Aug. nr 93 - Oud Bennekom

DE KOSTERSTEEI\

DE KOSTERSTEEN
Nummer 93 Augustus 2005
Open Monumentendag 10 september 2005
Zaterdag 10 september
Thema: Religieus Erfgoed
Redactie
Jaarlijks wordt voor Open Monumentendag een speciaal thema gekozen. Voor 2005 is het
thema: Religieus Erfgoed. Strikt genomen zouden wij ons in Bennekom daarom kunnen
beperken tot de twee kerkgebouwen die een monumentenstatus hebben, namelijk de Oude
Kerk in de Dorpsstraat en de Gereformeerde Kerk aan de Brinkstraat. Interessanter leek
het ons echter om het thema breder te interpreteren. Om de inwoners van Bennekom,
maar ook van elders, in de gelegenheid te stellen kennis te maken met het religieuze erfgoed
van Bennekom, zijn alle kerkenraden en –besturen benaderd met het verzoek hun
kerkgebouw op zaterdag 10 september open te stellen. Wel hebben we ons daarbij beperkt
tot de kerkbesturen die een kerkgebouw beheren dat méér is dan slechts een ruimte
waar een religieuze groepering samenkomsten houdt. Er moet sprake zijn van een religieus
erfgoed, zichtbaar in ontwerp en aankleding van het gebouw. Ook willen we aandacht
vragen voor enkele andere elementen van het religieuze erfgoed, zoals de prehistorische
grafheuvels op de Hullenberg en het oudste gedeelte van de begraafplaats aan de Kerkhoflaan,
waar restauratiewerkzaamheden plaats vinden.
Kijken naar kerkgebouwen en hun interieur wordt aanzienlijk interessanter wanneer we
meer weten van de achtergronden. Wie kennis heeft van de geschiedenis, ziet meer.
Daarom hebben we in deze Kostersteen ook een artikelen opgenomen met een nadere
beschrijving van de kerkgebouwen en de kerkorgels in Bennekom. Bovendien zijn enkele
artikelen opgenomen waarin nader wordt ingegaan op de kerkelijke ontwikkelingen die
zich in de loop der geschiedenis in Bennekom hebben voorgedaan.
Het Bennekomse programma voor Open Monumentendag is opgesteld door de Historische
Vereniging Oud-Bennekom. In een gemeentelijke werkgroep vindt coördinatie
plaats met de historische verenigingen van Ede en Lunteren.
Drukkerij Modern te Bennekom
1

Programma Open Monumentendag
De nummering van het programma correspondeert met de nummers op de kaart hiernaast.
1. Wie niet in het bezit is van deze Kostersteen met het programma van Open Monumentendag,
kan vanaf 10.00 uur bij het Kijk- en Luistermuseum in de Kerkstraat
een exemplaar ophalen.
2. De Oude Kerk in de Dorpsstraat is wegens een herinrichting van het interieur
sedert 1 mei van dit jaar gesloten. In gebouw ‘t Kerkheem zullen leden van de
herinrichtingscommissie een overzicht geven van de herinrichtingsplannen.
3. De Gereformeerde Kerk aan de Brinkstraat is de gehele dag opengesteld. De
gebrandschilderde ramen in de kerk verdienen bijzondere aandacht. Om 11.00
uur en om 14.00 uur zal ds. Ribberink een toelichting geven op de symboliek van
deze ramen.
Enkele glas-in-lood bedrijven zijn gevraagd zich te presenteren op het voorplein
van de kerk; bij het ter perse gaan van deze Kostersteen was hun reactie op dit
verzoek nog niet bekend.
4. De Ichthuskerk aan de Laarweg is de gehele dag opengesteld. Bijzondere aandacht
krijgt hier het onlangs aangekochte kabinetorgel, dat i.v.m. de herinrichting
van de Oude Kerk tijdelijk is geplaatst in de Ichtuskerk. Dhr. Wim Modderkolk
zal om 12.00 uur en om 14.00 uur nadere uitleg geven over dit kabinetorgel.
5. De Sionskerk aan de Beatrixlaan is de gehele dag opengesteld. Er wordt informatie
gegeven over het kerkgebouw. Op gezette tijden zal het orgel worden bespeeld.
6. De Ontmoetingskerk van de Nederlandse Protestanten Bond aan de Emmalaan
zal alleen in de ochtend, tot 13.00 uur worden opengesteld. In de kerk is iemand
aanwezig die uitleg geeft over het kerkgebouw. Tijdens de openstelling
wordt het orgel bespeeld.
7. De Rooms-katholieke kerk Maria Virgo Regina aan de Heelsumseweg is de
gehele dag opengesteld. In de kerk is Dhr. Wim Mosch aanwezig die om 11.00
uur, 13.00 uur en 15.00 uur uitleg zal geven over het kerkgebouw en de religieuze
kunstwerken.
8. Op het oudste gedeelte van de begraafplaats aan de Kerkhoflaan wordt toelichting
gegeven op de restauratiewerkzaamheden aan de graftombe van de familie
van Wassenaer, en van een viertal andere graven.Bezoekers kunnen informatie
verkrijgen over het restaureren van graven.
9. In het bosgebied tussen de Hullenberglaan en de Hullenbergweg bevinden zich
enkele prehistorische grafheuvels.
3

Bennekomse kerkgebouwen
Tekst: Jan Gerrit Schuitemaker, Ad Nooij, Tarq Hoekstra
Foto’s: Hans Threels
De Oude kerk
De kerk, toegewijd
aan St. Alexander, is
in het begin van de
veertiende eeuw gebouwd.
Uit die tijd
stamt ook het grootste
deel van de toren. In
de loop der eeuwen
zijn er veel verbouwingen
geweest. De
kerk was oorspronkelijk
een zaalkerk met
een koor dat georiënteerd
was op het oosten.
In 1542 werden de
twee zijbeuken gebouwd, de eerste grote uitbreiding van de kerk. In dat jaar is ook het
bovenste gedeelte van de toren opgetrokken.
In 1856 werd besloten tot een grote wijziging en uitbreiding van de kerk. Het koor werd
hiervoor afgebroken en maakte plaats voor een groot dwarsschip naar ontwerp van de
Arnhemse architect W.A. Nicola. De nieuwbouw werd opgetrokken in neogotische stijl,
de deuren echter in zogenaamde Tudor stijl. Het oorspronkelijke plafond van het schip
werd vervangen door een gestuct tongewelf. Ook zijn bij deze restauratie om praktische
redenen de zijbeuken door schotten en gemetselde muren aan de kerkruimte onttrokken.
In 1930 is het gehele meubilair inclusief de preekstoel vervangen. De nieuwe preekstoel
werd direct tegen de oostwand geplaatst om zoveel mogelijk zitplaatsen in de kerk te
creëren. Om dezelfde reden werden de nieuwe banken zo dicht mogelijk op elkaar geplaatst.
In 1984 is de toren gerestaureerd naar een plan van de architect ir.T van Hoogevest. Het
torenportaal is gerestaureerd in 1991.
In 2005 is gestart met een belangrijke herinrichting.
4

De Gereformeerde Kerk, de Brinkstraat kerk
De Gereformeerde
kerk is gebouwd in
1926-1927. De kerk is
ontworpen door J.B.
Radstake uit Enschede.
De kerk heeft een
kruisvormige plattegrond
en is geheel in
baksteen uitgevoerd.
Aan het voorplein
staan twee torens, een
hoge en een lage. De
detaillering is geïnspireerd
op de Amsterdamse
school. De
kerk bezit een serie
gebrandschilderde ramen, in 1947 ontworpen en aangebracht door G.T.J. Temme. De
ramen verbeelden een aantal belangrijke episoden uit het Oude en Nieuwe Testament, die
tezamen een volledige iconografisch programma van de bijbelse boodschap vormen. Dat
programma is aangevuld met de vier elementen en heeft tevens betrekking op de Heidelbergse
catechismus.
In 1981 heeft een restauratie plaats gevonden.
De Ichthus Kerk
Op 22 december 1961
werd door de architect,
de heer Hoeks uit
Den Haag, de sleutel
overgedragen aan Ds.
P. Steegman, voorzitter
van de bouwcommissie.
Het gebouw
heeft een U-vorm.
Rechts van de binnenhof
bevindt zich
de kerkzaal. Deze
biedt plaats aan ongeveer
500 mensen Het
5

tussengedeelte met hal en gang geeft toegang tot de kerkenraadskamer en vergaderzaal.
Op 19 april 1967 werd het door de firma Koff uit Utrecht gebouwde zgn. 'kabinetorgel' in
gebruik genomen. (N.B. niet te verwarren met het tijdelijk in de Ichtuskerk geplaatste
kabinetorgel dat Wout Hol op blz. 24 e.v. beschrijft.) Het orgel is geplaatst aan de linkerzijde
van de preekstoel. Op de wand achter de preekstoel is eind 1975 een reliëf aangebracht.
Het is het laatste kunstwerk dat werd ontworpen door de heer Lex van Voorst,
voorstellende de drie kruisen op de heuvel van Golgotha. Bewust is het reliëf geplaatst
achter de kansel dicht bij het raam, zodat het licht dat door het raam naar binnen valt het
aangebrachte nog meer accentueert. De linkerwand is geheel van glas-in-lood, 13 ramen
van 1.15 m breed en 3 m. hoog, die tezamen één motief vormen, namelijk het Vis-motief.
Ichthus betekent: vis. Het woord Ichthus is gevormd uit de beginletters van Griekse
woorden die in het Nederlands betekenen: Jezus Christus Gods Zoon Verlosser. Mede
door een zorgvuldig overwogen kleurencombinatie is aan dit gebouw niet te zien, dat hier
met beperkte middelen moest worden gewerkt.
De Sionskerk
Het kerkgebouw van
de Christelijke Gereformeerde
Sionskerk
in Bennekom is gebouwd
in 1966 door
de architect Dekker.
Op 22 december 1966
werd de kerk in gebruik
genomen. In de
pers werd gesproken
van ‘het modernste
godshuis’ van Bennekom.
Een jaar later
(1967) werd het orgel
geplaatst en in gebruik
genomen. De
toren is een paar jaar later naast de kerk gebouwd. Na een kleine verbouwing in 1980 is
onder andere de hal van de kerk verlengd, waardoor de toren nu in het kerkgebouw staat.
In 2003 is een groot deel van de kerk gerenoveerd, waarbij een grote zaal is toegevoegd.
Het gebouw heeft een plat dak en verspringt in verschillende niveau’s. Het is opgetrokken
uit handgevormde, gele baksteen en heeft een groot raam over de hele breedte van de
kerkzaal, gericht op het oosten. Op de noordmuur is een sculptuur in brons aangebracht:
een opengeslagen bijbel met de eerste en laatste letter van het Griekse alfabet, de Alpha
en Omega.
6

De Ontmoetingskerk van de Ned. Protestanten Bond
In 1955 kreeg ir J.B.
baron van Asbeck
opdracht voor het
ontwerp. In het bouwplan
was bewust niet
gestreefd naar een
specifieke kerkzaal,
maar meer naar een
gemeenschapsruimte
die voor allerlei doeleinden
te gebruiken
was. Daarom hebben
er vanaf het begin
stoelen en geen banken
gestaan. Ook de
ruime hal en de nevenruimten
dienden een multifunctioneel gebruik. De eerste steen werd gelegd op 21
december 1957, de eerste kerkdienst werd gehouden op 19 oktober 1958.
De grote zaal heeft geen rechthoekige plattegrond. Wellicht is daardoor de akoestiek zo
bijzonder goed. Ook de zachte porisosteen - gemaakt van mijnafval en voor een koopje
gekregen - draagt daaraan bij. Karakteristiek is het in het zicht laten van die steen. Dat is
in overeenstemming met de opvattingen van restauratiearchitecten uit die tijd, die - hoe
onhistorisch ook - het 'eerlijke materiaal' wilden laten zien. Van Asbeck was in zijn tijd
een belangrijke restauratiearchitect.
De twee door J. Meine Jansen ontworpen ramen zijn van gekapt glas dat in beton gezet is.
Ze zijn geschonken door iemand die deze techniek op een wereldtentoonstelling gezien
had. Het grote raam stelt de gekruisigde Christus voor, oprijzend uit de levensboom naar
het licht. Het kleine raam toont vissen.
Ook de twee klokken zijn het geschenk van leden. De bovenste klok draagt het opschrift
‘VIVOS VOCO PACEM LAUDO’ (ik loof de vrede, ik roep de levenden) AD 1958.
De onderste ‘MORTUOS PLANGO PACEM LAUDO’ (ik betreur de doden, ik loof de
vrede) AD 1958.
Het mozaïek met Christusmonogram boven de voordeur - eveneens een geschenk – is
ontworpen door H. van Norden.
Kort geleden is de kerk verbouwd, waarbij ter weerszijden van de ingang uitbreidingen
zijn gekomen. De wand tegenover de ingang is vrijwel verdwenen en door een vouwwand
vervangen, waarbij de trap naar de bovenzaal een kwartslag gedraaid werd.
7

De Rooms-katholieke kerk, Maria Virgo Regina
In 1954 kreeg P. Lutz
van de bisschop van
Utrecht de opdracht
een kerk te bouwen in
Bennekom. Als architect
voor de nieuwe
kerk werd aangetrokken
ir. P.H.A. Starmans.
Bij het ontwerp
voor het kerkgebouw
is bewust gebroken
met de toenmalige
neogotische en basilicale
traditie. Aan twee
kenmerken zou het
gebouw moeten voldoen.
Qua uiterlijk zou het gebouw het karakter krijgen van een buitenverblijf of een
bungalow; hiertoe dragen bij de volgehouden asymmetrie en speelsheid. Het interieur
moest de nauwe betrokkenheid tussen priester en kerkvolk, tezamen het volk Gods onderweg,
tot uitdrukking brengen. Het kerkgebouw zelf is met 270 zitplaatsen niet groot,
maar krijgt extra allure door het lage en brede ‘voorgebouw’, waarin een tweetal ontmoetingsruimtes
zijn gesitueerd. Dit voorgebouw wordt afgesloten met een doopkapel, die
het aanzien heeft van een bescheiden kerktoren.
Het Mariabeeld dat voor in de kerk staat, breekt met alle bestaande tradities rond de uitbeelding
van de moeder van Jezus. Uitgangspunt van de maker, Piet Jungblut, was een
beeld te maken van een vrouw ‘die als vorstin herkenbaar zal zijn enkel en alleen door
haar gestalte, haar houding, haar allure’. De Bisschoppelijke Liturgische Commissie die
toestemming moest verlenen, was niet enthousiast over het ontwerp. Bouwpastoor Lutz
heeft toen contact opgenomen met Leo Brom, edelsmid en stammend uit een familie van
edelsmeden die vanaf het midden van de 19 e eeuw een prominente rol speelden in de
productie van religieus vaatwerk voor de rooms-katholieke kerken. Zijn oordeel luidde:
‘Over enige eeuwen zal dit beeld een waar museumstuk zijn!’ Met deze aanbeveling werd
uiteindelijk toestemming verkregen.
8

De geschiedenis van de Hervormde (Gereformeerde) kerk
in ons land en van de protestantse kerken in Bennekom.
J.G. Schuitemaker
De Reformatie
In het begin van de 16 e eeuw heeft de
Reformatie of Hervorming in grote delen
van Europa tot belangrijke wijzigingen in
het kerkelijke leven geleid. De kerkhervorming
is met Luther begonnen. Ook
Calvijn en Zwingli, tijdgenoten van
Luther die vooral in Zwitserland werkten,
waren belangrijke hervormers. Luther
was monnik in het Duitse Wittenberg. In
zijn prediking keerde hij zich tegen de
aflaathandel.
Luther
Kort gezegd kwam deze afllaathandel
hierop neer, dat men door een aflaat (een
brief) te kopen kwijtschelding verkreeg
van de straf in het hiernamaals voor begane
zonden. Het geld dat de gelovigen
daarvoor betaalden, werd vooral gebruikt
om kerken te bouwen. Luther verwierp
het idee van aflaten en stelde dat alleen
het geloof, als een genadegave van God,
de mens vrijspreekt van straf. Dit standpunt
verwoordde hij o.a door in 1517 aan
de deur van de slotkapel te Wittenberg 95
stellingen te slaan. In die stellingen wees
hij op grond van de bijbel bepaalde leerstellingen
van de rooms-katholieke kerk
af. De bijbel was in die tijd in het Latijn
geschreven, en daarom niet toegankelijk
voor het gewone volk. Luther heeft de
bijbel vertaald in de landstaal. Mede door
de uitvinding van de boekdrukkunst kon
toen de bijbel door velen worden gelezen.
Terwijl in Duitsland vooral het Lutheranisme
ingang heeft gevonden, kreeg in
ons land het Calvinisme grote invloed.
Rond 1560 ontwikkelde zich de Reformatie
in ons land in calvinistische of
gereformeerde richting, resulterend in de
Gereformeerde (Hervormde) kerk. Dit is
echter niet zonder slag of stoot gegaan.
Denk maar aan de 80-jarige oorlog, die
niet alleen een politieke opstand was
tegen Spanje, maar ook een godsdienstoorlog
tussen het rooms-katholicisme en
het protestantisme. Als gevolg van de
Reformatie werd het geloof anders beleefd;
maar ook veranderde de liturgie in
de kerk. In de rooms-katholieke kerk zijn
er zeven sacramenten, de protestantse
kent er twee, namelijk de Heilige Doop
en het Heilig Avondmaal. Ook de inrichting
van de kerken werd anders. Stond in
de rooms-katholieke kerk het altaar in het
midden, nu kwam de preekstoel - uitzonderingen
daargelaten - in het midden van
de kerk te staan, met aan weerszijden de
9

doopvont en
de Avondmaalstafel.
Ook in de
inrichting van
de kerkdienst
veranderde het
een en ander.
De woordverkondiging
kreeg en centrale
plaats en
in de eredienst
Calvijn
werden berijmde
psalmen gezongen. Naast de algemene
belijdenisgeschriften die er al waren, o.a.
de twaalf artikelen van het geloof, werden
de zgn. bijzondere belijdenisgeschriften
opgesteld. De Heidelbergse Catechismus,
de Belijdenis des geloofs, en de
Dordtse Leerregels, bedoeld als praktische
lees- en leefregels naast de bijbel.
Ze werden de “drie formulieren van enigheid”
genoemd.
De 19 e eeuw
De eenheid werd echter niet bewaard. We
maken dan een grote sprong in de kerkgeschiedenis
naar de 19e eeuw. Onder
degenen die zich gereformeerden of hervormden
noemden, kwamen verschillen
in leer en leven tot uiting. Diverse predikanten
hielden zich niet aan de vastgestelde
belijdenisgeschriften. Ook de verplichting
door de synode opgelegd om
naast de psalmen ook gezangen te laten
zingen, zette kwaad bloed. Dit leidde er
o.a. toe, dat ds. H. de Cock in Ulrum
kinderen ging dopen van ouders uit andere
gemeenten, zonder toestemming van
die kerkenraden. Hierom werd hij door
het provinciaal bestuur voor twee jaar
geschorst. Daar bleef het niet bij. Toen
hij schreef dat de synode probeerde de
gereformeerden van hun zaligmakende
leer af te helpen door de verplichting
gezangen te laten zingen, was de maat
vol en werd hij op 29 mei 1834 afgezet.
Ds. De Cock en zijn medestanders hadden
echter niet de bedoeling een nieuw
kerkverband te stichten. Ze wilden de
hervormde kerk hervormen. Toen echter
de kerkenraad van Ulrum op 13 oktober
1834 de Acte van Afscheiding of Wederkering
opstelde, waarin de hervormde
kerk een valse kerk genoemd werd, leidde
dit toch tot de stichting van aparte
gemeenten. De nieuwe gemeenten beschouwden
zich als de wettige voortzetting
van de hervormde kerk.
Tot zover de landelijke situatie. Hoewel
deze gebeurtenissen in ons dorp aan de
kerk voorbijgingen, zou er toch wel het
een en ander gebeuren. De hervormde
kerk was in 1816 onder Koning Willem I
onder staatstoezicht gekomen. Het toen
opgestelde Algemene Reglement hield
o.a in dat het bestuur van de kerk van
onderop werd vervangen door bestuur
van bovenaf; de plaatselijke gemeente
werd onmondig. Dit synodale stelsel
stuitte op veel verzet. Dat gold ook voor
het loslaten van de verplichting voor
predikanten om de ‘Drie formulieren van
enigheid’ te ondertekenen. Ook het feit
dat het beheer over de kerkelijke goederen
in handen kwam van de synode en
niet bij de plaatselijke gemeente, zette
kwaad bloed. Deze punten zouden de
volgende jaren voortdurend aan de orde
komen in de kerk.
Abraham Kuyper was in 1870 predikant
geworden in Amsterdam. Hij stichtte in
1880 de Vrije Universiteit te Amsterdam,
10

en volgde
Groen van
Prinsterer op
als leider van
de Anti-
Revolutionaire
partij; in
1901 werd hij
ministerpresident.
Door het
stichten van
de eigen predikantenopleiding
Abraham Kuyper
aan de VU, die
niet door de kerk werd goedgekeurd,
stuurde hij bewust aan op een breuk met
het synodale bestuur. De afgestudeerden
van de Vrije Universiteit werden in de
Nederlands Hervormde Kerk niet geaccepteerd.
Toch wilde Kuyper ze een
plaats in de gemeente geven. Toen hij
ook het beheer van de kerkelijke goederen
bij de plaatselijke gemeente wilde
leggen, werd hij op 1 december 1886 uit
het ambt gezet. Onder leiding van Kuyper
werd een nieuwe kerk gesticht: De
Nederduitse Gereformeerde Kerk, met de
toevoeging ‘dolerend’, dat wil zeggen
‘klagend’ vanwege het verlies van de
kerkelijke goederen. Dit is aan ons dorp
niet voorbij gegaan.
De doleantie in Bennekom
We gaan terug naar de Bennekomse hervormde
gemeente. Deze bestond al sinds
de Hervorming, maar pas in 1797 werd
een kerkenraad gevormd. In de periode
tot 1886 was Bennekom vrijwel geheel
hervormd. Ongeveer 1% van de bevolking
behoorde tot andere gezindten. Zoals
gezegd had de Afscheiding in 1834
geen gevolgen voor de hervormde gemeente
in Bennekom.
In 1883 nam ds. E. Eisma het beroep naar
de hervormde gemeente in Bennekom
aan. De dominee en zijn kerkenraad waren
voorstanders van de behoudende
richting in de hervormde kerk en tegenstanders
van het synodale bestuur dat
sinds 1816 gold. Aan afscheiden dacht
men echter niet. Toch gebeurde wat niet
voorzien was. De bezwaren tegen het
synodale bestuur werden in februari 1887
zo groot, dat ds. Eisma en zijn kerkenraad
zich niet meer aan de synodale regels
wensten te houden. Kort hierop werden
ze uit hun ambt gezet. Ze traden toe
tot de dolerenden. De doleantie was een
feit. Hoewel een meerderheid van de
bevolking hen volgde, mochten zij geen
gebruik meer maken van het kerkgebouw;
met militaire versterking werd de
toegang tot de kerk bewaakt. In de tuin
van de pastorie hield ds. Eisma voor zijn
volgelingen een preek over Jesaja 49:14-
46, waar het gaat over de zekerheid van
Sions herstel. Ook werd Psalm 74 in zijn
geheel gezongen, met allerlei toespelingen
op de plaatselijke situatie, zoals de
bekende regels uit het 2e vers: Herdenk
de trouw, aan ons voorheen betoond.
Vanaf zondag 26 juni 1887 mocht men
van het gemeentebestuur voor de godsdienstoefeningen
drie maanden gebruik
maken van de openbare school, toen nog
aan de Schoolstraat. Hiermee was de stap
gezet tot een nieuwe kerkelijke richting
in Bennekom, de gereformeerde kerk.
Ds Paauwe
Na deze gebeurtenissen blijft het ondanks
wat strubbelingen vrij rustig in de hervormde
gemeente. Dat zou echter spoe-
11

dig veranderen toen ds. J.P. Paauwe op
25 augustus 1907 van Ierseke naar Bennekom
kwam.
De moeilijkheden beginnen al in het eerste
jaar dat hij in Bennekom staat. Hij
weigert een predikant die in Bennekom
komt wonen in te schrijven in het lidmatenregister,
omdat deze predikant vrijzinnig
is. Een jaar later weigert hij attestaties
(bewijs van goed zedelijk gedrag) te
geven voor een aantal jonge mensen die
in Zutphen bij een vrijzinnige predikant
belijdenis van het geloof wilden afleggen.
Ook kerkvoogd Baron van Wassenaer,
die zijn kind niet door ds. Paauwe
maar elders wilde laten dopen, wordt een
attestatie geweigerd. In 1913 komt het tot
een conflict. Een tweetal jonge mensen
uit Bennekom wilden in Tiel, bij een
vrijzinnige predikant, belijdenis van het
geloof afleggen. De kerkenraad van Tiel
vroeg aan de kerkenraad van Bennekom
een bewijs van goed zedelijk gedrag. Ds.
Paauwe en zijn kerkenraad konden dit
verzoek niet inwilligen. Dan ontvangt ds.
Paauwe een brief van het Classicaal Bestuur
dat hij bij dit bestuur is aangeklaagd,
omdat hij geweigerd heeft een
aantal personen uit Bennekom die in Tiel
belijdenis van het geloof hebben afgelegd
in te schrijven in het lidmatenregister.
Het Classicaal Kerkbestuur van Gelderland
besloot op 7 mei 1914, dat ds. Paauwe
en zijn kerkenraad voor twee maanden
moeten worden geschorst. In het
hoger beroep dat de kerkenraad instelt,
blijft de schorsing gehandhaafd. Ook het
beroep op de Algemene Synode van de
Ned. Herv. Kerk blijft zonder resultaat.
Als de termijn van de schorsing verlopen
is, blijven ds. Paauwe en zijn kerkenraad
bij het besluit om de namen van degenen
die in Tiel aangenomen en bevestigd zijn,
niet in te schrijven in het kerkelijk register.
Begin oktober 1914 ontvangen ds.
Paauwe en zijn kerkenraad bericht dat ze
afgezet zijn, waardoor grote beroering,
niet alleen in Bennekom maar ook in het
land ontstond. Na op verschillende locaties
in Bennekom gepreekt te hebben
wordt aan de Prins Bernhardlaan een
noodkerk gebouwd, De Vluchtheuvel,
ook wel het Paauwekerkje genoemd. Het
is het huis waarin nu kapsalon Henriëtte
gevestigd is en waar voorheen de fam.
Ansink woonde. Een klein gedeelte van
de Bennekomse gemeente bleef hem
trouw. Veel mensen uit andere plaatsen
kwamen echter wel onder zijn gehoor. In
1945 werd de toeloop zo groot, dat de
diensten voortaan gehouden worden in
het toenmalige Verenigingsgebouw aan
de Kerkstraat, waar nu het Kijk- en Luistermuseum
gevestigd is. In het voorjaar
van 1956 heeft hij voor het laatst in Bennekom
gepreekt en een Avondmaalsdienst
geleid. Hij was toen al zo zwak,
dat hij tijdens de preek moest blijven
zitten. Op 6 juli 1956 is hij op 82-jarige
leeftijd in Den Haag overleden. Meer dan
1000 mensen volgden de baar naar het
kerkhof. Zijn volgelingen, ‘Paauwianen’
genoemd, die over het hele land verspreid
zijn, gaan niet meer naar de kerk. Ze zijn
thuislezers, dat wil zeggen, dat ze zondags
een preek van ds. Paauwe lezen.
Nog steeds wordt er een tweemaandelijks
blad uitgegeven door de Stichting tot
uitgave van het werk van ds. J.P. Paauwe.
Zo spreekt hij nog nadat hij gestorven is.
Onder leiding van het Classicaal Bestuur
uit Arnhem en de consulent ds. H.A.
Heijer uit Renkum, werd in de hervormde
kerk een nieuwe kerkenraad gevormd.
12

Op 14 januari 1915 werd een beroep
uitgebracht op ds. J. M. Ph. Schippers te
Ede, die dit beroep aannam en op 13 juni
1915 intrede deed in Bennekom. Hiermee
is de normale toestand en de rust in de
gemeente teruggekeerd.
Verdere ontwikkelingen in de Hervormde
Gemeente
Nadat in de onderwijswet van 1920 de
financiering van het bijzonder onderwijs
geregeld was, werd in 1921 de eerste
Hervormde school, De Oranjeschool aan
de Schoolstraat,
gesticht.
Later
zouden de
Nassauschool
en de Wilhelminaschool
volgen.
De gereformeerden
hadden reeds
eerder hun
scholen gesticht.
Tegenwoordig
werken hervormden en gereformeerden
samen in de Vereniging voor
Christelijk Nationaal Schoolonderwijs
(CNS). Uit onvrede met allerlei veranderingen
op de CNS scholen werd in 1975
door de ‘Stichting voor het verstrekken
van onderwijs op reformatorische grondslag’
de reformatorische basisschool
Eben-Haëzer aan de Halderweg geopend.
De hervormde gemeente breidt zich gestadig
uit en telkens moet ook de kerkenraad
uitgebreid worden. In 1941 wordt
ds. B. N. B. Bouthoorn uit Harderwijk als
predikant bevestigd. Hij zou de aanjager
worden tot de bouw van het Christelijk
Streekziekenhuis. In 1942 besluit de kerkenraad
om de theologiestudent J. van
Wier te Utrecht als bijstand in het pastoraat
te benoemen. Zijn salaris bedraagt ƒ
50 per maand. Vanwege de evacuatie van
de gemeente van 20 oktober 1944 tot 15
mei 1945 worden er geen kerkenraadsvergaderingen
gehouden. Door oorlogshandelingen
in 1945 was de kerk beschadigd
en de consistorie bijna geheel vernield.
Het Avondmaalstel was geroofd.
Alle boeken van de kerk zijn echter bewaard
gebleven.
In 1946 werd door de kerkenraad, met als
preses ds. Bouthoorn, besloten tot het
stichten van een tweede predikantsplaats.
Het zal echter vanwege de krappe financiële
positie nog tot januari 1950 duren
voordat een beroep kan worden uitgebracht.
In maart 1951 werd ds. A. Terlouw
van Tietjerk beroepen. Hij nam het
beroep aan en werd op 16 september
1951 bevestigd. Beide predikanten kregen
een eigen wijk. Ds. Bouthoorn kreeg
wijk West toegewezen en ds. Terlouw
wijk Oost. De kerkdiensten werden gehouden
in de Oude Kerk en in het voormalige
gebouw ‘De Zaaijer’ aan de Heidelaan.
In die jaren breidde Bennekom
zich behoorlijk uit. Veel nieuwe inwoners
vonden ook de weg naar de kerk.
Ook de veelkeurigheid, verschillen in
geloofsopvatting en liturgie, nam in die
jaren toe. Door de toename van het ledenaantal
begon men te denken aan
nieuwbouw. Op de hoek van de Laarweg-
Korenlaan werd de tweede hervormde
kerk gebouwd met de naam Ichthuskerk.
13

Op 7 april 1963
komt ds. P.J.F. Lamens
voor wijk
West vanuit Kamerik
naar Bennekom.
Hij overleed, na nog
geen jaar in de gemeente
gewerkt te
hebben, op 2 april
1964. Ondanks deze
korte periode had hij
zich zeer geliefd
gemaakt.
Al enige tijd werd er
door een aantal gemeenteleden op aangedrongen
dat er behoefte bestond aan een
derde predikant met een eigen wijk en
signatuur. Na een beroep te hebben uitgebracht
op ds. M. van de Bosch te Veenendaal,
die bedankte, wordt ds. J. van
Ginkel te Oosthem beroepen. Hij nam het
beroep aan en werd in 1969 als derde
predikant bevestigt. Hij zou tot aan zijn
emeritaat in 1997 in Bennekom werken.
In zijn tijd groeide deze wijkgemeente
snel. Hij en ds. R. A. Grisnigt van wijkgemeente
1 zouden de langst dienstdoende
predikanten zijn sinds de Doleantie in
1887. Ds. Van Ginkel werd in 1997 opgevolgd
door ds. J. Heine uit Nijmegen,
die in 2003 met emeritaat ging en in
Bennekom bleef wonen. In 1983 kwam
voor wijk 2 ds. W.J. van Asselt uit
Steenwijk. Met zijn komst nam de kerkgang
in de wijkgemeente behoorlijk toe.
Tien jaar zou hij in Bennekom blijven. In
1988 promoveert hij bij professor dr. C.
Graafland op de verbondsleer van Johannes
Coccejus (1603-1669), hoogleraar in
de theologie te Franeker en Leiden. Na
het overlijden van prof. Graafland in
2003 neemt hij diens taak aan de Utrechtse
universiteit over. Waren er voorheen
de wijken West en Oost, met de komst
van de derde predikant worden de wijken:
Wijk 1, Wijk 2 en Wijk 3 genoemd.
De wijken verschillen in de vormgeving
van de eredienst. In wijk 1 worden uitsluitend
psalmen gezongen uit de berijming
van 1773 en voor de schriftlezing
wordt de Statenvertaling gebruikt. In de
wijken 2 en 3 wordt uit het Liedboek
voor de kerken gezongen en wordt de
nieuwe bijbelvertaling gebruikt. Maar de
wijken verschillen ook ten aanzien van
de theologische benadering en het zicht
op de ambten. Wijk 1 heeft geen vrouwelijke
ambtsdragers i.t.t. de wijken 2 en 3.
Als gemeenteleden zich niet thuis voelen
in een bepaalde wijk kan men zich laten
overschrijven naar een andere wijk. Wijk
1 weet zich verbonden met de Gereformeerde
Bond in de hervormde kerk. Wijk
2 heeft een confessionele inslag. Wijk 3
acht zich niet gebonden aan een bepaalde
kerkelijke richting. Wijk 2 en 3 houden
gezamenlijke diensten, onder verantwoordelijkheid
van de kerkenraad, die de
dienst belegt. Ook houden zij gezamenlijke
diensten met de gereformeerde kerk.
In een plaatselijk beleidsplan is de identiteit
van elk van de wijken vastgelegd. De
wijkgemeente hebben ieder hun eigen
kerkenraad met ieder afvaardigingen naar
de Algemene Kerkenraad. Ze heeft de
zorg over 2037 belijdende leden en 1592
doopleden. De drie wijkgemeenten ervaren
het als een positief gegeven met elkaar
in gesprek te zijn en doen ook verschillende
activiteiten samen.
Na het emeritaat van ds. J. Heine in 2003
en het vertrek van ds. G.F. Dekker in
april 2005 naar het hervormd opleidings-
14

centrum Ruimzicht te Utrecht zijn de
wijken 2 en 3 vacant.
Protestantse Kerk Nederland
De hervormde gemeente had een eigen
kerkblad ‘Hervormd Bennekom’, maar in
1994 wordt door de hervormde en de
gereformeerde kerk een gezamenlijk
kerkblad uitgegeven onder de naam ‘Bij-
Eén’. Het jaar 2003 was een bewogen
jaar voor de hervormde gemeente. Na
jaren van Synodaal vergaderen werd in
december van dat jaar in de Synode, met
een meerderheid van twee stemmen, het
besluit genomen dat op 1 mei 2004 de
Nederlands Hervormde Kerk, de Gereformeerde
Kerken in Nederland en de
Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk
der Nederlanden, fuseren en toe
zullen treden tot de Protestantse Kerk
Nederland. (PKN).
De naam hervormd blijft bestaan indien
een plaatselijke (wijk)gemeente besluit
niet samen te gaan met de Gereformeerde
Kerk. Niet iedereen kon zich vinden in
deze fusie; vooral de pluraliteit van de
nieuwe kerkorde stuitte op verzet. Op een
aantal fundamentele zaken kregen gemeenten
de vrijheid een eigen weg te
gaan, zoals de doop met verwaarlozing
van het verbond; de vrijheid inzake de
openbare belijdenis van het geloof, de
toegang tot het Heilig Avondmaal, en
andere dan huwelijkse relaties inzegenen.
Een aantal gemeenten heeft afgehaakt en
een eigen kerkverband, de Hersteld Hervormde
Kerk (HHK) gesticht. Zij achten
zich gebonden aan de kerkorde van 1951
en willen in een ‘verklaring voor recht’ er
aanspraak op maken dat zij de wettige
voortzetting zijn van de Hervormde
Kerk. Ook dit ging aan Bennekom niet
voorbij!
De Gereformeerde Kerk
Vrij snel na de doleantie werd door de
gereformeerde kerk een financiële actie
op touw gezet om te komen tot het bouwen
van een kerk. De kerk, hulpkerk
genoemd, met 600 zitplaatsen werd gebouwd
op de hoek van de Krulweg-
Veenderweg; de bouwkosten bedroegen
ƒ 5890. Op 2 oktober 1887 werd de kerk
in gebruik genomen. Ds. Eisma woonde
intussen nog steeds in de pastorie van de
hervormde gemeente. Met de komst van
de nieuwe hervormde predikant moest hij
de pastorie verlaten. Hij nam voorlopig
intrek in een huurwoning. In 1889 werd
een nieuwe pastorie voor hem gebouwd
aan de Brinkstraat, de plaats waar nu het
verenigingsgebouw
‘De
Brink’ staat.
Er moest
echter ook
een nieuwe
kerk komen,
ter vervanging
van de
hulpkerk aan
de Veenderweg.
Dat liet
echter nog 40
jaar op zich
wachten, pas
in 1927 kwam de Brinkstraatkerk.
15

De dolerenden wilden ook een eigen
school. Deze kwam er al vrij snel. Tegen
het kerkgebouw aan werd een aantal
lokalen gebouwd; kerk en school moesten
immers één zijn! De opening, verricht
door ds. Eisma, vond plaats op 2 januari
1888. Spoedig bleek echter dat de school
te klein was. In enkele jaren tijd werd
veel geld door de dolerenden bijeen gebracht
ten behoeve van kerk, school,
pastorie en onderwijzerswoning. Dit alles
onder de bezielende leiding van ds. Eisma.
In 1892 zijn landelijk de kerken van de
Afscheiding (1834) en van de Doleantie
(1886) samen gegaan en kregen de Nederduitse
Gereformeerde Kerken een
nieuwe naam. Voortaan heetten ze Gereformeerde
Kerken in Nederland. Op 31
maart 1893 deelde ds. Eisma mee, dat hij
het op hem uitgebrachte beroep naar
Scheveningen aannam. Tien bewogen
jaren heeft hij in Bennekom gewerkt. Na
het vertrek van ds. Eisma heeft de kerkenraad
een aantal beroepen moeten uitbrengen,
alvorens ds. C. de Gooijer uit
Nunspeet het beroep naar Bennekom
aannam. Op zondag 11 maart 1894 deed
hij intrede. Na zijn komst verliep het
verder vrij rustig in de gereformeerde
kerk, hoewel de verhoudingen tussen
hervormd en gereformeerd ook 18 jaar na
de doleantie toch nog moeilijk lagen. In
1905 nog weigerde de kerkenraad het
lidmaatschap op te sturen van een jongeman,
die lid wilde worden van een
hervormde gemeente elders. In zijn
ambtsperiode werd er een tweede gereformeerde
school gebouwd in de Kraats;
deze werd op 31 maart 1913 geopend.
Hoofdonderwijzer was de heer Douwes,
grootvader van de latere ds. H.J. Douwes,
die van 1979 -1990 in Wijk Zuid werkzaam
is geweest. Hoofdonderwijzer
Douwes, die na een verblijf van een aantal
jaren in Bennekom naar elders vertrokken
was, keerde in 1922 terug. Wat
was het geval? Op 1 februari 1922 werd
een nieuwe school geopend, daar waar nu
de Commanderij is, en hij werd het
nieuwe schoolhoofd.
Op 24 september 1919 overleed ds. De
Gooijer, hij was zeer geliefd. Hij heeft 25
jaar in Bennekom gestaan en is in Bennekom
begraven. Het was een tijd, zo
schreef iemand, waarin het geestelijke
klimaat totaal anders lag dan vandaag.
Ds. J. Ozinga, de opvolger van ds. De
Gooijer zou van 1920-1946, ook 25 jaar,
werkzaam zijn in de gemeente van Bennekom.
Niemand van de volgende predikanten
bleef zo lang!
Het jaar 1927 is één van de hoogtepunten
in de geschiedenis van de gereformeerde
kerk. De hulpkerk werd verkocht en de
nieuwe kerk aan de Brinkstraat in gebruik
genomen.
In verband met de gezondheidstoestand
van ds. Ozinga en de groei van de gemeente
- er waren toen 1600 leden -
sprak de kerkenraad in 1937 over de
wenselijkheid een tweede predikant te
beroepen. Eerst in 1939 is het zover dat
ds. J. Boer uit het Duitse Ruhrort, hulpprediker
wordt in tijdelijke dienst. In
1941 werd hij als tweede predikant beroepen
en in hetzelfde jaar deed hij intrede.
Toen in 1944 de inwoners van Bennekom
moesten evacueren, werden er
kerkdiensten gehouden in de school aan
de Rijnsteeg waar ds. Boer voorging, en
in een boerderij aan de Bovenbuurtweg
waar ds. Ozinga de diensten leidde. Aan
het eind van de oorlog, in 1945, werden
16

kerk en pastorie zwaar beschadigd. Twee
jaar zouden de herstelwerkzaamheden
duren. Op zondag 14 juli 1946 nam ds.
Ozinga afscheid van de gemeente. Pastoraal
was hij zeer sterk. Hij werd opgevolgd
door ds. D.J. Ras te Klundert die
op 28 juli 1946 zijn intrede deed. Hij was
de man die zich inzette voor de nieuwe
gebrandschilderde ramen van de kerk.
Het jaar 1957 was een roerig jaar voor de
gemeente. De vraag om gezangen te zingen
in de eredienst verdeelde de gemeente
tot op het bot. De geschiedenis zou
zich herhalen. Juist dit punt, de gezangenkwestie,
leidde tot de afscheiding in
1834. Ook nu verlaten diverse gemeenteleden
de kerk en treden toe tot de Christelijk
Gereformeerde Kerk in Ede. De
kerkenraad besloot echter de predikanten
zelf de vrijheid te geven om een gezang
te laten zingen. Wat dat betreft was er
sinds de doleantie veel veranderd. Nu
worden er meer gezangen dan psalmen
gezongen. De oude berijming heeft plaats
gemaakt voor de nieuwe berijming. Het
liedboek heeft zijn intrede gedaan. De
Statenvertaling van de bijbel, die men
koesterde, werd vervangen door een
nieuwe bijbelvertaling.
In verband met ruimtegebrek voor diverse
activiteiten werden plannen op stapel
gezet voor een jeugdgebouw in de
Kraats. Ds. P. Riemersma, in 1956 gekomen
uit Drachten, legde in 1957 de
eerste steen. Het gebouw, ook geschikt
voor het houden van kerkdiensten, werd
in 1958 in gebruik genomen.
In hetzelfde jaar kwam er opnieuw een
rimpeling in de gereformeerde vijver. De
synode had namelijk in 1969 besloten om
de vrouw toe te laten tot de ambten. Uit
een gehouden enquête bleek dat van de
1400 inzenders net de helft het hier mee
eens was, wat uiteraard toch weer verdeeldheid
opleverde.
Toen in de loop van de volgende jaren
het ledental van de gemeente bleef stijgen,
werden de plannen verwezenlijkt tot
het stichten van een derde predikantsplaats.
In 1974 - het aantal leden bedroeg
toen 2500 - werd ds. H.R. Juch, afkomstig
uit Hoogeveen de derde predikant.
De drie predikanten, verdeeld over de
drie wijken Noord, Midden en Zuid, zijn
nu resp. ds. H. Keegstra, ds. J.J.Th. Meijer
en ds. T. Ferwerda-Scholtens. Met de
leden van hun kerkenraden dragen zij de
pastorale zorg over 1278 belijdende leden
en 859 doopleden. In 1983 werd besloten
de diensten in het jeugdgebouw in de
Kraats vanwege de geringe belangstelling
te beëindigen.
In 1993 was het 50 jaar geleden, dat de
kerk een kerkzegel kreeg, ontworpen
door ds. Ozinga. Dit zegel wordt tot op
vandaag nog gebruikt op alle uitgaande
brieven en enveloppen. Ook op een van
de tafels in de consistorie is dit zegel
ingelegd. Een kerkzegel heeft iets te maken
met de identiteit van de kerk. In het
hart van het kerkzegel staat een kruis met
deze woorden (in het Latijn): ‘Alles is
vergankelijk maar God blijft eeuwig’.
Dat zal zo blijven, ook als in mei 2004,
de meeste Gereformeerde Kerken in Nederland
besluiten, toe te treden tot de
Protestantse Kerk Nederland de PKN.
17

De Christelijk Gereformeerde Kerken.
Onder de afgescheidenen van 1834 kwam
de vraag aan de orde of men erkenning
van de kerk bij de overheid moest aanvragen.
Vroeg men dit aan, dan werden
boeten en straffen die indertijd door de
overheid met name aan predikanten waren
opgelegd, kwijtgescholden. Daar
stond tegenover, dat men dan de naam
‘gereformeerd’ moest laten vallen. Zij die
erkenning aanvroegen, noemden zich
Christelijke Afgescheiden Kerk. Zij die
hierin niet mee konden gaan, droegen de
naam Gereformeerde Kerken onder het
Kruis. In 1869 verenigden de meeste van
deze beide kerken zich onder de naam
Christelijk Gereformeerde Kerk. De dolerenden
van 1886 verenigden zij zich in
1892 met de Christelijk Gereformeerde
Kerk onder de naam Gereformeerde kerken
in Nederland. Ook nu lieten een aantal
christelijk gereformeerden weten dat
ze niet meegingen en op zichzelf wilden
blijven. Ze waren het niet eens met de
leer van Kuyper c.s. over wedergeboorte
en doop. Kuyper wilde de gedoopte kinderen
voor wedergeboren houden, tenzij
later het tegendeel bleek; dat was de leer
van de zogenaamde “veronderstelde wedergeboorte”.
Een deel van de christelijk
gereformeerden achtten dit standpunt
onbijbels. Zij stelden, dat bij de doop niet
de beloofde werkelijkheid werd geschonken,
maar de belofte! Ook konden zij niet
instemmen met alleen een opleiding voor
predikanten aan de Vrije Universiteit in
Amsterdam. Daarom begonnen zij in
1894 met een eigen opleiding, die na
enkele verhuizingen in 1919 in Apeldoorn
werd gevestigd, waar ze nu nog
steeds is onder de naam Theologische
Universiteit. Bekende professoren waren
o.a. ds. G. Wisse en W. H. Velema. De
naam van de kerk werd gewijzigd in
Christelijk Gereformeerde Kerken in
Nederland. In het begin waren er maar
weinig die toetraden. Later steeg het aantal
leden snel door de overkomst van
velen, die een bevindelijk geloofsleven
noodzakelijk achtten en zich daarom in
de nieuwe kerkgemeenschap van 1892
niet thuis voelden.
In Bennekom
begint het allemaal
klein. Tot de
Christelijke Gereformeerde
Kerk
van Ede behoorde
toen ook een aantal
leden die in
Wageningen
woonden. Gezien
het groeiende
aantal leden en de
afstand naar Ede
werd besloten om
ook in Wageningen een keer per zondag
een dienst te beleggen. De eerste dienst
werd op 16 oktober 1955 gehouden in de
Doopsgezinde kerk, geleid door ds. W.
de Joode uit Ede. In dat jaar kwam de
emeritus predikant ds. J. Jongeleen in
Wageningen wonen. Hij gaf leiding aan
de wijkgemeente van 1957-1959. Door
de overkomst van een aantal leden uit de
Gereformeerde Kerk werd in juni 1957
besloten de morgendienst niet meer in
Ede, maar in Bennekom in het Verenigingsgebouw
aan de Kerkstraat te houden.
De Christelijk Gereformeerde Kerk
in het dorp is dan een feit. De gemeente
bestond toen uit 112 leden. De middagdienst
werd voorlopig nog in Wagenin-
18

gen gehouden. In oktober 1957 werd een
aanvang gemaakt met twee diensten op
zondag in Bennekom. In 1959 nam kandidaat
P. van Zonneveld het op hem uitgebrachte
beroep aan en werd hij als
eerste predikant in Bennekom bevestigd.
Intussen was er voor hem een pastorie
gekocht aan de Marijkelaan. In 1962
werden wegens afnemend kerkbezoek de
diensten in Wageningen beëindigd. Het
verlangen naar een eigen kerkgebouw is
voortdurend een punt van bespreking; dit
leidde in oktober 1961 tot de instelling
van een bouwcommissie. Nadat in mei
1965 grond was aangekocht aan de Beatrixlaan,
werd op 30 juni 1966 de eerste
steen gelegd door ds. P. van Zonneveld.
Na ds. Van Zonneveld werd in 1968 kandidaat
W. van Sorge als predikant aan de
gemeente verbonden. Hij vertrekt in
1971. Ook een aantal gemeenteleden
werd predikant, de heren R. van Beek, R.
Kok en W. Kok. In 1974 deed ds. G.
Bilkes uit Westzaan intrede in de gemeente.
Op evenwichtige wijze gaf hij
leiding aan het gemeentelijke leven. In
zijn periode vond de aanzet en realisering
van diverse activiteiten plaats. Er werd
een eigen kerkblad uitgegeven onder de
naam: Uit de Sionskerk. Er kwam een
kindercrèche en een zangkoor met de
naam, hoe kan het anders, ‘Sionskoor’.
Ook werd een evangelisatiecommissie in
het leven geroepen.
Na het emeritaat van ds. Bilkes in 1986
volgt een vacatureperiode van drie jaar.
Op 1 september 1989 kwam ds. D. van
der Zwaag uit Klundert, die in 1999 werd
opgevolgd door de huidige predikant ds.
C. Westerink uit Baarn. In 2003 kwamen
de leden over uit de gemeente van Oosterbeek;
gezien het ledental was een zelfstandige
gemeente aldaar niet meer mogelijk.
Bedroeg in 1957 het aantal belijdende
en doopleden 112, in 2004 was dit
452. Samen met wijkgemeente 1 van de
hervormde gemeente wordt op of rond 31
oktober (Hervormingsdag) een herdenkingsdienst
gehouden, afwisselend in de
Sionskerk en de Oude Kerk.
Literatuur
Aartsen, M., Flitsen uit het archief, 1887-1962. Bennekom 2000
Berkhof, Dr. H., Geschiedenis der kerk
Dankbaar, Dr. W.F., Bijbel en kerk
De Chr. Geref. Prediking getoetst aan Schrift en Belijdenis, artikelen in het Haagse
Kerkblad over en uit het leven van ds. J. P. Paauwe
‘Ds. Paauwe vertelt ons’, uitgave van “Getuigenis der waarheid”
Gemeenteboekjes (hervormd) en handboekjes (christelijk gereformeerd)
Heitink, Drs. C.A., Van woelingen en samenspraak
Jong, Dr. Otto J. de, Nederlandse Kerkgeschiedenis.
Meeuse, C.J., Van geslacht tot geslacht
Tukker, Dr. C.A., Het blijvende woord
Willemsen, J., De geschiedenis van de Ned. Herv. Gemeente te Bennekom van 1797 tot
1952; scriptie
19

De Rooms-katholieke kerk te Bennekom.
Ad Nooij
De Reformatie
Vóór de Reformatie van de 16 e eeuw was
de bevolking van Bennekom roomskatholiek.
Maar deze naam zullen zij niet
hebben gebruikt. Pas toen een belangrijk
deel van de christelijke bevolking in Europa
niet langer het gezag van de paus
van Rome erkende, was het zinvol om
degenen die wél het pauselijke gezag
aanvaardden, aan te duiden als roomskatholieken.
De bevolking van Bennekom
ging ter kerke in de dorpskerk die
was toegewijd aan de patroonheilige St.
Alexander, de huidige Oude kerk. Het
stenen kerkgebouw dateert uit het begin
van de 14 e eeuw. Omdat het bouwen van
een uit baksteen opgetrokken kerk in die
tijd een bijzonder kostbare aangelegenheid
was, zijn het waarschijnlijk vermogende
lieden in de omgeving van Bennekom
geweest, zoals de heren van Harselo,
Nergena en Hoekelum, die een belangrijk
aandeel hebben gehad in de financiering.
Zoals overal in Nederland was ook in
Bennekom de overgang naar het protestantisme
niet louter een zaak van persoonlijke
overtuiging. In Bennekom kozen
de heren van Harselo, Hoekelum en
Nergena voor de Hervorming; het volk
volgde. In Renkum bleef de kasteelheer
van Grunsfoort katholiek, waardoor tot in
de 20 e eeuw de bevolking van Renkum
rooms-katholiek bleef. Enkele inwoners
van Bennekom die niet overgingen naar
de Hervormde Kerk, liepen wekelijks via
het Papenpad naar Renkum om daar op
kasteel Grunsfoort de mis bij te wonen.
De Reformatie was niet alleen een religieuze
omwenteling, maar – op landelijk
niveau - ook een belangrijke economische
verandering. Niet alleen kerken,
maar ook kloosters en kerkelijke goederen
gingen over in andere handen. In
Bennekom verloor de St. Alexanderkerk
zijn naam.
De Reformatie zelf is in Bennekom vrij
rustig verlopen. Er zijn geen aanwijzingen
dat zich hier een beeldenstorm heeft
voorgedaan. Maar de toenmalige pastoor
van Bennekom, de heer van Renesse,
heeft wel problemen gehad. Dat blijkt uit
het verslag van een onderzoekscommissie,
ingesteld door de hertog van Alva,
die in 1567 door de Spaanse koning Philips
II naar Nederland was gezonden om
de opstand te onderdrukken. Voor deze
commissie verklaarde de Bennekomse
pastoor dat enkele lieden ten huize van
een Edese bierbrouwster hadden afgesproken,
dat zij de pastoor tijdens een
processie door de buurtschap zouden
schofferen. Toen de pastoor in de processie
voorbijkwam met de geconsacreerde
hostie, is een man uit Ede, zwager van de
Bennekommer Breeborst, op de kerkhofmuur
gaan zitten en heeft geweigerd
eerbied te betuigen. Toen de pastoor hem
daarop aansprak, werd hij grof bejegend;
de Edenaar trapte naar de pastoor en het
sacrament, ’t zelve grootelijks blasphemeerende’.
20

Na de Reformatie wordt het stil rond het
geringe aantal rooms-katholieken dat
Bennekom dan nog telt. Zéér zijdelings is
Bennekom betrokken bij een gebeurtenis
in het midden van de 19 e eeuw. In 1853
speelde de scheikundige G.J. Mulder, die
vanaf 1886 in Oud-Vossenhol te
Bennekom woonde, een belangrijke rol
in de April-beweging. Deze beweging
protesteerde tegen het herstel van de
bisschoppelijke hiërarchie in Nederland
en bood Koning Willem III een met veel
handtekeningen ondersteunde petitie aan.
Op een bekend schilderij van N.
Pieneman (1809-1860) wordt de koning
in Utrecht ontvangen en aldaar
toegesproken door professor Mulder.
Omdat de koning blijk gaf te
sympathiseren met de beweging, trad de
regering onder leiding van Thorbecke af.
Hernieuwde kerkstichting
Het heeft tot na de tweede wereldoorlog
geduurd voordat er weer sprake was van
een rooms-katholieke aanwezigheid in
Bennekom. Dit was niet vanwege een
hernieuwde belangstelling van de autochtone
Bennekomse bevolking voor het
rooms-katholicisme, maar louter het gevolg
van de instroom van nieuwe inwoners
als gevolg van de bouw van nieuwe
woonwijken. Bennekom werd een woonplaats
voor velen die hun werk hadden in
Ede of Wageningen.
In 1947 wordt vanuit de parochie Ede-
Zuid de ‘bijstatie’ Bennekom gesticht.
Een kerkgebouw was er toen in Bennekom
nog niet. Gekerkt werd er vanaf 7
december in de zaal van Bothof in de
Dorpsstraat op de hoek met de Brinkstraat.
Elke zondag kwam de kapelaan uit
Ede naar Bennekom.
In 1954
kreeg P.
Lutz van de
bisschop
van Utrecht
de opdracht
een kerk te
bouwen in
Bennekom.
Grond werd
gekocht aan
de Heelsumseweg
bij de ingang
van
het dorp.
De Nederlands Hervormde Gemeente
was niet bijzonder gelukkig met de terugkeer
van de rooms-katholieke kerk in
Bennekom, vooral niet met de gekozen
plaats. Volgens de Wet op de Kerkgenootschappen
van 1853 kon een gemeentebestuur
het oprichten van een kerkgebouw
op minder dan 200 meter afstand
van een reeds bestaand kerkgebouw verbieden.
Volgens dezelfde wet kan de
Commissaris der Koning het klokgelui in
gemeenten waar kerken van meer dan
één genootschap bestaan, reglementeren
in het belang van de openbare rust. De
kerkvoogdij en de kerkenraad van de
Ned. Hervormde Gemeente gingen bij
Gedeputeerde Staten van Gelderland in
beroep tegen het besluit van B&W van
Ede dat de katholieken toestond een kerk
te bouwen aan de Heelsumseweg. Zij
voerden als bezwaar aan dat de nieuw te
bouwen kerk op een te korte afstand
stond van de Oude Kerk en dat het klokgelui
de diensten van de Ned. Hervormde
gemeente zou verstoren. GS concludeer-
21

den dat ‘gemeten over de weg’ de afstand
tussen beide kerken meer dan 200 meter
bedroeg en wezen het beroep af. Over het
klokgelui werd verder niet gesproken. De
Hervormde Gemeente ging niet in beroep,
een goede verstandhouding werd
kennelijk geprefereerd.
Een belangrijke aandeel in de financiering
van het te stichten kerkgebouw hadden
de gelovigen van de paraochies in het
dekenaat Elst, dat de Bennekomse parochie
‘adopteerde’; dit staat vermeld op de
‘eerste steen’, die op 10 maart 1957 werd
geplaatst. Op zondag 3 november 1957
wordt de kerk plechtig in gebruik genomen.
Opvallend is de naamgeving van de
kerk. Op grond van historische continuïteit
zou het voor de hand hebben gelegen
de nieuwe kerk toe te wijden aan St.
Alexander; deze naam werd immers sedert
de Reformatie niet meer gebruikt
voor de oude kerk aan de Dorpsstraat.
Men heeft echter gekozen voor de naam
‘Maria Virgo Regina’, in aansluiting op
een toentertijd vanuit Rome sterk gestimuleerde
Maria-devotie.
Verdere ontwikkelingen
Uiteraard bleef het niet bij de bouw van
een kerk; in deze tijd komt ook een complete
kerkelijke organisatie en daaraan
gelieerde verenigingen tot stand. We
noemen slechts het Kerkbestuur, liturgiegroepen,
de Caritas (armenzorg), het
Witgele Kruis (de katholieke kruisvereniging),
de organisaties voor vrouwen,
voor ouderen. Ook wordt spoedig het
initiatief genomen tot stichting van een
rooms-katholieke school voor kleuteronderwijs
en voor lager onderwijs. En dan
keert alsnog de naam van St. Alexander
terug in Bennekom. In 1962 start de
bouw aan de Acacialaan.
Pastoor Lutz werd in 1958 opgevolgd
door pastoor A. van Willigenburg, die tot
1963 in Bennekom blijft. Hij werd opgevolgd
door pastoor J. Reinhard die in
1981 om gezondheidsredenen zijn taak
moest neerleggen. Gedurende zijn pastoraat
vinden grote veranderingen plaats in
de godsdienstige opvattingen van veel
rooms-katholieken. Progressieven en
behoudenden betrekken sterk uiteenlopende
posities. Maar tot kerksplitsing
leidt dit niet. Met veel souplesse weet
Reinhard velen aan zich te binden. Zijn
opvolger is pastoor G. Severt. Na diens
vertrek in 1994 is er geen nieuwe pastoor
meer beschikbaar.
Daarmee brak een geheel nieuwe situatie
aan voor de rooms-katholieke kerk in
Bennekom. Het door velen betwiste
standpunt van de kerkelijke hiërarchie dat
het priesterschap is voorbehouden aan
ongehuwde mannen, heeft geleid tot een
sterke teruggang in de belangstelling
voor het ambt. Dit wordt ten dele gecompenseerd
door de opleiding van ‘pastores’.
Aan hen wordt niet de eis van een
celibatair leven gesteld; ook is deze positie
toegankelijk voor vrouwen. De bevoegdheden
van de nieuwe pastores zijn
evenwel beperkt. De rooms-katholieke
kerk in Bennekom wordt in de praktijk
geleid door enthousiaste lekenvrijwilligers
in samenwerking met enkele pastores
die hun diensten aanbieden niet alleen
in Bennekom, maar in een samenwerkingsverband
van alle rooms-katholieke
parochies van de zuidelijke Veluwezoom.
22

Literatuur
Broekhoven, L. van, en M. Kho-van galen, Samen kerk zijn; uitgave ter gedachtenis aan
het 25 jarig bestaan 1957-198, met bijdragen van H. Gijsbertsen, P. Lutz, A. Groenewegen,
J. Gardeniers en W.Mosch. Bennekom 1982.
Geschiedenis van Ede, deel I, het kerspel Ede.
Rogier, L.G. en N. de Rooy, In vrijheid herboren; Katholiek Nederland 1853-1953. Den
Haag 1953.
De Vrijzinnige geloofsgemeenschap NPB in Bennekom
Tarq Hoekstra
De Nederlandsche Protestanten Bond (N.P.B.) werd in 1870
opgericht met als doel vrijzinnig protestanten, die zich in de
bestaande (vooral Hervormde) kerken niet thuis voelden of
die ver weg woonden van hun (bijvoorbeeld Remonstrantse)
gemeente, een geestelijk onderdak te bieden. De NPB was -
en is - geen kerkgenootschap, maar een vereniging, waarvan
men lid kon - en kan - worden zonder zijn eigen kerkgenootschap
vaarwel te zeggen.
Op 9 juli 1937 werd in het Verenigingsgebouw (nu Kijk- en
Luistermuseum) de afdeling Bennekom van de NPB opgericht.
De eerste kerkelijke bijeenkomst wilde men houden bij
het koepeltje op de Hullenberg, maar de weersomstandigheden
lieten dit niet toe. Men week uit naar het Verenigingsgebouw.
Tot oktober 1958 werden de diensten daar gehouden.
De afdeling telde bij de oprichting ongeveer 80 leden, die een
predikant aanstelden. Hoewel er al in de late jaren dertig
plannen waren een kerk te bouwen, kwamen die door de
oorlogsomstandigheden en hun nasleep pas in 1953 weer
serieus ter sprake.
Op 19 oktober 1958 werd de eerste kerkdienst gehouden in
de Ontmoetingskerk aan de Emmalaan.
23

Kabinetorgel naar Bennekom
Wout Hol
Sinds 2004 bestaat in Bennekom de ‘Stichting Kabinetorgel 1762 Onderhorst’. Deze
stichting werd in hetzelfde jaar de trotse eigenaar van een fraai historisch kabinetorgel uit
1762. Het is de bedoeling dat het instrument, na restauratie, wordt geplaatst in de Oude
Kerk van Bennekom als tweede orgel. Nu staat het orgel in de Ichthuskerk te wachten op
de broodnodige restauratie. Bij plaatsing in de Oude Kerk zal Bennekom een rijksmonument
rijker zijn.
Dit jaar wordt het interieur van de Oude
Kerk gerestaureerd en wordt de kerk
opnieuw ingericht. In de zijbeuken zal
ruimte vrijkomen voor bijeenkomsten in
kleiner verband. De stichting verwacht
dat het orgel op die plek, naast kerkelijk
gebruik, ook in cultureel opzicht voor een
ruime regio een aanwinst zal zijn.
Tot voor kort stond het orgel op de
Trompenburgh (genoemd naar admiraal
Cornelis Tromp, 17 e eeuw) in ’s Graveland.
Deze buitenplaats werd de laatste
zeventig jaar bewoond door enkele generaties
van de familie Houthoff en herbergde
een kostbare inventaris, waaronder
twee kabinetorgels. In 2004 besloot
de familie de meubels te verkopen.
De gehele collectie was door vererving
lang in de familie gebleven en werd opgebouwd
door de grootvader van de huidige
generatie, H.J. de Groot uit Voorst,
predikant, schrijver en antiekliefhebber.
Als student sliep hij al in een hemelbed,
zo weet men te vertellen. Hij kocht fraaie
oude meubels op en redde er daarmee
ook veel van de brandstapel. Het orgel
dat nu in Bennekom staat, kocht hij in
1936 in Elburg. Uit de inkomsten van
bijlessen werden de aankopen betaald.
Ook publiceerde hij verhalenbundels, die
werden geïllustreerd door Anton Pieck.
Afgelopen winter is de inboedel geveild
bij Sotheby en de Eland in Amsterdam,
27 vrachtwagencontainers vol. Met uitzondering
van één kabinetorgel; dat staat
nu in Bennekom. Veel verdween naar het
buitenland. Het andere kabinetorgel werd
voor heel veel geld aangekocht door een
particulier te Londen.
Het is te danken aan Mevr. Egberts-
Houthoff, kleindochter van de Voorster
dominee, dat het waardevolste kabinetorgel
buiten de veiling bleef. Zij woont in
Bennekom en stelde de organist van de
Oude Kerk van een en ander op de hoog-
24

te. Zij maakte het mogelijk dat het orgel
tegen zeer gunstige condities rechtstreeks
van de familie kon worden gekocht.
Een kabinetorgel is een pijporgel(tje),
oorspronkelijk niet bedoeld voor een
kerk. Kabinetorgels werden vooral in de
18 e eeuw gemaakt voor gebruik in kastelen,
grote boerderijen en buitenplaatsen.
Ze werden ingebouwd in fraai gebogen
kasten, vandaar de naam kabinetorgel. In
Nederland, een land met de grootste orgeldichtheid,
zijn naast vele orgels ook
honderden kabinetorgels gebouwd. Beroemde
namen, zoals Christian Müller
(Bavokerk te Haarlem) en Johannes
Strümphler (Eusebiuskerk te Arnhem)
zijn ook aan kabinetorgels verbonden.
Een groot aantal is verloren gegaan. Maar
wat bewaard is gebleven, wordt gekoesterd.
Het nu in Bennekom aanwezige orgel is
gebouwd door ‘den bekenden Onderhorst’,
zoals de Amsterdamsche Courant
de bouwer in 1802 omschrijft. Het betreft
Deetlef (Dethleff of Didelof) Onderhorst,
orgelbouwer te Amsterdam, in 1715 of
1716 geboren in Holsteyn, Duitsland. Dr.
A.J. Gierveld, die onderzoek verrichtte
naar de Nederlandse huisorgels, noemt
Onderhorst de belangrijkste huisorgelbouwer
in de periode 1750 tot 1770.
Gierveld wist met zijn onderzoek 16
kabinetorgels van Onderhorst te traceren.
Daarvan zijn er acht verloren gegaan.
Van de overige instrumenten zijn bij een
aantal slechts fragmenten van Onderhorst
aangetroffen. In de Oude Kerk in Amsterdam
staat een instrument van Onderhorst
dat deels is gereconstrueerd. In de
Geertekerk in Utrecht staat een goed
geconserveerd instrument van Onderhorst
dat door de omroepmedia veel bekendheid
heeft gekregen. Deze instrumenten
zijn niet gesigneerd, hun identiteit is afgeleid
uit het wel gesigneerde orgel uit de
Trompenburgh.
Gierveld meldt dat het orgel dat nu in
Bennekom staat, goed bewaard is gebleven.
Hij begint zijn beschrijving van dit
orgel als volgt: “Van groot belang is het
kabinetorgel dat hij binnenin heeft gesigneerd
met ‘Dethleff Onderhorst Meester
Orgelmaaker fecit Amsterdam 1762’.
De Bennekomse stichting heeft de orgeladviseur
Jan Jongepier uit Leeuwarden
aangezocht om het gehele traject van
restauratie en plaatsing in de Oude Kerk
te begeleiden. Hij maakte in maart van
dit jaar een uitvoerige studie van het orgel.
In zijn rapport concludeert hij: “Het
klankbeeld is, voorzover te beoordelen,
van indrukwekkende schoonheid. De
fluitregisters zijn dragend en omlijnd van
klank, de prestantregisters zeer levendig,
ruisend en helder. Het ensemble bezit een
grote mate van versmelting en zeggingskracht.
Gierveld achtte het orgel ‘van
groot belang’, hetgeen na het uitgevoerde
onderzoek volmondig onderschreven kan
worden”.
Bronnen
A.J. Gierveld, Het Nederlandse huisorgel
in de 17 e en 18 e eeuw; dissertatie 1977
Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis,
Huisorgels nr 252, 1977
Jan Jongepier, Rapport over het Onderhorst-kabinetorgel
uit 1762, bestemd
voor de stiltekapel van de Oude Kerk te
Bennekom. Leeuwarden 2005.
Archiefstukken van de familie Houthoff.
25

Overzicht Kerkorgels te Bennekom
Wout Hol
Foto’s: Hans Threels
Bouwjaar Firma Omvang*
Oude Kerk 1878** Friedrich Leichel II-23-P
Ichthuskerk 1967 De Koff II-13-P
Brinkstraat Kerk 1982 Fama en Raadgever II-25-P
Sionskerk 1967 Van de Berg en Wendt II-11-P
Ontmoetingskerk NPB 1840*** Jan van Gelder I-9-P
RK kerk Maria Virgo
Regina
1972 Pels en van Leeuwen I-6-P
* Respectievelijk aantal handklavieren, aantal registers, vrij pedaal
** Gerestaureerd in 1925, in 1940 en in 1992
*** Gekocht van de Hervormde Gemeente te Rhenen, gerestaureerd in 1972
Oude kerk
Brinkstraat Kerk
26

Sionskerk
Ichthuskerk
Ontmoetingskerk NPB
RK Kerk Maria Virgo Regina
27

Una giornata particulare
Gerrit Breman
De 29 e april was een bijzondere dag voor een groot aantal Nederlanders, zij konden zich
koesteren in de lintjesregen. Er wordt vaak gezegd dat een zachte, maar overvloedige
voorjaarsregen een voorbode is van een groeizame periode. Als dat zo is, kan het nog wat
worden, voor Bennekom, en met name voor geschiedenis en archeologie, want aan Wim
Angenent is een lintje toegevallen. Dat is geen toeval, als ik me deze woordspeling mag
veroorloven, maar pure verdienste. Niet alleen van Wim trouwens, maar net zo goed van
Bep. Wim betekent heel veel voor met name de archeologie in een regio die zich uitstrekt
van Arnhem tot Veenendaal en van Wageningen tot Hoendeloo.
In de laatste jaren van zijn werk bij het
Scheepsbouwkundig Proefstation in Wageningen
is hij als tekenaar betrokken
geraakt bij het opmeten van het historische
schip de Batavia. Dat was eigenlijk
scheepsarcheologie. Uiteraard had hij
reeds een latente belangstelling voor
geschiedenis, maar daarna is het graven
in de grond en het documenteren van de
vondsten pas echt begonnen en tot nu toe
niet meer opgehouden. Legio zijn de
projecten waar hij op een of andere wijze,
meestal als veldwerkleider van het
ANW afd. 17, bij betrokken is geweest.
Bijvoorbeeld de opgravingen bij Harselo
en op het terrein van het voormalige
Streekziekenhuis. Het is te hopen dat hij
nog eens in staat zal zijn een overzicht te
maken van alle activiteiten op het gebied
van de archeologie in de regio.
Dat archeologische onderzoek is voor
veel mensen ondoorgrondelijk. Op een
bepaald moment, meestal als er gebouwd
gaat worden, verschijnen mensen met
meetapparatuur en troffels, die machtiger
zijn dan de bulldozers. Het bouwproject
komt een tijdje stil te liggen en door archeologen
wordt zorgvuldig de locatie
onderzocht op sporen die een leek ontgaan,
en waar velen helaas ook niet het
belang van inzien. Vervolgens worden de
vondsten meegenomen en lijkt alles weer
zijn gewone gang te kunnen gaan. Voor
Wim begint dan het eigenlijke werk: het
Wim Angenent overhandigt het rapport
Harselo aan de gemeentearcheologe,
mw. S. v.d. Aa
28

analyseren en documenteren van al hetgeen
er aan materiële zaken en sporen
gevonden is. Dat is geen geringe klus, en
Wim heeft als amateur in analyse en rapportage
een grote vaardigheid bereikt,
gerespecteerd door amateurs en professionals.
Wie Wim een dezer dagen of weken weer
eens aan het werk ziet ergens in het dorp,
moet er maar eens bij stilstaan dat hij dat
al zo’n 25 jaar doet, rustig, vriendelijk,
zonder behoefte om op te vallen, terzake
kundig, vasthoudend. Eigenschappen die
je bij archeologische werkzaamheden
goed kunt gebruiken, want spectaculair
zijn de resultaten van al dat graven en
wroeten in de grond meestal pas echt als
ze in het verband van de geschiedenis
gezien kunnen worden. Om zo lang half
onder het maaiveld en half daarboven te
kunnen werken, moet je wel een speciale
constitutie hebben. Dat Wim die heeft, is
ruimschoots aangetoond.
Overigens moeten niet alleen Wim en
Bep gefeliciteerd worden met dat lintje,
maar ook de majesteit die in de gelegenheid
is om aan zulke mensen en zulke
bezigheden aandacht te schenken. Dat
moet ook maar eens gezegd worden.
Een bijzondere dag voor een bijzonder
mens.
In de voetsporen van Hemmo Bos.
Redactie
De najaarslezing zal dit jaar worden gehouden
door de heer Ruud Schaafsma
over het onderwerp: In de voetsporen van
Hemmo Bos.
In juni 2004 is een boek van Schaafsma
verschenen over de Natuurhistorische
Wandelkaart van Wageningen en Omstreken
uit 1891 van Hemmo Bos, een
vooraanstaand leraar aan de Rijkslandbouwschool
te Wageningen van 1877 tot
1929. Hij heeft een fascinerende kaart
gemaakt, waarop iedere boom en ieder
mierennest is ingetekend, maar ook orchideën
in het Binnenveld en het Renkumse
beekdal van vóór de papierindustrie.
Deze lezing gaat over de vergelijking
van de situatie rond 1850 met die
van het heden, maar ook met de toekomst
van het Binnenveld, de uiterwaarden, de
botanische tuinen, de Wageningse Eng,
en het Renkumse beekdal. Verder komt
de ontstaansgeschiedenis van het gebied
aan de orde en maken we nader kennis
met de illustere gebroeders Bos en de
geschiedenis van het Wageningse landbouwonderwijs
met haar gebouwen.
29

Mededelingen van het bestuur.
Agenda van de Historische Vereniging Oud-Bennekom
• Woensdag 24 augustus Vlegeldag. Ook de Historische Vereniging Oud-Bennekom
zal op deze dag aanwezig zijn.
• Zaterdag 10 september Open Monumentendag. Zie elders in deze Kostersteen
• Donderdag 15 september Najaarsexcursie naar supermarkt Snetselaar. Zie elders in
deze Kostersteen
• Woensdag 9 november 20.00 uur Najaarsbijeenkomst in het zalencentrum De Brink,
Brinkstraat 39. Tijdens deze bijeenkomst zal de heer Ruud Schaafsma een dialezing
verzorgen over het onderwerp: In de voetsporen van Hemmo Bos. Zie elders in deze
Kostersteen.
Najaarsexcursie
De najaarsexcursie zal dit jaar plaats vinden op donderdag 15 september. Doel van de
excursie is supermarkt Snetselaar, de laatste jaren een C-1000 supermarkt.
Om 19.30 uur worden de deelnemers verwacht bij supermarkt Snetselaar, ingang parkeerplaats,
om mee te doen aan een wandeling langs een aantal panden waar de supermarkt
gehuisvest is geweest.Er zal ook een rondleiding plaatsvinden door de huidige supermarkt.
Mevrouw Snetselaar zal vertellen over de geschiedenis van de winkel in Bennekom.
Zij stelt ons tevens in de gelegenheid een kijkje te nemen in de verschillende
plakboeken die er zijn.
De kosten voor de excursie zijn € 2,50 p.p. Dit bedrag dient vooruit betaald te worden.
Opgave geschiedt met het opgaveformulier dat bij deze Kostersteen is gevoegd. Dit formulier
kan tot uiterlijk 8 september ingeleverd worden bij mw. M.S. de Vos, Dikkenbergweg
8, 6721 AC Bennekom.
Er kan een beperkt aantal mensen deelnemen. Plaatsing geschiedt in volgorde van aanmelding.
Als u, na uw opgave, verhinderd zou zijn, dient u dit zo spoedig door te geven
aan mw. M.S. de Vos (tel. 413314). Noteer de excursie in uw agenda!
Nieuwe leden
De heer en mevrouw D. Barten-Bollen
De heer en mevrouw J. Bouman
De heer J.P. Groot
De heer R. van Grootheest
De heer en mevrouw C.J. Kromhout
De heer en mevrouw Tj. Miedema
Mevrouw M.H. Mulder
De heer en mevrouw V.W. van Poortvliet
Mevrouw I. Schoorl
De heer R. Schoorl
De heer R. van Steenbergen
Mevrouw C.H.M. van Veldhuizen
Mevrouw C. Wentholt.
30

Mutaties verzoeken wij u schriftelijk door te geven aan de ledenadministratie, mevr. G.M.
Hoogkamer-Weijman, Emmalaan 33, 6721 ET Bennekom.
De volgende Kostersteen.
De volgende Kostersteen, nummer 94, zal in oktober uitkomen. Deze publicatie heeft een
bijzonder karakter omdat het een gemeenschappelijke uitgave zal zijn van de historische
verenigingen van Lunteren, Bennekom en Ede. Door de grote oplage is het mogelijk een
full colour themanummer van ongeveer 80 pagina’s uit te brengen, met artikelen die betrekking
hebben op de geschiedenis van bos en heide in onze omgeving.
Bestuur van de Historische Vereniging Oud-Bennekom
A.J. Lever, voorzitter Prinsenlaan 2, 6721 EC Bennekom
T.J. Hoekstra, vice voorzitter Van Hoffenlaan 44, 6721 XE Bennekom
W.Hol secretaris (tel.: 0318-416171) Pr.Bernhardlaan 19, 6721 DN Bennekom
W.C.L.van Kalleveen, penningm. Dikkenbergweg 72, 6721 MB Bennekom
A. Dirksen, Commandeursweg 136 6721 ZP Bennekom
Mevr. G.M. Hoogkamer-Weijman, Emmalaan 33, 6721 ET Bennekom
A.T.J. Nooij Hullenberglaan 4 6721 AM Bennekom
Mevr. M.S. de Vos Dikkenbergweg 8 6721 AC Bennekom
Ledenadministratie
Mevr. G.M. Hoogkamer-Weijman Emmalaan 33, 6721 ET Bennekom
Beheer foto- en diacollectie
H. Gijsbertsen Gasthuisbouwing 9A, 6721 XH Bennekom
Redactie Kostersteen
A.T.J. Nooij, eindredacteur Hullenberglaan 4, 6721 AM Bennekom
C.A. Heitink Brinkerpad 29, 6721 WJ Bennekom
H.J. van den Oever Edeseweg 117, 6721 JT Bennekom
P. Smit, acquisitie Heelsumseweg 32, 6721 GT Bennekom
31