Grondrechten van de EU in de Nederlandse straf(proces ... - Sdu

Grondrechten van de eu in de nederlandse straf(proces)rechtelijke praktijk
Hoge Raad in arresten die de implementatie van rechtspraak
van het EVRM in Nederland betreffen ook naar het Handvest
verwijst. Een voorbeeld daarvan is het arrest van 12 juli
2011 24 over de gevolgen van de Scoppola-uitspraak van het
EHRM 25 . De Hoge Raad overweegt na de opmerking dat het
EHRM ook had verwezen naar artikel 49 Handvest onder
meer dat het HvJ voor de inwerkingtreding in een aantal
uitspraken al had overwogen dat ‘ [t]he principle of the retroactive
application of the more lenient penalty forms part of
the constitutional traditions common to the Member States’,
waaraan wordt toegevoegd: ‘Ook in dit verband lijkt het in
het bijzonder te gaan om latere veranderingen in relevante
regels van sanctierecht.’ 26 De formulering van artikel 49 legt
kennelijk gewicht in de schaal. De verwijzing kan daarnaast
worden opgevat als een herinnering dat de bepaling van het
Handvest op dit punt op dezelfde wijze zal moeten worden
uitgelegd als artikel 7 EVRM.
Een bijzonderheid die hier speelt is dat strafrechtelijke
aansprakelijkheid niet alleen op verordeningen en richtlijnen
kan worden gebaseerd, maar dat deze op een of andere wijze
implementatie behoeven. 27 Toegevoegde waarde: vermoedelijk
niet.
Eerlijke berechting en verdedigingsrechten
In artikel 47 lid 2 en 3 en artikel 48 Handvest hebben het
recht op een eerlijk proces, de verdedigingsrechten en de
presumptie van onschuld (summier) regeling gevonden.
Hiermee worden dezelfde rechten bestreken die in artikel 6
EVRM zijn neergelegd. De betreffende rechten hebben ook
al eerder erkenning gevonden in de rechtspraak van het HvJ.
De verdedigingsrechten houden in het mededingingsrecht
onder meer in dat de belanghebbende onderneming het recht
heeft op toegang tot het dossier en in staat wordt gesteld om
op dienstige wijze haar standpunt kenbaar te maken met betrekking
tot de juistheid en relevantie van de gestelde feiten
en omstandigheden, alsook met betrekking tot de stukken
waarmee de Commissie de door haar gestelde inbreuk op
het Verdrag heeft gestaafd. 28 De verdedigingsrechten zijn
niet alleen in mededingingszaken aanvaard maar ook in de
terrorismelijst-zaken. In de zaken Kadi en Barakaat is op
24 LJN BP6878, AB 2011, 312 m.nt. Jansen.
25 EHRM 17 september 2009, LJN BK6009.
26 Zie voor een ander voorbeeld het hieronder vermelde arrest van de HR
van 1 februari 2011.
27 Vgl. o.m. A. Klip, European Criminal Law, Antwerpen: Intersentia 2008, p.
168.
28 Zie o.m. HvJ 7 januari 2004, C 204/00 P, C 205/00 P, C 211/00 P, C 213/00
P, C 217/00 P en C 219/00 P (Aalborg Portland e.a./Commissie) en art.
41 lid 2 Handvest. Zie verder o.m. U. Sieber e.a. (red.), Europäisches
Strafrecht, p. 192 e.v. (Wahl).
prominente wijze het beginsel van hoor en wederhoor aan de
orde gekomen. 29 Toegevoegde waarde: vermoedelijk niet.
Nemo tenetur
Hoewel het recht om niet ongewild te hoeven meewerken
aan zijn eigen veroordeling niet uitdrukkelijk vermeld wordt
in artikel 6 EVRM, wordt het door het EHRM beschouwd
als een onderdeel van het recht op een eerlijke berechting. 30
Daarmee maakt het ook deel uit van het in artikel 47
Handvest neergelegde recht op een eerlijk proces. Omdat
hier wat bijzonders speelt, ga ik er afzonderlijk op in. Het
beginsel wordt ook erkend in de rechtspraak van het HvJ. 31
Het gaat dan (weer) om mededingingszaken. Volgens het
HvJ zou het in dit type zaken niet om strafrecht gaan (zie
echter hieronder). De Commissie kan op grond van artikel
11 Verordening 17 niet alleen ondernemingen verplichten
tot het leveren van documenten maar de ondernemingen ook
verplichten om alle noodzakelijke inlichtingen te verstrekken
over feiten waarvan zij eventueel kennis hebben. De
Commissie kan in het kader van voorafgaande onderzoeksprocedures
en administratieve procedures een onderneming
in voorkomend geval weliswaar bij beschikking verplichten
om alle noodzakelijke inlichtingen te verstrekken over feiten
waarvan zij eventueel kennis heeft, maar zij kan volgens het
HvJ deze onderneming niet verplichten antwoorden te geven
waardoor zij het bestaan van de inbreuk, die de Commissie
heeft te bewijzen, zou moeten erkennen.
Zoals Callewaert het formuleert, beperkt het HvJ de omvang
van het recht tot ‘informatie waarin bekentenissen zijn
vervat’. 32 We lijken in de Luxemburgse rechtspraak niet iets
tegen te komen van een onderscheid naargelang het bewijsmateriaal
al dan niet afhankelijk is van de wil van betrokkene,
een criterium dat het EHRM pleegt te hanteren. 33 In
sommige gevallen zou dit verschil in benadering wel eens tot
verschillen in uitkomst kunnen leiden. 34 Voor ons lijkt deze
29 HvJ 3 september 2008, NJ 2009, 38 (Kadi en El Barakaat). Zie over
het vervolg GEA 30 september 2010, T-85/09 en o.m. Kamerstukken
I, 2011/12, 22 112, EJ. Zie ook F.J. Mena Parras, ‘Retour sur Kadi: de la
nécessité d’une jurisprudence de type Solange I dans les rapports entre
le droit de l’Union Européenne et le droit des Nations Unis’, Cahiers de
droit Européen, 2010 p. 683 e.v.
30 Zie o.m. EHRM 25 februari 1993 (Funke).
31 HvJ 18 oktober 1989 (Solvay), HvJ 18 oktober 1989 (Orkem).
32 A.w., p. 102
33 Vgl. EHRM 17 dec. 1996, NJ 1997, 699 m.nt. Knigge (Saunders), EHRM 3
mei 2001, NJ 2001, 354 m.nt. Schalken (J.B./Zwitserland), EHRM 29 juni
2007, NJ 2008, 25 m.nt. Alkema (O’Halloran en Francis). Vgl. ook HR 21
december 2010, NJ 2011, 425 m.nt Reijntjes.
34 De overweging in de LVM-zaak van het HvJ (15 oktober 2002, C-238/99
P) lijkt echter de mogelijkheid van een conflict wel open te houden
(met name omdat het verwees naar het feit dat er een verzoek was
gedaan en niet een beschikking was gegeven), maar er is geen sprake
van een expliciete koerswijziging.
Strafblad FEBRUARI 2012 • Sdu Uitgevers 23