OnderwijsInnovatie - Jacob van Kokswijk

De werkplek als krachtige
leeromgeving
Leren op de werkplek is een goede manier om docenten te faciliteren om tot
leren en tot onderwijsinnovatie te komen. In dit artikel wordt beschreven hoe
leren op de werkplek in de vorm van een leerweek een kanteling in de organisatie
van een onderwijsinstelling teweeg kan brengen. Daarbij wordt aandacht
besteed aan de theoretische principes voor lerend veranderen en de
gevolgen ervan.
Carry van Vliet
Sander Galjaard
De auteurs zijn onderwijs-
respectievelijk
organisatieadviseur
bij MHR Bodegraven.
E-mail: c.vliet@mhr.nl
en s.galjaard@mhr.nl
Een aantal maanden geleden kreeg MHR het verzoek om een onderwijsorganisatie
te begeleiden bij haar ontwikkeling.Er was sprake
van een gecombineerde vraag:kwaliteitszorg gekoppeld aan
omgaan met verschillen.De school wilde stevig inzetten en een
situatie creëren waar directie en docenten leren omgaan met verschillen
op team- en klassenniveau.Dat vereist maatwerk en langzaamaan
groeide het idee dit via een intensieve leerweek op te
pakken.
Voorafgaand aan de leerweek werden er twee teambijeenkomsten
georganiseerd waarin de huidige situatie geanalyseerd werd en
het idee van de leerweek werd besproken.De docenten ‘kijken’
naar de leerweek met de verschillende kleuren denkpetten van
De Bono (zie ook OI 2,2004).Op deze manier worden de verschillende
aspecten van de leerweek belicht en wordt duidelijk wat er
gaat gebeuren en welke vragen er (nog) liggen.Daarnaast worden
de verschillende rollen van de deelnemers duidelijk.Het gaat om
een week waarin denken en doen gecombineerd worden; er mag
geëxperimenteerd worden.Na deze twee bijeenkomsten formuleren
docenten ieder hun persoonlijke hulpvraag.
Feedbackprocedures
In de leerweek zelf vinden ’s ochtends klassenconsultaties plaats
met behulp van video-opnames.In dit onderdeel komt het leren
op de werkplek het meest zichtbaar tot uitdrukking.Deze volgens
schema geplande consultaties worden uitgevoerd door de begeleiders
en de directeur van de school.De consultaties worden ingekaderd
door de hulpvraag van elke individuele docent.Direct na de
consultatie is er ruimte voor nabespreking.De begeleiders zetten
feedbackprocedures in om de gesprekken in goede banen te leiden.Aan
de hand van observaties en/of videobeelden volgt er
0directe feedback van de begeleiders.De verantwoordelijkheid
voor de ontwikkeling blijft in deze fase continu bij de docent liggen.Hij
bepaalt het tempo van leren en verandering.Aan het eind
van het gesprek bekijken docent en begeleider samen wat er geleerd
is en welke leerpunten nog aandacht nodig hebben.
Het eerste deel van de middag wordt besteed aan overleg tussen
de begeleiders en de directie.Er wordt gesproken over de ervaringen
tijdens consultaties.Deze gesprekken geven inhoud aan het
tweede deel van de middag:de teambijeenkomst.Centraal daarin
staat het teamleren.Er worden mentale modellen uitgewisseld en
de docenten raken met elkaar in discussie over het onderwijs op
school,onder andere aan de hand van ingebrachte videobeelden
van de klassenconsultaties.Verder wordt er gesproken over wat
goed docentgedrag is,over klassenmanagement,pedagogisch
handelen,didactiek,grenzen aan zorg,verschillen tussen docenten
en verschillen tussen leerlingen en hoe je daarmee als docent kunt
omgaan.
Principes voor lerend veranderen
De aanpak en uitvoering van een leerweek als deze,leunt sterk op
het concept lerend veranderen.Bij het inrichten en verbeteren van
een onderwijsorganisatie wordt gedurende een relatief korte periode
op de werkplek de combinatie van leren en werken toegepast.Er
wordt gesproken over acht principes voor lerend veranderen
die ontleend zijn aan leer- en verandertheorieën van bijvoorbeeld
Senge,Argyris,Kessels,de Caluwe,Kolb en Deming.Elk van
deze acht principes worden hieronder kort besproken,waarbij een
koppeling wordt gemaakt met de ervaringen van de leerweek.
1.Maak gebruik van de persoonlijke ambitie van de betrokkenen
Door individuele docenten te vragen welke rol zij willen vervullen
tijdens de leerweek en doordat ze hun hulpvragen zelf mogen opstellen,raakt
men extra gemotiveerd.Later in het traject (ook na de
leerweek) zullen hierdoor minder problemen ontstaan als het gaat
om draagvlak voor verandering of implementatie van gevonden
oplossingen.Persoonlijk meesterschap is een groot goed tijdens
een leerweek; elk lid van het team heeft de regie over zijn eigen
praktijk,iedereen kan voor zichzelf bepalen wat de huidige realiteit
in zijn klas is.De leerweek biedt de mogelijkheid dingen uit te proberen,directe
feedback te krijgen en oplossingen meteen in de
36 OnderwijsInnovatie september 2005