie avonden waarin verschillende delen van de
cyclus getoond worden. Deelnemers (-sters) die graag
nog verder werken om hun aangesproken talenten
dieper te ontwikkelen, krijgen daartoe de kans.
– 18 –

Zo’n initiatief in het huis op wielen is een gebeuren, een
evenement dat telkens weer uniek is. Niet omdat het
nog nooit elders zo gepresenteerd is, niet door zijn uitzonderlijke
artistieke kwaliteiten, maar vooral omdat
het gebeuren zelf uniek is. Het valt niet te reproduceren
door de specifieke en intense wisselwerking tussen deelnemers
(-sters) en publiek.
Dit huis op wielen trekt zo van de ene stad naar de
andere, waar het een korte tijd verblijft en toont wat er
voor de komst van het huis in de wijk of buurt is voorbereid.
Zo wordt het huis op wielen stilaan omgetoverd tot een
karavaan en deze karavaan is wat de deelnemers er van
maken: geen vooraf geprogrammeerde tournee, maar
een moment, een kijk op de wereld zoals die er op dat
ogenblik uitziet, niets meer maar ook niets minder.
Deze karavaan vindt dat er in iedere mens – in jou dus
ook - een artistieke kracht schuilt, die misschien nog
verborgen zit, die misschien al een hele tijd sluimert en
alleen wacht op een kans om te ontkiemen, die wacht
om gestimuleerd te worden zodat ze zich samen met
anderen aan een geïnteresseerd publiek uit de buurt kan
presenteren.
Nog een laatste gedachte over ‘mobiel zijn’.
Mobiel zijn kan dus o.a. betekenen: rondtrekken met
een huis op wielen, een bus, een tent, een bakfiets, een
boot, een rugzak vol ideeën en plannen maar het is in de
eerste plaats een bewustzijn, een mentaliteit, die van een
nomade, een zwerver op zoek naar de ander om samen
te gaan zingen, dansen, muziek te maken, scènes te
spelen, graffiti te kliederen en dat te tonen aan voorbijgaande
mensen. Mobiel zijn is leven met een open geest,
een open vizier, zonder oogkleppen en nieuwsgierig
naar de ander, naar jou. Maar deze bevlogenheid, deze
utopie, deze roes mag je niet blind maken voor de harde
realiteit. Een huis op wielen is fascinerend, is ongelooflijk
verrijkend maar het is een moeizaam ‘proces’, vaak
cru en soms uitputtend.
Dirk Celis is coördinator van Mobiel Huis voor de
Kunsten.
– 19 –

In en op mijn buik
Jij en ik in één huis
Adinda Taelman
Het is een tram. Maar eigenlijk is het een houten bankje
op wieltjes. De rieten wasmand hadden we eerder al met
een sjaal aan de tram vastgebonden. Want eigenlijk is de
wasmand een aanhangwagen. Lizander is drie jaar en
weet wel wat de dingen eigenlijk zijn, al veranderen ze
nog zo snel. Lizander doet de dingen in de aanhangwagen.
De dingen zijn het speelgoed of misschien wel
andersom. Tot die aanhangwagen helemaal boordevol is.
‘Wat ben je aan het doen, Lizander?’, vraag ik. ‘Ik ben
aan het verhuizen’, antwoordt hij. ‘Waarom?’, vraag ik.
‘Omdat ik niet meer wil samenwonen’, antwoordt hij.
We hebben dan een huis voor hem gevonden in de kast in
de gang. Het was te klein om alle dingen een plek te
geven en dus bleven de meeste dingen gewoon in de aanhangwagen.
Er was wel een tafeltje. En twee stoeltjes
vonden we ook, en tasjes, en een kannetje om thee te
maken. Ik mocht vaak bij hem op bezoek komen om thee
te drinken. Lizander kwam ook heel vaak bij mij om te
vertellen hoe het ging in zijn huisje. En zo is hij een uur
of twee later ongemerkt terug bij ons ingetrokken.
Een huis is een soort beginpunt. Van daaruit kan je
groeien. Ofwel groeit het huis met je mee ofwel groei jij
eruit. Dan moet je af en toe een nieuw huis gaan passen.
Vandaaruit
Ik was jouw huis. Een tijd lang droeg ik je in mij. Tot ik
te klein werd voor jou en jij je een weg baande de wereld
in. Maar sinds het moment dat jij je in mij begon te
nestelen ben ik op zoek naar een huis voor jou en voor
ons. Een huis naar de wereld toe. Want van de wereld
kan ik geen huis maken. Ik ben er zelf nog niet helemaal
geboren. De wereld is me te groot, te veel, te druk en te
onherbergzaam om er thuis te zijn. Ik kan je toch geen
plek geven waar ik me zelf niet thuis voel, waar ik
vooral zoveel te leren heb, zo onafgewerkt en zo ongeboren
nog ben. Ik wil je wel een huis geven in die
wereld, op die wereld en naar de wereld toe. Ik wil wel
proberen je zo’n huis te geven.
We waren al langer aan het dromen, maar dan zijn we
ook gaan zoeken. En praten en vragen en overleggen en
proberen. Een huis op een heuvel zou het worden, een
kasteel of een grote boerderij of een oud klooster of een
abdij. En in dat huis een twintigtal kleine en grote
mensen die samen delen, denken, doen en spelen. Een
plek vol mogelijkheden, een groepje mensen vol mogelijkheden
en al wat daaruit maar kan groeien… een
schommel voor jou in een hoge boom, gele muren, aardbeien,
warmoes en pompoenen, appeltaart en de geur
van brood in de oven, elfjes van klei in de tuin, een
wereldwinkeltje, een goed gevoel met elkaar en met dat
huis. Een leefgemeenschap heette dit huis voor ons: een
bedrijvig stukje aarde, een broeinest van gedachten. En
tegelijk ook een kleine thuishaven in de wereld.
En intussen droeg ik je op mijn buik in een lang doek
die ik rond me wikkelde. Ik wou je graag zo dicht bij me
en tegen me aan. Jij had het soms moeilijk in de wereld.
Het leven ging je dan niet helemaal af en het lukte ons
niet om te begrijpen wat er zich in jou afspeelde. Je
weende vaak. Maar slechts zelden heb je geweend als ik
je droeg op mijn buik. Daar werden we alle twee
rustiger van. Ik heb je vaak gedragen. Zo was ik een
huisje voor jou en wandelden we de wereld in. Ik heb je
meegenomen naar vele plekken. Samen waren we op
stap, een woonwagen was ik, altijd wel ergens naartoe.
En jij was tegelijk ook een beetje een huisje voor mij, die
knuistjes van jou tegen mij, dat ademen zo dicht bij
elkaar. Een piepklein huisje, eentje dat ons veel te snel
niet meer zou passen. En dan?
– 20 –

En verder
Dat we met meer dan ons drietjes een huis wilden maken,
dat stond vast. We wilden dat er behalve ouders nog
andere volwassenen waren waarmee jij omgaat en die
met jou omgaan. En behalve een broertje of zusje en
schoolkameraadjes nog andere kinderen om mee te
spelen, om ruzie mee te maken, om groot mee te
worden. Omdat je daar zo ongelooflijk veel van kan
leren en dan zoveel steviger de wereld in kan trekken.
We wilden leven in een huis met een dosis onvoorspelbaarheid
en avontuur. Leven in huis.
Vroeger wou ik dat er wat gebeurde. Alleen op mijn
kamertje, Tacitus vertalend, huiswerk Latijn. Eerst veel
te veel gedachten in mijn hoofd. Het hoofd mag niet
leeg zijn, maar moet wel vrij zijn, want dit huiswerk
maken gaat anders niet. Het huis voelt als een veel te
dikke winterjas, ik kan er mijn hoofd nauwelijks nog in
draaien, te warm, teveel gewicht ook op mijn schouders,
te ingepakt, te stil, te eenzaam. Ik wou dat er wat
gebeurde. Ik hoor de stemmen van beneden, ga naar
beneden en hoor beneden de muren van boven. Ik ga
terug naar boven en hoor er dezelfde stemmen, dezelfde
muren, hetzelfde geluid, dezelfde stilte. Ik schud de
stemmen, de stilte en de veel te dikke winterjas van me
af en vlucht de wereld in. Een rugzak dragen wil ik wel,
een berg beklimmen ook, maar daarboven en onderweg
wil ik ook kunnen praten met mezelf en met mensen.
Andere stemmen, onverwachte stemmen wil ik horen.
En spreken. Want dat kan ik niet.
en in je opnemen wat er zich in en rond dat grote huis
afspeelde? Kinderen die op fietsjes rakelings voorbij flitsen,
mensen die met je willen praten, kippen, een hond,
bomen, gras, zand, aarde, geschuif van stoelen, wenende
bengels, boze ouders, monden met daarin een andere
taal, bezoekers en bewoners. En zoveel leven in huis.
Dat was toen we aan het proberen waren een zomer
lang in dat grote huis te passen. En toen paste het ons
wel. Later leerden we dat zowel dit huis als wij voortdurend
veranderen en dat het onmogelijk is die maten
helemaal op elkaar af te stemmen. Soms past het huis.
Soms past het niet. Soms passen wij in dit huis. Soms
passen wij hier niet. Maar het blijft een mooie plek,
vooral als het zomerbeelden zijn, dan lijken mensen en
tuin en huis zo helemaal op elkaar afgestemd. Groenten
in de tuin, groenten op je bord, kinderen in de zandbak,
kinderen in de tuin, kinderen binnen en buiten, de deur
van de grote living open, een lange zomertijd en tuin en
licht. Die eerste zomer hier was vol van zovele ontdekkingen
voor mij. Ik leerde een beetje tuinieren. Ik maakte
pruimenconfituur. Ik leerde koken voor vijftien mensen
en meer. Ik leerde vijftien mensen en meer een beetje
kennen, maar durfde eigenlijk alleen met de kinderen
echt praten. Ik keek met grote ogen naar hoe ouders
omgaan met hun kinderen en wist soms echt niet meer
wat te doen met jouw avondlijke onbedaarlijke huilbuien.
Ik vergaderde mee en leerde hoe groot kleine verschillen
plots kunnen worden. Ik luisterde en voelde hoe
vatbaar ik ben voor de vrolijkheid en de spanning van
anderen.
Jij bent hier in dit grote huis beginnen spreken. Of wij
zijn je hier beginnen verstaan. ‘Poes’, zei je, en je keek
naar de poes op de vensterbank. En wij keken naar jou.
Vooruit schuifelen met de stoel voor je uit. Wijzen met dat
vingertje van jou. Jezelf omhoog hijsen aan een fietsje.
Jouw wereld was plots zoveel weidser geworden. Al die
te kruipen afstanden: van het fornuis naar de tafel, van
het fietsje naar de deur, van de broodkist naar mij,…
het wakkerde je zin aan om te gaan stappen. Op eigen
benen de wereld in. Een hele tijd klampte je jezelf wel
liefst nog aan twee andere vertrouwde handen vast.
Want hoe kon je anders tegelijk ook goed zien en horen
Eigenlijk was ik net als jij vooral bezig met kijken. En
zo doen we het allebei nog steeds. Eerst veel kijken en
proberen te begrijpen. En dan, als het goed voelt, zachtjes
en voorzichtig doen, ingrijpen, een steentje bijdragen,
een handje toesteken, een zegje doen,… Altijd wel
ergens een beetje bang dat het niet goed zal aflopen.
Omdat we het graag zo heel goed willen doen. Soms
kijken jij en ik ook zo veel en zo hard dat we helemaal
overstelpt zijn van die indrukken, zozeer bedolven dat
we er niet meer in slagen nog iets te durven of te willen
of te kunnen doen. Dan wil ik er liever even niet zijn.
Of harp gaan spelen. Wat jij op die momenten dan
– 21 –

eigenlijk liefst zou doen, weet ik niet. Weet jij het? Het
hoort bij groeien om te ontdekken welke de wegen zijn
naar het huis dat je van jezelf ook bent. Soms ben ik zo
nieuwsgierig naar dat huis van jou.
Het grote huis dat we delen met wel een twintigtal andere
kleine en grote mensen heeft bijna honderd kamers en
zovele gangen en hoekjes. Rond het huis is een tuin waar
je altijd wel een mooi plekje kan vinden om helemaal
alleen te zijn. Maar mensen zijn overal. Zelfs als er niemand
anders thuis is, zelfs als ik op de bank zit in het
stukje bos aan het kapelletje of in ons eigen woonkamertje,
kom ik vaak nog mensen tegen. Omdat mijn hoofd er
niet in slaagt ze buiten te houden. Of buiten te zetten. Ze
laten zichzelf ook op zoveel plekken achter. Door de
manier waarop ze zichzelf laten rondslingeren, zichzelf en
hun gevoel opschrijven, het grote huishouden doen, hun
stemmen verder laten echoën, ook als ze er niet meer zijn.
Nog verder
En zo kom ik in dit huis mezelf overal tegen. Zo worstel
ik met mijn grenzen en beperkingen, met mijn zwakheden
en fouten: teveel of te weinig eten gemaakt, brood niet
echt gelukt, de verkeerde woorden op het verkeerde
moment gebruikt, luiers vergeten in de wasmachine te
steken, onwetendheid over iets, iets anders bijna vergeten,
nieuwe regel ontdekt door er tegen te zondigen,
ziek zijn, zorgen voor zieke Lizander, verdriet hebben,…
Hoeveel ruimte krijg ik hiervoor, hoeveel plek mag ik
gebruiken, hoe zorg ik ervoor dat het de andere bewoners
niet ergert, pijn doet, lastig maakt? Blikken, opmerkingen,
gebaren, leegtes en leemtes, vaak ook ingebeeld,
blijven in mij werken, dagenlang en soms nog zoveel
langer. Want eigenlijk wil ik graag heel goed zorgen
voor die anderen. Of minstens rekening houden met
hen. Maar ze zijn met teveel en ze zijn te onberekenbaar.
Het voelt zoals nooit genoeg brieven schrijven naar
mensen waarvan je niet weet of ze nog op hetzelfde
adres wonen. Of brieven geschreven hebben die verloren
zijn gegaan in de post. Zij hebben dat al lang begrepen.
Er blijft te weinig ik over voor mezelf. Ik ga te ver, ik
geef te veel, leg teveel van mezelf in wat ik doe voor dit
huis. De grens van verder naar te ver, of van dieper naar
te diep, is vaag en onduidelijk. Ik doe dit meestal heel erg
graag. Ik geniet zelf van die mooie, zachte, lekkere en
vaak vooral heel onnodige acties: broodjes bakken, kleur
op de muren, een creatieve aanpak van vergaderen, organiseren,
bezoekers onthalen,… Maar ik weet ook hoe
plots, op onverwachte momenten terwijl ik bezig ben,
de moeheid en moedeloosheid me kunnen overvallen. Ik
slaag er maar niet in om van op een afstand die grens te
zien liggen. En dus ook niet om tijdig rechtsomkeer te
maken.
Jij bent daarin soms zo duidelijk dat ik er bijna boos
van word. Er komt iemand voor de kinderen van het
huis zorgen terwijl wij vergaderen of werken. Ze wil
graag ook met jou spelen, praten en knuffelen. Maar jij
gromt ‘Ga weg!’, je gezicht is boos, je armen duwen
haar van je weg. Of we komen de eetzaal binnen en die
zit zo vol van onbekende gezichten en klinkt zo vol van
vreemde stemmen. ‘Mensen moeten weg!’, zeg jij. Ik
wou begroeten en een plekje vinden voor jou en mij aan
tafel. Hoewel, als ik heel eerlijk ben, wil ik soms eigenlijk
net hetzelfde doen als jij. Omdat ik ook teveel mens
te dicht bij mij voel. Dan bedenk ik achteraf dat ik bezig
ben jou te leren waar ik zelf niet zo goed in ben. Dan
ben ik ook wel gerustgesteld dat jij door hier te wonen
waarschijnlijk op een dag beter zult kunnen omgaan
met jezelf en mensen en ruimte en levensruimte. Beter
dan ik.
Teveel mens te dicht bij jou. Jouw stoel tegen mijn stoel.
Je maakt jezelf zo klein mogelijk en kruipt zo dicht
mogelijk tegen me aan. Dan wil je dat ik je boterhammen
in je mond stop, dat ik weet wat je wil zonder dat
je het me zeggen moet, dat je buik lekker vol is en je
tegelijk ook geknuffeld wordt. Je hebt nog niet je eigen
huisje, of vindt het op dat ogenblik helemaal niet meer.
Ik moet jouw huisje zijn. Je wil je in dat huisje verstoppen,
de deur toe, de ramen toe. Niemand anders kan binnen.
Je huisje is alleen voor jou.
Een huis is een soort rustpunt. Een plek om te schuilen,
om je te verschuilen. Voor als de wereld te hard draait
en je duizelig wordt. Voor als je wenen wil en je je
– 22 –

hoofd wil verbergen in iets zachts of in iemand. Voor
als er uit je handen of uit je gedachten kleuren komen,
of melodieën, of woorden die bij elkaar passen. Voor
als je gewoon in je eigen voetsporen wil lopen. Voor als
je het niet meer weet. Dan kan je altijd nog daarheen.
Daarheen
De muur van rode stenen rond de tuin, krijtjes, mijn
zusje en broertje. Samen de tuin in. We tekenen huizen
op onze eigen maat op de muur van rode stenen. Ik kies
een stuk muur vlakbij de klimop zodat op mijn huis ook
een beetje klimop kan groeien. Mijn huis heeft meestal
een trapgevel, versierd met krullen. Er is een klein
balkon op de bovenverdieping en beneden één deur en
één raam. Onder het raam hangt een bloembakje. Tegen
het huis aan groeien zonnebloemen. Mijn huizen zijn
meestal klein. Ik pas er net in. Huizen waren altijd al
plekken om naartoe te dromen. Mijn huis op de muur
in de tuin, of de molen van lego blokjes gemaakt
temidden van het spoorweglandschap van mijn broertje,
of de Hazelhoeve van Michiel, of het kleine huis op de
prairie, of het poppenhuisje dat ik knutselde maar
waarmee ik uiteindelijk nooit speelde. Mijn dromen
woonden er wel graag.
Soms droom ik vanuit dit grote huis van een klein huisje
op een berg. Vanuit het venster kan ik dan heel ver
kijken zonder bekeken te worden. Rondom en naar
beneden. Wat daar beneden zo drukdoend leek, is van
hieruit een ver gewriemel. De geluiden van daar klinken
niet tot hierboven, de lucht is hier anders. En is er ook
meer. Dezelfde geluiden vullen hier het luchtruim niet
helemaal. Hier hoor ik het landschap en het luchtruim
zelf. Het gebeurt ook dat er stemmen klinken maar dan
hoor en zie ik hen en de mensen erbij al van verre
komen. Ze zijn moe van het klimmen. Ik ontvang hen
op het terras in de tuin van dat kleine huisje, geef ze wat
te drinken en te eten. Nog heel lang nadien kijken ook
zij rondom en naar beneden en praten we samen en zijn
we samen stil. Misschien begrijpen jij en ik elkaar nu.
De kleuren en de krullen van het huis op de muur wil ik
hier vinden, de geuren en smaken van de Hazelhoeve en
de kleine kommetjes zoals in het poppenhuisje. Maar
ook en vooral de stilte en de ruimte van het huisje op de
berg. Om mezelf en jullie beter te verstaan. Om harp te
spelen zonder overstemd te worden door het lawaai in
mijn hoofd. Om vrolijker en vrijer beneden rond te
lopen. Mijn eigen huis ben ik nu aan het bouwen, met
gedachten en met dingen. Mijn eigen plekje in dit grote
huis ben ik aan het zoeken. Ik ben te klein om in dat
hele grote huis ooit thuis te kunnen zijn. Ik heb die
eigen plek nodig om mezelf op ware grootte te kunnen
terugvinden, een plek die mij past. Ik hoop dat jullie de
weg naar mijn plek ook weten te vinden. Ik wil jullie
niet verliezen, ook al lijkt het soms alsof ik verder weg
ga. Ik zoek gewoon meer ik. Ik ben ver van mijn vrienden
gaan wonen om in dit grote huis met mensen te
wonen. Nu ga ik verder van de huisgenoten leven om
terug vrienden te vinden. Dat kan alleen als ik ook
mezelf vaker vind.
Van het grote huis naar het kleine. Van jullie naar jou
naar ons. Van daaruit en verder en nog verder. Tot
daarheen. En dan terug.
Terug
Mijn vriendjes woonden in het dennenbosje in de tuin
van ons huis. Niemand heeft ze ooit gezien. Behalve ik.
Ik denk dat ik nog weet hoe ze eruitzagen: heel gewoon,
zoals echte vriendjes, een klein gezinnetje, een man, een
vrouw, een kind. Later is er nog een kindje bijgekomen.
Ik ging bij hen spelen en vertelde mijn moeke over hen.
En als wij op vakantie waren, waren zij daar toevallig
ook. Zo was ik nooit alleen.
Nu heb ik weer een vriendje in mijn buik. Mijn buikvriendje
is altijd thuis. Ik kan er altijd terecht als ik
samen de wereld wil verzinnen.
Jullie zijn geen verzinsel. Jullie zijn met z’n tweeën om
me te helpen mijn eigen muren te vinden. Mijn muren
zijn dun en beweeglijk. Je voelt er zo doorheen. Aan de
buitenkant een kleuter die moe tegen me aanleunt en
met mij samen van de pinguïn wil lezen. Binnenin een
boeleke dat terugleunt en meeluistert. Je gaat weer iets
– 23 –

van mijn binnenkant meenemen naar buiten. Ik ga je
herkennen wanneer je daar vers en geboren zult liggen
op mijn buik: jouw bewegingen, jouw kleine lijf. Maar
ook een stukje van de binnenwereld waarin je al die
maanden gewoond hebt. Als ik goed naar jou luister,
voel ik die binnenwereld. Dan mag ik eventjes binnen.
Op bezoek in mezelf.
Adinda Taelman woont met haar vriend en twee
kinderen in Het Luchtkasteel in Doornik.
– 24 –

Lestips

Het Ongelooflijke Liefdesverhaal van Heer Morf
Lestips voor kleuters
Over de samenstellers
ELS VAN ESBROECK is kleuterleidster in het Antwerpse.
Ze werkt deeltijds als juf van de oudste kleuters in De
Tuimelaar, een Freinet school in Schoten, en deeltijds als
juf van de jongste kleuters in de ervaringsgerichte leefschool
’t Speelscholeke in Deurne. Tijdens de schoolvakanties
is ze actief binnen de Grabbelpas-werking
waar ze ateliers Creatieve Vorming geeft.
INGE VERBEECK en JILL SCHOONVLIET zijn beiden lector
Nederlands in de Initiële Lerarenopleiding Kleuteronderwijs
aan de Karel de Grote-Hogeschool te
Antwerpen.
Prentenboeken zijn hun passie. Ze verkennen samen
met hun studenten de brede waaier van mogelijkheden
die prentenboeken bieden. Een boeiende ontdekkingstocht!
woordvoorwoord
Wil jij met mij… is een ideeënbrief. Je vindt er
suggesties om met Het Ongelooflijke Liefdesverhaal van
Heer Morf, het nieuwe prentenboek van Carll Cneut
voor de Jeugdboekenweek 2003, te werken.
In Wil jij met mij vind je suggesties voor de sfeerschepping
en introductieactiviteiten. Je leest er ook hoe
je het verhaal kan aanbieden in de klas en hoe je de
kleuters kan betrekken tijdens je vertelact.
In de lijst met verwerkingsactiviteiten kan je ideeën
opdoen om samen met de kleuters verder te werken
rond het boek. We laten genoeg ruimte voor persoonlijke
invulling van zowel de kleuters als de kleuteronderwijzer.
Om de wereld van het boek in je klas tot leven te
wekken, vind je achteraan ideeën rond klasinrichting en
vertaling van de verhaallijn in een weekplanning.
Kleuters ontdekken hoe boeken werelden zijn.
Over de auteur en illustrator
CARLL CNEUT studeerde Grafische Vormgeving aan het
Sint-Lucas Instituut in Gent. In 1996 startte hij als illustrator.
Daarnaast werkte hij als art-director in de
publiciteitswereld. Sinds november 2000 is hij full-time
zelfstandig illustrator.
Carll werkt meestal met een basis van acrylverf: ‘Binnen
het strenge kader van een wit blad een gevoel te kunnen
creëren door kleur, vind ik nog steeds verbazend.
Acrylverf blijkt voor mij het beste medium om dat te
doen. Gewoon omdat het mij technisch het beste ligt.
De stugheid en het droge van acryl laten mij toe om
kleuren in meerdere lagen te gebruiken.’ Daarnaast
probeert hij bij bijna ieder nieuw boek acryl te combineren
met andere materialen zoals potlood, inkt,
vetkrijt, pastel, sepia, enzovoort.
Hij wil graag prenten maken die geen kader hebben, die
oneindig aflopen. Hiermee wil hij de fantasie van de
kinderen prikkelen, die de prenten zelf moeten vervolledigen.
Elk doet dat op zijn eigen manier, dat vindt
hij fascinerend. Ook Het Ongelooflijke Liefdesverhaal
van Heer Morf wil ruimte laten voor fantasie. De lezer
moet zelf verder werken aan de beelden.
In dit eerste volledig zelfgeschreven boek kiest Carll voor
de circuscontext. Circussen zijn al langer zijn fascinatie en
bij deze verhaallijn leek het hem de perfecte setting:
‘Kleurrijk, fantasievol, een plaats waar allerlei dieren van
– 27 –

verschillende rassen en origines samengebracht worden,
een beetje een multiculturele samenleving.’
Als belangrijkste waarden die kinderen kunnen aanvoelen,
formuleert hij: ‘Het verhaal gaat sowieso over
een relatie… Maar vooral: als jij en ik ons over onze
vooroordelen heen zetten, dan wordt onze wereld een
heel stuk aangenamer. (…) Maar het gaat natuurlijk
ook over de liefde, de ultieme jij en ik-relatie.’
Carll Cneut is redactielid van de Boekie-Boekiekrant en
verzorgt daarin de rubriek ‘Brief aan Nonkel Carll’.
Hij werkt momenteel aan een nieuw prentenboek: Anna
Maria Sofia en de kleine Cor met tekst van Edward van
de Vendel.
Andere boeken van Carll Cneut
Als illustrator - Met tekst van Geert De Kockere
Ik heb een idee!, De Eenhoorn, 1999
Woeste Mie, De Eenhoorn, 1996
Met tekst van Brigitte Minne
Heksenfee, De Eenhoorn, 1999
Roodgeelzwartwit, De Eenhoorn, 1996 (Boekenpluim
2002)
Korte inhoud
Heer Morf is een hond, geen gewone, maar een circushond.
Elke dag danst hij op koorden en krijgt hij een
daverend applaus. Toch is hij niet gelukkig. Net als alle
andere artiesten wil ook hij een (duo)partner.
De zwaluwen vertrekken net op reis.
De mol ziet hem niet staan.
Mejuffer Dezeug moddert lekker voort, ze heeft toch al
een hondenleven.
De uil is te moe.
Een kat en een hond, dat ziet de kat niet zitten.
De wolf lust hem rauw.
Terug thuis: niemand gevonden, met niemand
getrouwd… of toch ?
Het verhaal
Het verhaal is vooral geschikt voor kleuters vanaf 4 jaar.
Voor de kleinsten kunnen de illustraties en het taalgebruik
te abstract zijn. Dit betekent niet dat het boek voor hen
geen mogelijkheden biedt. Kijk voor suggesties naar de
activiteitenlijst.
Met tekst van Wim Vromant
Hotel Honde-de-bolder, De Eenhoorn, 1996
Als auteur
The Amazing Love Story of Mr Morf, Macmillan
Publishers, 1997
De illustraties in dit boek ondersteunen de tekst. Tekst
en illustraties blijven gescheiden. De achtergrond werd
vaag gehouden. Zo blijft de aandacht bij de personages
zelf. Die zijn heel gedetailleerd getekend. De vele patronen,
motieven en vormen die in dit boek terug te vinden
zijn, vormen een inspiratiebron voor vormelijke verwerking
van het boek.
Het is een vrij kort verhaal met veel herhaling. Daarom
kan het best bij een eerste confrontatie in zijn geheel
verteld worden.
Het verhaal wordt als volgt opgebouwd :
Eerst maak je kennis met Morf en zijn omgeving.
Vervolgens wordt het probleem verwoord. Morf is in het
circus de enige zonder partner en voelt zich daardoor
anders.
– 28 –

Hij besluit om op zoek te gaan. Er wordt telkens spanning
gecreëerd wanneer hij een nieuw dier ontmoet: zou
dit de ware zijn?
In de ontknoping vindt de ware hem als hij de vlo ontdekt
die in zijn vacht huist.
Voorbereiding/sfeerschepping
In het verhaal komen enkele begrippen aan bod die
mogelijk wat voorbereiding vragen: het circusgebeuren,
eenzaamheid, op zoek gaan naar…, talenten, identiteit,
anders zijn.
Afhankelijk van de kleutergroep kan je volgende
suggesties gebruiken om de kleuters een aantal
ervaringen te laten opdoen.
Samen met de kleuters stel je een fotoboek samen met
foto’s die ze van thuis meebrengen. Vraag de kleuters
om foto’s van zichzelf, maar ook van hun huis, hun
hobby’s, hun huisdieren,… mee te brengen.
Maak kleuters via verschillende activiteiten bewust van
hun uiterlijk en het uiterlijk van anderen: ze tekenen
zelfportretten en karikaturen, bekijken zichzelf en
anderen in spiegels en vervormspiegels, maken collages.
Maak ook foto’s van je kleuters in actie. Al deze activiteiten
kunnen als uitgangspunt dienen voor een kringgesprek
rond hetzelfde zijn en anders zijn, ik en jij,…
Tijdens vaste rituelen kan even aandacht besteed worden
aan gelijkenissen en verschillen wat betreft leefgewoonten.
Bij het invullen van het register laat je kleuters bijvoorbeeld
vertellen wat ze die middag gegeten hebben.
Laat hen ervaren dat je sommige dingen gemakkelijker
alleen doet dan met twee of meer: de tanden van een
andere kleuter poetsen, aan elkaar vastgebonden lopen,
samen met hetzelfde penseel schilderen, samen door één
zonnebril kijken, gezellig met een boekje in een hoekje
zitten,…
Anderzijds is het samen vaak makkelijker dan alleen:
samen de bak met flesjes wegdragen, samen opruimen,
samen de vuilbak buiten zetten, samen iets vragen aan
de directrice,…
Probeer met (een klein groepje) kleuters een filosofisch
gesprek op gang te brengen. Wat kan je goed? Wat durf
je (niet)? Wanneer ben je anders? Wie zie je graag?
Wanneer zie je iemand graag? Ken je iemand die iets
speciaals kan? Ben je graag alleen? Wat doe je dan? Wat
doe je liever met twee?
Welke waarden kan het verhaal voor
kleuters hebben?
Ze ervaren dat:
tonen waar je goed in bent, kan en mag;
iedereen anders is;
iedereen uniek is;
er personen zijn waar jij je extra goed bij voelt;
er personen zijn die je een warm gevoel geven;
samenwerken fijn is;
bestaande sociale structuren als familie, vriendengroep,…
houvast kunnen bieden;
alleen zijn niet slecht is;
je bepaalde eigenschappen, voorkeuren, talenten,…
hebt;
Ze leren:
het verschil kennen tussen eenzaam en alleen;
omgaan met verschillen tussen ik en de ander (vreemde
culturen, andere generaties, anders samengestelde gezinnen,…);
gelijkenissen en verschillen tussen zichzelf en hun
klasgenootjes en tussen de klasgenootjes onderling
kennen en ermee omgaan;
kritisch zijn tegenover vooroordelen en stereotiepen;
openstaan voor cultuurverschillen.
Hoe het verhaal aanbrengen?
Mogelijke intro’s
- Breng het verhaal als poppenspel. Zo leren de kleuters
de verhaallijn kennen. Iemand is alleen en wil een
partner zoeken, net als alle anderen. De personages
hoeven niet dezelfde te zijn als in het boek.
- Ontwerp een affiche en hang ze op in de zithoek. Op
– 29 –

deze affiche staan de personages uit het verhaal
afgebeeld. Bespreek met de kinderen de mogelijke
verhoudingen.
- Ontwerp een huwelijksaankondiging van Heer Morf
en Mevrouw Vlo. Speculeer samen met de kleuters over
de bruid en bruidegom. Twee zo’n uiteenlopende
figuren samen, kan dat wel?
- Maak van de zithoek een circustent. Laat de kinderen
binnenkomen via de kassa en leid het verhaal in als
circusdirecteur.
- In het verhaal neemt Heer Morf een bijzondere koffer
mee op reis. Breng een koffer mee die ‘anders’ is en
speculeer met de klas over mogelijke eigenaar en inhoud.
Misschien klopt Heer Morf wel op de wand van de koffer
en vraagt hij het verhaal zelf te mogen vertellen.
Laat de kleuters vluchtig mekaars neus kussen.
Vertel het stuk over de mol door een buis en laat de
kleuters één voor één door de buis luisteren.
Laat hen slaapgeluiden maken en ademen zoals tijdens
het slapen.
Laat hen net voor elk nieuw dier speculeren of het iets
zal worden met Morf.
Laat ze raden waarom Morf zo lacht.
Kriebel een paar kleuters. Lachen ze of kunnen ze zich
inhouden?
Vertel eerst het verhaal. Zoek hierbij naar eigen verwoordingen,
aangepast aan je groep. Voorlezen kan later als
de kleuters meer vertrouwd zijn met de verhaalinhoud.
Ondersteunende hulpmiddelen
Volgende elementen kunnen gebruikt worden tijdens het
vertellen van het verhaal: een microfoon, circusdeuntjes,
muziekinstrumenten, verkleedkledij, poppen, linten,
kegels, hoepels, ballen om circusacts mee op te voeren,
inkomtickets, spiegels, verschillende soorten koffers en
handtassen, petten, hoeden, make-up,…
Je kan (een deel van) het materiaal in de koffer stoppen
en het tijdens het vertellen tevoorschijn halen.
Vertelperspectieven
Vertel het verhaal vanuit verschillende perspectieven:
Morf brengt verslag uit van zijn zoektocht, de vlo
vertelt in extase, de verschillende dieren in het verhaal
vertellen waarom het niets werd tussen hen en Morf, de
circusdirecteur zit met de handen in het haar omdat hij
één van zijn artiesten kwijt is,…
Kleuters betrekken tijdens het vertellen
Kleuters moeten geen stille toeschouwers zijn tijdens het
luisteren naar het verhaal. Ze mogen mee denken en
doen. Suggesties: ze zijn publiek in een circus. Laat ze
juichen en applaudisseren voor de circusartiesten. Ze
mogen hun voorkeur laten blijken door harder of minder
hard te klappen (applausmeter).
Laat de kleuters met muziekinstrumenten bepaalde
passages begeleiden: de gelukkige, rollende beren, de
stappende Morf,…
Verwerking en uitdieping
Muzische vorming
Applausmeter: kleuters ervaren wat crescendo en
decrescendo is en ze spelen met volume. Ze koppelen
hier waardering aan door harder of zachter in de handen
te klappen.
Ze herkennen sombere en blije muziek en koppelen dit
aan passages in het verhaal. Bijvoorbeeld: als Morf
wordt afgewezen, maken ze sombere muziek of zoeken
ze een somber muziekstukje. Ligt hij te lachen van het
kriebelen, laten de kleuters dit ook merken.
Praten door buizen: de kleuters ervaren het echo-effect
in de mollengang.
De leidster en kleuters bewerken het verhaal tot een
muzikaal geheel.
Dierenstemmen: ze zoeken bij elk dier een passende
stem. De beer praat met een zware, holle stem, de vlo
heeft een hoge piepstem,…
Gezongen dialoog: de kleuters voeren zingend een
gesprek met elkaar, zoals de zwaluwen in het boek.
Iemand maakt geluiden van voortbewegende dieren. De
anderen raden om welk koppel dieren het gaat (ganzen,
beren, chimpansees,…).
De kleuters voorzien een eigen kunstje van passende
muziek.
– 30 –

Taal
- Bespreek samen met de kleuters de kaft en de titel van
het boek. Let op de schikking en de verschillende lettertypes.
Laat hen speculeren waarover het boek zou kunnen
gaan.
De kleuters verzinnen zelf een ander slot. Je vertelt het
verhaal maar voor een deel, de kleuters vullen aan.
- Aanspreekvormen: verzin voor verschillende dieren een
aanspreekvorm zoals Heer Morf, Mejuffer Dezeug,…
- De kleuters schrijven een brief naar Morf en zijn Vlo
om hen te feliciteren.
- Bouw samen met de kleuters een dialoog op met zelf
gevonden scheldwoorden. Maak de kleuters ook
duidelijk dat schelden wel eens een uitlaatklep kan zijn,
maar dat je er anderen ook mee kwetst. Zet een ‘scheldstoel’
in de klas. Alleen op die plek mag er gescholden
worden!
- Sta even stil bij de namen van de koppels in het boek.
Misschien hebben kinderen in de klas ook wel
gelijkende namen? Of beginnen hun namen met
dezelfde letter?
- Dramatiseer samen met de kleuters het hele verhaal of
fragmenten zoals de ontmoetingen met de verschillende
dieren. Hebben je kleuters nog niet zoveel ervaring met
deze werkvorm, speel dan zelf de rol van Morf. Wil je
het geheel minder sturen, kies dan voor een minder
dominante rol.
- Sta even stil bij het soms abstracte, figuurlijke taalgebruik:
welke betekenis geven de kinderen aan
volgende uitdrukkingen: de zwaluwen zijn al uit de
veren, Mejuffer Dezeug moddert voort, de kat gaat er
als een haas van door,…
Ga dieper in op de taal van de kleuters: zijn er verschillen
in woordenschat en uitspraak? Spreken
sommige kinderen thuis een andere taal?
- De kleuters vertellen het verhaal opnieuw met behulp
van de ondersteunende hulpmiddelen die je zelf
gebruikte tijdens het aanbrengen van het verhaal.
- De kleuters hervertellen het verhaal met behulp van
viltfiguren: elke kleuter krijgt een personage uit het
boek toebedeeld.
- De kleuters interviewen Morf en/of de vlo.
Vraag-en-antwoordspel
de kleuters geven invulling aan de steeds terugkerende
dialogen tussen Morf en de mogelijke huwelijkskandidaat.
Raadselspel
de kleuters moeten goed luisteren naar de beschrijving
die je hen geeft, a.d.h.v. prenten uit het boek. Later
kunnen ze zelf omschrijvingen geven. Zorg ervoor dat
de beschrijvingen zo accuraat mogelijk zijn.
Circus
- Laat de kleuters kunstjes verzinnen bij andere dieren
dan die uit het boek. Leg de nadruk op het gebruik van
adjectieven zoals rollende beren, jonglerende ganzen,…
- De kleuters bedenken aankondigingen die een circusdirecteur
gebruikt om zijn artiesten voor te stellen.
- Je ontwerpt met de kleuters een affiche en inkomtickets.
Vraag aan de kinderen welke informatie allemaal
vermeld moet worden.
- Praten zonder woorden. Je kan aan de gezichten van
de andere dieren zien dat Morf een beetje gek doet als
hij terugkeert. Wat kunnen wij allemaal met ons gezicht
uitdrukken?
- Je herkent iemand die aan de overkant van de circustent
zit. Maak een gebarenconversatie.
- Hoe zouden wij tegen zwaluwen en beren praten?
Verstaan ze onze taal of moeten we ons aanpassen en
dierentaal praten? En hoe klinkt die dierentaal dan? Leg
de link met vreemde (mensen)talen.
- Niet alleen via applaus drukt een publiek waardering
uit. Dit gebeurt ook verbaal. Probeer het uit met de
kleuters: oooh, aah, boe,… Welke emotie schuilt hierachter?
Maak woordkaarten met visuele ondersteuning
die ze in de lucht steken.
- De kleuters lezen pictogrammen af die op een groot
papier geplakt zijn en maken hierbij het passende geluid.
Dit is een muziekpartituur i.f.v. voorbereidend lezen.
- Bespreek met de kleuters de passage van de slapende
uil. Sommige letters zijn groter dan andere. Hoe moeten
we dit lezen? (Variatie in volume op de klanken zzzz,
ooooo, pffff.)
- Vervang de wolf uit het boek door andere sprookjesfiguren.
Laat de kleuters nieuwe dialogen bedenken.
– 31 –

- De kleuters bedenken (fantasie)namen voor hun
geliefde of voor de vlo van Morf.
- Neem een bandopnemer met microfoon mee naar de
klas om leuke momenten vast te leggen. Zo kunnen
kinderen zich inleven in de rol van een circusdirecteur of
fragmenten uit het muzikaal verhaal opnieuw beluisteren.
Wiskunde
- Verander de zithoek in een circustent m.b.v. panden
stof. Hang ze nog niet vast zodat de kleuters kunnen
meten welk stuk in welke hoek moet.
- Kleuters brengen foto’s van zichzelf als baby mee: leg
de nadruk op terugblikken in de tijd en vergelijken van
de verschillen en gelijkenissen van de baby’s. Voer een
gesprek over de ontwikkeling van baby’s die niet altijd
gelijkloopt.
- Bekijk het boek opnieuw en zoek uit van wie poten,
slurf, staarten,… zijn. Bekijk de prenten meer in detail:
hoeveel vogels tel je? Hoeveel ballen staan er op een
blad ? Let op de bijzondere patronen die je overal in het
boek ziet. Kleuters kunnen ze natekenen op stof of
rollen behangpapier.
- Laat de kleuters in het boek op zoek gaan naar specifieke
voorwerpen, zoals een kleine rode bal met strepen.
Variatie: gebruik maken van dobbelstenen waardoor ze
twee kenmerken moeten combineren (logiset).
- De kleuters verkopen tickets voor een modeshow,
optreden, voorstelling,… in hun klas en in andere klassen.
Koffer
In het boek komen veel koffers voor: bied koffers in verschillende
maten en vormen aan zodat de kinderen hiermee
kunnen experimenteren: wat is verschillend en wat
is hetzelfde? Kijk naar sloten, kleuren, handvaten,…Kijk
naar de koffer van Morf. Teken vreemde koffers en laat
de kleuters raden wat er in kan zitten.
De kleuters bekleden hun koffers langs de binnenkant.
Ze meten hoeveel stof en papier ze nodig hebben. Met
de stof kunnen ze later kledij/hoeden ontwerpen. Het
papier kan dienen om de koffer te versieren (zie
beeldende opvoeding).
De kleuters pakken pakjes in voor Morf en zijn vlo en
meten hoeveel papier ze hiervoor nodig hebben.
Groot en klein
Als je het verhaal voorleest, leg dan de nadruk op de
wiskundige taal die in het verhaal aan bod komt: paar,
dubbel,… Ook tijdsbegrippen komen aan bod: eeuwig,
dag na dag,… Je vindt er ook verwijzingen naar gestalte:
groot, nietig,…
Richt een meethoek in de klas in waar kleuters
voorwerpen maar ook zichzelf kunnen meten en
vergelijken. Wie is de grootste/kleinste van de klas? Wie
heeft de langste vingers?…
Maak een spiegelpaleis met verschillende spiegels en
vervormspiegels.
Maak een doolhof waarin Morf zijn weg moet zoeken.
(Dit kan ook met een balletje of magneetje.)
De kleuters maken platlanders. (De kleuters gaan op
een groot blad papier liggen en tekenen mekaars
omtrek.) Wie is de grootste/kleinste,…
Bewegingsopvoeding
- Laat de kleuters een houding van één van de dieren
kiezen. Ze beelden ze uit (samen of alleen). De anderen
raden om welke pose het gaat. De kleuters kunnen ook
achter een doek met een lamp staan zodat je enkel hun
schaduw ziet (schimmenspel). Besteed ook aandacht aan
de fijne motoriek, zoals de uil die slechts één oog opendoet.
- Maak een bewegingshoek rond balanceren en evenwicht
met loopklossen, stelten, touwen,…
- Organiseer een bewegingsomloop. Wie durft wat
(niet) ? Kleuters moedigen elkaar aan. Niet iedereen
durft en kan hetzelfde even goed en dat mag!
- Maak een donkere hoek en ga al tastend op zoek zoals
de blinde mol uit het verhaal. Wie is er bang in het
donker? Wie vindt gemakkelijk de weg? Misschien
kunnen de kleuters samen op zoek gaan?
- Ballenregen: verdeel de kleuters in twee groepen en stel
ze als twee kampen tegenover elkaar op. Elk kamp krijgt
evenveel ballen. Bedoeling is na het fluitsignaal zo
weinig mogelijk ballen in je kamp te hebben.
Samenwerking is hierbij heel belangrijk.
- Relaxatieoefening met ballen (Sherborne): laat de
kleuters met kleine balletjes over mekaars rug rollen, of
laat kleuters op een heel grote bal gaan liggen,…
- Reis rond de wereld: gebruik circusattributen.
– 32 –

- Werk samen met de kleuters een circusact uit en voer
deze op voor andere klassen. Sommige kinderen staan
graag in de belangstelling, andere niet. Zij kunnen de
plaatsen wijzen, muziek of licht verzorgen,… Iedereen
krijgt een taak die bij hem past zodat ze samen tot een
afgewerkt geheel komen.
Wereldoriëntatie
- Breng een bezoekje aan een circus. Bekijk niet alleen
de voorstelling, maar kijk ook naar de leefomstandigheden
van de artiesten. Hoe is het leven in en om het
circus? Als dit niet haalbaar is, kunnen de kinderen
fantaseren over het circusleven. Ook prentenboeken
schetsen een beeld.
- Het circus is een plaats waar verschillende culturen
samenkomen. Besteed hier ook aandacht aan.
- Bestudeer de eigenschappen en habitats van de dieren
die in het boek vermeld worden. Vergelijk met circusdieren.
- Bekijk de diersoorten: de kat en de tijger zijn katachtigen,…
- Circusartiesten dragen speciale kostuums. Ook in het
boek dragen de dieren bijzondere kledij. Bekijk ze eens.
Ook de kleuters zijn verschillend gekleed. Of zijn er
juist gelijkenissen? Wat dragen de kleuters graag? Welke
kleur vinden ze leuk? Waarom dragen jongens geen
rokjes? Hebben ze ook speciale kledij voor aparte gelegenheden
of voor het beoefenen van sporten?
- In het boek werden veel koffers getekend. Wat neem je
mee als je op tocht gaat? Wat heb je echt nodig om te
overleven? Bekijk ook de vorm en verschillende soorten
tassen, zakken, koffers. Welke schooltassen gebruiken de
kleuters? Hebben ze ook zwem- of sporttassen?
- Laat de kleuters een stapje verder gaan met het boek:
hoe zou het trouwfeest van Morf en Vlo eruitzien? Hoe
zag het trouwfeest van hun ouders er trouwens uit? Wat
droegen ze? Wat aten ze? Misschien zijn er culturele verschillen?
Neem eens een kijkje in andere landen. Zijn
alle ouders getrouwd? Zijn er nieuw samengestelde
gezinnen?
- Wat zouden de dieren uit het boek eten? Wat eet je zelf
graag? Leg de nadruk op verschillende voorkeuren.
Iedereen lust andere dingen graag. Laat de kleuters
eventueel een (voor andere kinderen onbekend of
vreemd) recept/gerecht meebrengen. Misschien kennen
de kinderen het wel (b.v. spaghetti) maar smaakt het
toch helemaal anders dan thuis.
- De kinderen houden een feestoptocht met afgewerkte
kledij en koffers net zoals circusartiesten hun show
promoten in de straten. De verschillen tussen de
kinderen zullen blijken en de kleuters krijgen meteen de
kans hun werk aan anderen te tonen.
Het kan leuk zijn je kunstje voor jezelf te oefenen, maar
sommigen vinden het nog leuker om ook echt op te treden.
Waarom niet eens een bezoekje brengen aan een
rusthuis of kinderziekenhuis,… Zo kan je hun dag
opfleuren!
- Misschien kennen de kleuters iemand die iets heel
speciaals kan en die dit wil komen tonen in de klas. De
kleuters mogen dit uiteraard ook zelf doen!
- Leg met de kleuters een fotoboek aan. Hierin staan
foto’s van hun familieleden, woonst, huisdieren,
hobby’s,… Weer zullen verschillen en gelijkenissen
opduiken.
Beeldende vorming
- De kleuters ontwerpen een eigen bal (bijvoorbeeld met
stofjes of van papier-maché) of een koffer. Bespreek met
de kleuters dat iedereen van hetzelfde basismodel
vertrekt, maar dat het eindresultaat bij iedereen anders
zal zijn. Bekijk de resultaten.
- De kleuters maken een zelfportret. Ze bekijken zichzelf
in de spiegel en maken een zo getrouw mogelijke
weergave. De ene kleuter heeft gele verf nodig voor het
haar, de andere bruine. Sommige kleuters zullen kleuren
moeten mengen. Bespreek de gelijkenissen en de verschillen.
Nadien kunnen de kleuters ook karikaturen
maken zodat de onderlinge verschillen nog beter
geaccentueerd worden!
- De kleuters ontwerpen tickets en een affiche voor hun
eigen act.
- De dieren in het boek worden vaak slechts gedeeltelijk
afgebeeld. Bespreek eerst met de kleuters om welk dier
het zou kunnen gaan en laat ze vervolgens het beeld
verder afwerken. Het is ook leuk om gekke combinaties
te maken en fantasiedieren te ontwerpen. Wat dacht je
van een kikkerkop op een giraffenlijf?
- De kleuters maken een miniatuurcircus en dieren uit
– 33 –

klei. Nadien spelen ze het verhaal na.
- Ze ontwerpen speciale stoffen en kostuums.
- Ze maken met inkt vinger- of handafdrukken. Maak
de kleuters duidelijk dat vingerafdrukken, net als identiteitskaarten,
uniek zijn.
Het thema laten leven in de klas
Zithoek
Deze wordt omgevormd tot een tent of arena. Er is een
koffer met attributen (o.a. de ondersteunende hulpmiddelen
die gebruikt worden bij het aanbrengen van het
verhaal) en een cassette met het verhaal op, het boek
zelf, de microfoon met cassettespeler, circusmuziek, viltfiguren
uit het verhaal. Zo kunnen de kleuters het verhaal
opnieuw beleven wanneer ze maar willen.
Waardenbeleving
- Voer met de kleuters een filosofisch kringgesprek over
wat je nooit zou willen verliezen. Voor de ene zal het
speelgoed zijn, de andere denkt misschien aan zijn mama.
- De kleuters maken een ‘ik-boekje’ waarin ze weergeven
wie ze zijn, wat ze kunnen,…
- De kleuters maken een medaille waarop langs de ene
kant staat waar ze goed in zijn en langs de andere waar
ze minder goed in zijn.
- Ze maken een droombeeld van hoe ze er zouden willen
uitzien. Tijdschriften zijn leuk materiaal.
- De kleuters omschrijven hun eigen droomvlo. De ene
vindt humor belangrijk, de andere hecht belang aan de
kleur van de ogen.
- Contact-kriebelspel: zoals de vlo Morf kriebelt,
kriebelen de kleuters elkaar.
- Circusacts leer je niet op een dag. Maak ruimte voor
wat kleuters nog niet zo goed kunnen en laat ze het toch
eens proberen. Ze moedigen elkaar aan en leren aanvaarden
dat niet alles meteen lukt.
Voorbeelden: springen op één been, knipogen, fluiten,…
- In het boek zie je telkens dezelfde dieren een paar vormen.
Morf en de vlo zijn echter verschillende dieren.
Bedenk met de kleuters andere dierenkoppels en vertel
wat ze samen goed zouden kunnen. Hoe zouden hun
kinderen eruit zien? Het kleintje van een aap en een
hyena zou erg snel in de bomen kunnen kruipen!
- Maak foto’s van alle ogen, monden, neuzen,… van de
kleuters. Ga nadien op zoek naar de eigenaar van deze
lichaamsdelen. Combineer ook eens de ogen van Lotte
met de neus van Sofie. Zo kan je een leuke collage maken.
Bewegingshoek
Richt een bewegingshoek in met attributen zoals een
trapeze, touwen, jongleersjaaltjes, hoepels, ballen,
kegels,… Deze stimuleren de kleuters om motorische
vaardigheden zoals balanceren, evenwicht, coördinatie
te trainen. De kleuters die willen, kunnen hun act tonen
in de arena.
Verkleedhoek
De verkleedhoek wordt omgetoverd in een woonwagen
waarin volgende accessoires te vinden zijn: dierenneuzen,
kostuums, oren, hoofddeksels, handtassen,
pruiken, lappen stof,… De kleuters leven zich volledig in
in hun rol.
Meet- en weeghoek
In de meethoek kunnen kleuters zich meten en wegen.
Ze krijgen de kans om te vergelijken. Voorzie een
groeimeter.
Spiegelpaleis
Zorg voor verschillende soorten en maten spiegels. In
een kleine spiegel zien ze maar een fragment van
zichzelf, in grote spiegels zijn ze samen zichtbaar. Ook
in water en spiegelpapier kan je jezelf zien. Met vervormspiegels
verkrijg je grappige effecten.
Bouwhoek
Kleuters reconstrueren de leefplaatsen van de verschillende
dieren. Mejuffer Dezeug leeft in een modderbad,…
Met dozen en doeken, wasspelden en draad kunnen
kleuters grote en kleine tenten bouwen.
Knutselhoek
Deze hoek wordt een speciaal ontwerpatelier waarin
allerlei bedrukte stoffen, kokers om hoeden te maken,
papieren zakken, grote papieren voor affiches,… te
vinden zijn.
– 34 –

Donkere hoek
Doeken, tafels,… kunnen deze hoek verduisteren.
Voorzie kleine en grote pillampen om te experimenteren
met licht en donker. Wie is er bang in het donker? Wie
durft alleen? Wie gaat er liever samen met een vriendje?
Zoek je weg in het donker, net zoals de mol.
Fotomuur
Voorzie allerlei beeldmateriaal waarop mensen te zien
zijn. Varieer in leeftijd, geslacht, cultuur, sociaal
milieu,… Wacht de reacties van de kleuters af.
Rode draden en kaders
zoek gaan? Hoe weet je dat je hem gevonden hebt? Ga
je voor je evenbeeld of sta je open voor een tegenpool?
Vierde passage: ‘Wil jij met mij trouwen?’
Morf stelt overal de vraag, wordt telkens afgewezen,
maar geeft de moed niet op.
Vijfde passage: ‘Is Heer Morf zot geworden?’
De ware liefde vindt hem. Morf gedraagt zich anders.
Wat is er toch met hem? De liefde kan je niet onderzoeken.
Elke dag wordt een deel van het verhaal opnieuw verteld
en wordt de bijbehorende prent opgehangen. Op het
einde van de week is heel het verhaal verteld. Maak een
selectie van de activiteiten die voor jouw groep het best
aansluiten bij de passages.
De koffer
Voorzie voor elk kind een (schoen)doos. Die vormt het
uitgangspunt voor de koffer die de kleuters zelf invullen:
ofwel is de inhoud materieel: werkjes die de kleuters
gemaakt hebben, dingen die ze van thuis meebrengen,…
Ofwel komen dromen, wensen, verlangens in één of
andere vorm in de koffer terecht.
Kleuters kunnen dingen in mekaars koffers stoppen. Op
je levensweg neem je ook dingen mee die je van anderen
leerde of kreeg.
Uiteindelijk zijn de identieke koffers een persoonlijke
veruitwendiging van wie ze zijn. Hetzelfde en toch zo
anders!
De passages
De verhaalinhoud leent zich ertoe om elke dag een fragment
uit het boek uit te werken.
Eerste passage: ‘Een daverend applaus graag voor de
geweldige Heer Morf.’
Elke kleuter heeft een talent en wordt hierin graag
bevestigd.
Tweede passage: ‘Waar Heer Morf ook keek, overal zag
hij gelukkige paren.’
Morf heeft geen partner zoals de anderen, hij wil niet
alleen zijn.
Derde passage: ‘Dag na dag, week na week, jaar na jaar,
niemand kwam. Dan maar zelf op zoek gaan naar de
ware.’
Wie is jouw ware? Bestaat de ware? Moet je ernaar op
Morf
Morf komt als hand- of stokpop elke dag langs in de
klas. Hij heeft een koffer bij zich waarin attributen
zitten die centraal staan bij het dagthema. Elke dag
wordt een stukje poppenspel gespeeld. Morf wil iemand
vinden om mee te trouwen. Hij komt mensen tegen met
een andere huidskleur, die een andere taal spreken of in
een ander land wonen, die extreme lichamelijke
kenmerken hebben. Morfs bevooroordeelde reactie en
enge blik lokken reacties uit bij de kleuters. Naar het
einde van de week matigt hij zijn reacties en leert hij
anderen in hun anders zijn aanvaarden.
Brieven
Morf komt een keer op bezoek in de klas. Hij vertelt
dat hij op reis vertrekt, op zoek naar de ware. Hij
belooft de kleuters op de hoogte te houden. Hij laat elke
dag iets van zich weten d.m.v. een brief, e-mail, videofragment,
cassette, foto’s,… Deze vormen het uitgangspunt
voor de dagactiviteiten. De kleuters antwoorden
‘Morf’.
– 35 –

Dicht tegen me aan
lestips voor het eerste leerjaar / groep 3
Over de samenstellers
JOERI BRANDS woont en werkt in Schoten. Hij geeft les
in de Tuimelaar, een klein Freinetschooltje. Hij maakt
muziek, knutselt meubeltjes en lampen en ontwikkelt
foto’s. Boekjes beginnen zo langzamerhand een groot
deel van zijn leven en huis in te palmen. Er wordt zelfs
gefluisterd dat er zich een bibliotheek op het toilet
bevindt.
FREDERIKA VAN WING leerde lezen toen ze zes was, en
sindsdien is lezen voor haar zoiets als eten en drinken.
Ze werkt bij het Vlaams Centrum voor Openbare
Bibliotheken. Daar coördineert ze de projecten voor
jeugd en leesbevordering, en in het bijzonder de
Jeugdboekenweek in de bibliotheek.
MYRIAM TIMMERMANS woont met haar man en twee
schatten van zoons in Genk. Daar werkt ze ook. Ze
leert er de kindjes in het eerste leerjaar dat die rare
kronkels eigenlijk letters zijn, waar mooie verhaaltjes
mee te maken zijn. Nu zijn die verhaaltjes de aanleiding
om iets moois te maken.
Lezen leer je niet om een AVI niveau te stijgen en dan
nog één en nog één tot ze op zijn, om dan te stoppen.
Leren lezen is net zoals leren fietsen. Je moet het leren
om vooruit te komen, en je moet het goed leren, anders
val je de hele tijd en dat is hoogst onpraktisch. Maar je
moet het vooral leren omdat je met de fiets hele mooie
fietstochtjes kan maken. Je kan verder komen dan je uit
jezelf al kon. Je ziet nieuwe horizonten opdoemen waarvan
je niet eens wist dat ze bestonden. En je kan genieten
van het fietsen zelf, trucjes leren met de fiets,
slalommen tussen de bomen. Dat is leren lezen. Nieuwe
dingen ontdekken, verder leren denken en onderweg
genieten van humor, van poëzie, van taal.
We reiken je in deze ideeënbrief suggesties aan voor
mooie tochtjes. Tochtjes langs nieuwe horizonten, waar
onderweg heel wat te snoepen valt. Tochtjes om samen
te maken. Hand in hand. Jij en ik.
woordvoorwoord
Leren lezen staat centraal in het eerste leerjaar.
Niemand zal het proberen te ontkennen; lezen is onontbeerlijk
als je een ietwat comfortabel leven wilt leiden in
onze samenleving. Dus haasten we ons om onze bloedjes
van kinderen, zodra ze hun kinderbedjes ontgroeid
zijn, letters, woorden en zinnen te leren lezen. Dat is
goed, als we maar niet vergeten waar lezen voor dient:
om je weg te vinden in de wereld en – even belangrijk –
om te genieten.
– 36 –

Boek 1
Pup en kit
Edward van de Vendel / Geert Vervaeke (ill.)
De Eenhoorn, 2002, p. 5-7
Over de auteur
Edward van de Vendel groeide op in een klein dorp in de
Betuwe. Hij was leerkracht in het basisonderwijs. Eind
jaren tachtig debuteerde hij met gedichten in de ‘Blauwe
Geruite Kiel’, de kinderrubriek van Vrij Nederland. In
1996 verscheen zijn eerste dichtbundel Betrap me! bij
uitgeverij Querido. Samen met de tekenares Hanneke
van der Hoeven maakte hij een bewerking van Vondels
Gysbrecht van Aemstel, bekroond met de Gouden Zoen
1999. Ook voor De dagen van de bluegrassliefde ontving
hij een Gouden Zoen (2000).
Over het boek
Pup is pup en Kit is kit. En Baas is baas. Een boek vol
herkenbare verhaaltjes over een hond en een poes die de
dingen op hun eigen manier zien. Pup en Kit worden de
dikste vriendjes.
Werken met het fragment
Wat is waar?
‘het huis was raar,
vond kit.’
Kit en Pup zijn nieuwelingen. Alles in en op het huis is
vreemd. Het zou een pak handiger zijn geweest als Baas
een aantal wegwijzers had opgehangen.
Maak samen met je kinderen wegwijzers voor de nieuwelingen
in de school. Laat plannetjes tekenen van de klas.
Als je over een echte pup en/of een echte kit beschikt,
wordt het feest natuurlijk nog groter. Dan kunnen de
kinderen een knus nestje maken en wegwijzertjes voor
wanneer het beestje moet plassen of eten. Aan de poten
van de bankjes kunnen ze naambordjes hangen zodat
pup of kit weet wie zich daarboven bevindt.
Als kat en hond
Net zoals bij mensen verschillen karakters bij dieren wel
eens. Laat de kinderen hun karakter omschrijven,
verschillen zoeken tussen zichzelf en hun vriendjes of
vriendinnetjes.
Daarna kunnen ze het karakter van een hond en een
poes analyseren. Poezen zijn niet vanaf het eerste ogenblik
enthousiast, honden springen meestal dadelijk op je
af, honden maken veel lawaai, poezen wachten geduldig
voordat ze hun prooi bespringen,...
Pup en kit hebben ook zulke uitgesproken karaktertjes.
Ook de axenroos vertrekt van dierenkarakters.
Waarschijnlijk heb je daar al het een en het ander over
gehoord en zal er bij jou op school informatie beschikbaar
zijn. In de axenroos staan een aantal dieren zoals
de schildpad, de pauw, de leeuw,... De kinderen bestuderen
al deze dieren en beschrijven daarna hun
gedragingen en die van hun klasgenootjes aan de hand
van deze dieren. Daan is vandaag een beetje pauw
geweest, want hij heeft zijn zwembrevet getoond.
In de loop der jaren zijn er al veel mensen geweest die de
verschillen tussen kat en hond hebben opgemerkt. Er is
zelfs een spreekwoord van gemaakt.
Laat de kinderen spreekwoorden horen en laat ze
daarna op zoek gaan bij hun familie of buren naar nog
meer gezegdes of spreekwoorden. Probeer samen met de
kinderen achter de betekenis te komen door de situaties
levendig voor te stellen, in een toneeltje of zo.
Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.
De kat uit de boom kijken.
Blaffende honden bijten niet.
Kat en muis spelletjes.
Een kat in een zak kopen.
Een kat komt altijd op haar pootjes terecht.
Als twee honden vechten om een been, rent de derde
ermee heen.
...
Een hok voor beest
De meeste kinderen hebben een huisdier: een goudvis, een
poes, een kanarie,... En al die beesten hebben een hok.
De voorgefabriceerde hokken zijn meestal saai. Laat de
kinderen op papier een hok ontwerpen dat er aantrekkelijker
uitziet. Als je kinderen nog niet over die
motorische vaardigheden beschikken kan je vragen om
– 37 –

een voorgetekend hok uit te bouwen en te verfraaien. En
als je over een ‘handige Harry’ papa of andere mogelijkheden
beschikt, dan kan je een echt hok maken en in je
klas of op de speelplaats plaatsen (kippen- of konijnenhok).
Ander werk van Edward van de Vendel
Wat ik vergat, Querido, 2001
Dom konijn, Querido, 2000
Aanhalingstekens, Querido, 2000
De dagen van de bluegrassliefde, Querido, 1999
Jaap deelt klappen uit, Querido, 1999
Gedicht 1
‘Blind’
uit: Door een gekleurde bril
groep 4, BS Acaciahof, Middelburg
the House of Books, 2001, p. 48
Werken met het gedicht
Het gedicht drukt heel wat genegenheid uit. Het leent er
zich toe om te praten over kleuren en de gevoelens die ze
oproepen of uitdrukken. Zo staat rood traditiegetrouw
voor warmte, geborgenheid, liefde. Blauw kennen we
eerder als een koele, harde kleur. Van groen zeggen we
dat het hoop betekent. Met zwart druk je verdriet uit.
Wend dit gedicht aan om de kinderen te laten ervaren
welke betekenissen aan kleuren worden toebedeeld, en om
hen te laten nadenken hoe zij tegenover kleuren staan.
Begin de oefening met een kleurenpallet of een kleurencirkel
waarop alle kleuren van het spectrum verzameld
zijn. Elk kind zegt over een klasgenoot welke kleur bij
hem of haar past en waarom.
Laat de kinderen vervolgens alle kleuren opnoemen die
ze kennen en schrijf ze onder elkaar op het bord. Vul
aan met kleuren die minder voor de hand liggen: appelblauwzeegroen,
oker, fuchsia,… Daarna noemen de
kinderen voor elke kleur een voorwerp. Het voorwerp
wordt naast de betreffende kleur geschreven. Tenslotte
bedenken de kinderen welk gevoel of welke sfeer bij een
kleur hoort. Nu kunnen de kinderen met de woorden op
het bord gedichten bouwen. Elk kind kiest voor wie hij
of zij wil bouwen. Geef hen kapstokken waarrond ze
hun gedicht schrijven. Zo kan je het gedicht steeds laten
beginnen met ‘Jij bent als (voorwerp)’ of ‘Ik vind je
(kleur), want… ’
Je kan de kinderen ook de opdracht geven een gedicht te
schrijven over een kleur. Laat hen vooraf vrijuit associëren:
welke voorwerpen hebben welke kleur? Welke
gevoelens horen bij welke kleur? Waar in de natuur of in
huis of op school komen ze deze kleur tegen? Met al
– 38 –

deze gegevens schrijven de kinderen daarna een kleurrijk
gedicht.
Aansluitend bij de titel van het gedicht Blind, laat je
kinderen geblinddoekt aan voorwerpen voelen. Ze
beschrijven hoe de voorwerpen aanvoelen, en raden
welke kleur het voorwerp heeft.
Geef de kinderen twee maal dezelfde in te kleuren prent.
Ze kiezen twee kleuren uit, en kleuren de ene prent in
volgens de schakeringen van de eerste kleur, en de tweede
prent met de schakeringen van de tweede kleur. Achteraf
vergelijken ze de twee prenten: op welke manier
verschillen ze van elkaar? Hoe kan kleur een tekening
betekenis geven? Zo zullen ze zien dat een zelfde onderwerp
getekend in tinten van blauw een heel andere
betekenis heeft dan hetzelfde onderwerp badend in geel.
Boek 2
Het beest heet Mona
Bart Moeyaert / Gerda Dendooven (ill.)
Zwijsen, Tilburg, 2001, p. 3-4
Over de auteur
Bart Moeyaert werd geboren als jongste van zeven
broers. In 1983 kwam zijn eerste kinderboek uit, Duet
met valse noten, waarvoor hij onmiddellijk een prijs van
de Kinder- en Jeugdjury in Vlaanderen kreeg. Moeyaert
volgde een lerarenopleiding en maakte een scriptie over
de Engelse jeugdboekenauteur Aidan Chambers. Hij
heeft echter nooit voor de klas gestaan. Moeyaert
schreef een groot aantal boeken die vele prijzen in
Vlaanderen en ver daarbuiten opleverden. Naast schrijven,
vertaalt Moeyaert buitenlandse kinder- en jeugdboeken
en schrijft hij teksten voor televisie en theater.
Over de illustrator
Gerda Dendooven vertelde als klein meisje altijd
verhaaltjes aan haar broer. Omdat hij niet goed kon
luisteren, maakte ze er plaatjes bij. Ze droomde ervan
om later verhaaltjes voor kinderen te maken, met mooie
plaatjes erbij. Deze droom is werkelijkheid geworden!
Na haar studies vrije grafiek in Gent begeleidde ze
enkele jaren artistieke kinderateliers in musea. Sinds
1992 geeft ze les grafische vormgeving en illustreert ze
kinder- en jeugdboeken.
Ze won al drie keer de Boekenpauw: in 1990 met IJsjes,
in 1995 met Strikjes in de tuin en in 2002 met Meneer
Papier gaat uit wandelen.
De stijl van Gerda Dendooven is erg verscheiden. Voor
elk boek zoekt ze naar de meest geschikte techniek en
overlegt ze met de auteur welke passages het best
geïllustreerd worden.
Over het boek
Marta en haar vriendjes Sam en Do worden op school
gepest door Mona, het beest. De pestkop bezorgt haar
slapeloze nachten. Marta weet niet hoe ze het pesten
kan stoppen. Op de vuist gaan is alleszins niet verstandig,
vindt mama. Maar die maandag is Marta slimmer
dan Mona.
– 39 –

Spreek vóór je leest
Vóór je het fragment met de kinderen leest, laat je hen
fantaseren over ‘het beest Mona’. Je vertelt de kinderen
hoe de titel van het fragment luidt, en laat hen een
verschrikkelijk beest verzinnen dat Mona heet. Wie of
wat is het beest? Is het beest gevaarlijk? Wat doet het?
Wat of wie eet het? Waar woont het? Is het een kwaad
of een goed beest? Is het een gevaarlijk beest? Welke
geluiden maakt het? Laat de kinderen rare, angstaanjagende
geluiden maken die het beest ook zou maken.
Wijs hen erop dat geluiden niet noodzakelijk luid en
hard hoeven te klinken om schrikbarend te zijn.
Zouden de kinderen ‘s nachts rustig slapen als ze wisten
dat er zo’n verschrikkelijk beest bestond?
Liggen de kinderen ‘s nachts wel eens wakker?
Waarvan? Wat doen ze om minder bang te zijn?
slaan, knijpen,…
Laat de kinderen met een kleurpotlood in de tekst de
zaken aanduiden die zowel Mona als de dieren doen.
Hoe zeg je het?
‘Al lust ik haar rauw’ zegt Marta over Mona. Wat wil
Marta daarmee zeggen? Wil Marta Mona écht opeten?
Nee, ze bedoelt het figuurlijk.
De kinderen leren dat je iets kan zeggen dat je niet letterlijk
zo bedoelt, en dat spreekwoorden vaste manieren
zijn om iets uit te drukken. Laat hen vervolgens zoeken
naar andere spreekwoorden die gevoelens uitdrukken.
-Hoe kan je zeggen dat je iemand heel graag hebt?
Bijvoorbeeld: ‘je bent om op te eten’,…
-Hoe kan je zeggen dat je iemand niet graag hebt?
Bijvoorbeeld: ‘ik mag je niet’,…
Na het gesprek laat je de kinderen hun verschrikkelijke
verzinsels over monsters omzetten in knutselwerkjes. Elk
kind kan een eenvoudig monstermasker maken: een stuk
karton ter grootte van hun gezicht, twee gaatjes voor de
ogen, twee kleine gaatjes voor een koordje. Met verf in
alle kleuren krijgt het monstermasker een eigenzinnige
teint; met wol maak je opzienbarende manen, en met
lappen stof kan je een ‘lijfje’ maken voor het monster.
Het fragment lezen
Je kan het fragment door de kinderen laten lezen.
Normaal kunnen kinderen na negen maanden leesonderwijs
dit boekje zelf lezen.
Je kan het ook voorlezen. De tekst leent er zich toe. Hij
is heel expressief geschreven. Leg bij het voorlezen spanning
in de tekst. Werk bijvoorbeeld naar een climax bij
‘al lust ik haar rauw’, laat je stem dan ook werkelijk
rauw klinken, vol woede en frustratie. De tekst van de
tweede pagina kan je rustiger en meer gelaten laten
klinken. Laat hier eerder vertwijfeling, onmacht en
wanhoop doorklinken.
Wie is Mona nu voor de kinderen? Een beest? Of een
kind op school?
Wat doet Mona? Waarom noemt de verteller Mona een
beest, denken ze? Mona pest de andere kinderen, ze
doet alles wat beesten doen: schoppen, bijten, krabben,
Het beest heet Mona gaat duidelijk over pesten. Je kan
het fragment en het hele boek aangrijpen om het thema
bespreekbaar te maken in de klas.
De kinderen leren dat iedereen aangename en minder
aangename eigenschappen heeft en dat het niet vanzelfsprekend
is dat je iedereen even leuk vindt. Toch heeft
iedereen goede kwaliteiten en komt het erop aan om die
te laten primeren op de minder goede kwaliteiten.
Een week lang doen kinderen hun best om de goede
eigenschappen van hun klasgenootjes te ontdekken.
Laat in het begin van de week iedereen een naam
trekken. Uit een zak vol papieren strookjes met de
namen van de leerlingen, trekt iedereen één naam. Dat
kind moeten ze gedurende de hele week nauwlettend in
de gaten houden. De kinderen ontdekken doorheen de
week de verborgen talenten, de warme eigenschappen en
goede kanten van hun klasgenootje. Op het einde van
de week verwerken ze deze bevindingen op een creatieve
manier. Ze tekenen hun klasgenootje zo dat het een heel
herkenbaar portret wordt. Bovendien schrijven ze er
minstens vijf goede eigenschappen van het klasgenootje
bij. Alle portretten vormen samen een prachtige
klasfoto. Wanneer kinderen in de toekomst eens overhoop
liggen met een klasgenootje, hoeven ze maar naar de
klasfoto te kijken om te beseffen welke andere goede
dingen er in zitten.
– 40 –

Ander werk van Bart Moeyaert
Mijn hart is een pinguïn, Pantalone, 2002
Het beest heet Mona, Zwijsen, 2001
Broere, Querido, 2000
Luna van de boom, Pantalone, 1999
Het is de liefde die we niet begrijpen, Querido, 1999
Boek 3
Je best doen, bah!
in: De reus in de maan. Het grote boek voor als je
net kunt lezen
Dolf Verroen / Klaas Verplancke (ill.)
Houten, Van Holkema en Warendorf, 1999, p. 62-65
Over de auteur
Dolf Verroen vindt verhaaltjes verzinnen het leukste wat
er is. Hij kan het overal doen: op straat, in de auto,
onder de douche... als er maar geen mensen tegen hem
kwekken.
Zijn ouders vonden het niet goed dat hij schrijver wilde
worden. Zijn vader zei: ‘Dat is geen echt beroep, Dolf.
Daar verdien je niet genoeg geld mee.’ En zijn moeder:
‘Een schrijver is een heel bijzonder mens, Dolf. Dat ben
jij toch niet?’ Gelukkig is hij heel erg eigenwijs en doet
hij altijd wat hij echt wil.
Over de illustrator
Klaas Verplancke studeerde Publicitaire Grafiek in
Fotografie in Gent. Hij werkte een drietal jaren als artdirector
voor reclamebureaus en is sinds 1983 zelfstandig
illustrator. Hij ontwerpt covers en maakt tekeningen voor
lees- en prentenboeken van vele Vlaamse uitgeverijen,
maar ook voor het buitenland. Hij tekent graag grappige,
karikaturale personages en dieren. In 2001 werden zijn
illustraties uit Ozewiezewoze internationaal bekroond.
Zijn eigen boek Jot kreeg een eervolle vermelding.
Over het fragment
Juf vindt dat Els niet erg haar best doet. Els zou heel
wat dingen heel wat beter kunnen, als ze meer haar best
deed. Maar daar heeft Els geen zin in. En Els vindt het
ook niet zo leuk wanneer juf zegt dat ze iets niet goed
doet en beter haar best moet doen. Dan ontdekt ze
gelukkig dat iets vanzelf gaat wanneer het leuk is.
Werken met het fragment
Met dit fragment kan je werken rond talenten. Iedereen
kan wel iets heel erg goed. En iedereen heeft wel iets wat
hij niet goed kan.
– 41 –

Begin met een groepsgesprek over talenten.
Wat is een talent? Heeft iedereen talenten?
Waarin zou je zelf erg goed willen zijn?
Moet je erg je best doen om ergens goed in te zijn, of
kun je sommige dingen nu eenmaal goed of slecht?
Laat elk kind kort vertellen welk zijn of haar talent is,
en welk talent hij of zij niet heeft maar wel graag zou
hebben.
Welke talenten hebben hun klasgenootjes, denken ze?
Lees samen met de kinderen het verhaal.
Bespreek de inhoud van het fragment:
Welk talent heeft Els?
Welke talenten heeft ze niet?
Kan je alles, zolang je er maar je best voor doet?
Wat vinden de kinderen van de wijze waarop de juf
reageert wanneer Els muziek maakt? Hoe moet je reageren
wanneer je vindt dat iemand anders iets niet goed
doet? Of wanneer iemand iets zegt waarmee jij het niet
eens bent? Of wanneer iemand iets mooi vindt dat jij
lelijk vindt? Kortom, hoe ga je om met meningsverschillen,
of verschillen van smaak?
Talentenjacht
De kinderen krijgen de opdracht om in hun omgeving
op talentenjacht te gaan. Welk talent heeft jouw mama
of papa? Heb je een oom die ergens zó goed in is, dat
het echt uitzonderlijk is?
Op het einde van de week vertellen de kinderen in een
kringgesprek welke resultaten hun talentenjacht heeft
opgebracht. Misschien willen talentvolle oma’s, buurmannen,
speelkameraadjes hun talenten wel komen
tonen in de klas?
Orkest in de klas
Je hoeft niet noodzakelijk getalenteerd te zijn of eindeloos
geoefend te hebben om muziek te kunnen maken.
En je hebt geen dure instrumenten nodig om een orkest
te vormen.
Stel met de kinderen van de klas een origineel orkest
samen.
Enkele tips:
Span rond een brooddoos enkele elastieken. Tussen elke
elastiek stop je een kurk. Door de kurk van de doos weg
te trekken en er tegenaan te laten botsen, krijg je verrassende
geluiden.
Verzamel een hele reeks glazen, zet ze op een rij en doe
er verschillende inhouden water in. Tik vervolgens
zachtjes met een lepel tegen de glazen.
Vul een emmer met water en leg er een metalen staaf in.
Terwijl je met een lepel tegen de staaf tikt, til je de staaf
uit het water en duw je hem er weer in.
Het ritme geef je aan door het schudden met een blik
vol harde erwten, of door middel van castagnetten, een
tamboerijn, een trommel, het tegen elkaar tikken van
houten stokken.
Geluiden raden
Als inleiding bij het concert dat het orkest zal geven, of
als afsluiter, kan je één van deze geluidsspelletjes spelen.
Alle kinderen zitten in de kring, in het midden staat één
kind, geblinddoekt. Eén van de kinderen uit de cirkel
maakt een geluid (het openen van een kast, het ritsen
van een pennenzak…). Het kind in het midden moet nu
aanduiden waar het geluid vandaan komt en raden hoe
het geluid gemaakt werd.
Neem vooraf op cassette geluiden op die zowel heel
voor de hand liggend als heel verrassend zijn.
Herkennen de kinderen de geluiden buiten hun normale
context? Welke verschillende geluiden kunnen ze
herkennen in een mix van geluiden?
Teken een woord
Beeld en klank vormen één geheel, dat zie je vaak in
stripverhalen. Lost een boef een schot, dan wordt dat
extra duidelijk door het woordje ‘pang’ dat erbij staat
geschreven in meestal dikke, vette, grote letters.
Kinderen gaan nu zelf ‘woorden schilderen’. De wijze
waarop ze het woord tekenen verraadt de betekenis van
het woord. Enkele suggesties: het in mooie, harmonieuze
vormen en kleuren geschilderd woord ‘mooi’, het in
schrikwekkende vormen en kleuren getekend woord
‘gevaar’ of ‘bang’, het woord ‘maan’ in de vorm van de
maan, of het woord ‘zon’ in de vorm van de zon,…
Zoals gezegd proberen striptekenaars hun prenten kracht
bij te stellen door de klanken in woorden erbij te
schrijven. Een schot klinkt als ‘pang’, een in scherven vallend
glas als ‘tingeling’, een piepende deur als ‘píeíeíep’.
– 42 –

Laat de kinderen naar geluiden luisteren. Daarna
proberen ze neer te schrijven hoe het woord klinkt: welk
woord past bij de schoolbel? Welk geluid bij een voorbijrijdende
trein? Hoe schrijf je het lawaai tijdens de
speeltijd neer?
Andere boeken van Dolf Verroen
Tim is slim, Zwijsen, 2001
Liever zwart, Van Holkema & Warendorf, 2001
Het grote boek over de liefste poes van de wereld,
Leopold, 2001
Het gevonden kind, Zwijsen, 2001
Roos is boos, Van Holkema & Warendorf, 2000
Gedicht 2
‘Fresia’
Uit: Jij bent de liefste
Hans en Monique Hagen / Marit Törnqvist (ill.)
Querido, 2000, p. 16
Over de auteur
Hans Hagen is sinds 1987 fulltime schrijver. Daarvoor
werkte hij als leraar Nederlands en geschiedenis, bij een
theatergroep en bij een kindertijdschrift. Hij schreef tot
nu toe negenentwintig boeken, waarvan vijf met zijn
vrouw Monique. Na 1987 werkte hij mee aan verschillende
radio- en televisieprogramma’s. Voor Sesamstraat
schreef hij een serie verhalen over Jubelientje.
In 1992 werden drie van zijn boeken tegelijk bekroond:
een zilveren Griffel voor Het gouden oog en eentje voor
Het is nacht, we gaan op jacht en een Vlag en Wimpel
voor Jubelientje en haar liefste oma.
Over de illustrator
Toen zij vijf jaar oud was, verhuisde Marit Törnqvist
met haar Zweedse vader, Nederlandse moeder, broer en
zus, naar Nederland.
Om het contact met Zweden te behouden gingen zij elk
jaar met vakantie naar hun boerderij in Smäland,
Zweden. In deze provincie bracht Astrid Lindgren haar
jeugd door. Het is dan ook geen toeval dat zij nadien
heel wat van haar werk illustreerde. Ook met haar
moeder, de schrijfster Rita Törnqvist (ook bekend als
Rita Verschuur), werkte zij samen aan kinderboeken.
Zij behaalde reeds vele prijzen in Zweden en Nederland
voor ‘haar bijzondere manier om met beelden te vertellen’.
Aan het boek Helden op sokken werkte zij anderhalf
jaar! Het werd in 1999 bekroond met een Gouden
Griffel.
Werken met het gedicht
Het gedicht Fresia leent er zich toe om het te hebben
over het thema gezinsuitbreiding en over geuren.
Begin met het gedicht voor te lezen.
– 43 –

Het gedicht
Vraag de kinderen wat ze van het gedicht vinden. Is het
een gedicht op rijm? Laat de kinderen met een potlood
de rijmwoorden aanduiden: ‘boem’ en ‘bloem’ rijmen
op elkaar, ‘baby ba’ en ‘fresia’ ook. Moeten woorden op
elkaar rijmen om een gedicht te vormen? Het eindigen
van woorden op dezelfde letters, is dat een rijm? Rijm
kan meer zijn dan dat: klankrijm, het rijmen van het
ritme,…
In het gedicht komen woorden voor die je waarschijnlijk
niet in een woordenboek kan vinden. Bestaan deze
woorden echt? (Tralala, hopsasa, baby ba). Waarom
gebruiken de dichters deze woorden? Wie zou zulke
woorden nog gebruiken? (baby’s).
Bloemen
Hebben de kinderen het gedicht begrepen? Weten ze wat
een fresia is? Wanneer ze de illustratie van Marit
Törnqvist zien, weten ze het misschien wel. Breng een
fresia mee naar de klas en laat de kinderen aan de
bloem ruiken. Ruikt ze lekker? Heeft de bloem een
sterke of een zachte geur? Breng nog andere bloemen
mee en laat de kinderen de vergelijking maken.
Stimuleer hen om zo accuraat mogelijk de geur te
beschrijven en vraag hen waaraan een geur hen doet
denken. Je kan de kinderen ook vooraf vragen om elk
minstens één bloem mee te brengen naar de klas. Zorg
voor wat boeken over bloemen en planten, en samen
met de kinderen zoek je de juiste naam van elke bloem
op. Als afsluiter hou je een bloemenverkiezing: welk
bloem is de mooiste van kleur en vorm, en welke ruikt
het lekkerst?
Vervolgens wordt de klas omgetoverd tot een groot
bloemenparadijs. Op grote vellen papier schilderen de
kinderen de bloemen na. Alle bloemen worden samengevoegd
op een wand. De achtergronden worden in
tinten van groen opgevuld, met hier en daar een vlinder,
een vogel, een lieveheersbeestje,… Je kan de kinderen
ook bloemen laten maken in crêpepapier; nadien plak je
ze op het bloemenschilderij, of plaats je ze op een stokje
in een (groene) emmer vol zand.
Geuren
Ga met de kinderen naar buiten, het is immers lente en
de wereld zit vol nieuwe lentegeuren. Heb je een grasplein
bij de school? Ga er met de kinderen op je rug in
het gras liggen en laat hen ruiken.Wat ruiken ze? Welke
aangename geuren vangen ze op? Welke stank stellen ze
vast? Laat de kinderen vertellen wat ze ruiken en hoe ze
die geuren ervaren.
Vraag de kinderen vooraf om twee voorwerpen mee te
brengen: iets waarvan ze vinden dat het lekker ruikt, iets
waarvan ze vinden dat het vies ruikt. Zonder te kijken,
ruiken de ander kinderen aan de voorwerpen van hun
klasgenootjes, en zeggen telkens of ze vinden of iets
stinkt of lekker ruikt. En is het dan echt zo dat smaken
verschillen? Of ruiken dingen nu eenmaal óf lekker óf
vies?
Gezin
Waarom zet het kind in het gedicht een fresia bij de
kinderwieg? Omdat de baby stinkt naar ‘pampervulling’?
Vinden de kinderen dat baby’s lekker ruiken, of
dat ze stinken? Wie herinnert zich de geboorte van een
broertje, zusje, neefje, buurmeisje,… Vind je pasgeboren
baby’s mooi? Lelijk? Leuk? Vervelend? Wat is er leuk en
minder leuk aan baby’s?
Wie in de klas heeft een jonger broertje of zusje? Wat is
er leuk aan het krijgen van een broertje of zusje? Wat is
minder leuk? Wat verandert er? Wat is het leukst: jonger
of ouder zijn in het gezin? Hoe zou het zijn zonder
broers of zussen? Of hoe zou het zijn met veel meer
broers en zussen?
Na dit gesprek over baby’s en broers en zussen, tekenen
de kinderen hun gezin: mama, papa, broer, zus. Ook
oma en opa, of neefjes en nichtjes, de hond of de poes
mogen op de familiefoto. Ze vullen de familiefoto aan
met zelf verzonnen familieleden: kleine babybroer die je
kan bemoederen, grote zus naar wie je kan opkijken, de
hond waarmee je kan ravotten, tweelingzusje met wie je
altijd kan spelen,… Nadien stellen de kinderen één voor
één hun familie voor, en vertellen erbij waarom ze
(geen) nieuwe gezinsleden hebben verzonnen.
– 44 –

Ander werk van Hans Hagen
Jubelientje speelt vals, Van Goor, 2001
Daar komt de tijger, Van Goor, 2001
Ik schilder je in woorden, Van Goor, 2001
Ik zie lichtjes in je ogen, Van Goor, 2001
Misschien een olifant, Van Goor, 2001
Boek 4
Een vriend voor Jelle
Sylvia vanden Heede / Ingrid Godon (ill.)
Averbode, 2000, p. 7 en 8
Over de auteur
Sylvia vanden Heede is na haar studies sierkunsten in
Brugge blijven wonen met haar gezin. Als kind begon ze
al vroeg verhaaltjes te schrijven. Ze schrijft gevoelige
fantasieverhalen, dierenverhalen en historische boeken.
In 1999 kreeg ze de Boekenleeuw voor Vos en Haas. Dit
boek werd datzelfde jaar ook bekroond met de Jonge
Gouden Uil.
Over de illustrator
Omdat Ingrid Godon tijdens haar humaniora niet zo’n
daverende resultaten had bereikt, schreef ze zich in op
de afdeling Etalage aan de Academie in Lier: de studie
bestond uit veel praktijk en weinig theorie. Toch zat ze
tijdens de lessen meer te tekenen. Dit merkte haar leraar
(en tevens boekillustrator) Rik Van den Brande op. Hij
stimuleerde haar om deze weg verder in te slaan en hielp
haar tijdens het academiejaar, tussen de lessen door, om
een eigen stijl te ontwikkelen. Na dit jaar trok ze met
haar werk naar uitgevers.
Ondertussen is Ingrid Godon al twintig jaar voltijds
illustrator van kinder- en schoolboeken en jeugdtijdschriften.
Haar prenten stralen een intieme, tedere
sfeer uit met veel knuffels, kinderen met ronde gezichtjes
en gezellige interieurs met bloemetjesbehang. Het liefst
werkt ze in aquarel met acryl.
Over het boek
Papa en mama hebben ruzie. Dat is al de hele dag zo. ‘Ik
ga weg’, denkt Jelle.
‘Ik zoek een plek waar geen ruzie is.’ Zacht trekt hij de
deur achter zich dicht.
Maar waar moet hij heen? Is er iemand die hem wil?
Voor het lezen
Lees het fragmentje voor, zo heb je meer kans om
iedereen bij het gebeuren te betrekken.
– 45 –

Werken met het fragment
Het praten over de ervaringen van Jelle kan ook aanleiding
zijn om over eigen ervaringen te praten:
Ben jij ook soms boos?
Wat voel jij dan?
Wat doe je dan? Wat deed Jelle?
Wat was er toen gebeurd?
Laat zien hoe je kijkt als je boos bent!
Laat zien wat je doet als je boos bent!
Schilderen
Men kan de kinderen vragen een blij, een bang, een
boos en een verdrietig masker te schilderen. Hierbij
moeten de kinderen zelf bedenken hoe het gezicht eruit
zal zien…
Loopspel
De maskers hangen voor iedereen duidelijk zichtbaar in
één van de vier hoeken van de klas of van de zaal.
Je vertelt een kort verhaal waarin een bepaald gevoel
aan de orde is. Als het verhaal af is geef je een teken en
alle leerlingen rennen naar een masker. Als er verschillende
gevoelens gekozen worden, wordt er besproken
waarom men bij een bepaald masker staat.
je beeldt een gevoel uit
je speelt op verschillende manieren op een handtrom, op
een blokfluit,…
je kan ook verschillende muziekfragmenten laten horen
je kan een voorwerp of afbeelding tonen…b.v. een
knuffel, een carnavalsmasker,…
Musiceren
Misschien is het voor de kinderen heel plezierig om zelf
hun gevoelsmuziek te maken. Ze kunnen een bepaald
gevoel koppelen aan een bepaald instrument (b.v. het
blije gevoel met de triangel en het droevige gevoel met
de lage tonen van de xylofoon).
Gevoelscollage
Plak op een flap een gevoelsmasker en bied allerhande
tijdschriften, kranten, reclamefolders,… aan.
Je kan één gevoel maken, b.v. verdrietig zijn.
De kinderen zullen vaststellen dat in de reclamefolders
bijna uitsluitend blije mensen te zien zijn, terwijl in
kranten en tijdschriften ook boze en verdrietige mensen
afgebeeld staan.
Door in contact te komen met kranten en tijdschriften
wordt de interesse van de kinderen gewekt voor wat ver
van hun bed gebeurt en voor de gevoelens van andere
mensen. Men kan heel gericht bladen kiezen, waarin b.v.
ook mensen en kinderen uit andere culturen
(in de eigen omgeving en in andere landen) voorkomen.
Als een kind een prentje gevonden heeft, kan het op de
flap gekleefd worden. Het blad waarop b.v. de verdrietige
prentjes gekleefd worden, ligt in ‘de verdrietige hoek’.
Zo kan je dan ook een collage maken rond de verschillende
gevoelens en gevoelenshoekjes.
Andere boeken van Sylvia vanden Heede
Het huis van slak, Lannoo, 2002
Vos en Haas, Lannoo, 2002
Een schooierkat met 7 vlooien, Zwijsen, 2001
Het koekboek van Vos en Haas, Lannoo, 2001
Montage rond gevoelens
Neem een aantal muziekfragmenten na elkaar op. Je
kan ook andere geluidsbronnen in je montage opnemen,
zoals het geluid van een kermisattractie of van een
ziekenwagen en daarna van een boze vader, enz.
Beluister de fragmenten samen met de kinderen. Laat
hen vertellen welk gevoel het oproept, hoe ze er zich bij
voelen. Zeg hoe je de muziek zelf aanvoelt.
Je kan de cassettes ook in de luisterhoek onderbrengen.
– 46 –

Boek 5
Meneer Krokodil
Sandra de Weijze
Afijn, 2002, p. 46-68
Over de auteur
Sandra de Weijze studeerde in Amsterdam aan de
Academie voor Beeldende Vorming. Nu schrijft en
tekent ze en geeft ze cursussen tekenen en schilderen.
Als kind dacht ze dat er monsters onder de wc zaten
met prikvingers die elk moment naar boven konden
komen. En onder haar bed lagen enge mannen. Ze
stonden ook achter de deur.
Over het boek
Meneer Krokodil is de beste danser van de wereld. Maar
hij heeft niemand om mee te dansen. Hij heeft nooit
iemand gehad, behalve zijn hoed. In zijn dromen danst
hij met het mooiste krokodillenvrouwtje van de wereld.
Als hij haar op een ochtend buiten in het gras ziet zitten,
gelooft hij zijn eigen ogen niet. Wat moet hij doen?
Voor het lezen
Ga naar een graspleintje en laat de kinderen een plekje
zoeken waar ze ongestoord kunnen liggen en luisteren.
Aan de hand van enkele vraagjes breng je hen in de sfeer
van het boek.
-Ben je al een keertje verliefd geweest?
-Hoe moet je liefje eruit zien?
-Hoe voel je je als je verliefd bent?
Het fragmentje wordt voorgelezen. Daarna volgt er een
kort gesprekje.
-Wat gebeurde er met de krokodil?
-Wil er iemand het krokodillenvrouwtje eens nadoen?
-Wil er iemand de krokodil eens nadoen?…
muziek, vaas met bloemen, placematje, versieren met
hartjesmotief, bakken van hartenkoekjes, cocktail
bedenken, rietje versieren met een hartje, kinderchampagne,…
Drama
Vraag de kinderen het fragment na te spelen. Verzamel
attributen en kleding die bij het fragment horen, zoals
een spiegel, klok, stoel, muziek, gazon, raam,… Die
kunnen ze gebruiken.
Vraag wie er de krokodil wil zijn en wie het krokodillenvrouwtje.
Verdeel de rollen. Neem eventueel zelf een rol
voor je rekening. Op die manier is het mogelijk om
verlegen kinderen te stimuleren.
Verdeel de klas in tweetallen. De kinderen spelen
tegelijkertijd op verschillende plaatsen in de klas. Loop
langs de groepjes en geef suggesties als je merkt dat het
bij een groepje niet wil lukken.
Iedereen gaat weer in de kring zitten en enkele tweetallen
tonen wat zij gespeeld hebben. Bespreek kort
ieder stukje. Mogelijke vragen zijn:
Zagen de kinderen wat er gebeurde?
Was de krokodil verliefd?
Wat vond het krokodillenvrouwtje ervan?
Liefdeskaart knutselen
Vraag de kinderen enkele liefdeskaartjes van thuis mee
te brengen.
Vertel de kinderen dat kleuren verschillende gevoelens
kunnen oproepen. Zoek een kind met vrolijke kleuren
in haar of zijn kleding en een kind met sombere
kleuren. Neem dan de voorbeeldkaarten en leg uit dat
die kleuren min of meer overeenkomen met de vrolijke
kleuren. Laat een kind de kleuren aanwijzen en benoemen.
Zoek de kleuren uit op gekleurd papier. Leg het stapeltje
vrolijke kleuren even apart.
Werken met het fragment
Romantisch dineetje
Vraag aan je kinderen hoe ze hun klasje zouden
omtoveren in een romantisch restaurantje.
Enkele tips:
verduister je lokaal, zorg voor kaarsjes, romantische
Vraag: Een hart hoort bij verliefd zijn. Wat hoort daar
nog allemaal bij? Laat de kinderen hardop brainstormen
(hart met pijl, geschenkjes, snoepjes, kusjes,…).
Ze knippen uit het fel gekleurde papier dingen die bij
verliefdheid horen. Ze tekenen figuren in potlood en
knippen ze daarna uit. Kleef deze vormen op de voorkant
van een witte kaart. De kinderen kunnen er een
– 47 –

zelfverzonnen tekst bij schrijven.
Als het kaartje af is mogen ze het aan iemand geven die
ze heel graag zien!
klokje, klokje aan de wand...
Als je de kans hebt om het echte boekje in handen te
krijgen, zie je dat de fragmenten afgewisseld worden
met illustraties van een klok. Je krijgt als lezer de
indruk dat de tijd vliegt en dat hij best niet te lang meer
wacht om de vrouw van zijn leven het hof te maken.
Als je het boek voorleest, kan je met een grote klok die
je zelf meeneemt de tijdsprongen aanduiden.
Dit boek kan je ook helpen om de kinderen te leren
klok lezen. Je integreert het boek in een les over de tijd.
Dans met mij de tango d’amore ...
Kies een aantal klassieke dansliederen (tango, cha-chacha,
mambo, rumba, swing, rock ’n roll,...) en in de
mate van het mogelijke leer je de kinderen een dans aan.
Op het einde organiseer je een bal waarop met deftige
kleren deftig gedanst moet worden. Juffen en meesters
komen er mee genieten van zelfgemaakte hapjes en
drankjes,...
Gedicht 3
‘Tot morgen’
Uit: Soms zie ik 1000 lichtjes
Nannie Kuiper / Philip Hopman (ill.)
Averbode, 2000, p. 18
Over de auteur
Voordat Nannie Kuiper haar eerste kinderboek
publiceerde gaf ze als lerares een aantal jaren oudervoorlichting
over de ontwikkeling en opvoeding van
jonge kinderen. De praktische voorbeelden haalde ze uit
haar eigen omgeving. Ze had inmiddels twee kinderen
en ze woonde in een kinderrijke buurt. Na het schrijven
van een serie boekjes en artikelen over dezelfde
onderwerpen, volgde ze een journalistencursus aan de
Universiteit van Amsterdam. In die tijd maakte ze haar
eerste liedteksten voor volwassenen. Toen haar gevraagd
werd of ze ook kinderliedjes wilde schrijven, had ze
haar weg gevonden - ze werd kinderboekenschrijfster!
Door haar belangstelling voor de ontwikkeling van
kinderen en haar plezier in de muzikaliteit van de taal
toverde ze een groot aantal gedichtenbundels.
Schminkactiviteit
Vraag of de kinderen een spiegeltje en schminkgerief
meebrengen.
We gaan elkaar mooi maken…
Hoe kun je iemand lief maken?
Welke kleuren gebruik je dan?
Wat vind je mooi aan je eigen gezicht?
Wat zou je willen veranderen?
Zou je misschien een donkere huid willen…andere kleur
van ogen, haar,…
Verkiezing: liefste meisje of jongen van de klas!
Is enkel het uiterlijk belangrijk?
Over de illustrator
Philip Hopman groeide op in Egmond en woont nu in
Amsterdam. Philip wilde niet gaan werken in het
bollenbedrijf van zijn vader en studeerde een tijdje
pedagogie in Bergen. Zijn tekenleraar moedigde hem
aan om naar de Rietveld Academie te gaan, maar daar
kreeg hij kritiek op alles wat hij maakte. Nadat hij zijn
diploma toch behaald had, ging hij voor een half jaar
naar Italië. Een uitzendbureau liet hem bij een mediabedrijf
tekenfilmpjes maken. Later kwamen daar nog
geboortekaartjes en schoolboeken bij. Hij ging meer en
meer kinderboeken illustreren. Naast tekenen geeft hij
ook voordrachten op scholen.
Andere boeken van Sandra de Weijze
Het verhaal van de koning, of het meisje en de nacht,
Querido, 1998
Werken met het fragment
Hallo en tot ziens
Mensen hebben gigantisch veel manieren verzonnen om
elkaar te begroeten en afscheid te nemen. Laat de
kinderen opsommen wat je allemaal kan zeggen als je
– 48 –

iemand tegenkomt op straat. Laat hen ook zoeken naar
de lichaamstaal die daarbij gebruikt wordt. Uiteindelijk
spelen ze dit voor de klas.
Hetzelfde kan je doen met afscheid nemen.
Om de proef op de som te nemen, stuur je een kind weg
om een leerkracht van een andere klas of iemand van
het secretariaat te halen. Geef je kinderen de opdracht
heel goed op de begroeting en het afscheid te letten. Een
kind uit je klas kan spontaan die andere leerkracht
begroeten om te zien hoe er gereageerd wordt.
Doe dit een aantal keren om te kunnen vergelijken. Er
zal ongetwijfeld een samenzweerderig sfeertje in je klas
hangen en waarschijnlijk vinden de kinderen de herhaling
hilarisch.
Ander werk van Nannie Kuiper
Basja de beer gaat sterren plukken, De Vier
Windstreken, 2002
Toktok pieppiep (van Holkema & Warendorf) 2001
Kip abc / Varken abc / koe abc / Konijn abc, Piramide,
2001
Soms zie ik 1000 lichtjes, Leopold, 2001
Joris in de Walvis, Leopold, 2001
Hoe begroeten dieren elkaar?
Hebben zij ook zoveel verschillende begroetingsmanieren?
Op welke manier nemen giraffen afscheid?
Welke woorden verstaan honden en poezen?
Je kan samen met je kinderen op zoek gaan naar een
eigen begroeting; een hele nieuwe, die alleen door jouw
klas gebruikt wordt.
een pen, een zin, een zucht, een begin
Het gedicht tot morgen is een ideale uitvlucht om je
kinderen te leren rijmen (maar misschien kunnen ze dat
al).
Volgende stap: ze schrijven met enkel rijmwoorden een
gedicht dat toch een betekenis heeft, zoals het gedicht
van Nannie Kuiper.
Ik denk iets wat jij niet denkt
Het eerste deel van het gedicht bestaat uit een opsomming.
Daaruit blijkt al dat de schrijfster het over een
hondje heeft.
Doe een spelletje met de kinderen. Geef hen de
opdracht om een woord in gedachten te houden en vier
of vijf woorden te zoeken die er iets mee te maken
hebben. Als ze klaar zijn, lezen ze de woorden en
proberen de anderen te raden welk woord ze in het
hoofd hebben.
– 49 –

Boek 6
Een kaart met een taart
Riet Wille / Tine Vercruysse (ill.)
Averbode, 2000, p. 27-29
Over de auteur
Samen met haar man Dirk heeft Riet Wille drie
dochters. Naast het schrijven van kinderboeken werkt ze
als logopediste, vooral met baby’s en peuters in een
revalidatiecentrum en kinderdagverblijf. In haar praktijk
werkt ze veel met versjes en boeken. Ze wil kinderen
plezier leren krijgen zowel in taal als in boeken. Vanuit
die ervaring is ze kinderpoëzie gaan schrijven.
Over de illustrator
Tine Vercruysse volgde opleidingen schetsen,
aquarellen, grafiek, olieverf schilderen en boetseren aan
verschillende academies. Toch is ze vooral autodidact.
Het eerste boek dat ze illustreerde verscheen in 1991. Ze
illustreert nu kindertijdschriften, leesboeken en prentenboeken.
Bij De Eenhoorn verschenen in 2000 Jan Smeerman en
Argus, die ze samen met Detty Verreydt maakte.
Over het boek
Juf is boos. Daan let niet op in de klas. Hij kijkt weer
door het raam. Daar vliegt Duif. Daan ziet ook een man.
Die geeft brood aan Duif. Maar is die man wel lief?
En waar woont hij? Blijft de juf boos op Daan?
Voor het lezen
De avonturen van Daan, Dries en Duif zijn door Riet
Wille geschreven voor kinderen die bezig zijn met leren
lezen en prettige verhalen zoeken.
Dit boekje is eigenlijk geschikt om zelf te lezen (avi 1/2),
toch is het aan te raden om voor te lezen. Zo bereik je
alle kinderen.
leuk en wat niet?
Wat is eenzaam zijn?
Wanneer is iemand eenzaam? Is iemand die alleen
woont noodzakelijk eenzaam?
Bezoek aan bejaardentehuis
Breng een bezoek aan een bejaardentehuis. Informeer
waarom bejaarden daar terechtkomen, of ze het er naar
hun zin hebben,…
Een paar kinderen mogen misschien een aantal
bewoners interviewen: waarom zijn ze hier, waar komen
ze vandaan, wat vinden ze ervan,…
Na het bezoekje kan je een aantal bewoners uitnodigen
in de klas. Vraag hen over hun schooltijd te vertellen.
Wat is hetzelfde gebleven?
Kennen ze nog iemand van vroeger?
Waren de leerkrachten streng?
Welke lessen kregen ze?
Welke boeken lazen ze? Was er een Jeugdboekenweek?
Aan het werk
Waar zouden we een eenzaam bejaard mens mee kunnen
verwennen? Vieren we zijn of haar verjaardag?
Moet het kamertje opgefleurd worden? Of kan het een
goede poetsbeurt gebruiken? De kinderen kunnen echt
iets voor hun bejaarde doen!
Enkele tips!
verjaardagskaarten ontwerpen
een deur versieren
stoel aankleden
vlagjes, ballonnen, feesthoedjes,…
liedjes en dansjes inoefenen
geschenken bedenken (een taartvorm versierd met
allerlei kleine spulletjes zoals zaadjes, kleine pasta,
tapioca, stro, bloempjes,…)
een etiket ontwerpen om op een lekker flesje wijn te
kleven
iets lekkers klaarmaken
Werken met het fragment
De oude man is niet zo gelukkig. Hoe zou dat komen?
Kennen jullie nog mensen die alleen wonen?
Hoe denk je dat het is om alleen te wonen? Wat is er
De kinderen kunnen zelf spelletjes bedenken en spelen.
Pakjes doorgeven. Pak een klein geschenk in verschillende
lagen papier in en kleef elke laag uitvoerig dicht
met plakband. Tussen de lagen in stop je telkens een
snoepje of een opdracht. De kinderen zitten in een kring
– 50 –

en terwijl er muziek speelt, wordt het pakje doorgegeven.
Als de muziek stopt, haalt het kind dat op dat moment
het pakje heeft er een laag vanaf. Dit gaat door tot
iemand de prijs heeft.
brieven schrijven
Zoals in de vorige suggestie maken de kinderen zelf
kaarten maar nu sturen ze die naar een klasgenoot.
Neem een grote grabbeldoos met daarin de adressen van
alle leerlingen. Elk kind neemt een adres en maakt een
verrassingskaart. Nadien schrijven ze zelf het adres en
plakken ze de postzegel.
Neem je kinderen bij de hand en wandel naar een postbus
om al de brieven te posten.
Je kan ook met de kinderen naar het postkantoor gaan
en een rondleiding vragen. Ze kunnen daar hun
postzegel kopen en hun brief achterlaten.
Bonzen met muziek
Er speelt muziek en de spelers dansen of springen op en
neer. Zodra de muziek stopt, moeten ze zich op de grond
laten vallen. De laatste die de grond bereikt, wordt
jurylid. Dit gaat zo door tot er één kind overblijft.
Andere boeken van Riet Wille
Een japon voor mijn kameleon, Averbode, 2002
Aa, De Sikkel, 2001
Bril zoekt neus, De Sikkel, 2001
Een duifje in een kooi, Altiora Averbode, 2001
Een oom van room, Altiora Averbode, 2001
Boek 7
Ik wil een jurk
Pauline Michgelsen / Nils Smit (ill.)
Querido, 2001, p. 13-19
Over de auteur
Vroeger wilde Pauline Michgelsen schrijfster worden,
maar ook bioloog, molenaar, boer, schipper, fotograaf
en nog allerlei andere dingen. Uiteindelijk is ze Russisch
gaan studeren. Ze wist niks van Rusland en daarom leek
haar dat nog leuker. Toen ze kinderen kreeg (een jongen
en een meisje) is ze weer verhalen gaan schrijven om ze
nu ook af te maken. Verhalen voor kinderen vindt ze
veel leuker dan verhalen voor volwassenen. Ze is ook
weer kinderverhalen gaan lezen. Tussen haar dertiende
en dertigste dacht ze dat dat niet meer kon, dat ze er te
oud voor was. Nu moet ze een hoop inhalen. Soms leest
ze tot diep in de nacht.
Over de illustrator
Over Nils Smit is geen biografie beschikbaar.
Over het boek
Evert wil een jurk. Net zoals zijn mama, net zoals zijn
kleine zusje Lucie en net als Fenja, zijn buurmeisje.
Maar bijna niemand vindt het een goed idee. Alleen zijn
oma wil een beetje helpen om zijn droom te laten
uitkomen.
Werken met het fragment
Magda?
‘Jongens dragen nooit jurken,
ze hebben een broek.
Alleen Sinterklaas,
die mag een jurk aan.’
Ga na hoe de kinderen tegenover het idee staan om
vanaf nu ook jurken voor jongens te maken; hele leuke
met geweldig toffe stofjes.
Welke jongen durft een jurk te dragen? (ook niet
stiekem?)
Welk meisje kan het verdragen dat haar vriendje een
jurk draagt?
– 51 –

Zijn er nog mannen die jurken mogen dragen zoals
Sinterklaas? Wanneer Turkse mannen bidden, dragen ze
een soort jurk. Wat met de Schotten?
Vindt Sinterklaas het leuk om een jurk te dragen? Welke
kleren draagt hij thuis?
vriendjes in een fantastisch designkostuum steken.
Ander werk van Pauline Michgelsen
Fietsen zonder zijwieltjes, Querido, 2002
Tijgerverdwijnmedicijn, Querido, 2000
Verwissel de rollen!
‘Nu ben je een koningin,’ zegt mama.
‘Een prinses,’ zegt Evert.
Laat kinderen in de huid – of liever in de kleren – van
het andere geslacht kruipen.
Je laat hen nu een toneeltje over dagelijkse bezigheden
opvoeren, met een verkleedkoffer als handig hulpmiddel.
De kinderen kiezen een andere naam – een jongen krijgt
een meisjesnaam en andersom.
Een andere mogelijkheid is de kinderen een hele dag te
laten omschakelen, wat een berg gesprekstof zal opleveren.
Stoffen ontwerpen
‘Everts zusje heeft wel jurken,
een hele rij in haar kast.
De mooiste vindt Evert
een gele met bloemen.’
Hoe komen die bloemen eigenlijk op die jurk terecht?
Wie weet wie er zijn t-shirt of trui heeft geschilderd?
Probeer met de kinderen de levensloop van een jurk of
t-shirt na te gaan. Stoffen ontwerpen – kleren ontwerpen
– kleren maken.
Je kan met de kinderen stoffen of misschien zelfs kleren
ontwerpen. Vraag hen om oude witte lakens of witte
t-shirts mee naar school te brengen. Na een ontwerp op
papier kunnen ze de stoffen met textielverf beschilderen.
Als je met lakens hebt gewerkt, kunnen de kinderen
deze op hun vriendjes draperen en met veiligheidsspelden
bevestigen. Jongens met een jurk, moet kunnen!
Uiteindelijk knutsel je een modeshow in elkaar, met de
banken als catwalk en hippe muziek op de achtergrond,
net zoals bij de ‘echte’ ontwerpers.
Er is ooit een kunstenaar geweest die met papieren taartonderleggers
bruidsjurken maakte. Verdeel de kinderen
in kleine groepjes en geef hen een pak onderleggers en
een lijmstift. Met een beetje hulp kunnen ze hun
– 52 –

Gedicht 4
‘Wonder’
Uit: Het Koekeloerelaantje
Geert de Kockere / Kristien Aertssen (ill.)
De Eenhoorn, 1999, p. 23
Over de auteur
Geert De Kockere studeerde voor onderwijzer aan de
normaalschool van Torhout, maar werd beroepsjournalist.
Hij werkte onder meer voor De Standaard-Het
Nieuwsblad. In De Stipkrant publiceerde hij heel wat
gedichten. Hij werkt ook mee aan de tijdschriften van
Uitgeverij Averbode. Geert is tevens hoofdredacteur van
KITS, een actualiteitenkrant voor jongeren. Momenteel
woont hij met zijn vrouw Annemie, dochtertje Jana en
zoontje Simon in Oudenaarde.
Over de illustrator
Kristin Aertssen studeerde aan de Academie voor Schone
Kunsten in Antwerpen, waar ze later ook doceerde. In de
jaren ’80 brak ze door als illustrator, o.a. door het
ontwerp van de affiche van de Jeugdboekenweek in 1987.
Ze illustreert voor verschillende jeugdauteurs en schrijft
soms ook zelf haar tekst. Ze haalt haar inspiratie vooral
uit kindertekeningen. Ze tekent het liefst gekke
toestanden in vrolijke, heldere kleuren. Ze gebruikt een
speelse verteltoon en absurde humor.
Over het boek
Het Koekeloerelaantje is een feestboek, een mengeling
van korte en lange gedichten, van ernstige en grappige
verzen, van realistische en absurde poëzie.
Werken met het fragment
maan versus zon
Zo kan je het gedicht bespreken:
Wanneer zie je de zon?
Wanneer gaat de zon weg?
Waar gaat de zon ’s avonds naartoe?
Waar blijft de maan ’s nachts?
Is de maan er nog als je ze niet kan zien?
Verveelt ze zich niet overdag?
Kunnen de zon en de maan botsen?
Kennen ze elkaar?
Wanneer heeft de schrijver dit gedicht geschreven?
’s Nachts of overdag?
Wie vind je het leukst?
Wie was er het eerst; de zon of de maan?
Waarom heeft de schrijver dit gedicht de titel ‘wonder’
gegeven?
Wat moet een kind doen om een wonder mee te maken?
Een hemel in je klas
Verzamel grote stukken stevig karton en verdeel de
kinderen in kleine groepjes. Geef elk groepje een
opdracht. Knutsel een zon die ongeveer zo groot is als
de opening van een vuilnisemmer. Maak een ster die zo
groot is als de opening van een bekertje.
Je zal de kinderen af en toe een handje moeten helpen,
maar als ze aan het eind van de rit een hemel met
sterren, een maan en een zon aan het plafond hebben
hangen, zullen ze zelf ook een beetje schitteren.
Het planetarium of de sterrenwacht
Onderzoek of er in jouw buurt een sterrenwacht is en
maak een afspraakje voor een rondleiding met de
kinderen. Bij een heldere dag heb je kans om de zon en
de maan gelijktijdig te zien.
Er beweegt iets!
Als je met dit gedicht werkt, is het ook leuk om de
kinderen te laten kennismaken met de beweging van de
hemellichamen.
Je gaat op verschillende tijdstippen van de dag naar een
vaste plaats op de speelplaats. Op elk van die tijdstippen
richt je op de grond een pijl in de richting van de zon. Op
het einde van de dag kunnen de kinderen zien dat de zon
telkens op een andere plaats heeft gestaan. Als je bij elke
pijl het uur schrijft, kan je de dag nadien controleren of
de zon weer op dezelfde plaats staat als de dag ervoor.
Uiteindelijk kan je hetzelfde doen met de maan, maar
de leeftijd van de kinderen laat het misschien niet toe
om een hele nacht de maan te volgen. Ze kunnen wel
een stukje van de avond op de maan letten.
– 53 –

Ander werk van Geert de Kockere
Eefje Donkerblauw, De Eenhoorn, 2002
Het is hier goddelijk, De Eenhoorn, 2002
Jij lievert, De Eenhoorn, 2002
Noach, De Eenhoorn, 2002
Ontmoetingen, De Eenhoorn, 2002
Boek 8
Lien mag naar oma
Karel Verleyen / Erika Cotteleer (ill.)
Davidsfonds/Infodok, 2001, p. 26-31
Over de auteur
De vader van Karel Verleyen was de Vlaamse jeugdschrijver
Cyriel Verleyen. Karel heeft heel wat watertjes
doorzwommen: hij heeft rechten gestudeerd, is journalist
geweest, gaf Nederlands en geschiedenis, hij stond
in de verkoop, leidde een jeugdtijdschrift,…
Ongetwijfeld was dit een voedingsbodem voor zijn
jeugdboeken.
Over de illustrator
Als kleuter was Erika Cotteleer al gek op ‘schilderijen’
maken. Veel later bleek grafische vormgeving en reclame
de juiste studiekeuze. In 1995 behaalde ze de
Meestergraad aan de Koninklijke Academie voor Schone
Kunsten in Antwerpen. Ondertussen wist ze het heel
zeker: ze wilde boeken illustreren. Ze studeerde verder
aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten
Vlaanderen. Nu verdeelt ze haar tijd tussen het
illustratiewerk en een baan als monitrice in het jeugdatelier
van Kapellen. De vrije uurtjes reserveert ze voor
haar lievelingsmensen en -dieren.
Over het boek
Lien is dolblij. Ze mag naar oma. Bij oma eet ze altijd
heerlijke taratata. Tante Jo zal haar brengen met de bus.
Lien zit al. De deur klapt dicht. De bus rijdt weg, en
tante Jo staat nog buiten! Lien wil haar roepen, maar
het is te laat… Bij de witte toren stapt Lien uit. Ze loopt
een straat in, en nog één. Lien wordt bang. Waar is
tante Jo? En waar is het huis van oma ?
Voor het lezen
Je kan het fragment, dat ze zelf al kunnen lezen, mee
naar huis geven. De kinderen lezen het voor aan mama
en/of papa. Hier koppel je een opdracht aan:
-Breng een foto mee van je lievelingsoma.
-Breng verkleedkleren of omaspullen mee, zoals een
brilletje, wandelstok, schort,…
– 54 –

-Een speelgoedtelefoon of -gsm kan handig zijn…
Werken met het fragment
Het telefoongesprek
- Leerkracht telefoneert
De kinderen zitten in een u-vorm. In de open plek staan
een stoel en een telefoon. Je gaat op de stoel in de open
ruimte zitten en voert het gesprek van Els met Tante Jo.
- Leerkracht wordt gebeld
Wanneer je de telefoon hebt neergelegd doe je weer net
alsof de telefoon gaat. Je pakt hem op en laat uit het
gesprek merken dat je nu tante Jo bent.
- Ik telefoneer, hij telefoneert, wij telefoneren
Wordt er thuis ook gebeld? Wie telefoneert vaak en
waarom?
- Leerkracht telefoneert met kind
Wat zeg je als je de telefoon opneemt?
Speel weer dat je Els bent en naar tante Jo telefoneert.
Geef de tweede telefoon aan een kind. Het kind speelt
tante Jo. Herhaal dit met een aantal leerlingen.
Daarna bel je als oma naar je kleinkind met de vraag of
hij of zij een namiddagje op bezoek komt om TARATATA
te komen eten… De tweede telefoon wordt aan weer een
ander kind gegeven.
- Kind belt met kind
Vraag wie van de kinderen zou willen spelen dat hij
iemand opbelt met een bepaalde reden. De ‘beller’ komt
in de open ruimte zitten. Geef één van de andere
kinderen de tweede telefoon.
Help de beller eventueel door eerst te vragen wie het
kind speelt en wat de reden van het telefoontje is.
Herhaal dit een paar keer. Laat ze telkens nieuwe
redenen bedenken om te telefoneren.
- Afsluiting
Alle kinderen gaan tegenover elkaar zitten en zetten de
telefoons of gsm’s klaar. Spreek af wie van de twee belt
en wie opneemt.
De bellers bedenken snel wie ze willen spelen en waarom
ze opbellen. Daarna worden de rollen gewisseld.
groottes en met verschillende details. Daarna kleuren ze
de familieleden met kleurpotlood in. Ze knippen de
familieleden uit en rangschikken ze op een nieuw vel tot
een echt familieportret. Dan maken ze een lijst om het
portret. Bespreek met je leerlingen op wat voor
manieren de versieringen gemaakt kunnen worden, b.v.
rijtjes maken of groepjes,… Daarna stempelen de
kinderen met kosteloos materiaal hun lijstje.
Taratata
Oma zet het eten weer op het vuur. Vast wel heel veel
taratata!
Wat zou dat allemaal kunnen zijn… worst of kip?
Alleen oma kookt zo… zegt Lien.
Wat kookt jouw oma zo heel speciaal lekker?
Je kan misschien wel een oma uitnodigen om haar
taratata te koken! Zal vast wel lukken want oma’s
verwennen nu eenmaal altijd.
Andere boeken van Karel Verleyen
De ekster, Lannoo, 2002
De poppenspeler, Davidsfonds, 2002
De zilveren dolk, Davidsfonds, 2002
De dromendief, Davidsfonds, 2001
De keuze, Davidsfonds, 2001
Mijn familieportret
De kinderen bekijken de familiekiekjes en beelden de
portretten uit met de meegebrachte spulletjes. Hierna
tekenen ze familie- en gezinsleden in verschillende
– 55 –

Boek 9 (informatief)
Net als jij
Pernilla Stalfelt
Hoogland & van Klaveren, 2001, p. 2-8
Over de auteur
Pernilla Stalfelt is een Zweedse schrijfster. Ze is ontzettend
geïnteresseerd in kindergedachten en –reacties
over taboe-onderwerpen die volwassenen vaak willen
vermijden. De onderwerpen (dood, haar, zelfbeeld,...)
van de boeken die ze schrijft, haalt ze altijd uit
gesprekken die ze met kinderen heeft in het museum
waar ze werkt, in Stockholm.
Over het boek
Net als jij is een boek over pesten en over verschillen
tussen mensen. De schrijfster laat zien dat die
verschillen meestal de reden van het pesten zijn. Het
boek is heel grappig geïllustreerd.
Werken met het fragment
Dit fragment kan je best voorlezen omdat er een aantal
woorden in staan waar je lezers waarschijnlijk moeilijkheden
mee zullen hebben.
Ik heb iets wat jij ook hebt.
Er zijn zoveel kleuren ogen en zoveel anderen neuzen en
soorten haar.
Na het voorlezen van het fragment laat je de kinderen
zoeken naar een vriendje of vriendinnetje wiens haar
het meest op dat van hen lijkt. Vertel erbij dat ze niet
naar de lengte moeten kijken en geef een voorbeeld.
Als kinderen iemand gevonden hebben, laat je de ikheb-hetzelfde-haar-als-jij-koppels
becommentariëren
door de anderen.
Doe hetzelfde met ogen en neuzen. Gebruik spiegeltjes.
Wie is de echte mama?
Vóór je geboren wordt staat alles al vast. De kleur van je
haar, de vorm van je neus, krullen of niet,... De meeste
kinderen lijken een beetje of een beetje veel op hun ouders
en daar kan je heel wat spelletjes mee verzinnen.
Probeer een mama te vinden die tijdens de lesuren met
nog twee vriendinnen naar school kan komen; liefst een
mama die de kinderen niet kennen.
De drie vrouwen vertellen zo getrouw mogelijk een
verhaal over de zoon of dochter van de echte mama. De
kinderen raden wie de echte mama is.
Als het niet lukt met echte mama’s, gebruik je foto’s. Je
laat drie foto’s zien van mogelijke mama’s. De kinderen
stellen vragen en zeggen wie de echte mama is.
Doorkijkfoto’s
‘Vanbinnen zien we er allemaal hetzelfde uit.’
Vraag aan de kinderen hoe wij er vanbinnen uitzien.
Wat zit er allemaal in ons lichaam?
Welke kleur heeft onze binnenkant?
Hebben jongens dezelfde kleur als meisjes?
Hoeveel botten heeft een mens? Hebben volwassenen
evenveel botten als een kind?
Om te laten zien hoe onze botten eruitzien kan je een
röntgenfoto meebrengen. Laat de kinderen uitzoeken
van welk lichaamsdeel de foto gemaakt is.
Vraag hen om de volgende dagen ook zo’n foto’s mee te
brengen. Na een aantal dagen zijn ze in staat een hele
mens samen te stellen. Als je deze ‘röntgenmens’ aan
een raam hangt, krijg je een heel leuk effect.
Verbouw je gezicht
Deze suggestie is niet zo drastisch als ze op het eerste
zicht lijkt. Vraag om een pasfoto of een iets grotere foto
mee te brengen. Vergroot de foto’s want de kinderen
gaan ze met wat tijdschriften in de buurt verbouwen. Zo
kunnen ze zich een andere kapsel aanmeten of een
andere kleur ogen inplanten, een nieuwe neus fabriceren,...
Nadien maak je een tentoonstelling met een raad-jekameraad-spel
erbij.
Ander werk van Pernilla Stalfelt
Het boek van de liefde, Hoogland & van Klaveren, 2002
Het boek van de dood, Hoogland & van Klaveren, 2001
Net als jij, Hoogland & van Klaveren, 2001
Het poepboek, Hoogland & van Klaveren, 2000
– 56 –

Zonder ik was er geen jij
Lestips voor het 2de en 3de leerjaar / groep 4 en 5
Over de samenstellers
INE VANDENABEELE is juf in de Tuimelaar, een Freinetschool
in Schoten. Ze geeft les in de eerste graad, waar
ze samen met de kinderen veel tijd tussen leuke boeken
doorbrengt. Toen ze zelf nog op school zat was ze een
boekenwurm in het kwadraat en deze microbe zou ze
graag aan haar kinderen doorgeven.
POL VAN DAMME werkt als leerkracht in de lagere school.
Hij werkt er mee in een werkgroep rond leespromotie.
Hij heeft al een aantal jaren een leesgroepje begeleid
voor de KJV. Hij recenseerde een tiental jaren jeugdboeken
voor de Pluizerkatern van het tijdschrift Klapper
van LINC. Sinds dit jaar recenseert hij jeugdboeken voor
de website Pluizuit.
INGRID ANTHEUNIS werkt al jaren op de Pedagogische
Begeleidingsdienst (PBD) van het Onderwijs Stad Gent.
Zij is de boekenjuf voor alle stedelijke scholen van de
stad. Daarnaast geeft zij ook nascholingen en workshops
aan kleuterjuffen en leerkrachten over het werken
met kinderboeken en rond muzische vorming. Creatief
omgaan met taal en beeldend werken zijn daarbij haar
favoriete domeinen. Ze schrijft ook boekbesprekingen
voor de website van de PBD en voor de Gentse Pandoera
kindercultuurkrant.
vlug hoe de vork in de steel zit. ‘Jij’ en ‘ik’ zijn onlosmakelijk
met mekaar verbonden. Meer nog, zonder ‘ik’
was er helemaal geen ‘jij’! Dat is ook de conclusie die de
jongen in het boek trekt: zijn familie zou zonder hem
niet dezelfde zijn: mama zou misschien wel een mama
zijn, maar niet de zijne; en zijn broer zou misschien
helemaal geen broer zijn, maar gewoon zoon van… Dit
soort hersenspinsels laat de jongen op ons los. Geen evidente
leesmaterie en soms moet je een gedachte een
paar keer herlezen voor het inderdaad ten volle tot je
doordringt; maar wij vonden deze benaderingswijze van
het thema een uitdaging.
Laten we een onderzoek doen. We onderzoeken eerst
onszelf. Ga na wat ons nu precies tot ons maakt.
Waarin zijn we uniek en waarin verschillen we van
anderen? Dan gaan we een stapje verder en onderwerpen
we onze omgeving aan hetzelfde onderzoek:
gelijkenissen en verschillen, daar draait het om. Gaan
jullie mee op exploratie? Want dit deel van het ideeënboek
wordt een soort laboratorium. Trek de witte stofjassen
maar aan en duik mee in de wereld van het
(wetenschappelijk)onderzoek!
woordvoorwoord
We willen jullie en de kinderen niet meteen in een identiteitscrisis
storten, maar enkele filosofische overpeinzingen
leken ons bij dit thema niet ongepast! Toen we
het boek Ik mis me in handen kregen, viel de bevreemdende
titel ons meteen op: hoe kan je nu jezelf missen?!
Wanneer je echter wat dieper in het boek duikt, weet je
– 57 –

Gedicht 1
Daarom hou ik van je
Uit: De dichter is een tovenaar
Colin McNaughton
Samengesteld door Jan van Coillie
Averbode, 2000, p. 176
Over de auteur
Auteur/illustrator Colin McNaughton heeft sinds zijn
debuut in 1976 meer dan zestig titels gepubliceerd. In
Engeland geldt hij dan ook als één van de belangrijkste
illustratoren. Onmiskenbaar is de humor in zijn werk.
Volgens eigen zeggen heeft hij zich laten inspireren door
de stripboeken en de kinderfilms uit zijn jeugd.
Over de illustrator
Klaas Verplancke leerde naar verluidt sneller tekenen
dan lezen en ging als kind al op stap met zijn opa om te
velde aquarellen te maken. Na zijn opleiding aan het
Sint-Lukasinstituut in Gent tuimelde hij de woelige
reclamewereld in. Maar de stille uurtjes na het werk
waren het leukst: tekenen voor kinderen. Verplancke is
ondertussen full-time illustrator en woont met zijn
prinses en twee kinderen, zijn poezen, zijn dwergkonijn,
twee muggen, een pluchen olifant en een potlood van
wel acht meter onder zijn tekentafel in de Brugse binnenstad.
Sinds 1990 tekende Klaas al meer dan 1500 km
potloodlijntjes (aan 5 km per potlood) voor allerlei
(kinder)tijdschriften en kranten, voor de belangrijkste
uitgeverijen van kinder- en jeugdboeken in Vlaanderen
en enkele opdrachtgevers in het buitenland. Hij organiseert
zelf reizende tentoonstellingen van zijn werk onder
de titel Van Duim tot pink. Het meest werkt hij met
pen, (kleur)potlood, waterverf en acryl. Hij besteedt
veel aandacht aan details en stopt graag humor en
fantasie in zijn tekeningen. Maar bovenal houdt hij van
melocakes.
Werken met het gedicht
Dit gedicht zal, na expressieve voorlezing, zeker reacties
uitlokken. De tegenstrijdigheid van de grove scheldpartij
en de daarop aansluitende liefdesverklaring, is op z’n
minst gezegd, vreemd! Maar het is allemaal minder
vreemd dan we zouden denken. Zijn we allemaal al niet
eens flink boos geweest op een dierbare? En hebben we
dan geen vreselijke woorden gebruikt? Maakt dit een
vriendschap of liefde daarom kapot? Kunnen we inderdaad
(als we het gedicht letterlijk nemen) net aangetrokken
worden door de ‘slechte’ eigenschappen van
iemand?
Een boeiend gesprek zal zich zeker ontspinnen.
Heb het met de kinderen ook over boos zijn en ruzie
maken. Waarom maken we ruzie? Met wie maken we
ruzie? Is een ruzie met een vriendje hetzelfde als ruzie
met papa (een volwassene)? Wat doe je als je ruzie hebt?
Hoe toon je dat je boos bent? Is iedereen op dezelfde
manier boos? Zijn er alternatieven? Wat doe je om het
weer goed te maken? Wat doe je als je je boosheid niet
wil of kan uiten? Heb je een middeltje om het toch
kwijt te raken?
Laat de kinderen uitbeelden hoe ze boos zijn, hoe ze
ruzie maken. Breng er iemand bij die het probeert bij te
leggen.
Hou een scheldpartij met originele scheldwoorden,
woorden die je samen met hen uitvindt. Verdeel de klas
in twee groepjes. Elk groepje verzint vijf originele
scheldwoorden en bij elk scheldwoord een duidelijke
houding of gebaar. Geef de kinderen tijd om in hun
groepje te oefenen. Daarna stellen de twee groepen zich
op in de ruimte, elk aan de andere kant van de zaal. Om
beurt roept de groep een scheldwoord, de andere groep
antwoordt met zijn kreet. Om het krachtig te maken eis
je dat de kinderen geconcentreerd zijn en als één stem
hun scheldwoord laten horen. Laat hen herbeginnen als
het flauwtjes is. Schelden is een onvermijdelijk
onderdeel van ruzie maken. Als je dit niet toelaat, doen
de kinderen het stiekem toch. Je kan er maar beter een
originele draai aan geven. Bespreek achteraf mogelijke
alternatieven.
Link: Twee monsters, David McKee, La Rivière &
Voorhoeve, 1988
Vingerschilderen op woeste muziek. Vooraf bespreek je
de kleurkeuze: wat zijn boze kleuren? Je kan elk kind
apart een schilderij laten maken, of met z’n allen rond
één enorm vel papier gaan zitten met in het midden de
bordjes verf. Je zal merken hoeveel schroom de kinderen
– 58 –

moeten overwinnen om zich uit te leven en echt woest
met de verf om te gaan. Laat hen daarom eerst zonder
verf met de muziek meebewegen (met de handen op het
papier).
Grote, boze gezichten tekenen. De mond krijgt een snee
en daarin komt een lange tong waarop boze kreten
staan.
Mekaars portret tekenen terwijl de kinderen heel boos
kijken. Let er op dat de kinderen elkaar goed bekijken
en mekaars bijzonderheden opmerken en op papier
zetten, en niet zo maar een meisjes- of jongensportret
tekenen.
Keren we terug naar het gedicht zelf.
De dichter geeft een expressieve verwoording van het
uiterlijk van de dierbare. Lees het gedicht voor bij het
begin van een tekenles en laat de kinderen hun beeld op
papier zetten. Colin McNaughton en Klaas Verplancke
hebben hun idee gehad hoe de geliefde eruit zag. De
kinderen zullen ook verschillende ideeën hebben. Dit
maakt het boeiend. Als de kinderen hun tekening aan
elkaar getoond hebben, haal je de illustratie van Klaas
Verplancke erbij. (In deze verzamelbundel staat er
jammer genoeg geen illustratie bij het gedicht; je zal
naar de oorspronkelijke bundel van Colin McNaughton
moeten zoeken.)
Andere boeken van Colin McNaughton
Goal!, Zirkoon, 2001
Boe!, Zirkoon, 2000
Niet verklappen (ik zit achter de flappen), Zirkoon,
1999
Laat je niet kisten!, prentenboek, Zirkoon, 1991
Kijk maar uit, want het stikt hier van de griezels en
andere Vreemdsoortige Verzen, Zirkoon, 1989
Andere illustraties en boeken van Klaas Verplancke
Klaas Verplancke, Nopjes, Villa Kakelbont, 2002
Peter Slabbynck, Het Huis in het midden van de straat,
Davidsfonds/Infodok, 2002
Henri van Daele, De ogen van mijn prinses, Averbode,
2002
Jan van Coillie, Ozewiezewoze, Eenhoorn, 2000
Klaas Verplancke, Jot, Davidsfonds/Infodok, 2000
Laat ze één strofe van het gedicht opnieuw schrijven,
behoud dezelfde structuur (AABCCB), maar laat ze zelf
andere minder rooskleurige eigenschappen invullen.
Nadien wordt er een gedichtenronde gehouden en
verkrijg je zo één lang gedicht met de hele klas.
Je bent … en …, (A)
een …… …. .(A)
Je hebt …………. .(B)
Je bent … en je …, (C)
je hebt een … en je …. (C )
Je hebt ……(B)
EN DAAROM HOU IK VAN JE.
– 59 –

Gedicht 2
‘Dramjanus’
Uit: Feestbeest, over geluksvogels, snotapen en
andere rare snuiters
Shel Silverstein
Samenstelling Frank Eerhart / Sieb Posthuma
Lemniscaat - Plint, p. 83
land en kennen onze gewoonten niet goed. Ze willen
echter snel opgenomen worden in de klas. Wat moeten
ze doen of net niet doen om erbij te horen? Waaraan
moeten ze voldoen om te slagen? Kan je als kind
mislukken op school? Wat is mislukken eigenlijk?
Je zal merken dat de kinderen vrij snel met strenge
regels aankomen. Goed nabespreken en alles in vraag
stellen is hierbij van groot belang.
Over de auteur
Shel Silverstein werkte in de jaren ‘50 als cartoonist voor
de militaire krant Stars and Stripes en vanaf de jaren ‘60
voor het bekende mannenblad Playboy. Vrienden overhaalden
hem om voor kinderen te schrijven. Een groot
succes! Zijn kinderboeken bestaan uit poëzie en lijntekeningen
en werden in vele talen vertaald. Het zijn
ondertussen standaardwerken geworden in kinderbibliotheken.
Naast het schrijven van kinderboeken is Shel
Silverstein ook een succesvol songschrijver. Hij schreef
onder andere voor Johnny Cash, Loretta Lynn, maar
kende zijn grootste successen met Dr. Hook. Shel
Silverstein is in mei 1999 overleden.
Over de illustrator
Sieb Posthuma werkt voor NRCHandelsblad en HP/De
Tijd. Hij illustreert kinderboeken (o.a. Oog in oog in
oog in oog van Eva Gerlach) en publiceerde onlangs zijn
eerste eigen prentenboek: Rintje.
Werken met het gedicht
Dit gedicht hoef je niet echt van buiten te leren of te
declameren als een gewoon gedicht. Het is meer een
soort van slagzin waarmee je de klas kan overvallen.
Het dictatoriale karakter van het gedicht valt de kinderen
misschien niet meteen op, maar als je het met hen
bespreekt zullen er zeker reacties komen. Zijn we echt
zo veeleisend in onze vriendschappen? Zijn er inderdaad
regels waaraan je moet voldoen om opgenomen te worden
in een vriendenkring? Misschien kan je eens nagaan
of er voor de klasgroep dergelijke regels bestaan. Stel hen
het volgende gedachten experiment voor: binnenkort telt
de klas twee nieuwe kinderen. Ze komen uit een ander
Experiment: met de klas maak je een nieuw klasgenootje
dat zeker in de klas zal passen, want het is gemaakt
van ‘onderdelen’ van de kinderen die al in die klas zitten.
Hoe ga je te werk? Iedereen tekent op een vel papier
een detail van zijn eigen lichaam. Dat ene detail teken je
heel groot (een vinger, een oog,...). Met al deze nieuwe
onderdelen gaan we nu een nieuw vriendje maken. Met
de mond van Edith, de hand van Melissa, het oor van
Kadir en de ogen van Samira,... Beetje bij beetje verschijnt
er een klasgenootje dat van iedereen wel iets weg
heeft. Hij zit vol verrassingen want hij kan een zwarte
huid hebben met helderblauwe ogen en blond haar,
misschien draagt hij wel de oorbellen van Sofie,... Als de
tekening klaar is kan je de nieuwe klasgenoot fotograferen.
Schrijf teksten bij de foto om het nieuwe
vriendje tot leven te wekken. Je kan ook onmiddellijk
foto’s nemen van het onderdeel dat de kinderen het
meest typisch vinden aan henzelf. Door middel van een
collage stel je het nieuwe klasgenootje samen. De inspiratie
voor dit experiment haalden we uit het februarinummer
2002 van het tijdschrift Dada.
Het gedicht verder uitbouwen is ook een mogelijkheid.
Respecteer de rijmvorm van het gedicht en som op waar
‘de vrienden’ zich aan moeten houden. Laat de kinderen
hun versie van het gedicht op papier neerschrijven en
daarna aan elkaar voorstellen.
Het originele gedicht kan ook door de kinderen voorgedragen
worden waarbij de nadruk wordt gelegd op
houding en uitstraling. Hoe is het als je het gedicht heel
bazig en autoritair brengt? Welk effect heeft dat?
Probeer het nu eens net andersom, heel onderdanig. Wat
als je het gedicht verdrietig leest? Of supervrolijk?
– 60 –

Andere boeken van Shel Silverstein
Ik val omhoog, Fontein, 1998
Het randje van de wereld, Fontein, 1985
Licht op zolder, Fontein, 1983
De boom die gaf, De Vries-Brouwers, 1979
Andere boeken van Sieb Posthuma
Paul Michgelsen, Frankrijk, Querido, 2002
Eva Gerlach, oog in oog in oog in oog, Querido, 2001
Gedicht 3
‘Museum’
Uit: Een japon voor mijn kameleon
Riet Wille / Kristien Aertssen (ill.)
Averbode, 2002, p. 28
Over de auteur
De ouders van Riet Wille waren bloemisten. De natuur
heeft voor haar altijd een belangrijke waarde gehad. Ze
is getrouwd met Dirk Deceuninck, een architect. Samen
hebben ze drie kinderen: Marthe, Hanne en Flore. Riet
Wille studeerde logopedie. Dat is nu ook haar werk,
naast het schrijven van kinderboeken. Riet houdt van
wandelen, lezen, fietsen, dromen, kletsen, wijn drinken,
spelen en lachen. Etentjes bij vrienden vindt ze zalig,
maar ze houdt ook van alleen zijn en de stilte. Ze zag al
heel wat landen van Europa en reisde verschillende
keren naar het Verre Oosten.
Hoe haar schrijverscarrière van start is gegaan?
Riet schrijft voornamelijk voor kinderen van 5 tot 8 jaar.
Als logopediste werkt ze met heel jonge kinderen tussen
0 en 3 jaar die niet kunnen praten en ook geen taal
verstaan. Voor die kinderen is ze gestart met oude
rijmpjes en versjes waarin veel gebaren zitten. Zo
begonnen ze beter te luisteren en te kijken. Van daaruit
is ze heel veel versjes gaan lezen en zocht ze op wat je er
allemaal mee kan doen. Zo is ze in contact gekomen
met het Poëziecentrum in Gent, waar toen een cursus
‘Kinderpoëzie schrijven’ liep, onder leiding van Jan Van
Coillie. Hier heeft ze haar eerste verzen geschreven. Ze
had de schrijfkriebels te pakken en zo ontstond haar
eerste bundel. Haar mooiste poëziebundel heet Als de
koeien bloeien. De gedichten zijn zeer speels. Tekst en
tekeningen zijn op een subtiele manier aan elkaar
verbonden. Omdat het boek er zo mooi uitziet, kreeg
het de Plantin-Moretusprijs 1994.
Over de illustrator
Kristien Aertssen kent haar vak door en door. Ze
studeerde grafische vormgeving en illustratie aan de
Antwerpse Academie en aan de Art Center College of
Design, Pasadena (USA). Nu leidt ze zelf toekomstige
illustratoren op in Antwerpen. Met een twintigtal
– 61 –

oeken bij Vlaamse en Nederlandse uitgeverijen vestigde
ze haar reputatie. Het experiment heeft haar altijd al
bekoord. Ze probeert steeds nieuwe uitdrukkingsvormen
uit, ook al blijft haar typische signatuur
onmiskenbaar: uitbundig kleurgebruik, ontwapenende
humor in het detail, een grote diversiteit van technieken
op één prent, fladderige zwierigheid in de compositie,
treffende uitbeelding van emoties, de verbeelding aan de
macht. Ze illustreerde een aantal versjes- en liedjesboeken
(onder meer voor Riet Wille en Geert de
Kockere) en gaf daarbij vaak een eigen interpretatie
mee. In 1999 verscheen Circus Bollebrood (Leopold), het
eerste prentenboek waarvoor ze ook het verhaal bedacht
en schreef. Het werd een feestelijk getekend verhaal, met
een minimum aan tekst, over de kleine clown Bo die bij
zijn dierenvrienden gezelschap vindt. Geestige warmte
voert de toon in de fantasierijke, royale tekeningen. Met
De Papawinkel (Leopold) zette ze die toon door. Hier is
het verhaal al heel wat consistenter. De illustraties vullen
de tekst veelbetekenend aan. Een geslaagde mengeling van
humor en ontroering, prachtig vormgegeven in een
uitbundige waaier van grafische technieken.
Werken met het gedicht
Link: Kiki en de vliegende baby’s, Posy Simmonds, De
Harmonie, 1988
Niet aanraken, Kaatje!, James Mayhew, Gottmer, 1989
Deze twee prentenboeken vertellen over kinderen die
naar het museum gaan en in de schilderijen terecht
komen. Daar beleven ze allerlei spannende avonturen,
waardoor het museumbezoek zelf ook best leuk werd en
niet saai zoals ze gedacht hadden. De boeken sluiten
prachtig aan bij het gedicht waarin een interactie zit
tussen twee figuren in twee over elkaar hangende
schilderijen. Riet Wille sluit haar gedicht mooi af met
de zin: ‘Want kunst is een verrassing, daar denk je van
alles bij.’ Met deze zin (en de bovenvermelde situaties)
kan je echt alle kanten uit. Een museumbezoek dringt
zich in elk geval op! Ga eerst zelf op onderzoek uit. Kies
een beperkt aantal zalen uit waarin je geschikt ‘materiaal’
vermoedt. Een museum voor Schone Kunsten lijkt
hiervoor het meest geschikt omdat je daar het meeste
kans hebt figuratieve werken tegen te komen. Je kan de
kinderen in kleine groepjes verdelen, in duo’s of apart.
Geef hen de vrijheid zich binnen de vooraf afgesproken
zalen te bewegen. Dan gaan ze op zoek naar schilderijen
die ze met mekaar kunnen laten interfereren, of
schilderijen waar ze zelf in zouden willen kruipen om er
dan iets in te doen.
De fantasieën kunnen ter plaatse eerst als een soort
ruwe schets met woorden op papier gezet worden.
Daarna, terug op school, worden ze beeldend
neergeschreven in een tekst of als gedicht of drama.
Dramatiseren vanuit tableau-vivants is heel boeiend. De
kinderen stellen zich in een zaal op zoals de personages
in het schilderij. Laat de bezoekers in groep door de zaal
wandelen. Wanneer ze bij een tableau komen en één van
de spelers aanraken, komt de groep tot leven en spelen
ze het avontuur wat zij bedacht hebben.
Draai het ook om: de kinderen kruipen niet meer in het
schilderij, maar het schilderij (of de kunst) kruipt in
henzelf.
Laat kinderen mekaar levensgroot overtekenen terwijl ze
in een welbepaalde houding op een groot vel papier
liggen. Daarna knippen ze ‘zichzelf’ uit. Hun grote ik is
nog volledig leeg. Het is nu aan hen om de kunst in hen
te laten komen. Bied voldoende en verscheiden materiaal
en voorbeelden aan.
Hou nadien een tentoonstelling en laat elke kunstenaar
uitleg geven bij zijn of haar kunstwerk.
Andere boeken van Riet Wille
Een japon voor mijn kameleon, Averbode, 2001
Een droom van een boom, Averbode, 2001
Een boek vol poep, Averbode, 2000
Een kaart met een taart, Averbode, 2000
Sara en Simon – Doosje in, doosje uit, Averbode, 2000
Andere boeken van Kristien Aertssen
De papawinkel, Leopold, 2000
Circus Bollebrood, Leopold, 1999
Bol, Altiora, 1996
– 62 –

Gedicht 4
‘Dat weet jij alleen’
Uit: Soms zie ik 1000 lichtjes
Nannie Kuiper / Philip Hopman (ill.)
Leopold, 2001, p. 88
Over de auteur
Nannie Kuiper volgde de Hogere Beroepsopleiding
Kinderverzorging en Opvoeding in Rotterdam en volgde
daarna een journalistencursus aan de Universiteit van
Amsterdam. Zij gaf de eerste jaren oudervoorlichting
aan ouders van jonge kinderen en schreef daarover
boekjes en artikels. Na publicatie van haar eerste
kinderboek is ze nog alleen voor kinderen gaan schrijven.
Ze heeft twee volwassen dochters en is inmiddels oma.
De kleinkinderen komen graag bij haar in Amsterdam
logeren. Ze is altijd geïnteresseerd geweest in de
ontwikkeling van jonge kinderen en ze houdt van de
muzikaliteit van de taal. Ze schrijft dan ook vele verzen
en verhalen in dichtvorm over ‘echte’ kinderen.
Over de illustrator
Philip Hopman groeide op in Egmond en woont nu in
Amsterdam. Philip wilde niet gaan werken in het bollenbedrijf
van zijn vader en studeerde daarom een tijdje
pedagogie in Bergen. Zijn tekenleraar moedigde hem
aan om naar de Rietveld Academie te gaan, maar daar
kreeg hij kritiek op alles wat hij maakte. Nadat hij zijn
diploma toch behaald had, ging hij voor een half jaar
naar Italië. Een uitzendbureau liet hem bij een mediabedrijf
tekenfilmpjes maken. Later kwamen daar nog
geboortekaartjes en schoolboeken bij. Hij ging meer en
meer kinderboeken illustreren. Hij geeft regelmatig
voordrachten in scholen.
Werken met het gedicht
Dit gedicht legt de vinger op een fenomeen dat we allemaal
heel goed kennen: je vergissen in mensen door af
te gaan op hun uiterlijk. Soms is de werkelijkheid
anders dan ze lijkt. Door de volgende activiteit laat je de
kinderen inzien dat vergissen menselijk is en dat het
regelmatig voorkomt. Ze ervaren dat je goed moet
kijken vóór je een oordeel velt omdat je het anders bij
het verkeerde eind kan hebben!
Hebben ze al eens nagedacht over de uitspraak ‘Bekijk
het altijd van twee kanten’?
Denken ze soms niet: hoe zien de anderen mij?
Deze opdracht zou in een rustige en vertrouwelijke
stemming moeten gebeuren. Zoek daarom een geschikte
ruimte. Om sfeer te scheppen kan je rustige muziek
opzetten.
Laat de kinderen in een kring zitten en geef ze een wit
blad papier. Geef ze als opdracht om – verspreid over
het ganse lokaal – hun eigen gezicht uit het blad te
scheuren. Ze tekenen er een neus, twee ogen, een (breed
lachende of eerder ernstige) mond op. Op de achterkant
van hun gezicht schrijven ze karakterkenmerken en
eigenschappen van zichzelf; positieve en minder positieve.
Als iedereen daarmee klaar is, krijgen de leerlingen de
opdracht om rustig rond te lopen met het masker voor
hun gezicht. De beschreven kant is naar hen toegedraaid;
de anderen kunnen het niet lezen. Nu schrijven
de andere leerlingen kenmerken die bij een persoon
passen op. Nadien komen ze er achter of de anderen
hen ook zo zien als zij zelf.
Andere boeken van Nannie Kuiper
Basja de beer gaat sterren plukken, De Vier
Windstreken, 2002
Kip abc / Varken abc / koe abc / Konijn abc, Piramide,
2001
Soms zie ik 1000 lichtjes, Leopold, 2001
Joris in de Walvis, Leopold, 2001
Toktok pieppiep, van Holkema & Warendorf, 2001
Andere boeken van Philip Hopman
Tjibbe Veldkamp, Wilbur en Otje, Ploegsma, 2002
Hans Hagen, Ik wil er twee!, Van Goor, 2000
Ditte Merle, Lekker vies, Lemniscaat, 1998
Hans Hagen, Iedereen min één, Van Goor, 1998
Dolf Verroen, Heb jij soms het buiskruit uitgevonden,
Lemniscaat, 1993
– 63 –

Werken met boeken rond het thema Boek 1
Ik mis me
Wally de Doncker / Gerda Dendooven (ill.)
Davidsfonds/Infodok, 2001, p. 3-11
Over de auteur
De jeugdliteratuur is nauw verweven met het beroepsleven
van Wally de Doncker. Als schrijver probeert hij
alert te reageren op wat er rondom hem gebeurt. De
gebeurtenissen in zijn leven (of van mensen om hem
heen) zijn zijn voornaamste inspiratiebron. Hij schrijft
niet naar een bepaalde leeftijdscategorie toe. Hij
probeert kinderen en volwassenen te boeien.
Wally de Doncker dompelt zich vaak onder in de wereld
van de kinder- en jeugdliteratuur: hij was leraar leesbevordering
in de lagere school van het college van
Dendermonde, hij schrijft bijdragen over de internationale
dimensie van de kinder- en jeugdliteratuur
voor een aantal Vlaamse en Nederlandse tijdschriften en
hij is bestuurslid van IBBY-Vlaanderen.
Wally de Doncker huwde in 1980 met Marianne Weyn
en is de trotse vader van twee dochters: Hadewijch en
Katelijn. Ze wonen in het Oost-Vlaamse dorp Hamme-
Zogge.
Over de illustrator
Gerda Dendooven is niet alleen een befaamde illustratrice,
zij schrijft ook (onder andere toneel), zit in de
redactie van de BoekieBoekie-krant en geeft les aan het
Hoger St. Lucas Instituut in Gent. Haar werk werd
tweemaal bekroond met de Boekenpauw en afgelopen
najaar met een Zilveren Penseel. Met het boekje Oren
om te horen uit de reeks Vijf op een rij werd ze genomineerd
voor de Hans Christian Andersenprijs. Gerda
Dendooven wil een eigen wereld scheppen door de
realiteit bij te sturen. In grappige, brutale en intuïtieve
tekeningen zet ze zwierig en spits felgekleurde gekke
figuurtjes voor kleuters neer. Gerda Dendooven werkt
met acrylverf en kleurpotlood, diverse materialen en
collages. Ze gebruikt een heel eigen kleurenpalet.
– 64 –

Over het boek
Ik mis me is een bijzonder prentenboek. Niet alleen wat
betreft vormgeving, maar ook qua inhoud. Gerda
Dendooven maakte in haar gekende stijl opmerkelijke
illustraties bij dit verhaal dat niet echt een verhaal is.
Op bijna elke bladzijde voegt zij stippellijnen toe die de
figuren soms op merkwaardige manieren doorkruisen.
Soms worden ze gewoon in drieën gedeeld en verwijzen
ze zo naar de papieren aankleedpopjes die we allemaal
nog kennen uit onze jeugd. Soms worden ze eerder
willekeurig doorgesneden, wat dan weer goed past bij
de versnipperde gedachtes van de jongen die het verhaal
vertelt. In Ik mis me gaat een jongen op zoek naar zijn
identiteit. Wie is hij? Wat is zijn plaats binnen het gezin?
Hoe verhouden de gezinsleden zich ten opzichte van
hem? Wat is zijn plaats binnen de wereld en heeft hij
daarop een invloed?
Werken met het boek
Dit boek is een sfeerschepper voor het thema. Daarom
wordt het ‘onderzoek’ bij dit boek de start voor alles
wat nog volgt. Werk met het hele boek.
Eerste onderzoek: wie ben ik?
Wat maakt jou nu zo uniek?
1.We maken ons persoonlijk paspoort en onderzoeken
eerst een aantal fysieke kenmerken: vingerafdrukken,
tongrollen of andere persoonlijke kunstjes, oorlellen en
handlijnen.
Voor de vingerafdrukken heb je ofwel een stempelkussen
nodig of een bakje wit poeder en een rolletje
plakband. Druk je rechterduim zachtjes op het kussen
of in het bakje met poeder. Druk hem dan tegen de
plakkant van een reepje plakband. Plak daarna je
vingerafdruk in het passende hokje op je paspoort.
Welk soort afdruk heb jij: een lus, een boog of een
kring?
Tongrollen is eenvoudig na te gaan: of je kan het of je
kan het niet. Je probeert de buitenste randen van je tong
omhoog te brengen en maakt zo een rolletje van je tong.
Geef dit aan op je paspoort. Je kan ook een ander trucje
nemen.
Oorlellen kunnen los of vast zitten. Kijk maar in de
spiegel hoe het bij jou is. Wat voor oorlel heb jij en
schrijf het maar in je paspoort.
Voor de handlijnen bekijk je je linkerhand. Zie je die
lijnen? Ze heten de hoofdlijn (bovenste), de hartlijn
(middelste) en de levenslijn (onderste). Heb jij deze
lijnen ook? Duid aan op je paspoort.
Het paspoort zelf kan verder de volgende gegevens
bevatten: naam, straat en nummer, plaats en postcode,
land, school, klas, jongen of meisje, haarkleur, kleur
van ogen en een foto.
Een zelfportret maken is natuurlijk leuker:
- Tekenen met pen en inkt (goed in de spiegel kijken!)
geeft mooie resultaten voor op het paspoort, maar als je
echte portretten wil maken kan je ook als volgt te werk
gaan:
- Laat de kinderen eerst een schets van zichzelf maken in
potlood. (Zelf)portretten zijn niet gemakkelijk, maar
trap niet in de val van het ‘juiste portret’! Er bestaat
namelijk een verhoudingstabel hoe een gezicht opgebouwd
is. Sommige leerkrachten hanteren die indeling
graag, maar daardoor rem je elke spontaniteit en is de
kans groot dat je ‘uniforme’ portretten krijgt. Laat de
kinderen liever hun eigenheid behouden en gun hen een
‘afwijkende’ versie van zichzelf. Terwijl je toch met
spiegels aan de slag bent, kan je dat medium ook als een
volwaardig iets gebruiken.
- Zorg dat ieder kind een spiegel heeft; liefst een mooie,
grote spiegel, b.v. van boven een wastafel. Laat de
kinderen onmiddellijk met verf op de spiegel schilderen.
Ze volgen met hun vinger of penseel gewoon de
contouren van hun hoofd en tekenen zo hun eigen portret.
Extra grappig wordt het als iemand een foto neemt van
het kind met de portretspiegel op de schoot. Zo zie je het
echte en het zelfgeschilderde gezicht ineen vallen.
-Als ze wat geoefend hebben, kan je in het groot gaan
werken. Werk op een stevige ondergrond, b.v. een stuk
karton en zet de contouren uit met een dikke stift. Vul
die lijnen nu in met papier-maché (kranten of wc-papier
gedrenkt in behangpap). Laat alles goed drogen en
begin nu met het schilderen. De vormen krijgen kleur en
de details komen erbij. Als je wil kan je ook nog bonte
lijsten rond de schilderijen laten maken. Ga met de
kinderen neuzen in brocanteriezaken, op rommelmarkten
of zoek kunstboeken waar veel schilderijen met
– 65 –

arokke, gouden lijsten in staan. Laat de kinderen een
lijst bedenken die bij hen past. Deze lijsten kan je weer
in stevig karton maken en rond de schilderijen nieten.
Maak er een mooie tentoonstelling van en nodig de
andere klassen uit!
2.Ook met taal kan je jezelf voorstellen. Leg de kinderen
uit dat ze iets over zichzelf gaan vertellen. Geef hen een
groot blad papier en een dikke stift. Daarop maken ze een
woordveld over zichzelf. In het midden schrijven ze hun
naam en er omheen komen woorden die bij hen passen.
Neem zelf het voortouw en geef een voorbeeld over jezelf:
eten dat je lekker of niet lekker vindt, een hobby,
personen die je aardig vindt, lievelingsdieren, een eigen
plek, angst voor, muziekvoorkeur,… Maak ze duidelijk
dat er niets fout kan zijn en dat ze later over elk woord
uitleg mogen geven. Wanneer iedereen klaar is, hang je de
woordvelden op in de klas, of naast mekaar in de gang.
De kinderen lezen nu mekaars woordveld en onderzoeken
of ze elkaar goed kenden. Laat de ‘eigenaars’ indien
nodig uitleg geven. Wanneer er op twee vellen hetzelfde
woord staat, vraag je zeker om er iets over te vertellen.
Bedoelen ze allebei hetzelfde? Zo leren ze zich duidelijk
uitdrukken en leren ze elkaar beter kennen.
3. Bij ‘opsporingsbericht’ verzamelen de kinderen eerst
informatie over een bepaald persoon. De woordvelden uit
de vorige suggestie, kunnen hier handig voor zijn.
Of je deelt de groep op in paren. Iedereen heeft een foto
van zichzelf meegebracht. De paren wisselen mekaars foto
uit. Ze interviewen elkaar. Stimuleer de kinderen om niet
bij oppervlakkige vragen te blijven steken – wat is je
lievelingsdier? – maar ook vragen te stellen die dieper
gaan – hoe voel je je als je alleen thuis komt? – . Op basis
van de verzamelde gegevens, stellen de kinderen van
mekaar een opsporingsbericht op. Dit bestaat uit:
- een robotfoto, levensgroot getekend op een grote flap
papier
- de originele foto, maar afgedekt
- enkele uitspraken die het kind gedaan heeft tijdens het
interview
- bepaalde kenmerken waaraan het andere kind voldoet
- andere…
De opsporingsberichten worden uitgehangen en de
anderen raden om wie het gaat. De echte foto dient ter
controle.
4. De tekeningen uit het boek nodigen natuurlijk uit om
samengestelde figuren te maken. Spreek een basisvorm
af die voor iedereen dezelfde is (teken die eventueel zelf
en kopieer hem voor iedereen). De kinderen vullen die
nu op een persoonlijke manier in. Alle tekeningen
worden (op vooraf aangeduide plaatsen) in drie stukken
geknipt. Knip de stroken echter niet helemaal door,
maar hou aan de linkerkant nog een vastzittend gedeelte
over. Niet alle blaadjes aan mekaar en laat de kinderen
nieuwe vriendjes samenstellen door hoofden, buiken en
benen te wisselen (flapjes omslaan).
5. De ‘neuzengalerij’ is een leuke manier om een aantal
fysieke kenmerken in de kijker te zetten. Hoe ga je te
werk? Leg in een grote zaal evenveel vellen papier op de
grond verspreid als er kinderen zijn. Leg bij elk vel een
dikke stift. De kinderen staan in de zaal verspreid en
stappen op een gezellig muziekje door de zaal, zonder
op de bladen te stappen. Wanneer de muziek stopt,
blijven ze stil staan bij het blad dat het dichtst bij hen
ligt. Daarop tekenen ze b.v. een neus. Je geeft geen
aanwijzingen qua grootte, ieder tekent hoe hij wil. Als
de muziek start, stapt men weer door de zaal en het
scenario herhaalt zich wanneer de muziek stopt. Je laat
de kinderen afwisselend een paar ogen, een oor, een lip,
een snor, een haardos,… tekenen. Bij de laatste stopbeurt
wordt er niet getekend maar geknipt. Het blad dat
nu voor hen op de grond ligt, wordt hun blad. Met de
‘onderdelen’ die iedereen er kriskras op getekend heeft,
gaan de kinderen aan de slag. Ze krijgen een nieuw vel
papier (bruin inpakpapier is altijd mooi om mee te
werken), een schaar en lijm. De uitgeknipte lichaamsdelen
moeten zo samengelegd worden dat er een gezicht
ontstaat. Geen evidente opdracht omdat elk kind een
andere grootte gehanteerd heeft. Hierdoor worden de
resultaten heel verrassend! Je kan ook alle
samengestelde gezichten samen op één grote strook
laten kleven, als een soort fries.
6. Zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld zijn belangrijke
elementen in het proces van de ontwikkeling en
meer specifiek in het intercultureel leren. Een voorwaarde
om iemand anders aardig te vinden, is dat je
jezelf een beetje aardig vindt. ‘De geluksdoos’ geeft de
kinderen een positieve kijk op zichzelf.
Creëer met de kinderen een gezellige sfeer in de klas.
– 66 –

Als je knus samen zit, begin je een gesprek over mensen
die zij aardig vinden. Als iedereen iets verteld heeft, zeg
je dat er in de gang een heel aardig persoon staat
(misschien wel de leukste persoon die jij kent!) en dat
iedereen om beurt mag gaan kijken. Als de leerlingen
terug in de klas komen mogen ze niet verklappen wie ze
gezien hebben. In de gang staat een kijkdoos met een
spiegel in. Maak met de kinderen ook zo’n kijkdoos.
Het wordt een doos zonder deksel of met een transparant
deksel. De opening in de voorzijde van de doos
moet groot genoeg zijn om een flink deel van het gezicht
van de kijker te tonen. De spiegel (of het spiegelend
papier) zit vlak achter een schuifje dat de spiegel afdekt.
Je bevestigt een lipje om het schuifje weg te kunnen
trekken. Op de afgesloten schuif staat: ‘Hier zie je de
aardigste persoon in de wereld’. De binnen- en buitenkant
van de doos kunnen de kinderen met prentjes van
beroemde of aardige mensen beplakken.
Leuk is het om de doos ook op straat (of in de rest van
de school) uit te testen. De kinderen laten de doos aan
de anderen zien en vragen: ‘Kunt u iemand noemen die
u heel aardig vindt?’ en ‘Waarom vindt u die persoon
aardig?’. Hierna vragen ze of de mensen de aardigste
persoon op de wereld willen zien. Indien ze dan nog
willen doorgaan, laat je hen in de doos kijken. Als de
kijker lacht, vragen ze waarom hij of zij lacht en of ze
die persoon inderdaad de aardigste op de wereld vinden.
Laat hen uitleggen dat mensen ook aardiger doen tegen
anderen als ze zichzelf aardig vinden.
7. De kinderen hebben zichzelf of wie ze zijn al aan de
hand van tekst, beeld en illustraties voorgesteld, maar
het kan ook op een heel persoonlijke manier door voorwerpen
van thuis mee te laten brengen. Je kan in de klas
een permanent tentoonstellingshoekje vrij maken waar
kinderen regelmatig nieuwe, persoonlijke spulletjes van
thuis tonen. Wie iets meebrengt, toont het eerst aan de
klas en vertelt waarom het voorwerp meegebracht werd.
Zo wordt de klas een getrouwe afspiegeling van de
thuiscultuur van de kinderen, een plek waar ze zich ook
thuis voelen, waar plaats is voor ieders eigenheid en
diversiteit. Je kan ook de ouders betrekken en hen
vragen om samen met hun kind een soort persoonlijk
doosje te maken waar alles inzit wat typisch is voor dat
kind. Iemands lievelingseten b.v. kan je moeilijk in een
doosje stoppen (dat wordt gauw een stinkend boeltje in
je klas), maar een ouder weet waarschijnlijk wel het
recept of de ingrediënten van het gerecht en kan het
kind helpen dit te noteren.
Wil je het echt groots aanpakken, denk dan eens aan
‘Het persoonlijke-voorwerpen-museum’. Een aantal
jaren terug nodigde Jan Hoet alle Gentenaars uit om
een heel persoonlijk voorwerp naar zijn museum te
brengen (Rendez-vous, 1988). Ieder vertelde zijn of haar
verhaal dat erbij hoorde. Het werd genoteerd en alles
werd door een groep kunstenaars tot een tentoonstelling
samengesteld. Waarom zou het niet lukken met de
kinderen uit je klas!?
Een nabespreking is bij persoonlijke opdrachten altijd
nuttig. Hou hierbij rekening met de volgende 6 fasen:
- wat is je eerste reactie na dit spel, deze activiteit?
- hoe voelde je je tijdens het spel, tijdens de activiteit?
- wat is er allemaal tijdens het spel gebeurd?
- waarom is het allemaal gebeurd?
- wat heb je geleerd over jezelf en over anderen?
- wat zou je in de toekomst anders doen in zo’n situatie?
Activiteit 1, 3 en 6 komen uit: Intercultureel spelenboek,
Centrum Informatieve Spelen, Leuven, 1996. Dit is een
prima spelletjesboek voor interculturele opvoeding op
school!
Voor het maken van portretten vind je in het kunsttijdschrift
Dada heel wat inspiratie. Het januarinummer
van 2001 wijdt er zelfs een themanummer aan.
Link: ‘Een rare snuit’, uit: Soms zie ik 1000 lichtjes,
Nannie Kuiper, Leopold 2001, p. 31.
Dit gedicht gaat over een kind dat in de spiegel kijkt en
zichzelf beoordeelt.
Andere boeken van Wally de Doncker
Papa ernst, papa losbol, Davidsfonds/Infodok, 2000
Ahum, Davidsfonds/Infodok, 2000
Mijn neefjes zijn wolven, Davidsfonds/Infodok, 1998
Een opa met gaatjes, Davidsfonds/Infodok, 1996
Andere boeken van Gerda Dendooven
Mijn mama, Querido, 2001
– 67 –

Illustraties van Gerda Dendooven
Karel Verleyen, Mamma Mafia, Davidsfonds/Infodok,
2000
Edward van de Vendel, Dom Konijn, Querido, 2000
Toon Tellegen, Dokter Deter, Querido, 1999
Daniil Charms, Een stinkdier is een prachtig beest,
Querido, 1999
Kamagurka & Gerda Dendooven, Bollekop, Querido,
1998
Boek 2
Liever zwart
Dolf Verroen / Guida Joseph (ill.)
Van Holkema & Warendorf, 2001, p. 13-20
Over de auteur
Dolf Verroen had als kind een hekel aan sommen. Lezen
vond hij leuker, maar op school hadden ze alleen
‘tutboekjes’, dus lezen deed hij thuis. Dolf Verroen heeft
drie kindertoneelstukken geschreven en ongeveer 60
boeken gepubliceerd.
Over het boek
Anne is de enige in de klas die wit is. Zelfs de juf is
zwart. Het is net of Anne er niet bij hoort. Daarom wil
ze liever ook zwart zijn. Haar vriend Roy kan haar niet
helpen. En zijn aardige moeder (die toevallig ook de juf
is) ook niet, hoe hard die ook haar best doet om Anne
in de klas op haar gemak te stellen. Dus neemt Anne de
touwtjes in eigen handen. Ze maakt haar spaarvarken
leeg en koopt hele dure make-up spulletjes. Maar wat ze
ook probeert, zwart wordt ze natuurlijk niet!
Boekje uit een nieuwe reeks eerste leesboekjes van Van
Holkema & Warendorf. Dit deeltje heeft een AVI 5
niveau.
Werken met het fragment
1. Tweede onderzoek: hoe ben je verschillend van
mekaar en waarin ben je gelijk?
Voor dit onderzoek kan je weer te rade gaan bij het
Intercultureel Spelenboek. Bij het spel ‘Wie ben ik?’
ontdekken de kinderen dat er gelijkenissen en verschillen
bestaan tussen mensen. Mensen die op het eerste gezicht
sterk op elkaar gelijken, kunnen erg verschillend zijn.
Omgekeerd kunnen mensen die sterk verschillend lijken,
overeenkomsten vertonen. Het komt er op aan ze te
ontdekken. Hoe ga je te werk?
Alle kinderen staan bij elkaar in één grote groep. Je stelt
vragen waarop enkel met ‘ja’ of ‘nee’ kan geantwoord
worden. Spreek een plek af waar de ‘ja-antwoorders’
zich verzamelen en een plek voor de ‘nee-antwoorders’.
Bij elke nieuwe vraag zal de groep zich anders verdelen
– 68 –

over die twee plekken. Het al dan niet slagen van deze
werkvorm hangt grotendeels af van de vragen. Tracht
vragen te stellen met een zekere culturele inhoud. Enkele
voorbeelden:
– woon jij in een huis?
– heb je een tuin?
– doe jij je schoenen uit in huis?
– heeft iedereen een eigen slaapkamer?
– wonen er nog andere familieleden in je huis?
– kijk jij elke dag tv?
– eet je thuis samen met de andere gezinsleden?
– eten jullie thuis vlees?
– spreek je thuis andere talen?
– bidden jullie soms thuis?
– gaan jullie soms naar de kerk?
– is er een moslim onder jouw gezinsleden?
- kom je te voet naar school?
– kom je altijd met de auto naar school?
– ga jij elke dag onder de douche of in bad?
– draag jij elke dag andere kleren?
– heb jij een huisdier?
Bij elke vraag en als er van groep gewisseld wordt, kan
je doorvragen. Zo kunnen ze zelf nuances uitleggen of
zaken verduidelijken. Speel met de vragen ook goed in op
de samenstelling van de groep. Zo zijn de gelijkenissen en
verschillen tussen meisjes en jongens altijd boeiend en
kunnen heel wat clichébeelden doorbroken worden.
2.Keer nog eens terug naar het maken van portretten.
Onderzoek hoe portretten er uit zien in verschillende
tijden en culturen. Zoek samen met de kinderen in
kunstboeken naar portretten en maak kopieën. Zorg
voor een rijk, gevarieerd assortiment. Je kan met de
kinderen vergelijkingen maken over oogvormen, neuzen,
monden,... Iedereen, van welke cultuur ook, heeft
namelijk dezelfde eigenschappen als het om een portret
gaat, maar de vormen zijn superverschillend! Je kan de
kopieën verknippen. Zo stel je ‘multiculturele portretten’
samen. De kopieën kunnen achteraf ook ingeschilderd
worden. Je kan het onderzoek ook op materiaalgebruik
richten. Misschien wordt er wel in Afrikaanse portretten
met schelpen gewerkt en bieden Middeleeuwse wandtapijten
ook wel een boeiende materie,... De kinderen
kunnen nu hun eigen portret of dat van een vriendje
maken, samengesteld uit verschillende materies: laat hen
dus zowel schilderen, knippen en plakken, tekenen, met
zand of ander materiaal werken in hetzelfde portret. Je
zal versteld staan van de verrassende resultaten.
Je hoeft zelfs geen andere huidskleur te hebben om er
anders uit te zien. Maak zelf het persoonlijk gezelschapsspel
‘Wie is het ?’ op klasformaat.
Bespreek vooraf met de kinderen wat hun uiterlijke kenmerken
zijn. Neem er een spiegel bij, zodat ze zichzelf
nog eens goed kunnen bestuderen. ( Kleur ogen – grote
neus – kleine neus – sproeten – bril – dikke
wenkbrauwen – grote oren – kleine of middelmatige
oren – oorbellen – kleur haar – lengte van het haar –
speldjes in het haar – vorm van het gezicht – iemand die
vaak ernstig kijkt – iemand die veel lacht.) Laat elk kind
voor zichzelf de kenmerken verwoorden en noteren.
Aan de hand van die notities tekent elk kind zichzelf.
Neem een A5-formaat, zodat ze duidelijke details
kunnen tekenen. Laat in potlood tekenen. Daarna gaan
ze er met een zwarte stift over. Onder het portret komt
de naam van de eigenaar. Hun eigen portret moet nu
verkleind gekopieerd worden in drievoud. De drie
kopieën krijgen de kinderen terug en ze kleuren de
portretten in. Let wel, de drie gekleurde kopieën moeten
er identiek uitzien! Kleef nu het eerste portret op een
geel blad (een gemakkelijk hanteerbaar formaat is 1/8
van een A4 blad). Kleef het tweede op een groen en het
derde op een wit blad. Plastificeer de kaarten voor een
langere levensduur.
Nu begint het spel. Je kan het maar met twee spelen.
Verdeel de klas in twee groepen. Een groene groep, die
alle groene kaarten voor zich uitgespreid heeft; een gele
groep; de witte kaarten leg je op een stapeltje, met de
tekeningen naar onder.
Elke groep mag één kaart uit de witte stapel trekken.
Dit is de klasgenoot die de andere groep moet zien te
raden door vragen te stellen.
Elke groep mag om de beurt een vraag stellen, waar
enkel met ja of nee op kan geantwoord worden (b.v. Is
het een jongen? Is het iemand met grote oren?, enz…).
Aan de hand van de vragen worden de portretten die
niet meer aan het profiel beantwoorden omgedraaid.
Welke groep heeft het snelste de persoon gevonden?
– 69 –

‘Wie is het?’ is een gezelschapsspel over uiterlijke kenmerken.
Je kan ook met hobby’s en innerlijke kenmerken
een persoonlijk spel maken, zoals een kwartet op
klasniveau. Laat elk kind 4 tekeningen maken die bij
hem horen (b.v. 1. lievelingseten 2. hobby 3. lievelingskleur
4. lievelingsdier). Geef elk kind een kleur en kleef
de 4 prenten op 4 kaarten van die kleur. Vermeld op elke
kaart ook welke 3 andere kaarten van dit kind nog in
omloop zijn.
Het is erg moeilijk om een spel te spelen waarvan er
telkens 24 kwartetten zijn. Daarom is het aan te raden
om je klas te verdelen in twee of drie groepen en zo
twee of drie kwartetspelen te maken.
Werken met het boek
1. Spreken we allemaal dezelfde taal, of allemaal andere
talen? Het lijkt soms of sommige mensen zonder veel
moeite een vreemde taal kunnen leren. En is die vreemde
taal wel zo vreemd? Denken de kinderen uit je klas dat
vreemde talen leren moeilijk is? Ga met hen na hoeveel
vreemde woorden ze al kennen. In het Nederlands
gebruiken we heel wat ‘leenwoorden’. Enkele
voorbeelden: weekend (Engels), tatoeage (Frans), cd
(Engels), camping (Engels),... Moedig de kinderen aan
en vóór je het weet staat het bord vol met leenwoorden!
Het woordenboek kan een goede hulp zijn: achter leenwoorden
staat uit welke taal het woord oorspronkelijk
afkomstig is. Het is ondertussen ook een mooie oefening
in het gebruik van het woordenboek. Eens je een mooie
verzameling leenwoorden hebt, kan je er een verhaal,
een gedicht, een boodschappenlijstje, of wat je maar wil
mee schrijven. Als je maar plezier hebt met die vreemde
leenwoorden.
Deze activiteit is geïnspireerd op een ideetje uit Dada.
Het februarinummer van 2002 heeft als thema:
Wereldvreemd, een heel bruikbaar boekje voor wie nog
ideeën wil opdoen rond dit onderwerp.
2. Je kan ook talen met mekaar vergelijken. Misschien
zijn er wel kinderen in de klas die een andere moedertaal
hebben. Het is best grappig om te ontdekken dat er
verschillende talen zijn die dezelfde woorden hebben,
met een heel andere betekenis.
(Anekdote uit een Turkse concentratieschool waar de
kinderen van het eerste leerjaar altijd grote lol hadden
als hun meester zichzelf voorstelde bij het begin van het
schooljaar. De man heet Erik en ‘erik’ in het Turks
betekent ‘pruim’. Grappig toch, om les te krijgen van
meester pruim!)
Het onderzoek naar wat anderen moeten doen om in de
klas te passen (zie ook bij gedicht 2) is hier perfect op
zijn plaats!
3. Heb je kinderen in de klas of op school uit een andere
cultuur? Nodig één (of enkele) van de moeders of
vaders uit om samen met de klas (of een groepje) te
koken. Kinderen maken zo op een leuke manier kennis
met andere smaken en eetgewoontes.
Natuurlijk kan je ook eens in de bib rondsnuffelen bij
de kinderkookboeken. Daar vind je wel een aantal
boekjes met recepten uit andere landen, b.v. De
vliegende keuken een reisverhaal vol lekkere recepten,
Dirk Nielandt, Standaard uitgeverij, 2000. Je vindt er
twaalf recepten in: van Mexicaanse tortilla’s tot viskoekjes
uit Finland.
Je kan ook met de kinderen naar de supermarkt stappen
en er een speurtocht houden naar producten uit andere
landen. Koop een aantal vreemde vruchten of minder
bekend voedsel en onderwerp ze aan een smaaktest in
de klas.
Link: Afrika achter het hek, Bart Moeyaert en Anna
Höglund, Querido, 1995.
Over een Afrikaanse vrouw die in een zeer nette, zeer
blanke straat komt wonen waar alle huizen en tuintjes
er identiek uit zien. Dat blijft niet zo…
Sien en Yassin, Brigitte Minne, Clavis, 1999.
Over de vriendschap tussen een Belgisch meisje en een
Marokkaanse jongen.
Sien verhuist met haar moeder van een gezellig huisje in
een dorp naar een flat in de grote stad.
Kinderen wereldwijd, in samenwerking met UNICEF,
Lannoo, 1995.
Een boek met een heleboel kleurrijke portretten van kinderen
uit de hele wereld. Kinderen grijpen graag naar dit
boek omdat het een prachtig beeld geeft van de leefwijze
en gewoontes van leeftijdgenootjes over de hele wereld.
– 70 –

Andere boeken van Dolf Verroen
Tim is slim, Zwijsen, 2001
Liever zwart, Van Holkema & Warendorf, 2001
Het grote boek over de liefste poes van de wereld,
Leopold, 2001
Het gevonden kind, Zwijsen, 2001
Roos is boos, Van Holkema & Warendorf, 2000
Andere boeken van Guida Joseph
Marion van de Coolwijk, Mijn vader is een tovenaar,
Fontein, 2002
Bert Kouwenberg, In de kersenboom, Zwijsen, 2002
Boek 3
Mijn kleine hond Baasje
Thomas Winding / Sieb Posthuma
Leopold, 2000, p. 25-30
Over de auteur
Thomas Winding is vriendelijk, wijs, optimistisch en hij
laat kinderen zoals ze zijn. Hij heeft nog niet veel
boeken uitgegeven, maar als stem van Emil in de gelijknamige
tv-serie naar het boek van Astrid Lindgren,
hield hij wekenlang Denemarken in de ban. Thomas
Winding is stemkunstenaar, illustrator en auteur in één!
Over de illustrator
Sieb Posthuma werkt voor NRC Handelsblad en HP/De
Tijd. Hij illustreert kinderboeken (o.a. Oog in oog in
oog in oog van Eva Gerlach) en publiceerde onlangs zijn
eerste eigen prentenboek Rintje.
Over het boek
Baasje is een heel eigenwijze hond. Hij kiest bij wie hij
gaat wonen en bepaalt zelf de regels. De man die hij
uitkiest ziet een hond eigenlijk niet zitten, maar Baasje
doet alles met zoveel overtuiging en doorzetting, dat hij
uiteindelijk toegeeft. De man heeft een gave voor het
vertellen van verhalen en eens Baasje dat door heeft, kan
hij de man altijd ompraten door hem een verhaal te laten
vertellen. Mijn kleine hond Baasje is dus niet alleen een
grappig boek over de wat vreemde relatie tussen een hond
en een man, maar je krijgt er enkele originele Afrikaanse
en Islamitische natuur- en volksverhalen bovenop.
Werken met het fragment
Alles wat Baasje doet, vindt de man vies: Baasje is vies,
hij eet vies, hij speelt vies, hij slaapt vies,… Een ‘viesproject’
dringt zich dus op! Voer met de kinderen een
gesprek over vieze dingen. Wat vinden ze vies? Hou een
nauwkeurige inventaris bij. Kunnen gedachten vies zijn?
Woorden? Geluiden? Voorwerpen? Kleuren? Gebaren?
Zijn er vieze sprookjes, verhalen, gedichten? Is het
begrip ‘vies’ voor alle culturen, geslachten, leeftijden
hetzelfde? Zijn er ‘universeel’ vieze dingen? Eens je op
– 71 –

dat punt gekomen bent, kan je gaan verzamelen. Zoek
originele manieren om alles te laten zien en richt een
‘vies-museum’ in (laat je voor de vormgeving inspireren
door lopende hedendaagse tentoonstellingen).
Werken met het boek
In de bib zullen zeker verzamelingen te vinden zijn van
natuur- en volksverhalen uit andere landen. Spoor ze op
en lees ze voor. Misschien hebben de kinderen van andere
culturen uit je klas wel zulke boeken in huis, of kunnen
hun ouders, grootouders, buren, ooms of tantes een paar
verhalen komen vertellen. Maak er een multicultureelverhalen-vertel-festival
van voor de hele school!
Laat kinderen hun lievelingsverhaal (of fragment uit een
lievelingsboek) en een kussen meebrengen naar school.
Het verhaal gaan ze net als de man aan Baasje voorlezen.
Laat de kinderen alvast per twee naast elkaar gaan
zitten, maar start in een grote kring. Laat de kinderen
onderling afspreken wie zal voorlezen. De helft van de
kinderen zal vertellen (spelen de man) en de andere helft
zal luisteren (spelen Baasje).
Alle vertellers vertellen eerst aan de groep waarom ze nu
net dat boek of verhaal hebben gekozen.
Als iedereen verteld heeft, zoeken de kinderen per twee
een rustig plekje en maken het er zich gemakkelijk om
voor te lezen en te luisteren. Het kussen zal welkom
zijn. Nadat alle Baasjes geluisterd hebben naar het
verhaal dat speciaal voor hen werd voorgelezen, komt
iedereen terug in de kring zitten. Nu vertellen alle
Baasjes aan de anderen waar het verhaal over ging en
wat ze het mooiste of het grappigste fragment vonden.
Uiteraard worden de rollen omgedraaid en mogen de
Baasjes nu hun verhaal voorlezen. Het is aan te raden
om dit niet op dezelfde dag te doen. De aandacht zal al
teveel verzwakt zijn door het vele luisteren naar mekaar!
Andere illustraties van Sieb Posthuma
Eva Gerlach, Oog in oog in oog in oog, Querido, 2001
Pauline Michgelsen, Frankrijk, Querido, 2002
Boek 4
Prinses Asta
Stina Langlo Ørdal
Bakermat, 1999, p. 12-17
Over de auteur/illustrator
Stina Langlo Ørdal is geboren in Noorwegen. In het
tweede jaar van haar studie begon ze met de schetsen en
de tekst van Prinses Asta. Ze maakte van dit boek in
haar laatste jaar haar afstudeeropdracht.
Over het boek
Dit prachtig prentenboek voor jong en oud vertelt over
de kleine prinses Asta die niet zo maar een berenvriend
wil, maar een échte. Ze gaat op zoek en zet een advertentie
in de krant. Ze ontvangt brieven van beren over
de hele wereld. Ze kiest de beer met de liefste ogen die
ze ooit gezien heeft en nodigt hem uit. Zijn naam is
IJsbrand.
Werken met het boek
Start naar aanleiding van het boek een briefschrijfopdracht
in je klas. Brieven schrijven is een ideaal taalmoment.
Kinderen zijn ongedwongen met taal bezig.
Leg in het begin niet te veel de nadruk op de vorm en de
inhoud van de brief; gewoon een fijne brief naar een
vriend of een vriendin, met een leuke tekening erbij.
Maak met de kinderen ook een brievenbus in de klas.
Op het einde van de week wordt die door de postbode
van dienst gelicht. Zijn er brieven bij voor kinderen van
een andere klas? Laat de postbode zijn ronde doen. Je
kan ook met de andere klassen afspreken om een
‘schoolpost’ te maken. Elke klas plaatst een brievenbus
aan zijn deur. De postbode van dienst (van elke klas)
bezorgt de brieven of de kinderen posten hun briefjes
zelf. Ook de ouders en de leerkrachten kunnen brieven
schrijven en posten!
Je kan er een gewoonte van maken om elke week (of om
de twee weken) een half uurtje klassikaal brievenschrijven
te voorzien. Eens de kinderen het ongedwongen
(!) schrijven van brieven onder de knie hebben gaat alles
vlotter. Echt corresponderen met een klas uit een andere
– 72 –

school, is helemaal te gek. Hou het enthousiasme warm
door van het brieven-ontvang-moment een echt evenement
te maken. Laat de brieven uitgroeien tot echte creatieve
werkstukken zodat het telkens weer feest is als de post
aankomt.
Heb aandacht voor de kinderen die geen brieven
krijgen. Ook de juf of meester kan eens een briefje
schrijven. Kinderen die het dan weer moeilijk hebben om
brieven te schrijven geef je het best de mogelijkheid om
met cassettepost aan de slag te gaan. Hou de evolutie
naar geschreven brieven in het oog en stimuleer door nu
en dan een zinnetje of enkele woordjes samen met het
kind te noteren.
Om het schrijven een stukje gemakkelijker te maken kan
je ook met de klas prentbriefkaarten maken en nadien
kopiëren op gekleurd papier. (Of kopieer een aantal van
die prachtige prenten uit Prinses Asta.)
Let erop dat de kinderen op de voorkant van de envelop
schrijven voor wie de brief bestemd is en op de achterkant
van wie de brief afkomstig is. Laat de kinderen
afgeweekte postzegels meebrengen. Zo lijken de brieven
net echt. Of laat ze zelf postzegels ontwerpen en knip ze
met een kartelschaar uit.
Tip voor een knutselles: zelf briefpapier maken. (Enkele
technieken kunnen zijn: marmeren, spatten, ecoline,
tekenen en kopiëren, afdrukken met thinner à buiten
onder begeleiding!, …)
Link: De puike postbode of: Briefgeheimpjes, Janet &
Allan Ahlberg, Gottmer, 1989.
Dit bijzondere boekje sluit mooi aan bij de brievenschrijvende
prinses Asta. Het boekje bevat, naast een
doorlopend verhaal, ook enveloppen met echte brieven
en prentkaarten. Ideaal om met de kinderen over
brieven schrijven en de post te praten.
In het kader van een voorbereidende week op een extramurosactiviteit,
kan je rond brieven schrijven werken.
Om af te stappen van de gebruikelijke clichébrieven aan
ouders, lees je voor uit De puike postbode. Elk kind
kiest een personage uit zijn favoriete boek. Bespreek wat
het kind allemaal aan die figuur kan of wil vragen, welk
soort brief hij of zij wil schrijven (cfr. het prentenboekje).
Laat de kinderen een kladversie opmaken en
laat die in de klas voorlezen. Bespreek individueel op
basis van het klassencommentaar en verbeter samen met
het kind. De nette versie kan geschreven, gedrukt of
geprint worden, eventueel op mooi, zelfgemaakt papier.
Laat de kinderen enveloppen meebrengen (allerlei
formaten) en versier ze (beschilderen, collage,…). Maak
er een mooie tentoonstelling of een brievenboekje van.
Eventjes stilstaan en filosoferen bij het feit dat Asta een
vriend zoekt via een advertentie kan ook.
Vind jij dit een goeie manier om een vriend te vinden?
Kan je zomaar weten a.d.h.v.een foto dat je met een
lieve vriend te maken hebt? Zou je zelf een advertentie
durven plaatsen? Wat zou jij in zo’n zoekertje zetten?
Welke eigenschappen moet een vriend hebben? Moet
een vriend een mens zijn of kan het ook een dier zijn?
Moet jouw vriend écht bestaan?
Dit zijn een heleboel vragen die hanteerbaar zijn in een
gesprek met je klasgroep. Als er een schoolkrant is
kunnen de kinderen ‘echte’ zoekadvertenties maken en
in de schoolkrant laten opnemen.
Je kunt het ook over een andere boeg gooien: laat de
kinderen fantaseren over een advertentie in een krant.
Laat hun wildste ideeën naar boven komen. Hoe
onrealistischer, hoe beter! Daarmee maak je een klaskrant.
Ze kunnen op zoek gaan naar een vriend of naar
een andere vader, moeder, broer of juf.
Nadien kunnen de kinderen op deze advertenties reageren.
Ze bieden zich per brief of in een toneeltje als de
perfecte vriend (vader, moeder, broer of juf) aan. Zijn ze
overtuigend genoeg?
De tekst in het boek heeft extra karakter gekregen
doordat de woorden en zinnen wat warrig bij elkaar
staan. Het ene woord is ook groter dan het andere.
Dit kan aanleiding zijn om zelf een tekst op die manier
samen te stellen en vorm te geven. Hiervoor kan je
woorden uit kranten en tijdschriften nemen. De teksten
kunnen gaan van een gedicht, een brief, een recept tot
zelfs een wetenschappelijke tekst of een doktersbriefje.
Na afloop kan je concluderen dat het op zijn minst gek is
om deze lay-out in allerlei teksten te handhaven. Een
recept, bijvoorbeeld, moet duidelijk en overzichtelijk zijn.
– 73 –

Vanwaar die vreemde naam ‘Asta’? Asta is geen naam
die je vaak hoort. Zou deze naam echt bestaan? In welk
land? Tijd om aan de auteur van het boek te denken.
Stina Langlo Ørdal is een Noorse. Wie heeft kunnen
raden uit welk land ze afkomstig was? Wat weten we
van Noorwegen? Waar ligt het? Zijn er in de klas ook
kinderen met ‘vreemde’ namen, uit andere landen?
Misschien is dit het moment om de betekenissen van de
namen van de kinderen uit de klas op te zoeken. Dit
soort boeken zijn gemakkelijk in de boekhandel en bib
te vinden. Leg de betekenissen van de namen zo kindvriendelijk
mogelijk uit.
Nadien kunnen de kinderen een bladwijzer maken met
daarop in sierlijke letters (kalligrafie) hun naam en de
betekenis ervan. Indien de betekenis van een naam niet
kan achterhaald worden, vraagt het kind het thuis.
Komt er nog niets uit de bus, dan kan je, eventueel
samen met de klasgroep, een betekenis geven die het
best bij het kind past.
IJsbrand is de naam van de beer met de lieve ogen.
Grappige naam, maar waarom? Wie kan nog zo’n
grappige namen bedenken?
Het boek gaat over de vriendschap tussen twee marmottenzusjes.
Over hoe verschillend ze zijn, maar toch alles
voor elkaar over hebben.
Muis is veel te klein, Brigitte Minne, beginnende lezers,
Averbode, 2001, Avi 2.
Muis is niet tevreden met zichzelf. Ze is klein, heeft
grote oren en een neus als een bes. Gelukkig heeft ze
haar vrienden die haar laten merken dat ze best de
moeite waard is.
Een vriend voor Jelle, Ingrid Godon en Sylvia vanden
Heede, beginnende lezers, Averbode, 2000, Avi 3/4.
De papa en mama van Jelle maken vaak ruzie. Jelle
vindt het genoeg, hij wordt er verdrietig van. Hij trekt
de deur achter zich dicht en zoekt een plek in het bos
waar geen ruzie is. Daar ontmoet hij beer…
Prinses Asta is een mooi boek om door de kinderen zelf
te laten voorlezen. Of je kopieert het boek en geeft aan
elk kind een blad. Die bereidt de tekst (zonder dat hij
het hele verhaal kent) voor zodat hij het correct en met
de juiste intonatie kan voorlezen.
Als iedereen zijn deel heeft voorbereid, wordt het verhaal
door de kinderen voorgelezen. Geef een volgnummer of
zet de kinderen in de kring, op volgorde van voorlezen.
Toon tussen twee lezers in de prenten uit het boek.
Kies een moment uit wanneer de kinderen zo’n boek
kunnen voorlezen, b.v. dagelijks bij het starten van de
dag. Creëer een gezellig plaatsje voor het voorlezen.
Op deze manier kan je boeken kiezen van verschillende
leesniveaus en hebben alle kinderen tijdens de
Jeugdboekenweek voorgelezen.
Link: andere mooie boeken die aansluiten bij dit thema
én gemakkelijk zijn om door de kinderen voorgelezen te
worden zijn:
Twee zussen, Sylvia Vanden Heede, beginnende lezers
reeks, Averbode, 1998, Avi 3/4.
– 74 –

Boek 5
Werken met het fragment
Fragment uit: Waarom was je je handen
Brigitte Minne / Leo Timmers
Mozaïk bij Clavis, 1997, p. 40-41
Over de auteur
‘Ik hou het meest van Karel (mijn man), Liesbet en
Jasper (mijn kinderen), de dieren om en in mijn huis,
rode-oortjesboeken, mooie kindertelevisie, film en
hutsepot. Ik heb een grondige hekel aan oorlog, geweld
en honger.’
Brigitte Minne bracht als kind veel tijd door bij haar
grootouders. Alles kon en mocht. Brigitte vertelde dat ze
boerin wilde worden, maar stiekem droomde ze ervan
om schrijfster te worden en voor de televisie te werken.
Haar opstellen mocht ze altijd voorlezen in de klas. Met
die opstellen is het schrijven voor Brigitte begonnen.
Brigitte Minne is een bezig bijtje. Ze schrijft niet alleen
jeugdromans, maar ook teksten voor prentenboeken
(zoals b.v. Pepijn en Wit en Wit is jarig), verhalen voor
beginnende lezers (Dit jaar wordt Kerstmis anders) en
toneelstukken.
Ze heeft een sterk gevoel voor het vinden van de juiste
verteltoon en snijdt steeds actuele onderwerpen aan.
Bovendien slaagt ze er in teksten in een vloeiende en vlot
leesbare vorm te gieten, waardoor ze een plezier zijn om
te lezen! Haar werk is verschillende keren bekroond.
Over de illustrator
Leo Timmers begon op zijn achtste stripverhalen te
tekenen en ging daarmee door tot hij twintig was. Het
routineuze van het striptekenen kon hem steeds minder
boeien. Illustreren werd zijn nieuwe liefde. Andere
illustratoren inspireerden hem. Na zijn studie Publiciteit
- Grafische Vormgeving vestigde hij zich als illustrator.
Hij illustreert voor diverse uitgeverijen, kranten en tijdschriften.
Over het boek
In het boek ontdekken kinderen allerlei over het uiterlijk
en over zich verzorgen en de vragen die ze zich daarbij
stellen. Over gezond zijn, maar ook over hoe je jezelf
goed in je vel kunt voelen.
In het tweede leerjaar is het misschien aangewezen dat
de leerkracht de tekst voorleest omdat er moeilijke
woorden in voorkomen.
Daarna volgt een gesprek over het uiterlijk: wat is mooi
eigenlijk? Is het belangrijk er mooi uit te zien? Waarom?
En wat met het innerlijke? Wat is het belangrijkste? Als
je iets goeds over iemand vertelt, is dat iets dat hem of
haar ‘mooi’ maakt.
Je beschrijft elkaar per twee en brengt het dan in groep
naar voor.
Knutselactiviteiten die aansluiten bij het fragment
kunnen zijn:
- zelf een tatoeage ontwerpen (én uitvoeren in henna;
vraag eventueel raad en hulp aan moeders uit de islamitische
of Indische cultuur).
- ballonnen met papier-maché beplakken en daarna
beschilderen. Als dit niet kan of te veel tijd in beslag
neemt, kan je ook de gezichten van de kinderen laten
beschilderen met professionele theaterschmink op
waterbasis.
- juwelen maken van wegwerpmateriaal of materiaal uit
de natuur.
- eenvoudige macramé armbandjes maken.
- een foto van de leerlingen uitvergroot kopiëren en door
de kinderen laten aanpassen hoe ze willen zijn; b.v. een
piraat, een brandweerman…of hoe ze er zouden willen
uitzien (kaal, grote heksenneus,…).
- in reclamemateriaal en/of foto’s van schilderijen op
zoek gaan naar ‘mooie’ mensen en dit bespreken:
waarom vind je die mensen mooi?
Breng een aantal foto’s mee van mensen uit andere culturen
die zich ‘mooi’ hebben gemaakt. Je kan op zoek
gaan naar het waarom van het beschilderen. Waarom
dragen ze bepaalde juwelen? Wat is de betekenis van op
hun lichaam aangebrachte tekens? Wat vinden wij
ervan? Vinden wij dat ook mooi of net niet?
Een mogelijke taalactiviteit: het zoeken naar zegswijzen
in verband met mooi zijn: b.v. De kleren maken de man.
Zij schrok zich een hoedje,…
– 75 –

Werken met het boek
Boek 6
In het eerste boek werkten we reeds rond de ogen, oren,
haar, enzovoort. In dit boek staat over deze uiterlijke kenmerken
nog meer informatie. Dit informatieve boek sluit
dus mooi aan bij het onderzoek dat daar gevoerd wordt.
Meer nog, het geeft hier en daar zelfs verklaringen!
Ook staan er over elk onderwerp een aantal zegswijzen
(met verklaring) vermeld.
Andere boeken van Brigitte Minne
Ik lees al goed leuke kabouterverhalen, Deltas, 2001
Mama is verliefd, Clavis, 2001
Spookhuis, De Eenhoorn, 2001
Emiel, De Eenhoorn, 2001
Een doos met een gat, De Eenhoorn, 2001
Andere boeken met illustrator Leo Timmers
Een langzaam feest, Zwijsen, 2002
Spetters op de kermis, Averbode, 2002
Gijs en Lise: zakenreis, Standaard, 2002
Mijn bed is een boot, Averbode, 2002
Als ik groot ben, The House of Books, 2001
De warme dagen van Wolf en Lam
Ben Kuipers / Ingrid Godon (ill.)
Leopold, 2002, p. 36-38
Over de auteur
Ben Kuipers studeerde na zijn middelbare school een
paar jaar psychologie. Daarna stapte hij in de journalistiek.
Hij schreef onder andere voor het tijdschrift
Margriet. Bij Sesamstraat zijn de Job en Diede-verhalen
regelmatig voorgelezen. Zijn verhalen hebben een sterk
autobiografisch karakter.
Ben Kuipers woont met zijn vrouw in Nijmegen. Hij
heeft twee kinderen: Job en Diede.
Over de illustrator
Ingrid Godon is autodidact en zette haar eerste stapjes
als illustratrice in de gelegenheidsgrafiek, de schoolboeken
en de tijdschriften. Ze tekent het liefst voor
kinderen tussen 2 en 8 jaar. In 1993 en 2001 werd ze
geselecteerd voor de jaarlijkse internationale tentoonstelling
‘Illustratori di Libri per Ragazzi’ van de kinderboekenbeurs
in Bologna.
Haar boeken hebben hun weg naar het buitenland
gevonden en verschenen reeds in Denemarken, Zweden,
Portugal, Korea en nog veel andere landen.
Over het boek
Dit is het tweede deel over Wolf en Lam, twee gezworen
vrienden. Lam is een beetje naïef en wereldvreemd. Wolf
is een goedige loebas die zijn vriend tegen de gevaren
van de wereld beschermt. Het is ontroerend te lezen hoe
Lam en Wolf met mekaar omgaan. Het boek is
opgebouwd uit verschillende verhaaltjes van ongelijke
lengte. We kozen er als fragment een kort verhaal uit,
maar er staan ook lekker lange in. Hierdoor laat dit
boek zich heel prettig voorlezen.
Werken met het fragment
Toeval bestaat! We hadden net beslist om dit fragment
uit het boek te kiezen toen ik de krant las. Daarin vond
ik het volgende artikeltje: ‘Arend dropt gifslang in auto:
– 76 –

twee doden. Een gifslang die zich uit de klauwen van
een arend ontworstelt en dan door het dakraam van een
rijdende auto valt. Toen het reptiel op de schoot van de
bestuurder terechtkwam, ontstond er zo’n paniek dat de
slang onmiddellijk beet. Twee van de inzittenden
stierven ter plekke, twee anderen raakten gewond. Over
het lot van de slang is niets bekend. Het incident
gebeurde in het Iraanse Khaf’.
Dit deed me denken aan het voorval van Lam met de
worm!
Breng de twee teksten in de klas en laat de kinderen
kiezen welk verhaal hen het meest aanspreekt en
waarom. Zet de twee verhalen om in strips. Laat de
kinderen hun verhaal (het fragment of het krantenartikel)
uiteenrafelen in verscheidene scènes. Naar
gelang het aantal scènes tekenen ze het nodige aantal
hokjes. (Hulp is hierbij zeker nodig. Het is geen
gemakkelijke opdracht als je er op staat dat het gelijk en
netjes gebeurt.) Het tekenen kan met fijne stiften en het
inkleuren met kleurpotlood. Spreek op voorhand een
bepaald formaat af en zeg hoe de leerlingen hun blad
moeten leggen. Zo kan alles achteraf tot een keurig
boekje gebonden worden. Om de verbondenheid met de
actualiteit te benadrukken, kan er ook gewerkt worden
op krantenpapier. Snij voor iedereen een even groot blad
uit een krantenpagina en laat de kinderen dat eerst met
een dun, wit laagje verf beschilderen. De gedrukte
letters moeten nog wat zichtbaar zijn. Als alles droog is,
worden de nodige hokjes er op getekend (hulp is ook
hier nodig). De tekeningen worden eerst met potlood op
het papier gezet en daarna met zwart penseel (of dikke
stift) omlijnd. Met enkel de kleur rood (of een andere
kleur) worden hier en daar accenten ingekleurd. Breng
alles samen tot een nieuwe krant.
met hun pret de stilte in stukken’, heel mooi klinken in
dit fragment. Waarom is zo’n zin mooi? Deze zoektocht
kan een aangenaam spel rond taalgevoeligheid worden.
Schrijf de zinnen neer, maak er mooie illustraties bij en
stuur ze naar de auteur. Vertel hem wat jullie gedaan
hebben en waarom deze zinnen gekozen zijn.
Andere boeken van Ben Kuipers
De wereld van Wolf en Lam, Leopold, 2001
Stappen en stilstaan, Zwijsen, 2000
Steffie mist Bram, Leopold, 1999
Steffie, Leopold, 1997
Ik wil mijn eigen verhaal, Leopold, 1997
Andere boeken van Ingrid Godon
Erik van Os en Elle van Lieshout, Een klap voor de
grap, Zwijsen, 2001
Ben Kuipers, Als je een fout maakt, Zwijsen, 2001
Martha Heesen, Stekels, Querido, 2001
Lieneke Dijkzeul, Het huis in de boom, Zwijsen, 2001
Roswitha Wiedijk, Ik wil geen fiets!, Zwijsen, 2000
Werken met het boek
Ben Kuipers heeft een heel mooi, poëtisch taalgebruik.
Er staan pareltjes van zinnen in het boek. Je zou de
kinderen de opdracht kunnen geven om tijdens een
(tweede) voorleesbeurt de mooiste zinnen op te schrijven
(of te onthouden). Zinnen die hen om één of andere
reden bijgebleven zijn. Zinnen die ze misschien zelf
hadden willen verzinnen. Zo vonden we: ‘Ze tetteren
– 77 –

Boek 7
Antoon en Mirabella
Stefan Boonen / Greet Bosschaert (ill.)
Clavis, 2000, p. 38-43
Over de auteur
Stefan Boonen wilde eerste meubelmaker worden, maar
koos er toch voor om met kinderen te werken.
Hij heeft een hele tijd als kinderopvoeder gewerkt, maar
sinds anderhalf jaar is hij fulltime schrijver. Hij schrijft
vooral kinderboeken, maar is ook expert in het schrijven
van... liefdesbrieven. Daar geeft hij cursus in, maar hij
schreef er ook een heel mooi boekje over: Antoon &
Mirabella.
Stefan Boonen schrijft verhalen voor alle leeftijden en
over allerlei onderwerpen.
Antoon & Mirabella is een romantisch boek voor
kinderen van zes jaar en (veel) ouder, terwijl
Tunnelbeest een spannend avonturenboek is voor
grotere kinderen.
Het is duidelijk dat Stefan Boonen nu al zijn tijd aan
schrijven kan besteden: zijn eerste boeken kwamen vorig
jaar uit en nu, een jaar later, wordt zijn vijfde boek al
verwacht!
Stefan Boonen werkt vaak samen met zijn vriend Jan De
Kinder, die tekeningen bij Stefan’s boeken maakt. Stefan
is getrouwd met Lies, en heeft twee kinderen: Emma en
Pieter.
Over de illustrator
Greet Bosschaert woont in de binnenstad van Brugge.
Ze studeerde sierkunsten, gewichtheffen, karate en
regentaat plastische kunsten. Later volgde ze een opleiding
als illustrator. In 1997 kwam ze bij Clavis terecht
via de illustratorenwedstrijd van de stad Hasselt. Haar
eerste prentenboek Durf Ik? verscheen in maart 2000.
Kort daarna kreeg ze Antoon & Mirabella onder haar
neus geschoven. En jawel, het klikte. De tekeningen van
Greet pasten precies bij de zinnen van Stefan. Daarom
gaan ze in 2001 een tweede keer samenwerken. Ditmaal
heet het boek Een papa met vleugels.
Ook Greet heeft het erg druk. Ze werkt in een origineel
schrijfwinkeltje waar kalligrafie en poëzie centraal
staan. Haar tweede prentenboek Waterkind verschijnt in
het voorjaar van 2001 en ze verzorgt de illustraties van
verschillende andere kinderboeken.
Over het boek
Antoon is een verlegen, stille jongen die samen met zijn
moeder in een klein huisje woont. Op school is hij
meestal alleen. Op een dag verschijnt een nieuw meisje
in de klas: Mirabella. Ook zij zit dikwijls alleen.
Antoon kan mooi schrijven. In opdracht van de andere
kinderen schrijft hij liefdesbrieven tegen een vergoeding.
Zijn spaarpot raakt aardig gevuld. Zelf is hij verliefd op
Mirabella, maar durft het niet te zeggen of te schrijven.
Tot Mirabella – die prachtig kan tekenen – bij hem
komt zitten. Zij heeft geen woorden nodig om te weten
wat Antoon voor haar voelt. Zij maakt tekeningen bij
Antoons brieven. Maar dan moet Mirabella weer verhuizen,
voor het werk van haar vader. Het valt niet mee
om verliefd te zijn!
Werken met het fragment
Waarom vindt Mirabella het zo schattig dat Antoon het
muurtje met zijn hand afveegt? Had ze dat niet
verwacht? Had ze dat niet van een jongen verwacht?
Hoe denken meisjes eigenlijk over jongens en
omgekeerd? We gaan op onderzoek uit!
1.’Het ultieme verschil tussen mannen en vrouwen: ga
op drie voetlengtes van de muur af staan, met beide
voeten tegen elkaar. Buig vervolgens voorover, met je
hoofd tegen de muur en hou je rug in horizontale toestand.
Probeer recht te komen zonder gebruik te maken
van je armen en zonder de voeten op te heffen. Alle
vrouwen kunnen het; geen enkele man slaagt er in!’ ( tip
van op het internet)
2. Elkaar observeren en imiteren. Het is belangrijk dat
je niet alleen let op hoe iemand zit of staat, maar ook
hoe die kijkt of spreekt. Iedereen loopt op zijn eigen
manier en tempo door de zaal. Terwijl je stapt kies je
iemand uit die je eerst observeert. Na een tijdje ga je die
persoon imiteren. Wissel regelmatig van persoon die je
imiteert. Deel de groep hierna in twee. De helft van de
klas blijft aan de kant om te observeren. Ze proberen te
ontdekken wie wie imiteert.
– 78 –

3. Installeer een catwalk. Meisjes stellen zich voor als
jongens, jongens als meisjes. Laat de kinderen elkaar in
een snel tempo opvolgen. Je kan de klas ook in twee
groepen verdelen en ze naast mekaar in twee rijen
tezelfdertijd laten opkomen. Bespreek regelmatig wat er
te zien is geweest. Zijn er typische meisjes- of jongenshoudingen
of bewegingen?
4. Maak lijstjes. De jongens schrijven op waarin meisjes
goed zijn en waarin slecht en de meisjes doen hetzelfde
over de jongens. Je kan ook een lijstje laten maken wat
jongens nu typische meisjesdingen vinden en meisjes
typische jongensdingen. Verwacht je aan een regen van
grove clichés! Bespreek goed na en ontkracht de argumenten
door te relativeren.
5. Maak een vrouwen-en-mannen-museum in de klas.
Verzamel foto’s, teksten, voorwerpen, kleren,... die
typisch mannelijk en vrouwelijk zijn. Maak kijkdozen
met grote kartonnen dozen waarin deze typische
beelden worden gepresenteerd. Naast elke doos staat
een kind dat een passende houding bij de inhoud van de
doos aangenomen heeft.
Werken met het boek
Antoon is goed in schrijven, Mirabella tekent mooi.
Verdeel de klas in Antoonen en Mirabella’s, nl. zij die
goed zijn met woorden en zij die mooi kunnen tekenen.
Als je een graadklas hebt is dit een elegante oplossing:
de jongeren tekenen en de oudsten schrijven het verhaal
erbij. Je kan het verhaal opdelen in scènes en dat ook zo
(laten) voorlezen. Telkens een scène gelezen is, gaan de
duo’s aan de slag. De ene tekent, de andere schrijft. Het
schrijven is het navertellen of het voorspellen van de
volgende scène. Breng alles samen tot een eigen versie
van Antoon en Mirabella.
Vriendschap en verliefd zijn, het zijn de hoofdthema’s
van dit boek. Wat is vriendschap? Wanneer wordt
vriendschap verliefdheid? Voel je het verschil? Waar zit
dat gevoel? Beide thema’s bieden genoeg stof om er met
de kinderen uitgebreid over te praten.
Een leuke activiteit is een soort patchwork-vriendschapsdeken
maken. (Er bestaan vriendschapsbandjes,
dus waarom geen deken?) Laat de kinderen zichzelf (of
hun beste vriend) voorstellen aan de hand van een symbool
dat typisch is voor die persoon. Probeer dat symbool
wat te vereenvoudigen, te stileren, in een herhalende reeks
te zetten,... Maak het in ieder geval los van het hyperrealistische.
Laat je hierbij inspireren door bepaalde
patronen die in de (textiele) kunst van bijvoorbeeld de
Aboriginals of de Afrikaanse Dogon-stam voorkomen.
Je kan nu met verf of met stof aan de slag. Als je met
verf op papier werkt, laat de kinderen dan zelf de
grootte van het vel papier kiezen. Kies bij het schilderen
voor felle, primaire kleuren en lijn alles mooi af met
zwart. Het maakt de compositie alleen maar sterker.
Eens de kinderen hun deeltje af hebben, kan je aan het
puzzelen gaan. Ofwel kleef je alle afzonderlijke blaadjes
met brede tape aan de achterkant aan elkaar tot een
mooi rechthoekig of vierkant geheel, ofwel neem je
eerst een gigantisch vel papier (of een stuk karton) en
kleef je daarop de stukjes tot ze een passende compositie
vormen. Werken met stof geeft een heel ander resultaat.
Je kan het sober houden of net heel bont maken. Kies je
voor sober, dan geef je elk kind een gelijke lap stof (b.v.
een beige) en hun teken laat je uitknippen in een andere
soort stof (b.v. een rode). De uitgeknipte tekens kunnen
op de stoffen ondergrond gekleefd of genaaid worden.
Zorg bij het kleven voor de juiste lijm, anders wordt het
een smeerboel. Bij het naaien zijn helpende handen geen
overbodige luxe. Kleven is op deze leeftijd meer haalbaar.
Kies je voor bont, dan start elk kind met een eigen lap
stof als ondergrond – effen of met een motiefje - en de
tekens worden uit andere bonte
lapjes geknipt. Als elk lapje klaar is, kan je te werk gaan
als bij de papieren versie: ofwel stik je alle lapjes aan mekaar
tot één geheel, ofwel naai je ze op een groot laken.
Andere boeken van Stefan Boonen
Het Erik Tweetenen vertelboek, Clavis, 2002
Meester Grollo en de kikker, Clavis, 2002
Een papa met vleugels, Clavis, 2001
Ontvoerd, Clavis, 2001
Zusje te koop, Clavis, 2001
Andere boeken van Greet Bosschaert
Stefan Boonen, Een papa met vleugels, Clavis, 2001
Durf ik?, Clavis, 2000
– 79 –

Boek 8
Werken met het fragment
Een vuurspuwend monstertje
Luk Depondt / Tine Vercruysse
Bakermat,1999, p. 12-17
Over de auteur
Luk Depondt woonde een tijd in Leuven en nu reeds
járen in Antwerpen. Hij is gehuwd met Cecile, papa van
Lien (1991) en Sofie (1994).
Hij houdt van muziek, wandelen, (soms té gekke)
grapjes en kamperen.
Luk Depondt schrijft gedichten en verhalen voor
kinderen. Maar niet altijd. Hij geeft les aan juffen en
meesters. Dat is een stukje van zijn job aan het
‘Centrum voor ErvaringsGericht Onderwijs’ (Leuven).
Hij is ook redacteur van een tijdschrift voor juffen en
meesters (zelfs voor de directeur en de inspecteur). Het
heet E.G.O.-Echo.
Over de illustrator
Tine Vercruysse volgde opleidingen schetsen,
aquarellen, grafiek, olieverf schilderen en boetseren aan
verschillende academies maar ze is vooral autodidact.
Het eerste boek dat ze illustreerde verscheen in 1991. Zij
illustreert nu kindertijdschriften, lees-en prentenboeken.
Over het boek
Het vuurspuwend monstertje is een boek dat pesten op
een andere manier bekijkt. De titel van het boek
verwijst naar het gedicht waarmee het boek begint.
Vos en leeuwtje is een fabel over een vos die zin heeft
om te plagen. Wie zou hij vandaag eens kunnen sarren?
Leeuwtje lijkt hem wel een makkelijk slachtoffer. Kraai
geeft hem wijze raad en zo denkt vos nu twee keer na
vóór hij leeuwtje nog plaagt of sart.
Naast vos een leeuwtje zijn er nog zes andere verhalen,
sprookjes en strips over het thema pesten te vinden in
het boek. Het laatste hoofdstuk is bedoeld voor ouders
en begeleiders. Het bevat een heleboel info en belangrijke
tips over pesten.
Voor het lezen
Lees het eerste deel van de fabel voor, tot ‘Nu weet ik
precies wat ik wil’. Toon de eerste twee prenten en
vraag de kinderen wat vos nu zou willen. De prenten
maken al vlug duidelijk dat vos vervelende dingen wil
doen.
Oriënteer het verhaal: dit verhaal (deze fabel) gaat over
pesten.
Vraag de kinderen om voorbeelden te geven van pestsituaties
die zij al hebben meegemaakt. Probeer aan de
hand van de voorbeelden duidelijk te maken dat er
verschillende manieren van pesten zijn (verbaal, fysiek,
materieel,…). Maak een woordveld op het bord.
Lees daarna het tweede deel voor (tot ‘O, wat vind ik
leeuwtje plagen leuk!’).
Bespreek met de kinderen het verschil tussen pesten en
plagen.
(In de achterste katern van het boek vind je passende
informatie over de verschillen tussen pesten en plagen en
over de verschillende vormen van pesten.)
Voorlezen
Lees het fragment voor; de kinderen kunnen het ook stil
lezen. Toch creëer je bij het voorlezen automatisch een
andere sfeer.
Onderbreek het verhaal bij: ‘en sprong – zoals vos het
wou – in een hoge boom.’
Vraag 1: Is het pesten of plagen wat vos deed? Waarom
denk je dat?
Vraag 2: Wat zou leeuwtje nu kunnen doen? Of beter,
wat zou jij kunnen doen?
Zoek met de kinderen naar verschillende oplossingen
voor wat leeuwtje nu zal doen.
Terug pesten door zelf een smerige grap uit te halen? Of
gewoon niets doen? Misschien gaat leeuwtje wel naar
zijn moeder om te vertellen wat er gebeurd is? Het is
belangrijk dat je als leerkracht de aangebrachte oplossingen
van de kinderen niet beoordeelt. Schrijf ze op het
bord. Nadien worden ze nog gebruikt.
Lees het vervolg van de fabel. De kraai komt met wijze
raad.
De fabel is volledig in rijm geschreven. Laat de kinderen
– 80 –

de volgende regel invullen, zonder je verhaal te onderbreken.
Lees daarna verder.
‘Dit gebeurt nu eenmaal met sullen en nullen
Die nooit eens hard durven …(brullen)!’
Bespreek met de kinderen de oplossing die kraai aan
leeuwtje gaf.
Wat vond je van het idee van kraai om hard te gaan
brullen? Is dat een goede oplossing? Zouden wij dat ook
zo doen?
Bespreek de aangebrachte oplossingen op het bord.
Welke zijn de meest bruikbare? Welke zijn minder goed?
Verwerking
Kopieer voor de kinderen de fabel van vos en leeuwtje.
Laat het laatste stuk van de kraai weg.
Lees met de klas de fabel nog eens door en schenk aandacht
aan de rijmstructuur van de tekst. Waar klopt de
rijmstructuur niet? Zou je de tekst kunnen veranderen
zodat hij wel klopt?
De kinderen verzinnen per twee een vervolg op de fabel.
Ze houden rekening met het rijm en laten hun
creativiteit de vrije loop.
Nadien worden de teksten door de kinderen
voorgelezen.
Elk kind kan individueel zijn eigen boekje maken, maar
je kan het ook klassikaal opnieuw maken.
De kinderen ontwerpen een nieuwe voorkaft met een
nieuwe titel. Het eerste deel van de tekst blijft hetzelfde.
Laat de kinderen nieuwe illustraties ontwerpen en de
tekst opnieuw typen (in een lettertype naar keuze). Je
kan ervoor kiezen om alle vervolgen van de kinderen in
het boek te verwerken. Of de kinderen kiezen er het
beste vervolg uit. Vergeet de achterflap niet. Werken met
grote vellen A3 papier en ecoline gecombineerd met
wasco, geeft een prachtig resultaat. Laat het exclusieve
prentenboek plastificeren en inbinden. Het resultaat is
een juweeltje!
Neem vooraf met de kinderen enkele prentenboeken
door en bespreek de lay-out, de voorkaft (wat moet er
allemaal op staan?), de achterflap van het boek.
Oefen met de kinderen om het verhaal expressief voor
te lezen. Daarna kunnen ze in kleine groepjes hun
nieuwe boek voorlezen bij de oudste kleuters en in het
eerste leerjaar.
Een mooi voorbeeld van een ‘professioneel’ boek dat
door kinderen gemaakt is, is Friekies, Zijn er rare
mensen, gekke beesten, buitenaardse wezens, digitale
hersenspinsels…?, de kinderen van de Wereldschool te
Antwerpen onder begeleiding van Brigitte Minne,
Bakermat, 2002.
Een andere verwerking is het ‘pestactieplan’. Dit stappenplan,
dat je samen met de kinderen opstelt, kan het
voorkomen of opvolgen van pestsituaties in je klas
stukken makkelijker maken. De pestkop wordt meer aan
de controle van klasgenoten onderworpen. De gepeste
leert assertiever te handelen en voelt zich meer gesteund.
Vooraleer je zo’n plan kan opstellen is het thema pesten
grondig in de klas aan bod gekomen. Het boek, Het
vuurspuwend monstertje, bevat nog zes andere teksten
die ook bruikbaar zijn in de klas. Het boek Pesten
gedaan ermee (zie verder) schetst duidelijke profielen
over de pestkop en de zondebok. Hier vind je veel informatie
over zo’n stappenplan.
Pestsituaties naspelen is ook erg aan te raden vooraleer
je klas klaar is om een actieplan op te starten. Na elk
rollenspel is een duidelijke bespreking noodzakelijk.
Laat de kinderen vertellen hoe ze zich voelden in hun
rol. Een aan te raden boek om over gevoelens te praten
is: Wat scheelt er met je?, Saxton Freymann en Joost
Elffers, CEGO Publishers, Leuven, 2001. Zorg ervoor dat
de pestsituaties verscheiden zijn en laat zoveel mogelijk
kinderen de rol van het slachtoffer en de pestkop spelen.
Onderschat de rol van de groep niet.
Link: Een informatief-didactisch boek dat mooi aansluit
bij dit thema is: Hier harder slaan – Een verhaal over
pesten, M. Bisschop, Sociale vaardigheden-reeks,
Averbode, 2000 en Pesten gedaan ermee! – hoe omgaan
met pesterijen?, Gie Deboutte, Een uitgave voor Jeugd
& vrede, Bakermat, 1995
Andere boeken van Luk Depondt
Kijk maar! Kijk maar!, Bakermat, 2000
Clown durft, Bakermat, 1999
Spook wil, Bakermat, 1999
Sneeuwman kan, Bakermat, 1999
Schiet op Bello, Bakermat, 1996
– 81 –

Andere boeken van Tine Vercruysse
Detty Verreydt, Jan Smeerman, De Eenhoorn, 2000
Wim Vromant, Het lachje van Sint, De Eenhoorn, 1999
Patricia De Landtsheer, Gekke Mon, De Eenhoorn, 1998
Het doe-boek van beer, De Eenhoorn, 1996
Het wat-boek van beer, De Eenhoorn, 1996
– 82 –

Het einde van het verhaal kennen we nog niet
Lestips makkelijk lezen (9-12 jaar)
Over de samenstellers
RIT VAN DEN BREEKEL geeft les aan leerlingen met leerproblemen
aan school de Merode. Als echte boekenwurm
probeert ze ook deze kinderen plezier te doen
ervaren aan boeken en lezen. Ze werkt enthousiast mee
aan de cursus leesbevordering voor VOBO-VOZOleerkrachten.
WENDY DE GRAAFF werkte als jeugdbibliothecaris,
vooral met kansarme kinderen. Daarna werkte ze enige
tijd bij Stichting Lezen, waar zij o.a. verantwoordelijk
was voor de mediacontacten. Sinds 1998 heeft ze een
eigen bureau: WdG Communicatie en Organisatie.
hebben geen beroep gedaan op de speciale reeksen die
iedereen kent, maar boeken en gedichten gezocht uit het
‘gewone’ aanbod. We vragen je om de kinderen, wanneer
nodig, uit die boeken voor te lezen. Wat een openbaring
moet het niet zijn om de wereld van een boeiend
boek te zien opengaan zonder onnoemelijk veel inspanning
(en mét voldoening).
Je kan de leerlingen ook helpen door afwisseling in het
lezen te brengen; zo mogen ze hulpmiddelen gebruiken
(leesvinger-leesvenster-afdekstrook enz.), de leeskring en
het ‘jij en ik’- duo-lezen (om beurten een zin, om
beurten de eerste zin van een alinea enz.).
RIA SIMOENS is kinderpsychologe. Samen met Joeri
Brands werkte ze de drie laatste jaren de lessuggesties
uit voor het vierde en vijfde leerjaar. Sinds dit jaar geeft
ze Nederlands, cultuurbeschouwing, muziek en plastische
opvoeding aan jongeren met leerstoornissen. Ze is dol
op knutselen aan huizen en meubels, en zwemmen in de
(Kroatische) zee. En natuurlijk vindt ze lezen ook erg
leuk. Ze verslindt vooral wereldatlassen en kinder- en
jeugdboeken.
woordvoorwoord
Kinderen die problemen hebben met lezen, ondervinden
zelden echt leesplezier.
Zij krijgen dikwijls boeken voorgeschoteld die ze
gemakkelijk kunnen lezen, maar waarvan de inhoud hen
helemaal niet meer interesseert. Het is voor hen prettig
om te werken met boeken die misschien wat moeilijker
zijn, maar waarvan de inhoud hen echt boeit. We
hebben dan ook geprobeerd om interessante boeken en
gedichten te vinden die toch niet té moeilijk zijn.We
– 83 –

Boek 1
De jongen en de berg
Wim Vromant / Leen van Durme (ill.)
De Eenhoorn, 2001, p. 21-22
Over de auteur
Wim Vromant geeft les in het tweede leerjaar. Meester
Wim heeft al elf boeken geschreven. Zijn allereerste
boek (‘De zaak Tejo S.S.S.’) schreef hij in 1994.
Over de illustrator
Leen Van Durme houdt van het blauw van de zee, van
zonnig geel en uiteraard van mooie boeken. Maar ze
heeft een hekel aan wekkers, onweer en te kleine liften.
Ze tekent nieuwsgierige mannetjes en grappige beesten
in felle kleurtjes.
Over het boek
Ergens op een berg woont een jongen, tussen de voet en
de top. Met een schaap. Een schaap dat kunstjes kent.
Elke dag maakt de jongen een poppetje. Elke dag wil hij
naar de top van de berg. Maar of hij er geraakt? En wat
is er achter de berg?
De jongen en de berg is eenvoudig geschreven, en biedt
veel stof tot nadenken. Door de vele herhalingen en
symbolen krijgt het verhaal een sprookjesachtig karakter.
Het wordt een sprookje over bestaan en over vriendschap,
over faalangst en proberen tot het lukt.
Vraagjes
Verdeel nu de leerlingen in vijf groepjes. Elk groepje
krijgt één alinea toegewezen en krijgt daar één vraag bij.
(Hou de echte filosofeervragen voor een geleid klassengesprek
waar iedereen tegelijk kan meegenieten.) In
groep wordt daar even over gediscussieerd. Mogelijke
vragen bij de alinea’s:
Het poppetje is blijkbaar belangrijk voor de jongen.
Waaraan merk je dat? Wat zou er zo speciaal zijn aan
dat poppetje?
Wordt de jongen echt blij van het schaap? Of toch niet
helemaal?
Waarop wachten ze eigenlijk? Waarom?
Onder welke wol ligt de jongen?
Als mensen schaapjes tellen, wat moeten schapen dan
tellen?
Goede voornemens-verkeersborden
De jongen neemt zich iedere dag voor om de top te
bereiken en iedere dag mislukt dat. Wie neemt zich ook
wel eens iets voor dat niet altijd lukt? Breng de leerlingen
op gang door over voornemens te praten (b.v. de nieuwjaarsvoornemens)
en laat ze even denken wat zij zich zoal
voornemen. Dat schrijven ze op. (Wie zich nooit iets
voorneemt is niet verplicht iets te verzinnen.) Schrijf zelf
ook een voornemen op. Als iedereen klaar is, worden de
voornemens verteld. Jef neemt zich bijvoorbeeld elke dag
voor om zijn boterhammen niet te vergeten. Stel een
(groepje) vrijwilliger(s) aan om het verkeersbord voor
Jef te maken. Dat zou er zo kunnen uitzien:
Werken met het fragment
lezen
Het is altijd goed om het fragment eerst zelf voor te
lezen. Omdat het zo eenvoudig geschreven is, leent dit
fragment zich ook wel tot zelf lezen. Kies met moeilijk
lezende kinderen liever niet voor hardop lezen voor de
hele klas. Een gezellig alternatief is het duo-lezen. Laat
de kinderen per twee gaan zitten in een gezellig hoekje
van de klas. Ze kijken samen in een boekje en lezen om
de beurt een regel. Laat daarna iedereen weer
samenkomen en behandel het verhaal. Zijn hen nog
andere dingen opgevallen? Wat vinden ze van de tekst?
In het lege vak komt de tekening
of het zelf uitgevonden pictogram
dat Jef eraan moet herinneren
zijn boterhammen mee te nemen.
Je kan de leerlingen op gang
trekken door een aantal gekende
pictogrammen te overlopen
(de wc, de uitgang, verboden te
roken, hondenweide,...)
Hang de verkeersborden voor de leerlingen ergens op
waar zij ze vaak zien, b.v. naast het bord. Je eigen
verkeersbord hang je best aan dezelfde kant, zodat je
– 84 –

leerlingen jou goed kunnen helpen aan je voornemen te
denken.
Het filosofisch kwartiertje
Kan je iets beloven aan een poppetje? Aan welke voorwaarden
moet iets voldoen om er iets aan te kunnen
beloven? Kan je ook iets beloven aan een kast? Kan je
ook iets aan jezelf beloven? Is dat anders?
Gelukspoppetjes
De jongen heeft een heel belangrijk poppetje. Als je het
boek leest, zal je zien dat de jongen het poppetje zelf
gemaakt heeft. Hij maakt een poppetje dat heel belangrijk
voor hem wordt en waar hij wat aan belooft. In de
wereldwinkel vind je wel eens gelukspoppetjes. Ook die
zijn zelfgemaakt. Ze dienen om je zorgen aan te
vertellen vóór het slapengaan. Dan zoeken zij ’s nachts
voor jou een oplossing. Maar je kan ze ook wel
gebruiken om je voornemens aan te beloven. Dan helpen
zij je de volgende dag om ze waar te maken.
Gelukspoppetjes zijn makkelijk te maken. Je vouwt
ijzerdraad in de vorm van een mannetje (of een
vrouwtje, of een schaap,…) en daar rol je draad rond.
Borduurgaren of wol zijn het meest geschikt. Bewaar de
gelukspoppetjes in een mooi zakje onder je kussen.
Authentieke slaapverwekkende kunst
In dit fragment lijkt het alsof het speciaal is dat de
jongen elke dag hetzelfde doet als hij gaat slapen. Maar
het is helemaal niet zo vreemd. De meeste mensen,
vooral kinderen, doen elke avond precies hetzelfde vóór
ze gaan slapen. In dezelfde volgorde zelfs. Laat de leerlingen
een kort opstel schrijven (of stempelen) over hun
slaapuurtje. Hoe ziet dat eruit? Ze mogen korte,
eenvoudige zinnetjes gebruiken, net als in het boek. Als
achtergrond maken ze een groot slaapschilderij; ze
beschilderen een groot karton met ‘slaap’: een bed, een
sterrenhemel, een mengelmoes van kleuren, alles wat
hen aan slapen doet denken is goed. Daar plakken ze
dan hun uitgeknipt opstel op. Zo krijg je authentieke
slaapverwekkende kunst.
Slaaptips
De jongen telt schaapjes (hij telt eigenlijk een schaapje)
om in slaap te vallen. Wat kan je nog allemaal doen om
in slaap te geraken? Laat iedereen een slaaptip verzinnen
en die illustreren. Alle tips met tekeningen bundel je in
een groot slaapboek.
Ben je boos, pluk een roos...
Het schaap doet gek om de jongen weer blij te maken.
Maar dat lijkt niet echt te helpen. Hoe moet je iemand
blij maken? Opbeuren of erover praten, wat is het beste?
En is dat altijd zo? Zijn er misschien nog andere
manieren om iemand op te beuren? Een oud rijmpje
zegt: ‘ben je boos, pluk een roos, zet ‘m op je hoed, dan
ben je morgen weer zoet.’ Zou dat misschien helpen?
Zoek met de klas een goede manier om iemand weer
blij te maken en giet de tip in rijmvorm. Zo kan je hem
gemakkelijk onthouden en op gepaste tijden weer
oproepen.
Andere boeken van Wim Vromant
Dora-Nora en de maan, 2001, De Eenhoorn
De prins en de vis, 2000, De Eenhoorn
Kos, 2000, De Eenhoorn
Het lachje van Sint, 1999, De Eenhoorn
Taartendag, 1999, De Eenhoorn
Andere boeken geïllustreerd door Leen van Durme
Claire De Lombaert, Wat is er mis met lam?, De
Eenhoorn, 2001
Martina De Ridder, Het boek van wit en zwart , De
Eenhoorn, 2000
Mario Vangaever, Een zesje met een hoed, De
Eenhoorn, 2000
Martina De Ridder, Gitta viert feest, De Eenhoorn, 2000
Leen Van Opstal, Opa, De Eenhoorn, 2000
– 85 –

Boek 2
Keizer en de verhalenvader
Koos Meinderts / Annette Fienieg
Leopold, 2002, p. 9-12
voor is - en verwerkt. Zonder melodrama, sober en hier
en daar een tikje poëtisch laat Koos Meinderts de lezer
kennismaken met een jongetje om nooit te vergeten. Het
boek is niet moeilijk te lezen (AVI 7) en de bladspiegel is
ruim.
Over de auteur
Koos Meinderts begon te schrijven na het afbreken van
zijn studie pedagogiek. In 1983 verscheen zijn eerste
kinderboek Mooi meegenomen en zijn eerste boek voor
volwassenen Tejo, de lotgevallen van een
geëmancipeerde man (samen met cabaretier Harrie
Jekkers). Met Jekkers, waarmee hij op school al
bevriend was, schreef hij cabaret- en liedteksten. Hun
cd met kinderliedjes Roltrap naar de maan kreeg in 1985
een Edison. Zij maakten verschillende kindertheaterstukken
en Meinderts bleef intussen met veel succes
kinderboeken schrijven. Hij kan met humor over
ernstige onderwerpen schrijven. Zijn stijl wordt de laatste
jaren steeds verfijnder en poëtischer. Zijn boeken
hebben ook veel succes in Duitsland. Leen werd in 1997
genomineerd voor de Duitse Jugendbuchpreis.
Over de illustrator
Annette Fienieg is de partner van Koos Meinderts. Ze
heeft al zijn boeken geïllustreerd. Haar werk, dat gekenmerkt
wordt door een losse vrolijke stijl, wordt ook
door veel andere auteurs en uitgevers gewaardeerd. Zij
werkt o.a. voor Uitgeverij Zwijsen, voor wie ze
verschillende leesboekjes illustreerde. Haar gekleurde
prenten in het informatieve boek Een tuin van mezelf
door Petra de Jong kregen veel lof.
Over het boek
Keizer en de verhalenvader is een opgewekt boek over
een verdrietig onderwerp. Keizer heeft zijn moeder nooit
gekend, zij is verdwenen toen hij nog een baby was. Hij
mist haar niet echt, maar is toch geïntrigeerd. De vader
van Keizer kan erg goed verhalen vertellen en over de
verdwijning van Keizers moeder heeft hij een prachtig
verhaal verzonnen dat de werkelijkheid draaglijker
maakt. In het boek volgen we Keizer in zijn dagelijks
leven in een periode waarin hij het verlies van zijn
moeder werkelijk beseft – omdat hij daar nu oud genoeg
Werken met het fragment
Bij het lezen
Lees het fragment voor. Het behoeft geen introductie
omdat de essentie van het verhaal erin vervat zit. Na het
voorlezen is het tijd voor een gesprek waarbij de
volgende onderwerpen aan bod kunnen komen:
Waarom zou Keizers vader dit verhaal verzonnen hebben?
Maakt dit verhaal de waarheid makkelijker te accepteren?
Lees het verhaal nog eens voor, alleen het verhaal, en
laat de kinderen aantekeningen maken over het
volgende:
welke elementen in het verhaal verwijzen naar ‘de
werkelijkheid’ (dat Keizers vader erg verliefd was op zijn
vrouw, dat ze blij waren met de geboorte van Keizer, dat
zij niet gelukkig was enz.)?
Een foutje, ‘met een kop en een staart en een titel’
Aan het eind van het verhaal staat dat Keizer ‘zwemtenen’
heeft. Licht toe wat dat is. Veel kinderen hebben
een klein ‘foutje’ bij de geboorte, soms een van hun
ouders geërfd kenmerk. Wie heeft zoiets?
Inventariseer een paar ‘foutjes’ op het bord. Kunnen we
over de oorsprong van deze dingen een verhaal verzinnen?
Oefen klassikaal en geef zoveel mogelijk ruimte aan
gekke invallen. Besteed en passant aandacht aan logica
in het verhaal en elementen als een opening, middenstuk
en een mooi slot. Licht dit toe aan de hand van het verhaal
van Keizers vader.
Er was eens iets droevigs...
Keizer en de verhalenvader is een verhaal over het omgaan
met iets verdrietigs. We maken allemaal verdrietige
dingen mee, sommige net zo erg als Keizer, meestal
gelukkig iets minder erg. Wie wil over een verdrietig
moment in zijn leven vertellen? Dat kan de dood van
iemand zijn, of de dood van een huisdier; maar ook een
– 86 –

verhuizing of het kwijtraken van een knuffel kunnen
heel erg akelig zijn. Het gaat er niet om dat de kinderen
tegen elkaar opbieden!
Kies uit de genoemde onderwerpen twee of drie thema’s
die tot de verbeelding spreken en schrijf ze op het bord.
De kinderen mogen nu twee aan twee een verhaal
verzinnen in de trant van Keizer en de verhalenvader.
Laat ze oefenen in het ‘mooi’ vertellen van hun verhaal.
Dan organiseer je een verhalenfestival waar kinderen
hun verhalen aan de klas vertellen. Om de aandacht vast
te houden is het goed om dit over meerdere dagen te
spreiden, op een vast moment. Bespreek ieder verhaal en
besteed ook aandacht aan de structuur.
Naima Sien en Peter Selie
Keizer is een bijzondere en ongebruikelijke voornaam.
Waarom hebben zijn ouders hem zo genoemd? Wie kent
de betekenis van zijn eigen naam? Welke ouders hadden
een bijzondere reden om die naam te geven? Wie is er
genaamd naar een familielid of een bekend persoon?
Zoek met behulp van een namenboek – die vind je in
iedere Openbare Bibliotheek – wat de namen van de
kinderen betekenen.
Andere boeken van Koos Meinderts en Annette Fienieg
Meneer Hoedjes vangt een vis, Leopold, 2001
Kuik en Vark en de verdronken maan, Ploegsma, 1995
Leen, Ploegsma, 1994
Gedicht 1
‘Verhaal zonder einde’
Uit: Ik heb ook maar twee vleugels
Daniel Billiet
Jeugd en Vrede, i.s.m. Bakermat, 2001, p. 69
Over de auteur
Daniel Billiet werd als vierde baby geboren in een gezin
in Gent. Na hem zouden nog twee baby’s volgen. Daniel
was maar een beetje jonger dan zijn erg slimme broer.
Van hem werd dus ook veel verwacht. Niet zo leuk.
Maar Daniel was sportief. Hij liep de ene atletiekwedstrijd
na de andere en ging later kinesitherapie studeren.
Al gauw voelde hij echter zijn ware roeping: na de kandidaturen
schakelde hij over op regentaat Nederlands en
Engels. In 1974 was hij daarmee klaar en begon hij de
hele wereld af te reizen. De schrijfkriebel, die hij als
student had opgelopen, werd steeds groter. Ondertussen
heeft hij al een hele bibliotheek bijeengeschreven met
zowel poëzie als proza.
Over het gedicht
Het gedicht drukt de lezer-toehoorder keihard met zijn
neus op de werkelijkheid. Je voelt, bij het lezen van dit
gedicht, de onwennigheid van de gezonde jongen ten
opzichte van de zieke jongen. Zonder de dingen bij de
naam te noemen verstaat iedereen waarover het gedicht
gaat. Je krijgt een zonnige klas te zien, waarin iedereen
krampachtig probeert zijn gevoelens voor de anderen te
verstoppen.
Over het boek
Ik heb ook maar twee vleugels is een bloemlezing van
verhalen, gedichten en strips rond de twaalf kinderrechten.
Elk recht wordt duidelijk uitgelegd en
geïllustreerd met een strip, een getuigenis en een verhaal.
Werken met het gedicht
Voorlezen en klasgesprek
Je leest het gedicht rustig voor, zonder emotie.
Het klassengesprek wordt zeer sterk geleid. Dit gedicht
geeft de gelegenheid om de kinderen hun emoties te
– 87 –

doen uiten ten opzichte van ziekte in het algemeen,
ziekte van een kind en doodgaan in het bijzonder. Hoe
bereiden kinderen zich voor op een definitief afscheid?
Kent één van de kinderen misschien iemand die is doodgegaan?
Vestig ook de aandacht even op de knappe beeldspraak
in dit gedicht: ‘Elke dag wordt zijn stoel kaler.’ Wat
bedoelt de schrijver daarmee?
Een lege stoel, olie op doek, 2003
‘Elke dag wordt zijn stoel kaler’. De kinderen kunnen zich
waarschijnlijk wel voorstellen wat het is. Een kind is
afwezig. Het is erg ziek, heeft een oma of opa verloren of
een arm gebroken. Die lege stoel die daar dan staat. En
hoe je ernaar kijkt, en denkt: hoe zou het zijn? Praat
even met de kinderen over hoe het voelt, zo’n lege stoel
in de klas. Misschien is het al eens voorgevallen. Laat de
kinderen vertellen over hun gevoelens en gedachten.
Laat hen daarna een schilderij maken van die lege stoel
in de klas.
De Rechten Van Het Kind
Presenteer de rechten van het kind (zoals ze in het boek
worden omschreven):
Alle rechten gelden voor alle kinderen zonder uitzondering
Geen enkel kind mag mishandeld worden
Geen enkel kind mag slachtoffer worden van oorlog
Elk kind heeft recht op onderwijs
Elk kind heeft recht op spel en ontspanning
Elk kind heeft recht op een naam en een nationaliteit
Elk kind heeft recht om te wonen en op voldoende
en gezond eten en drinken
Ieder kind heeft recht op gezondheidszorg
Kinderen mogen best een eigen mening hebben
Kinderen hebben het recht om een clubje te vormen
Kinderen hebben recht op informatie die voor hen
belangrijk is
Het werk van kinderen mag niet uitgebuit worden
(b.v. Sam Sam, aan te vragen bij het Tropenmuseum,
Postbus 1090 HA Amsterdam, of Wereldwijd, het blad
van Unicef België) of via internet. Op www.samsam.net,
www.unicef.be en www.argo.be is zinvolle, mooi vormgegeven
informatie te vinden. Zelf tekenen mag natuurlijk
ook. Op www.jeugdenvrede.be vind je nog meer
uitleg over de twaalf kinderrechten. Je kan hier ook je
eigen vredesboodschap op de wereld loslaten in het
grote internationale vredesboek. Buiten de kinderrechten
gaat deze site ook over geweld, racisme en
pesten.
Stel de collages ten toon en nodig andere klassen en
eventueel ouders en grootouders uit. Laat kinderen ter
introductie over het boek vertellen en het fragment
voorlezen.
Didactisch materiaal en spelen rond kinderrechten zijn
verkrijgbaar bij Jeugd en Vrede, Van Elewijckstraat 35,
1050 Brussel (tel 02/640.19.98, fax 02/640.07.74).
Andere boeken van Daniel Billiet
De hemel heb je al (moedergedichten), DiVers, 1999
Moenie worry nie, Altiora/Averbode, 1999
Kinderen natuurlijk toegelaten (over kinderrechten,
bloemlezing samengesteld door Daniel Billiet), DiVers,
1999
Het recht van de banaan is krom (over kinderrechten,
bloemlezing samengesteld door Daniel Billiet),
Bakermat, i.s.m. Unicef België, Unicef Nederland, Jeugd
en Vrede, 1998
Verdeel de kinderen in 12 groepjes en laat ze per groepje
een grote collage maken over één van de rechten. Laat ze
zelf materiaal verzamelen in kranten en tijdschriften
– 88 –

Boek 2
Werken met het fragment
Een koffertje voor opa
Gerda De Preter / Sylvia Weve
Querido, 2002, p. 50-53
Over de auteur
Gerda De Preter is lerares Nederlands en Engels, heeft
drie kinderen en schrijft al jarenlang poëzie en korte
verhalen. Daar won ze al heel wat prijzen mee. In 1999
kwam haar eerste kinderboek, De Schommel, uit. Ook
daarop kreeg ze veel positieve reacties.
Over de illustrator
Sylvia Weve volgde tussen 1971 en 1976 de opleiding
grafische vormgeving aan de Kunstacademie in Arnhem.
Maar met dit diploma kon ze niet dadelijk aan de slag.
Daarom begon ze met het illustreren van tijdschriften en
kranten. De ene opdracht vloeide voort uit de andere.
Sylvia Weve illustreerde vooral veel boeken van Rindert
Kromhout.
Haar tekeningen zijn heel herkenbaar. Ze werkt met
Oost-Indische inkt en een stomp gemaakte pen. Kleuren
gebruikt ze zelden. Tegenwoordig werkt ze ook veel met
de computer.
Over het boek
Arne, die net een nieuw zusje kreeg, vindt het niet leuk
dat zijn mama zoveel tijd spendeert aan dat kleine
mormel. Hij zou haar graag ruilen voor een hamster.
Zijn vader heeft het ook te druk met de school waar hij
lesgeeft. Daar zitten alleen maar varkens!
Arne vindt wel troost bij zijn opa die hem heel veel
vertelt over de oorlog. Die opa snijdt ook beeldjes uit
hout. Maar op een dag wordt opa ziek. Heel erg ziek.
Hij belooft Arne dat ze op reis zullen gaan als hij
geneest. Maar hij vertrekt alleen...
Een koffertje voor opa is een humoristisch en diepgaand
verhaal waarin duidelijk gemaakt wordt hoe belangrijk
de verhouding tussen grootvader en kleinzoon kan zijn.
Er ontstaan heel grappige situaties omdat Arne alles wat
er gezegd wordt letterlijk opneemt.
Nu komt de aap uit de mouw
In het fragment komt duidelijk tot uiting dat Arne
beeldspraak niet helemaal verstaat. Hij neemt alles
letterlijk op. Laat de kinderen zoeken naar dingen in het
dagelijks leven die eigenlijk niet letterlijk mogen
genomen worden,
bv. na een toneelvoorstelling valt het doek
de zon komt op en gaat onder.
Een voorbeeld waaruit duidelijk blijkt dat niet alles
letterlijk moet genomen worden zijn de spreekwoorden
en zegswijzen. Je kan op zoek gaan naar veelgebruikte
zegswijzen die heel grappig worden als je ze letterlijk
gaat nemen:
kleine kinderen hebben grote oren
iets uit je duim zuigen
het kind met het badwater weggooien
Laat de kinderen zegswijzen zoeken en er een letterlijke
tekening van maken, als huistaak. De volgende dag
worden alle tekeningen getoond en moeten de anderen
raden welk spreekwoord of gezegde er bedoeld wordt.
Opa’s aan de top
In een klassengesprek kan je de relatie tussen kind en
grootouder benadrukken. Het verschil tussen de gezinnen
waar de grootouders dagelijks komen en de andere, zal
snel duidelijk worden. Maak een lijst van dingen die de
kinderen van hun grootouders geleerd hebben of die ze
alleen met hun grootouders doen.
In een interview komen de kinderen te weten wat de
verschillen tussen kinderen vroeger en nu zijn. Overloop
een aantal vragen. Wie ze leuk vindt, schrijft ze op en
stelt ze aan zijn of haar oma of opa. Enkele voorbeelden
van vragen:
Welke kleren droegen jullie?
Welke spelletjes deden jullie?
Wat aten jullie?
Hebben jullie de oorlog nog meegemaakt?
– 89 –

Hebben jullie grootouders met jullie gespeeld,
gewerkt?
Hoe gingen ze met je om?
Mochten jullie met alle andere kinderen spelen of
met sommige kinderen niet?
Wat deden jullie in je vrije tijd?
Keken jullie veel tv?
Gedicht 2
‘Alles mag zijn’
Uit: Alles mag zijn
Camille Deceuninck
DiVers, 2001, n.g.
Het koffertje van opa
De medaille was voor opa een zeer belangrijk kleinood.
Hebben de grootouders van de kinderen misschien ook
dingen waaraan zij zeer gehecht zijn? Laat de kinderen
bij hun oma’s en opa’s gaan snuffelen. Als ze iets
gevonden hebben van waarde, laten ze oma of opa
erover vertellen. Als het niet breekbaar is en ze hebben
de toestemming van oma of opa, brengen ze het mee
naar school en vertellen ze het verhaal aan de anderen.
Zo kan je een kleine tentoonstelling organiseren met de
medewerking van de grootouders. De grootouders
kunnen ook zelf in de klas gevraagd worden met hun
speciale object. Dan mogen de kinderen naar hartelust
vragen stellen. Nog interessanter wordt het als een overgrootouder
op bezoek komt.
Werken met het boek
Het boek kan voorgelezen of individueel gelezen
worden. Er worden geen te moeilijke woorden gebruikt.
Als je voorleest kan je na elk stukje bespreken wat Arne
te letterlijk genomen heeft en wat er eigenlijk gebeurt.
Andere boeken van Gerda De Preter
De Schommel, Querido, 1999 (ook een interessant Jij en
Ik-boek!)
Andere boeken geïllustreerd door Sylvia Weve
Rindert Kromhout, Het piepkleine boek van Merel,
Querido, 2001
Martha Heesen, Mijn zusje is een monster , Querido
(ook een Jij en Ik-boek!), 2000
Gerda De Preter, De Schommel, Querido, 1999
Edward Van de Vendel, Bijna alle sleutels, Querido,
1998
Over de auteur
Camille Deceuninck is een meisje van elf. Ze woont in
Mol. Met dit gedicht won ze de Gouden Flits, een heel
speciale poëzieprijs die uitgereikt wordt aan de beste
dichters van België en Nederland.
Over de bundel
De drie poëzieverenigingen ‘Stichting Kinderen en
Poëzie’ uit Drunen, ‘Doe maar Dicht Maar’ uit
Groningen en ‘Jeugd en Poëzie’ uit Merchtem organiseren
elk hun jaarlijkse poëziewedstrijd. De beste
gedichten leggen ze voor aan een zeer deskundige jury,
die de grootste talenten nog eens extra bekroont. Wat
overblijft is deze bundel; het neusje van de zalm van de
schrijvende jeugd uit het Nederlandstalig grondgebied.
Werken met het gedicht
Filosofisch kwartiertje
Waar heeft Camille het over? Wat kan je doen bij je
beste vriend of vriendin of bij je favoriete neef of nicht
dat je niet zomaar bij iedereen kan (huilen, een boer
laten, heel gek doen,...)? Maakt vriendschap je vrij? Als
je bij het fragment uit Wat ik vergat een vriendschapsboek
hebt aangelegd, kan je dit nu aanvullen. Laat elk
kind een tekening maken of een foto plakken van zijn of
haar beste maatje. Daarbij komt in een paar woorden
de uitleg hoe deze vriendschap ‘vrij maakt’.
Raad-je-kameraad
In het gedicht wordt het beste maatje van Camille
beschreven. Je gaat er van uit dat het een mens is, maar
bij ‘je oortjes staan spits en je vachtje is wollig’ zou je
toch beginnen twijfelen... Raad-je-kameraad gaat als
volgt: Jef komt naar voor en trekt een kaartje met een
naam van een klasgenoot op. Zonder iets te zeggen
– 90 –

eeldt hij die klasgenoot uit. Franka raadt juist: het is
Jules. Nu mag Jules een kaartje trekken. Het spel gaat
door tot alle kaartjes op zijn. Moedig de kinderen aan
om niet alleen uiterlijke kenmerken uit te beelden, maar
ook de houding en het karakter! Gulden regel is: hou
het lollig, en beeld vooral de goede kanten van je
klasgenoten uit.
Namen noemen
Camille gebruikt woorden die eindigen op –er; flapper,
wapper, gekker, knapper. Zoek met de klas bijnamen
voor alle leerlingen die eindigen op –er. De bijnamen
zeggen iets over de persoonlijkheid van het kind, niet
over het uiterlijk. Ieder maakt zijn eigen naamkaartje en
voor de rest van de dag wordt iedereen enkel aangesproken
met zijn nieuwe naam. Verzin een grappige straf
voor wie zich vergist en per ongeluk zijn echte naam
noemt.
spiegeltje spiegeltje aan de wand...
‘Ik kijk me aan vol zelfverwijt...’ Wie kijkt zichzelf ook
wel eens aan vol zelfverwijt? Wat zouden de kinderen
graag veranderd zien aan zichzelf? Vinden de anderen
dat ook, of vinden zij het wel goed zo? Probeer na een
rondje gebreken-opsommen tot de relativerende slotsom
te komen dat iedereen wel iets heeft dat onvolmaakt is,
maar dat het zo wel goed is. Als de sfeer geschikt is, kan
elk kind een karikatuur van zichzelf tekenen onder de
titel ‘dit ben ik...’. De titel mogen ze zelf nog aanvullen
(...en dat is okee, ...en zo ben ik mooi, ...en hou nu
maar heel veel van mij,...). Laat ze met pijltjes en tekst
verduidelijken waar de onvolmaaktheden zitten.
Boek 4
Ootje
Lida Dijkstra / Marijke Klompmaker
Lemniscaat, 2002, p. 57-61
Over de auteur
Lida Dijkstra studeerde kunstgeschiedenis en archeologie
en volgde een opleiding tot useummedewerkster. In
1992 begon zij met het schrijven van fictie in het Fries,
vrijwel meteen met succes. Haar eerste boek in het
Nederlands, Wachten op Apollo – een bewerking van
een klassiek verhaal – werd zeer goed ontvangen. De
Friese versie werd in 2001 voorgedragen voor de IBBY
Honour List. Ootje is haar tweede boek dat in het
Nederlands is verschenen.
Over de illustrator
Marijke Klompmaker groeide heerlijk buiten op, temidden
van allerlei dieren. Tekenen was als kind al haar grote
hobby. Zij studeerde aan de kunstacademie in
Groningen waar ze inmiddels haar eigen atelier heeft en
waar ze illustraties en tekenfilms maakt. Tweelingzus
Nynke Klompmaker is kinderboekenschrijfster. Haar
eerste twee boeken (over tweelingzussen!) werden door
Marijke geïllustreerd!
Over het boek
Ootje is een originele jongen die we volgen bij allerlei dagelijkse
belevenissen binnen het gezin. De auteur kan zich
goed inleven in de gevoelens en reacties van een kind.
Ootje komt echt tot leven en ontroert of doet je glimlachen.
In ieder van de 24 hoofdstukken wordt een
afgerond verhaal verteld. Dat maakt het boek tot ideale
voorleesstof. Minder goede lezers kunnen het boek al snel
zelf lezen omdat het in korte zinnen geschreven is en veel
spreektaal bevat. Lida Dijkstra schreef het boek in haar
moedertaal, het Fries, oorspronkelijk als feuilleton voor het
Friesch Dagblad. Zij vertaalde het zelf in het Nederlands.
Werken met het fragment
Tijdens het voorlezen
Het fragment behoeft geen introductie, het is meteen
duidelijk waar het over gaat.
– 91 –

Lees het voor tot en met ‘Zal ze niet leuk vinden’.
Stel de vraag: wat is er met Ootje aan de hand? Veel
kinderen zullen ‘heimwee’ antwoorden, maar stel dat ter
discussie. Wat bedoelt Ootje met ‘’t Is net of iemand mij
roept’ en ‘Dat voel ik’? Nu denkt wellicht iemand aan
het fenomeen ‘voorgevoel’. Wat is een voorgevoel? Heeft
iemand dat wel eens?
Lees verder tot ‘Er staan vreemde auto’s op de oprit’.
Wat zou er aan de hand zijn bij Ootje thuis?
Lees het laatste stuk.
Rode auto’s tellen
Kom na het lezen terug op het fenomeen ‘voorgevoel’.
Ootje voelde kennelijk aan dat er thuis iets heel bijzonders
gebeurd was. Kan dat? Wie heeft er ook wel eens
voorgevoelens? Wat betekent intuïtie? Komt het wel eens
voor dat je op het eerste gezicht een hekel aan iemand
hebt? Wat is bijgeloof? Wie maakt wel eens afspraken
met zichzelf in de trant van… als ik nu geen rode auto
tegenkom dan…? Welke ‘signalen’ van bijgeloof kennen
we? Zwarte kat, niet onder een ladder doorlopen,
scherven brengen geluk, klavertje vier enzovoort. De
kinderen geven misschien minder bekende of ‘eigen’
voorbeelden uit hun familie.
Andere boeken van Lida Dijkstra
Het kinderhotel van juffrouw Kummel, Maretak, 2002
Maan en de Pixies, Maretak, 2002
Pip is op snoes, Maretak, 2002
Pootjes, pootjes, puf, puf, Maretak, 2001
Praat maar met Duif, Maretak, 2001
Andere boeken van Marijke Klompmaker
Nynke Klompmaker, Met de honden mee, olé,
Lemniscaat, 2002
Lida Dijkstra, Pip is op snoes, Maretak Assen, 2002
Nynke Klompmaker, Ik ben veel liever zoals wij,
Lemniscaat 2000
Lida Dijkstra, Poppennacht, Kok Educatief, 1997
Boek 5
Wat ik vergat
Edward Van de Vendel
Querido, 2001, p. 11-12
Over de auteur
Edward Van de Vendel was de oudste van drie kinderen.
Als kind zat hij graag tussen hemel en aarde op zijn
zwarte typemachine te typen. Hij maakte lijstjes. Wilde
dieren. Voetbalclubs. Beroemde mensen. Maar lezen
deed hij niet veel. Zijn vader was schooldirecteur en zijn
moeder kleuterleidster en remedial teacher. Het kon dus
haast niet anders: Edward werd ook meester. Maar daar
hield hij het niet bij. In 1992 richtte hij samen met een
aantal anderen zijn eigen school op, waar hij ook
directeur werd. ‘Meester zijn’ betekent voorlezen.
Edward ging steeds meer en meer lezen en kreeg zelfs
zin om te gaan schrijven. Sinds 2001 is Edward Van de
Vendel full-time schrijver en redacteur van de Boekie-
Boekiekrant.
Over het boek
Alles verandert als Zosja in de klas komt. Behalve een
mentor in het beleven van avonturen, wordt deze wilde
meid ook een schakel tussen Elmer en zijn opa. En zo
gaat de poort open naar het verleden, dat zo goed afgesloten
zat in opa’s troebele hoofd.
Werken met het fragment
Ons-kent-ons
Ons-kent-ons is een spel met examens. Net als Zosja en
Elmer doen we examens in elkaar. Maar er is meer. Stel
de vraag: welke twee leerlingen moeten elkaar eens beter
leren kennen? Jan weet wel wie. Hij zegt natuurlijk ook
waarom. Jan vindt dat Franka en Paulien elkaar beter
moeten leren kennen omdat ze allebei blond zijn. Dat
kan. Franka en Paulien gaan alvast samen zitten. Bert
weet ook wel wie en waarom. Hij vindt dat Margo en
Dries elkaar beter moeten leren kennen omdat ze allebei
bevriend zijn met Karel, maar nog niet met elkaar.
Margo en Dries gaan ook bij elkaar zitten. Als iedereen
in een duo terechtgekomen is, krijgen de duo’s zes
– 92 –

minuten (drie minuten per persoon) om zoveel mogelijk
van elkaar te weten te komen. Als de zes minuten om
zijn, komt de grote voorstelling. Franka stelt Paulien aan
haar klasgenoten voor. Ze vertelt alles wat ze weet.
Paulien doet hetzelfde. Dan is het de beurt aan Dries en
Margo. Enzovoort. Uiteraard is het de sport om je
zoveel mogelijk te herinneren en zo weinig mogelijk
foute dingen te zeggen!
Perfecte klasgenoot gezocht
Hoe ziet jouw gedroomde klasgenoot eruit? Schrijf een
examenstukje net als Elmer en Zosja, waarin je jouw
perfecte klasgenoot typeert.
Kafka in de klas
Elmer en Zosja verzinnen vragen voor elkaar om elkaar te
leren kennen. Welke vragen zijn belangrijk om iemand te
leren kennen? Wat is belangrijker, de lievelingskleur of
het beroep van vader? Stel, aan de hand van voorstellen
van je leerlingen, op computer een formulier op dat een
nieuwe leerling afdoende en relevant doorlicht. Laat ook
plaats voor een foto. Maffe vragen mogen natuurlijk
ook. Het formulier kopieer je een aantal keren zodat je
een stapeltje hebt liggen voor het geval dat... Met deze
formulieren kan je een klasvriendenboek aanleggen.
Geef iedereen een formulier, laat ze het invullen en
voorzien van een foto. Bundel al deze formulieren in een
boek of kaft. Leg het klasvriendenboek op een bereikbare
plaats in de klas. Zo kunnen je leerlingen af en toe
nog iets opzoeken over elkaar wat ze vergeten waren.
Eigen haard is goud waard
Zosja’s huisgewoonten zijn duidelijk heel anders dan die
van Elmer. Vergelijk de familiegewoontes van de
leerlingen. Zien ze hun familie vaak of niet? Hoe wordt
er gefeest in de familie? Door te vergelijken zullen
kinderen ontdekken wat er typisch is aan hun familie.
Laat iedereen zoeken naar een familieritueel, familievoedsel
of gewoonte. Al deze vondsten kan je tentoonstellen
en ervaren op de eigen-haard-beurs die je
openstelt voor familiebezoek. Een andere mogelijkheid
is een wekelijks leerling-uurtje in te lassen. Bijvoorbeeld
elk laatste uur van de vrijdag stellen een paar leerlingen
iets uit hun familie voor. Ze serveren een recept of
organiseren een typisch familiefeest zoals het er bij hen
thuis aan toegaat. Dit bereiden ze voor zoals een spreekbeurt.
Jij en ik - boek
In het fragment kennen Elmer en Zosja elkaar nog niet
zo lang. Ze maken samen iets mee, schrijven een
examen en hup, ze staan ineens een pak dichter bij elkaar.
Zulke momenten zijn bijzonder. Je onthoudt ze nog
lang omdat ze de vriendschap nog dieper maken.
Wie kan zich zo’n bijzonder moment in een vriendschap
herinneren? Waarom was het zo bijzonder? Probeer het
eens op te schrijven. Het hoeft geen gedicht te zijn,
maar gebruik wel korte zinnen. Probeer zo precies
mogelijk te omschrijven wat je toen voelde.
Laat de leerlingen hun ‘vriendschapsmomenten’ voorlezen
en erover vertellen. Nu gaan we een ‘jij en ik’ boek
maken. We maken gedichten over de ‘vriendschapsmomenten’,
we maken er illustraties bij en foto’s. Een
digitale camera is hiervoor ideaal!
Laat alle kinderen een A4tje maken met ‘Vriendschap
is…’ en het naar eigen inzicht invullen en versieren.
Sluit het project af met het voorlezen van andere
gedichten over vriendschap. De bibliotheek helpt je
graag aan titels. Stimuleer de kinderen om zelf ook op
zoek te gaan naar gedichten. Een gedicht voorlezen is
voor een kind met leesmoeilijkheden – na wat voorbereidingstijd
– een stuk makkelijker (en dus leuker)
dan een prozafragment!
Andere boeken van Edward Van de Vendel
Slik gerust een krijtje in, Querido, 2002
Pup en Kit, De Eenhoorn, 2002
Dom konijn, Querido, 2000
Aanhalingstekens (poëzie), Querido, 2000
De dagen van de bluegrassliefde, Querido, 1999
– 93 –

Gedicht 3
‘Voor Anne F.’
Theo Olthuis
Uit: Kom vanavond met verhalen (redactie: Annemie
Leysen, Carol Fox en Irène Koenders, geïllustreerd
door Gerda Dendooven)
Bakermat i.s.m. Biblion, 1999, p.157
Over de auteur
Over Theo Olthuis is nog geen biografie beschikbaar.
Over de illustrator
Gerda Dendooven vertelde altijd verhaaltjes voor haar
broer. Omdat die niet goed kon luisteren, maakte ze er
plaatjes bij. Dat begon ze steeds leuker te vinden. Dat
wou ze later wel doen, als ze groot was. Ze ging vrije
grafiek studeren. De verhalen, die kwamen vanzelf.
Ondertussen heeft Gerda al heel wat plaatjes gemaakt
en verhalen (en toneel!) geschreven. Daarnaast geeft ze
les grafische vormgeving in Sint Lucas in Gent, en maakt
ze deel uit van de redactie van de Boekie-Boekiekrant. Ze
kreeg al twee keer de Boekenpauw, en werd genomineerd
voor de Hans Christian Andersenprijs.
Over het gedicht
In Voor Anne F. schrijft het lieve dagboek Kitty een brief
terug aan Anne Frank. Ze geeft Anne volkomen gelijk
met het gevatte zinnetje ‘wat je schrijft is waar’. Het
gedicht is een aanklacht tegen de wreedheden en dingen
die volwassenen al dan niet bewust doen en die de
wereld alleen maar minder mooi maken.We denken allemaal
dat wij het beter zullen doen in de toekomst.
Werken met het gedicht
Lezen en bespreken
Lees het gedicht enkele keren voor. Stel aan de leerlingen
de vraag onder welke omstandigheden zij denken dat dit
gedicht geschreven is. Vertel nu de achtergrond van het
gedicht. Kitty is het dagboek van Anne Frank. Nu schrijft
Kitty een brief terug naar Anne. Lees het gedicht nog
eens voor. Begrijpen ze het nu beter? Verandert het
gedicht? Op de mooie en kindvriendelijke website
www.annefrank.nl kom je heel wat te weten over wie
Anne Frank was, en wat ze allemaal naar Kitty schreef.
Over kinderen en oorlog in het algemeen is ook wat te
vinden op de site van jeugd en vrede
(www.jeugdenvrede.be).
Als ik eens wat kon veranderen...
De wereld is niet zoals iedereen hem zich droomt. Welke
veranderingen zou jij zoal doorvoeren? Wat hindert jou
het meest? Is het altijd de schuld van de volwassenen?
En kunnen we er sowieso iets aan veranderen, of
worden wij later ook van die volwassenen die bommen
gooien?
Naar het dagboek en terug
In het gedicht schrijft het dagboek terug. Dat zou nog
eens wat zijn. Een dagboek waarin je ‘s avonds schrijft,
en ‘s morgens staat er een antwoord in. Dat doen we.
Neem een schrift of een leeg boekje dat er een beetje
belangrijk uitziet. Kies een kader (b.v. het boek dat je
aan het voorlezen bent). Laat de hoofdpersonages van
het boek naar elkaar (of naar hun dagboek) schrijven in
het ‘belangrijke boekje’. De eerste dag schrijft een leerling
een stukje in het boek. De tweede dag schrijft een
andere leerling terug (als dagboek of als ander
personage). Geef het boekje door, zonder het intussen te
lezen. Pas als het helemaal klaar is (als iedereen aan de
beurt geweest is), lees je het helemaal voor.
De buitenwereld en de binnenwereld
De buitenwereld komt in het nieuws. Volwassenen
gooien er bommen naar elkaar of zelfs naar kinderen.
De binnenwereld is mooier. Die is zoals jij zelf zou
willen.
De leerlingen maken een tekening of collage van hoe zij
hun omgeving zien en een andere van hoe zij hem
veranderd willen zien. Plak de tekeningen langs weerszijden
op een iets groter zwart blad, en hang ze aan het
raam op. De buitenwereld hang je naar de buitenkant,
de binnenwereld naar de binnenkant. Het zwarte blad
zorgt ervoor dat de tekeningen niet doorschijnen en dat
de tekeningen er knapper uitzien, met hun zwarte rand.
– 94 –

Andere boeken van Theo Olthuis
Vlinders in december, 1998
Stoepkrijt, Ploegsma, 1989
Leunen tegen de wind, Querido, 1985
Een grote badkuip vol, Querido, 1983
Boek 6
Tsatsiki
Moni Nilsson-Brännström / Ceseli Josephus Jitta
Piramide, 2000, p. 151-153
Andere boeken geïllustreerd door Gerda Dendooven
Edward Van de Vendel, Dom Konijn, Querido, 2001
Gerda Dendooven, Mijn mama, Querido, 2001
Elvis Peeters, Mijnheer papier gaat uit wandelen, De
Eenhoorn, 2001
Gerda Dendooven, Ik dacht dat het een simpele dag zou
worden, maar dat was het weer niet (toneel), Querido,
2000
Toon Tellegen, Dokter Deter, Querido, 1997
Over de auteur
Moni Nilsson-Brännström brak definitief door met
haar kinderboeken toen zij over Tsatsiki ging schrijven.
Zij wilde na het eerste boek stoppen, maar brieven van
kinderen zetten haar aan om vervolgdelen te schrijven.
Er zijn inmiddels vier delen, die na de bekroonde
verfilming nog populairder zijn geworden. Moni zegt
veel ervaringen met haar eigen kinderen of hun
vriendjes gebruikt te hebben in haar boeken. Zij schrijft
het liefst in haar zomerhuisje op een klein eilandje voor
de Zweedse kust.
Over de illustrator
Ceseli Josephus Jitta studeerde aan de Académie Julien
in Parijs en aan de Amsterdamse Rietveld Academie. Zij
werkte aanvankelijk als schilderes tot steeds meer
mensen vroegen: ‘Zijn dat illustraties?’ Toen ze zelf
kinderen kreeg is ze begonnen met het illustreren van
kinderboeken, waarvan ze zegt ‘zorg dat je nooit kinderachtig
bent’. Ceseli geeft naast haar vrije werk en het
illustreren ook nog schilderles aan volwassenen. Voor
haar prentenboek Jan Jappie en de veelvraat kreeg zij in
2000 een Vlag en Wimpel.
Over het boek
De film is gebaseerd op de eerste twee delen; ter gelegenheid
daarvan werden deel een en twee in één band
uitgegeven. De hoofdpersoon met de ongewone naam
Tsatsiki is ontstaan uit een Griekse vakantieliefde. Hij
leidt een vrolijk bestaan met zijn moeder die in een popgroep
zit. Zij is weliswaar een ongewone moeder, maar
wel één voor wie Tsatsiki het allerbelangrijkste ter
wereld is. Door zijn onconventionele opvoeding is
Tsatsiki een bijzonder jongetje geworden dat geen blad
voor de mond neemt. En daar kan niet iedereen even
goed tegen… Als zijn moeder een hit heeft en veel geld
verdient, gaan ze naar Griekenland om Tsatsiki’s vader
– die niet van zijn bestaan afweet – op te zoeken. Het
– 95 –

ezoek wordt een groot succes, maar Tsatsiki is er wel
van overtuigd dat mama en hij samen in Zweden
thuishoren. Het boek heeft een wensvervullend happyend
als hun huisgenoot Gerben, Tsatsiki’s grootste
vriend, zijn bruid in de steek laat en voor Tsatsiki en
zijn moeder kiest. Het boek is grappig, af en toe
gevoelig en gaat openlijk om met seksualiteit en relaties.
Het is prettige voorleesstof met korte, afgeronde hoofdstukken.
De tekst is niet te moeilijk om zelf te lezen.
Werken met het fragment
Voor het voorlezen
Na enige introductie komt het fragment beter tot zijn
recht. Wie woont er bij zijn eigen ouders? Voor wie is
die situatie anders? Licht toe dat Tsatsiki zijn Griekse
vader nog nooit ontmoet heeft, sterker nog, dat zijn
vader niet eens van zijn bestaan weet. Lees dan het
fragment voor.
De neus van je vader en de grappen van je moeder
Een familie is eigenlijk iets wonderlijks, je krijgt ze
gewoon cadeau en kunt ze niet kiezen, ook al denkt
Tsatsiki van wel. Het hangt er maar van af op wie
vaders en moeders verliefd worden… als het allemaal
nét iets anders was gelopen, was jij er niet geweest!
Hoe zit het met families? Herkennen kinderen eigenschappen
of uiterlijke kenmerken van zichzelf in hun
ouders of grootouders? Laat de leerlingen een tekening
van zichzelf maken van kop tot teen, met daaronder
ruimte om opvallende karaktereigenschappen op te
schrijven. Dat laatste werkt waarschijnlijk beter per
twee. De tekening nemen ze mee naar huis en daar
bespreken ze met hun ouders wat ze van wie ‘geërfd’
hebben. Dat schrijven ze bij de tekening. Bepreek de
volgende dag de resultaten. Er zijn vast ook kenmerken
en eigenschappen die ‘nieuw’ zijn en niet geërfd!
voorgedrukte) A3-vellen, stambomen vanaf opa en oma
van beide zijden. Laat de kinderen kleine portretjes
tekenen en de namen invullen. Leer ze eerst hoe je een
stamboom tekent, hoe de lijntjes lopen. Als de stambomen
af zijn, hang je alle vellen aan telkens twee
nylondraadjes aan het plafond, net boven hoofdhoogte.
Nu is de klas klaar voor een verkwikkende wandeling
doorheen de vers aangeplante stamboomgaard.
Als echte illustratoren...
Het boek staat vol met grappige ‘kinderlijke’ pentekeningen.
Laat er een paar van zien (niet de tekening
bij het fragment op pagina 153). Lees het fragment nog
een keer voor en laat de kinderen er ondertussen met
pen en Oost-Indische inkt een illustratie bij maken.
Vergelijk hun tekeningen met het origineel en met elkaar.
Wat was er eerst, het boek of de film?
Het is natuurlijk geweldig om samen de film te
bekijken, die is helaas (nog) niet op video verschenen.
De speelfilm wordt in Vlaanderen verhuurd door ABC
Distribution. Zij zijn te bereiken op 03/231.09.31.
Educatief materiaal bij de film is voor ± 5 euro in
Nederland te bestellen bij Filmeducatie via
www.klassefilm.nl
Andere boeken van Moni Nilsson-Brännström en Ceseli
Josephus Jitta
Meer Tsazsiki, Piramide, 2002
Tsatsiki buitenspel, Piramide, 2001
Tsatsiki, Piramide, copy 2000
Tsatsiki en Retzina, Piramide, 1998
De Wereld van Tsatsiki, Piramide, 1997
Andere boeken van Ceseli Josephus Jitta
Geertje Gort, Jan Jappie en de veelvraat, Zirkoon, 1999
Wat is er toch met Lola Flink?, Zirkoon, 1997
Stamboomgaard
Tsatsiki heeft tot zijn verrassing opeens een hele nieuwe
Griekse tak aan zijn stamboom. Hoe zit dat eigenlijk
met stambomen? Maak met de kinderen, op (eventueel
– 96 –

Boek 7
Werken met het fragment
Een vroege zomer
Hilde Vandermeeren / Wout Olaerts (ill.)
Davidsfonds/Infodok, 2001, p. 7-11
Over de auteur
Hilde Vandermeeren verslond enorme hoeveelheden
boeken. Ze ging psychologie studeren, trouwde en kreeg
twee dochters. Nu geeft ze les. Als ze achter haar computer
zit om boeken te schrijven, is ze soms een jongen
van elf en soms een oude oma van tachtig.
Over de illustrator
Wout Olaerts volgde de voorbereidende cyclus kunstonderricht
(afdeling grafiek-beeldende kunsten) aan de
Weekendacademie in Genk en behaalde het getuigschrift
in 1986. Hij ging grafisch ontwerp studeren aan de
Gentse St.-Lucashogeschool. Tijdens zijn opleiding had
hij de mogelijkheid om te werken voor de bladen van de
Goede Pers van Averbode. In 1990 werkte hij de promotiecampagne
voor de jeugdboekenweek uit voor het NCJ.
Dit was de start voor vele opdrachten en gaf hem een
ruime bekendheid.Wout Olaerts hanteert zeer uiteenlopende
stijlen naargelang het verhaal of de opgave. Hij
maakt ook beelden.
Over het boek
In dit boek krijgt Olaf, een jongen van bijna twaalf jaar,
te horen dat zijn mama zwanger is. Dit is echt een
drama want hij moet op school al zo zijn best doen om
mee te tellen. De anderen lachen hem altijd uit. Hoe
moet hij dat in godsnaam vertellen aan zijn enige
vriend? Olaf reageert heel boos. Hij is boos op de baby
want die zal al zijn plannen dwarsbomen. Wanneer zijn
mama echter te vroeg bevalt en de baby tussen leven en
dood zweeft, krijgt Olaf wroeging en heeft hij het
moeilijk om zijn gevoelens te uiten. Stilaan voelt hij dat
zijn ouders hem wel graag blijven zien en dat ze hem
vertrouwen. Dit helpt hem om zijn kleine broertje te
leren accepteren.
Lezen en bespreken
Lees het fragment voor. Vraag aan de kinderen of ze
begrijpen waarom Olaf niet enthousiast reageert.
Zouden zij ook zo reageren? Hoe zouden zij reageren?
Vinden zij het fijn dat Olaf zo reageert? Wat zal er
gebeuren denken zij? Laat de kinderen kort opschrijven
of vertellen hoe zij denken dat het boek afloopt.
Eeeer iiis een kindeken gebooren oop aahaaard...
Wat zou jij nog willen, een broertje of een zusje? Of een
tweeling? Drieling? Zevenling? Laat de kinderen een
geboortekaartje ontwerpen voor hun gewenste nieuwe
gezinsgenoot.
Vóór en na
Olaf krijgt een broertje, maar daar is hij aanvankelijk
allesbehalve enthousiast over. Maak lijstjes met de vooren
nadelen van broers en zussen. Laat de leerlingen zelf
een papier in de lengte doormidden vouwen of deel
voorbedrukte papieren uit. Aan de hand van de lijstjes
praten we over het hebben van broers en zussen en over
enig kind zijn.
Andere boeken van Hilde Vandermeeren
De prinses en de kurk, Davidsfonds/Infodok, 2002
Ons huis, Deltas, 1990
Andere boeken geïllustreerd door Wout Olaerts
Ivo van Orshoven, Alsjewiewas?, Davidsfonds/Infodok,
2000
Ivo van Orshoven, De dertiende zwarte piet,
Davidsfonds/Infodok, 1999
Yan Gout, De ballon van de tovenaars, De Eenhoorn,
1998
Brigitte Minne, Het geheim van de verdwenen sokken,
De Eenhoorn, 1995
– 97 –

Boek 8
Mijn knettergekke zus
Aksel Selmer
Lannoo, 2001, p. 5-11
Over de auteur
Aksel Selmer schrijft poëzie en fictie voor volwassenen.
Gyda’s boek of Mijn knettergekke zus is zijn eerste
kinderboek. Dit boek werd in Noorwegen genomineerd
voor The critic’s Price 1999.
Over het boek
Het boek handelt over een meisje van wie de zus
verstandelijk gehandicapt is. Er wordt niet duidelijk
gemaakt welke handicap, maar er worden kenmerken
van autisme en van het Syndroom van Gilles de la
Tourette beschreven. Dat dit in het huisgezin voor
problemen zorgt, hoeft geen betoog. Grote zus moet
voor het grootste deel van de tijd voor Linda zorgen.
Grote broer schaamt zich om zijn gehandicapte zus,
papa verliest regelmatig zijn geduld en mama kan de
situatie niet altijd aan. Het pleit voor dit boek dat voor
de houding van elk familielid begrip gevraagd wordt. De
situatie wordt zo uitgediept dat men elke houding en
reactie ook kan begrijpen en men het eventuele
schuldgevoel ten opzichte van de gehandicapte wil goedpraten.
Een fijn boek met een levensecht probleem dat
aan de mensen in de omgeving van een gehandicapt
kind duidelijk maakt dat men niet altijd even geduldig
hoeft te zijn en zijn geduld wel eens mag verliezen.
Werken met het fragment
Voor het lezen
Toon het boek. Vraag aan de kinderen waarover ze
denken dat het gaat. Lees ook de flaptekst. Vraag de
kinderen of ze beseffen wat de gevolgen van een
gehandicapt kind in een huisgezin kunnen zijn. Wat
zouden de gevolgen in jullie gezin zijn? Wat zou er zoal
anders moeten?
Na het lezen
Begrijp je de houding van de broer? Vind je het eerlijk
dat de zus op Linda moet passen? Denk je dat ze dat
altijd even prettig vindt? Hoe zou jij dat vinden? Zou jij
het normaal vinden als Gyda haar geduld verliest met
Linda of met haar broer? Hoe denk je dat de vriendinnen
van Gyda reageren op Linda? Denk je dat de ouders altijd
geduld en begrip kunnen opbrengen voor Linda? Zo
niet, wat vind je er dan van?
Alles kan beter
In het fragment komt een scène voor waarin Linda een
tube kaviaar in de melkkan gooit. Geir krijgt die tube in
zijn glas. Hij reageert heel boos. Hoe had hij anders
kunnen reageren?
Laat de kinderen deze scène herspelen maar laat Geir
reageren zoals zij het willen. Let op dat de leerling die
Linda speelt er geen karikatuur van maakt: zij vindt dit
heel normaal.
Liefste dagboek
Laat de kinderen een blad in het dagboek van Gyda of
van één van de andere huisgenoten schrijven. Ze mogen
zelf een dag fantaseren. Ze proberen zich zo goed
mogelijk in te leven in de gevoelswereld van hun
personage.
Uit het leven gegrepen
Vanuit dit boek kan men ook werken rond verschillende
handicaps. Eventueel kan men een familielid van een
autistisch kind zijn verhaal laten doen in de klas.
Informeer bij de VVA (Vlaamse Vereniging voor Autisme)
of Similes (vereniging voor vrienden en familie van
mensen met een psychische stoornis) naar getuigen of
mensen uit de ‘brussenwerking’ (werking voor broers en
zussen van mensen met een stoornis of handicap) die
willen komen spreken in de klas. Misschien is er dichter
bij huis een oplossing en kent één van de kinderen
iemand die een kind (of broer of zus) heeft met een
stoornis, en die daarover wil komen vertellen?
– 98 –

Gedicht 4
‘Een man dacht’
Uit: Er ligt een appel op een schaal
Toon Tellegen
Querido, 1999, p. 20
Over de auteur
Toon Tellegen is de zoon van een huisarts. Zijn moeder
is een Russische emigrante die in Nederland ging
wonen. Op zijn veertiende begon Toon bewust met zijn
eerste boek. Om te lezen. En daarna met poëzie. Om te
lezen. Maar het kon niet anders; amper een jaar later
was zijn eerste gedicht klaar. Het begon met de bal is
vierkant. Toon ging geneeskunde studeren, in Amerika.
Zijn specialiteiten waren verloskunde en chirurgie.
Daarna werd hij leraar, therapeut, en toch maar weer
huisarts. En natuurlijk schrijver. Maar dat was hij al lang.
Werken met het gedicht
Lezen
Lees het gedicht voor en laat de kinderen mee volgen.
Fantaseer rond de twee personages in het gedicht.
Natuurlijk kunnen ze verliefd zijn op elkaar. Maar wat
kunnen ze nog met elkaar te maken hebben? Is hij
misschien haar vader? Is zij misschien dood? Is zij zijn
moeder? Of zijn juf? Zoek redenen waarom de man
alsmaar aan haar loopt te denken. En waarom hij ook
graag eens een minuut niet aan haar denkt.
Koekoek
De man weet heel goed wanneer die minuut begint en
eindigt. Dat is heel knap want het is niet makkelijk.
Koekoek is een favoriet spelletje op studentendopen.
Het komt erop aan om als koekoek precies te koekoeken
wanneer de minuut om is. Zit je er ver naast, dan moet
je erg veel drinken. Dat is niet meteen een goed idee
voor in de klas, dus passen we het spelletje een beetje
aan. De kindvriendelijke versie gaat als volgt: vijf
kinderen gaan vooraan zitten, elk onder een wit laken.
Zonder horloge natuurlijk. Iemand zegt ‘start’ en van
dan af wordt er gemeten. De vijf kinderen spelen
koekoeksklok en moeten proberen te koekoeken als er
een minuut verstreken is. Voor elke koekoek stel je een
opzichter aan. Die noteert nauwlettend het moment
waarop de koekoek koekoekt. De koekoek die het best
getimed heeft, krijgt een duizelingwekkende prijs.
Andere kinderboeken van Toon Tellegen
Taartenboek, Querido, 2001
Ze sliepen nog, Querido, 2000
Mijn avonturen door V. Swchwrm, CPNB, 1998
De verjaardag van alle anderen, Querido, 1998
Dokter Deter, Querido, 1997
Een minuut denken
De man denkt één minuut niet aan haar, omdat hij één
minuut niet aan haar wil denken. Kan dat wel? Dat
proberen we. Geef je leerlingen de opdracht om één
minuut niet aan ... te denken. Een leerling bedenkt het
onderwerp. Iedereen doet zijn ogen en mond toe en jij
meet een minuut af. Wie heeft er toch aan ... gedacht?
Dat zullen er veel zijn. En welke strategie hebben zij die
erin geslaagd zijn om echt niet aan ... te denken daarvoor
gebruikt? Is zo’n strategie soms handig? Als je je
zorgen maakt of bang bent bijvoorbeeld? Zou de man
ook een strategie gebruikt hebben?
– 99 –

Informatief boek
De prijs van poep
Rindert Kromhout, Eric Smaling
Leopold/Amsterdam, 2001, p. 10-11, p. 32-33
Over de auteurs
Rindert Kromhout volgde een opleiding om kleuterleider
te worden. Dat is hij ook geworden. Maar hij
werd ook nog dierenwinkelier, jeugdbibliotheekwerker
en poppenspeler. En schrijver natuurlijk. Nu woont hij
in Amsterdam, samen met Eric en een hele beestenboel:
een hond (Robbie), vier goudvissen (Billie, Ballie, Bollie
en Anita) en acht vogels (Rodrigo, Maria, Kereltje,
Mannetje, Jasper, Jodocus, Pietje en Japie). En als je
hem eens echt een plezier wilt doen, moet je hem malse
lamskarbonades voorschotelen, met operamuziek op de
achtergrond.
Over het boek
Aan de hand van simpele verhalen over stront, worden
concepten als het Mest Actie Plan, en Noord-Zuid
betrekkingen plots zo klaar als een klontje. In
Nederland is er teveel stront. Er zijn veel koeien, kippen
en varkens en die schijten samen veel meer dan nodig is
om de akkers te bemesten. Teveel stront in de grond is
slecht voor de planten en de dieren, en dus ook voor de
mensen. In Afrika is er te weinig stront. De grond heeft
meer mest nodig dan in Nederland, maar er zijn veel
minder dieren. En minder stront. Daardoor kunnen de
gewassen niet goed groeien en is er te weinig eten voor
de mensen. Waarom wordt de Nederlandse stront dan
niet massaal verscheept naar Afrika?
Werken met de fragmenten
De drie fragmenten zijn zo gekozen dat ze telkens een
stap verder nuanceren. Het wordt dus telkens
ingewikkelder. Neem je leerlingen mee in de redenering,
zover als zij kunnen.
en koeien. Al die dieren produceren veel mest. Leid het
fragment in met een beetje uitleg en laat de kinderen
fantaseren waar die mest allemaal terecht komt.
Herhaal na het lezen de redenen waarom teveel stront
niet goed is. Er zijn wel wat oplossingen te verzinnen. Je
kan het boek raadplegen voor een aantal creatieve
oplossingen. Laat je kinderen een Mest Actie Plan
uitwerken in kleine groepjes. De plannen worden
achteraf klassikaal besproken. Zijn ze haalbaar? Wat
zijn de voor- en nadelen?
bij deel 2
In dit deel wordt de vraag behandeld: ‘Als er in Afrika te
weinig mest is en hier te veel, waarom brengen wij onze
mest dan niet gewoon naar daar?’
Hengelen
Er wordt wel eens gezegd (ook in dit boek): geef de
visser liever een hengel in plaats van vis. Bespreek met je
leerlingen wat dat inhoudt. En kan je niet beter de visser
leren hoe hij een hengel maakt, in plaats van hem er één
te geven? Of is dat hetzelfde? Hoe zou je de boeren in
Afrika een hengel kunnen geven? Stront van hier naar
daar vervoeren, is dat een hengel geven of vis?
Vermaak een paard
Er is een organisatie die dierenartsen van bij ons naar
Kenia stuurt om daar de boeren les te geven. Ze leren
hen hoe je een paard moet genezen en gezond houden.
Is dat een goed idee? Geeft deze organisatie de boeren
een hengel of vis? Wat zou daar het gevolg van kunnen
zijn?
Voedselhulp?
Als je beter een hengel geeft, sturen we dan niet beter
zaadjes voor graan op bij hongersnood, in de plaats van
voedsel? Heeft voedselhulp dan nog wel zin? Nuanceer
samen met de kinderen de stelling van de hengel en de
vis. Een acute hongersnood is sneller dan het groeien
van graan...
bij deel 1
maak je eigen Mest Actie Plan
In België en Nederland zijn er heel veel kippen, varkens
Uw geld en uw stront!
Wat is het toch jammer dat de regering geen geld geeft
om onze stront naar Afrika te sturen. En dat de mensen
– 100 –

die naar de televisie kijken, niet weten dat ze in Afrika
heel dringend veel stront nodig hebben. Daar gaan we iets
aan veranderen. De kinderen werken in kleine groepjes
aan een televisiespot om geld te storten voor ‘strontvervoer’.
De televisiespots worden achteraf opgevoerd,
gefilmd en uitgezonden. Als je de spots echt filmt, kan je
ze in andere klassen laten zien en daar een discussie uitlokken.
Zouden zij geld storten voor dit initiatief?
Je kan de leerlingen ook posters laten ontwerpen om
mensen geld te laten storten, en die in de school
ophangen. Laat de leerlingen er hun naam opschrijven,
zodat andere leerlingen hen kunnen consulteren voor
uitleg. Om de posters en de televisiespots beter te documenteren,
stel je best het hele boek ter beschikking.
de dagelijkse benelux-keuken gebruikt worden. Maniok,
of rietsuikerstengels, of bakbananen, saka-saka, of
verse aardnoten (pinda’s, maar dan vers). Vraag een
recept en uitleg in de winkel waar je de gewassen koopt.
Trek nu met de kinderen naar de kook-klas of de
keuken. Als de bereiding buiten kan, is dat natuurlijk
het beste. Zet Afrikaanse muziek op om in de sfeer te
komen. Geef de kinderen die graag meedoen een rol in
het kookritueel. Laat twee kinderen vrouw spelen en
maniok stampen bijvoorbeeld (maniok stamp je met een
baseball bat in een stevige kom of een propere emmer).
Als het eten klaar is, verdeel je het over een paar grote
kommen die je op de grond zet. Daar rond zitten zoveel
mogelijk kinderen. Want in Afrika eet je allemaal samen
uit één grote kom. En met je handen!
bij deel 3
Filosofisch kwartiertje
Waarom wil India de mest niet aannemen? Weten ze
dan niet dat zij die mest heel goed kunnen gebruiken?
Hoe kan je dat begrijpen? Kan je zelf een situatie
bedenken waarin je iets krijgt van iemand die je wil
helpen, maar dat je er toch niet blij mee bent?
Vrijgevig...
De Nederlandse regering lijkt wel erg vrijgevig. Stront
vervoeren kost immers heel wat, dat weten we inmiddels
al. De adder zit in het zinnetje ‘dat is goed voor de
bodem daar’. Ons veevoeder komt van India. Als we de
grond in India nu eens heel goed bemesten, hebben zij
plots veel meer veevoeder voor ons. En als er van iets
meer is, gaat het minder kosten. Zou het kunnen dat
Nederland zo gedacht heeft? Of zijn ze écht vrijgevig
geweest? En als Nederland zo gedacht heeft, is het
opsturen van de mest niet meer vriendelijk dan? Is het
misschien een win-win-situatie? Of niet? Discussiestof
genoeg.
Op
www.mediatheek.thinkquest.nl/~11007/main_nl_800.
htm, een creatie van ‘Shit Happens’, vind je allerlei
interessante en sappige weetjes over stront. Een
aanrader voor wie graag eens dieper nadenkt over
stront. In dat kader is de Cloaca van Wim Delvoye ook
mooi meegenomen. Als die niet meer te zien is in een
museum, vind je ze vast wel ergens in een folder.
Andere boeken van Rindert Kromhout
Juf Ellie en juf Nellie, Zwijsen, 2002
Beesten in het nieuws, Zwijsen, 2001
De grote wedstrijd vrouwen sjouwen, Zwijsen, 2000
Een grote ezel, Leopold, 2000
De dichte doos, Zwijsen, 2000
Algemeen
Rode draad in het boek is niet alleen ‘hoe geraken wij
van onze mest af’, maar ook ‘hoe geraken de Afrikanen
aan meer mest, en dus meer gewassen, en dus meer
eten’. Wat kunnen de Afrikanen allemaal telen? Haal
een aantal Afrikaanse gewassen naar de klas, die niet in
– 101 –

Ik ben bang dat jij niet zult zien wat ik denk te zien
Lestips voor het vierde en vijfde leerjaar / groep 6 en 7
Over de samenstellers
HEDWIGE BUYS is onderwijzeres en halftijds boekenjuf.
Ze werkt mee aan cursussen voor ouders en leerkrachten
van de Stichting Lodewijk De Raet. Op die
manier ziet ze wat er leeft in scholen die zich situeren
buiten haar dagelijks werkdomein en kan ze theorie met
praktijk combineren. Ze recenseert kinderboeken in
Klapper-Pluizer.
‘Fantasie is belangrijker dan kennis!’ Deze wijze woorden
van Albert Einstein sieren de deur van het vijfde
leerjaar B van het Sint-Antoniuscollege in Ronse. Ze
verraden meteen de ware aard van BART VANDEVELDE,
die in het dagdagelijkse gevecht met leerplannen, handleidingen
en andere papiermolens tijd maakt om de
kinderen ‘iets moois’ mee te geven zoals kinderliteratuur
en vooral poëzie.
KATRIEN HUYGENS is begeleidster van een groep van de
kinder- en jeugdjury Vlaanderen. Daardoor is ze
vertrouwd met een groot aantal boeken en de wijze
waarop kinderen lezen en genieten. Deze kennis
gebruikt en verruimt ze als onderwijzeres in het derde
leerjaar. Daarnaast leest ze heel graag voor aan kinderen.
In de vakantie is ze monitrice van themakampen. Enkele
van haar hobby’s zijn zwemmen en volleybal.
woordvoorwoord
Kinderen uit een vierde of vijfde klas kunnen lezen. Nu
ze de techniek beheersen waarmee ze letters, woorden
en zinnen kunnen combineren tot een betekenisvol
geheel, ligt de weg naar boeken en teksten open.
Daarom is het vooral belangrijk om het oefenen van
aangeleerde leesvaardigheden en -strategieën te koppelen
aan leesbevordering. Door kinderen zin te geven in
lezen, bied je hen de mogelijkheid tot ontspanning,
verruiming van kennis en esthetische beleving.
Naast zin geven in het lezen, willen we via onze
suggesties ook stil staan bij de zin van wat ze lezen. Wie
meent te begrijpen wat er geschreven staat, kan er
betekenis aan geven. Heel belangrijk beschouwen we
daarom het spreken over wat gelezen werd. Door eigen
interpretaties te toetsen aan die van anderen, door eigen
zinnen te vergelijken met de wijze waarop anderen hun
gedachten formuleerden, nodigen we lezers uit tot
dialoog met de wereld, met de ander en zichzelf.
Je wordt jezelf in de ogen van een ander. Als die ander
niet meer kijkt, dan ben je jezelf kwijt. (Renate
Rubinstein, uit Kosmos Groot Citaten Boek, Kosmos-
Z&K Uitgevers B.V., Utrecht, 1986)
En nu hopen we maar dat jij, lezer van onze suggesties,
bij verhalen en gedichten waarin de vertrouwde wereld
aangevuld wordt met ervaringen van anderen
- die anders zijn,
- die iemand missen,
- die op zoek zijn,
- die ongewone vriendschappen sluiten,
- die geheimen met zich meedragen,
- die elders een nieuw leven moeten beginnen,
- die in hun dagboek verwachtingen en twijfels blootgeven,
- die zich in een onbekende wereld bevinden,
- die je nieuwsgierig maken,
- die je aan het lachen brengen,
- die je tot nadenken stemmen,
- …. vindt en begrijpt wat ik je wil vertellen.
– 102 –

Gedicht 1
‘Liever anders’
Uit: Dada, kunsttijdschrift
Nummer 14/1998 jaargang 3 nr 14
Frank Eerhart
Over de auteur
Frank Eerhart richtte tijdens zijn leraarsperiode de
Stichting Plint op, een stichting die sinds 1980 gedichten
op posters en ansichtkaarten uitgeeft. In 1989 werd hij
auteur van Plint. Frank Eerhart heeft verschillende
bundels geschreven.
Werken met het gedicht
Jij en ik?
De kinderen lezen het gedicht individueel. Dan voeren
ze aan de hand van het gedicht een kringgesprek rond
het thema ‘jij en ik’.
- Hoe noem je dit soort tekst?
- Op welke manier hoort dit gedicht in het thema ‘jij en
ik’ thuis?
Om ons te laten nadenken?
Om ons via een verhaal informatie te geven?
Om ons te informeren (activiteiten in het kader van de
Jeugdboekenweek,…)?
Om ons aan te zetten tot actie (uitnodiging voor een
feest, reclame voor een boek,…)?
Neem een kijkje in je leerplan. Op welke manier worden
de verschillende teksten daarin benoemd? Neem deze
benamingen over en maak jezelf en de kinderen ermee
vertrouwd door ze te gebruiken bij elke tekst die je in de
loop van de volgende Jeugdboekenweek leest.
Koppel hier tevens het lezersdoel aan.
- Waarom lees ik deze tekst? Beter nog, waarom zou ik
deze tekst buiten de school lezen?
Andere boeken van Frank Eerhart
Een zee heeft geen zeer, Zirkoon, 2002
Over dag en nacht, Zirkoon, 2001
Ben ik dat? Lemniscaat, 1987
Collage
Zorg voor een lege wand die gedurende de Jeugdboekenweek
aangevuld kan worden. De kinderen brengen
dagelijks gezichten mee die ze uit allerlei tijdschriften
knippen. Die worden aan de wand gehangen; ook hun
eigen foto (of een kopie) mag erbij. In het midden hangt
het gedicht Liever anders. Dit gedicht verscheen in DADA,
jaargang 3, nr. 14 (tolerantie, p. 4-5). DADA, een uitgave
van Plint, is een kunsttijdschrift voor kinderen en verschijnt
vijf maal per jaar; meer gegevens vind je op
informatie@plint.nl of www.plinternet.nl .
Ik/ jij schreef, ik/ jij lees(t)
Op de muur van gezichten hang je een overzicht van alle
activiteiten die plaatsvinden tijdens de
Jeugdboekenweek. Stel bij elke tekst die op dit prikbord
belandt de bedoeling van de schrijver in vraag.
- Waarom heeft de schrijver deze tekst geschreven?
Om ons plezier te bezorgen (verhalen, poëzie, strip,
grapje, theatertekst,…)?
– 103 –

Boek 1
Wat je zegt, ben je zelf
Joris Denoo / Klaas Verplancke (omslagtekening)
De Eenhoorn, 2001, p. 22-25
Over de auteur
Joris Denoo combineert het schrijverschap met het
onderwijs. Hij is sedert medio jaren ’70 docent
Nederlands aan de Zuid-West-Vlaamse Hogeschool
Katho, campus Torhout. In 1975 studeerde hij als
germanist af in Leuven.
Ook buiten de school is hij volop met taal bezig. In 1977
debuteerde hij met een dichtbundel voor volwassenen.
Daarna volgden een aantal romans. In 1981 begon hij ook
voor de jeugd te schrijven. Dat kwam vooral door zijn
ervaringen met jeugdliteratuur op de normaalschool. Hij
publiceerde een aantal Vlaamse Filmpjes. Nadien
verschenen een tiental boeken voor de jeugd. Op een
speelse manier probeert hij alle mogelijkheden van de taal
uit. In zijn recent werk zijn emoties belangrijker. Geregeld
verschijnen er nieuwe gedichten en verhalen, zowel in
kindertijdschriften als in uitgaven voor volwassenen.
Over de illustrator
Klaas Verplancke studeerde Publicitaire Grafiek en
Fotografie in Gent. Hij werkte een drietal jaren als artdirector
voor reclamebureaus en is sinds 1983 zelfstandig
illustrator. Hij ontwerpt covers en maakt tekeningen
voor lees- en prentenboeken van vele Vlaamse en ook
buitenlandse uitgeverijen. Hij tekent graag grappige
karikaturale personages en dieren. In 2001 werden zijn
illustraties uit Ozewiezewoze internationaal bekroond.
Zijn eigen boek Jot kreeg een eervolle vermelding.
Over het boek
Turjotin, de eenhoorn, woont al eeuwen en eeuwen in
Ruiseland. Gelukkig en zonder zorgen dwaalt hij in de
wouden rond. Hij leeft van tulpen, rozen en dauw. Jaren
verstrijken tot iets in hem begint te knagen. Hij wordt
overvallen door een gevoel van eenzaamheid en besluit
op zoek te gaan naar een soortgenoot, een andere eenhoorn.
Hij bereikt de bewoonde wereld, maar keer op
keer hebben zijn gesprekspartners het moeilijk met zijn
‘anders zijn’. Bijna overal waar hij komt, krijgt hij te
maken met spot, onbegrip en pesterijen: de slang vindt
zijn hoorn maar een dwaze toeter, de ooievaar denkt dat
hij een peen op zijn hoofd draagt en de mensen noemen
hem angstvallig een neuspaard, ja zelfs een spookhert.
Wat je zegt, ben je zelf is een boek over anders zijn. In
een meeslepend verhaal probeert de auteur aan te tonen
dat ‘anders zijn’ heel vaak leidt tot onverdraagzaamheid,
met onwetendheid als vruchtbare voedingsbodem.
Werken met het fragment
Filosoferen over… anders zijn
Vertel kort het verhaal van de eenhoorn Turjotin en lees
daarna het fragment met de hyena’s. Bespreek in een
kringgesprek de wijze woorden die de eenhoorn uitspreekt
(‘droevig dacht hij:…’).
Lees nu samen met de kinderen een fragment uit het
gedicht Ben ik dat? van Frank Eerhart:
Zolang je maar draagt
wat zij dragen
je tas, je tas
in de goede kleur
niet mooier dan zij
dat geeft maar gezeur
Zolang je maar roept
wat zij roepen
hé rare, hé gare
en meiden nafluit
niet leuker dan zij
anders lig je er uit.
bron: gedichtenpagina www.schildwacht.com of Ben ik
dat? Lemniscaat, 1987
Dit gedicht is een gepaste samenvatting van het verhaal
van de eenhoorn. Laat de kinderen de gelijkenissen
zoeken tussen wat de eenhoorn zegt en wat in het
gedicht staat. Besteed kort aandacht aan het verschil in
vorm tussen proza en poëzie. Het is een vergelijking
tussen twee manieren van schrijven, maar de boodschap
is dezelfde: als je anders bent, word je heel vaak uitgestoten.
– 104 –

Een rijmdialoog
Turjotin en de opperhyena leveren een waar steekspel van
vraag en antwoord, een dialoog op het scherp van de
snee. Nu vorm je dit gesprek om tot een rijmdialoog, een
beetje zoals de befaamde rijmsprookjes van Roald Dahl
(Gruwelijke rijmen, Fontein). Zoek er eentje op en lees
voor (‘In een der eerste lentedagen, voelde Wolf de
honger knagen’…). Het rijmschema waarbij twee zinnen
telkens met elkaar rijmen zorgt voor een bepaald ritme.
De kinderen kunnen per twee werken of in groepjes.
Vinden de kinderen het uitschrijven van de rijmdialoog
moeilijk of bereik je niet het gewenste resultaat?
Gebruik dan een kort stukje van onderstaande rijmdialoog
als duwtje in de rug.
(HhyaneyhH)
Wat kom je hier doen, raar beest?
Je ogen verraden dat je bang bent geweest.
(Turjotin)
Ik blijf hier niet, ik reis maar door,
het spijt me zeer dat ik jullie stoor.
(HhyaneyhH)
Wie gaf je toestemming door ons gebied te trekken,
of dacht je je ’s nachts aan het zicht te onttrekken?
Wij, de hyena’s, zijn hier de baas,
en jij kent het wachtwoord niet, helaas!
(Turjotin)
Jij met je scheve poten en je schuine praat!
deed ik jullie ook maar enig kwaad?
En wie zegt dat ik ’s nachts niet mag reizen,
wie durft het aan me terecht te wijzen?
Hoor in de verte het gedreun van hoeven,
duizend eenhoornen, je zal van de nederlaag proeven!
Ik ben een eenhoorn, Turjotin is de naam,
en denk nu maar niet dat ik me schaam.
Ik ben beschaafd, beleefd en integer,
laat me nu door, of ik roep mijn leger!
(HhyaneyhH)
Rustig, we bedoelden het eigenlijk niet zo kwaad, hoor,
het is al lang goed, we laten je door.
(Turjotin)
Het is jullie geraden, en wel meteen,
die aarde hier is toch wel van iedereen?
(HhyaneyhH)
Jij, jij doet de aarde beven, met je lompe gewicht,
ons avondeten vluchtte weg, dat heb jij aangericht.
(Turjotin)
Tja, dan heb ik weer een paar levens gered,
en jullie hebben honger, jongens, wat een pret!
(HhyaneyhH)
Maak dat je wegkomt, eenhoorn, uit ons gebied,
en bid maar dat je ons nooit meer ziet.
(Turjotin)
Nou, nou, nou, is dat vriendelijk en beleefd?
Ik ben al weg, hoor hoe reeds de aarde beeft.
Je loopt hoog op met je klauwen en tanden,
maar waar is je hart, je ziel, wat een schande!
Met de kleur van mijn huid weet je geen raad,
en die hoorn op mijn hoofd, die maakt je kwaad.
Ben je met z’n velen, dan voel je je machtig,
en allemaal gelijkend op elkaar, is dat nu prachtig?
Ik weet niet wat je daar nu van vindt,
maar ik zeg je: onbekend maakt onbemind!
Spektakel
De stoere maar laffe opperhyena en de trotse
zegevierende Turjotin zijn personages die uitnodigen om
gespeeld te worden. Voorzie een ruimte waarin de
kinderen gelijktijdig vrij kunnen bewegen.
Vertrek van de zin ‘Wat kom je hier doen, raar beest?’.
Laat de kinderen deze zin op zoveel mogelijk
verschillende manieren uitspreken:
zittend op de grond,
zich langzaam oprichtend,
turend in de verte,
een ander levend wezen ontdekkend,…
Laat hen ervaren hoe ze hun stem kunnen gebruiken:
boos en toch zacht,
vleiend, verwijtend, fluisterend, overdreven luid, heel erg
stil, spottend, …
Niet alleen het volume, ook de intonatie kan variëren.
Herhaal dezelfde werkwijze met de zin van Turjotin, ‘Ik
blijf hier niet, ik reis maar door’.
Laat de kinderen met deze zin vrij experimenteren.
Benader hen niet individueel maar stuur het proces bij
aan de hand van opdrachten die je waarnemend geeft.
Nadien kiezen de kinderen het personage dat hen het
– 105 –

est ligt en lezen ze de rijmdialoog met de nodige
expressie: Turjotins tegen de opperhyena’s.
Doordat elke groep gelijktijdig spreekt, worden
enigszins geremde kinderen opgenomen in de gebaren
en klanken van het geheel.
Wanneer ze de smaak te pakken hebben, kan je de rijmdialoog
onderverdelen. Eén of een paar kinderen nemen
dan een aantal zinnen voor hun rekening. Zonder blad
voor zich, uit het hoofd, komt er meer ruimte vrij om
zich in te leven.
Met achtergrondgeluiden (instrumenten), een verduisterd
lokaal, aangepaste verlichting, affiches en uitnodigingen,
breng je een spektakel voor de andere klassen.
Dick King-Smith, Klaver Aas, een bijzondere big,
Elzenga, 1998
Peter Slabbynck, Het neusje van Paulien,
Davidsfonds/Infodok, 1998
Werken met het hele boek
Het gesprek tussen Turjotin en de eenhoorn (pag. 50-54)
bevat de belangrijkste moraalles van dit verhaal:
iedereen heeft goede maar ook slechte kanten. De eenhoorn
bespreekt een heleboel dieren met hun gaven en
gebreken. Je kan dit stukje voorlezen als afsluiter voor
het filosoferen rond anders zijn.
Het volledige boek is eigenlijk gemakkelijk uit te schrijven
tot een toneelstuk met pikante dialogen. Je kan
gerust enkele passages weglaten als je het te lang vindt.
Misschien is dit wat uitgebreid voor deze
Jeugdboekenweek, maar uitgesteld is niet verloren. Op
het volgende schoolfeest misschien?
Bezoek zeker ook de website van Joris Denoo
(www.jorisdenoo.be). Je vindt er, behalve de evidente
informatie over de auteur, nog enkele boeken die binnenkort
verschijnen. Joris Denoo bespreekt er in zijn
‘bieb’ ook boeken van andere schrijvers. Een aanrader!
Andere boeken van Joris Denoo
Een bal in een baan om je hoofd, De Eenhoorn, 1997
Een paar kinderen graag, Lannoo, 1992
Illustraties van Klaas Verplancke
Jot, Davidsfonds/Infodok, 2000
Peter Slabbynck, De bolletjestrui, Davidsfonds/Infodok,
1999
Henri Van Daele, Van de sneeuwman die niet smelten
wou, 1999
– 106 –

Boek 2
Raar is lief
Rita Verschuur / Marit Törnqvist (ill.)
Zwijsen, 2000, p. 13 en 15
Over de auteur
De vader van Rita Verschuur werkte in de houthandel
en bracht vaak gasten mee uit Zweden en Finland. Als
kind raakte Rita geboeid door die klanken van de
andere taal en op haar twaalfde ging ze mee naar
Zweden. Ze logeerde tijdens de zomervakantie alleen bij
een Zweeds-Finse familie. Zo leerde ze Britt-Marie
kennen. Ze studeerde Zweeds, eerst in Amsterdam, later
in Uppsala. Daar ontmoette ze Egil Törnqvist met wie
ze in 1960 trouwde. Ze begon ook te vertalen, vanuit het
Zweeds en het Noors naar het Nederlands. Zo leerde ze
Astrid Lindgren kennen. Ze heeft al haar boeken in het
Nederlands vertaald. Haar eerste boeken schreef ze
onder de naam Rita Törnqvist. Maar op een dag
kwamen er herinneringen aan de oorlogsjaren boven,
toen Rita nog Rita Verschuur heette. Daarom staat die
naam nu op haar boeken.
Over de illustrator
Toen ze vijf jaar oud was, verhuisde Marit Törnqvist
met haar familie naar Nederland. Om het contact met
Zweden niet te verliezen, kochten haar ouders een
boerderij in Sm°aland, waar ze elk jaar enkele maanden
verbleven.
Sm°aland is de provincie waar ook Astrid Lindgren haar
jeugd doorbracht. Het is misschien niet helemaal toevallig
dat Marit na vijf jaar Rietveldacademie debuteerde
met illustraties voor een prentenboek van Astrid
Lindgren. Daarna volgden nog enkele prentenboeken
waarvan In Schemerland in 1995 bekroond werd met
een Vlag en Wimpel voor de illustraties. Marit werkt al
jarenlang samen met haar moeder Rita Törnqvist-
Verschuur.
Over het boek
Raar is lief behoort tot de Zoeklicht-reeks van Zwijsen.
Op de achterflap lees je dat dit verhaal zich in de leeslat
op AVI 6 en Leeservaring 6 situeert. Dat betekent dat dit
in de ik-vorm geschreven verhaal weinig leestechnische
moeilijkheden bevat. De dagboekfragmenten vragen van
de tienjarige lezer evenmin onoverkomelijke inlevingsmoeilijkheden.
In dit deel werden fragmenten uit het
oorspronkelijke Vreemd land van dezelfde auteur
omgezet in een eenvoudige taal. De sfeer bleef behouden.
Op die manier kan wie niet zo makkelijk leest, genieten
van de dagboekfragmenten van de twaalfjarige Rita
Verschuur, voor het eerst alleen op vakantie in het
geboortedorp van haar vader.
Werken met het fragment
Anders gezegd
‘Brieven schrijven is praten op papier.’ Schrijvers, en
vooral dichters, bezitten de gave om de meest normale
dingen op een andere, mooiere manier te zeggen. Ze
hanteren een poëtische taal waaruit blijkt dat ze de
wereld anders bekijken en anders uitdrukken.
Als het stormt, verwoordt Johanna Kruit dat als: ‘er
trommelen handen op de ruiten’. In dezelfde bundel gaat
zij niet zomaar slapen, ze ‘kruipt weg in een droom’.
( Johanna Kruit, Wie weet nog waar we zijn, Leopold,
1999.)
De zonsondergang wordt door Ted van Lieshout
beschreven als: ‘de zon is door de stad gezakt, de daken
gloeien na’. In datzelfde gedicht komt ook de zonsopgang
aan bod: ‘en in de morgen is het donker stilletjes
weggegaan’.
( Ted van Lieshout, Een lichtblauw kleurpotlood en een
hollend huis, Leopold, 1998.)
‘De zomer raast luid toeterend door de straat’, schrijft
Wiel Kusters, gewoon om te zeggen dat het prachtig
weer is. (Wiel Kusters, Een beroemde drummer,
Querido, 1994.)
Hans en Monique Hagen omschrijven de mist als: ‘de
wolken slapen op de grond’.
( Hans en Monique Hagen, Misschien een olifant, Van
Goor, 1999.)
Gebruik deze voorbeelden om met de kinderen aan de
slag te gaan. Laat ze in kleine groepjes zoeken naar een
poëtische omschrijving van een heel normaal fenomeen
als een storm, de zonsopgang, de zonsondergang,
prachtig zomerweer, de mist,…
– 107 –

Vergelijk hun vondsten met bovenstaande verwoording.
Kinderen vinden het heel prettig om deze vergelijking te
maken en voelen zich uitgedaagd om minstens even
goed te doen. Ze merken ook dat één en hetzelfde
gegeven op talloze manieren kan worden uitgedrukt.
Ga zelf op zoek naar nog meer voorbeelden van
beeldende taal. De verzamelwerken De dichter is een
tovenaar en zijn voorganger Kom maar dichter van Jan
Van Coillie vormen een uitstekende uitvalsbasis om
blijvend op zoek te gaan naar poëzie voor kinderen.
Foto’s en vooroordelen
Op het laatst vraagt Rita of ze een foto kan krijgen. Ze
sturen er één en Rita is erg gerustgesteld met het beeld
dat ze te zien krijgt.
-Welke eigenschappen meent Rita uit de foto te kunnen
afleiden?
Door naar de foto te kijken weet ze dat het meisje
(Britt-Marie) precies is wat ze nodig heeft.
- Waarom zou ze dit soort meisje nodig hebben?
- Welk gevoel hoort hierbij?
Vraag de kinderen na te denken over de verschillende
soorten mensen die ze om zich heen willen in situaties
zoals:
een eerste schooldag in een vreemde school,
een hardloopwedstrijd die je wil winnen,
een vakantiekamp waar je alleen aan deelneemt,…
- Bepaalt het gevoel dat je zelf hebt, wie je zou uitkiezen?
- Heeft iedereen hierover dezelfde mening?
Laat hen in tijdschriften of op de muurflap die ontstaan
is na het eerste gedicht, foto’s zoeken van personen die
over die eigenschappen blijken te beschikken. Bij de
foto’s noteren ze een aantal woorden die benadrukken
hoe deze personen volgens hen zijn.
Lees daarna het hoofdstuk Britt-Marie p.24 voor.
- Welke eigenschappen kwamen niet overeen met de
veronderstellingen die Rita had gemaakt?
Schrijven is praten op papier
Met al onze moderne en vernieuwde communicatiemogelijkheden,
raakt het echte schrijven een beetje op
de achtergrond. Wie van de kinderen of volwassenen
schrijft nog zelf zijn brieven?
Ga op het internet eens op zoek naar een school of klas
die met jouw klas wil schrijven;
een klas uit Vlaanderen of Nederland, maar je kan je
misschien ook wagen aan een Waalse of Franse school.
Wie weet ontstaan er nieuwe, langdurige vriendschappen!
Laat je kinderen zelf hun briefpapier ontwerpen.
Hiervoor heb je verschillende mogelijkheden. Willen ze
verschillende exemplaren van hun ontwerp, dan kan je
ze kopiëren!
Kaders
Geef de kinderen een kladblad en laat ze hierop
verschillende soorten kaders ontwerpen. Je hebt volledige
kaders, enkel de hoeken, enkel de randen, krullen,
rechte lijnen, een tekening die zichzelf steeds herhaalt,
… Het kader die hen het meest bevalt, gebruiken ze op
hun briefpapier.
Watermerk
De kinderen maken een tekening met grijs potlood of
met houtskool. Hoe groot ze de tekening willen, kunnen
ze zelf kiezen. Nadien ga je de tekening heel licht
kopiëren. Wie wil kan werken met een scanner, voor nog
mooiere effecten.
Bij dit briefpapier horen uiteraard ook omslagen.
Werken met het hele boek
Het boek Raar is lief is een verwerking van Vreemd
land, een autobiografisch verhaal dat werd bekroond
met een Zilveren Griffel en de Nienke van Hichtumprijs.
Breng beide boeken in de klas. Laat de kinderen na het
vergelijken van de verschillende fragmenten verwoorden
voor welke uitgave zij kiezen. Laat hen tevens hun keuze
verantwoorden.
Naast herschreven zinnen, zullen ook het grotere lettertype
en de aanwezigheid van illustraties opvallen. Dit
zijn facetten die er voor zorgen dat het Zoeklichtboekje
makkelijk en snel leesbaar is. Daarom is het niet alleen
geschikt voor wie moeite heeft met lezen. Tal van
kinderen nemen geregeld een Zoeklichtje mee naar huis
om gewoon lekker in weg te dromen. Wijs je kinderen
de weg naar deze reeks. Ze bevatten themareeksen zoals
horror, school, verliefdheid, vrienden en vriendinnen,
– 108 –

verre landen, Europa,… Binnen elk thema vind je titels
met variatie in inhoud, stijl, lengte en moeilijkheidsgraad.
Laat de kinderen per twee uit deze reeks een boek
kiezen dat volgens hen aansluit bij het thema ‘Jij en ik’.
Wanneer ze het gelezen hebben, zoeken ze een fragment
dat ze voor de groep willen voorlezen. Daarna vertellen
ze hun klasgenoten waarom dit deeltje aansluit bij het
Jeugdboekenweek thema. Zet de hele klas aan het lezen
en praten. Zwakke lezers maken zo kennis met een ruim
aanbod dat ze aankunnen. Ze krijgen niet het gevoel een
uitzondering te zijn omdat iedereen de boeken (graag)
leest. Voor niet-lezers is deze schoolse opdracht haalbaar
en wie weet stuiten ze op iets dat hen aanspreekt.
Andere boeken van Rita Verschuur
Jubeltenen, Van Goor, 1998
Een droom van een oom, Van Goor, 1997
Vreemd land, Van Goor, 1996
Hoofdbagage, Van Goor, 1996
Andere boeken van Marit Törnqvist
Klein verhaal over liefde, Querido, 1995
Illustraties van Marit Törnqvist
Hans en Monique Hagen, Jij bent de liefste, Querido,
2000
Annie Makkink, Helden op sokken, Querido, 1998
Klaas Van Assen, Kletsen met Jona, Querido, 1998
Klaas Van Assen, Een verhaal voor Hizzel, Querido,
1997
Gedicht 2
Uit: Ik heb jouw zee van tijd
Anneleen Bodéré, 12 jaar
Divers, 2000, n.g.
Over de auteur
Anneleen Bodéré is 12 jaar oud en woont in Anzegem.
Ze deed mee aan ‘De Gouden Flits’, een groot-
Nederlandse poëziewedstrijd die drie reeds bestaande
werkingen overkoepelt: twee in Nederland (Groningen
en Drunen) en één in Vlaanderen: Jeugd en Poëzie met
de internationale Soetendaellewedstrijd.
Via hun respectievelijke wedstrijden worden de tweehonderd
betere gedichten geselecteerd die meedingen
naar de gouden, zilveren en bronzen Flitsen in kinderen
jongerencategorieën. Deze wedstrijd wil het lezen en
schrijven van poëzie door jonge mensen bevorderen.
In de bundel Ik heb jouw zee van tijd vind je de topvijftig
uit ruim vierenzestigduizend inzendingen.
Werken met het gedicht
Zelf meedoen aan de wedstrijd?
Alle praktische informatie i.v.m. de wedstrijd vind je op
dit adres: Jeugd en Poëzie, Kalkovenlaan 23, 1785
Merchtem. Tel en fax: 052/ 37 20 40. Het is tevens
heerlijk surfen op de website (www.jeugdenpoëzie.be):
hier vind je naast alle mogelijke activiteiten ook fotomateriaal,
een agenda en een lijst met publicaties. Deze
lijst vermeldt ook de uitgaven van De Gouden Flits.
Tenslotte is er nog een e-mailadres waar je steeds terecht
kan met je vragen: hermanenbernadette@pi.be.
Gedichten moeten ingestuurd worden vóór 15 juni 2003.
Werken met zijdepapier
In het gedicht onthult de wind het geheim van de auteur
door de tule opzij te blazen. Ook het licht kan geheimen
onthullen: denk maar aan glasramen. In een kerk zijn
glasramen prachtig door het binnenvallende licht. Van
buitenaf lijken het zwarte gaten die niets betekenen.
Misschien kan je in de buurt een kerk bezoeken. Tijdens
die wandeling fantaseer je met de kinderen wat er zich
achter de gordijnen van de huizen afspeelt. Terug in de
– 109 –

klas kan je een glasraam met zijdepapier maken.
Boek 3
Beeldende taal
‘Traag als een gletsjer’ is een mooie beeldspraak,
afkomstig van een kind. Meestal zeggen wij: zo traag als
een slak. Zoek nu samen met de kinderen naar
beeldende vergelijkingen die het normale taalgebruik
wat meer kleur geven: zo snel als, zo hoog/laag als, zo
zwaar/licht als, zo donker als,…
Als jij naar me……., dan voel ik me zo …….. als
een…………..
Geheimen
Alane Ferguson / Els van Egeraat
Ploegsma, 1998, p. 35-37
Over de auteur
Alane Ferguson woont in Colorado (VS). Ze groeide op
met vier zussen. Pas toen ze zwanger was van haar
tweede kind, schreef ze haar eerste verhaal. Het werd
een prentenboek voor haar oudste dochtertje, dat niet
zo blij was met de komst van haar broer. Nu heeft Alane
drie kinderen tussen elf en twintig. Door de vele contacten
met de vrienden van haar kinderen vergaart ze
telkens nieuwe stof voor haar boeken.
Over de illustrator
Els van Egeraat is een leerling van Margriet Heymans. Ze
studeerde aan de kunstacademie van ’s-Hertogenbosch.
Over het boek
Alane Ferguson kreeg het idee voor dit boek door een
waar gebeurd verhaal dat een vriendin haar vertelde.
Die vriendin was psychiater en behandelde een patiënt
die veel spijt had dat ze haar zoon bij zijn geboorte had
afgestaan voor adoptie. Ze praatten erg veel over hem.
Toen Alanes vriendin erachter kwam dat haar eigen
geadopteerde zoon dezelfde geboortedatum had als de
zoon van haar patiënt, vond ze dat wel heel toevallig.
Uiteindelijk bleek dat Alanes vriendin de zoon van deze
vrouw had geadopteerd. Dit verhaal zette Alane aan het
denken over wat familie met elkaar verbindt. Gaat het
om bloedbanden of om banden die ontstaan door liefde
en opvoeding?
Werken met het fragment
Helder als koffiedik
Hoe zie je de wereld als je met je hoofd onder water zit?
Inderdaad, ontzettend troebel.
Laat de kinderen nadenken over wat er door het hoofd
van Thomas raast. Laat hen de vragen die bij hen
opkomen opschrijven. Probeer later die vragen te beantwoorden.
Niet alle vragen van de kinderen zullen beant-
– 110 –

woord kunnen worden. Leg uit waarom er op sommige
vragen nooit een antwoord zal komen. Is het goed alle
geheimen voor jezelf te houden of zijn er dingen die je
echt moet vertellen? Welke?
Een geheime muur
Iedereen heeft geheimen, geheimen van jezelf, geheimen
met z’n twee, geheimen in een familie, geheimen in de
klas.
Laat de kinderen een geheim opschrijven dat ze kwijt
willen. Vertel er bij dat ze het niet moeten vertellen. Het
blijft wel degelijk hun geheim. Laat hen dat geheim met
de tekst naar beneden op een blad kleven. Nu kunnen ze
hierover iets anders schrijven, prenten kleven, schilderen,
tekenen. Het hoeft niets voor te stellen, ze kunnen ook
gewoon hun blad in één kleur schilderen. Al deze
geheimen worden voorgesteld als een baksteen. Als hun
geheime steen klaar is, kan je met alle stenen van de
kinderen een geheime muur bouwen.
tekening. Ze tekenen iedereen die in het huis woont. Als
ze twee huizen hebben, dan tekenen ze allebei de huizen,
met de personen die erin wonen.
Laat hen daarna hun gezin voorstellen. Hang alle gezinnen
op in de klas.
Andere boeken van Alane Ferguson
Afgeluisterd, Clavis, 1995
Meer dan moord, Clavis, 1993
Een hond uit het asiel, Clavis, 1992
Illustraties van Els van Egeraat
Sharon Creech, Sophie en de zee, Querido, 2001
Marjaleena Lembcke, Gustaf Nikolei Aleksis Juhani
Aaro en ik, Ploegsma, 2000
Marjet de Jong, Prinses op reis, Querido, 1999
Peter Jan Rens, Meneer Meijer is de sigaar, Ploegsma,
1999
Over geheimen praten
Laat de kinderen zich in hun hoofd voorstellen dat de
vader van Thomas nu binnenkomt. Hoe zal de
confrontatie verlopen? Wat zal de vader zeggen? Hoe zal
Thomas reageren?
Hoe het verder loopt schrijven ze uit in een verhaal of
dialoog. De vader hoeft niet onmiddellijk binnen te
komen, maar hij moet zeker in hun verhaal voorkomen.
Ze beslissen zelf over een goede of minder goede afloop.
Werken met het hele boek
Praat met de kinderen over adoptie. Wat is adoptie? Om
welke redenen staan mensen hun kinderen af? Wat is
jouw idee over familie? Wat is belangrijker, bloedbanden
of liefde en opvoeding? Wat is het verschil tussen adoptiekinderen
en pleegkinderen?
Hoe zou jij reageren als jouw ouders nog een kind
adopteerden?
Wat is jouw idee van een gezin? Hoe zien gezinnen er
tegenwoordig uit?
Voorstelling
De kinderen stellen hun gezin voor aan de hand van een
– 111 –

Boek 4
Mijn zus draagt een heuvel op haar rug
Ed Franck / Tom Schamp
Averbode, 2000, p. 7 en 21-23
Over de auteur
Ed Franck is de schrijversnaam van Eddie Vrancken. Hij
groeide op in een gezin met dertien kinderen. Hij
studeerde Engels en Nederlands en werd leraar aan een
college in Hasselt. Hij begon met schrijven voor
volwassenen, onder andere voor de Hasseltse stadskrant.
In 1985 deed hij mee aan een manuscriptenwedstrijd van
een kinderboekenuitgever. Naar aanleiding hiervan
verscheen zijn eerste boek. Hij was toen 44. Sindsdien zijn
er meer dan 50 boeken van zijn hand verschenen.
Over het boek
Dit is een bijzonder boek over een meisje met een
bochel. Ze lijdt eronder, steeds meer. Haar verhaal
wordt verteld door haar jongere broertje, dat haar met
heel andere ogen bekijkt dan de meeste mensen. Dit
boek werd bekroond met:
De driejaarlijkse Cultuurprijs van de Vlaamse
Gemeenschap, Boekenwelp 2001, Boekenpluim 2001,
IBBY Honorlist 2001
Werken met het fragment
Iedereen leest het fragment in stilte
Verdeel de klas in twee groepen: de eerste groep noteert
zo veel mogelijk woorden die het karakter van zus
illustreren (Hoe is ze? Hoe voelt ze zich?). De tweede
groep zoekt naar voorbeelden van afwijkend gedrag (Wat
doet ze?).
De bevindingen worden klassikaal besproken. De
kinderen proberen zelf de link te zoeken tussen gevoel
en gedrag. Uiteindelijk kom je tot de kern van de zaak:
het uiterlijk (de bochel en de reacties van de buitenwereld)
bepaalt het innerlijke (het negatieve zelfbeeld),
dat zich vertaalt in vreemd gedrag (het opvliegende,
onvoorspelbare karakter), wat opnieuw leidt tot
onbegrip van de omgeving, onbehagen bij zus, onorthodox
gedrag enz. Een kort gesprek over oorzaak en
gevolg en de onvermijdelijke vicieuze cirkel waarin zus is
terechtgekomen is noodzakelijk.
Gezichten zoeken: kringgesprek
Bij zijn zoektocht naar het geheim van zijn zus vindt
broer haar vrolijke gezicht. Het lag zomaar verborgen
tussen de vormen op het behang. We kennen het
allemaal, het soort ouderwets behangpapier met duistere,
abstracte vormen die zich ’s nachts in de gedempte
gloed van de straatverlichting transformeren in
griezelige wezens. Laat de kinderen vertellen van welk
behangpapier zij houden, eventueel kunnen ze een restje
meebrengen naar de klas. Misschien hebben ook zij
ervaringen met figuren die in het holst van de nacht uit
hun behangpapier te voorschijn komen.
Kunstige gezichten: beeld
Je kan ook met de kinderen ‘toevallige gezichten’
tekenen, gezichten die je moet zoeken. Geef hen een wit
tekenblad. Laat ze met de passer cirkels tekenen van
verschillende groottes; de cirkels, die zelfs gedeeltelijk
buiten het blad mogen vallen, snijden elkaar
voortdurend. Vertel vooral niet dat je gezichten gaat
tekenen, laat hen in het ongewisse.
Uiteindelijk krijg je een tekenblad waar gebogen lijnen
elkaar voortdurend snijden en dus vlakken vormen. Pas
nu zeg je dat ze in die ‘toevallige’ vormen een gezicht
moeten herkennen. In eerste instantie zullen ze volledige
cirkels gebruiken als ogen, maar al snel groeit het besef
dat de wirwar van gebogen lijnen voor heel interessante
vormen zorgt, zoals ellipsen voor de ogen. Maak de
kinderen nu echt warm met enkele kunstwerken van
schilders die met vlakken werken (Pablo Picasso,
Georges Braque, Fernand Léger, Paul Klee,…) of boeken
waarin het kubisme wordt beschreven. Al gauw blijkt dat
een oog niet zomaar een natuurgetrouw oog moet zijn, en
de twee ogen al helemaal niet symmetrisch.
De ogen, de neus en de mond laat je met een zwarte stift
overtrekken. Iedere lijn is slechts een klein deeltje van
een cirkel. Nu moeten de kinderen die ‘gebruikte’ cirkels
ook met het zwarte stiftje overtrekken. Zo creëer je
vlakken en lijkt het of de ogen, de neus en de mond
slechts toevallige vormen zijn. De resterende cirkels
mogen ze uitgommen.
– 112 –

Nu komt de afwerking: het inkleuren van ieder vlak
afzonderlijk. Dat kan op verschillende manieren.
Gewoon met houtskool of met verf of waskrijt. De
ogen, de neus en de mond krijgen best een opvallende
kleur. Let erop dat de verschillende vlakken die je hebt
gecreëerd duidelijk merkbaar blijven bij het eindresultaat,
bijvoorbeeld door verschillende tinten van dezelfde
kleur naast elkaar te gebruiken. Zorg er ook voor dat
het gelaat en de achtergrond van kleur verschillen.
Je kan talloze variaties bedenken op deze werkvorm:
met rechte i.p.v. gebogen lijnen, of rechte en gebogen
door elkaar. Het effect van een echt kunstwerk komt
nog meer tot uiting als je dit op een groter formaat
maakt en omkadert met b.v. ribkarton.
Tentoonstelling van gezichten
Maak van je klas een museum door de kunstwerken op
te hangen. Laat de kinderen vrij rondwandelen. Speel
vervolgens zelf gids en leg de nadruk op: de vlakken, het
lijnenspel, de gebruikte technieken, de kleuren, de
emoties die een bepaald gelaat oproepen. Ieder werk
krijgt een passende, kunstzinnige naam.
Je kan de kinderen zelf uitleg laten geven bij hun
creatie; zo kunnen ook zij gids spelen als andere klassen
‘het museum’ komen bezoeken.
Zeg het zachter
Wat zouden de kinderen van de klas willen veranderen
aan zichzelf? En aan de anderen? En waarom? Is er
iemand die helemaal niets aan zichzelf wil veranderen?
Uiteindelijk heeft iedereen toch wel enkele ‘mindere
kanten’; een interessant uitgangspunt voor een kringgesprek.
Iemand anders op een gebrek wijzen is soms een
delicate zaak. Zoiets pak je best op een zachte, omfloerste
manier aan: iemand met een bochel draagt gewoon een
heuvel op haar rug.
Laat de kinderen zelf gebreken op een eufemistische
manier verwoorden: hoe zeg je dat iemand niet goed
kan rekenen, lezen, sporten,…? Hoe zeg je dat iemand
lui, gierig, opvliegend, dik,… is?
Wat weet jij van mij?
Geef de kinderen de opdracht thuis te vertellen over de
zin uit het verhaal waarrond ze gewerkt hebben. Binnen
een afgesproken tijd brengen ze twee zinnen mee waarin
huisgenoten hen op een eufemistische manier
omschrijven. Die zinnen stellen ze aan elkaar voor
onder de vorm van een raadspel.
Werken met het hele boek
Een engel met één vleugel, die valt uit de lucht…
Ed Franck laat in zijn boeken zien hoe het soms gaat in
het leven. Zijn boeken schenken de lezer stof tot
nadenken, ze zijn meer dan zomaar een verhaal, ze gaan
over het leven.
De manier waarop Ed Franck met taal speelt, versterkt
het gevoel van ‘in een verhaal zitten’.
Dit boek zit vol met gevoelens, leuke en minder leuke.
De gevoelens worden prachtig beschreven in originele
zinnen.
Geef je kinderen allemaal een kaartje met daarop
telkens een andere zin uit het boek.
Enkele voorbeelden:
- Ik wil weten waarom ze tranen in haar ogen kreeg
toen we een hond met schurft in de wei zagen.
- Ik wil weten waarom ze met een egel praatte en hem
over zijn stekels aaide.
- Een engel met één vleugel, die valt uit de lucht.
- Op de muur zag ik een schaduw van een kromme reus.
- Misschien groeien er donshaartjes op, als zacht wuivend
gras.
- In de wind tikten de takken van de kastanjelaar tegen
de ruiten. Net knakkende gewrichten.
- Ze tekenden lange griezels die over de muren renden
en koud de kamer in ademden.
- ‘Je heuvel is net een boomknoest,’ riep ik en ze lachte.
- Hij zit daar goed verstopt, tussen de planten. Ze
beschermen hem tegen de ogen van de mensen. De
loerende ogen. Hij zit er veilig. De planten aaien zijn rug.
- Ze noemden je dromedaris, maar ik zei dat je een
halve engel bent.
Jij bent de andere helft van de engel, ooit vliegen we
samen weg.
- Ik ben even koning geweest, maar mijn knecht is
gevlucht.
– 113 –

- Mismaakte. Een nieuw, gemeen woord. Mijn zus is
goed gemaakt.
- Ik wilde naar de bergen, dan zou zus merken dat haar
heuvel echt niet hoog is.
- In de stal woont de man met het luikje in zijn
voorhoofd; hij stopt er soms kinderen in, die niet mogen
huilen of het luikje gaat niet meer open.
- Vaak is mijn mond te vlug voor mijn hand, ik kan er
niets aan doen.
- Ik luisterde naar het geronk van de kettingzaag en keek
naar de spieren op zijn schouders en zijn rug. Ze
vormden soms bultjes die van hier naar daar reisden.
‘Jouw spieren wandelen,’ zei ik toen hij even uitpufte.
- Er zijn dagen dat zus geen woord zegt. Niet dat ze
geen woorden heeft. Ze schreeuwen vanbinnen, zonder
geluid.
Lees dit stukje tekst voor. Laat de kinderen hun ogen
sluiten en vertel hen dat ze moeten ‘kijken’ naar wat jij
vertelt. Geef hen daarna een wit tekenblad, één kleur
waterverf en een beker water. Laat hen een landschap
maken waarin een persoon volledig opgaat. Je kan spelen
met de kleur door meer (lichter) of minder (donkerder)
water te gebruiken. Laat het landschap zo waarheidsgetrouw
mogelijk lijken. Laat de kinderen vertellen over
hun landschap, wie de persoon is die erin verbogen zit
en waarom die persoon zich wil ‘verstoppen’. Je kan
dezelfde vragen stellen bij de volgende schilderijen:
Salvador Dalì, Windhoos ‘pater Noster’, 1966;
René Magritte, De gezellen van de angst, 1942;
Schateiland, 1942; Alice in Wonderland, 1946;
De verleider, 1950; De grote hal, 1950; Het domein van
Arnheim, 1962.
Laat de kinderen op het kaartje woorden schrijven die
bij hen opkomen bij het lezen van de zinnen. Meestal
zullen het gevoelens zijn als boos, bang, blij,… Moedig
hen aan om zich de situaties echt voor te stellen. Laat
hen er dieper op ingaan.
Bespreek met de kinderen hun zinnen en gevoelens.
Later kan je hen bij hun zin een houding, een pose laten
zoeken. Hoe kijk je dan? Hoe ziet je gezicht eruit? Wat
doen je spieren? Hoe zien je ogen eruit? Maak er een
partneroefening van: de kinderen beschrijven mekaars
gezicht en houding. Laat ze in de spiegel kijken en
vertellen wat ze zien.
Je kan besluiten dat je uit iemands houding en gezichtsuitdrukking
heel veel kan aflezen. Is hij of zij verdrietig,
boos,…
Andere boeken van Ed Franck
Abélard en Héloïse, Averbode, 2002
Tinka, Averbode, 2001
Met armen te hoekig voor sierlijke vleugels : verzamelde
gedichten van 1988 – 1999, Averbode, 1999
Jelle en Jolien, Averbode, 1998
De droge rivier, Averbode, 1997
Zo geel als al het geel om haar heen
‘Toen ik haar ging zoeken, liep ik haar bijna voorbij. Ze
lag in een duinpan te slapen, op haar buik, in haar
zandgele jurk en met haar bruingele benen, en haar
zwarte haar verborgen onder haar strohoed. Zo geel als
al het geel om haar heen. Haar heuvel was een bijeengewaaid
hoopje zand. Zus hoorde bij de duinpan, zoals
niemand anders op de hele wereld, ze paste erin, als in
een grote warme hand.’
– 114 –

Gedicht 3
‘Medzjik’
Uit: Vlinder in december
Theo Olthuis / Marja Meijer (ill.)
Ploegsma, 1998, p. 6
Over de auteur
Theo Olthuis werd bekend door de gedichten en liedjesteksten
die hij onder meer maakte voor Sesamstraat,
Okki en Taptoe en voor het weekblad Vrij Nederland.
Hij was jarenlang onderwijzer maar werkte daarna als
speldocent bij een dansschool en een balletschool. Zijn
gedichten geven voor kinderen herkenbare situaties en
gevoelens weer. De vorm getuigt van veel gevoel voor
stijl en esthetiek.
als zwaailicht, wolkbreuk, windscherm, slaapkleed,
sultan, komeet, dampkring, … Hoe absurder, hoe liever.
Andere boeken van Theo Olthuis
Druppels vangen, Ploegsma, 1996
Een gat in de hemel, Ploegsma, 1994
Het geluid van vrede, Ploegsma, 1992
Werken met het gedicht
Leenwoorden en hoorwoorden
Laat de kinderen dit gedicht in stilte lezen; wacht af of
iemand de link tussen ‘Medzjik’ en het eigenlijke
‘magic’ (Engels voor ‘magisch’) weet te vinden. Zijn er
momenten waarop ze zelf ook graag zo’n Medzjik in de
buurt zouden hebben?
Heel vaak zie je in opstellen van kinderen dat ze leenwoorden
uit het Frans of het Engels als hoorwoorden
schrijven (computer wordt b.v. kompjoeter).
Laat bij wijze van grap woorden schrijven zoals de leerlingen
ze horen; een didactisch totaal onverantwoord
hoordictee dus. Zoek vooral leenwoorden uit het Engels.
Alternatief woordenboek
Nog moeilijker wordt het wanneer je bestaande woorden
een andere verklaring geeft:
golfterrein: ander woord voor strand
combinatie: land met veel politievoertuigen
paling: vader van Chinees meisje
compost: nieuw e-mailprogramma
nachtlawaai: meestal gesnurk
stapel: rechtopstaande schil
zuurstoftank: weinig efficiënt oorlogswapen
Bouw met de kinderen een alternatief woordenboek op.
Laat hen creatieve verklaringen zoeken voor woorden
– 115 –

Boek 5
Schaduwbroer
Beatrice Masini / Karien Deroo (ill.)
Lannoo, 1999, p. 21-23
Over de auteur
Beatrice Masini werd geboren in Milaan. Ze werkt als
journaliste voor twee Italiaanse kranten en schrijft
artikels over kinderpsychologie. Haar verhalen
vertrekken meestal vanuit de realiteit en gaan dan een
heel andere richting uit. Ze heeft een zoontje.
Over het boek
Guido had een vijfjarig broertje, Marco. Sinds Marco’s
dood is er in het gezin veel veranderd. Het is er stiller, er
wordt vooral veel gezwegen. Guido houdt niet van die
verstikkende stilte die vele vragen verbergt en wegdrukt,
een stilte die er vroeger niet was.
Af en toe komt Marco op bezoek, maar alleen Guido
ziet of hoort het schaduwkind. Marco wil niets liever
dan dat er weer gesproken wordt, en vooral over hem.
Hij wil zijn plaatsje in het gezin terug, een beetje zoals
vroeger. Hij wil vooral niet ‘doodgezwegen’ worden,
alsof hij nooit bestaan heeft. Guido moet ervoor zorgen
dat zijn ouders weer praten, en vooral dat ze durven
praten over hem, Marco.
Werken met het fragment
Filosoferen over…vragen en angsten
Stel het boek voor en wijs de kinderen op het inleidend
deeltje. Hieruit kunnen ze wat vooraf ging afleiden.
Verdeel de klas in groepjes en vraag hen de tekst individueel
te lezen. In elke groep denken ze samen na over
de vraag:
Is de broer van Guido werkelijk uit de doden opgestaan,
of moeten we ons dat anders voorstellen?
In een daaropvolgend kringgesprek verwoorden zij wat
ze denken van die schaduwbroer. Suggereer dat
schaduwbroer geen persoon is van vlees en bloed, maar
enkel een weerspiegeling van de gedachtewereld van
Guido, een ‘gesprekspartner’ die hij zelf in het leven
heeft geroepen om zijn vragen te beantwoorden en zijn
angsten te verzachten.
Dit symbolisch denken ligt soms moeilijk bij kinderen,
maar toch doen ze het bijna allemaal. Vraag maar eens
wie van hen een knuffelbeer heeft om hen te troosten.
Laat hen vrijuit vertellen over hun grote en kleine
angsten (iemand kan niet verdragen dat hij ’s nachts
niets meer ziet, omdat hij dan denkt blind te zijn, en
laat daarom een spleetje tussen de rolluiken, zodat hij
de straatverlichting ziet).
Schaduwvragen
Deze schrijfactiviteit vloeit eigenlijk automatisch voort
uit het filosoferen en gaat nog iets verder. Er bestaan
vragen die op je tong branden maar die je niet durft te
stellen. Vragen waarvan je het antwoord wel vermoedt,
maar die je toch maar voor jezelf houdt, uit vrees voor
de reactie. Je kan ze ‘schaduwvragen’ noemen:
breekbare, delicate geheimen die leven in ieder gezin,
situaties die volgens de kinderlijke logica heel simpel op
te lossen zijn, maar die door de volwassenen nodeloos
ingewikkeld worden gemaakt, (b.v. waarom gaat papa
nooit meer op bezoek bij oom Tom?).
Zorg voor een rustige, serene sfeer en laat de kinderen
schaduwvragen noteren. Uiteraard werken zij
individueel; wat ze noteren blijft ook anoniem. Het is
niet de bedoeling met de schrijfsels verder te werken of
de privacy van het gezin te schenden, maar misschien
kan het hen wel verlichten. Zijn er kinderen die over
hun schaduwvraag willen vertellen? Goed, maar forceer
niets. Laat hen ook verwoorden hoe ze het briefje met
de schaduwvragen het best laten verdwijnen; zo’n
delicate onthulling gooi je niet zomaar in de papiermand,
waar iedereen ze kan vinden en lezen.
Schaduwkinderen
Schaduw veronderstelt licht. Richt de sterke lamp van
een diaprojector op een groot wit blad dat aan een
muur bevestigd is. Iemand gaat net voor het blad zitten,
in profiel, zodat de schaduw van zijn hoofd op het blad
valt. Iemand anders tekent de contouren van het hoofd
langs de schaduwlijn, van nek tot hals. Iedereen knipt
zijn eigen ‘schaduwhoofd’ uit en tekent het dan
opnieuw over op zwart tekenpapier. Knip het opnieuw
uit. Zo heeft iedereen zijn eigen schaduwbroer (of zus).
– 116 –

Hang alle schaduwleerlingen op tegen een witte achtergrond
en je hebt meteen een schaduwklas. Vergeet jezelf
niet te schaduwen, leerkrachten! Kan je iedereen van de
klas in de schaduwen herkennen?
Misschien kan je de schaduwvragen in tekenpotlood op
de achterkant laten noteren. Grijs op zwart, niemand
kan het zien, maar het is er wel, net als schaduwbroer.
‘Niemand komt dichterbij. Ik wel, als ik alleen ben.’
Guido durft naar de foto van zijn dode broer kijken,
maar enkel als hij alleen is. Hij zorgt ervoor dat zijn
ouders het niet zien. Hijzelf vermoedt dat zijn ouders
hetzelfde doen. Ze denken aan Marco als niemand het
ziet. Alleen dan kunnen ze hun ware gevoelens de vrije
loop laten.
Het klinkt tegenstrijdig, maar soms durf je meer als je
alleen bent. Je durft stilletjes huilen, want niemand ziet
je. Je durft luid zingen, want niemand hoort je.
Een kort gedicht illustreert perfect dat gevoel:
Als ik alleen ben
durf ik in het pikkedonker
de zoldertrap op
ik ben helemaal alleen
gelukkig is er niemand
(Mara Otten, Hai die koe, Leopold, 1998 / Jan van
Coillie, de dichter is een tovenaar,
Altiora, 2000)
Werken met het hele boek
Schaduwbroer is een juweel van een boek. Heel subtiel
wordt uit de doeken gedaan hoe Guido zijn verdriet en
het verdriet van zijn ouders tracht te verzachten. Het
laatste hoofdstuk is heel aangrijpend en vertelt hoe zijn
ouders Marco uiteindelijk opnieuw in het gezin laten
leven. Moedig de kinderen aan om het boek te lezen en
te komen vertellen over het laatste hoofdstuk. Begrijpen
ze de symboliek als vader tegen Guido zegt dat ook hij
Marco kan zien?
Andere boeken van Beatrice Masini
De kleine prinses, De Eenhoorn, 1999
Andere boeken van Karien Deroo
Mario Demesmaeker, Het geheim van de Katharen, De
Eenhoorn, 2001
Herman Van Campenhout, Koning zonder Letters,
Davidsfonds/Infodok, 2001
Linda Van Mieghem, Lila piekhaar en groene sproeten,
Davidsfonds/Infodok, 2000
Het laatste zinnetje zou kunnen betekenen dat er
gelukkig geen monsters op zolder zitten. Het is echter
waarschijnlijker dat het betekent: gelukkig is hier
niemand die kan zien hoe bang in wel ben en dus kan ik
lekker bang zijn.
Laat de kinderen ook zo’n gedichtje schrijven. Wat
durven kinderen zoal als niemand hen ziet: ongetwijfeld
heel stoere dingen, maar misschien ook heel gevoelige.
Je kan het voorbeeld overnemen. De kinderen vervangen
dan alleen de woorden ‘in het pikkedonker de zoldertrap
op’. Na afloop mogen zij die willen hun gedichtje
voorlezen.
– 117 –

Boek 6
- Waaraan doen de kleuren je denken?
De schaduw van Skellig
David Almond
Querido, 1999, p. 70-73
Over de auteur
David Almond debuteerde met Skellig dat meteen
bekroond werd met de Whitebread Prize en de Carnegie
Medal, de twee belangrijkste prijzen voor jeugdliteratuur
in het Engelse taalgebied. Hij groeide op in een groot
katholiek gezin in het plaatsje Felling on Tyne (Noord
Engeland) en woont er nog steeds met zijn vrouw Sara
en dochter Freya. Hij vond er alles wat hij nodig had om
zijn verbeelding te laten werken. Hij hield niet van
school en beschouwt de bibliotheek als zijn grote
opvoeder. Aan de universiteit van Newcastle studeerde
hij Engels en Amerikaans. Hij werkte als leraar in het
basis- en middelbaar onderwijs en in de volwasseneneducatie.
Maar hij was ook postbode, hulpje in de
bouwsector, verkoper en hotelportier. Hij gaf eveneens
cursussen in creatief schrijven en was leraar van
kinderen met leermoeilijkheden.
Over het boek
Ze zijn pas verhuisd en zijn vader en moeder hebben
alleen tijd voor het huis en voor de nieuwe baby, die erg
ziek is. In de vervallen garage die bij het nieuwe huis
hoort, treft Michael een oude zieke zwerver aan. Deze
blijkt meer te zijn dan een gewoon mens. Wie Skellig is,
blijft onduidelijk. Maar voor de onzekere Michael, vol
angst om zijn doodzieke babyzusje, betekent hij een
houvast. Ook zijn bijzondere buurmeisje, die over een
antenne voor gevoeligheden beschikt, helpt hem door
zijn zorgen heen. Dit aanvankelijk realistisch verhaal
wordt steeds magischer. Het blijft spannend en is
tegelijk geloofwaardig.
Werken met het fragment
Zorg voor één of meer exemplaren van het boek.
Toon de illustratie op de flap en vraag de kinderen hun
eerste indruk weer te geven.
- Wat voor boek denk je dat dit is?
Lees de achterflap voor.
- Komt deze aankondiging overeen met je verwachtingen?
- Welke personages worden vernoemd in de flaptekst?
- Wie zijn de belangrijkste personages?
- Wie zijn de personages die op de flap getekend staan?
- Welk personage trekt je het meest aan?
Vraag de kinderen om na het individuele lezen één zin of
gedachte die ze opvallend vonden in de tekst te onderstrepen;
opvallend omwille van:
de mooie woorden die gebruikt werden,
het griezelige gevoel,
het mooie gevoel,
de vreemde woorden,
het onbegrijpelijke,…
Lees de tekst zelf voor zodat ook wie moeite heeft met
lezen de inhoud kent.
Laat de kinderen hun onderstreepte zinnen of
fragmenten voorlezen. Wie wil, verduidelijkt zijn keuze.
Zorg dat er geluisterd wordt naar wie spreekt en nodig
kinderen tevens uit om op elkaar te reageren.
- Wie koos dezelfde zinnen?
- Wie zou willen weten waarom iemand deze zin mooi
of niet mooi vindt?
- …
Herneem doorheen dit gesprek de vragen rond de
flaptekst.
- Wie zou nu anders antwoorden?
- Waar zou je dit deel van het verhaal in het boek
situeren?
- Door wie wordt het verhaal verteld?
- Wat betekent de zin ‘Misschien liepen dromen en
werkelijkheid in mijn hoofd hopeloos door elkaar’?
- De flaptekst suggereert dat de zwerver niet helemaal is
wat hij lijkt. Weet je nu iets meer?
Maak gebruik van de nieuwsgierigheid die gewekt is om
het boek in zijn geheel voor te lezen.
Bleke gezichten
Nina kwam tussen ons in staan. Ze ging op haar hurken
zitten en staarde naar het gezicht dat zo droog en bleek
– 118 –

was als gips, naar de dode bromvliegen en spinnenwebben,
naar de spinnen en kevers die over hem heen
krioelden.
Geef de kinderen een klomp klei. Maak de klei eerst
goed zacht. Maak er daarna een platte schijf van waarin
ze het gezicht van Skellig voorstellen zoals zij het zien.
Nadien zorg je voor randen van een aantal centimeter
hoog. Giet gips over het gezicht. Laat hem minstens een
dag drogen en verwijder de klei voorzichtig. Je hebt nu
een heleboel bleke gezichten. Je kan ze verder afwerken
met tandenstokers (krassen), verf of stift.
Je kan ook, aan de hand van deze bleke voorstellingen,
met de kinderen praten over wie of wat Skellig eigenlijk
is. Je hoeft niet tot een besluit te komen; iedereen interpreteert
Skellig op zijn eigen manier.
Werken met het hele boek
Bekroond en geprezen
Naast de bekroningen in eigen land kreeg dit boek in
2000 een Zilveren Griffel. Een aantal volwassenen in
Nederland vond dat De schaduw van Skellig tot één van
de best geschreven boeken van dat jaar behoorde.
Overloop met de kinderen welke boeken in de loop van
het voorbije najaar een Gouden of Zilveren Griffel of
Penseel kregen. Zitten er bekende titels of auteurs tussen?
Leg het verband met de Boekenleeuwen, -welpen en
-pauwen die in België door de Vereniging ter
Bevordering van het Vlaamse Boekwezen worden
uitgereikt. Vraag de kinderen in tijdschriften,
actualiteitenkranten, brochures,… op zoek te gaan naar
deze informatie. Breng die informatie op het prikbord
naast de overige teksten die naar aanleiding van de
Jeugdboekenweek en de bijhorende activiteiten verschijnen.
Koppel de werkvorm aan degene die beschreven
staat bij het eerste gedicht, waarbij je de bedoeling van
de auteur koppelt aan de wijze waarop de lezer leest.
Leeservaringen uitwisselen
In een beschrijving over de auteur (Onder dak 2001,
pag. 117) lees je
“Almond heeft er een afkeer van om lezers en boeken in
enge vakjes onder te brengen. ‘Men klasseert volgens
het technische leesvermogen en negeert het vermogen om
een verhaal te beleven. Dat vind ik een destructieve houding.
Volwassenen vinden mijn boeken vaak complex en
veronderstellen, volkomen onterecht, dat kinderen de
verschillende verhaalniveaus niet zullen begrijpen. Maar
kinderen zijn scherpzinniger dan je denkt. Ik ondervind
dat ze vrijwel alles aankunnen wat ik schrijf.’”
Deze achtergrondgedachte bevestigt dat dit boek
uitnodigt om erover te praten. Zorg dat alle kinderen de
inhoud van het boek kennen.
-Voorzie zoveel mogelijk exemplaren (bib).
-Lees het zelf voor en wissel dit af met voorleesbeurten
in groepjes; wie graag leest, leest voor voor de ‘nietleesfanaten’.
Laat hierop een leeskring volgen waarin de kinderen
niet alleen de inhoud van het verhaal maar ook de
betekenis die zij aan Skellig geven, met elkaar
bespreken. Nodig hen uit om tevens hun manier van
lezen toe te lichten. In zijn boek Vertel eens, kinderen,
lezen en praten, licht Aidan Chambers toe hoe we
kinderen kunnen helpen goed te praten over wat en hoe
zij gelezen hebben.
Hierin biedt hij de leerkracht een lijst met vragen aan.
Het is niet de bedoeling om de hele lijst af te werken.
Ze is louter bedoeld als geheugensteun en dient buiten
het bereik van de kinderen te blijven.
De basisvragen
- Wat vond je leuk, mooi of goed aan dit boek?
- Wat vond je niet leuk?
- Wat was moeilijk of onduidelijk?
- Zag je bepaalde patronen of verbanden?
De algemene vragen
- Wat dacht je van het boek toen je het voor het eerst
zag en nog niet gelezen had?
- Ken je andere boeken die hierop lijken?
- Had je dit boek al eens gelezen - en zo ja - was het
deze keer anders?
- Zijn je tijdens het lezen woorden of zinnen opgevallen
die je mooi vond? Of lelijk?
- Als de schrijver je zou vragen wat anders of beter zou
kunnen, wat zou je dan zeggen?
-Wat in dit boek heb je zelf wel eens meegemaakt?
– 119 –

- Zag je tijdens het lezen het verhaal voor je ogen
gebeuren?
- Hoeveel verschillende verhalen (verhaalsoorten) zitten
er in dit verhaal?
- Is dit een boek om vlug te lezen of juist heel langzaam?
Heb je het meteen uitgelezen of in kleine stukjes?
- Wat ga je je vriendjes over dit boek vertellen?
- We hebben naar elkaar geluisterd en van alles en nog
wat over het boek gehoord. Was je verbaasd over wat er
gezegd werd?
- Als je, nu we zoveel over het boek gezegd hebben, nog
eens nadenkt, wat vind je er dan het belangrijkste aan?
- Weet iemand iets over de schrijver? Of waarom het
verhaal geschreven is? Wanneer en waar? Wie zou dat
willen weten?
Andere boeken van David Almond
Het zwarte slik, Querido, 2001
De wildernis, Querido, 2000
Speciale vragen
- Hoe lang duurt het verhaal?
- Zijn er dingen in het verhaal die lang duren maar die
heel vlug of in een paar woorden verteld worden? Zijn
er dingen die heel vlug voorbij zijn, maar die uitgebreid
beschreven worden?
- Waar speelt het verhaal?
- Welke verhaalfiguur boeide jou het meest?
- Was er iemand in het verhaal over wie niets werd
gezegd, maar die toch heel belangrijk is?
- Wie vertelde het verhaal? Weten we dat? Hoe weten we
dat?
- Is het verhaal verteld in de eerste persoon (en zo ja,
wie is dat)? Of in de derde persoon? Komt die persoon
in het verhaal voor of staat hij of zij daarbuiten?
- Beschouw jezelf als een toeschouwer. Door wiens ogen
heb je het verhaal gevolgd? Keek je vanuit één of
verschillende verhaalfiguren?
- Werd ergens duidelijk wat de figuren in het verhaal
dachten of voelden? Of werd het verhaal aldoor van
buitenaf verteld? Werden de karakters gevolgd zonder
dat je te weten kwam wat ze dachten of voelden?
Deze vragen kunnen gesteld worden bij elk boek dat in
aanmerking komt om over te praten. Wie regelmatig tijd
maakt voor dit soort gesprekken rond boeken zal vaststellen
dat zgn. moeilijke boeken meer begrepen en
genoten worden.
– 120 –

Gedicht 4
‘Pleinpijn’
Uit: Later zei de zwarte kater
Ilse Elders / Monique Beijer (ill.)
Querido, 1999, p. 41
Over de auteur
Ilse Elders woont, na veel omzwervingen, met haar man
en kinderen in Aberdeen. Zij was kleuterleidster en
onderwijzeres vóór ze gezondheidswetenschappen ging
studeren.
Over de illustrator
Monique Beijer is autodidact en werkte vooral voor
educatieve uitgeverijen. Ze illustreerde ook Nicolette
Smabers’ Het kroondomein van Pappenheim.
Werken met het gedicht
Kletsen over kleuren
Lees het gedicht zelf voor en vraag de kinderen hun
ogen te sluiten. In een kringgesprek verwoorden ze
welke kleuren het gedicht bij hen oproept. Vraag pas
daarna welke stemming zij erin horen en welke woorden
die stemming weergeven. Ze ervaren dat kleuren
gevoelens en stemmingen kunnen weergeven.
Een razernijschilderij
‘Ik ga niet huilen, maar vanbinnen doet het pijn.’
Iemand die zich machteloos voelt tegenover diegenen die
hem kwetsen, kropt vaak al zijn verdriet en woede op.
Probeer die hevige gevoelens te vatten in een ‘razernijschilderij’.
Gebruik vooral felle kleuren die in het oog
springen. Zorg voor een woedend kleurenpalet. Ook de
manier waarop de verf is aangebracht kan woede
verraden, b.v. door stevige penseelstreken.
Overheersende muziek (elektrische gitaren, punk of
grunge, maar ook bepaalde klassieke muziek) kan het
geheel nog een extra dimensie geven.
Nog razender wordt het schilderij wanneer je deze
activiteit laat doorgaan in een lokaal dat verfspatten
kan verdragen. Hang grote witte bladen op aan de muur
of leg ze op de grond. De woedende verf wordt niet op
het blad geschilderd maar gegooid, met sponsjes, vodden,
papierproppen gedrenkt in verf.
Ga op zoek naar voorbeelden:
Bernd Lohaus gooide met zuiver pigment,
Niki de St Phalle schoot met met verf gevulde geweren,
Paul Nietsche smeerde met borstels wild agressief bloed
uit op doeken,
Jackson Pollock liet al dansend verf op doeken
druipen,…
Hetzelfde en toch anders
‘Geert-Jaap’, Frank Eerhart, Ben ik dat? Rotterdam,
Lemniscaat, 1987
‘De gepeste’, Theo Olthuis, Het geluid van vrede,
Ploegsma, 1992
Net zoals ‘Pleinpijn’ vind je ook deze twee gedichten in
de verzamelwerken Kom maar dichter en De dichter is
een tovenaar van Jan Van Coillie.
Het is leuk om andere gedichten over pesten met de
kinderen te lezen en te bespreken. Zo merken ze dat
andere woorden dezelfde gevoelens oproepen. Laat hen
de gelijkenissen tussen de drie gedichten zoeken. Vraag
tenslotte welk gedicht zij verkiezen.
Illustraties van Monique Beijers
Karlijn Stoffels, Juffrouw Drie-Erwtjes,, Querido, 1999
Nicolette Smabers, Het Kroondomein van Pappenheim,
Sun, 1996
– 121 –

Boek 7
Toen stenen nog vogels waren
Marjaleena Lembce / Thé Tjong – Khing (ill.)
Ploegsma, 1999, p. 39-41
Over de auteur
Marjaleena Lembkce studeerde theaterwetenschappen,
maar brak deze studie in 1967 af toen ze haar vaderland
verliet en naar Duitsland vertrok. Tussen 1972 en 1975
volgde ze een opleiding tot beeldhouwster aan de
Kunstacademie van Münster. Tegenwoordig woont ze
met haar zoon en man in het Duitse Greven.
Marjaleena Lembcke begon met het bedenken en
opschrijven van korte verhaaltjes toen ze in Duitsland
haar woning deelde met een gezin met kleine kinderen.
Voor die kinderen schreef ze korte verhaaltjes. Een
vriendin van de familie, die voorheen als lector bij een
uitgeverij gewerkt had, was erg enthousiast. Zij
moedigde Marjaleena aan om door te gaan. Marjaleena
schrijft ook verhalen voor volwassenen, gedichten en
vertellingen voor de Duitse radio. Sinds het verschijnen
van haar eerste jeugdboek in 1991, wordt haar werk
door lezers en critici gelezen en geprezen. Ze werd
genomineerd voor vele prijzen en ontving o.a. de Duitse
Kinder-und Jugendbuchpreis 1996.
Over de illustrator
Thé Tjong-King is al lang geen onbekende meer. Hij
volgde twee jaar avondschool kunstonderwijs, is
striptekenaar, illustrator en gaf een tijdje les aan de
Rietveldacademie. Echt beroemd werd hij met zijn
prachtige illustraties bij het verhaal Kleine Sofie en
Lange Wapper van Els Pelgrom. Met de tekeningen bij
de inmiddels vier delen van Vos en Haas veroverde hij
opnieuw alle harten.
Pekka droomt van vliegen, droomt zijn arme familie van
een beter leven. Dank zij de zorgen maar ook vaak de
vreugde die Pekka in hun leven brengt, vinden ze dat
ergens anders dan ze gedacht hadden.
Werken met het fragment
De emigratie naar Canada
Lees met de kinderen de inleiding op het verhaal in de
fragmentenbundel. Koppel hieraan de betekenis van
emigreren en immigreren.
-Vertelt de inleiding naar welk land ze zullen emigreren?
-Vertelt de inleiding ook welk land ze zullen verlaten?
Individueel lezen
-Is er een zin of een woord dat kan verklaren welk land
ze zullen verlaten?
Zoek deze landen op in de atlas en op de wereldkaart.
Misschien zijn er ook kinderen die ooit hun land verlieten
en daardoor in deze klas terechtkwamen. Laat hen hun
verhaal doen. Maak tijdens de volgende activiteiten
gebruik van hun ervaringen.
Het probleem met de vreemde taal
Plots worden ze zich bewust van de vreemde taal. Alleen
Leena kende een beetje Engels. Zij zou de anderen wegwijs
maken.
Laat de kinderen op het kaft van het boek opzoeken uit
welke taal het werd vertaald.
- Is dit dezelfde taal als de taal die Leena spreekt?
- Hoe weet je welke taal Leena spreekt?
Geef de kinderen de tekst over de auteur (overgenomen
van de laatste blz. uit het boek).
- In welke taal werd het boek geschreven?
- Hoe komt het dat de auteur niet in de Finse taal schrijft
en toch een Finse leefwereld beschrijft?
Over het boek
Op liefdevolle wijze vertelt de Finse Leena over haar
jongere, licht gehandicapte broertje Pekka. Pekka is
bijzonder en neemt een belangrijke plaats in binnen het
grote gezin. Hij houdt letterlijk van alles en van
iedereen. Maar het meest houdt hij van vogels; en van
stenen, omdat hij weet dat zij ooit vogels waren. Terwijl
In het hoofdstuk dat hierop volgt lees je dat Pekka heel
snel iets uit het hoofd leert. Soms kon hij een hele zin al
uitspreken voordat hij er de betekenis van snapte. Vraag
kinderen die een andere taal spreken iets in hun taal te
zeggen. De luisteraars proberen de zinnen zo juist
mogelijk na te zeggen. Wie beschikt over hetzelfde talent
als Pekka?
– 122 –

Sommige talen sluiten aan bij onze taal. Daardoor zijn
bepaalde woorden snel te herkennen. Kijk bijvoorbeeld
naar de oorspronkelijke titel van het boek ‘Als die Steine
noch vögel waren’. Andere talen hebben geen enkel
verband met elkaar. Zoek voorbeelden.
Stel je voor dat je in een land terechtkomt waarvan je de
taal helemaal niet begrijpt. Laat de kinderen per twee
situaties spelen waarin dit probleem zich voordoet. Op
een briefje noteer je de situaties die één van beide spelers
aan de hand van jabbertalk (klanken) en gebaren
aan zijn tegenspeler duidelijk moet maken.
- Je landt in de luchthaven en je bent je bagage kwijt.
- Je sleutel of geldbeugel is in de riool of door het
kelderrooster gevallen.
- …
Laat de verschillende duo’s gelijktijdig spelen. Wanneer
dit vlot loopt, nodig je één speler voor de hele groep uit.
Hij verduidelijkt, de groep raadt.
(‘de zalmen springen zomaar in de koekenpan’) maakt
het geheel luchtig, zonder afbreuk te doen aan de
oprechtheid van de kinderlijke fantasie. Vermijd dus
best de ironische ondertoon die je in het fragment wél
terugvindt. Natuurlijk krijgt hun felbegeerde paradijs
ook een naam.
Kinderen die in ons land zijn komen wonen, kunnen
dromen en werkelijkheid vergelijken. Geef hen de
ruimte om hierover te praten.
Postkaart: beeldend
Laat de kinderen thuis een postkaart van hun felbegeerde
paradijs ontwerpen en inkleuren. De volgende
dag tonen ze die in de klas en geven ze commentaar bij
de beelden. Misschien kan het ook opgestuurd worden
naar een klasgenootje. Op de achterkant schrijven ze
wat er zo mooi, anders, nieuw, vreemd is aan hun
nieuwe leefomgeving.
Mummo (oma) deed niet mee aan de Engelse les. Sta in
een kringgesprek even stil bij haar uitspraak. ‘Ik heb
niet veel meer mee te delen. En zeker niet aan wildvreemde
mensen. Wat ik te zeggen heb, zeg ik wel tegen
jullie. En jullie zullen je moedertaal niet in een paar
dagen vergeten zijn.’
- Wat bedoelt Mummo?
Zijn ze akkoord met wat ze beweert?
Wat zouden zij Mummo willen vragen, mocht ze naar
ons land emigreren?
Het felbegeerde paradijs
De ouders van Pekka zijn ervan overtuigd dat in Canada
het felbegeerde paradijs ligt te wachten. Lees samen met
de kinderen dit stukje van het fragment nog eens door.
De opsomming vertoont een fel geromantiseerd beeld
van het land van hun dromen.
Laat de kinderen in atlassen of op kaarten aantrekkelijke
plaatsnamen zoeken. Speel met de klanken en de
verwachtingen die deze klankrijke namen oproepen.
Koppel hieraan het uitschrijven van een geromantiseerde
aaneenschakeling over hun paradijsland. Probeer
gemakkelijke clichés te vermijden en streef naar een rijk
en ritmisch taalgebruik, zoals in het fragment. Enige
overdrijving bij het beschrijven van idyllische taferelen
Werken met het hele boek
Fantasieverhaal
Pekka gelooft dat de stenen vroeger vogels waren. Hij
bouwde daar een gefantaseerd verhaaltje rond (pag. 10,
11, 12). Misschien kunnen de kinderen een verklaring
verzinnen over het hoe en het waarom van iets. Het
hoeven zelfs geen ‘wetenschappelijke’ vragen en
antwoorden te zijn. Ga eens op zoek naar het boek Sam
van Ingrid Vander Veken (Standaard Uitgeverij). Daarin
vind je, geweven doorheen het aangrijpende verhaal van
de vriendschap tussen een meisje en een olifant, zulke
fabelachtige vertelsels; in de talrijke grijze kadertjes kan
je lezen dat olifanten vroeger konden vliegen omdat ze
neven van de wolken zijn.
Stenen vogels
De vorm van een steen kan naar een levend wezen
verwijzen. Maar stenen kunnen ook op zichzelf gaan
leven. Ga met de klas op zoek naar de mooiste keien.
Laat de kinderen voelen hoe prettig de rondingen vaak
in hun handen passen. Door ze samen te brengen bekom
je een stenentuin. Individueel vormt zo’n steen een
verdoken speeltje of knuffeltje in je zak. Op hun werktafel
beschermt hij losliggende bladen tegen het spel van
– 123 –

de wind. Met acrylverf kan je hem een kleur of boodschap
geven. Maar het mooist zijn ze in hun aardse tinten,
eventueel opgelicht met een laagje vernis.
Besluit deze werkvorm met de laatste bladzijde uit het
boek.
‘Pekka leefde nog jaren. Toen hij doodging, zochten we
een kleine natuursteen uit voor op zijn graf. In de steen
lieten we het woord näkemiin graveren. Dat betekent:
tot ziens.’
Nodig de kinderen uit om het boek zelf te lezen en stel
de andere delen waarin Leena over haar leven in Finland
vertelt meteen voor.
Andere boeken van Marjaleena Lembce
Nacht met zeven wensen, Ploegsma, 2002
Gustaf Nikolei Aleksis Juhani Aaro en ik, Ploegsma,
2000
Tijd van geheimen, Christofoor, 1998
Grootvader Juho, Christofoor, 1995
Illustraties van Thé Tjong-King
Silvia Vanden Heede, Vos en haas (vier delen), Lannoo,
1998-2001
Annie M.G. Schmidt, Abeltje / De A van Abeltje,
Querido, 1998
Kaat Vrancken, Hannah, (diverse delen), Querido, 1997-
2000
Els Pelgrom, Hij heet Broek, Zwijsen, 1994
Boek 8
De man uit het niets
Michael Morpurgo
Ploegsma, 1999, p. 13-17
Over de auteur
Michaël Morpurgo ging na de middelbare school naar
de London University om Engels te studeren. Hij stond
een jaar of tien voor de klas. In de jaren ’70 zette hij met
zijn vrouw Clara de organisatie ‘Farms for City
Children’ op, waar stadskinderen tijdens het schooljaar
een week op het platteland kunnen komen wonen en
werken. Nu, ruim twintig jaar later, heeft de organisatie
drie boerderijen onder zijn beheer, waar meer dan tweeduizend
kinderen per jaar komen. Michael Morpurgo
wisselt zijn dagen af met werken op de boerderij in
Devon en schrijven. Bij het schrijven krijgt hij hulp van
de kinderen.
Over het boek
De komst van haar tot dan toe onbekende grootvader
Poppo zet het leven van de twaalfjarige Cessie volledig
op zijn kop. Door een ongelukkige val, waardoor hij een
schedelbasisfractuur oploopt, laat zijn slechte geheugen
hem helemaal in de steek. Samen ondernemen Cessie en
Poppo een zoektocht naar zijn verleden, die hen
terugvoert naar de Tweede Wereldoorlog. Dit
overtuigend, beeldend geschreven en tevens spannend
verhaal wordt in de ik-vorm door Cessie verteld. Op een
subtiele wijze schetst Michael Morpurgo de hechte band
en het sterke vertrouwen tussen het tienermeisje en de
bejaarde man.
Werken met het fragment
Toon de kinderen de voorflap van het boek en lees zelf
het fragment voor tot: “‘Het kan niet’, zei mijn moeder
zacht terwijl ze me dicht tegen zich aantrok. ‘U kunt het
niet zijn. Arthur heeft geen vader’”. Lees traag en met
intonatie zodat de kinderen een beeld krijgen van de
situatie. Laat hen daarna in groepjes overleggen.
- Is deze man Cessies grootvader?
- Waar komt hij vandaan?
– 124 –

- Wat wil hij?
Vergelijk de verschillende veronderstellingen.
In dezelfde groepjes lezen de kinderen het vervolg van
het verhaal. Laat vrijwilligers nadien een stukje voorlezen
voor de hele groep zodat ook wie moeite heeft met
lezen vertrouwd raakt met de inhoud van de tekst.
Vergelijk de eerdere veronderstellingen met wat jullie
meer te weten gekomen zijn. Laat de kinderen verwoorden
en vat zelf geregeld samen. Zorg dat wie moeite heeft
met dit onderdeel betrokken blijft.
Opnieuw in groepjes zoeken de kinderen zoveel mogelijk
argumenten die aantonen dat Poppo werkelijk
Arthurs vader is. Breng ze nadien aan het bord zodat ze
gebruikt kunnen worden in een spel waarin Cessie haar
vader ervan probeert te overtuigen dat zijn vader plots
voor de deur stond.
Een kijkje in het verleden
Stuur de kinderen huiswaarts met een vragenlijst. Ze
moeten hun grootouders interviewen en zo een beeld
krijgen van het leven in hun kindertijd, eventueel aan de
hand van oude, vergeelde foto’s.
De kinderen brengen hun gegevens mee naar de klas en
vertellen erover. Misschien zijn ze wel leuke anekdotes te
weten gekomen over hun ouders, gênante voorvalletjes
die pa of ma angstvallig verborgen hebben gehouden.
Wie hoort bij mij?
Dit sluit volkomen aan bij de vorige activiteit. Laat de
kinderen op een blaadje schrijven welke familieleden ze
allemaal kennen. Meestal gaat dit tot oma en opa, maar
wie kent de namen van zijn overgrootmoeder en overgrootvader?
Wat deden zij voor werk? Waar woonden ze?
Stel samen met de kinderen een stamboom op. Probeer
zo ver mogelijk terug te keren in de tijd. Op het internet
kan je veel dingen vinden, maar pas op, het is een goede
maar niet steeds een betrouwbare bron. Je kan een
bezoek regelen aan de stadsarchieven. Misschien vind je
hier nog wel iets terug!
Werken met het hele boek
In dit boek staan vooral de vriendschap en het
vertrouwen tussen Poppo en Cessie centraal.
Vraag wie na deze eerste kennismaking graag het
verdere verloop van het verhaal wil kennen. Laat de
kinderen verwoorden waarom zij al dan niet voor dit
verhaal kiezen.
In een beschrijving over deze auteur lees je op het net:
‘Veel van Michael Morpurgo’s boeken spelen in het
verleden, met de nadruk op de eerste helft van de 20 e
eeuw. In sommige boeken is de tijd alleen maar de
achtergrond; in andere boeken worden historische
gebeurtenissen beschreven vanuit een origineel
perspectief. Een aantal van zijn boeken zijn gebaseerd
op mythen en legenden, waarbij hij de mythische
persoon zelf aan het woord laat. In veel boeken spelen
dieren een belangrijke rol; zo wil hij de relatie tussen
mens en dier laten zien. Soms zijn zijn boeken grappig,
meestal zijn ze avontuurlijk.’
Overloop met de kinderen de andere titels. Je kan ze
samen opzoeken op de computer. Je kan hen ook als
huistaak informatie rond de auteur laten opzoeken.
Nadat je met de kinderen de bovenstaande informatie
over de auteur doornam, kiest elk kind een titel. In een
kringgesprek vertellen ze waarom ze deze titel kozen en
welke verwachtingen ze hebben. Op die manier lichten
ze hun eigen leesvoorkeur toe en stellen ze vast dat wat
jij mooi vindt niet noodzakelijk hetzelfde moet zijn als
waar ik van hou.
Andere boeken van Michael Morpurgo
Robin Hood, Facet, 2001
De indringer, Ploegsma, 2000
Een zwaard voor de koning: koning Arthur, Facet, 1998
De lans en het zwaard: Jeanne d’Arc, Facet, 1998
Het goud van de piratenkoningin, Ploegsma, 1997
– 125 –

Informatief
Wonderkind, hoe kleine August begon
Fragment uit: Dada, kunsttijdschrift
jaargang 3 nr. 14 / 1998
Patrick Ravella
Over het tijdschrift
DADA, een kunsttijdschrift voor kinderen
De kindvriendelijke stijl van de informatieve stukjes en
de vele tips om aan de slag te gaan in de klas, maken
van DADA een ideaal instrument om poëzie en beeldende
kunst te ontdekken en te beleven, zowel voor kinderen
als voor leerkrachten.
DADA, een uitgave van Plint, verschijnt vijf maal per jaar;
meer gegevens vind je op informatie@plint.nl of
www.plinternet.nl
Werken met het fragment
Werk van August Sander
Vraag de kinderen geruime tijd vooraf om in hun
omgeving de vraag te stellen ‘Wie was August Sander?’.
Deze vraag is wellicht niet snel te beantwoorden. Zeg
hen dat alle middelen om aan een antwoord te komen
toegestaan zijn. Laat hen hun verworven informatie
voorstellen maar schenk vooral veel belang aan de wijze
waarop ze te werk zijn gegaan.
Vraag hen of ze nog meer namen van kunstenaars kennen.
Koppel hieraan de voorstelling van het tijdschrift DADA en
de rubriek ‘wonderkind’ zoals hieronder beschreven.
Lees de informatieve tekst voor en blijf stilstaan bij
moeilijke woorden en feiten die historisch verklaard
kunnen worden. Verklaar ze luidop denkend en betrek
de kinderen bij dit proces. Interactie verhoogt de
betrokkenheid en zet hen aan om zich bij het individuele
lezen te verdiepen in een tekst.
In de bibliotheek of op het net is illustratiemateriaal te
vinden waarmee je de kale tekst in de fragmentenbundel
kan stofferen.
Zuivere rassen
Dit fragment over de kleine August werd gekozen omdat
het vertelt over de nazi’s en hun duivelse bedoeling om
een zuiver ras van mensen te creëren. Zij verboden het
werk van August Sander, waarin een samenleving te zien
was die uit allerlei mensen bestond.
Laat de kinderen in eerste instantie vrij vertellen over de
nazi’s. Waarschijnlijk kennen zij slechts losse flarden van
het hele verhaal. Dit is een uitgelezen mogelijkheid om
hun gebrekkige voorkennis omtrent Nazi-Duitsland, de
Tweede Wereldoorlog en de Holocaust wat bij te
spijkeren. Zo wordt het verhaal van August Sander in
een breder perspectief geplaatst.
Bekijk ook even de muurflap die naar aanleiding van het
eerste gedicht ontstond.
- Hoe zou die eruit zien mocht je alle kleurrijke gezichten
verwijderen?
Foto’s verknippen
Zoek overal zoveel mogelijk gezichten. Verknip ze in
vierkanten. Gooi alle vierkanten door elkaar. Zoek
steeds nieuwe delen van een gezicht en leg ze samen. Als
je een volledig gezicht hebt, kan je het opkleven. Op
deze manier krijg je een heleboel gezichten, die eigenlijk
niemand en toch iedereen zijn.
Nog leuker is als je dit met foto’s van kinderen uit de
klas doet. Als je de foto’s niet wil of mag verknippen,
gebruik je het kopieerapparaat.
Zo maak je een heleboel nieuwe klasgenootjes bij die
allemaal een beetje jij en ik zijn.
Stillevens
August probeerde met zijn foto’s duidelijk te maken dat
mensen mensen zijn en recht hebben op een waardig
leven, welke kleur, grootte, dikte, beroep of achtergrond
ze ook hebben. Vertel de kinderen dat zij moeten proberen
om ‘jij en ik’ op hun manier, volgens hun interpretatie
voor te stellen. Laat hen stillevens maken of mensen
gebruiken die ze een bepaalde houding laten aannemen
die het beste “jij en ik” weergeeft.
Laat hen hiervan foto’s maken. Later hou je een wedstrijd:
Welke foto is het meest jij en ik? Waarom vinden
ze dat? Weeg argumenten af, discussieer erover. Mijn
mening moet niet overeenkomen met die van jou maar
dat betekent niet dat ik niet naar je luister.
Wie geen fototoestel wil of kan gebruiken, kan de
kinderen laten tekenen.
– 126 –

Werken met het tijdschrift
Een steeds weerkerende rubriek in DADA is ‘wonderkind’.
In dit artikel wordt de kindertijd van een bekend kunstenaar
uit de doeken gedaan. Heel vaak merk je dat die
grote schilders, beeldhouwers, schrijvers,… als kind
reeds een wat vreemd gedragspatroon vertoonden dat
zich later verder heeft ontwikkeld.
Misschien zien wij in onze klas ook van die ‘andere’
kinderen, die een opdracht altijd iets persoonlijker interpreteren
en zich daardoor onderscheiden van de rest.
Misschien groeit één van hen wel uit tot een waar
kunstenaar, wie weet!
Vraag de kinderen of ze zich kunnen voorstellen dat ze
later beroemd worden. Hoe of waarin willen zij zich
onderscheiden? Kunnen ze zich voorstellen dat mensen
die beroemd werden ooit ook kind zijn geweest?
Ontleen enkele DADA’s in de bibliotheek; laat de
kinderen erin bladeren en laat hen op zoek gaan naar de
kindertijd van één of ander kunstenaar. Ze vertellen
erover. Lees eventueel zelf een verhaal voor of verken de
interessante beeldende en schrijftips.
– 127 –

Er is veel te verzinnen voor een mens
Lestips voor het zesde leerjaar / groep 8
Over de samenstellers
woordvoorwoord
ANNIE BEULLENS is een gepensioneerde boekenjuf.
Gedurende twaalf jaar probeerde ze van kinderen
tussen acht en twaalf jaar echte boekenliefhebbers te
maken. Daar heeft ze heel mooie herinneringen aan en
ze hoopt dat in de toekomst iedere basisschool een
boekenjuf of -meester mag hebben. Ze leest graag en
veel en is recensent voor Klapper.
JOHAN DE PAEPE genoot een opleiding Germaanse
filologie en theaterwetenschappen. Hij is tevens kandidaat
in de rechten. Hij is schrijver, dramaturg, regisseur,
acteur, theaterdocent en leraar Nederlands en expressie
moderne talen. Hij is artistiek leider van het kindertheatergezelschap
Tweelicht & Zoon.
Met zijn toneelstuk Koekeneiennegenmaanden won hij
de Nestor de Tièreprijs.
Hij is hoofdredacteur van Pandoera (de Antwerpse
kindercultuurkrant) en van DzJeM! (het nieuwe tijdschrift
van Jeugd en Muziek). Hij is losse medewerker
van Stichting Lezen.
Er is veel te verzinnen voor een mens, dat hebben we
vaak gedacht bij het lezen van de boeken en bij het
maken van de verwerkingstips. Wij zijn ook van mening
dat in menselijke relaties enige inventiviteit heel goed
van pas komt.
‘Jij en ik’ hebben we ruim en tegelijk ook heel dichtbij
trachten te benaderen. In onze keuze gaat het over
relaties tussen ouders en kind, oud en jong, kinderen
onderling. Het gaat ook over vriendschap en pesten,
over oorlog, over macht en machtsmisbruik, over kansarmoede,
over leugen en bedrog, over fundamentele
levensvragen en toekomstverwachtingen.
Uit de waaier aan werkvormen heb jij de keuze. We
hopen dat jij en de kinderen uit je klas de rijkdom van
lezen en praten over boeken zullen ervaren en dat ‘jij en
ik’ er een goed gevoel aan overhouden.
Want… een mens die kan verzinnen vindt zijn weg wel
in het leven!
Algemene ideeën
MARIJKE UMANS is onderwijzeres. Ze ruilde haar job in
het Freinetonderwijs voor freelance werk rond literatuur
en theater. Ze werkt als gastdocent drama bij Mooss,
verzorgt mee toneelomkadering voor Kunstinzicht. Ze
schrijft sinds acht jaar recensies van kinder-en
jeugdboeken voor het tijdschrift Klapper en sinds kort
ook voor de nieuwe tijdschriften rond leesbevordering
voor het kleuter- en lager onderwijs de Boekenfee en de
Leesmicrobe. Ze startte met de groep Pluizuit ook een
website op met recensies van kinder-en jeugdboeken. In
september startte ze de deeltijdse opleiding voor dramadocent
/ regisseur te Maastricht.
Oriëntatie op het thema
Vraag de kinderen naar de betekenis van: ‘Er is veel te
verzinnen voor een mens’.
Is het een hoopgevende of eerder een trieste titel?
Wat betekent verzinnen?
Uitvinden, fantaseren, creatief zijn, bedenken, oplossen,
liegen…Is dat allemaal verzinnen op dezelfde manier?
Wanneer heb jij iets verzonnen? Heb je je vader of
moeder al eens iets weten verzinnen?
Kan je een zin maken met verzinnen? Schrijf de zinnen
op het bord en ga na of verzinnen altijd dezelfde
betekenis heeft.
Als je ver-zinnen op deze manier splitst, dan wordt
‘zinnen’ het hoofdwoord en… met zinnen maak je een
– 128 –

verhaal. Dat is wat de auteurs in deze bundel gedaan
hebben: ze verzonnen een verhaal dat je hopelijk kan
boeien.
Jij en Ik-spel
We gaan na hoe goed we onszelf en elkaar kennen.
De kinderen zitten in een kring. Ze beschikken over
twee tekenbladen, schrijf- en tekengerief.
Eerst schrijven ze op de achterzijde van het tekenblad:
Wie ben ik?: naam; leeftijd; lichamelijke kenmerken (b.v.
kleur haar, ogen); familie; ik ben goed in; ik ben niet zo
goed in; mijn hobby’s zijn; in mijn vrije tijd doe ik; mijn
lievelingsmuziek is; mijn lievelingsdier is; mijn lievelingsboek
is.
Dan maken ze een zelfportret aan de voorzijde van het
tekenblad.
Je laat een doos rondgaan met daarin de namen van alle
kinderen uit de klas. Ieder trekt een naam. Op een
tweede tekenblad vullen ze, onder de titel: Wie ben jij?,
dezelfde items als hierboven in over hun klasgenoot en
ze maken ook zijn/haar portret.
De fiches worden voorgelezen. Wat weten ze wel/niet
over hun klasgenoot.
De portretten worden twee aan twee opgehangen in de
klas onder de titel ‘JIJ en IK’.
Gedicht 1
‘Bonk’
Eva Gerlach
Uit: Oog in oog in oog in oog
Querido, 2001, p. 42
Over de auteur
Eva Gerlach is het pseudoniem voor M.Dijkstra. Ze
werd in Nederland geboren maar heeft lange tijd, van
haar vijfde tot haar achttiende, in Suriname gewoond.
Toen ze terugkeerde om in Nederland te studeren,
merkte ze dat ze in Suriname een heel ander, ouderwetser
soort Nederlands had geleerd. Dat en het feit dat leven
in Nederland ook heel anders was, gaf haar het gevoel
een buitenstaander te zijn. Maar buitenstaander zijn
heeft ook voordelen meent Eva Gerlach: ‘Je ziet de
dingen om je heen veel scherper, omdat je een andere
omgeving gewend bent. Je kunt je uit allerlei situaties
redden door gewoon scherp om je heen te kijken’.
Eva Gerlach schrijft eigenlijk poëzie voor volwassenen.
Pas eind jaren ’90 begon ze met het maken van gedichten
voor kinderen. Haar twee kinderen zijn haar inspiratiebronnen.
Voor haar eerste bundel kindergedichten Hee
meneer Eland (1998) kreeg ze meteen twee prijzen: een
Zilveren Griffel en de Nienke van Hichtumprijs. Voor
haar werk voor volwassenen ontving ze in 2000 de P.C.
Hooftprijs.
Werken met het gedicht
Voor het lezen
Vraag de kinderen om op te schrijven waaraan ze
denken als ze het woord ‘bonk’ horen of lezen.
Lees de informatie over de auteur. Ga na of de kinderen
weten wat een pseudoniem is.
Vraag: Wat denk jij over de voordelen van buitenstaander
te zijn?
Het gedicht
De kinderen lezen het gedicht in stilte. Nadien krijgen
ze de gelegenheid om het per twee met elkaar te
bespreken. Vraag de kinderen of het gedicht gaat over
wat ze verwacht hadden. Daarna wordt het nog een keer
– 129 –

luidop voorgelezen.
Dan ga je dieper op de inhoud in.
Mogelijke vragen hierbij zijn:
- Zoals je ziet komt de titel van de fragmentenbundel uit
dit gedicht.
- Wat betekent de zin ‘Er is veel te verzinnen voor een
mens’ ?
- Wie zit op de vuilnisbak?
- Wat zou jij van je persoonlijke spullen verkopen als dat
zou moeten?
- ‘Een grote berg van moeilijkheden staat achter mijn
raam’. Wat is die berg en waar staat hij?
- Blijkbaar heeft de ik-figuur schulden? Hoe zou dat
komen?
- Kan je iemand ‘wissen’ in het ‘leven’? Waar wel?
- Kan je zomaar een nieuw leven nemen? Waar wel?
- Wat betekent ‘vel’ hier volgens jou? Welke betekenissen
heeft ‘vel’ nog?
- Wat is het thema van het gedicht? (afdreigen)
- Wie is de sterkste? ‘Ik’ of ‘hij’?
Nu pak je de structuur van het gedicht aan.
Hierbij stel je heel gerichte vragen:
- Is dit gedicht geschreven zoals je dat verwacht van een
gedicht? Waarom (niet)?
- Er staan veel ‘overloopzinnen’ in het gedicht. De zinnen
zijn op een schijnbaar willekeurige manier in regels
geplaatst. Maak er ‘normale’ zinnen van.
- Merk op dat de dichteres gewone spreektaal hanteert.
Hoe zou je het een meer gezwollen, poëtische stijl
geven?
- Zijn de strofen aan elkaar gelijk? Wijs op het verschil
tussen de strofen onderling en duid binnen de strofen op
de verschillende regellengtes.
Werken met het gedicht
Schrijfopdracht
De kinderen lezen het gedicht nog een keer in stilte en
leggen het dan weg.
Ze krijgen de tijd om er een verhaal van te maken.
Dan lezen ze de resultaten voor en bespreek je met de klas
wat er inhoudelijk eventueel niet klopt, welke hiaten er
zijn, welke dingen anders geïnterpreteerd zijn,…
Ritmisch gebonk
Per twee nemen de kinderen het gedicht nog een keer
door en waar zij het mogelijk achten zetten ze er nog
‘bonk’-en tussen. Als ze dit een aantal keren geoefend
hebben en het ritme van het gedicht aanvoelen, brengen
ze een live performance voor de klas. De hele groep kan
eventueel mee ‘bonken’.
Als dit lukt, doen ze hetzelfde maar in plaats van
telkens ‘bonk’ te zeggen, slaan ze op een trommel of
‘bonken’ ze met potloden en linialen.
Assemblage
In het gedicht lees je de uitdrukking ‘een berg van
moeilijkheden’.
Breng van thuis alle mogelijke afval mee, geen voedselresten,
maar toiletrollen, een oude keerborstel, krantenpapier,
lege busjes en flesjes, plastic of metalen buizen,
plastic zakken,…
Lijm, kleefband, een hamer en nagels, een nietjesmachine
zijn handige helpers om in de opdracht te slagen.
In groepjes van drie wordt een installatie gemaakt die er
uitziet als een berg. Gooi niet zomaar dingen op een
willekeurige hoop maar geef er een betekenis aan. Als
de berg klaar is, krijgt hij een titel of naam.
Daarna volgt een rondleiding langs de tentoongestelde
werken.
Tekenopdracht
Deze opdracht kan altijd na het lezen en bespreken van
het gedicht, maar is des te interessanter na de schrijfopdracht
omdat ondertussen de inhoud meer uitgediept
is en de indrukken rijker.
De kinderen hebben een beeld van wie de twee figuren
in het gedicht zijn.
Vraag hen om de ‘ik’ – en de ‘jij’ – figuur te tekenen.
Reik hen hulpmiddelen aan waarop ze moeten letten:
lengte, dikte, mimiek, haardracht, klederdracht,
gebreken (?), kleurgebruik,…
Nadien bespreek je met de klas alle tekeningen. Er
wordt gestemd over de beste ‘ik’ en de beste ‘jij’.
Esthetische criteria zijn hier van geen tel, belangrijk is
dat er overeenstemming wordt bereikt: zo zien wij de
‘ik’ – en de ‘jij’ – figuur. De twee ‘bekroonde’ tekeningen
worden in de klas opgehangen.
– 130 –

Koning clochard
Zoals het gedicht het beschrijft is een vuilnisbak een
mogelijk zitmeubel.
Vraag aan de kinderen wat zij het ‘tegenovergestelde’
zitmeubel vinden. Als ze bij ‘troon’ aanbelanden, vraag
je hen van thuis materiaal mee te brengen om de volgende
les een vuilnisbak en een troon te maken. (Deze
opdracht kan verweven worden met de assemblageopdracht.)
Als basis dienen twee stoelen.
Laat de kinderen groepjes van twee vormen. Ze bereiden
een scène voor met een koning(in) op de troon en een
zwerver op een vuilnisbak. De ene moet de andere geld.
De kinderen mogen kiezen wie de schuldeiser is en wie
de schuldenaar.
Je geeft hen de opdracht zich zo goed mogelijk in hun
personage in te leven wat betreft:
- manier van zitten
- houding in het algemeen
- taalgebruik
Het is interessant als je als personage anders uit de
situatie komt dan je er bent ingestapt,
b.v. de zwerver krijgt de bovenhand, de gierige koning
wordt heel gul, de arme zwerver blijkt een misdadiger,
…
Je evalueert elke scène met de klas en met deze
opmerkingen krijgen de spelers nogmaals de kans hun
scène te spelen.
Nadien evalueer je kort wat beter was en wat niet.
Andere dichtbundels van Eva Gerlach
Hee meneer Eland, Querido, 1998
Boek 1
Duivelshanden
Heide Boonen
Querido, 2001, p. 70-73
Over de auteur
Heide Boonen studeerde grafische kunsten, meer
bepaald tekenfilm. Sinds 1992 werkt ze als vormgeefster
bij de krant De Standaard. Het lag dus niet voor de
hand dat Heide Boonen ging schrijven. Maar er
begonnen zich steeds vaker verhalen in haar hoofd af te
spelen, die ze wel moest opschrijven. Zo werd ze
illustrator en auteur. In 1996 debuteerde ze met de verhalenbundel:
De Ravenberg en met illustraties bij de
gedichtenbundel: Onder jouw handen krijg ik een huid
van Ed Franck, nu haar echtgenoot. Nog in 1996 verscheen:
Mijn vingers zijn niet lang genoeg. Anna en
Alexander (1998) werd door de kinder- en jeugdjury als
beste jeugdboek gekozen. Voor ‘Duivelshanden’ (2001)
kreeg Heide Boonen de Boekenleeuw, de prijs voor het
beste Vlaamse jeugdboek in 2002. Het boek werd ook
genomineerd voor de Gouden Uil 2002.
Over het boek
Pesterijen kunnen heel ver gaan. Op een dag kan
Manon het niet meer verdragen, ze reageert driftig. Ze
verwondt een meisje dat haar eigenlijk nooit iets in de
weg gelegd heeft. Geweld is niet de juiste oplossing, dat
beseft Manon onmiddellijk. Ze walgt van zichzelf en
vraagt zich af of haar handen duivelshanden geworden
zijn. Manon sluit zich op in haar kamer, ze weigert te
eten en te praten. In het dagboek, dat ze van haar vader
krijgt, schrijft ze alles op wat er in het voorbije
vreselijke jaar gebeurde.
Heide Boonen tekent fijngevoelig en met groot inlevingsvermogen
de eenzaamheid van een meisje dat alleen
staat tegenover ‘de groep’: een situatie waarin veel
kinderen vroeg of laat terechtkomen.
– 131 –

Werken met het fragment
Voor het lezen
Plagen of pesten
Begin met een gesprek over het verschil tussen pesten en
plagen. Maak twee lijsten aan de hand van volgende
vragen:
- Wanneer kan je zeggen dat iemand gepest wordt? Wie
doet het?
- Wanneer is het plagen? Wie doet het?
- Waarom wordt iemand gepest?
- Waarom gaat iemand pesten?
- Welke gevoelens heb je bij plagen? Bij pesten?
Je kan ook gebruik maken van de lijsten met het onderscheid
tussen plagen en pesten uit ‘Een vuurspuwend
Monster(tje)’, Luk Depondt (Bakermat, 1999):
Plagen:
- gaat meestal één tegen één
- gebeurt spontaan of onbezonnen; kan gepaard gaan
met humor
- is dikwijls onschuldig
- is meestal van korte duur
- doet zich sporadisch en slechts tijdelijk voor
- speelt zich af tussen ‘gelijken’
- het zijn wisselende partijen
- is meestal te verdragen of zelfs prettig
- gevolgen: geen blijvende nadelige gevolgen; de plooien
worden achteraf makkelijk glad gestreken; de groep blijft
behoorlijk functioneren
Pesten:
- kan zowel één tegen één zijn als een groep of kliekje
tegen één; zo’n pestgroepje bestaat gewoonlijk uit een
centrale pestkop en uit meelopers of –doeners en uit
‘supporters’
- de pestkop of pestkliek heeft vaak uitgesproken
negatieve bedoelingen: men wil bewust iemand kwetsen
of kleineren; men weet vooraf wie men waar, wanneer
en op welke manier zal pesten
- pesten is duurzaam: het gebeurt herhaaldelijk, systematisch
en speelt zich af over een langere periode
- pesterijen hebben de neiging te verergeren, er is geen
sprake van spontaan stoppen
- er is een scheve machtsverhouding: de ‘overwinning’
van de sterkste partij ligt op voorhand vast
- er is een neiging tot vaste structuur: in een bepaalde
(klas)groep zijn het meestal dezelfden die pesten en
dezelfden die gepest worden
- gevolgen: zijn voor iedereen (pester en gepeste) nadelig,
ook op langere termijn; het is moeilijk om de plooien
glad te strijken; het slachtoffer kan ernstige schade
oplopen; de daders blijven steken in negatief gedrag; de
groep raakt gespannen door het onveilig klimaat.
Vergelijk de lijsten en bespreek de belangrijkste
verschillen.
Laat de kinderen een pest- en/of een plaagervaring
beschrijven en laat hen individueel een antwoord zoeken
op de vraag: Wat kun je doen om te zorgen dat er niet
gepest wordt? Verzamel de verhalen, ze worden later bij
de verwerking gebruikt.
Lees de informatie over de auteur en het boek.
Het fragment
De kinderen lezen het fragment in stilte en duiden de
delen aan waarover ze willen praten.
Na het lezen bespreken ze wat ze aangeduid hebben.
Kinderen die dezelfde zinnen aangeduid hebben,
vergelijken hun meningen of vragen.
Aan de hand van volgende vragen kan je dieper ingaan
op het fragment:
-Werd Manon in haar vorige school ook gepest?
-De eerste alinea geeft goed weer hoe Manon zich voelt.
Kan je het verwoorden? (onzeker)
-‘En ze stinkt en ze heeft luizen.’ Is dat zo?
-‘Stomme Manon.’ Verzin originelere scheldnamen.
Voor één keer mag je schelden.
-Snuif was de enige vriendin die Manon dacht te
hebben. Is ze nog steeds haar vriendin?
-Het pesten gebeurt wel erg brutaal. Hoe weet je dat?
-‘Snuif, Queen, Kreng, Zwijn, Paard’, zijn bijnamen.
Welke karakters zouden daarbij passen?
-Tijdens het gesprek met de juf is Manon niet van plan
iets te vertellen. Wat zou jij doen?
-Manon richt haar aandacht op bepaalde details tijdens
het gesprek. Vind je ze?
-Manon ziet kraaien, een vliegtuig dat een witte streep
trekt door de lucht. Wat zou de schrijfster willen zeggen
met deze beelden?
– 132 –

- Ze besluit met: ‘Ik heb niets gezegd. Wat kon ik
zeggen? Ik zou het allemaal maar erger maken voor
mezelf.’ Ga je akkoord met Manon? Wat zou jij gedaan
hebben?
- Manon reageert op wat de tante van Snuif zegt met:
‘Nee, dat zijn we niet.’ Zou jij ook zo geantwoord
hebben?
- De tante keek alsof Manon ‘iets’ akeligs was, ‘iets’ wat
er beter niet kon zijn. Zeg je ‘iets’ als je over een mens
praat? Waarom staat het hier zo?
- Hoe voelt Manon zich sinds ze in het dorp is komen
wonen?
- Manon droomt verschillende dromen. Lees ze. Wat
zouden die dromen kunnen betekenen?
Besluit met:
- Hoe komt het dat mensen andere mensen pesten?
Beleven ze plezier aan het berokkenen van leed aan
anderen of is er een andere reden?
- Zijn er situaties waarin je wel mag pesten?
- Er wordt soms beweerd dat mensen pesten omdat
anderen ‘anders’ zijn. Hoe is Manon anders?
- Zou het een oplossing zijn als iedereen er hetzelfde
uitziet en hetzelfde karakter heeft?
Verwerking
Een pestreglement
De kinderen zoeken informatie in een woordenboek
en/of encyclopedie over: Wat is de pest? Wat is pesten?
Het woord pesten is ontleend aan een ziekte die ooit
vele duizenden slachtoffers maakte. Pesten kan dan ook
niet anders dan erg zijn. Deze stelling kan een uitgangspunt
zijn om met de kinderen een pestreglement op te
stellen.
Vertrek van de pest/plaagervaringen van de kinderen.
Wie wil mag zijn ervaring lezen.
De antwoorden op de laatste vraag: ‘wat kan je doen?’
kunnen gebruikt worden om tot afspraken te komen. De
kinderen krijgen een rode (niet akkoord) en een groene
(akkoord) kaart. Bij meningsverschil volgt een open
discussie. Wat aanvaard wordt door meer dan de helft
van de groep, komt in het reglement.
Je kan de ideeën van de kinderen nog aanvullen met:
- Brul keihard voor het te laat is.
- Pesterijen aan de juf of meester zeggen, is geen klikken.
- Ik dwing niemand iets te doen wat hij niet wil.
- Ik bedreig niemand.
- Ik heb respect voor de spullen van anderen.
- Een geheim vertel je niet verder, een probleem wel. Een
probleem is een geheim waarbij je een nee-gevoel krijgt.
- Heb je een probleem, zoek dan iemand die je
vertrouwt en praat erover.
Over de laatste twee items praat je met de kinderen. Ze
schrijven ieder voor zich drie personen op die ze
vertrouwen en verbergen het briefje op een geheime plaats.
Het pestreglement wordt door alle kinderen ondertekend.
Ook de ouders krijgen een exemplaar.
In de klas komt een antipestdoos waarin de kinderen
problemen kunnen signaleren. (zie ook bij: Bloed, snot
en tranen.)
Je kan de actie uitvergroten naar de ganse school en
bijvoorbeeld affiches en strooibriefjes maken.
Improvisatie: ‘Pesten in de klas’
Groepswerk met vier.
De kinderen zitten aan tafels per twee achter elkaar:
links vooraan zit de pester, rechts vooraan de gepeste,
rechts achteraan de meeloper-pester, links achteraan de
verdediger van de gepeste.
De kinderen bespreken eerst waarmee ze iemand kunnen
pesten. Dan kiezen ze elk afzonderlijk één van de
pestideeën.
Bij de aanvang van het spel speelt de verdediger niet
mee. De twee pesters beginnen te pesten. Na een korte
tijd komt de verdediger tussenbeide en uiteindelijk wint
hij of zij het pleit.
Dat is de structuur. Hierbinnen is alle ruimte voor
improvisatie mogelijk. Als de scene ‘af’ is, draait
iedereen door: pester wordt gepeste, gepeste wordt
pester-meeloper, meeloper wordt verdediger en
verdediger wordt pester. Zo worden de scènes vier keer
gespeeld. Elk groepje kiest zijn best geslaagde scène en
voert ze op voor de anderen.
Vertrouwensspelletjes
Vertrouwen in de partner: houd elkaar in evenwicht.
Twee kinderen staan recht tegenover elkaar. Met hun
handpalmen stevig tegen elkaar doen ze één stap, twee
stappen,… achterwaarts en leunen dan voorover, zodat
– 133 –

ze elkaar in evenwicht houden. Ze moeten er wel voor
zorgen dat hun voeten stevig op de vloer staan zodat ze
niet uitglijden. Sommige kinderen beginnen deze
oefening misschien liever op hun knieën.
Vertrouwen in de groep: het rollend tapijt. De kinderen
gaan naast elkaar op de vloer liggen en vormen een
tapijt. Het tweede kind ligt met de voeten naast het
hoofd van het eerste, het derde met het hoofd naast de
voeten van het tweede, enz. Een kind gaat op het tapijt
liggen. Hij of zij wordt voortbewogen doordat het
tapijt begint te rollen: alle kinderen draaien zich tegelijk
rustig om en om, tot het kind aan de andere kant van
het tapijt op de grond rolt.
Bronnen
Richard Anthone & Silvie Moors, Van boeken ga je
denken. Filosoferen met kinderen aan de hand van
jeugdliteratuur, Acco, 2002
Marijke Bisschop & Detty Verreydt, Hier harder slaan.
Een verhaal over pesten, Averbode, 2000
Luk Depondt, Een vuurspuwend monster(tje). Pesten
anders bekeken, Bakermat, 1999
Guido Bartholomees red., Ommekeer ommekaar: spelen,
stilstaan en praten over gevoelens, Bakermat, 1996
Droomverklaring
Het hoofdpersonage Manon droomt dat muizen haar
huis binnendringen en alle vloeren weg knagen. Heb jij
soms akelige dromen? Of grappige? Vertel en schrijf je
droom kort op een briefje.
Volgens de beroemde psycholoog, Sigmund Freud,
hebben dromen een betekenis.
Elk kind krijgt het briefje van een ander en tracht er een
verklaring voor te vinden.
Bijnamen verzinnen en karikaturen maken
Snuif, Queen, Kreng… zijn bijnamen die iets zeggen
over het karakter van de personen. Wat is de bedoeling
van bijnamen?
Hebben jullie ook bijnamen voor je klasgenoten of voor
de leerkrachten?
Toon enkele karikaturen en bespreek wat er kenmerkend
aan is: fysieke kenmerken worden uitvergroot. De
kinderen observeren elkaar en zoeken naar iets wat de
ander bijzonder maakt. Ze gaan mekaars karikatuur
tekenen en bedenken een grappige bijnaam voor
iedereen in de klas.
Andere boeken van Heide Boonen
Anna en Alexander, Querido, 1998
De hoed van Amelieke Bloem, Averbode, 1997
– 134 –

Boek 2
Het verdwijnboek
Roland Mans
Lannoo, 2002, p. 49-50
Over de auteur
Het Verdwijnboek is het debuut van Roland Mans. Zijn
familie was afkomstig uit Nederlands Limburg.
Daarheen verhuisden zijn ouders opnieuw en zo groeide
hij op in Weert. Tijdens de middelbare school raakte
Roland bijzonder geïnteresseerd in de wijze waarop
volkeren het bestuur van hun landen regelen. Koningen,
presidenten, dictators passeerden de revue tijdens de
lessen geschiedenis, zijn lievelingsvak. Om meer over de
staatsinrichting te leren kennen, besloot hij in 1987
rechten te gaan studeren in Leiden. Begin 1994 was hij
daarmee klaar. Tijdens zijn eerste job bij de Raad van
State in Den Haag begon hij te schrijven aan Het
Verdwijnboek. Het schrijven gebeurde met lange tussenpozen,
tussen 1995 en 2002. Nu werkt Roland Mans als
advocaat in Leiden. Over het boek zegt hij:
‘Het Verdwijnboek probeert duidelijk te maken hoevéél
dingen onmisbaar zijn en hoe weinig er nodig is om
volkeren tot opstanden, revoluties en zelfs burgeroorlogen
te bewegen. Macht is vergankelijk. Machthebbers
zijn afhankelijk van zaken die zij niet altijd in de hand
hebben. De geschiedenis staat bol van voorbeelden.
Als de lezers van mijn boek bij het horen van het
wereldnieuws af en toe aan mijn verhaal denken, dan
heb ik tenminste één doel bereikt. Een ander, misschien
wel belangrijker doel spreekt voor zich: leesplezier.’
Over het boek
Mercander wordt gepest en besluit weg te lopen. In zijn
schuilplaats, een oude ruïne, wordt hij opgeschrikt door
onverwacht bezoek. Hij verbergt zich en zo vindt hij een
kistje met een geheimzinnig boek. Dat onverwacht
bezoek is Tom. Hij vindt het heerlijk om rond te dolen
in de ruïne en te snuisteren in de geschiedenis ervan. Die
vindt hij in de oude boeken in het bureau van zijn vader.
Hij zal later, als het land in rep en roer staat, een
belangrijke rol spelen in het zoeken naar een oplossing.
Het boek dat Mercander vond is oud en op het eerste
gezicht weinig interessant. Op elke bladzijde staat
slechts één woord. Hij scheurt er een bladzijde uit om
een boodschappenlijst op te schrijven. Bij de supermarkt
in het dorp heeft iedereen het over de bloemen die van
het ene op het andere moment verdwenen zijn.
Mercander neemt zijn boodschappenlijst en ziet dat het
de bladzijde is met het woord bloemen. Een tweede
proef met de bladzijde met bomen bevestigt zijn
vermoeden. Het boek van Mercander is een toverboek
en Mercander beseft dat het hem macht geeft.
Het boek is een raamvertelling. Naast het verhaal van
Mercander wordt ook de geschiedenis van de oude ruïne
verteld. Dat boek-in-het-boek staat cursief gedrukt.
Werken met het fragment
Voor het lezen
Toon het boek. De kinderen lezen de titel. Vraag hen
waarover ze denken dat het boek zal gaan.
Lees de informatie over de auteur.
Bespreek:
- Wat is een debuut?
- De auteur heeft het over dingen die onmisbaar zijn.
Schrijf drie dingen op die absoluut onmisbaar zijn; drie
dingen die je denkt te kunnen missen. De briefjes
worden verzameld in twee dozen: misbaar/onmisbaar
voor de verwerking achteraf.
Ga verder kort in op: ‘Machthebbers hebben een heleboel
dingen niet in de hand.’ Is dat zo? Laat de kinderen
voorbeelden zoeken uit de actualiteit en laat hen
oordelen of de machthebbers ze wel of niet in de hand
hebben, b.v.: dioxinecrisis, het weer en schade door
droogte, conflict tussen Israël en de Palestijnen, oorlog
in het algemeen,…
Deze gedachtewisseling kan leiden tot twee muurkranten
die aangroeien met krantenknipsels tijdens de
komende twee weken.
Lees de informatie over het boek. De kinderen
vergelijken met wat zij eerst dachten. Bespreek wat een
raamvertelling is. Laat de kinderen fantaseren wat zij
zouden doen als ze zo’n boek vonden.
Het fragment
De kinderen lezen het fragment stil.
– 135 –

Praat daarna over:
- Hoe kan een boek een wapen zijn?
- Wat kan Mercander niet laten verdwijnen? Wat wel?
- Hoe reageren de mensen op de verdwijningen?
- Is het verstandig om het leger in te zetten?
- Kan een president of minister iets doen tegen de
verdwijningen?
- Wat zijn de moeilijkheden om het probleem aan te
pakken?
- Welk gevoel krijgt Mercander? Is het alleen een
machtsgevoel?
- Kan je de neiging om wraak te willen nemen begrijpen
bij Mercander?
- Hoe kan Mercander het boek op een slimme manier
gebruiken?
- Wat zal er nog verdwijnen, denk je?
- Wat is het thema van dit fragment?
- Vinden jullie deze uitspraak van Toon Tellegen passen
bij dit fragment: ‘Missen is iets wat je voelt als het er
niet is’?
- Bespreek de lijstjes met misbare en onmisbare dingen
die de kinderen aan het begin opschreven. Rubriceer ze
en schrijf ze op flappen.
Laat de kinderen de pro’s en contra’s beargumenteren.
Verwerking
Creatief schrijven
Het einde van het verhaal bedenken.
De kinderen werken in paren. Ze bedenken wat er
verder nog zal verdwijnen. Welke gevolgen de
verdwijningen hebben. Hoe de mensen zullen reageren.
Wat er met Mercander zal gebeuren. Hoe Mercander en
Tom elkaar zullen ontmoeten. Ze besluiten hun
denksessie met: kan alles nog terugkomen en hoe?
De verschillende versies worden met elkaar vergeleken.
Een overleveringsverhaal
De kinderen werken in groepen van vier. Bespreek eerst
de betekenis van overlevering.
Dan krijgen ze volgend probleem op te lossen:
Stel je voor: jullie zijn de enige overlevenden van een
ramp waarbij alles weggeveegd is. Jullie willen de belangrijke
dingen van jullie verdwenen wereld zeker opschrijven
voor het geval er nieuwe mensen komen. Gelukkig
beschikken jullie nog over een heleboel papier en schrijfgerief.
- Wat moeten nieuwe mensen zeker weten?
- Wat is belangrijk?
- Welke kennis moet bewaard blijven?
- Welke gebruiksvoorwerpen zul je beschrijven?
- Het is mogelijk dat die nieuwe mensen onze taal niet
begrijpen, hoe ga je dat oplossen?
De kinderen maken een overleveringsboek met tekst en
tekeningen op losse bladen.
De resultaten worden besproken en samengebracht in
één groot boek.
Je kan het nog uitbreiden met maquettes, kaarten,…
Krant maken
De kinderen kijken hoe kranten over een ramp of
vreemd verschijnsel schrijven. Ze vergelijken de
verschillende stijlen. Ze bespreken hoe kranten gelayout
worden. Ze vormen redacties van zes personen. Ze
kiezen twee dingen die verdwenen zijn en schrijven over
de verdwijningen:
-als gewoon verslag
-door interviews met ooggetuigen: de postbode, de
bakker, de politiecommissaris, een huismoeder, een
schoolkind,…
-ze doen verslag over het standpunt van verschillende
politieke partijen in het parlement
-ze laten de burgemeester, de president, de eerste
minister, de generaal, een professor aan het woord…
-ze schrijven over de onmiddellijke gevolgen en die
welke nog te verwachten zijn in de toekomst
-ze laten mensen aan het woord die blij zijn met
bepaalde verdwijningen (b.v. het verdwijnen van
muggen). De lijsten met misbaar/onmisbaar kunnen
hier gebruikt worden.
De artikels worden ingetikt op computer. Ze schikken al
de artikels met fotomateriaal in krantenformaat en
bedenken een naam voor hun krant.
Radio- en televisieverslag maken
Je behoudt dezelfde groepen. De krantenartikels worden
nu bewerkt tot een radio- of televisiereportage. Bespreek
wat specifiek is voor deze media. Voor tv hebben ze
– 136 –

eelden nodig, een radioreportage kunnen ze opnemen
met cassetterecorder. De reportages worden ‘uitgezonden’.
Zoekspel: Verdwijnboek – Verdwenen boeken
Zorg dat er op het ogenblik waarop je met Het
Verdwijnboek begint te werken een grote stapel boeken
– één exemplaar voor elk kind – op een opvallende
plaats ligt. Je kan voor de boeken kiezen uit de keuzelijst
en ze aanpassen aan de leesvaardigheid en smaak van
ieder kind.
Je hebt van elk boek een kopie gemaakt van de voorkaft
en van de eerste bladzijde, recto verso. Voor elk kind
heb je ook een omslag waarin een kopie van de eerste
bladzijde zit.
Je hebt de boeken verstopt, de kopie van de voorkaft
geeft een aanwijzing voor de vindplaats.
Als de kinderen de klas binnenkomen vraag je heel
‘verbaasd’ waar de boeken gebleven zijn.
Bespreek de gevolgen van een wereld zonder boeken.
- Welke boeken zouden ze niet missen? Welke wel?
- Kunnen ze zich een klas zonder boeken voorstellen?
Welke boeken zouden ze wel/niet missen? Zijn ze door
iets anders te vervangen?
- Is een boek altijd bedoeld om helemaal uit te lezen?
- Hebben boeken altijd bestaan?
- Waarover zouden we niets weten als er geen boeken
bestonden?
- Kunnen we niet gewoon doorvertellen wat we weten?
- Wat is je lievelingsboek? Wat vind je er leuk aan?
- Kunnen boeken invloed of macht hebben op hoe
mensen denken?
- Mogen boeken verboden worden? Is het al gebeurd?
En wat was de reden? (Denk aan boekverbrandingen
onder de nazi’s.)
- Zijn er boeken die je (nog) niet mag lezen?
- Zullen boeken altijd blijven bestaan?
Keer terug tot het probleem van de verdwenen boeken.
Op de plaats waar ze eerst lagen ‘vind’ je een grote
omslag met daarin al de omslagen voor de kinderen met
hun naam en de opdracht:
‘Jullie hebben nagedacht over de manier waarop de
verdwenen dingen terug zouden kunnen komen in
Bavonië. Wel, in de oude boeken van zijn vader heeft
Tom een door muizen aangevreten document gevonden.
Bij het openvouwen viel het echter in stukken. Als jullie
willen weten hoe het leven in Bavonië weer normaal
werd… dat kan. Maar dan moet je er wel iets voor
doen. In je omslag vind je de eerste bladzijde uit één van
de verdwenen boeken. In de klas zul je kopieën vinden
van de voorkaft van elk boek. Lees de eerste bladzijde,
zoek dan de bijhorende kaft en ergens in die omgeving
zul je ook je boek vinden. Lees het boek en vertel erover
aan je klasgenoten. Pas daarna krijg je een stuk van het
uiteengevallen document. Puzzel de stukken bij elkaar
en je kent het geheim! Veel succes!’
De kinderen krijgen elk hun omslag en gaan op zoek
naar hun boek.
Zoals je al begrepen hebt is deze zoektocht bedoeld als
boekpromotie. Tegen de tijd dat de kinderen hun boek
uitgelezen hebben – ze lezen thuis en krijgen ook elke
dag een kwartier leestijd in de klas – heb je de oude
boodschap in omslagen gestoken. Nadat ze het boek
gelezen hebben, krijgt elk kind een woord. (Als de klas
groter is kun je sommige woorden opsplitsen.)
De boodschap luidt:
‘Wie woorden vernietigt
uit het oude boek
maakt al wat daarbij hoort
voor eeuwig zoek.
In vlam en as
verdwijnt de vloek.’
Als het versje in elkaar gepuzzeld is, zoeken de kinderen
de betekenis van: ‘In vlam en as, verdwijnt de vloek.’
De boeken kunnen onderling geruild worden, zo bereik
je het belangrijkste doel van de auteur: leesplezier!
– 137 –

Boek 3
Achter de muur
Linda van Mieghem
Davidsfonds/Infodok, 1998, p. 17-21
Over de auteur
Linda van Mieghem woont op de grondvesten van een
middeleeuws klooster en haar tuin heeft ze het liefst
verwilderd. Een geknipte stek voor een schrijfster die
fantasie héél belangrijk vindt. ‘Dat mag je niet afleren,’
zegt ze. Linda was niet meteen auteur. Vroeger tekende
ze vooral, met evenveel verbeelding. Haar eerste kinderboek,
Tovenaar Martijn en de regenboogpoes, was
onmiddellijk een schot in de roos. Het won de Prijs van
de Kinder- en Jeugdjury. Dezelfde prijs kreeg ze in 1996
ook voor Kleuren tegen een tiran. Wat doe je dan? Nog
meer boeken schrijven natuurlijk!
Over het boek
De vader van Joos en Sinne is weg. Hij heeft zelfs geen
berichtje achtergelaten. Moeder beweert dat hij voor
zijn werk hals over kop naar Brazilië moest. Maar Sinne
denkt er het hare van. In Joos’ hoofd komen de gekste
gedachten op. Hij voelt de grond onder zijn voeten
wegzinken als zijn klasgenoten hem beginnen te pesten
met een krantenbericht. Zo komt Joos erachter dat zijn
vader in de gevangenis zit.
Werken met het fragment
Voor het lezen
Alvorens het fragment aan te pakken, ga je over twee
dingen nadenken:
- Vraag aan de kinderen wat voor hen ‘achter de muur’
betekent. De verschillende interpretaties worden op het
bord geschreven en nadien geëvalueerd.
- Behandel het fenomeen ‘vriendschap’. Breng een
klassikaal gesprek op gang met o.a. volgende vragen:
Heb jij een goede vriend(in)? Waarom noem je hem of
haar een goede of echte vriend(in)?
Wat is vriendschap? De kinderen brengen de volgende
les een lied mee over vriendschap.
Als de kinderen het nummer beluisterd hebben, vragen
ze zich af of wat daarin bezongen wordt voor hen
vriendschap betekent.
Het fragment
Nadat iedereen het fragment in stilte gelezen heeft, worden
een aantal inhoudelijke vragen behandeld:
- Hoe zou jij reageren tegenover een medeleerling als je
wist dat zijn of haar vader in de gevangenis zat?
- Bespreek, naar aanleiding hiervan, gevangenschap:
eenzaamheid, vaste patronen, het constant bespied
worden met camera’s, niks van jezelf hebben,…
Als de mogelijkheid zich voordoet is het nuttig en
boeiend om met de leerlingen een bezoek te brengen aan
een nabijgelegen gevangenis. Zo zien ze enerzijds dat
het niet zo mensonterend is als vaak wordt gedacht
maar anderzijds grijpt de eenzaamheid je naar de keel.
- Joos is klasverantwoordelijke. Hebben wij er één in
onze klas? Waarom (niet)? Wat is de taak van de
klasverantwoordelijke?
- Wil Steven de vriendschap zelf stopzetten?
Laat Steven helemaal op het einde van het fragment
verschillende redenen geven voor het beëindigen van de
vriendschap met Joos. Zo krijgt het verhaal telkens een
andere wending.
Verwerking
Krantenbericht
In het fragment lees je het krantenartikel over de
verdachtmaking van Joos’ vader.
Vraag de kinderen om een krant mee te brengen.
Bespreek wat het verschil is met een verhaal:
- het verschil tussen feiten en meningen
- de ode aan de fantasie tegenover het totale gebrek
eraan
- de (poging tot) correctheid van een krant
- het gebrek aan dialogen in een krant
Geef de opdracht een artikel naar keuze uit de krant te
knippen en er een verhaal van te maken.
Daarna wordt de opdracht omgedraaid. De kinderen
brengen een (hun favoriete?) verhaal mee en maken er een
krantenartikel van. Breng waar nodig verbeteringen aan.
In kranten wordt vaak met initialen gewerkt. Wat zijn
dat?
– 138 –

Je schrijft de initialen van elk kind op bord. Er wordt zo
snel mogelijk geraden welke initialen bij wie horen.
Nadien doe je hetzelfde met de initialen van bekende
mensen.
b.v. GV: Guy Verhofstadt
LA: Lance Armstrong
BP: Bart Peeters
TT: Toon Tellegen…
De kinderen knippen een aantal koppen uit de krant.
Die worden verdeeld in de klas. Ieder schrijft een artikel
onder een kop. Vraag hen ’s avonds het nieuws te volgen
en goed te kijken en te luisteren naar Bavo Claes,
Martine Tanghe, Stef Wauters,…
De volgende les leest ieder zijn bericht voor als volleerd
nieuwslezer.
Geef vooraf nog nuttige tips, verwijzend naar de professionele
nieuwslezers: zakelijk, droog maar niet monotoon,
verzorgde taal,…
Vraag de kinderen verschillende kranten mee te brengen.
Ze zoeken artikels rond een zelfde thema in meerdere
kranten en vergelijken. Wie is het meest correct en
objectief denk je? Waarin liggen de verschillen?
Je geeft de kinderen een exemplaar van Story, van Dag
Allemaal,… en laat die rondgaan. Vraag naar de verschillen
met een artikel uit bv. De Standaard, De
Morgen…
Bespreek met de kinderen wat roddel is en wat niet.
Daarna schrijven ze met zijn drieën een roddelkrantje
over mensen op school of mensen die iedereen kent van
buiten de school.
Schrijf je (ze) vrij
Schrijf een brief als papa van Joos vanuit de gevangenis.
Beschrijf hoe het er daar uitziet. Wat eet je? Hoe voel je
je? Heb je schuldgevoelens? Excuseer je je tegenover je
zoon of dochter? Wat is er werkelijk gebeurd?…
Als je een gevangenis bezocht hebt, wordt deze opdracht
iets makkelijker.
Je kan deze opdracht ook geven vóór het gevangenisbezoek
zodat de kinderen vanuit een gevangenenstandpunt
alles in zich opnemen.
Schrijf ze vrij
Dit is een ideale gelegenheid om over Amnesty
International te praten.
Ga na of de kinderen deze organisatie kennen? Vertel
kort wat A.I. doet.
Vraag: Zijn er ook mensen die onschuldig in de gevangenis
zitten? Hoe komt dat?
Neem contact op met Amnesty International
Vlaanderen op volgend adres:
Kerkstraat, 156, 2060-Antwerpen; tel. 03/ 271 16 16
Of zoek op het internet: www.aivl.be
Of stuur een e-mail met je vragen: amnesty@aivl.be
Print enkele voorbeelden van briefschrijfacties af en
bespreek ze: Waar? Wie? Waarom?
Praat over het effect van briefschrijfacties.
Spelopdracht
Eén speler staat in het midden. Rond hem of haar vormt
zich een groepje van vier spelers- roddeltantes. Zij
krijgen de opdracht commentaar te geven op de speler
in het midden.
Ze roddelen over gebreken (die er niet werkelijk zijn),
b.v. hij heeft x-benen, ze lispelt, hij kruipt altijd voor bij
de slager, ze voelt zich belangrijker dan wij, hij stinkt,…
De speler in het midden reageert door bij elke nieuwe
roddel wat dieper te zakken. Een roddel die hij niet zo
erg vindt, heeft veel minder weerslag op zijn lichaamstaal
dan een ‘scherpe steek’.
Als hij bijna door de grond zakt van schaamte, vinden de
roddelaars het welletjes en geven ze hem complimentjes.
De speler groeit opnieuw. Het verloopt sneller of trager
afhankelijk van hoeveel deugd hij heeft van de
complimentjes.
Als hij opnieuw zijn begingevoel en –houding bereikt
heeft, is het spel gedaan en wordt iemand anders de
centrale figuur.
Jailhouse rock
Vraag de kinderen bestek en gamel of een metalen bord
van thuis of van bij de jeugdbeweging mee te brengen.
Verduister de klas. Bedoeling is niet dat je geen steek
meer voor ogen ziet, maar dat je een duistere, angstaanjagende
atmosfeer creëert. De kinderen maken, als
volleerde bajesklanten, ritmes in groepjes van vier.
– 139 –

Eerst werken ze een tijdje op tempo (snel-traag) en op
volume (luid-stil). Eén iemand neemt de leiding; de drie
anderen volgen. Daarna proberen ze ritmewisselingen
uit en gaan ze improviserend op mekaar inspelen en
antwoorden.
Tenslotte wordt er rond ‘gevoel’ gewerkt. De kinderen
proberen gevoelens over te brengen: eenzaamheid in de
cel en heimwee, het vrolijk worden van samen te
musiceren, het kwaad worden op boertige cipiers, het
gemis van dierbaren, de vermoeidheid en het in slaap
vallen,...
Andere boeken van Linda van Mieghem
Socrates en de stenen, Davidsfonds/Infodok, 2002
Lila piekhaar & groene sproeten, Davidsfonds/infodok,
2000
Wonen op het dak, verhalen van Martha Heesen, Linda
van Mieghem…, Bakermat, 2000
Voelen en proeven en …, Averbode, 2000
In en uit en …, Averbode, 1999
Gedicht 2
‘De oude man en de televisie’
Daniël Billiet
Uit: Een wereldkaart op ware grootte
Averbode, 2002, p.34
Over de auteur
Daniël Billiet werd geboren als vierde van zes kinderen.
Hij studeerde Nederlands en Engels en werd regent. Al
in zijn studententijd was hij bezig met poëzie. Zijn
eerste dichtbundels richtten zich tot volwassenen. Vanaf
1986 ging hij volop voor kinderen en jongeren schrijven.
Hij was medeoprichter van de Poëziekrant en het
Poëziecentrum.
Daniël Billiet gaf jarenlang les maar is de laatste jaren
fulltime met zijn hobby’s bezig: poëzie en reizen. Hij
verbleef in Nicaragua en Zuid-Afrika en Namibië.
Indrukken van zijn reizen zijn terug te vinden in zijn
werk. Alhoewel hij in hoofdzaak dichter is, waagt hij
zich af en toe ook aan verhalen. Hij is ook bekend als
samensteller van verhalenbundels. Sinds 1999 is hij
redacteur bij DiVers, een uitgeverij die enkel poëzie voor
jongeren uitgeeft.
Werken met het gedicht
Voor het lezen
Hou een klasgesprek over televisiekijken. Hoe vaak kijk
je? Wanneer kijk je? Naar welke programma’s? Laat elk
kind twee persoonlijke top 10’s maken: één met de beste
tien programma’s en een verantwoording waarom ze die
goed vinden en één met de tien slechtste programma’s,
ook met verantwoording.
Breng al de gegevens samen op het bord waardoor je een
absolute top-tien-plus en -min maakt.
Zo kan je het principe van de kijkcijfers uitleggen.
Vraag aan elk kind hoeveel uren per dag ze tv kijken. Je
kan dan diagrammen opstellen, gemiddeldes berekenen
enz.
Het gedicht
Lees de titel. Welk beeld krijg je als je de titel hoort?
Hoe ziet de oude man eruit? In welke context zie je hem?
– 140 –

De kinderen lezen het gedicht voor zichzelf.
Na het lezen
Wie is ‘jij’ en wie is ‘ik’ in dit gedicht? Wat betekent
‘dan maar’ (r.1)? Wat betekent de tweede strofe? Met
welk zintuig vindt hij zijn vrouw terug? Waarom zit ze
daar niet volgens de man? Is dat de echte reden volgens
jou? Over welke beelden spreekt hij in de laatste regel?
Waarover gaat het gedicht?
Praat dan over ‘verlies’. Wie heeft er al eens iets dierbaars
verloren? Welk gevoel kreeg je toen? Wie heeft al
eens iemand dierbaar verloren? Wat voel je dan? Is het
anders dan bij iets? Blijft het verlies even pijnlijk? Hoe
gaat het minder pijn doen?
Verwerking
oproept. Vergelijk nadien een aantal geuren en beelden
met elkaar. Zijn er beelden die overeenkomen met
anderen? Je kan ook omgekeerd te werk gaan. Bied
beelden aan, welke geur past erbij?
Bied het gedicht ‘Gekleurde geuren’ van Bas Rompa
aan. Je vindt het in de bundel ‘Kom maar dichter’
samengesteld door Jan Van Coillie (Averbode, 1990).
Soms hebben geuren kleuren.
Neem bijvoorbeeld mij nou:
Na een bad ruik ik licht blauw.
Roze geurt mijn tante,
rood ruik ik als ze me zoent.
Groen hangt rond geraniums,
Oranje om een gepoetste schoen.
De oude vrouw en de lucifers
Praat over beelden. Welk beelden herinner je je van de
kleuterklas? Welk beeld, van een reis of situatie, was zo
sterk of fascinerend dat het je altijd bij zal blijven? Welk
beeld vind je mooi/lelijk? Waarom? Toon enkele beelden
(foto’s uit tijdschriften,…). Welke personages passen in
dit beeld? Waarom? Laat hen zelf uit tijdschriften, kranten
enz. beelden kiezen die hen aanspreken. Geef hen de
opdracht nadien een voorwerp te kiezen dat in dit beeld
past. Nu krijgen de kinderen de opdracht om zelf een
personage bij hun gekozen beeld te verzinnen. Laat hiervoor
één slagzin bedenken die erbij hoort; de fee en de
honing, het jonge meisje en de bloemetjes, de oude
vrouw en de lucifers,…
Geef hen de opdracht met deze gegevens zelf een
gedicht te schrijven. Als verwerkingsopdracht kunnen ze
hun geschreven tekst koppelen aan het beeld door b.v.
een collage.
Alle beelden geuren
‘De jaren geuren door zijn hoofd.’ Welke geur herinner
je je van de kleuterklas? Welke geur is zo sterk dat hij je
altijd zal bijblijven? Wat ruik je graag? Wat niet?
Verzamel verschillende geuren in potjes en flesjes. Geef
aan de kinderen de opdracht hun ogen te sluiten en te
ruiken aan een bepaalde geur. Laat hen hierbij ook een
beeld opschrijven of zeggen wat deze geur bij hen
Paars snoof ik eens op
toen ik naast opa stond.
Wie een toverbal eet ademt
gekleurde wolkjes in het rond.
Uit een doos kleurpotloden
komen ongelogen
honderd kleine regenbogen
Bepreek kort wat de kinderen van dit gedicht vinden en
waarom het wel/niet past bij de oude man en de televisie.
Beeld en muziek
Zet verschillende soorten muziek op. Zorg voor een
waaier aan genres. Laat telkens een muziekfragment
horen. De kinderen schrijven tijdens of na het horen van
het fragment woorden op die de muziek bij hen oproept.
Herhaal deze associatieoefening enkele keren. Laat op
het einde een aantal woorden uitkiezen (5) en geef hen
de opdracht met deze woorden een kort verhaaltje te
maken.
Doe dezelfde oefening maar nu met fotomateriaal
(reproducties uit kunstboeken, foto’s en driedimensionaal
werk). Laat de kinderen foto’s uitkiezen bij muziek.
Neem de drie ingrediënten en voeg ze samen tot een
geur-beeld-geluid tentoonstelling
– 141 –

Met voorgaande oefeningen kan je installaties maken
voor een tentoonstelling. Stel deze bijvoorbeeld op in
het bejaardentehuis in de schoolomgeving.
Laat door elk kind (of per 2) een ‘kastje’ maken. Dit
kan op een sokkel met een kubus uit harde plastic en
een opening aan de bovenzijde.
Laat hen hier een beeld in plaatsen, een tekst bijschrijven
(gedicht), het met een geur besprenkelen. Laat er
een muziekje bij klinken. Dit vergt wel wat moeite en
werk maar geeft een boeiende interactieve tentoonstelling
als resultaat!
Ik voel me oud
Laat de kinderen zich voortbewegen als een oude man
of vrouw. Bespreek de resultaten. Zien de kinderen er
echt oud uit? Kinderen zullen snel naar clichés grijpen:
met een stok lopen, krom staan, hijgen, slecht zien,…
Laat hen eens proberen om een oude persoon te spelen
door zich oud te voelen, binnenin, zonder dat de
anderen het zien. Laat hen per twee over zichzelf
fantaseren als oma en opa. Laat de kinderen een situatie
bedenken en geef hen de mogelijkheid dit te spelen voor
de klas. Ook dit kan je opvoeren in een bejaardentehuis.
Een verhaal dat erg aansluit bij dit gedicht
Wachten op Venusta, Detty Verreydt, Averbode, 2002
Andere boeken van Daniël Billiet
Kinderen Natuurlijk Toegelaten, DiVers, 1999
De hemel heb je al, DiVers, 1999
Moenie worry nie, Altiora, 1999
Het recht van de banaan is krom, samenstelling van een
bundel verhalen omtrent kinderrechten, met eigen verhaal,
Bakermat, 1998
Een muur van lege blikken, Bakermat, 1997
Boek 4
Tinka
Ed Franck
Averbode, 2001, p. 11-14
Over de auteur
Ed Franck is het pseudoniem van Eddy Vrancken. Hij
groeide op in Beringen in een gezin met dertien
kinderen. Hij studeerde Engels en Nederlands en werd
leraar aan een middelbare school. In 1996 verliet hij het
onderwijs en werd voltijds schrijver. Hij begon met
schrijven toen hij al 44 jaar was. Sindsdien heeft hij al
meer dan 50 boeken geschreven. Hij schrijft verschillende
soorten boeken voor verschillende leeftijden: liedjes
en verhalen voor kleuters, verhalen over het gewone
leven, historische verhalen, harde detectives, psychologische
romans en poëzie voor jongeren. Hij maakte ook
moderne bewerkingen van een aantal klassieke boeken
en liefdesverhalen. In elk genre is zijn taalgebruik
anders: speels, spitsvondig, poëtisch. Veel van zijn
boeken bevatten ook droge humor. Zijn hoofdpersonen
zijn gevoelsmensen met een kunstzinnige inslag. Ze
verzetten zich tegen machtsmisbruik en zijn vaak
eenlingen. Hun eenzaamheid wordt mede veroorzaakt
doordat ze het moeilijk vinden om met anderen te
communiceren.
Ed Franck werd meermaals bekroond: in 1999 met een
Boekenwelp voor Het huis van eb en vloed, in 2001 nog
een Boekenwelp voor Mijn zus draagt een heuvel op
haar rug, voor hetzelfde boek ontving hij dat jaar ook
de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap. Ook voor Tinka
ontving hij in 2002 een Boekenwelp.
Over het boek
Tinka is een oorlogskind in de Balkan. De stad waar ze
woont wordt bijna dagelijks beschoten vanuit de
heuvels. Naar school gaan is een luxe als het oorlog is,
want dan lijkt het alsof alles weer normaal is. Ondanks
honger en kou, sluipschutters en granaten krijgt de oorlog
Tinka niet klein. Tinka staat voor elk kind dat waar
ook ter wereld te lijden heeft onder een oorlog en toch
in het leven blijft geloven. Het is een boek over solidariteit
en overleven.
– 142 –

Werken met het fragment
Voor het lezen
De kinderen krijgen vooraf de opdracht in kranten, tijdschriften,
op het internet op zoek te gaan naar foto’s,
artikels,… over oorlog.
Bespreek waar en wanneer het gebeurde; wie er aan het
vechten zijn; wat voor gevolgen die oorlog heeft voor de
volwassenen, de kinderen,…
Vraag aan de kinderen zich in te denken dat hier een
oorlog uitbreekt. Hoe zou je je dan voelen? Wat zou
wel/niet meer kunnen? Kun je mensen begrijpen die
vluchten voor de oorlog in hun land? Zou jij dat ook
doen?
Heeft België ooit oorlog gevoerd? Ken je verhalen van je
overgrootouders? Kinderen die nog rechtstreekse getuigen
kennen worden aangespoord hun verhaal op te tekenen.
Ken je mensen die voor de oorlog op de vlucht gingen,
asielzoekers?
Als er op jouw school kinderen van asielzoekers zijn,
dan is dit boek een goede aanleiding om hen aan het
woord te laten (zie verder).
Besluit met: Vind je dat België ooit oorlog moet voeren?
Waarom (niet)?
Lees de informatie over de auteur. Vraag wie al een boek
van Ed Franck gelezen heeft. Wat versta je onder harde
detectives? Psychologische romans? Wanneer zeg je dat
taal spitsvondig is? Wat is droge humor?
Lees de informatie over het boek. Bespreek: Vinden
jullie schoolgaan een luxe? Zou je ook zo denken als het
oorlog was?
Wat zijn sluipschutters?
Het fragment
De kinderen lezen het fragment in stilte.
Laat hen vrij reageren: Wie wil iets over het verhaal
vertellen? Wat is je opgevallen tijdens het lezen?
Bespreek dan:
- Waarom doet de koperen schoolbel het niet?
- Wat is een ‘staakt-het-vuren’?
- Tinka begrijpt sommige stukken van het gedicht niet
goed. Is dat bij jullie ook zo? Wat begrijp je niet zo goed?
-Wat bedoelt de meester als hij zegt dat hun leven in
twee gebroken is? Kun je je indenken wat voor Tinka
voor de oorlog anders was?
- Tinka is gelukkig als ze naar huis gaat. Hoe zegt de
schrijver dat?
Verwerking
Een ooggetuige aan het woord
Hier kan je (over-)grootouders, vluchtelingen, asielzoekers,
hulpverleners (b.v. AZG) aan het woord laten.
De kinderen bereiden het bezoek voor. Ze bespreken
welke vragen ze zullen stellen en maken een selectie. Ze
spreken af wie de vragen stelt, wie verslag maakt, wie
een drankje presenteert en op welke manier ze de
spreker(s) zullen bedanken.
Krantenartikels en/of ooggetuigenverslagen en hun
gedicht
Zorg voor een voldoende aantal dichtbundels. De
kinderen werken individueel.
Elk kind neemt een krantenartikel, foto of het verslag
van mensen die de oorlog meemaakten (zie hierboven).
Ze lezen/kijken aandachtig. Dan gaan ze op zoek naar
een gedicht dat erbij past.
De kinderen schrijven: ‘Dit gedicht past goed bij mijn
foto/ artikel/ verslag want…’
Collages: Voor / Na
Vertrek van: ‘Ik vind het zo jammer dat jullie deze
oorlog moeten meemaken. Het maakt van jullie andere
kinderen. Het breekt jullie leven in twee stukken, een
ervóór en een erna.’
Laat de kinderen enkele situaties voor/na bedenken: b.v.
vóór en na de kapper, vóór en na het bad, vóór en na
een vermageringskuur,…
Dan kunnen ze in groepen van vier aan de slag met tijdschriften
en maken ze collages die ‘Voor en Na’ illustreren.
Creatief schrijven en vertellen
De meester vertelt drie sprookjes. In het verhaal worden
ze niet volledig verteld.
In groepen van drie verzinnen de kinderen een volledig
sprookje. Elk sprookje zal maximaal drie maal verteld
worden. Bespreek vooraf: hoe sprookjes beginnen, wat
– 143 –

erin gebeurt, hoe ze eindigen.
Om de kinderen op gang te brengen kun je volgende
vragen geven:
De negen witte wolven:
- Hoe was het voor ze wolven werden? Waar woonden
ze?
- Waarom werden ze wolven?
- Hoe gebeurde het? Kon je nog zien wie wie was?
Waren alle broers gelukkig als wolf?
- Wat deed de arme vrouw? Hoe voelde ze zich?
- En hoe liep het af?
De jager en de roestige sleutel
- Waar woonde de jager? Wie woonde bij hem? Was hij
arm of rijk?
- Hoe zag die heuvel eruit?
- Wat deed hij op die heuvel?
- Hoe laat was het? Welk seizoen?
- Hoe vond hij de sleutel?
- Wat deed hij met de sleutel? Werd hij er beter of
slechter van?
De windkoning
De beginzin wordt door alle kinderen gebruikt.
- Wat deed hij in de grot? Heeft hij er altijd gewoond?
- Hoe werd hij windkoning?
- Wat gebeurde er als hij eruit kwam?
- Wanneer kwam hij eruit? Kon hij altijd uit zijn grot?
- Waren de mensen blij als hij kwam?
- Had hij vijanden?
Vertellen
De kinderen schrijven een aantal kernwoorden op en
vertellen hun sprookje. De verschillende versies worden
vergeleken.
Kleuren-woorden-gevoelens
Tinka heeft woordendozen. De kinderen lezen welke
kleuren voor welke gevoelens staan. Welke kleur zou je
bedenken voor: verliefd zijn, veiligheid, rust, angst,
gezelligheid…
Zorg voor dezelfde drie dozen als in het fragment.
De kinderen zoeken in kranten en tijdschriften naar
boze, lieve en droevige woorden en woordgroepen. Ze
stoppen ze in de gepaste doos.
Als er voldoende woorden in elke doos zitten gaan de
kinderen individueel of met twee aan de slag. Ze kiezen
om beurt uit elke doos een woord of woordgroep. Ze
proberen met die woorden een begin van een tekst te
maken. Als het hen niet onmiddellijk lukt, gaan ze er
drie nieuwe bijhalen. Zo bouwen ze verder aan hun
tekst. Ze mogen er alleen verbindingswoorden bijschrijven
als het echt niet anders kan. Onbruikbare
woorden mogen geruild worden. Ze kunnen alle
richtingen uit: ernstig, grappig, nonsens, reclame,
uitnodiging, gedicht, verhaal,… Als ze tevreden zijn met
het resultaat plakken ze de woorden op. Nadien wordt
alles gelezen en besproken.
Andere boeken van Ed Franck
Mijn zus draagt een heuvel op haar rug, Averbode, 2000
Salome, Averbode, 1999
Medea, Averbode, 1999
Dzingeleping!: 26 liederen voor kleine kinderen,
Averbode, 1999
Met armen te hoekig voor sierlijke vleugels: verzamelde
gedichten 1988-1999, Averbode, 1999
Illustreren
Ze maken er tekeningen bij en bundelen alle sprookjes
tot een boek.
Spelopdracht
Ze beelden hun sprookje uit. Hier kunnen groepen met
hetzelfde sprookje samenwerken.
Het uitbeelden kan met voorlezer of zonder woorden.
Ze treden op voor jongere kinderen.
– 144 –

Boek 5
Bloed, snot en tranen
Ingeborg Arvola
Lannoo, 2001, p. 23-26
Over de auteur
Ingeborg Arvola studeerde literatuur en theaterwetenschappen
in Oslo. Ze schreef twee romans voor
volwassenen. Bloed, snot en tranen is haar eerste kinderboek.
Over het boek
Simon is tien en een ettertje, en dat moet je echt letterlijk
nemen. Hij kan heel gemeen en brutaal uit de hoek
komen. Maar gaat achter die brutaliteit niet een
gevoelig en angstig jongetje schuil?
Op school beleeft hij met zijn vriendje Jan plezier in het
plagen van meisjes. Thuis heeft hij zijn handen vol met
het wegpesten van stiefpa, de nieuwe vriend van zijn
moeder.
Wanneer Jan plots niet meer naar school komt en zijn
stiefpa eigenlijk een geschikte kerel blijkt, krijgt stoere
Simon het moeilijk.
Werken met het fragment
Voor het lezen
Vraag aan de kinderen wat de titel zou kunnen betekenen.
Stel volgende vragen voor een eerste gesprek: Wanneer
ween jij? Wat doet jou verdriet?
Geef hen volgende zinnen uit het fragment:
‘Ik denk aan de donkere vlekken op het tapijt en aan
Jans vader, die in de gevangenis zit, en er lopen koude
rillingen over mijn rug.’ Waar krijg jij koude rillingen
van?
‘Jouw probleem, Simon, is dat je me ziet als de vijand,
zodat je niets aan me hebt als vaderfiguur.’ Bespreek de
ingesteldheid van Simon. Als je iemand ziet als een
vijand geef je hem/haar dan nog een kans om dichter bij
je te komen? Waarom wel? Waarom niet?
Vertel dat het in het fragment gaat over de relatie met de
stiefvader van Simon. Hoe is jouw relatie met je
mama/papa (stiefmama/stiefpapa), met je oma/opa?
Wie heeft een boezemvriend/-in? Vind je dat je met
hem/haar alles moet delen? Mag je nog geheimpjes
hebben voor jezelf? Aan wie zou je je geheimen toch
vertellen? Wanneer wel? Wanneer niet?
Het fragment
Het fragment gaat over twee verschillende situaties. In
een eerste deel gaat het over de vriendschap met Jan en
de pesterijen die eruit voortkomen. Een tweede deel gaat
over de relatie tussen Simon en zijn stiefvader. Tussen
beide delen is er een witregel. Laat de kinderen dit fragment
ook in twee delen lezen en bespreek het nadien
stuk per stuk.
Na het lezen
Bespreek het eerste deel: waarom zou Simon zich zo
gedragen tegenover Runa? Heb je zelf al eens iemand
verdedigd of geholpen die jouw hulp niet aannam? Welk
gevoel krijg je daarbij?
Waarom zou Jan niets verteld hebben? Wat zou er aan
de hand kunnen zijn? Waarom ligt Jan in het ziekenhuis?
Wat kan jij doen als je dingen ziet gebeuren die
niet kunnen? Wat kan er niet volgens jou? Wat moet je
doen als je geen oplossing kan bieden?
Geef hen nadien nog enkele stellingen om samen te
bespreken: geweld gebruiken is goed als je het niet met
woorden kunt redden./ Als iemand anders je slaat, sla je
best terug./ Als iemand je pest, kan je best geweld
gebruiken, zo leert de andere het pesten wel af./ Als je
mensen ziet/ hoort vechten doe je best alsof je neus
bloedt…
Bespreek het tweede deel: zou de blauwe plek die Simon
aan zijn buurman toont echt door zijn stiefpa komen?
Waarom wel? Waarom niet? Waarom zou Simon zo’n
gemene leugens vertellen? Om voetbal te spelen hoef je
geen beste vrienden te zijn, zegt de stiefvader. Vind jij
dat ook? Waarom?
Verwerking
Assepoesters
Zoek met de kinderen enkele sprookjes waar stiefvaders
en stiefmoeders een belangrijke en slechte rol spelen.
Denk aan Assepoester en Sneeuwwitje. Overloop de
– 145 –

originele sprookjes ter opfrissing. Hoe zouden de
sprookjes afgelopen zijn moesten de stiefmoeders/-
vaders lief zijn geweest? Laat hen één van de sprookjes
uitkiezen en herschrijven met andere karakters.
Hiervoor kan je hen in groepjes laten werken. Als
voorstelling kan je het verhaal laten voorlezen, vertellen
of spelen. Als je veel tijd hebt, kan je hen ook een
filmpje laten maken met hun eigen sprookjesversie.
Bespreek nadien ook hoe het fragment zou veranderen
moest de stiefvader van Simon niet zo lief zijn.
Een bus vol gevoelens
Houd een gesprek rond gevoelens. Toon jij je gevoelens
altijd? Tegenover wie wel/niet? Wanneer verstop je ze
liever? Wie pest er al eens? Welk gevoel geeft je dat op
dat moment? En achteraf als je ziet dat je iemand
gekwetst hebt? Wie wordt al eens gepest? Hoe voel je je
daarbij? Wat voel je als je iemand anders ziet die gepest
wordt?
Hang een brievenbus in de klas (zie ook bij
Duivelshanden). Gebruik ze zodat de kinderen anoniem
boodschappen kunnen doorgeven: over elkaar of over
situaties die binnen de klas of tijdens de speeltijd
gebeuren. Om hen te helpen kan je met kleuren werken.
Een kleur voor de vragen, één voor klachten, één voor
voorstellen en één met proficiat voor,… Om aan de
brievenbus te wennen, bespreek je eerst hoe ze de briefjes
kunnen invullen. Wijs hen erop dat ze altijd vanuit
zichzelf moeten praten en het gevoel dat ze erbij hebben
proberen te verwoorden. Bij een klacht bijvoorbeeld
gaat het er niet om te zeggen ‘Simon is stom’, maar wel:
‘Ik zag dat Simon Rune in de plas duwde. Ik vond dat
niet fijn om te zien...’ Wanneer je wekelijks een
moment uittrekt om de brievenbus te ledigen en te
bespreken, kan dit een hulp zijn voor kinderen die
moeilijker over hun gevoelens komen vertellen. Het kan
confronterend zijn maar het is waardevol. Een brievenbus
in de klas is ook dankbaar om het hele jaar door te
gebruiken.
Competitie of vertrouwen?
Speel één of meer competitieve spelen zoals b.v. een partijtje
voetbal. Bespreek nadien in hoeverre het waar is
dat je elkaar niet persé moet kunnen uitstaan. Speel
nadien één of meer vertrouwensspelletjes. Laat één kind
met gesloten ogen in het midden staan. Hij of zij wordt
als een plank lichtjes over en weer geschommeld tussen
een groepje kinderen die hun handen steeds voor zich
houden en zeer alert zijn. Wat is bij dit soort spelen
belangrijk? Kan je iemand vertrouwen die je niet mag?
Wanneer wel? Wanneer niet? Zo kan je ook iemand met
gesloten ogen een parcours laten bewandelen met een
ander kind naast zich als begeleider.
Speel nu terug een competitiespel maar in een andere
vorm. Speel zaalvoetbal met een onzichtbare bal (vijf
tegen vijf). Laat de kinderen hun bewegingen uitvergroten,
zodat het voor iedereen duidelijk blijft waar de bal zich
bevindt. Bespreek na deze spelvorm de belevingen. Wat is
er nodig om dit soort spelen te laten lukken? Hier is het
belangrijk een team te vormen en echt samen te spelen.
Neen, dat doe ik niet
Simon zegt voortdurend dat hij zijn stiefpa niet kan
luchten terwijl hij diep in zijn hart moet toegeven dat
het niet waar is. Zo komt het in het boek nog tal van
keren voor dat hij zich anders gedraagt dan hij zou
willen. Of dat hij iets anders zegt dan wat hij doet.
Ga met de kinderen in een kring staan. Laat hen
bewegingen doorgeven in de richting van de klok. De
eerste doet de beweging gewoon, b.v. veters knopen;
deze beweging wordt telkens vergroot zodat de laatste
van de groep ontzettend grote schoenen heeft met
ontzettend lange veters om breed en wijd te knopen. Er
wordt niet gesproken. Herhaal dit tot iedereen een
beweging heeft mogen inzetten. Laat nu elk kind een
beweging doen waarbij hij of zij zegt wat het is. De
volgende neemt de beweging niet over maar doet een
nieuwe, eventueel geïnspireerd op de vorige. De eerste
doet bijvoorbeeld een onzichtbare trui aan en zegt
daarbij ‘ik trek mijn trui aan’; de volgende kan door die
beweging denken aan gymoefeningen met de armen en
zegt: ‘ ik sport’ waarbij een volgende zich op zijn beurt
uitrekt enz…
Een laatste vorm bestaat erin iets anders te zeggen dan
wat er gedaan wordt. Dat wordt dan bijvoorbeeld: een
eerste poetst zijn tanden en zegt ‘ik kam mijn haar’, een
tweede zegt wat de vorige deed maar neemt een nieuwe
beweging: ‘ik poets mijn tanden’ terwijl hij of zij aan
– 146 –

zijn oor krabt. Een derde zegt: ‘ik krab aan mijn oor’,
terwijl hij een onzichtbare telefoon vast heeft, enz… Je
kan het enkele keren na elkaar laten spelen. Het vraagt
concentratie en kan tegelijk ontzettend leuk zijn!
Boek 6
Billy Elliot
Melvin Burgess
Standaard-Memphis Belle, 2002, p. 45-48
Video
Billy Elliot
Columbia TriStar Home Video
Over de auteur
Melvin Burgess groeide op in Zuid-Engeland. Hij hield
niet van schoolgaan en stopte ermee toen hij 18 was. Hij
begon een stage als journalist. Ondertussen had hij
verschillende tijdelijke baantjes, voornamelijk in de
bouwnijverheid. Hij begon met schrijven toen hij 20
was, maar het duurde 15 jaar voor zijn eerste boek ‘Het
huilen van de wolf’ gepubliceerd werd. Het werd
vertaald in het Nederlands in 1992. Nu wordt hij
beschouwd als één van de beste hedendaagse Engelse
jeugdschrijvers. Zijn boeken richten zich vooral op 13-
14 jarigen. Hij schrijft over moeilijke thema’s als: thuisloosheid,
gehandicapten, kindermishandeling, hekserij
en drugs. Burgess werd meermaals genomineerd voor de
Carnegie Medal. Hij woont in Manchester met zijn
vrouw en twee kinderen.
Over het boek
Het verhaal van Billy Elliot was eerst een film. Het idee
en het filmscript zijn van Lee Hall. Toen er een videoversie
van de film zou gemaakt worden, wilde de filmmaatschappij
dat het verhaal tegelijk met de video ook
in boekvorm zou verschijnen. Zo kwamen ze met hun
vraag bij Melvin Burgess. Hij bekeek de film en vond
hem zeer mooi. De tijd om het boek te schrijven was
kort, amper vier weken. Hij deed er drie weken over.
Melvin Burgess kon het in zo’n korte tijd, zegt hij,
omdat een groot deel van het werk al gedaan was. De
karakters, het verhaal, de personages en het verloop van
het verhaal, alles was er. In feite moest hij enkel het
filmscript omzetten in een verhaal. De grote vraag was:
wat kan een roman toevoegen aan het verhaal dat in de
film niet kan?
Burgess koos voor een ik-verhaal. Al schrijvend kwam
hij tot de vaststelling dat een boek dieper kan ingaan op
– 147 –

het innerlijk leven van de personages: hun gedachten en
gevoelens. Een boek kan de bedoelingen van de figuren
verklaren en verduidelijken. Een boek werkt van binnenuit
en kan meer aandacht geven aan details. Bij een film
gaat het allemaal sneller en vluchtiger.
Billy Elliot gaat over anders zijn in een maatschappij die
nog sterk vasthoudt aan het rollenpatroon: man-vrouw.
In 1984 -’85 is er in Groot-Brittannië een grote mijnwerkersstaking
die net geen jaar duurt. De mijnwerkers
protesteren tegen de geplande mijnsluitingen. De vader
en de oudere broer van Billy behoren tot de harde kern
van stakers. Maar een jaar zonder loon brengt het gezin
op de rand van de armoede. Billy’s moeder is dood en in
het gezin woont ook de demente oma in. Billy moet van
zijn vader op boksles om meer mans te worden. Maar in
dezelfde sporthal worden ook balletlessen gegeven. Billy
ruilt het boksen stiekem voor ballet. En het blijkt dat hij
een groot talent is. Maar of zijn vader daar zo blij mee
is…?
De video is verkrijgbaar met Nederlandse ondertiteling
en heeft een speelduur van 105 minuten.
Werken met het fragment
Voor het lezen
Schrijfopdracht: Vraag de kinderen wat ze ooit heel
graag zouden doen als ze de kans krijgen. Laat hen hun
droom opschrijven. De dromen worden voorgelezen en
beoordeeld op realistisch/onrealistisch.
Lees de informatie over de auteur en de informatie over
het boek tot: ‘Wat kan een roman toevoegen aan het
verhaal dat in de film niet kan?’ De kinderen zoeken de
verschillen en de eventuele meerwaarde van boek versus
film.
Vraag of ze andere verfilmde boeken kennen. Lazen ze
eerst het boek en keken ze dan naar de film of
omgekeerd? Wat zijn hun ervaringen? Duurt een film
even lang als een boek?
Wat is een filmscript? Wat moet een schrijver anders
doen dan een filmmaker? Welke middelen kan een filmmaker
gebruiken om iets duidelijk te maken? (mimiek,
muziek, gebaren, beelden…)
Wat is het moeilijkst: een film maken van een boek? Of
een boek maken van een film?
Lees dan verder tot: ‘…sneller en vluchtiger’, en laat de
kinderen kort noteren hoe Burgess het aanpakte.
Bespreek het verschil tussen het kijken naar een film en
het lezen van een boek:
Wat blijft het langst hangen? Wat kan bij een boek wat
met een film moeilijker gaat? Hoe zit het met beelden
bij het lezen? Houden jullie van illustraties in een boek
of niet?
Lees dan verder over de inhoud van het boek.
Het fragment
Lees het fragment voor tot: ‘…en zag mijn vader staan.’
De kinderen bedenken wat er dan zal gebeuren. De
verschillende versies worden vergeleken.
De kinderen lezen de rest van het fragment voor
zichzelf.
Bespreek:
Wat is een mijnwerker? Bestaat het beroep nog?
Wat doen stakers? Wat bedoelt de schrijver met de harde
kern? Wat is een vakbond?
Wat is een mietje? Juf en vader denken volgens Billy
allebei dat hij een mietje is maar om verschillende
redenen. Vind je ze? Vinden jullie ook dat Billy een
mietje is.
Vader zegt de hele weg naar huis geen woord. Is dat
erger dan boos worden?
Waarom is Billy’s vader zo boos? Kan je hem begrijpen?
Wat betekent: ‘Wachten tot ik een ons woog.’
Hoe denk je dat vader ‘ballet’ uitspreekt?
Ballet is normaal voor meisjes, niet voor jongens. Wat
denk je?
Lees wat Billy denkt dat zijn vader bedoelt. Wat
betekent de laatste zin: ‘Het is gewoon iets wat wij niet
doen.’ Wij doen het niet. Wie kan dan wel ballet doen?
Als Billy de zoon was geweest van de mijndirecteur, had
ballet dan wel gekund?
Verwerking
Stellingenspel rollenpatroon
Als uitgangspunt neem je deze dialogen: ‘Niet eerlijk!
Alleen omdat hij een jongen is.’
‘Normaal!!? Voor meisjes, Billy. Niet voor jongens.
Jongens voetballen of boksen of worstelen of iets
– 148 –

dergelijks. Jongens doen niet aan ballet. Het is nu
eenmaal niet hetzelfde als voetbal of boksen of stoer
zijn. En het is niet zoiets als staken en voor je rechten
opkomen en samen met je vriend rondhangen. Het is
niet zoiets als in de mijn werken. Het is niet zoiets als de
vakbond. Het is gewoon iets wat wij niet doen!’
Billy’s vader maakt een opsomming van wat ballet allemaal
niet is. Wat is ballet dan wel?
Als je kijkt naar wat vader opsomt, wat valt je dan op?
(Het zijn allemaal dingen die hem bekend zijn.)
Vinden jullie ook dat ballet enkel voor meisjes is? En is
voetbal enkel voor jongens? Wat doe je met boksen,
breien, afwassen, poetsen, met poppen spelen, met lego
spelen…?
Hoe komt het dat niemand het vreemd vindt dat tennis
en volleybal zowel door mannen als vrouwen gespeeld
wordt?
De kinderen maken twee lijstjes: jongens/mannen Niet
ToeGelaten & meisjes/vrouwen NTG.
Ze werken eerst individueel, daarna vullen ze hun
lijstjes per twee aan, jongens bij jongens en meisjes bij
meisjes. Ze formuleren per paar een vijftal stellingen,
b.v. alleen vrouwen kunnen moeder worden; enkel
jongens worden mijnwerker; meisjes kennen niets van
techniek, …
Stellingenspel:
De klas wordt in twee groepen verdeeld: jongens/meisjes.
Elk om beurt poneren ze een stelling. De andere groep
reageert met een rode of groene kaart. Als er
opmerkelijke verschillen in mening zijn wordt er geargumenteerd.
Om het gesprek in goede banen te leiden kan
je een zachte bal gebruiken; wie de bal heeft mag spreken.
Tot slot schrijven en tekenen de kinderen over het
volgende onderwerp: als ik voor één dag een
jongen/meisje was dan...
Vrouwelijke & mannelijke beroepen
De kinderen zoeken mannelijke en vrouwelijke beroepen
en hun tegenhanger, b.v. politieman, vroedvrouw,…
Ze zoeken in advertenties hoe het profiel van de
kandidaten geformuleerd wordt.
Ze stellen zelf advertenties op en solliciteren: ze schrijven
op waarom ze denken geschikt te zijn voor de job.
Filmscript schrijven
De kinderen werken in groepen van vier. Ze lezen het
fragment en bespreken wat er allemaal weg kan uit het
verhaal als je het verfilmt. Wat zijn gedachten?
Handelingen? Hoe toon je gedachten in een film?
Wat kan je gemakkelijk tonen? Hoe ziet de omgeving
eruit? Wat blijft er over om door de acteurs gezegd te
worden? Is dat nog een verhaal?
Hoe maak je filmmakers duidelijk wat ze moeten tonen?
(regieaanwijzingen)
Zie je momenten waar muziek of andere geluiden op
hun plaats zijn?
Hoe ziet Billy eruit? Zijn vader? De balletjuf? Oma?
Toon dan eventueel het filmfragment en toets het aan
hun voorstellingen.
Als je er meer tijd wil aan besteden, kunnen de kinderen
het hele fragment ook spelen met aangepaste geluiden,
attributen en decor.
Verhaal maken van fragment uit de video
Dit is de omgekeerde weg: kies een ander fragment uit
de video en laat de kinderen het omzetten in een verhaal
zoals Burgess het deed: personages met hun karakters,
gedachten en gevoelens, de omgeving beschrijven en
vertellen wat er gebeurt.
Spelopdracht
De kinderen werken per twee met deze twee dialogen:
Dialoog 1: ‘Je weet heel goed wat ik bedoel.’
‘Dat weet ik niet.’
‘Begin nu niet op deze manier, Billy.’
Dialoog 2: ‘Ik begrijp gewoon niet wat er verkeerd aan
is, da’s alles.’
‘Je begrijpt heel goed wat er verkeerd aan is.’
‘Nee, dat begrijp ik niet.’
‘Ja, dat begrijp je wel.’
‘Welles.’
‘Nietes.’
De dialogen worden op verschillende manieren gespeeld,
vanuit verschillende gevoelens, vanuit verschillende
personages, met wisselende machtsverhoudingen, in
verschillende situaties: kwaad, lachend, één kwaad/één
bang, verlegen, verliefd, in de school, na een botsing, bij
de afwas, tijdens het eten, als in een soap, zoals het
– 149 –

tussen Billy en zijn vader zal gegaan zijn…
Gedicht 3
Bewegen op muziek
Zoek verschillende soorten muziek en laat de kinderen
er vrij op bewegen. Pik er de mooiste bewegingen uit en
ontleed ze met de kinderen.
Daarna kiezen de kinderen hun favoriete muziek en
gaan alleen of in groepen van max. zes bewegingen
bedenken bij de muziek.
Andere boeken van Melvin Burgess
Foxy mijn leven als teef, Gottmer/H.J.W. Becht, 2002
De Vogelman, De Vries-Brouwers, 2000
Bloedtij, Gottmer/H.J.W. Becht, 2000
Junkies, Gottmer/H.J.W. Becht, 2000
‘Schaduw’
Ted van Lieshout
Uit: Het is een straf als je zo mooi moet zijn als ik
Leopold, 2000, p. 22
Over de auteur
Ted van Lieshout studeerde aan de Rietveldacademie in
Amsterdam en werd vormgever en illustrator. Zijn
gedichten gaan vaak over tobberige kinderen en
jongeren die hardop nadenken over zichzelf en hun
verhouding tot anderen. Ze hunkeren naar erkenning en
willen graag opgemerkt worden en erbij horen.Van
Lieshout illustreert zijn boeken meestal zelf. Hij schrijft
ook teksten voor televisieprogramma’s als Sesamstraat
en Klokhuis.
Hij kreeg een Zilveren Griffel voor Och, ik elleboog me
er wel doorheen, Mijn botjes zijn bekleed met deftig vel
en Mijn tuin, mijn tuin en een Gouden Griffel voor
Begin met een torentje van niks. Op die Gouden Griffel
is hij bijzonder trots omdat het de eerste keer was dat
die prijs een dichter te beurt viel. In 2001 kreeg hij de
Nienke van Hichtumprijs voor Zeer kleine liefde.
Werken met het gedicht
Voor het lezen
Hou een losse babbel in de klas rond schaduw. Je kan
o.a. gebruik maken van volgende vragen:
- Hoe weet je zeker dat iets bestaat?
- Wat betekent ‘schaduw’ voor jou?
- Wat betekenen de uitdrukkingen: ‘in iemands schaduw
staan’, ‘iemand schaduwen’, ‘dat overschaduwt alles’,
‘een schaduwkabinet’?
- Hoe ontstaat je schaduw?
- Je zegt dat de titel van wat je gaat lezen ‘Schaduw’ is.
Stel de vraag wat er tegenover schaduw staat (licht).
Vraag om meer dergelijke paren te zoeken (traag/snel,
warm/koud, bakkend heet/ijskoud, nacht/dag,…).
– 150 –

Het gedicht
Structuur
Vraag aan de kinderen wat voor soort tekst daar op
papier staat.
Het antwoord ‘gedicht’ ligt voor de hand. Vraag hen
waaraan ze een gedicht herkennen.
Ze zullen het over rijm hebben, strofen, ongeveer
dezelfde verslengte (lengte per regel).
Laat de kinderen het rijmschema van dit gedicht ontdekken:
als je weet dat het laatste woord van het eerste
vers – het eerste rijmwoord dus – benoemd wordt als
‘a’, van het tweede vers als ‘b’, van het derde vers als ‘c’
enzovoort, wat is dan het rijmschema van dit gedicht?
(abbaa abbaa abbaa aba)
Inhoud
Het gedicht wordt door iedereen in stilte gelezen.
Het is geen eenvoudig gedicht. Daarom duid je per
strofe een nieuwe leerling aan om traag voor te lezen.
Na elke strofe wordt kort besproken waarover het gaat.
Help de kinderen door vragen te stellen:
1° strofe: Wie trapt er op ‘mij’?
2° strofe: Waarom is de schaduw ’s middags zo’n klein
gebied?
3° strofe: Waarom is de ik-figuur alleen op dagen zonder
zon? Wat betekent dat: ‘dagen zonder zon’? Wat
gebeurt er als het licht aangaat?
4° strofe: Waarom mag de ander op zijn hoofd of voeten
staan?
Verwerking
Pleeg een gedicht
- Geef de kinderen verschillende rijmschema’s op en
stimuleer hen om zelf een gedicht te schrijven, bv. abcb,
aabbcc, abcddbca,…
Je kan als bijkomende opdracht vragen om zoveel
mogelijk tegenstellingen uit de voorbespreking
(schaduw/licht,…) in het gedicht te gebruiken.
Dit dwingt hen om niet enkel bewust met de vorm maar
ook met de inhoud bezig te zijn.
Een variant: de kinderen schrijven een gedicht over
schaduw.
De eerste twee verzen van elke strofe van het gedicht van
Ted van Lieshout blijven behouden maar je vult naar
eigen inspiratie en rekening houdend met het rijmschema
aan.
Je begint na:
1° strofe: want…
2° strofe: zo…
3° strofe: dan…
4° strofe: je mag…
Tekenopdracht
- De kinderen maken een tekening met iets dat een
schaduw afwerpt.
Nadien verklaren ze zo nodig hun werk.
-Vertel over de stand van de zon en hoe die evolueert
doorheen de dag.
Maak dit duidelijk door middel van illustraties.
Geef de kinderen de opdracht vier tekeningen van zichzelf
te maken met telkens een schaduw op vier tijdstippen van
de dag: om 9 uur, 12 uur, 15 uur en om 18 uur.
Op schaduw en adem trappen in de spiegel
Je neemt de groep mee naar de speelplaats en verdeelt
hem in twee.
De ‘schaduwtrappers’ achtervolgen de ‘zonnekinderen’.
Die zorgen ervoor dat er niet op hun schaduw getrapt
wordt. Als dat toch gebeurt, worden de rollen
omgedraaid.
Als ieder vijf keer gevlucht is en vijf keer heeft
‘geschaduwtrapt’, lopen ze tot bij de leerkracht.
Je geeft hen beiden een kopie van het gedicht ‘schaduw’.
Buiten adem als ze zijn moeten ze zo snel mogelijk het
gedicht ‘zinvol’ voordragen.
Als dat gebeurd is hernemen ze tien keer (2 x 5) het
schaduwspel.
Hierna gaan de twee spelers tegenover elkaar staan.
De ene speler imiteert (spiegelt) minutieus wat de ander
voordoet: oog knipperen, wenkbrauw fronsen, rechterbeen
draaien, geeuwen, hurken, met grote passen rondlopen,
buikdansen,…
Eerst doen ze de oefening ter plaatse. Daarna gebruiken
ze ook de ruimte.
Na verloop van tijd worden de rollen omgedraaid.
– 151 –

Dubbelganger
Bespreek met de kinderen het fenomeen van de dubbelganger.
Er zijn vast ook mensen op aarde die jouw
naam dragen. Is dat hetzelfde?
Je kan voorbeelden aanhalen zoals Annemieke en
Rozemieke uit Jommeke, Janssen en Janssen uit Kuifje.
Vertel over voor hen ongekende figuren als ‘De
Dubbelganger’ van Dostojewski, ‘Dr. Jekyll and Mr.
Hyde’ van Robert Louis Stevenson,… en varianten als
‘Dorian Gray’ van Oscar Wilde.
De film The Invasion of the Body Snatchers is misschien
te angstaanjagend om samen te bekijken, maar je kan er
alvast over vertellen om het fenomeen van het ‘clonen’ te
introduceren. Wat is dat, ‘clonen’? Wie en wat wordt er
momenteel gecloond? Wat vind je van deze ‘cloonerie’?
Wat kan en wat niet?
Je kent misschien zelf ook wel dubbelgangers: tweelingen
zijn vaak als twee druppels water.
Wat is het verschil tussen een twee-eiige en een ééneiige
tweeling? Hoe uit zich dat of hoe zie je dat?
Als iemand een tweeling kent, wordt die uitgenodigd in
de klas of ga je er met de klas op bezoek. De kinderen
letten op de uiterlijke gelijkenissen en verschillen en
stellen vragen over de band tussen de twee.
Al deze informatie kunnen ze gebruiken voor het
gedicht dat ze schrijven over tweelingen of dubbelgangers.
Het gedicht heeft een rijmschema: aabb aabb
aabb.
Bij wijze van afsluitend grapje geef je de opdracht aan
een kind om een vreemd figuurtje op bord te tekenen.
Een ander moet proberen het zo exact mogelijk na te
tekenen.
Andere boeken van Ted van Lieshout
Papieren museum: Heer Beeld, ik wil u niet ontrieven,
Leopold, 2002
Klein groen koffertje, Leopold, 2001
Het is een straf als je zo mooi moet zijn als ik, Leopold,
2000
Zeer kleine liefde, Leopold, 1999
Stil leven: een tentoonstelling, SUN, 1998
Boek 7
Repelsteel
Imme Dros
Querido, 2002, p. 36-40
Over de auteur
Imme Dros groeide op op het eiland Texel, dicht bij de
zee. Ze studeerde Nederlands en werd tekstschrijfster bij
een reclamebureau en voor de televisie. Ze is gehuwd
met illustrator Harrie Geelen, die veel van haar boeken
illustreert.
Imme Dros schrijft boeken voor jonge kinderen én
boeken voor twaalf jaar en ouder. De laatste tijd maakt
ze vooral bewerkingen van oude verhalen, over
Odysseus en de Trojaanse oorlog bijvoorbeeld. Ze
bewerkte ook sprookjes en zette ze om in toneelstukken,
zoals Repelsteel.
In haar tienerboeken gaat het vaak om iemand die
zichzelf nog moet ontdekken. Imme Dros maakt dat de
lezer gaat nadenken over wat de hoofdpersoon
meemaakt. Ze laat zien dàt je zelf moet denken, niet
wàt je moet denken.
Imme Dros is beslist recordhoudster wat prijzen betreft:
ze won al elf Zilveren Griffels en een Zilveren Zoen.
Over het boek
Repelsteeltje is één van de ongeveer 200 sprookjes die
door Jacob en Wilhelm Grimm verzameld werden
tussen 1806 tot 1857. Imme Dros heeft het sprookje
bewerkt tot toneelstuk. Ze heeft de kern van het
sprookje bewaard: de arme molenaarsdochter die
volgens haar vader van stro goud zou kunnen maken.
Ze is dan wel koningin geworden maar gelukkig is ze
niet. Repelsteel en haar koning kunnen niet meer met
elkaar praten en de lakei speelt voor boodschapper.
Wat tussen haakjes staat zijn regieaanwijzingen.
Werken met het fragment
Voor het lezen
Fris het sprookjesgeheugen van de kinderen op. Ze
reconstrueren Repelsteeltje. Iemand neemt het woord.
Wanneer hij of zij strop zit, neemt iemand anders over.
– 152 –

Als het klaar is, vertelt nog iemand anders het sprookje
nogmaals van begin tot einde.
Je kan er meteen een spelopdracht aan verbinden. Maak
groepjes van vier. De groepjes krijgen een korte voorbereidingstijd
om het sprookje ‘ten tonele te voeren’. Ze
kiezen de rolverdeling, b.v. koning-meisje-Repelsteeltjemolenaar
of koning-meisje-Repelsteeltje-verteller,…
Als elk groepje aan de beurt geweest is, spelen ze het
sprookje nogmaals, maar dan achterstevoren.
Het fragment
De kinderen lezen het fragment in stilte. Dan wordt het
hardop gelezen maar vooraf worden de rollen verdeeld:
koning – koningin – lakei – koor (best één iemand).
De kinderen die (verkennend) gelezen hebben duiden
iemand anders aan om hun rol te lezen.
Geef de nieuwe lezers de opdracht te interpreteren, b.v.
een bange koningin, een wrede koning,…
Na deze ronde duiden de lezers nogmaals andere lezers
aan die met weer een andere interpretatie hun rol lezen.
Wijs de klas erop dat ze nu goed naar de inhoud moeten
luisteren.
Stel nadien vragen als:
- De koning en de koningin verzwijgen duidelijk iets
tegenover elkaar. Wat?
- Welke taak vervult de lakei? Hoe praat hij?
Verwerking
Word dramaturg!
Verklaar even: een toneelschrijver noemt men ook wel
een dramaturg.
Toneel schrijven is een apart medium.
Vraag naar eigenaardigheden die de kinderen opgevallen
zijn bij het lezen van het fragment:
- de cursieve passages (regieaanwijzingen)
- de passages tussen haakjes (de gedachten van de
personages)
- de dialoogvorm
- het verschil tussen directe (dialoog) en indirecte rede
(gedachten)
De kinderen kiezen elk een (fragment uit een) ander
sprookje en zetten het ook in toneelvorm: ze schrijven
een dialoog (directe rede), met regieaanwijzingen.
Nadien duiden ze andere kinderen aan die het sprookje
spelen. Ze moeten rekening houden met de regieaanwijzingen
en krijgen daartoe de nodige
voorbereidingstijd.
Het resultaat is dat de klas een aantal toneelstukken
heeft geproduceerd en de voornaamste facetten van een
productieproces heeft uitgeprobeerd: schrijven,
regisseren, spelen.
Neem de toneelstukjes op cassette op. Een paar weken
later beluister je ze opnieuw met zijn allen. Hierna
krijgen de kinderen de kans om hun fragment nog te
veranderen en te verbeteren.
Word Grimm!
Vraag wat de typische elementen zijn in het sprookje:
een door-en-door-slechterik, minstens één erg wrede
daad, het belang van getallen, bossen, kastelen en
paleizen,...
De kinderen schrijven een nieuw sprookje met sprookjeselementen.
Het sprookje moet spannend en tegelijk grappig zijn.
In Repelsteel is er heel wat te doen rond namen raden
en verzinnen. De kinderen verzinnen voor hun sprookjesfiguren
ook originele namen. ‘Jan’, ‘Jef’ en ‘Mieke’
kunnen ook in een sprookje maar spreken niet zo erg tot
de verbeelding.
De sprookjes worden besproken.
Probeer het met zijn allen nog spannender te maken en
zorg er ook voor dat er humor in zit.
Help bij het bedenken van originele namen.
Word koning!
Geef een schrijfopdracht: Als ik koning was, dan zou ik…
Babbelspel
Verwijs naar de rol van de lakei. Brengt hij de boodschappen
altijd correct over?
Als inleidend spelletje stel je de klas op in een cirkel en
fluister je iets in het oor van een kind. Die geeft het op
fluistertoon door aan de speler naast hem en zo wordt
de hele cirkel ‘befluisterd’. De laatste luisteraar zegt de
zin hardop.
Nu stel je telkens twee spelers op, elk tegen een muur
van de ruimte.
– 153 –

Een derde loopt over en weer en brengt de dialoog over.
Probeer verschillende relaties uit:
-Koning en koningin - de lakei brengt over
- drie vriend(inn)en – één van de drie brengt over
- de drie biggetjes – één biggetje is boodschapper
- Assepoes en de prins – een zus van Assepoes brengt
over
Eerst wordt de informatie correct overgebracht.
Nadien verdraait de boodschapper de inhoud, waardoor
er onvoorziene situaties en gevoelens ontstaan: conflict,
verliefdheid, verzoening, haat,...
Status
Geef de kinderen de opdracht door de ruimte te lopen.
Je geeft hen een personage: een koning, een koningin,
een soldaat, een bedelaar, een dief, een popster, een boze
wolf, een dwerg, een heks,…
Zo moeten ze zich voelen en zich bewegen.
Stuur bij en wijs de kinderen op het feit dat ze niet alles
moet veruitwendigen (cliché) maar dat ze het vooral
moeten voelen. Ze moeten zich inleven. Alles heeft te
maken met status.
Hoe verhoud je je tot iemand anders? Ben je superieur
of ondergeschikt? Voel je je hoger of lager?
De kinderen lopen opnieuw door de ruimte en ‘verhouden’
zich (hoger of lager) tot de andere spelers.
Tenslotte voelt iedereen zich ‘de koning te rijk’, beter
dan de rest.
Maak groepjes van twee: één speelt koning(in), de ander
knecht of meid of lakei.
De koning(-in) geeft bevelen, de lakei voert uit.
bv. - James, masseer mijn voeten.
- Jawel, majesteit.
De creativiteit gaat vooral uit van de ‘hogere’. Hij of zij
moet bevelen verzinnen.
Na verloop van tijd moet de lakei erin slagen om de
bevelen niet uit te voeren maar wel te doen alsof hij of
zij onderdanig is.
bv. - James, maak een afspraak bij mijn kapper.
- Jawel, majesteit.
…
- Excuseer, majesteit, het kapsalon is ontploft.
Nu geeft de ‘lagere status’ blijk van vindingrijkheid.
Knutselzang
De kinderen brengen kranten mee en maken hoofddeksels
(kroon,…) en kleren in krantenpapier.
Ze ontwerpen zoveel mogelijk verschillende kledingstukken.
Zo vormen ze een bont allegaartje, een grappig
koor.
Laat hen in groepen van vier of vijf de eerste koorzang
lezen.
Ze krijgen voldoende tijd om er een melodie op te
verzinnen en hun ‘lied’ dan in koor voor de klas te zingen.
Lees ook: Koning Kerel van Geert De Kockere, De
Eenhoorn, 2001
Andere boeken van Imme Dros
Held van het labyrint, Querido, 2002
Zomaar was je geboren: een wiegenlied, Querido, 2001
Ilias & Odysseus, Querido, 2001
Held van twaalf taken, Querido, 2000
Liefde en wat ervoor doorgaat, Querido, 2000
Toneelstukken van Imme Dros
Repelsteel, Querido, 2002
Koning Odysseus, Querido, 2000
Kleine, kleine zeemeermin, Querido, 1998
Repelsteel en andere stukken, Querido, 1996
– 154 –

Boek 8
Het geheim van de filosoof
Stephen Law
Prometheus, 2002, p. 97-102
Over de auteur
Stephen Law studeerde in Londen en Oxford. Hij begon
vrij laat aan zijn universitaire studies. Hij was al vierentwintig.
Voordien werkte hij als postbode. Nu geeft hij
lessen in de filosofie aan de universiteit van Londen.
Het geheim van de filosoof is een inleiding in de filosofie
voor kinderen vanaf 10 jaar. Het boek werd al in negen
talen vertaald. In juli 2003 verschijnt er een vervolg. In
maart 2003 komt een boek uit met filosofische vragen
voor volwassenen.
Stephen Law woont in Oxford met zijn vrouw en
dochter.
Over het boek
Filosoferen met kinderen is in. Het geheim van de
filosoof wil de lezers verrassen met vragen die zo oud
zijn als de wereld en zo actueel als de dag van vandaag.
Vragen als: hoe weet je of je ouders wel echt bestaan?
Waarom bestaat het heelal? Kan je een robot worden? Is
er een God?
Het boek bestaat uit acht hoofdstukken, dossiers
genoemd. Elk dossier gaat over een filosofisch probleem.
Je kunt beginnen waar je wil, afhankelijk van de vraag
die je bezighoudt of iets waardoor je geboeid bent. Het
belangrijkste in de filosofie is dat je zelf nadenkt. Je
hoeft het niet met alles wat er geschreven staat eens te
zijn. Je zult ook geen pasklare antwoorden vinden.
Boeken van dit soort willen aanmoedigen om zelf
vragen te stellen en zelf dingen uit te zoeken.
Werken met het fragment
Voor het lezen
Alle kinderen krijgen dezelfde foto of reproductie van
een (abstract) schilderij, ze beschrijven wat ze zien.
Hebben ze hetzelfde gezien?
Ze kijken de klas rond en noteren vijf dingen die ze zien.
Ze luisteren en noteren vijf dingen die ze horen.
Nodig de kinderen uit om terug te denken aan een
gezamenlijke belevenis. Wat herinneren ze zich? Telkens
stel je dezelfde vragen: is het bij iedereen hetzelfde? Hoe
komt het dat we wel of niet hetzelfde zien?
Vraag dan: wat is de werkelijkheid? Wat is echt? Maak
een woordveld.
Hoe kunnen we de dingen om ons heen waarnemen?
Lees dan de inleiding op het fragment in de fragmentenbundel.
Hoe weet je dat iets echt bestaat? Geloof jij dat de
werkelijkheid verborgen is voor onze vijf zintuigen?
Denk je dat je alles kunt zien wat er te zien is?
‘Wat je niet kunt zien, is er niet!’ zei een meisje toen ze
haar kamer moest opruimen en alle troep onder de kast
veegde. Wat denken jullie? Bestaat rommel als je hem
niet kunt zien?
Waar is volgens Plato de echte werkelijkheid? Hoe
komen we iets te weten over de dingen voorbij die
schaduwbeelden? Denk je dat die wereld echt bestaat?
Wat betekent schaduw voor jou? Hoe ontstaat
schaduw? Is die er altijd? Is schaduw onveranderlijk? Is
de schaduw het echte ding?
Als we zo bezig zijn dan doen we wat Plato – en na hem
vele andere wijze mensen – hebben gedaan: we denken
na. Zullen we antwoorden vinden? Ik weet het niet.
Maar dat we vragen blijven stellen is veel belangrijker.
Lees de informatie over de auteur en over het boek.
Het fragment
De kinderen lezen het fragment in stilte tot: ‘Zij zullen
nooit de waarheid ontdekken.’
Vraag wat ze de over het verhaal denken.
Je hebt al geraden dat het verhaal van Plato niet zo
maar een verhaaltje is. Plato probeert ons iets duidelijk
te maken. Maar wat?
- Wat is de werkelijkheid voor de gevangenen?
- Wat is het vuur dat Alf denkt te zien?
- Wat zal Alf aan zijn vrienden vertellen?
- Wat denk je over zijn medegevangenen? Hoe zou jij
reageren? Heb al eens iets ongelooflijks gehoord? Wat
betekent ongelooflijk?
- Waarom willen mensen vasthouden aan iets wat ze
denken te kennen?
- Zou Alf nog in de grot kunnen leven, denk je?
– 155 –

Lees de volgende alinea voor.
- Denk je dat Plato het bij het rechte eind heeft en dat
de werkelijke wereld niet kan gezien worden?
- Wat is die verborgen wereld dan wel? Plato zegt dat ze
erg wonderbaarlijk is en dat ze al het wezenlijke en volmaakte
bevat. Hij noemt het de plaats waar we vandaan
komen en waar we heengaan na ons sterven. Plato heeft
niets anders gedaan dan nagedacht over de vraag die
mensen zich al altijd gesteld hebben: waar komen wij
vandaan? Waar gaan we naartoe? Waarom leven wij?
Laat de kinderen op deze vragen doordenken.
- Kennen jullie een naam voor die volmaakte wereld?
Geloven alle mensen in een hemel? In een God? Wie of
wat is God voor jou? Geloof jij in een leven na de dood?
Sommige godsdiensten steunen op Plato als ze het
hebben over eeuwig leven, hemel, God, volmaaktheid…ken
je zulke godsdiensten?
In de kunst en in de literatuur wordt ook gretig met de
idee van andere werelden of schaduwlanden gespeeld
Boekpromotie
Dit is een ideale gelegenheid om een aantal merkwaardige
boeken die spelen met idee van schaduwwerelden, onder
de aandacht te brengen. Zorg voor een aantal
exemplaren van:
De kronieken van Narnia van C.S.Lewis. De reeks
bestaat uit zeven boeken:
- Het betoverde land achter de kleerkast
- Het neefje van de tovenaar
- Het paard en de jongen
- Prins Caspian
- De reis van het drakenschip
- De zilveren stoel
- Het laatste gevecht, allen uitgegeven door
Callenbach.
Het gouden kompas van Philip Pullman. Van deze
trilogie zijn al twee delen vertaald:
- Het Noorderlicht
- Het Listige Mes uitgegeven door Prometheus.
Robin en de Aardskinderen van Cliff McNish. In deze
reeks zijn reeds verschenen:
- Het duistere kasteel
- Het magische spoor uitgegeven door Prometheus.
En verder:
De gebroeders Leeuwenhart van Astrid Lindgren, Ploegsma.
Het oneindige verhaal van Michael Ende, Sijthoff.
Lees wat Stephen Law over de boeken van C.S.Lewis
zegt. Toon de boeken, lees de achterflap en moedig de
kinderen aan ze te lezen en erover te vertellen in de
leeskring.
Deze boeken zijn ook zeer geschikte voorleesboeken.
Verwerking
Uitdrukkingen en zegswijzen
Laat de kinderen de betekenis van volgende uitdrukkingen
opzoeken:
In iemands schaduw staan; niet in iemands schaduw
kunnen staan; iemand schaduwen; dat overschaduwt
alles; een schaduw van zichzelf zijn; iets in de schaduw
laten; iemand of iets in de schaduw stellen; een
schaduw werpen op; iemand volgen als zijn schaduw,…
Ze kunnen de uitdrukkingen uitbeelden en/of tekenen.
Ik zie, ik zie wat jij niet ziet
De kinderen kijken per twee naar: de wolken, een vloertegel,
een abstract schilderij, driedimensionale tekeningen.
Ze beschrijven wat ze zien. Zie jij wat ik zie?
Met een rietje blazen ze vloeibare gekleurde inkt op een
groot blad. Na het drogen gaan ze er figuren in ontdekken.
Of maak de gekende Rorshach vlek door twee
met verf gekleurde bladen tegen elkaar te drukken.
Ze zetten zwierige lijnen op papier terwijl er muziek
speelt. Als de muziek stopt gaan ze figuren inkleuren.
Raad-en schimmenspel
Alf beschreef wat hij echt dacht gezien te hebben. De
kinderen nemen een voorwerp in gedachten. Ze
beschrijven het naar vorm, kleur, grootte, reuk,
smaak,… de anderen raden.
Blindemannetje is ook een mogelijke variante. Laat een
geblinddoekt kind een voorwerp of een substantie
betasten en raden wat het is.
Voor het schimmenspel heb je nodig: een doek en een
lamp. Laat de kinderen experimenteren hoe de schimmen
duidelijker of onduidelijker worden. Om beurten tonen
ze een voorwerp van erg onduidelijk naar duidelijker tot
het aan de andere kant van het doek geraden wordt.
Vertellen-rollenspel
– 156 –

Wat is echt en wat is vals? Iemand vertelt een verhaaltje,
de anderen raden of het waar of vals is.
Je kan het ook zo spelen. Als iemand denkt dat het verhaal
vals is gooit hij een handschoen naar de verteller en
begint over iets totaal anders maar wel vertrekkend van
het hoofdonderwerp of een belangrijk woord uit het
verhaal van de vorige spreker.
Helderziendheid: kind A krijgt de rol van iemand die
dingen ziet die de anderen niet zien; hij vertelt het aan
kind B; kind B reageert met goede raad, ongeloof,
neemt het niet serieus; kind A probeert B te overtuigen.
Vertel de wereld
Je hebt voor deze verwerking nodig: een cassetterecorder,
schrijfgerief, teken- en schildergerief.
Lees het laatste stukje over ‘Het laatste gevecht’ van
C.S.Lewis uit de fragmentenbundel. Stel je voor dat
jullie een nieuwe wereld mogen maken. Er is nog niets:
geen lucht, geen land, geen planten, dieren of
mensen,… De kinderen schrijven elk hun idee over hun
nieuwe wereld in 10 zinnen.
Daarna gaan ze in een kring zitten. Eén kind vertelt over
zijn wereld. Het verhaal wordt opgenomen op cassette.
Bij een volgende beurt wordt het bandje eerst beluisterd
en dan vertelt een ander kind het vervolg. Er mogen
alleen nieuwe dingen toegevoegd worden, maar ze kunnen
wel dingen weer laten verdwijnen. Zo maken ze
samen, verspreid over enkele dagen, hun ‘heerlijke
nieuwe wereld’. Aan het eind wordt het hele verhaal
beluisterd. De kinderen noteren de belangrijkste elementen.
Daarna werken ze in groepen van vier: ze beschikken
over een groot blad papier, verf en tekengerief, lijm en
tijdschriften. Elke groep creëert de nieuwe wereld zoals
ze hem samen op band ingesproken hebben.
Bronnen
Paul Rooyackers & Saskia Heerkens, Spelen met
jeugdboeken, Panta Rhei, 1998
Thecla Rondhuis, Filosoferen met kinderen, Lemniscaat,
1994
Gedicht 4
‘Straks’
Uit: Wie weet nog waar we zijn?
Leopold, 1999, p.14
Over de auteur
Johanna Kruit werd geboren in een gezin van elf
kinderen. Haar vader was boekhandelaar. Ze groeide op
in een hoog huis achter de duinen en zwierf vaak langs
het strand.
Ze woont nog steeds in Zeeland. Strand en zee zijn vaak
in haar werk terug te vinden. Johanna verzon verhalen,
sprookjes en gedichten voor haar twee kinderen. Nu
schrijft ze verhalen en gedichten. Alles wat poëzie
boeiend, speels, geheimzinnig en levendig kan maken
vind je terug in haar bundels.
Ze vindt het belangrijk dat kinderen bij het lezen van
haar gedichten het gevoel krijgen dat iemand hen begrijpt.
Haar poëziebundel Zoals de wind om het huis werd
bekroond met een Vlag en Wimpel in 1996.
Werken met het gedicht
Voor het lezen
Vraag de kinderen wat ‘straks’ voor hen betekent: later
op de dag – binnenkort – later in mijn leven,…
Laat ze voor elke betekenis een zin opschrijven waarin
het woord ‘straks’ voorkomt.
Het gedicht
Het gedicht wordt eerst in stilte gelezen en onmiddellijk
daarna hardop door de hele groep.
Zo valt meteen op hoe ritmisch dit gedicht geconstrueerd
is. Dit inzicht is belangrijk voor de verdere verwerking,
maar vraag de kinderen nu al om een accent te zetten op
de lettergrepen die nadruk krijgen (vers 1: zié zón zié
máan).
Vraag hen wat verder opvalt in de vorm. Dat de laatste
woorden in opeenvolgende regels op elkaar rijmen is
evident. De derde en laatste strofe telt maar twee verzen.
De kinderen vullen individueel aan met twee eigen
verzen. Ieder leest zijn ‘oplossing’. De meest poëtisch
passende verzen worden op het bord geschreven.
– 157 –

- ‘Zon’ en ‘maan’ zijn al ter sprake gekomen. Laat de
kinderen associëren op deze woorden.
- Welke natuurelementen vinden de kinderen nog terug
in het gedicht? (sterren en wind)
Verwerking
Filosofie
Is een woord dat vele kinderen afschrikt maar leg uit dat
het eigenlijk alleen maar neerkomt op nadenken en
babbelen over een bepaald onderwerp.
Wanneer weet je wie je bent?
Hoe zie jij oudere mensen?
Rond deze twee onderwerpen breng je een ‘filosofisch’
gesprek op gang. Blijf voortdurend aanwezig als motor
en coördinator om verder te bouwen op bepaalde
gedachten.
Droomschrijven
Als je nadenkt over ‘straks’ in de zin van ‘later in mijn
leven’, hoe zie jij je toekomst dan?
Waar hoop je op? Wat wil je later worden?
Dat zijn de vragen die de interviewer stelt. De andere
persoon is de geïnterviewde.
Nadien worden de rollen omgedraaid. Iedereen heeft nu
stof genoeg om een opstel te schrijven.
Je geeft bijkomende vormelijke opdrachten:
-schrijf vanuit de ik-vorm maar niet elke zin mag ‘ik’
bevatten
- het woord ‘straks’ moet exact vijf keer voorkomen
- eindig met een rijm
- alle zinnen zijn gesteld in de tegenwoordige of een
toekomstige tijd; de voorwaardelijke wijs is niet
toegestaan
De teksten worden voorgelezen en besproken. Heel even
wordt de vorm geëvalueerd, maar dan wordt vooral de
inhoud besproken, b.v. iemand droomt ervan om de
Nationale Bank te overvallen, niet gevat te worden en
voor de rest van zijn leven te rentenieren.
Variant: je bent in je interview heel wat te weten
gekomen over de toekomstdromen en -verwachtingen
van je buurman of -vrouw.
Beschrijf zijn of haar droomtoekomst.
De vormvereisten van boven gelden ook hier. Je schrijft
dus ook in de ik-vorm.
De teksten worden voorgelezen en besproken.
De leerling wiens droom gelezen wordt, geeft als eerste
commentaar. Hij of zij zegt wat klopt en wat niet. Waar
slaat je interviewer de nagel op de kop en waar de bal
mis?
Wat zijn jouw idealen dan wel?
- Vraag de kinderen een andere titel voor het gedicht te
bedenken. Waarom kiezen ze die titel?
- Als voorbereiding op het ware dichterschap maken de
kinderen per twee rijmoefeningen. Ze leggen een blad
tussen hen in. Afwisselend geeft één een woord aan en
schrijft de ander daarbij een rijmwoord op.
Met deze vaardigheid in de handen maken ze een
gedicht over de natuurelementen die in het gedicht
voorkomen: zon, maan, sterren en wind. Ze trachten het
net zo lekker ritmisch te maken als ‘Straks’. Rijmen kan
geen probleem meer zijn.
Een afscheidsboek
Het zesde leerjaar betekent, behoudens een serieuze
tegenvaller, onherroepelijk het afscheid van de basisschool.
De kinderen maken een afscheidsboek vanaf de
jeugdboekenweek tot aan het einde van het schooljaar.
Vraag dat hun moeder juist dat schrift met hen koopt
dat ze heel mooi vinden. Het kleinood moet voor hen de
juiste sfeer hebben en hen uitnodigen om verder te
schrijven als ze het zelfs maar zien.
Geef hen nuttige tips en onderwerpen om hun ‘cyclus’
aan te vatten:
Aan welke juf of meester van de voorbije zes jaar denk
je het eerst? Maak tekeningen van je medeleerlingen.
Schrijf een portret van je medeleerlingen. Interview
mekaar. Beschrijf grappige en ernstige voorvallen.
Schrijf over de kleuterschool, de eerste klas, de zesde
klas. Maak een adressenlijst. Schrijf over je leerkrachten,
…
Ze kunnen het ook losbladig maken, dat geeft de
mogelijkheid alles te kopiëren zodat alles voor iedereen
beschikbaar wordt.
– 158 –

Operarap
De kinderen hebben bij het lezen een aantal lettergrepen
geaccentueerd. Ze dragen het gedicht met zijn allen
staccato voor. Gaandeweg leggen ze er in groepjes van
drie of vier verschillende intonaties in.
Zo komen ze tot een rapversie die ze presenteren als
volwaardige rappers, met de typische hoekige bewegingen.
Ze mogen kledij meebrengen (van zichzelf, zus of
broer,…).
Variant: de kinderen maken een rap met hun natuurelementengedicht
(zie boven).
Als contrast maken ze van ‘Straks’ of hun gedicht een
opera aria. Nadat ze het ingeoefend hebben, zingen ze
het met veel show en bravoure. Gevoelens worden
uitgesmeerd en ze maken de uitvergrote gebaren van een
diva op haar top.
Andere boeken van Johanna Kruit
Mala de Morgenster, Maretak, 2001
Brieven aan een Prins, Leopold, 2001
Het feest van poes en Tim, Maretak, 2000
De hond op het strand, Maretak, 2000
Wie weet nog waar we zijn?, gedichten, Leopold, 1999
– 159 –

Een schaduw van onszelf
Lestips voor het eerste en tweede middelbaar /
brugklas (eerste) en tweede klas
Over de samenstellers
MIK GHYS is verantwoordelijke voor de jeugdafdeling in
Fnac Antwerpen, recensent voor Pluizuit en lector van
manuscripten en Engelstalige kinderboeken. Ze kan niet
zonder haar dagelijkse portie jeugdlectuur.
HANNIE HUMME ontwikkelt les- en werksuggesties rond
kinder- en jeugdliteratuur voor de kinderopvang, het
basis- en het voortgezet onderwijs. Ze publiceert o.a. in
vaktijdschriften voor leesbevorderaars zoals docenten en
bibliothecarissen over interculturele kinder- en jeugdliteratuur
en ze is als recensent verbonden aan Kiddo en
Tsjip/Letteren. Ze is auteur van Vijftig wereldboeken
voor peuters en kleuters (Bulaaq, 2000), co-auteur van
Vijftig wereldboeken uittreksels en lessuggesties voor
interculturele jeugdliteratuur (Thieme, 1998) en coauteur
van Drie op een rij (Ellessy, 2002).
worden gelezen. Boeken bieden esthetisch en tastbaar
plezier, van het omslagontwerp tot het bindwerk, het
papier, de typografie en de tekstopmaak, vanaf het
moment van aanschaf tot het omslaan van de laatste
pagina. Boeken spreken zelfs als ze stilletjes op de plank
staan. Als je iemand wilt leren kennen, moet je naar zijn
boeken kijken, niet naar zijn software.’
Uit een toespraak van Annie Proulx
Uit: Het Beste, Reader’s Digest, juli 1997
Dit citaat toont ons het blijvend belang van boeken in
onze leefwereld. Jongeren krijgen door boeken een
bredere kijk op de wereld, ze ontdekken nieuwe
culturen, nieuwe gevoelens en ontdekken hoe samenleven
voor conflicten kan zorgen. Zo stappen ze vanuit
de wereld van de verbeelding naar de ontelbare
mogelijkheden van de werkelijkheid.
BART VAN THIELEN volgde de regentenopleiding aan de
Karel de Grote-Hogeschool in Antwerpen. Sindsdien
vond hij een leuk onderkomen in het Katholiek
Scholencentrum Joma waar hij al zes jaar Nederlands
geeft. In de klas en in zijn vrije tijd is hij gek op
jeugdboeken. Hij recenseert regelmatig voor Tsjip/
Letteren, een tijdschrift voor literaire, culturele en
kunstzinnige vorming.
woordvoorwoord
‘Mensen die beweren dat het boek zijn langste tijd heeft
gehad wijzen vaak met een beschuldigende vinger naar
de computer. Maar vreemd genoeg benadrukt de computer
juist de voordelen die het boek heeft. Een boek is
klein, licht, duurzaam, kan in een jaszak worden
meegenomen en in de wachtkamer of het vliegtuig
– 160 –

Gedicht 1
Werken met het gedicht
‘Johan’
Uit: Met armen te hoekig voor sierlijke vleugels
Ed Franck / Gerda Dendooven (ill.)
Averbode, 1999, p. 15
Over de auteur
Ed Franck werd leraar Nederlands en Engels en gaf les
aan jongeren van 14 tot 17 jaar. Op zijn vierenveertigste
debuteerde hij met Spetters op de kermis en sindsdien
schreef hij meer dan vijftig boeken. In 1996 verliet hij
het onderwijs om voltijds schrijver te zijn. Zijn boeken
zijn niet onder één noemer te vatten: van verhalen en
liedjes voor kleuters tot historische verhalen, harde
detectives, psychologische romans en poëzie. Hij wil
jongeren niets leren met zijn boeken, hij wil in de eerste
plaats een boeiend verhaal vertellen. Hij won reeds een
aantal literaire prijzen zoals de Staatsprijs voor
Jeugdliteratuur (twee maal) en vier Boekenwelpen.
Over de illustrator
Gerda Dendooven studeerde grafiek aan de Koninklijke
Academie voor Schone Kunsten in Gent. In 1985 begon
ze met het illustreren van verhalen in tijdschriften. In
1987 illustreerde zij voor het eerst een boek van Ed
Franck, Geen gezoen, vlug opendoen. Voor het prentenboek
IJsjes maakte zij zowel de tekeningen als de tekst.
Het boek kreeg een Boekenpauw. Sindsdien heeft ze
haar handen vol met het illustreren en vormgeven van
kinderboeken en romans. Ze hanteert verschillende
technieken en stijlen waardoor elk boek een sterk
persoonlijk accent krijgt. Ze ontving reeds drie keer de
Boekenpauw voor haar illustratiewerk.
Over het boek
Deze bundel gedichten is een herziene herdruk van Stille
brieven, Liefde in vijf bewegingen en Onder jouw handen
krijg ik een huid. Herkenbare gevoelens zoals verdriet,
onzekerheid, verlangens, liefde en dood komen aan bod.
Ed Franck bekijkt de realiteit op zijn typische manier en
beschrijft ze met een verfijnd taalgevoel.
Voor het lezen
Nodig de leerlingen uit om een boek mee te brengen dat
hen erg aansprak. Ze stellen dit boek voor in de klas en
vertellen waarom het hen zo boeide. De boeken blijven in
de klas en kunnen ontleend worden. Vraag de leerlingen
of de keuze van het boek ook iets over henzelf zegt.
Het gedicht
Je leest voor en bespreekt de twee vragen in het gedicht.
Verwerking
Jezelf en anderen herkennen
Laat de leerlingen even nadenken over zichzelf en hun
eigenschappen. Ze noteren een vijftal kenmerken. Lees
ze voor en laat de andere leerlingen raden over wie het
gaat.
Herkennen ze iedereen?
Wie wel en wie niet? Waarom (niet)?
Dan laat je telkens vijf leerlingen enkele kenmerken van
een medeleerling noteren. Ook deze lijstjes lees je voor.
Herkennen de anderen hun medeleerling?
Herkent hij of zij zichzelf?
Wie wel en wie niet? Waarom (niet)?
Vervolgens ga je onderzoeken hoe ze tegenover anderen
staan. Welke kenmerken vinden ze belangrijk bij:
een vriend/vriendin
vader
moeder
leerkracht
Dan keer je terug naar de boeken. Je laat de leerlingen
vertellen welk boek- of stripfiguur ze zouden willen zijn
en waarom.
Welke kenmerken heeft dat personage?
Bij boekfiguren is het belangrijk dat de leerlingen iets
meer vertellen over het personage omdat je niet kan
verwachten dat iedereen dezelfde boeken kent.
Silhouetten knippen
De leerlingen kunnen een schaduw van zichzelf maken
door met een lamp elkaar te beschijnen en hun profiel te
tekenen op een wit blad papier. Nadien worden die
– 161 –

silhouetten uitgeknipt. Op zich stellen ze niet veel voor
maar als je ze presenteert op een zwarte achtergrond zie
je duidelijk een silhouet. De resultaten worden in de
klas tentoongesteld.
Is iedereen even herkenbaar?
Boek 1
Gaten
Louis Sachar
Lemniscaat, 1999, p. 53-55
Andere boeken van Ed Franck
Tinka, Averbode, 2001 (Boekenwelp 2002)
Spetters op de kermis, Averbode, 2002
Abélard en Héloïse, Averbode, 2002
Mijn zus draagt een heuvel op haar rug, Averbode, 2001
(Boekenwelp en Boekenpauw 2002)
Het huis van eb en vloed, Averbode, 1998 (Boekenwelp
1999)
Andere boeken van Gerda Dendooven
Elvis Peeters, Meneer papier gaat uit wandelen, De
Eenhoorn, 2001 (Boekenpauw 2002)
Mijn mama, Querido, 2001
Bart Moeyaert, Het beest heet Mona, Zwijsen, 2001
(Zilveren Griffel 2002)
Wally De Doncker, Ik mis me, Davidsfonds/Infodok,
2001
Karel Verleyen, Mama Mafia, Davidsfonds/Infodok,
2000
Over de auteur
Louis Sachar is een Amerikaanse schrijver. In 1978
verscheen zijn eerste boek Sideway Stories from
Wayside School, over de belevenissen van de kinderen
uit een schoolklas. Gaten, in 1998 al in het Engels
verschenen, is zijn enige boek dat in het Nederlands is
vertaald. Opvallend is zijn droge humor. In de Verenigde
Staten heeft hij een aantal jeugdboekenprijzen gewonnen
voor Gaten, zoals The Newbery Medal en The National
Book Award. Het boek is in tweeëntwintig talen vertaald
en is ook buiten de Verenigde Staten vele malen
bekroond. In Nederland ontving hij er in 2000 een
Zilveren Zoen voor.
Over het boek
Ten onrechte beschuldigd van het stelen van een paar
sportschoenen, wordt Stanley naar het jongensstrafkamp
Camp Green Lake gestuurd dat midden in een verlaten
woestijn ligt, aan de rand van een meer dat lang geleden
is drooggevallen. De leefomstandigheden in het kamp
zijn uitermate sober en de kampleiding is streng en
wreed. Iedere dag moeten alle jongens een gat graven
van anderhalve meter diep en anderhalve meter
doorsnee. Ondanks het loodzware werk en de onaangename
woonomstandigheden bevalt het Stanley
redelijk in het kamp. Thuis was hij een buitenbeentje en
werd hij gepest door zijn klasgenoten, maar hier wordt hij
door de jongens geaccepteerd. Hij heeft een duidelijke
plaats in de groep. Met één van de jongens, Zero, sluit
hij zelfs vriendschap.
Werken met het fragment
Voor het lezen
Hou een klasgesprek over hoe je een plaats krijgt in een
groep. Tot welke groepen kan je allemaal behoren? Je
laat de leerlingen alle groepen noteren op bord of op
grote papieren flappen. Bepaal voor elke groep de
– 162 –

kenmerken i.v.m. taal, muziek, kleding,… Bespreek
volgende vragen:
Is er een groep waar je bijhoort?
wil bijhoren?
zeker niet wil bijhoren?
Als je een hechte klasgroep hebt kan je dit toespitsen op
de klassituatie. Bestaan er hier ook groepjes? Is er hier
ook een groep waar je bij hoort? Of wil bijhoren? Of
zeker niet wil bijhoren? Dit gesprek kan alleen als de
leerlingen open staan voor mekaars mening, als er niet
teveel buitenbeentjes zijn; anders ligt dit misschien te
gevoelig.
Tekst
Lees het fragment voor of laat het in stilte lezen.
Verwerking
Klasgesprek
Praat over het belang van een naam krijgen, over een
eigen identiteit.
Wanneer wordt een naam gegeven?
Aan wie wordt een naam gegeven?
Hoe gebeurt dat?
Heb je al eens een naam gekozen voor iemand? Of voor
iets?
Wat zijn troetelnamen? Ken je er?
Sommige mensen krijgen ook een bijnaam. Wie vooral?
Hoe kies je een bijnaam?
Verzin een bijnaam voor elkaar en verantwoord je
keuze.
Zorg ervoor dat het bij het verzinnen van bijnamen
duidelijk is dat er geen kwetsende namen bedacht worden.
Als de klas elkaar te weinig kent, kan je namen
laten verzinnen voor de eigen familieleden. Laat de
namen voorlezen en laat de leerlingen een verklaring
geven voor die keuze.
dan een refrein van vier regels, weer zes regels en nogmaals
het refrein. Tot slot leest iedere groep zijn gedicht
voor.
Creatieve opdracht
Als je een andere naam mocht kiezen, welke krijgt dan
je voorkeur?
Laat oude geboortekaartjes meebrengen ter inspiratie.
Maak een nieuw geboortekaartje voor jezelf.
De resultaten worden opgehangen in de klas.
Op uitstap
De jongens in het strafkamp moeten een gat graven van
1,5 meter diep en 1,5 meter doorsnede. Laat je leerlingen
zelf eens zo’n gat graven.
Hoe voel je je tijdens het graven? Waar denk je aan?
Hoe voel je je daarna?
Hoe zou je je voelen als je elke dag zo’n gat moest
graven?
Omdat het niet zo eenvoudig is om over de juiste
omgeving te beschikken om gaten te graven, kan je ook
op schattenjacht. De jongens in het strafkamp zijn op
zoek naar iets maar ze weten niet naar wat. Leen een
metaaldetector en ga samen op schattenjacht.
Welk gevoel geeft dat tijdens het zoeken?
En als je iets vindt?
Schrijfopdracht
Elke groep heeft zijn eigen regels. Maak in groepjes een
groepslied. Gebruik een bestaand liedje en vervang de
woorden. Let erop dat de kenmerken van de groep in de
tekst verwerkt worden.
Of vervang het lied door een gedicht. Eerst zes regels,
– 163 –

Boek 2
Het verenkleed
Nicky Singer
Facet, 2002, p. 131-136
Over de auteur
Nicky Singer is werkzaam geweest in de uitgevers-,
toneel- en televisiewereld. Ze presenteerde een populaire
documentairereeks bij BBC2 in 1995. Ze is medeoprichtster
van een vereniging die schrijfcursussen organiseert
voor toneel, film en opera. Zelf begon ze op haar vijftiende
met schrijven en sindsdien heeft ze vier romans
voor volwassenen en twee non-fictie werken geschreven.
Het verenkleed is haar eerste jeugdboek.
Over het boek
Robert is een onzekere jongen die op school gepest
wordt. Door een schoolproject komt hij in aanraking
met Edith, een fascinerende oude vrouw in een
bejaardentehuis. Zij geeft Robert een opdracht die hem
zal helpen zijn plaats in de wereld te vinden. Hij krijgt
zelfvertrouwen en slaagt er op zijn beurt in om Edith te
helpen in het reine te komen met haar verleden.
Interview
Bereid een vraaggesprek voor met een grootmoeder of
grootvader. Laat de leerlingen een kort verslag maken
van de belangrijkste onderdelen.
Hoe was het vroeger? Wat was er anders? Wat vond je
beter?
Welke belangrijke gebeurtenissen kan je je herinneren?
Je kan de hulp inroepen van foto’s, voorwerpen, film of
muziek om het gesprek vlotter te laten verlopen.
Project uitwerken
Dit fragment leent zich uitstekend om een project uit te
werken met een bejaardentehuis, of met individuele
bejaarden. Neem contact op met de directie van een
bejaardentehuis en bespreek de mogelijkheden.
Leerlingen komen voorlezen, of laten de bejaarden voorlezen.
Ofwel vertellen de bejaarden over vroeger. Nadien
in de klas worden de verhalen bijeengebracht en aan
elkaar verteld.
Schrijfopdracht
Laat het verhaal van de vuurvogel verder afmaken. Lees
enkele verrassende eindes voor en vertel dan het einde
zoals het in het boek beschreven staat (p.203).
Werken met het fragment
Voor de tekst
Klasgesprek: Hoe bekijken wij ouderen? Geef
synoniemen of andere benamingen, b.v.: bejaarden,
ouden van dagen, oude doos,... Elke benaming wijst op
hoe we hen bekijken.
Praat over vooroordelen.
Laat het fragment lezen.
Verwerking
Stamboom maken
Om de samenhang tussen heden en verleden te
benadrukken laat je een stamboom maken met de hulp
van de herinneringen van de ouders (slechts twee of drie
generaties terug).
Hoorspel
Verwerk de dialoog tot een hoorspel. Zoek aangepaste
geluiden en neem de dialoog op. Dit kan per twee of in
kleine groepjes uitgewerkt worden. Nadien voorzie je
een luistermoment voor de verschillende bewerkingen.
Knutselwerk
Bespreek verschillende soorten angst.
Waarvoor ben je angstig? In je dromen? In werkelijkheid?
Waar? Wat verwachtte je daar? Wat vond je? Hoe
voelde je je op weg daarheen?
Zorg voor een gepaste omgeving: een verduisterd lokaal
met angstige muziek.
Noteer verschillende angsten op papieren veren. Zorg
voor een oude trui en laat de versierde veren op de trui
naaien tot er een verenkleed ontstaat. Stel het verenkleed
tentoon in de klas.
– 164 –

Gedicht 2
Verwerking
‘Dwalen’
Uit: Het ijzelt in juni
André Sollie
Querido, 1997, p. 21
Over de auteur
André Sollie studeerde grafische kunsten aan het Hoger
Sint-Lukasinstituut in Brussel. Sinds hij in 1971 zijn
eerste kinderboek illustreerde, is hij één van de meest
gevraagde illustratoren en coverontwerpers. Hij is een
duizendpoot, want ook het schrijven van liedjes,
gedichten en verhalen is hem niet vreemd.
Over het boek
De gedichten in deze bundel tonen Sollies durf om uit te
komen voor zijn band met zijn ouders en de moeilijkheid
zich van hen los te maken. Hij toont ook dat
homoseksuele verliefdheid niet zo ‘anders’ is als wel
eens gedacht wordt.
Sollie illustreerde deze poëziebundel voor adolescenten
zelf met collages.
Werken met het gedicht
Voor het lezen
Wandeling
Maak met de leerlingen een korte wandeling in de buurt
van de school. Dwaal met hen door de gekende straten
van de schoolomgeving. Tijdens de wandeling lees je het
gedicht voor op een rustige plek: een park of pleintje.
Foto’s
Toon de leerlingen een aantal foto’s van lege straten en
pleinen. Laat ze uitzoeken in welke buurt ze genomen
zijn. Een stad of een dorp? Een rijke of arme buurt? Een
leuke of saaie buurt? Op welke dag van de week zou de
foto genomen zijn? Wat maakt een buurt of straat
gezellig? De mensen die erin wonen? Je vindt een
heleboel afbeeldingen van lege straten op het net op
www.google.be. Kies voor afbeeldingen en typ als trefwoord
‘straten’.
Wandeling
Na de wandeling hou je een kort klasgesprek. Kende je
de straten waardoor we dwaalden? Hoeveel keer per
dag of week wandel je door deze straten? Met wie heb
je gepraat onderweg? Waarover hebben jullie gepraat?
Wat heb je gezien onderweg, wat is je opgevallen? Wat
maakte deze wandeling anders dan de andere keren dat
je door deze straten wandelde? Wie dwaalt er wel eens
door straten? In welke buurt? Ver van huis? Met wie doe
je dat dan?
Een uitnodiging maken
Laat de leerlingen een uitnodiging ontwerpen om met
iemand een wandeling te maken. De leerlingen letten
erop dat de informatie op de uitnodiging volledig is
zodat de persoon weet waar en wanneer hij verwacht
wordt. De uitnodiging wordt mooi afgewerkt.
Wie neem je mee? Waarom? Kies je iemand die dezelfde
interesses heeft of net niet? Waar wil je dan graag met
die persoon gaan dwalen? Waarom in die buurt?
Mime
Laat de leerlingen mekaars spiegelbeeld spelen. Laat ze
bewegen met een denkbeeldige spiegel tussen hen
beiden. Laat ze in het begin vooral trage en eenvoudige
bewegingen maken. Leerlingen die er goed in zijn
kunnen snellere en complexere bewegingen maken.
Muzikale verwerking.
Verdeel de leerlingen in groepjes van maximum vijf en
laat ze het gedicht tot een soort rap uitwerken. Laat ze
nadenken over welke zinnen herhaald of benadrukt
moeten worden. Hoe kunnen ze de ritmische begeleiding
uitwerken? Welke verzen of woorden worden alleen
gelezen en welke in koor? Op het einde van de les worden
de verschillende versies voorgebracht. Eventueel kan je ze
opnemen op cassette en ze terug laten beluisteren.
Andere boeken van André Sollie
En alles is echt waar, De Eenhoorn, 2000
Wachten op matroos (tekst), Querido, 2000 (Gouden
Griffel 2001, Boekenwelp en Boekenpauw 2001)
– 165 –

Zeg maar niks, Houtekiet, 1991
Soms dan heb ik flink de pest in, Manteau, 1986
Boek 3
Winterijs
Peter van Gestel
Fontein, 2001, p. 119-120
Over de auteur
Peter van Gestel volgde een opleiding aan de
Amsterdamse toneelschool en werkte een aantal jaren
als acteur. Daarna schreef hij scripts en scenario’s voor
radio en televisie. Eind jaren zeventig begon hij als
auteur voor de jongerenkrant van Vrij Nederland. Zo is
hij ook kinderboeken gaan schrijven. En met succes. Hij
ontving een aantal belangrijke prijzen in Vlaanderen en
Nederland: Uit het leven van Ko Kruier – Zilveren
Griffel 1985, Ko Kruier en zijn stadsgenoten – Nienke
van Hichtumprijs 1987, OEF van de mensen – Vlag en
Wimpel 1989, Lieve Claire – Vlag en Wimpel 1995,
Mariken –Gouden Uil 1998, Jonge Gouden Uil 1998 en
Zilveren Griffel 1998, Slapen en schooieren – Nominatie
Jonge Gouden Uil 2000, Winterijs – Nominatie Jonge
Gouden Uil 2002, Gouden Griffel 2002.
Over het boek
De ik-persoon Thomas verliest vlak na de Tweede
Wereldoorlog zijn moeder aan de griep. Hij sluit vriendschap
met zijn klasgenoot Zwaan, een joodse jongen die
als wees uit de oorlog komt en diens nichtje, Bet. Zij
heeft de zorg over haar niet-joodse moeder die het
verlies van haar echtgenoot niet kan verwerken. De
zweverige Thomas en de realistische Zwaan zijn totaal
verschillend. Kleine ruzietjes en ergernissen lijken de
vriendschap soms te verstoren, maar dat is slechts schijn.
Als de vader van Thomas in Duitsland bij de censuur
gaat werken en zijn tante haar enkel verzwikt, gaat
Thomas bij Zwaan logeren. In het grote huis aan de
Weteringschans heerst stilte en zwaarmoedigheid.
Thomas gaat steeds beter begrijpen waarom Bet boos is
en Zwaan niet meer uitgelaten en zonder meer vrolijk kan
zijn. Zwaan heeft de oorlog in Deventer doorgebracht,
ondergedoken bij een vriend van de familie. Als hij
terugkomt, is alles anders. Uiteindelijk beslist Zwaan
dat hij wil leven bij de enige nog levende broer van zijn
vader en oom. Dit betekent het einde van de kameraad-
– 166 –

schap tussen Thomas en Zwaan. In de daaropvolgende
zomer kijkt Thomas terug op de voorbije, extreem koude
winter in hartje Amsterdam en vertelt hij zijn verhaal.
Werken met het fragment
Voor het lezen
De leerkracht vertelt de korte inhoud van het boek, wie
Thomas (de ik-figuur) en Zwaan zijn. Hij geeft informatie
over de schrijver, o.a. over de prijzen die het boek
gewonnen heeft (Gouden Griffel, Woutertje Pieterse,
nominatie Gouden Uil).
Hier vertrok de trein
Dit lied van Stef Bos is een uitstekende introductie
voor het werken met het fragment uit Winterijs. Laat
het liedje horen of lees de tekst voor.
Hier vertrok de trein
Hier op dit perron
Hier stonden de mensen
Met angst in hun ogen
Voor de reis begon
Een man met een vrouw
Een vrouw met een kind
Een kind met een toekomst
Mensen
Als dieren opgejaagd
Daar was het oosten
Daar gingen ze heen
Verder dan een trein kan reizen
Naar de hemel
Door de hel
Hier was het leven
Daar was de dood
Voor elke bastaard en zigeuner
Voor elke homoseksueel
Elke jood
En ik kan het niet begrijpen
M’n hoofd kan er niet bij
Ik kan het niet begrijpen
M’n hoofd kan er niet bij
Er is teveel over geschreven
En het is natuurlijk veel te lang geleden
Dus we mogen het, we mogen het vergeten
Maar als we het vergeten
Begint het weer opnieuw
Uit: Is dit nu later – Stef Bos – CNR Records
Voorlezen
Dit fragment leent zich uitstekend om voorgelezen te
worden.
Verwerking
Klasgesprek
Na het voorlezen volgt een klasgesprek over wachten,
het onderwerp van het fragment. Vragen die daarbij
gesteld kunnen worden:
- Waar speelt het verhaal zich af?
- Kan je raden in welke stad dit verhaal zich afspeelt?
- In welke tijd speelt het verhaal zich af?
- Op wie zouden Zwaan en Bet gewacht hebben?
- Wat weet je hiervan? Wat kan je hierover vertellen?
- Op wie wacht jij wel eens?
- In welke situatie was dat?
- Kan je andere situaties bedenken waarbij mensen op
elkaar wachten?
- Zou je een situatie kunnen bedenken waarbij je
vergeefs op iemand wacht? Welke situatie? Op wie zou
je dan wachten?
Muurkrant
In de Tweede Wereldoorlog verschenen in Vlaanderen en
Nederland een aantal illegale kranten. Sommige kranten
zoals Het Parool verschijnen nog steeds. Behalve ‘kleine’
kranten die via de brievenbus verspreid werden, verschenen
er ook muurkranten. De leerlingen maken in groepjes
van vier of vijf een muurkrant.
Belangrijk is vooral dat zij vooraf instructies krijgen wat
een muurkrant is, wat de kenmerken zijn van een krantenartikel
(denk hierbij aan 5xW + 1xH, wie, wat, waar,
– 167 –

wanneer, waarom, hoe), wat een interview is en hoe je
dat aanpakt (vragen en doorvragen), hoe de lay-out van
een krant eruit ziet (kolommen, foto’s, koppen) en wat
een geschikte naam zou zijn voor de muurkrant.
De muurkrant moet verschillende soorten artikels
bevatten (nieuwsbericht, interview, achtergrondverhaal)
maar moet over één onderwerp gaan dat met het fragment
te maken heeft, b.v.:
- treinen
- stations
- wachtkamers
- een land uit Midden-Europa
- het Rode Kruis
- de Tweede Wereldoorlog
- vluchtelingen
- de bibliotheek
twee een verhaal verzinnen. Dan vertellen ze alle drie hun
verhaal aan de klas. De andere groepjes schrijven op wie
het juiste verhaal vertelde. De groepjes die juist
antwoorden krijgen een punt. Als alle groepjes aan de
beurt zijn geweest, wint het groepje met de meeste
punten.
Andere boeken van Peter van Gestel
Winterijs, Fontein, 2001
Slapen en schooieren, Fontein, 1999
Mariken, Fontein, 1997
Nachtogen, Fontein, 1996
Lieve Claire, Fontein, 1994
Plattegrond van Amsterdam
Winterijs speelt zich af in Amsterdam, voornamelijk in
het gebied dat in de driehoek Centraal Station, Amstel
en Van Woustraat ligt. Voor leerlingen die het complete
boek willen lezen en ook voor tijdens de verwerking in
de klas, is het leuk om mee te kijken op een plattegrond
van Amsterdam. Die kan je via internet bestellen bij de
VVV van Amsterdam (www.vvvamsterdam.nl, klik
‘artikelen bestellen’).
Waar of niet waar?
In het fragment verzint Thomas wat er zou gebeuren als
de conducteur zou langskomen. Zwaan vindt het
allemaal onzin. Het vertellen van fantasieën kan voor
veel verwarring zorgen. Je kan zelfs zo goed een fantasie
vertellen dat anderen denken dat het waar gebeurd is.
Het spel ‘waar of niet waar?’ komt uit de tv-quiz Tien
voor taal waarin steeds drie bekende Nederlanders en
Vlamingen uitleg geven over de betekenis van woorden.
Slechts één persoon spreekt de waarheid, de anderen
verzinnen iets. Je kan dit spel in de klas spelen met
betekenissen maar ook met minder bekende
uitdrukkingen en gezegden of met wetenswaardigheden.
Je geeft allerlei opdrachten op kaartjes met het juiste
antwoord op. De klas wordt verdeeld in groepjes van
drie. Eén groepje krijgt een kaartje. Het groepje spreekt
op de gang af wie het juiste antwoord geeft en welke
– 168 –

Boek 4
De geur van Melisse
Per Nilsson
Lemniscaat, 1998, p. 94-97
Over de auteur
Per Nilsson was lange tijd wiskunde- en muziekleraar
tot hij uiteindelijk besloot zich volledig op het schrijven
toe te leggen. Hij debuteerde in 1986 en heeft sindsdien
verschillende jeugdromans geschreven waarvan er vele in
de prijzen vielen. Hij houdt van schrijven omdat hij zelf
kan bepalen waar en wanneer hij werkt. Het rare aan
het schrijverschap vindt hij dat je eigenlijk een soort
toeschouwer van het leven bent zonder er actief aan deel
te nemen; je observeert en beschrijft.
Voor De geur van melisse ontving hij de Deutsche
Jugend Literatur Preis en een Zilveren Zoen.
Over het boek
Dolverliefd is hij op Melisse, maar zij niet op hem.
Wanneer hij dat beseft, trekt hij zich terug met al zijn
herinneringen. Eén voor één vernietigt hij alle voorwerpen
die zijn herinneringen levend houden. Dan pas kan hij
de draad van zijn leven weer opnemen. Als hij wil…
Werken met het fragment
Voor het lezen
Hou een klasgesprek over iemand missen.
Wie heb je al eens heel erg gemist? Zijn er mensen die je
nu mist?
Waardoor ga je mensen missen (dood, liefde, reizen,
verhuizen,…)?
Welke herinneringen blijven en welke vervagen? Kunnen
herinneringen ook soms pijn doen? Waarom? Wat hou
je bij van mensen die je mist? Gooi je alles weg?
Hoe verwerk je je verdriet? Schrijf je in een dagboek?
Praat je erover?
Het fragment
Vertel kort waarover het boek gaat en lees dan het
fragment voor of laat het in stilte lezen.
Na het lezen
Praat over het fragment. Waarvoor diende het zwarte
notitieboekje? Wat doet hij er nu mee? Waarom
verscheurt hij de gedichten? Waarom heeft hij ze ooit
geschreven?
Heb je al eens in een soortgelijke situatie gezeten? Wat
deed je dan?
Welke gedichten vond je mooi en welke lelijk?
Hoe zou je het laatste woord van het laatste gedicht
vervolledigen?
Verwerking
Gedichten schrijven
Laat de leerlingen een gedicht schrijven over een belangrijke
ervaring uit hun leven. De ervaring wordt eerst
volledig uitgeschreven in een doorlopende tekst. Laat de
leerlingen ook duidelijk vermelden hoe ze zich voelden
tijdens of na deze ervaring. Daarna onderstrepen ze alle
belangrijkste woorden in hun tekst. Deze woorden
gebruiken de leerlingen als basis voor een gedicht. Laat
ze een toepasselijke titel zoeken.
Leerlingen voor wie de vorige oefening te moeilijk is,
krijgen een bestaand gedicht waarvan de versregels door
elkaar staan. Laat ze zoeken naar de juiste volgorde. Laat
de leerlingen hun versie voorlezen en vergelijken met de
versies van andere leerlingen. Tenslotte lees je het oorspronkelijk
gedicht voor. In de bundel Met armen te
hoekig voor sierlijke vleugels van Ed Franck vind je een
heleboel bruikbare gedichten voor deze opdracht.
Creatief schrijven: Remedies tegen liefdesverdriet
Praat met de leerlingen over liefdesverdriet. Wat doe je
als je liefdesverdriet hebt? Hoe hou je het tegen? Wat
mag je zeker niet doen? Welke boeken moet je dan
lezen? Welke muziek moet je (niet) beluisteren?
Laat de leerlingen een recept ontwerpen voor een
gerecht of taart tegen liefdesverdriet. Bundel al deze
tips, remedies en recepten en maak met de hele klas een
handleiding tegen liefdesverdriet. Dit kan je gemakkelijk
op de computer. Laat elke leerling zijn tips of recepten
uitwerken. Iedereen ontwerpt een eigen voorpagina voor
het bundeltje. Geef elke leerling een kopie van het volledige
bundeltje.
– 169 –

Andere boeken van Per Nilsson
Anders dan jij, Lemniscaat, 2001
Jij, jij en jij, Lemniscaat, 2000
Het lied van de raaf, Lemniscaat, 1996
Gedicht 3
‘Poëzie’
Uit: Warme woorden
Samenstelling: Kolet Janssen
Sofie Verdoodt
Averbode, 2002, p. 197
Over de auteur
Sofie Verdoodt werd met dit gedicht in 1996 geselecteerd
door Jeugd en Poëzie.
Over het boek
In dit boek verzamelde Kolet Janssen een 300-tal
zinvolle teksten: oude en actuele verhalen, gedichten die
voornamelijk geselecteerd werden uit bundels
jeugdpoëzie en gebeden uit verschillende culturen en
religies. De keuze van de teksten is gevarieerd en met
aandacht voor andere culturen.
Werken met het gedicht
Voor het lezen
Veel schrijvers kennen het fenomeen ‘writersblock’. Ze
staren naar een leeg scherm of een wit vel papier en ze
kunnen voor hun gevoel geen zinnig woord opschrijven.
De leerlingen vertrekken ook met een wit vel papier.
Deel wit A4-papier uit. Schrijf de woorden ‘Aarzelend
wachten’, de eerste zin uit het gedicht Poëzie van Sofie
Verdoodt, op het bord. De leerlingen schrijven een
tweede regel die uit maximaal vijf woorden bestaat.
Haal de vellen op en deel ze opnieuw uit, zodat iedereen
een ander vel krijgt. Herhaal deze procedure drie maal.
Verzamel de gedichten opnieuw en deel ze nog eens uit.
Laat de resultaten voorlezen. Als er nog tijd over is,
kunnen de leerlingen een tekening maken bij de
gedichten. Hang de gedichten op in de klas.
Lezen
Deel het originele gedicht uit en laat de leerlingen het in
stilte lezen. Vertel iets over de schrijfster, Sofie Verdoodt;
b.v. dat ze pas zestien jaar was toen ze dit gedicht
schreef.
– 170 –

Verwerking
Spelen met woorden
Schrijf op het bord het eerste en het laatste woord uit
het gedicht Poëzie: ‘poëzie’ en ‘gedicht’. Kunnen de leerlingen
benoemen om welk taalverschijnsel het gaat?
Laat hen drie synoniemen opschrijven en de juiste
betekenis opzoeken in een woordenboek. Bekijk samen
met de leerlingen of de betekenis helemaal hetzelfde is.
Of zijn er toch kleine verschillen?
Schrijf het laatste woord uit het gedicht Poëzie op het
bord: ‘gedicht’. Laat de leerlingen de twee betekenissen
van dit woord noemen. Kunnen de leerlingen zeggen om
welk taalverschijnsel het gaat? Laat de leerlingen in het
woordenboek drie homoniemen opzoeken. Bespreek een
aantal opmerkelijke homoniemen in de klas.
Lucebert
De Nederlandse dichter en kunstenaar Lucebert schreef
een sonnet dat doet denken aan het gedicht van
Verdoodt. Het gaat zo:
school der poëzie
ik ben geen lieflijke dichter
ik ben de schielijke oplichter
der liefde, zie onder haar de haat
en daarop een kaaklende daad.
lyriek is de moeder der politiek
ik ben niets dan omroeper van oproer
en mijn mystiek is het bedorven voer
van leugen waarmee de deugd zich uitziekt
Uit: Apocrief – De Analphabetische naam, De Bezige
Bij, 1952
Vergelijk beide gedichten met de leerlingen en verwijs
naar de vorige opdracht. Ook in dit gedicht van
Lucebert komen veel synoniemen en homoniemen voor
die met het schrijverschap te maken hebben. Laat in
eerste instantie alleen de overeenkomsten met het
gedicht van Verdoodt aanstrepen en bespreek ze. Als de
leerlingen het aankunnen en het interessant vinden, is
bespreking van het hele sonnet mogelijk.
Elfje en verknipte fotocollage
De leerlingen schrijven een elfje. Dit is een gedichtje dat
uit elf woorden bestaat; de eerste regel bevat één woord,
de tweede regel twee woorden, de derde regel drie woorden,
de vierde vier woorden en de laatste regel nogmaals
één woord. Het uitgangspunt is het woord ‘jij’ dat de
eerste regel vormt. De rest van het gedicht is door de
leerlingen vrij in te vullen. De ‘jij’ waarover ze het elfje
schrijven is iemand die veel voor hen betekent, een klasgenoot,
buur, familielid of vriend. De leerlingen maken
eerst een woordveld rondom specifieke kenmerken
(karakter en uiterlijk) van deze persoon. Uit de lijst met
woorden maken zij hun elfje.
Van deze persoon maken ze een foto of ze brengen een
oude foto mee waarop de persoon alleen afgebeeld
staat. Deze foto knippen ze in stukjes, die ze naar eigen
inzicht – schots en scheef of volgens een bepaald
patroon – op gekleurd, dik papier kleven. Alleen het
hoofd van de persoon mag nog herkenbaar zijn. Naast
de verknipte foto komt het elfje te staan. Tekst en beeld
vormen zo een geheel.
ik bericht, dat de dichters van fluweel
schuw en humanisties doodgaan.
voortaan zal de hete ijzeren keel
der ontroerde beulen muzikaal opengaan.
nog ik, die in deze bundel woon
als een rat in de val, snak ik naar het riool
van revolutie en roep: rijmratten, hoon,
hoon nog deze veel te schone poëzieschool
– 171 –

Boek 5
Witte raven, zwarte schapen
Els de Groen
Fontein, 2002, p. 85-88
Over de auteur
Nadat Els de Groen zes jaar Frans had gegeven koos ze
voor het schrijversvak. Ze werkte mee als redactrice aan
de kinderkrant van het Algemeen Dagblad en verzorgde
artikelen en reportages voor de kindertijdschriften
Taptoe en Jippo.
Over het boek
Na de scheiding van haar ouders verhuist Iris met haar
moeder naar een achterstandswijk in de stad. Ze verandert
ook van school en leert er samenleven met
verschillende nationaliteiten. Ze ervaart nieuwe en
sterke vriendschappen en ontdekt dat ze meer zicht
krijgt op de samenleving. Ze leert ook haar standpunten
bepalen en haar eigen weg vinden.
Werken met het fragment
Maak van tevoren duidelijk dat respect een vereiste is in
deze les. Constateren dat iets anders is in een andere
cultuur is iets anders dan er een negatief oordeel over
geven.
Voor het lezen
Vertel kort waarover Witte raven, zwarte schapen gaat.
Ga daarna in op de huidige situatie in Vlaanderen en
Nederland. In alle grote steden ontstaan steeds meer
wijken waar alleen nog allochtonen wonen. Hierdoor
neemt het aantal getto’s aanzienlijk toe. Over allochtonen
denken de meeste autochtonen in stereotypen.
Stereotypen hebben veel te maken met vooroordelen,
maar zijn niet hetzelfde. Leg kort het verschil uit tussen
stereotypen en vooroordelen.
Stereotype: karakterisering van een volk of van
individuen uit een groep op grond van generalisering
van al of niet reële waarnemingen, b.v. alle Engelsen
dragen een bolhoed.
Vooroordeel: oordeel over een volk of over individuen
uit een groep op grond van culturele, godsdienstige of
seksuele gedragingen, b.v. indianen zijn bloeddorstig.
Laat de leerling een aantal voorbeelden geven van
stereotypen uit de samenleving. De bedoeling is dat leerlingen
feiten zoeken waarmee een stereotiep denkbeeld
onderuit kan worden gehaald, bijvoorbeeld:
Stereotype: alle allochtonen spreken slecht Nederlands.
Feit: vrijwel alle jonge allochtonen en veel oudere
allochtonen hebben Nederlandse les gehad en spreken
wel goed Nederlands; vooral de eerste generatie
allochtonen heeft door allerlei omstandigheden geen
kans gekregen Nederlands te leren.
Niet stereotiep denkbeeld: de meeste allochtonen
spreken behalve Nederlands nog een taal.
Maak drie kolommen op het bord. In de eerste kolom
komen de stereotypen, in de tweede feiten die deze
onderuit kunnen halen en in de derde kolom het
denkbeeld dat berust op feiten. Schrijf de stereotypen
die de leerlingen bedenken in de eerste kolom, laat de
klas feiten aandragen die deze stereotypen onderuit
halen, formuleer samen met de klas het niet stereotiepe
denkbeeld.
Lezen
Laat de leerlingen het fragment zelf lezen. De volgende
Nederlandse afkortingen zijn in Vlaanderen onbekend:
vbo en havo. Dit zijn vormen van secundair onderwijs.
Verwerking
Na het lezen
Culturele verschillen
Zoek in het fragment naar uitspraken en beschrijvingen
van cultuurgebonden aspecten (hoofddoek, maagd zijn,
schaking). Onderstreep ze. Vergelijk met de stereotypen
die voor het fragment zijn behandeld. Wat vinden de
leerlingen? Als er veel allochtone leerlingen in de klas
zitten, kan je eerst hun mening vragen om te kijken hoe
zij tegen hun eigen cultuur aankijken. Vraag daarna de
mening van de anderen.
Inventariseer cultuurgebonden aspecten van de leerlingen
uit de klas. Juist de Vlaamse en Nederlandse leerlingen
– 172 –

hebben het idee dat alles bij anderen anders en vreemd
is, terwijl zij in de ogen van bijvoorbeeld Turkse leerlingen
ook typische gewoonten hebben. Leuk is wellicht
om juist de verschillen tussen Vlamingen en
Nederlanders hierbij te betrekken, bijvoorbeeld in taalgebruik
en eetgewoonten.
geschonden worden. Als vervolg op bovengenoemde
lessuggestie kan in de klas een serieus kaarten/brievenproject
opgezet worden. Mocht je hiervoor interesse
hebben, dan kan je contact opnemen met Amnesty
International, voor informatie, in Vlaanderen:
www.aivl.be; in Nederland: www.amnesty.nl
Vrijheid van meningsuiting
Nazim komt in de klas op voor zijn eigen mening. Hij
vertelt waarom in zijn ogen oudere allochtonen van
Marokkaanse en Turkse afkomst vaak geen of niet
voldoende Nederlands spreken.
Leerlingen leren wat mensenrechten zijn en ervaren wat
het belang van vrijheid van meningsuiting is.
Mensenrechten en vrijheid van meningsuiting in het
algemeen alsook een aantal landen waar deze rechten
niet mogelijk zijn, komen aan bod. De volgende vragen
kunnen een introductie zijn op het thema van deze les:
-Wat zijn volgens jou mensenrechten?
-Wie heeft de mensenrechten opgeschreven? Weet jij hoe
deze verklaring heet? (Verenigde Naties; Verklaring van
de Rechten van de Mens)
-Wat denk jij dat schending van mensenrechten precies
is? Geef voorbeelden.
-Noem een aantal landen waar de rechten van de mens
onder druk staan.
- Eén van de rechten van de mens is vrijheid van
meningsuiting. Wat versta jij hieronder?
- Denk jij dat je in Vlaanderen en Nederland vrijheid
van meningsuiting hebt?
- Noem een situatie waarin je niet zomaar kunt zeggen
wat je denkt.
- Ken jij organisaties die opkomen voor de rechten van
de mens?
- Wat zou jij zelf willen ondernemen als in Vlaanderen
of Nederland mensen zo maar verdwijnen of gevangen
worden gezet omdat ze het niet eens zijn met de
regering?
Muziek
Laat allochtone leerlingen muziek met tekst uit hun
land van herkomst meebrengen. Als je niet zoveel
allochtone leerlingen in je klas hebt, kies je zelf wereldmuziek
uit. Laat een nummer horen waarvan je de tekst
ook op papier hebt, het liefst in de oorspronkelijke taal
en in Nederlandse vertaling. Draai het nummer eerst
zonder dat de leerlingen de tekst voor zich hebben. De
leerlingen moeten raden waarover het lied gaat. Kunnen
ze dit bijvoorbeeld horen aan de muziek zelf, aan de
klank, het ritme of de stem(men) van de zanger(s)?
Geef hierna de oorspronkelijke tekst. Vaak kennen leerlingen
enkele woorden of lijken een aantal woorden op
een taal die zij wel beheersen. Probeer door middel van
woordraadstrategieën erachter te komen waarover het
lied gaat. Tegen het eind van de les kan je ook de
Nederlandse vertaling uitdelen waarna besproken wordt
of tekst en muziek wel of juist niet goed bij elkaar
aansluiten.
Andere boeken van Els de Groen
Mijn buren, mijn vijanden, Fontein, 2001 (heruitgave
van Tuig, 1995)
Duizend jaar onderweg, Fontein, 2000
Waar is Hamid?, Zwijsen, 1998
Voor het donker thuis, Zwijsen, 1996
Tuig, Elzenga, 1995
Amnesty International is een organisatie die opkomt
voor de rechten van de mens. Zij heeft verschillende
kaartenacties waarin mensen brieven of kaarten
schrijven naar politieke gevangenen en/of naar
regeringsleiders van landen waar mensenrechten
– 173 –

Boek 6
Werken met het fragment
Vrijwillig
Ardine Korevaar
Gottmer, 2001, p. 126-129
Over de auteur
Ardine Korevaar is in het dagelijks leven fysiotherapeut.
Door haar werk kwam zij in aanraking met mensen die
na vele jaren nog nauwelijks over hun ervaringen met
seksuele intimidatie konden vertellen. Toen haar
dochter naar de middelbare school ging, besloot zij de
verhalen die zij gehoord had te verwerken in een jeugdroman.
Vrijwillig is het debuut van Korevaar.
Over het boek
De dertienjarige Esther is een vrolijke brugklasser die
snel haar draai heeft gevonden op het Jan Lighthart
College. Ze sluit vriendschap met twee klasgenoten,
Annemiek en Rogier. Ze schiet goed op met de leraren.
Haar leventje krijgt een totaal andere wending als
Brand, de conrector van de brugklas voor wie ze een
aantal klusjes opknapt, haar seksueel betast waarbij hij
zichzelf aftrekt. Uit schaamte durft ze er met niemand
over praten. Maar ze verandert van een vrolijk, zacht
meisje in een agressief, stuurs kind waar anderen zich
geen raad mee weten. Haar ouders, die naast haar ook
de zorg hebben voor haar gehandicapte zus Andrea, wil
ze er niet mee lastig vallen.
Esther gaat zich steeds onzekerder en eenzamer voelen.
Haar schoolresultaten gaan achteruit, ze krijgt met
iedereen ruzie en is bang om naar school te gaan.
Uiteindelijk vertelt ze het aan Annemiek die het op haar
beurt aan Rogier vertelt. Met zijn drieën proberen ze
Brand te ontmaskeren. Dan komt Esther erachter dat zij
niet het enige slachtoffer is. Rita, de dochter van
mevrouw Voorneveld die op de administratie werkt,
blijkt ook lastig te zijn gevallen door Brand. Als Rita
een zelfmoordpoging doet, raken de gebeurtenissen in
een stroomversnelling. Esther brengt haar ouders op de
hoogte en krijgt eindelijk de hulp die zij nodig heeft.
Bij het werken met dit fragment moet je erop bedacht
zijn dat het thema ‘seksueel misbruik’ bij leerlingen een
heftige, emotionele of juist een heel teruggetrokken
reactie kan veroorzaken. Dit kan te maken hebben met
eigen ervaringen of ervaringen van iemand die zij kennen.
Je kan vooraf, tijdens en aan het eind van de les
aangeven dat je open staat voor leerlingen die hierover
willen praten. Dit hoeft niet expliciet, maar je kan
bijvoorbeeld zeggen dat leerlingen of kinderen die iets
dergelijks overkomen is altijd naar een volwassene kunnen
gaan die ze vertrouwen; een familielid, buur of docent.
Bij organisaties als Slachtofferhulp kan je vooraf
informatie vragen hoe te handelen als leerlingen hulp
komen vragen.
Omslag
Laat de omslag van Vrijwillig aan de leerlingen zien. Stel
de leerlingen de volgende vragen over de omslag.
- Geef een beschrijving van het meisje.
- Hoe zou ze zich voelen?
- Waaraan zie je dat?
- Van wie zouden de handen zijn die op haar schouders
rusten?
- Zou ze het prettig vinden dat iemand haar vasthoudt?
Na de bespreking van de omslag lees je het fragment
voor aan de klas. Hierna volgt een kort klasgesprek
waarbij de volgende vragen als richtsnoer dienen:
- Waarom zou Rita in het ziekenhuis liggen?
- Wat zou er in het boek precies gebeurd zijn?
- Is Esther hetzelfde overkomen? Waarom denk je dat?
- Je hebt het fragment gelezen. Klopt het beeld dat jij
van Esther hebt met de tekening op de omslag?
- Zou je zelf aangifte doen als jou iets dergelijks
overkwam?
Als de leerlingen erachter komen dat zowel Esther als
Rita seksueel misbruikt zijn door een leerkracht, kan je
een klasgesprek houden over de grens van het toelaatbare.
Hierbij zouden de volgende vragen/stellingen
voorgelegd kunnen worden aan de leerlingen:
- Als een docent een arm om je schouder legt, dan is dat
seksueel misbruik.
– 174 –

- Een docent die aardig voor je is, heeft altijd
bijbedoelingen.
- Alleen verkrachting is seksueel misbruik.
- De daders zijn enge onbekenden die ’s avonds rondlopen.
- Seksueel misbruik komt alleen bij meisjes voor.
- De daders zijn altijd mannen.
Verwerking
Drama
Het fragment, de aangifte of de rechtszaak kunnen
verwerkt worden in een dramaspel waarin de ondervraging
centraal staat. Het slachtoffer ondervragen kan op
verschillende manieren. In Amerikaanse advocatenseries
is de harde aanpak te zien; in Vlaanderen en Nederland
is dit niet mogelijk. Laat de leerlingen vragen bedenken
die een rechter zou kunnen stellen aan het slachtoffer.
Verschillende schrijfopdrachten
Laat de leerlingen kiezen uit één van de volgende schrijfopdrachten:
- Dagboek
- Stel je voor dat Esther een dagboek bijhoudt. Noteer
wat zij na het bezoek aan Rita in haar dagboek zou
schrijven.
- Brief
- De leerlingen schrijven een brief of e-mail aan Ardine
Korevaar, de schrijfster van Vrijwillig waarin zij
vertellen wat zij van het fragment en eventueel van het
hele boek vonden.
- Jongerentijdschrift
- In jongerenbladen als Joepie, Fancy en Tina staan
‘help’rubrieken waarin brieven staan van jongeren met
problemen. Schrijf een brief namens Esther naar een
denkbeeldig jongerentijdschrift. Betrek in de brief ook
Rita bij het probleem.
Gedicht 4
‘Ik was jou’
Uit: Jij lievert
Geert De Kockere / Sabien Clement (ill.)
De Eenhoorn, 2002, p. 31
Over de auteur
Geert De Kockere studeerde voor onderwijzer maar
werd journalist. Hij werkt voor diverse kindertijdschriften.
Sinds 1990 is hij hoofdredacteur van de
kinderkrant KITS. Hij publiceert hoofdzakelijk prentenboeken
en poëziebundels. Zijn versjes voor kinderen
behandelen speels hun gevoelens en dagelijkse belevenissen.
Zijn poëzie voor jongeren is zeer emotie- en fantasierijk.
Zijn verhalen zijn filosofisch geladen en beeldrijk. Zijn
uitgaven vallen telkens weer op door een verrassende
vormgeving en een aangepaste keuze van illustrator. Hij
ontwikkelde ook software en heeft een eigen website:
www.pigmalion.be. Hij ontving al diverse bekroningen.
Over de illustrator
Sabien Clement studeerde vijf jaar aan de Sint-Lucas
Hogeschool in Antwerpen: vier jaar Grafische en
Illustratieve Vormgeving en een jaar Illustratie en
Schilderen. In haar laatste jaar studeerde ze vijf
maanden in Polen, aan het Politechnika te Radom.
Ze heeft al een paar illustraties gemaakt voor Weekend
Knack en voor De Gouden Flits. Jij lievert is het eerste
boek dat ze geïllustreerd heeft. Ondertussen heeft ze
ook twee illustraties gemaakt voor kaften van Averbode.
Met Geert De Kockere werkt ze aan een tweede boek en
ook voor een sprookjesboek met de titel Heel lang
geleden... maakt ze tekeningen.
Ze woont in Marke, bij Kortrijk.
Over het boek
Een luchtig geschenkboek voor al wie verliefd is. Een
verzameling korte tekstjes over tederheid, liefde en
erotiek, vol dubbelzinnigheden en woordspelingen.
Soms heel teder, meestal grappig, af en toe prikkelend
en altijd poëtisch. De teksten hebben maximum 160
tekens en kunnen via sms-berichten verstuurd worden.
– 175 –

Werken met het gedicht
Voor het lezen
Een klassengesprek over de moderne communicatiewegen
zoals e-mail, sms, chatten… Welke van die
middelen gebruik je? Zijn ze handig? Wat zijn de vooren
nadelen?
Naar wie stuur je sms-jes? Met wie mail je?
Gebruik je e-mail en sms voor dezelfde soort boodschappen?
Waarin verschilt de taal die je op een chat of in een sms
gebruikt van de gewone schrijftaal? Laat een aantal veelgebruikte
afkortingen en voorbeelden van chattaal op
het bord zetten. Begrijpt iedereen ze?
Vertel vervolgens over de dichtbundel van Geert De
Kockere. Er staan korte gedichtjes in die je als smsgedicht
aan iemand cadeau kan doen.
Schrijven: geheimschrift
Laat de leerlingen een geheimschrift ontwerpen waarin
een zekere logica zit. Laat ze boodschappen noteren en
ontcijferen in dit geheimschrift. Als voorbeeld kan je een
boodschap in een geheimschrift noteren waarin elke
letter vervangen wordt door de letter die twee plaatsen
verder in het alfabet staat.
Andere boeken van Geert De Kockere
Ontmoetingen, De Eenhoorn, 2002
Het is hier goddelijk, De Eenhoorn, 2002
Noach, De Eenhoorn, 2002
Een reus met lange armen, De Eenhoorn, 2001
Kind, De Eenhoorn, 2001 (Boekenpluim 2002)
Het lezen
Lees het gedicht voor en praat over de inhoud. Wat
wordt er bedoeld met ‘onleesbaar’ en ‘onbeschrijfelijk’?
Zet eventueel de titel van de dichtbundel op het bord.
Wat klopt er niet op het eerste gezicht? Waarom zou
Geert De Kockere ‘lievert’ met een t geschreven hebben?
Tot welke woordsoort behoort ‘lievert’ dan?
Schrijven: chatbox-spel
Geef alle leerlingen een nummer dat ze moeten
onthouden en niet verder mogen vertellen.
Je zit vooraan met evenveel omslagen als er nummers
zijn. Op elke omslag staat een nummer. De leerlingen
schrijven een bericht naar een willekeurig nummer. Ze
geven het af en je steekt het in de juiste omslag.
Leerlingen kunnen ook hun berichtjes komen ophalen
en lezen. Daarna beantwoorden ze deze berichtjes. De
leerlingen mogen tijdens deze opdracht niet spreken en
zich niet bekendmaken. Zo weten ze niet naar wie ze
schrijven.
Bij het begin van de opdracht laat je elke leerling een
berichtje schrijven naar het nummer boven het eigen
nummer, b.v. nummer 4 schrijft naar nummer 5, 5 naar
6 enz. Op die manier ontvangt iedereen onmiddellijk
een berichtje.
– 176 –

Boek 7
‘Zoveel water’
Kortverhaal uit: Zap
Bart Moeyaert
Fnac, 1998, p. 27-29
Over de auteur
Bart Moeyaert werd geboren als jongste van zeven
broers. In 1983 kwam zijn eerste kinderboek uit, Duet
met valse noten, waarvoor hij de prijs van de Kinder- en
Jeugdjury in Vlaanderen kreeg. Hij volgde een lerarenopleiding
en maakte zijn thesis over het werk van de
Engelse jeugdauteur Aidan Chambers. Moeyaert schreef
een groot aantal boeken die vele prijzen in Vlaanderen
en daarbuiten opleverden. In zijn laatste romans spelen
autobiografische elementen een grote rol. Naast
schrijven, vertaalt Moeyaert buitenlandse kinder-en
jeugdboeken en schrijft hij teksten voor televisie en
theater. Hij waagt zich ook al eens zelf op de planken.
Over het boek
Zap is een bundel kortverhalen die door uitgeverij
Querido werd samengesteld voor Fnac. Hun belangrijkste
jeugdauteurs werden hier samengebracht: Willy Van
Doorselaer, Imme Dros, Bart Moeyaert, Cyrille
Offermans, Anne Provoost, Jan Simoen, André Sollie,
Karlijn Stoffels en Toon Tellegen.
Werken met het verhaal
Voor het lezen
Regelmatig gebeurt het dat mensen van elkaar
wegvluchten. Jij en ik gaan dan niet meer samen. Praat
met de leerlingen over momenten in hun leven waarop
zij van mensen weggevlucht zijn.
Waarom was dat? Wanneer gebeurde dat?
Heb je mekaar daarna terug opgezocht?
Vlucht je alleen na een ruzie?
Wanneer of van wie zou jij wegrennen?
Waar ben je bang voor?
Lezen
Dit kortverhaal leent zich uitstekend om expressief
voorgelezen te worden. Laat de leerlingen gewoon
luisteren of volgen in hun boekje.
Na het lezen
Een kort klasgesprek is zeker nodig zodat iedereen
begrijpt waar het verhaal precies over gaat.
Waarom loopt Tom weg? Wat is er gebeurd?
Wat weet je met zekerheid? Wat wordt er gesuggereerd?
Waarom heet de tekst: Zoveel water? Welk water wordt
er allemaal bedoeld?
Bespreek uitvoerig de laatste alinea’s.
Vermoedt de moeder iets?
Waarin vindt Tom troost? Waar zoek jij troost?
Hoe gaat het verhaal verder, denk je? Vertelt Tom wat er
gebeurd is of niet?
Verwerking
Het carrouselspel
De leerlingen verdelen zich in een binnenste en een
buitenste cirkel met het aangezicht naar elkaar toe. De
buitenste cirkel heeft een omslag met vraagkaarten. Op
een teken van de leerkracht zetten de twee cirkels zich in
tegenovergestelde richting in beweging. Als de cirkels
halt houden, nemen de leerlingen van de buitenste ronde
een vraagkaart en stellen die aan de leerling van de
binnenste. Nadat de vraag beantwoord is, nemen de
leerlingen van de binnenste ronde de omslag over,
waarna het hele verloop zich herhaalt.
Variant 1: Dezelfde opstelling als hierboven maar in
plaats van omslagen te gebruiken stelt de leerkracht elke
keer een vraag die door iedereen tegelijk besproken
wordt.
Variant 2: De leerlingen (max.10) zitten in een kring.
Een omslag met vraagkaartjes wordt aan de eerste
leerling gegeven. Deze neemt een willekeurig kaartje en
leest voor. Hij antwoordt, waarna de anderen mogen
reageren. Heel het verloop herhaalt zich tot iedereen aan
bod gekomen is of tot alle vragen uitgeput zijn.
Mogelijke vragen voor het carrouselspel
- Zijn homo’s vaak aardige mensen?
- Is in een homo of een lesbische relatie altijd één van
– 177 –

eiden de man en de andere de vrouw?
- Hoe doen ze het nu eigenlijk?
- Hoe en wanneer ontdekken mensen dat ze hetero,
homo, lesbisch of biseksueel zijn?
- Wat is biseksualiteit?
- Zijn de meeste homo’s kunstzinnig?
- Kan het jou niets schelen of iemand homo, lesbisch of
biseksueel is?
- Is het jammer dat homo’s geen kinderen kunnen
adopteren?
- Kan je zien of iemand homo, lesbisch of biseksueel is?
Waaraan?
- Zou het je ouders veel verdriet doen als je hen zou
vertellen dat je homo, lesbisch of biseksueel bent?
- Hebben homo’s en lesbiennes het moeilijker in het
leven?
- Ben je homo, lesbisch of biseksueel als je een keer met
iemand van hetzelfde geslacht vrijt?
- Ken jij mensen die homo, lesbisch of biseksueel zijn?
- Zijn er nu meer homo’s dan vroeger?
- Kan je maar beter verzwijgen dat je homo, lesbisch of
biseksueel bent?
- Is homoseksualiteit onnatuurlijk?
Deze laatste vraag sluit perfect aan bij het tweede deel
van het laatste fragment (Kaas & de evolutietheorie).
het gaat niet om een deskundig advies. In een volgende
stap worden zowel de brief als enkele adviezen (eventueel
van enkele vrijwilligers) voorgelezen.
De methodiek van het carrouselspel en van nog vele
andere zijn terug te vinden in een educatieve map: Ik
weet wie ik ben. Deze kan je gratis aanvragen op het
volgende adres:
Ik weet wie ik ben
Gelijke kansen in Vlaanderen
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
Departement Coördinatie
Boudewijnlaan 30
1000 Brussel
tel:02/553.58.46
Andere boeken van Bart Moeyaert
Het beest heet Mona, Zwijsen, 2001 (Zilveren Griffel
2002)
Ongelikt, Querido, 2001
Eerst zien & Mansoor, Querido, 2001
Rover, dronkeman, Querido, 2000
Broere, Querido, 2000 (Woutertje Pieterseprijs 2001)
Schrijfopdracht: herschrijven vanuit een ander
perspectief
Laat de leerlingen het verhaal herschrijven vanuit het
standpunt van de andere jongen. Laat ze veel aandacht
besteden aan de beschrijving van de omgeving. Ze
beschrijven ook wat er gebeurt wanneer Tom de deur
van zijn huis dichtslaat.
Probleembrief beantwoorden
Stel dat Tom dit verhaal aan de problemenrubriek van
een jongerentijdschrift schrijft en vraagt wat hij nu moet
doen. Wat zou je hem dan adviseren?
Moet hij het aan zijn moeder vertellen of niet? Wanneer
en hoe doet hij dat best?
De leerlingen trachten Tom te adviseren en formuleren
een antwoord op de brief. Het antwoord moet een
advies bevatten waar de leerlingen zelf achter staan.
Benadrukt wordt dat zij hun eigen mening weergeven;
– 178 –

Boek 8
Kaas & de evolutietheorie
Bas Haring
Houtekiet, 2001, p. 95-98
Over de auteur
Bas Haring promoveerde in kunstmatige intelligentie in
Utrecht. Hij doceert aan de universiteit van Leiden en
adviseert bedrijven op het gebied van internet en strategie.
Hij vindt logica belangrijk en is erg nieuwsgierig: de
ideale combinatie voor een wetenschapper. Kaas & de
evolutietheorie is zijn eerste boek en werd bekroond met
de Gouden Uil Jeugdliteratuurprijs 2002 en de eureka!-
wetenschapsprijs 2002.
Over het boek
Op een onderhoudende en boeiende manier wordt de
evolutietheorie van Darwin tot leven gebracht. De basis
van de theorie en de principes van de evolutie worden
aangebracht met veel voorbeelden, zodat alles heel
eenvoudig en tastbaar wordt. Originele invalshoeken en
per hoofdstuk een korte samenvatting maken dit boek
erg toegankelijk.
Werken met het fragment
Collage
Maak vooraf twee collages: één met mooie jongens en
één met mooie meisjes (typische reclamemodellen).
Gebruik geen bekende figuren.
De jongens bekijken de meisjescollage en de meisjes de
jongenscollage. Omcirkel al de gezichten van de
personen die je als vriend/vriendin zou willen.
Lees nu het eerste deel van het fragment voor.
Verwerking
Bespreken van het eerste fragment
Ga na hoeveel gezichten er omcirkeld werden door de
jongens? Vergelijk het met het aantal bij de meisjes?
Komt het overeen met wat in de tekst beweerd wordt?
Denk je dat hetgeen beweerd wordt juist is?
Voor het lezen van het tweede deel van het fragment
Collage
Geef nu de collage van de jongensgezichten aan de
jongens en de meisjesgezichten aan de meisjes. Omcirkel
al de gezichten van de personen die je als vriend/
vriendin zou willen.
Zouden meisjes verliefd kunnen worden op een meisje
van de collage? En jongens?
Voor het lezen van het eerste deel van het fragment
Praat met de leerlingen over verschillen tussen jongens en
meisjes. De verschillen die de leerlingen aanbrengen zet je
op het bord. Er kan over gediscussieerd worden. Het is
ook een aanleiding om te praten over vooroordelen.
Evolutietheorie
Een aantal leerlingen zal niet weten wat de evolutietheorie
is. Je kan daarrond werken door verschillende
evoluties te bespreken. Probeer dingen te verzamelen die
in evolutie zijn: het leven, automodellen, bouwstijlen,
muziek,…
Laat de leerlingen de evolutie die ze tot nu toe meemaakten
op papier zetten. In hoeveel fasen zouden ze
hun leven tot nu toe indelen? Hoe zullen de volgende
fasen eruitzien?
Scheldwoorden
Verzamel scheldwoorden voor homo’s. Daarna voor
lesbiennes. Waarom zijn er meer voor homo’s?
Heb je zo’n scheldwoord al eens gebruikt? Wanneer?
Heb je zo’n scheldwoord al eens naar je hoofd gekregen?
Wanneer? Hoe voelde je je dan?
Maakt het een verschil of je homo of hetero bent als ze
zoiets naar je roepen?
Waarom wordt er om homo’s en lesbiennes gelachen?
Lees nu het tweede deel van het fragment.
Na het lezen kan je het carrouselspel van het vorige
fragment gebruiken.
– 179 –

Zoekkop
Werken met boeken rond het thema
Je kan ook een auteur via internet interviewen. Ook
hier moeten vooraf gerichte vragen opgesteld worden.
Jij en ik in de klas
Breng een stapel boeken mee rond het thema van de
Jeugdboekenweek (zie keuzelijst).
Laat de boeken in groepjes bekijken.
Welk boek spreekt je het meeste aan? Waarom? Waar let
je op?
Wat verwacht je van het boek?
De leerlingen mogen het gekozen boek meenemen om te
lezen. Nadien kan je bespreken of de boeken voldeden
aan de verwachtingen.
Jij en ik in de school
Stel de leerlingen voor om tijdens de middagpauze
vrijblijvend hun boterhammen in de klas op te eten en
daarna rustig samen weg te dromen in een boek. Zet
eventueel een rustig stukje achtergrondmuziek op. Zo
leren de leerlingen dat samen lezen best gezellig kan
zijn. Op die manier ontmoeten ze andere lezers en leren
ze nieuwe boeken kennen. Als alle leerlingen hun
boek(en) meebrengen is er zeker voldoende materiaal.
Leerlingen kunnen de geleende boeken van de leerkracht
of de klasgenootjes mee naar huis nemen om verder te
lezen. Probeer als leerkracht zoveel mogelijk boeken
rond het thema te verzamelen.
Jij en ik: lezer en schrijver
Nodig een auteur uit in de klas om te vertellen over zijn
boeken. Bereid de leerlingen voor zodat ze gerichte
vragen kunnen stellen.
Het Vlaams Fonds voor de Letteren subsidieert lezingen
van de auteurs, vertalers, illustratoren, biografen en
recensenten die opgenomen zijn in de Lezingenlijst
Kinderen en Jeugd. Je kan de lijst bekomen bij
Vlaams Fonds voor de Letteren
Generaal Capiaumontstraat 11 bus 5
2600 Berchem
tel: 03/270.31.61
e-mail: info@fondsvoordeletteren.be
Voor Nederland:
Stichting Schrijver School en Samenleving
tel: 020-6234923
Jij en ik: wereldburgers
Probeer contact te leggen met onbekenden uit andere
landen. Je kan corresponderen met andere kinderen op
www.kidlink.org of op de klassieke manier per brief.
Hoe stel je jezelf voor?
Wat vertel je?
Welke vragen stel je?
Wat wil je graag weten over je correspondent?
Het kan hier ook noodzakelijk zijn om deze vragen voor
te bereiden in een andere taal. Zo kunnen de leerkrachten
Frans en Engels mee ingeschakeld worden.
Informatieve jeugdboeken rond de Tweede Wereldoorlog
Christine Hatt, De tweede wereldoorlog 1939-1945, Ars
Scribendi/Corona, 2001
Clive A. Lawton, Het verhaal van de Holocaust, Ars
Scribendi/Corona, 2000
Clive A. Lawton, Auschwitz, Ars Scribendi/Corona,
2002
Jane Shuter, Auschwitz, Ars Scribendi/Corona, 2001
Simon Adams, Wereldoorlog II, collectie Ooggetuigen,
Standaard, 2002
Jeugdboeken over goed en fout tijdens de oorlog
Evert Hartman, Oorlog zonder vrienden, Lemniscaat,
1979
Klaus Kordon, De eerste lente, Van Holkema &
Warendorf, 1995
Gerrit Kraa, Mooier dan vrede, Callenbach, 2000
Martine Letterie, De schaduw van het verleden, Ellessy,
2001
Carol Matas, Bij de vijand thuis, Callenbach, 2001
Anne Provoost, Vallen, Houtekiet/Fontein, 1994
Nina Rauprich, Als wolven in de nacht, Clavis, 2002
Aline Sax, Mist over het strand, Clavis, 2001
Jan Terlouw, Oorlogswinter, Lemniscaat, 1972
Luc van Tolhuyzen, De uitverkorene, Davidsfonds, 2001
Stefaan Van Laere, De koffer, Facet, 2001
Anke de Vries, De rode handschoen, Lemniscaat, 2000
Henk van der Winden, Gisteren is vandaag, Fontein,
2000
– 180 –

Informatieve boeken over het alfabet en schriften
Vivian French & Ross Collins, Reis om de wereld in 26
letters. Het verhaal over hoe en waarom we geleerd
hebben te schrijven, Luister, 2000
Andrew Robinson, Alfabet, hiëroglief en pictogram. De
geschiedenis van het schrift, Tirion, 2001
Karl-Th. Zauzich, Hiërogliefen lezen, Piramide, 1997
Catherine Roehrig, Spelen met hiërogliefen, Piramide
Tiphaine Samoyault, De wereld van de alfabetten,
Clavis, 1997
Andere boeken over homoseksualiteit
Beatrijs Peeters, Bloot, Clavis, 1996
Katrien Vervaele, Kastanjes, Lannoo, 1999
Doris Meissner-Johannsknecht, Liefde is liefde, Clavis,
1995
Aidan Chambers, Je moet dansen op mijn graf,
Querido, 1982
Hakan Lindquist, Ik heb een broer gehad, Clavis, 1993
Ted van Lieshout, Gebr., Van Goor, 1996
Imme Dros, De trimbaan, Van Goor, 1988
Edward van de Vendel, De dagen van de Bluegrassliefde,
Querido, 1999
Anneke Scholtens, Hij was mijn vriend, Leopold, 2002
Sara Ryan, Fortuna, keizerin, Gottmer, 2002
Interessante naslagwerken
Jan van Coillie, Leesbeesten en boekenfeesten,
Davidsfonds/Infodok, 1999
Aidan Chambers, De leesomgeving, Hoe volwassenen
kinderen kunnen helpen van boeken te genieten,
Biblion, 2002
Marita De Sterck, Lees je mee, een gids voor wie boeken
en kinderen wil samenbrengen, Lannoo, 1997
Paul Rooyackers en Saskia Heerkens, Spelen met
jeugdboeken, Panta Rhei, 1995
– 181 –

Colofon
Coördinatie: Silvie Moors
Eindredactie: Johan De Paepe
V.U.: Majo De Saedeleer, Stichting Lezen,
Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen
Illustratie: Isabelle Vandenabeele
Grafisch ontwerp: Compagnie Paul Verrept
ISBN: 90 77178 08 2
– 182 –