Redactie Cecile Brommer en Sonja van der Valk - Theater Instituut ...
Redactie Cecile Brommer en Sonja van der Valk - Theater Instituut ...
Redactie Cecile Brommer en Sonja van der Valk - Theater Instituut ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Redactie</strong> <strong>Cecile</strong> <strong>Brommer</strong> <strong>en</strong> <strong>Sonja</strong> <strong>van</strong> <strong>der</strong> <strong>Valk</strong><br />
Het ligt<br />
in uw<br />
hand<strong>en</strong><br />
– de rol <strong>van</strong> de toeschouwer in hed<strong>en</strong>daags theater –
T<strong>en</strong> geleide<br />
In het hed<strong>en</strong>daagse theater tek<strong>en</strong>t zich e<strong>en</strong> duidelijke<br />
t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s af. Regelmatig staat de toeschouwer zélf in het<br />
middelpunt. Niet de boodschap of visie <strong>van</strong> de theatermaker,<br />
maar uw ervaring als toeschouwer, uw creativiteit <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit<br />
zijn de kern waar de voorstelling om draait. Hoe werkt<br />
dit precies? Hoe kun je hierop als toeschouwer reager<strong>en</strong>? De<br />
verzameling artikel<strong>en</strong> in deze publicatie nodigt u uit om hier<br />
zelf e<strong>en</strong> antwoord op te formuler<strong>en</strong>.<br />
In 2007 trok e<strong>en</strong> groep critici, verbond<strong>en</strong> aan het Domein<br />
voor Kunstkritiek langs het festival Cem<strong>en</strong>t, Springdance/<br />
festival <strong>en</strong> het Holland Festival. Ook bezocht m<strong>en</strong> Kung Fu,<br />
e<strong>en</strong> productie <strong>van</strong> Made in Da Shade/Cosmic. Twee vrag<strong>en</strong><br />
hadd<strong>en</strong> de reizigers: Als de rol <strong>van</strong> de toeschouwer veran<strong>der</strong>t,<br />
welke consequ<strong>en</strong>ties heeft dat voor míjn rol als professioneel<br />
toeschouwer? Op www.domeinvoorkunstkritiek.nl do<strong>en</strong> zij<br />
e<strong>en</strong> aantal voorstell<strong>en</strong> in deze. Zij vond<strong>en</strong> de redactie <strong>van</strong><br />
<strong>Theater</strong> Schrift Lucifer aan hun zij bij het zoek<strong>en</strong> naar het<br />
antwoord op de tweede vraag: Wat is nu precies de kwaliteit<br />
<strong>van</strong> deze vorm <strong>van</strong> theater?<br />
Het Domein voor Kunstkritiek <strong>en</strong> <strong>Theater</strong> Schrift Lucifer<br />
sloeg<strong>en</strong> de hand<strong>en</strong> ine<strong>en</strong> om de bundel te mak<strong>en</strong> die u<br />
nu vast heeft. Zij nodigd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> diverse groep d<strong>en</strong>kers <strong>en</strong><br />
<br />
schrijvers uit om over de kwaliteitsvraag het hoofd te buig<strong>en</strong><br />
– <strong>en</strong> te brek<strong>en</strong>. Hardop vrag<strong>en</strong> zij zich af: hoe vind ik de juiste<br />
invalshoek om deze voorstelling te beschrijv<strong>en</strong>? Ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige<br />
opgave, want hoe kun je iets zinnigs zegg<strong>en</strong> over e<strong>en</strong><br />
voorstelling die alle<strong>en</strong> jij op die manier hebt ervar<strong>en</strong> <strong>en</strong> die jij<br />
zelf “af ’ moest mak<strong>en</strong>?<br />
Vaak begint d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> <strong>der</strong>gelijke voorstelling bij<br />
e<strong>en</strong> gevoel <strong>van</strong> onbegrip. Letterlijk, het gevoel ge<strong>en</strong> grip<br />
te hebb<strong>en</strong> op hetge<strong>en</strong> is beleefd. De vrag<strong>en</strong> die dan rijz<strong>en</strong><br />
zijn: hoe moet ik deze voorstelling ‘lez<strong>en</strong>’? Hoe krijg ik grip<br />
op wat ik heb gezi<strong>en</strong> <strong>en</strong> op mijn gevoel<strong>en</strong>s <strong>en</strong> gedacht<strong>en</strong><br />
daarover? Wat betek<strong>en</strong>t de voorstelling voor mij nu eig<strong>en</strong>lijk<br />
precies? Waarom werd het op deze manier gemaakt? En wat<br />
is de kwaliteit er<strong>van</strong>? Zijn er in e<strong>en</strong> <strong>der</strong>gelijke situatie - vol<br />
onbegrip of op zijn minst vrag<strong>en</strong> - eig<strong>en</strong>lijk nog voldo<strong>en</strong>de<br />
instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>?<br />
Dit soort vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kprocess<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> zich over het<br />
algeme<strong>en</strong> af buit<strong>en</strong> de geschrev<strong>en</strong> theaterkritiek. In de<br />
dagblad<strong>en</strong> is meestal ge<strong>en</strong> ruimte voor wijdlopige overd<strong>en</strong>king<strong>en</strong><br />
of het onbegrip <strong>van</strong> de criticus. Toch vrag<strong>en</strong> veel<br />
hed<strong>en</strong>daagse voorstelling<strong>en</strong> om zo’n d<strong>en</strong>kproces. In deze<br />
bundel mak<strong>en</strong> we expliciet ruimte voor het niet-wet<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
het hardop nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. De auteurs lop<strong>en</strong> om ‘hun’ voorstelling<br />
he<strong>en</strong> <strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> proev<strong>en</strong> nieuwe woord<strong>en</strong>, formulering<strong>en</strong>,<br />
Het ligt in uw hand<strong>en</strong> T<strong>en</strong> geleide
Het ligt in uw hand<strong>en</strong> T<strong>en</strong> geleide<br />
d<strong>en</strong>krichting<strong>en</strong> om te kunn<strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> duid<strong>en</strong> wat zij<br />
hebb<strong>en</strong> beleefd. Er is moed voor nodig om te erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat<br />
je e<strong>en</strong> voorstelling niet mete<strong>en</strong> begrijpt. Dat er tijd nodig is<br />
om e<strong>en</strong> nieuw ‘begrip’ <strong>van</strong> e<strong>en</strong> gebeurt<strong>en</strong>is te do<strong>en</strong> ontstaan.<br />
Onze auteurs hadd<strong>en</strong> die moed.<br />
Het historisch overzicht in de inleiding <strong>van</strong> Liesbeth Groot<br />
Nibbelink laat zi<strong>en</strong> hoe sinds het begin <strong>van</strong> de vorige eeuw<br />
theatermakers zich bezighield<strong>en</strong> met de rol <strong>van</strong> de toeschouwer.<br />
De manier waarop zij dit ded<strong>en</strong>, was steeds weer<br />
afhankelijk <strong>van</strong> de maatschappelijke <strong>en</strong> sociale ontwikkeling<strong>en</strong>.<br />
Wat er nu in het theater gebeurt blijkt on<strong>der</strong>hevig aan<br />
diezelfde wett<strong>en</strong>.<br />
In deze bundel word<strong>en</strong> grofweg drie soort<strong>en</strong> theater on<strong>der</strong>scheid<strong>en</strong><br />
die de rol <strong>van</strong> de toeschouwer bevrag<strong>en</strong>. Om te<br />
beginn<strong>en</strong> voorstelling<strong>en</strong> die de toeschouwer e<strong>en</strong> zintuiglijke<br />
of fysieke ervaring aanreik<strong>en</strong>. De toeschouwer betreedt de<br />
theaterzaal op e<strong>en</strong> ongewone manier, alle<strong>en</strong>, of één voor één.<br />
Als er al sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> theaterzaal. Vaak is er e<strong>en</strong> locatie<br />
gevond<strong>en</strong> of gecreëerd, die de toeschouwers al bij voorbaat<br />
losweekt <strong>van</strong> ev<strong>en</strong>tuele verwachting<strong>en</strong>. Bas <strong>van</strong> Peijpe <strong>en</strong><br />
Aukje de Boer tek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hun ervaring<strong>en</strong> op met respectievelijk<br />
de voorstelling<strong>en</strong> <strong>van</strong> Boukje Schweigman <strong>en</strong> het landschapstheater<br />
<strong>van</strong> SLEM.<br />
Daarnaast is er theater dat de toeschouwer uitnodigt om<br />
zelf handeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> tekst<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verhaal te componer<strong>en</strong>.<br />
De gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> op het toneel dwing<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />
af, maar ‘zijn’ er. Ze word<strong>en</strong>, zo lijkt het althans, juist op dát<br />
mom<strong>en</strong>t voor het oog <strong>van</strong> de toeschouwer in al hun e<strong>en</strong>voud<br />
bedacht <strong>en</strong> gedaan. Het gaat dan om <strong>en</strong>sc<strong>en</strong>ering<strong>en</strong>, Jan<br />
Decorte bijvoorbeeld is daar sterk in, waarin de m<strong>en</strong>selijke<br />
onmacht om zinvolle uitsprak<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> over het bestaan,<br />
wordt getoond als de onzekerheid hierover <strong>van</strong> de theatermakers<br />
zélf. Hier kun je als toeschouwer onmogelijk comfortabel<br />
bij achterover leun<strong>en</strong>, zo betoogt Pieter T’Jonck in zijn<br />
essay. Hier moet je zelf aan het werk. E<strong>en</strong> voorstelling kan de<br />
toeschouwer ook in verwarring achterlat<strong>en</strong> doordat er iets<br />
totaal an<strong>der</strong>s gebeurt dan verwacht. Oscar Kock<strong>en</strong> laat in zijn<br />
bijdrage zi<strong>en</strong> hoe lastig het dan kan zijn om iets zinnigs op<br />
papier te zett<strong>en</strong>, zelfs nadat de voorstelling <strong>en</strong>ige tijd in het<br />
brein heeft mog<strong>en</strong> inwerk<strong>en</strong>.<br />
Tot slot zijn er de voorstelling<strong>en</strong> die de toeschouwer als<br />
culturele <strong>en</strong>titeit positioner<strong>en</strong>. Produkties <strong>van</strong> ‘interculturele<br />
theatermakers’ als Union Suspecte, Made in da Shade, Sabri<br />
Saad el Hamus of <strong>Theater</strong>groep Alba gav<strong>en</strong> Katja Hieminga<br />
e<strong>en</strong> nieuwe blik op het og<strong>en</strong>schijnlijk gek<strong>en</strong>de. Nezha Haffou<br />
belicht dit on<strong>der</strong>werp <strong>van</strong>af de an<strong>der</strong>e kant, namelijk <strong>van</strong>uit<br />
de positie <strong>van</strong> de toeschouwer. Zij vertrouwde aan het papier
toe hoe pijnlijk het is als e<strong>en</strong> productie jou over het hoofd<br />
ziet. Ze vraagt naar de waarde <strong>van</strong> e<strong>en</strong> voorstelling als e<strong>en</strong><br />
theatermaker de diversiteit in het theaterpubliek vergeet.<br />
Omdat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nu e<strong>en</strong>maal on<strong>der</strong>ling verschill<strong>en</strong>, zowel<br />
cultureel als individueel, is het niet mogelijk e<strong>en</strong> voorsprong<br />
te nem<strong>en</strong> op de waar<strong>der</strong>ing <strong>en</strong> ervaring <strong>van</strong> toeschouwers,<br />
moest Asis Aynan constater<strong>en</strong>. Hij was kort bemiddelaar<br />
tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal Amsterdamse theaters <strong>en</strong> ‘Het<br />
Marokkaanse publiek’,<br />
Het theater is altijd inv<strong>en</strong>tief geweest in het zich toe-eig<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> facett<strong>en</strong> uit an<strong>der</strong>e kunstdisciplines De meeste in deze<br />
publicatie beschrev<strong>en</strong> voorstelling<strong>en</strong> zijn ‘interdisciplinair’.<br />
Speciaal voor deze bundel voerd<strong>en</strong> kunsthistoricus Catherine<br />
Somzé <strong>en</strong> theaterk<strong>en</strong>ner <strong>Sonja</strong> <strong>van</strong> <strong>der</strong> <strong>Valk</strong> e<strong>en</strong> korte<br />
‘interdisciplinaire’ dialoog over drie theatervoorstelling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> één expositie. Biedt het gereedschap dat wordt gebruikt<br />
bij de beschouwing <strong>van</strong> beeld<strong>en</strong>de kunst e<strong>en</strong> handreiking<br />
voor begrip <strong>van</strong> nieuw theaterrepertoire dat de rol <strong>van</strong> de<br />
toeschouwer op scherp zet?<br />
<br />
uiteindelijk zelf de waarde <strong>van</strong> de voorstelling bepaalt.<br />
Vormgeefster Mathilde de Vriese zorgde dat u in ie<strong>der</strong> geval<br />
al vrij kunt bla<strong>der</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> wees niet verbaast als het <strong>en</strong>e artikel<br />
an<strong>der</strong>s voelt dan het an<strong>der</strong>e.<br />
<strong>Cecile</strong> <strong>Brommer</strong>, <strong>Theater</strong> Schrift Lucifer<br />
<strong>Sonja</strong> <strong>van</strong> <strong>der</strong> <strong>Valk</strong>, Domein voor Kunstkritiek<br />
Het laatste woord over het hed<strong>en</strong>daagse theater is met<br />
deze verzameling artikel<strong>en</strong> nog niet gezegd, integ<strong>en</strong>deel.<br />
We hop<strong>en</strong> juist dat deze bundel u inspireert om e<strong>en</strong> zo vrij<br />
mogelijke toeschouwer te blijv<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> die beseft dat hij/zij<br />
Het ligt in uw hand<strong>en</strong> T<strong>en</strong> geleide