Grondrechten van de EU in de Nederlandse straf(proces ... - Sdu

t h e m a: t i e n j a a r s t r a f b l a d,
tien jaar strafrecht
kwestie niet van (groot) belang, aangezien de bescherming
van artikel 6 EVRM verder lijkt te gaan (en het Wetboek van
Strafvordering op sommige punten nog verder) en het déze
regeling is die we zullen moeten toepassen. 35
Vermoeden van onschuld
Het vermoeden van onschuld wordt apart genoemd in artikel
47 Handvest. Uit de rechtspraak van het EHRM blijkt dat
aan de presumptie diverse aspecten zijn verbonden, die onder
meer verband houden met de behandeling van de verdachte,
het bewijs en de voorlopige hechtenis. Uit artikel 52 lid 3
Handvest (zie boven) vloeit voort dat een en ander ook geldt
voor het Handvest. In de rechtspraak van het HvJ komt
de presumptie af en toe aan de orde. Het gaat dan om een
kwestie als de grenzen van bewijsvermoedens. In de Spector
Photo-zaak van het HvJ ging het om een bewijsvermoeden. 36
Het HvJ achtte geen strijd met artikel 6 lid 2 EVRM aanwezig
omdat het meende dat het beginsel van vermoeden van
onschuld niet in de weg stond aan het vermoeden van artikel
2 lid 1 van Richtlijn 2003/6, waarbij de bedoeling van de
persoon die zich schuldig maakt aan handel met voorwetenschap,
impliciet wordt afgeleid uit de materiële bestanddelen
van deze inbreuk, aangezien dit vermoeden weerlegbaar
was en de rechten van verdediging werden gewaarborgd.
De rechtspraak van het EHRM over de presumptie is van
dien aard dat betwijfeld kan worden of het HvJ daaraan een
nieuw aspect zal toevoegen. Toegevoegde waarde ten opzichte
van het EVRM: vermoedelijk niet.
De rechtspraak van het EHRM over
de presumptie is van dien aard dat
betwijfeld kan worden of het HvJ
daaraan een nieuw aspect zal toevoegen
Recht op niet-onevenredigheid van bestraffing
Dat de zwaarte van de straf niet onevenredig mag zijn, zoals
artikel 49 lid 3 Handvest voorschrijft en het HvJ voor de
bestraffing van overtredingen van door nationale instanties 37
en voor mededingingszaken heeft bepaald, klinkt vanzelfsprekend.
Misschien ligt het daaraan dat dit onderdeel geen
uitdrukkelijke rechtstreekse pendant in het EVRM noch
35 Afgezien van – in theorie – Bosphorus. Maar dan zou via art. 51
Handvest toch ook de rechtspraak van het EHRM van overeenkomstige
toepassing moeten zijn.
36 HvJ 23 december 2009, C-45/08, zie ook o.m. J.M.W. Lindeman, ‘Het
Spector-arrest: het weerlegbare vermoeden in een strafrechtelijke en
mensenrechtelijke context’, NtER 2010, p. 200.
37 Vgl. HvJ 21 september 1989 (C-68/88) (Griekse maïs).
in onze constitutie kent. In de rechtspraak van het EHRM
komt, als ik het goed zie, toetsing van de evenredigheid
van bestraffing als zodanig slechts incidenteel aan de orde. 38
Veel meer concreets dan dat de evenredigheid een punt van
toetsing door de rechter is, valt er niet uit af te leiden. Stijnen
schrijft: ‘De conclusie uit de zaken Malige en Göktan moet
zijn dat een vaste straf waar de rechter niet van af kan wijken
op zichzelf niet hoeft te leiden tot het oordeel dat de rechter
te beperkt is in zijn toetsingsruimte’. 39 We zien de evenredigheidstoetsing
(wel) systematisch terugkeren bij de vraag
of inbreuken op bepalingen als in artikel 8, 9 en 10 EVRM
gerechtvaardigd zijn. Onder dezelfde rubriek valt, als ik het
goed zie, toetsing van de hoogte van een boete aan artikel 1
van het Eerste Protocol (recht op ongestoord eigendom). Ik
verwijs naar de recente zaak Yukos tegen Rusland. 40 Handzame
criteria komen uit die rechtspraak, voor zover ik dat
kan beoordelen, niet naar voren.
Het onderhavige beginsel of recht is moeilijk te operationaliseren.
Wanneer is een straf onevenredig? Daarvan is nog
geen sprake als een straf niet overeenkomt met wat binnen
de marges valt van wat normaal gesproken in de Nederlandse
rechtspraktijk als passend en geboden wordt beschouwd.
Welke factoren moeten we in de beoordeling betrekken?
Moeten we ook het strafniveau in andere landen hierin betrekken?
Kunnen hieruit criteria worden afgeleid?
Er is veel rechtspraak van het HvJ over beroepen op onevenredigheid
van boetes in mededingingszaken. Hoewel
sommigen blijven volhouden dat dit geen strafrecht zou
zijn, komt het mij voor dat op grond van de criteria van het
EHRM in ieder geval wel sprake is van strafrecht in de zin
van artikel 6 EVRM, zij het dat het hier mogelijk niet om de
kern van het strafrecht gaat. 41 Het destillatieproces wordt hier
bemoeilijkt door de omstandigheid dat de Europese Commissie
bepaalde richtlijnen hanteert en door de observatie dat
het HvJ een zwalkende koers lijkt te varen bij de beoordeling
van de hoogte van de boetes en steeds afstandelijker lijkt te
zijn gaan toetsen, en ingrijpen zelfs beperkt zou hebben tot
38 Vgl. EHRM 10 februari 1983, NJ 1987, 315 (Albert en Le Compte), EHRM
2 juli 2002 (Göktan), i.v.m. art. 6 EHRM 27 juli 2010 (Gatt) i.v.m. art. 5.
Zie ook de MvT op art. 5:46 Awb, MvT Kamerstukken II, 29 702, nr. 3, p.
140/145.
39 Zie ook R. Stijnen, Rechtsbescherming tegen bestraffing in het strafrecht
en het bestuursrecht, 2011, p. 142 (en 748).
40 EHRM 20 september 2011.
41 Zie over deze kwestie ‘Editorial comment: Towards a more judicial
approach? EU antitrust fines under the scrutiny of fundamental rights’,
C.M.L. Rev. 2011, p. 1405. Vgl. voorts o.m. I.S. Forrester, ‘A Challenge for
Europe’s Judges: The Review of fines in Competition Cases’, E.L. Rev.
2011, p. 201. Vgl. alleen al de aanhef van de richtlijnen voor beboeting
van de EG: ‘The level of a fine must be sufficiently high both to punish
the firms involved and to deter others from practices that infringe the
competition rules.’
24 Strafblad FEBRUARI 2012 • Sdu Uitgevers