en econoMie - MBO Raad

Mbo
en economie
Impuls economische agenda
vanuit mbo

1
Mbo en economie
Impuls economische agenda vanuit mbo
Mei 2010
Auteurs:
Prof. Dr. Theo Camps, voorzitter Berenschot Groep
Drs. Susanne de Zwart, manager Onderwijs
Mr. Henk Bakker, manager Werk en Inkomen
Drs. Piet van Gennip, consultant
Drs. Caspar van den Berg, consultant

3
Inhoud
1. Inleiding en samenvatting 4
2. Economische agenda 6
3. De betekenis van het mbo voor de economie 10
3.1 Inleiding 10
3.2 Arbeidsmarkt en het mbo 10
3.3 De betekenis van het mbo voor de Nederlandse kenniseconomie en innovatie 12
3.4 Bedreigingen economische betekenis mbo 16
3.5 Tien uitdagingen en doelstellingen voor het mbo 17
4. Impuls economische bijdrage mbo 19
4.1 Inleiding 19
4.2 Investering 19
4.3 Acties en randvoorwaarden 21
4.4 Geen tijd te verliezen 23

4
1. Inleiding en samenvatting
Na de huidige economische crisis is er binnenkort een structureel nijpend tekort aan goed
opgeleide arbeidskrachten: in 2040 is ten opzichte van 2010 vanwege de vergrijzing nationaal
de beroepsbevolking met 1 miljoen mensen gekrompen, met andere woorden: niet minder
dan 10 procent krimp. Door de crisis en de stijgende werkloosheid is de aandacht even afgeleid
van de waarschuwingen en oplossingen zoals onder andere door de commissie Bakker en het
Innovatieplatform bepleit, maar door het naderende acute personeelsvraagstuk in tal van sectoren
en branches zal dit weer omslaan. De prognoses van de commissie Bakker liggen in lijn
met overig recent onderzoek van onder andere het ROA en de Raad voor Werk en Inkomen:
om tenminste internationaal concurrerend te kunnen blijven moet Nederland investeren in
onder andere innovatie, een hoger opleidingniveau en in participatie (personeelsvoorziening).
Naar verwachting stroomt tot en met 2013 jaarlijks gemiddeld
4,1 procent van de huidige werkzame beroepsbevolking uit.
De commissie Bakker gaf onder andere aan, dat tot 2015 een
tekort van 375.000 personen zal ontstaan en dat dit tekort
daarna nog verder zal oplopen tot zevenhonderdduizend in
2040. Hoewel de crisis leidt tot enige vertraging, blijft de
prognose voor de middellange en lange termijn onverkort
actueel. Een aantal voorbeelden van sectoren waarin ernstige
en soms ook acute problemen dreigen zijn de technische
beroepen, de transportsector en vitale sectoren als het
onderwijs en de zorg:
•• De komende 10 jaar verlaat 75% van de docenten het
onderwijs, terwijl er maar weinig nieuwe docenten
bijkomen. Docenten ervaren nu al een hoge werkdruk.
De MBO Raad heeft – mede als input voor een eigen
position paper - Berenschot gevraagd om, op basis van
documentenstudie en gesprekken en bijeenkomsten met
de mbo - instellingen over de huidige en potentiële bijdrage
aan de regionale agenda, een voorstel te doen voor verdere
versterking van deze bijdrage.
••
••
••
Op de arbeidsmarkt is ruim 27% procent van de
beroepen als technisch aan te merken, een aanzienlijk
deel hiervan is op een mbo-niveau. Tot 2014 wordt een
tekort van 26.000 mensen in de techniek verwacht. In
de chemiesector bijvoorbeeld, staat een grootschalige
uitstroom van oudere werknemers voor de deur.
Een andere voor de Nederlandse economische positie
belangrijke sector is de transportsector, waar over vijf
jaar een tekort van 55.000 vrachtwagenchauffeurs wordt
verwacht.
In 2025 zal er volgens het Zorginnovatieplatform een
personeelstekort zijn van 450.000 zorgmedewerkers,
waaronder veel mbo’ers.
De hoofdconclusie van dit rapport is, dat het mbo een
niet te onderschatten economische én maatschappelijke
betekenis heeft en dat het loont om nú te
investeren in extra samenwerkingsarrangementen
van mbo-instellingen die bijdragen aan economisch
herstel, innovatie, verhogen van het opleidingsniveau
van de beroepsbevolking en aan het oplossen van de
verwachte personeelstekorten.

5
In dit rapport wordt ingegaan op de economische agenda
van Nederland (hoofdstuk 2), de bijdrage die het middelbaar
beroepsonderwijs (hierna mbo) levert (hoofdstuk 3) en onder
voorwaarden nog sterker kan leveren aan de beschikbaarheid
van goed opgeleid personeel en aan de Nederlandse en
regionale economische agenda (hoofdstuk 4).
Het mbo investeert op dit moment onder andere via
arrangementen in samenwerking met het bedrijfsleven
in nieuwe technieken, methoden en kennisvergrotende
leerwerkomgevingen. Jaarlijks leveren ROC’s, AOC’s en
vakinstellingen ongeveer 100.000 nieuwe gediplomeerden,
die instromen op de arbeidsmarkt met een goede
arbeidsmarktpositie (aldus recent onderzoek van de RWI) en
zijn daarmee de hofleverancier van de Nederlandse economie.
Meer dan een half miljoen jongeren volgt op dit moment
zijn of haar opleiding bij een mbo-instelling. 40% van de
werkzame beroepsbevolking is door het mbo opgeleid. Jaarlijks
wordt het opleidingsniveau van tienduizenden werkenden
door het mbo verhoogd. Mbo - instellingen ondersteunen
daarnaast gemeenten bij het via scholing geschikt maken
van werkloos werkzoekenden voor werk. Bedrijven die zich
vestigen in Nederland of in Nederlandse regio’s met een
sociaaleconomische problematiek geven vaak aan, dat de
beschikbaarheid van opgeleid personeel een belangrijke
factor is geweest voor hun keuze. We stellen dus vast, dat het
middelbaar beroepsonderwijs een belangrijke motor van de
Nederlandse economische ontwikkeling is.
Om de bijdrage aan de economische ontwikkeling versneld
verder te versterken pleiten we onder meer voor:
•• Verdergaand partnership tussen het mbo en het
bedrijfsleven, in de vorm van concrete arrangementen
van leren en werken en synergie door kennisdeling en
gezamenlijke innovatie. Ook in het Sectorinvesteringsplan
mbo 2011-2016, over de beschikbaarheid van
bètatechnici, is hiervoor recentelijk aandacht gevraagd
door de Commissie Hermans.
•• Een driejarige investeringsimpuls van tenminste €
100 mln per jaar gericht op economieversterkende
arrangementen met een nationale betekenis in 30
arbeidsmarktregio’s.
Tegelijkertijd staat het mbo voor een aantal uitdagingen, zoals
krimp in regio’s als Limburg en Zeeland en grootstedelijke
problematiek, waardoor de economische en maatschappelijke
betekenis van het mbo onder druk kan komen te staan.
In het belang van het behoud en de versterking van de
randvoorwaarden voor economische groei is alertheid
geboden.
De economie loopt vast zonder innovatie en technologische
ontwikkeling en zonder beschikbaarheid van goed geschoold
personeel. Het mbo levert op beide terreinen een substantiële
bijdrage. Maar het behoud, laat staan het versterken
daarvan gaat niet vanzelf. In dit rapport pleiten we voor
extra investeringen. Door het mbo zelf en - in financiële,
faciliterende en waar nodig stimulerende zin - door het Rijk.

6
2.Economische agenda
Arbeidsparticipatie als basis voor
economische groei: Commissie Bakker
luidt de noodklok
De economie draait op de beschikbaarheid van gekwalificeerd
human capital. Onvervulbare vacatures schaden de
economische ontwikkeling van ons land en te weinig
aandacht voor om- en bijscholing evenzeer. Enkele cijfers in
dit verband, uit het rapport van de Commissie Bakker, die in
2008 de noodklok luidde en dat voor de middellange en lange
termijn nog steeds actueel is:
••
Al vanaf 2010 krimpt de beroepsbevolking. De
omvangrijke generatie babyboomers stopt dan met
werken, terwijl er veel minder jonge mensen op de
arbeidsmarkt bijkomen. In de periode tot 2040 leidt dit
tot een daling van de beroepsbevolking met maar liefst
1 miljoen mensen. De omvang van de totale bevolking
groeit in die periode nog licht en het aandeel van mensen
ouder dan 65 jaar stijgt sterk.
••
De huidige krapte op de arbeidsmarkt zal de
komende jaren fors toenemen. Volgens een EUstudie
van Cedefop komen er tot 2015 in totaal
600.000 extra banen bij als gevolg van de groei van de
werkgelegenheid. Maar we hebben de komende jaren véél
meer dan 600.000 mensen nodig. Boven op de 600.000
banen komen de banen die vrijkomen als gevolg van
pensioen, arbeidsongeschiktheid en tijdelijk stoppen
met werk vanwege de zorg voor kinderen of studie. De
vervangingsvraag tot 2015 wordt geschat op 2,6 miljoen
banen.
••
Door de internationale concurrentie zullen er steeds
meer verschuivingen plaatsvinden in sectoren en
opleidingseisen. Er wordt meer gevraagd van mensen
en aanpassingsvermogen wordt steeds belangrijker. De
opgave waar Nederland voor staat is om zo veel mogelijk
mensen inzetbaar te maken en te houden.
••
Specifiek voor de zorg is de verwachting dat tot
2020 een half miljoen extra mensen nodig zijn
(uitbreidingsvraag). Boven op dit aantal komen dan
nog de banen die vrijvallen als gevolg van pensioen
(vervangingsvraag).
•• Ook in het onderwijs is de vervangingsvraag als gevolg van
de vergrijzing hoog. In de verschillende onderwijssectoren
is 32 procent tot soms 52 procent van het personeel 50
jaar of ouder. Dit betekent dat tot 2020 260.000 tot
ruim 420.000 werknemers uit de onderwijssector op
termijn vervangen zullen moeten worden.
••
In 2040 komen we 700.000 mensen te kort om het
aantal banen op te vullen.
Een aantal andere cijfers uit recent onderzoek, waarin wordt
ingegaan op een aantal specifieke sectoren:
•• Op de arbeidsmarkt is ruim 27% procent van de beroepen
als technisch aan te merken, een aanzienlijk deel hiervan
is op een mbo-niveau. Tot 2014 wordt een tekort
van 26.000 mensen in de techniek verwacht. In
de chemiesector bijvoorbeeld, staat een grootschalige
uitstroom van oudere werknemers voor de deur.
•• Een andere voor de Nederlandse economische positie
belangrijke sector is de transportsector, waar over vijf jaar
een tekort van 55.000 vrachtwagenchauffeurs wordt
verwacht.
•• In 2025 zal er volgens het Zorginnovatieplatform een
personeelstekort zijn van 450.000 zorgmedewerkers,
waaronder veel mbo’ers.
De Commissie Bakker stelt, dat de economie in 2040 met
circa 700.000 mensen minder moet draaien dan in 2016.
Om dit te compenseren zullen we volgens de commissie veel
slimmer moeten werken en de productiviteit van werknemers
verder moeten verhogen. En er moeten meer mensen
beschikbaar zijn om te werken: de arbeidsparticipatie zal na
2016 verder moeten stijgen.
In de onderwijssector moet volgens de commissie een flinke
professionaliseringsslag worden gemaakt. De onderwijssector
speelt een centrale rol in onze kennis- en diensteneconomie,
maar is nog te veel gebaseerd op de industriële
kostwinnersamenleving van het begin van de vorige
eeuw: vergaande standaardisatie van voorgestructureerde
opleidingen waarbij alle studenten op hetzelfde moment op
dezelfde manier leren, een scherpe scheiding tussen leren en
werken en tussen initieel en postinitieel onderwijs en vroege

7
studiekeuzes. Bovendien biedt deze sector aan de werknemers
die hierin werken, weinig mogelijkheden voor transities later
in het leven. Daarnaast gaat het om het vak van de leraar dat
de afgelopen jaren aan status heeft ingeboet. Zoals ook eind
2007 geadviseerd door de Commissie Leraren in haar rapport
LeerKracht, zijn betere betaling van leraren en herwaardering
van de praktijkkant van het leraarschap een belangrijke stap
samen met een modern HRM-beleid en kwaliteitsbeleid op
scholen.
Innovatieplatform: Nederland weer terug
in de top 5
In het rapport ‘Nederland 2020: terug in de top 5 - De
economische agenda: Innovatief, Internationaal, Involverend’
(april 2010) werkt het Innovatieplatform de ambitie uit om
Nederland weer in de top 5 te krijgen ( we staan nu op plaats
10).
‘Nederland heeft de omslag naar een kenniseconomie
weliswaar ingezet, maar is nog niet in staat geweest deze
in volle omvang te realiseren. Ons land heeft vele sterke
economische sectoren, maar onze concurrentiekracht
staat onder toenemende druk door wereldwijde trends als
globalisering, vergrijzing en energietransitie. Bovendien
is de economische crisis zeker nog niet voorbij en de
economische macht zal richting Azië verschuiven. Dit treft
onze werkgelegenheid, onze welvaart en ons welzijn. En het
treft de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen.’ In de
agenda wordt uitgegaan van de sterke basis van Nederland in
mondiaal sterke, innovatieve sectoren, de sleutelgebieden die
3,5% per jaar groeien en de goed ontwikkelde dienstensector.
Tegelijkertijd wordt ingegaan op een fors aantal knelpunten:
Nederlandse bedrijven investeren relatief weinig in research
& development (R&D), er zijn weinig snelgroeiende bedrijven
en Nederland heeft een te weinig ondernemende cultuur.
Daarnaast is er te weinig focus en regie in onderwijs en
onderzoek en zijn er zorgen over de kwaliteit van onderwijs.
Ook is onze werkweek gemiddeld de kortste in Europa. Ten
slotte komen grote projecten nauwelijks meer van de grond,
doordat we vast dreigen te lopen in onze eigen wet- en
regelgeving en het aantal bestuurslagen.
Het Innovatieplatform beveelt aan om:
•• Verder te bouwen op terreinen waarin het excelleert: High
Tech Systemen en Materialen, Flowers & Food, Water,
Chemie en de Creatieve Industrie.
•• De sleutelgebiedenaanpak te intensiveren: extra
investeringen en mogelijkheden voor groeigebieden zoals
duurzame energie.
•• Publieke investeringen verhogen in onderwijs, onderzoek,
innovatie en ondernemerschap oplopend tot 6 miljard
euro extra per jaar in 2020.
•• Meer focus, samenhang en regie in het innovatie- en
onderzoeksbeleid te brengen en sterkere toppen in
onderwijs en onderzoek te creëren door differentiatie en
taakverdeling tussen kennisinstellingen te bevorderen.
•• Vijf tot zes innovatiecampussen en grootschalige
innovatieproeftuinen te ontwikkelen.
Om dit te realiseren benoemt het platform de volgende
randvoorwaarden:
•• Een excellente onderwijs- en kennisinfrastructuur.
In de komende kabinetsperiode moet minstens 1
miljard euro extra per jaar geïnvesteerd worden in
onderwijs. Verbeter de lerarenopleidingen en zorg zo voor
topdocenten voor de klas. Ga schooluitval tegen door
meer diversiteit in leerroutes die zijn toegesneden op het
individu, grijp in bij de 10% slechtst presterende scholen.
Leidt leerlingen meer op tot vakman/vakvrouw door
middel van veel praktijklessen.
•• Een flexibele arbeidsmarkt waarin iedereen
participeert. Benut al het talent en zorg er voor dat
degenen die nu minder actief zijn op de arbeidsmarkt
– vrouwen, 55-plussers en allochtonen – meer
willen en kunnen gaan werken (bijv. door flexibele
kinderopvang). Verleng het werkzame leven tot voorbij
de 65 jaar. Bied meer scholing aan in combinatie met
korte maar hogere werkloosheidsuitkeringen. Verhoog
de arbeidsproductiviteit door een Leven Lang Leren,
prestatiemanagement en prestatiebeloning.
••
Een superieure basisinfrastructuur. Blijf investeren in de
kwaliteit van de infrastructuur om de bereikbaarheid van de
Randstad te vergroten en de fileproblematiek aan te pakken.
Ontwikkel duurzame energie en verken kernenergie als
alternatief, want de beschikbaarheid van goedkope energie is
uiterst belangrijk voor onze maakindustrie.

8
••
Een faciliterende en stimulerende overheid. Verbeter
de operationele uitvoering bij de overheid om zo naast
besparingen ook een grotere waardering bij burgers te
krijgen. Communiceer transparant over eigen prestaties
en doelen. Versnel besluitvorming en uitvoering rondom
grootschalige projecten en verken de vereenvoudiging
van de opzet en structuur van de overheid (bijv. minder
bestuurslagen). Controleer leraren, verpleegkundigen
en hulpverleners achteraf op kwaliteit in plaats van het
vooraf voldoen aan procedurele eisen; ze zijn nu te veel tijd
kwijt aan bureaucratie.
Het Centraal Planbureau (CPB) verwacht 1¾% groei per jaar
van het bruto binnenlands product (BBP) voor 2011-2015
bij “neutraal beleid”. Een volledige en succesvolle uitvoering
van deze agenda kan een extra BBP-groei opleveren van 0,5%
tot 1% per jaar boven de CPB voorspelling en nog meer in
de periode daarna aangezien de effecten van de voorgestelde
ingrijpende maatregelen, zoals extra investeringen in
onderwijs en onderzoek, pas op lange termijn in economische
groei zichtbaar zullen zijn.
In het kader van dit onderzoek hebben we niet alleen gekeken
naar landelijke economische documenten en agenda’s, maar
ook naar speerpunten zoals genoemd, provinciale plannen,
Regionale Educatieve Agenda’s en Europese rapporten et
cetera. Deze plannen en agenda’s dienen als basis voor
strategische agenda’s en investeringsplannen van mboinstellingen
zelf.
Europese dimensie
In het Europese beleid speelt globalisering, innovatie en
toekomstbestendigheid een belangrijke rol, in de zin dat de
vaardigheden die werknemers en werkgever nodig hebben
snel veranderen. De oorzaken hiervoor zijn met name
technologische veranderingen, wereldwijde concurrentie,
vergrijzing en veranderende maatschappelijke structuren.
Voor heel Europa geldt dat willen de lidstaten banen blijven
creëren, de beroepsbevolking hun vaardigheden naar een
hoger plan moet tillen, en overheden zich moeten inzetten
om onderbouwde verwachtingen te formuleren van de
vaardigheden waaraan in de toekomst behoefte zal zijn. De
EU ziet hiervoor een rol voor zichzelf weggelegd omdat de
verschillende nationale arbeidsmarkten en onderwijssystemen
geconfronteerd worden met gemeenschappelijk uitdagingen,
waarvoor het verstandig is de krachten te bundelen.
Bovendien verschillen de toekomstverwachtingen in
verschillende delen van de EU dermate dat het wellicht
RDM Innovation Dock (RDM ID)
RDM ID is geen school, maar een inspirerende
ontwikkelplek voor jongeren én bedrijven.
Inmiddels zijn 17 bedrijven (veelal kleine bedrijven
die bezig zijn met cutting edge innovatie) betrokken
bij RDM. Geïnteresseerde bedrijven sluiten
een huurcontract én een kenniscontract met het
Albeda College en de Hogeschool Rotterdam.
De studenten richten zich binnen hun opleiding
op het ontwikkelen van nieuwe, innovatieve en
duurzame producten. Het project wordt financieel
ondersteund door de Europese Unie, het
Ministerie van Economische Zaken, het Platform
Bèta Techniek en het Innovatiearrangement. Het
maatschappelijk rendement van het RDM ID is nu
al groot. Enkele voorbeelden van de resultaten
zijn het bedrijf Ampelmann, dat vanuit RDM ID
een zelfstabiliserend boorplatform ontwikkelde,
waardoor er 40 procent langer op zee gewerkt kan
worden dan voorheen, het bouwbedrijf DURA-
Vermeer, dat met behulp van het RDM ID haar
marktaandeel in duurzaam en klimaatbestendig
bouwen wil laten groeien van 15 procent naar 50
procent, en het bedrijf Formula Zero dat met de
deelnemers van RDM ID werkt aan producten voor
de autosport die een veel kleinere uitstoot aan CO2
veroorzaken. Het RDM ID geldt als een broedplaats
voor het ontwikkelen van goede professionals én
van duurzame en slimme producten in de stadsen
havenregio.
verstandig is deze problematiek op EU niveau te bekijken,
bijvoorbeeld door tekorten in één lidstaat op te vullen met
overschotten in een andere lidstaat.
In het verlengde van de bevoegdheden die de EU heeft op het
gebied van de interne markt, sociaal beleid en de economische
sociale en territoriale cohesie hebben de Nederlandse
economie, de arbeidsmarkt en daarmee ook het mbo veel
te maken met de impact van de Europese samenwerking en
Europese regelgeving. Het beleidsterrein onderwijs zelf valt
sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon
onder de categorie van beleidsonderwerpen waarover de EU
een aanvullende bevoegdheid heeft, dat wil zeggen dat de EU
het beleid van de lidstaten niet kan bepalen, maar wel kan
coördineren, ondersteunen en / of aanvullen.

9
Daarnaast is er, gedeeltelijk los van de bindende of sturende
interventies vanaf het EU niveau, sprake van steeds
verdergaande samenwerkingsverbanden en convergerende
doelstellingen en activiteiten op het gebied van het
beroepsonderwijs in de verschillende EU lidstaten. Een
interessante ontwikkeling daarbij is de in het kader van EU
2020 (de opvolger van het Lissabon Strategie), de nadruk
steeds meer komt te liggen om gezamenlijke strategievorming
op het gebied van de beroepsvaardigheden. De Europese
Commissie zet daarbij expliciet niet alleen in op meer
vaardigheden, maar ook de juiste vaardigheden. Zo moet
de aansluiting tussen beschikbaren vaardigheden en de
behoeften van werkgevers sterker worden. De volgende
hoofdterreinen zijn geformuleerd waarop de toekomstige
acties zich zouden moeten richten:
•• Effectieve prikkels (incentives) voor werkgevers en
individuen om werk te maken van het upgraden van de
‘Skills’.
•• Nauwere samenwerking onderwijs/trainingen en
bedrijfsleven. Innovatie van onderwijs (training) om meer
responsief te worden t.a.v. de behoeften van individuen en
werkgevers
•• Aanbod van de juiste ‘Mix of Skills’ om tegemoet te
komen aan de vraag van de arbeidsmarkt.
•• Betere anticipatie op de toekomstige behoefte aan ‘Skills’.
Rode draad
Een rode draad in de economische agenda’s is de betekenis
van het onderwijs en kennisinfrastructuur voor de economie
en economische groei. Voor het mbo betekent dat samengevat
het volgende:
Opdracht mbo op basis van economische agenda’s:
• Kwalificeren voor de arbeidsmarkt. Na de eco-
nomische crisis is er over enkele jaren weer een
tekort aan goed opgeleide arbeidskrachten.
• Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking
moet stijgen om economisch te blijven concurreren.
De stijging van het opleidingsniveau
kan niet meer bereikt worden door instroom
van schoolverlaters. Ook het opleidingsniveau
van werkenden moet omhoog (Facing the
challegne, the Lisbon strategy for growth and
employment, High Leve Group, EU 2004): een
leven lang leren.
• Meer focus, samenhang en regie in het innovatie-
en onderzoeksbeleid brengen en sterkere
toppen in onderwijs en onderzoek te creëren
door differentiatie en taakverdeling. Keuzes
tussen kennisinstellingen bevorderen die passen
bij de regionale en nationale economische
context: het vormen van innovatieclusters met
bedrijfsleven, WO, HBO, MBO, VMBO.

10
3. De betekenis van het mbo voor
de economie
3.1 Inleiding
In het vorige hoofdstuk is ingegaan op de economische
agenda van Nederland en Europa en de uitdagingen die er
liggen voor de komende jaren. In dit hoofdstuk gaan we in op
de betekenis van het mbo voor de economie en de uitdagingen
waar het mbo voor staat om hun betekenis en bijdrage te
maximaliseren. We kijken daarbij naar de bijdrage van het
mbo als toeleverancier van de arbeidsmarkt en de bijdrage van
het mbo aan kennis en innovatie.
3.2 Arbeidsmarkt en het mbo
In het vorige hoofdstuk is ingegaan op een aantal
economische uitdagingen die ook hun doorwerking hebben in
het mbo. Krimp heeft bijvoorbeeld ook gevolgen voor het mbo
doordat een daling in de bevolkingsgroei automatisch leidt tot
een daling in het studentenaantal. Het sluiten van bepaalde
opleidingen is onontkoombaar wanneer blijkt dat deze niet
meer bedrijfseconomisch rendabel zijn.
In Nederland werken 2,5 mln. mensen met een mbo
opleiding, 40% van de beroepsbevolking heeft een mbo
diploma. Het mbo is daarmee de hofleverancier van de
arbeidsmarkt.
Dat betekent dat een substantieel deel van de Nederlandse
economie wordt gedragen door mbo’ers. Aanvoer van
voldoende mbo gediplomeerden is daarom van groot belang
voor de economie. Andersom gesteld, bij een groot tekort
aan mbo gediplomeerden zal de economie stokken. Naast
de kwantitatieve discrepantie is er ook een kwalitatieve
mismatch op de arbeidsmarkt. De vraag naar de hogere
mbo niveaus 3 en 4 zal alleen maar toenemen en de reserve
vanuit de (jeugd) werkloosheid en stille (thuiszittende)
arbeidsreserve zit met name op niveau 1 en 2 zonder veel
werkervaring.
Mbo instellingen zijn met een breed scala aan dienstverlening
voor een brede groep van afnemers actief om de (regionale)
arbeidsmarkt van goed geschoold personeel te voorzien.
Hoewel dit per instelling verschilt, is de vraag van de
arbeidsmarkt bij steeds meer mbo-instellingen een
belangrijk uitgangspunt in het opleidingsbeleid, en bij
werving van studenten en bij de uitvoering van studie- en
beroepskeuzeoriëntatie, maar ook bij het opscholen en
bijscholen van werkenden en werklozen. Zie de figuur
bovenaan pagina 12.
ROC Westerschelde
In Zeeland zijn er vier Voortgezet Onderwijs instellingen, waarvan het MBO de hoogste onderwijsvorm is. Het mbo
is een belangrijke pull factor voor de vestiging van bedrijven in bijvoorbeeld de procestechnologie, ambachten en
toerisme. Doordat de meeste grote bedrijven kapitaalintensief en grondgebonden zijn, is verplaatsen erg moeilijk.
Deze bedrijven zijn voor een groot deel afhankelijk van de regionale onderwijsinfrastructuur. Een goede samenwerking
tussen het bedrijfsleven en het mbo is daarom erg belangrijk.
ROC Westerschelde in Terneuzen werkt nauw samen met het bedrijfsleven en anticipeert daarmee op de komende
veranderingen op de arbeidsmarkt. Het ROC speelt daarbij in op de diversiteit van de streek en de scholingsvragen
die hierop aansluiten. Het ROC is daardoor dé kennisleverancier voor bedrijven en organisaties en zorgt voor
een goede aansluiting van het beroepsonderwijs op de markt.
Een voorbeeld van samenwerking tussen het bedrijfsleven en het ROC is het chemie bedrijf DOW Terneuzen. DOW
investeerde een miljoen euro in scheikunde apparatuur, de investeringen betaalde zich uit in een groei van het
aantal leerlingen voor een chemische-technische studie. Hierdoor blijft het arbeidspotentieel op peil en sluiten de
opleidingen aan op de behoeften vanuit de markt.

11
ROC
Arbeidsmarkt
Werkzoekenden
Volwasseneneducatie
Inburgering, alfabetisering,
VAVO, Sociale redzaamheid
Jongeren vanuit VO
Middelbaar
beroepsonderwijs
4 sectoren, 4 niveaus
2 leerwegen (BOL/BBL)
Werkenden
Contractonderwijs/maatwerk
ikv leven lang leren
In het schooljaar 2007 – 2008 volgden 521.000 mensen een
mbo-opleiding en namen nog eens 50.000 mensen deel aan
volwasseneneducatie. Van alle deelnemers aan het mbo doet
95 procent dit aan een ROC of vakinstelling en 5 procent aan
een AOC.
Uit onderzoek is bekend, dat het door onder andere
inadequate arbeidsmarktinformatie, door de grote
hoeveelheid bedrijven, instellingen en branches en door
het ook moeten investeren in motivatie en binnenboord
houden van studenten niet altijd eenvoudig is voor een
mbo-instelling om volledig aan de vraag van de arbeidsmarkt
invulling te geven. Het bewustzijn om de arbeidsmarkt
optimaal te bedienen en de wil en de acties om daarin te
investeren zijn echter duidelijk en in toenemende mate
aanwezig. Bij deze aansluiting gaat het zeker niet alleen om
het ‘initiële’ onderwijs voor jongvolwassenen, maar om alle
dienstverlening van een mbo - instelling zoals blijkt uit de
voorgaande figuur het kader van een leven lang leren.
Kennis- en Expertisecentrum Koude- en Installatietechniek
Het ROC Zadkine in Rotterdam heeft aansluiting gemaakt met de regionale economische ambities op het gebied
van koude- en installatietechniek. Deze branche is met 12.300 bedrijven en 141.000 medewerkers en een jaaromzet
van 12 miljard euro, zeer belangrijk voor de Nederlandse economie. Het is de verwachting dat het belang van
deze branche in de toekomst alleen maar zal toenemen. Zodoende moet zowel de kwantiteit als de kwaliteit van
de mensen werkzaam in deze branche in de komende jaren toenemen. Het ROC Zadkine speelt hierop in met haar
project Kennis- en Expertisecentrum Koude en Installatietechniek.
Het expertisecentrum Koude en Installatietechniek vormt een opleidingscentrum voor zowel volwasseneneducatie
als regulier onderwijs. In het centrum kunnen studenten zowel in theorie als praktijk kennis nemen van de nieuwst
ontwikkelingen op het gebied van Koude-en installatietechniek met een focus op duurzaamheid (reductie CO2
uitstoot, lager energieverbruik) en systeemintegratie (installatietechniek E&W met ICT). Bedrijven kunnen er hun
personeel bijscholen of omscholen op basis van hun specifieke opleidingsbehoeften. Daarnaast biedt het centrum
een locatie waar bedrijven kennis en ervaringen kunnen delen door middel van themabijeenkomsten georganiseerd
door het ROC in samenwerking met brancheorganisatie en andere kenniscentra.
De kern van het is het samenbrengen van verschillende partijen en het versterken van eerder geïnitieerde projecten.
Zo zijn er samenwerkingsverbanden met het Rotterdam Climate Initiative, het Haven Convenant, Pieken in
de Delta, het Regionaal Beleidsplatform Installatie Techniek, Lokaal Platform Installatie Techniek, vmbo- en hboinstellingen.

12
Speerpunten voor het mbo om te voldoen aan de vraag van de
arbeidsmarkt – kwantitatief en kwalitatief - zijn:
•• Het werven en opleiden van jongeren en volwassenen
ten behoeve van de (regionale) arbeidsmarkt in
samenwerking met het bedrijfsleven. Met name
voor de tekortsectoren waar de vraag het hoogst is.
Arrangementen tussen het onderwijs en bedrijfsleven
spelen onder meer een rol bij het opvangen van een tekort
aan personeel. Samenwerkingsovereenkomsten tussen
scholen en bedrijven zorgen ervoor dat stageplaatsen en
leerwerkplaatsen in voldoende mate aanwezig zijn en
volledig benut kunnen worden. Vanuit het bedrijfsleven
komen de initiatieven voort vanuit de gedachte dat er
voldoende en kwalitatief personeel binnen moet blijven
instromen.
•• Het tegengaan van talentverspilling, waarbij wordt gedoeld
op de omvang van voortijdig schoolverlaten in Nederland
en de economische en maatschappelijke effecten daarvan.
Dit is een belangrijk issue voor de mbo-instellingen in het
kader van hun rol als toeleverancier van de arbeidsmarkt.
De toenemende zorgproblematiek en de afhankelijkheid
van andere organisaties ‘in de keten’ maken dit niet
altijd even eenvoudig, maar er zijn talloze voorbeelden
van succesvolle trajecten in het mbo om studenten
binnenboord te houden en met een startkwalificatie af te
leveren op de arbeidsmarkt.
en gaan mbo - instellingen op zoek naar innovatieve
manieren om hun toegevoegde waarde voor bedrijven
en studenten te vergroten en daartoe de interesse van
potentiële partners te trekken. Om de kwalitatieve
discrepantie te verkleinen is het de uitdaging voor mbo
- instellingen om te voldoen aan de toenemende vraag
naar gediplomeerden op mbo niveau 3, 4 en tegelijkertijd
de groter wordende instroom op niveau 1 en 2 binnen te
houden en op te scholen.
3.3 De betekenis van het mbo voor de
Nederlandse kenniseconomie en innovatie
In de economische agenda’s is het versterken en stimuleren
van innovatie altijd een kernambitie. Uiteraard wordt
dit altijd verbonden met een stevige onderwijs – en
onderzoeksinfrastructuur in de sleutelgebieden. In de
recente economische agenda’s is een kwalitatief goede
onderwijs – en onderzoekinfrastructuur eerste prioriteit om
de positie van Nederland in de wereld te verbeteren en onze
kennisintensieve economie te onderhouden en versterken en
ons vestigingsklimaat voor innovatieve bedrijven optimaal te
houden.
••
••
Het bewerkstelligen van meer participatie (inclusief
preventie van maatschappelijke uitval door middel van
een leven lang leren). Mbo - instellingen vormen een
spin in het web functie als gaat om de maatschappelijke
cohesie in gebieden die tegen bijvoorbeeld grootstedelijke
uitdagingen aanlopen. Het mbo levert een bijdrage
aan integratie en sociale cohesie door middel van het
scholen van volwassenen maar ook door het bieden van
inburgering- en taalcursussen. Daarnaast leveren veel
onderwijsinstellingen een belangrijke bijdrage aan het
bestrijden van de (jeugd) werkloosheid. Op deze manier
dragen mbo-instellingen bij aan de kwaliteit van de
gemeenschap in wijken waar dit hard nodig is.
Het verstevigen van arrangementen onderwijsarbeidsmarkt
om de kwalitatieve aansluiting te verhogen
en de doorstroom te bevorderen. Onderwijsinhoudelijk
is er meer aandacht voor het vergroten van de
aantrekkelijkheid van het beroepsonderwijs en de
waardering ervan. Op onderwijsvlak is er vaker aandacht
voor een bedrijfsspecifieke invulling van de opleidingen
Het Schiphol College van ROC Amsterdam
Om zo goed mogelijk in te kunnen spelen op de
specifieke vraag naar professionals vanuit de
markt heeft het ROC Amsterdam onder andere het
Schiphol College opgericht. 17% van de beroepsbevolking
in de regio Amsterdam is werkzaam in
de logistieke sector. De vraag naar goed geschoold
personeel is groot. Vandaar dat het ROC Amsterdam
in samenwerking met de Schiphol Group het
initiatief heeft genomen om een apart college op
te richten, op de luchthaven zelf. Daar komt kennis
samen van de luchtvaartbranche, de arbeidsmarkt
en het onderwijs. Op deze manier worden twee
vliegen in één klap geslagen: enerzijds kan door
een betere match tussen onderwijs en arbeidsmarkt
de werkloosheid teruggedrongen worden,
en anderzijds worden de uiteenlopende onderdelen
van de luchthaven Schiphol voorzien van
gemotiveerde en gekwalificeerde medewerkers.

13
Hiertoe wordt aandacht gevraagd voor meer focus,
samenhang en regie in het innovatie – en onderzoeksbeleid
en voor sterkere toppen in onderwijs door differentiatie
en taakverdeling tussen kennisinstellingen.
Onderwijsinstellingen maken keuzes die passen bij de
regionale en nationale economische context: het vormen
van innovatieclusters met bedrijfsleven, WO, HBO, MBO,
VMBO. Op de terreinen van onderwijs, arbeidsmarkt,
innovatieklimaat en woon- en leefomgeving is de regio
weliswaar gebonden aan nationale kaders, maar kan zij
zich duidelijk van andere regio’s onderscheiden, vooral
door welbewuste profilering op basis van lokale kwaliteiten
en omstandigheden, door de hoogwaardige kwaliteit van
publieke voorzieningen en door effectieve samenwerking en
productieve clustervorming te bevorderen.
Mbo gediplomeerden blijken een aanzienlijke rol te spelen
in de kenniseconomie. Zij vormen een groot deel van het
in Nederland aanwezige technologisch arbeidspotentieel.
Dit potentieel, tezamen met het wetenschappelijk
arbeidspotentieel, vormt volgens internationale terminologie
zoals geformuleerd door de OESO het Human Resources in
Science and Technology (HRST). Onder deze definitie vallen
personen die een belangrijke rol spelen of zouden kunnen
spelen in R&D, innovatie en enkele andere aspecten van de
kenniseconomie. Het CBS (2007) heeft berekend dat op basis
van opleiding er in Nederland ruim 4 miljoen mensen tot de
HRST gerekend kunnen worden, waarvan circa 3,5 miljoen
tot de beroepsbevolking behoort. Het gaat dan enerzijds om
hoogopgeleide specialisten op het gebied van bijvoorbeeld
natuurkunde, rechten, gezondheidszorg etc. en anderzijds om
mensen met een lagere of middelbare beroepsopleiding die
werkzaam zijn als specialist, technicus of assistent op hoog
niveau. Onder deze laatste groep, die naar schatting voor het
overgrote deel uit mbo gediplomeerden bestaat, vallen circa
1,2 miljoen mensen. Dit is ruim een derde van de HRST in
Nederland. Met andere woorden, het middelbaar beroeps
onderwijs speelt een belangrijke, zo niet cruciale rol voor het
activeren van nieuwe en aanwezige kennis tot economische
activiteit. Daarnaast is de specifieke invulling van deze rol
door het mbo van belang. Het CBS schrijft in Kennis en
Economie 2008 dat het klassieke beeld van innovatie bij
World Class Maintenance Institute
Het WCMI zet in op het een groter aanbod van beter geschoold maintenance personeel en op het verbeteren van
de concurrentiepositie van deze sector in het zuiden van Nederland.
Het WCM Institute is door een breed samenwerkingsverband van bedrijfsleven, overheid en onderwijs opgericht,
waaronder vijf ROC’s, om World Class Maintenance te realiseren door het regisseren en coördineren van onderzoek,
onderwijs en kennisdeling. Ook wil ze de beschikbare kennis en het innovatievermogen van verschillende
bedrijven en instellingen bundelen. Tenslotte stelt zij zich ten doel om de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt verbeteren
en de wisselwerking tussen onderzoek en onderwijs te versterken.
Het WCMI vormt een onmisbare schakel in de zogenaamde keten van kennis-kunde-kassa. De concrete doelstelling
van deze combinatie van samenwerkingsverbanden is het met 15 procent doen toenemen van vijf grootheden:
(a) omzet in de sector, (b) instroom in maintenance sectoren in het beroepsonderwijs, (c) maintenance
gerelateerde werkgelegenheid, (d) betere beschikbaarheid voor eigenaren van installaties en (e) meer omzet voor
toeleveranciers.
WCMI gaat onderzoeksprojecten én onderwijsverbeteringen initiëren, regisseren en coördineren. Bovendien gaat
het in samenwerking met verschillende stakeholders concrete activiteiten ontplooien die het imago van maintenance
zullen verhouden. Als laatste zullen activiteiten ondernomen worden waardoor kennis beter gedeeld kan
worden.

14
bedrijven – hightech R&D -afdelingen, die vrijwel geïsoleerd
van de buitenwereld uitvindingen verrichten –achterhaald is.
Mbo - instellingen zetten op dit moment zoveel mogelijk
in op innovatie door het investeren in nieuwe (onderwijs)
omgevingen binnen allianties met bedrijven en instellingen
voor hoger onderwijs. Deze allianties worden gezien als
belangrijke factor in het innovatieproces. Door investering in
dit soort allianties:
•• Stijgt de kwaliteit van kennis en producten door toename
van de interacties tussen partijen.
•• Verlagen de transactiekosten doordat bedrijven in de keten
geografisch clusteren.
•• Verbetert het vestigings- en investeringsklimaat in de
regio: het Sillicon Valley effect.
•• Worden gespecialiseerde ambachtelijke vaklieden en
sectoren behouden voor Nederland.
Veel mbo - instellingen in Nederland investeren in innovatie.
Onder innovatie verstaan we hier niet zozeer (periodieke)
aanpassingen van het reguliere onderwijsprogramma, maar
vooral het aangaan van duurzame allianties gericht op het
ontwikkelen van nieuwe kennis. Daarbij zijn in de meeste
gevallen meerdere onderwijsinstellingen betrokken zodat
gezamenlijke innovatie en innovaties op meerdere niveaus
in het productieproces van bedrijven worden gestimuleerd.
De deelname van mbo in deze projecten is in veel gevallen
cruciaal voor het succes ervan.
Goed onderwijs op de verschillende niveaus – en in het
verlengde daarvan de kwaliteit en beschikbaarheid van de
beroepsbevolking – is sterk bepalend voor de aantrekkelijkheid
van het vestigingsklimaat voor ondernemingen en
instellingen. Verschillende mbo - instellingen leiden niet
alleen mensen op als werknemers bij bestaande bedrijven,
maar bieden ook speciale programma’s aan voor deelnemers
die het zelfstandig ondernemerschap ambiëren. De nieuwe
ondernemers die zodoende goed beslagen ten ijs komen, geven
een belangrijke impuls aan de regionale economie.
Value in the Valley
In het noorden van Nederland neemt de vraag
naar mensen die een rol kunnen spelen binnen
multidisciplinaire en multisectorale innovaties op
het gebied van milieu, energie, landbouw en techniek
(MELT), toe, maar tot voor kort werd hier geen
toereikend onderwijs voor aangeboden. Value in
the Valley beoogt daarom om een leerarrangement
te ontwikkelen op deze terreinen door middel
van nieuwe invalshoeken, beschrijvingswijzen en
didactische modellen.
Bij Value in the Valley zijn een aantal onderwijsinstellingen
aangesloten: het Alfa-college, AOC
Terra, de Hanzehogeschool Groningen, en Rsg
De Borgen. De deelnemende bedrijven zijn Stork,
E-kwadraat en HoSt, Van Halle Larenstein, Strukton
Worksphere en GTI SUEZ.
Value in the Valley bestaat uit een aantal projectteams.
Elke deelnemer maakt deel uit van één of
meer projectteams. Deze projectteams worden
begeleid door een coach, een interne opdrachtgever,
mogelijk ook door experts. De projectteams
hebben contact met de externe opdrachtgever
uit het bedrijfsleven en daarnaast ook met hun
opleiding. Daarnaast kent elk project seniormedewerkers.
Dit zijn de docenten van de deelnemende
onderwijsinstellingen of medewerkers van de
deelnemende bedrijven. Tenslotte kunnen zowel
junior- als seniormedewerkers deelnemen aan een
kenniskring, en bestaat een stuurgroep Value in
the Valley, waarin alle deelnemende organisaties
vertegenwoordigd zijn.
De ervaringen van studenten en bedrijven zijn
zeer positief. Ze geven o.a. aan dat ze zich ontwikkeld
hebben op het gebied van (a) professioneel
werken, (b) innovatievermogen, (c) persoonlijke
ontwikkeling en (d) méér relevante kennis op het
gebied van Milieu, Energie, Landbouw en Techniek.

15
Investeren in het onderwijs loont
Er bestaat een omvangrijke internationale literatuur die wijst op een positieve relatie tussen (investeren in) onderwijs
en economische groei. Een toename van onderwijs leidt tot hogere productiviteit, lagere kosten voor gezondheidszorg,
en lagere kosten voor criminaliteit. In de Wereldbank publicatie Education quality and economic growth
(E. A. Hanushek en L. Wösmann, 2007) wordt aangetoond dat een verbetering van 1% van de gemiddelde PISA
test score leidt tot een economische groei van 0,9% in gesloten economieën tot 2,5% in meer open economieën.
Aangezien Nederland een zeer open economie heeft kan verondersteld worden dat dit hogere percentage voor
Nederland van toepassing is. Recent onderzoek door De La Fuente en Domémech (2006) over de relatie tussen
onderwijskwantiteit en economische groei toont een effect van 8%. Benhabib en Spiegel (1994) tonen aan dat een
stijging in de voorraad human capital met 1% leidt tot een toename van de economische groei van 12% tot 17%.
Barro (1997) vindt dat een additioneel jaar onderwijs voor mannen op het hoogste niveau van voortgezet onderwijs
leidt tot een stijging van de economische groei van 1,2 procentpunt per jaar. Wanneer gekeken wordt naar de
private opbrengsten van onderwijs (dus niet gekeken naar economie in brede zin) blijken deze niet gering.
De projecten waaraan het mbo zich committeert kent verschillende partners, zoals het bedrijfsleven, maar ook
andere onderwijsinstellingen uit het veld van MBO, HBO en WO. Uit een door Berenschot uitgevoerde steekproef
is gebleken, dat een investering in het mbo met een factor 4,74 leidt tot financiering door partners en daarmee tot
substantiële programma’s en arrangementen die impact hebben op de economische ontwikkeling.
Andere opbrengsten zijn:
• Betere aansluiting tussen gediplomeerden en bedrijfsleven, waardoor meer gediplomeerden voor de economie
en de betreffende sector behouden blijven en ze eerder op een hoger niveau inzetbaar zijn. Dit leidt tot een vermindering
van arbeidsmarktfrictie en hogere productiviteit.
• Een beter vestiging- en investeringsklimaat: het Silicon Valley effect. Hierdoor stijgt de kwaliteit van kennis en
producten door toename van de interacties tussen partijen en worden transactiekosten verlaagd.
• Economische effecten in omliggende sectoren die niet in directe zin, maar wel als spin off profiteren.
• Een aansprekende, prikkelende omgeving voor studenten waardoor talent wordt benut en vroegtijdige uitval
wordt voorkomen.
• Onderzoek van In ’t Veld (2006) geeft een indicatie van kostenbesparing van vsv-aanpak in de vorm van onder
andere onbenutte potentie, kosten van uitkering en kosten van criminaliteit), met als ondergrens circa € 12.000
en als bovengrens circa € 45.000 per vroegtijdig schoolverlater.
• Externe effecten zoals verhoogd werkplezier van docenten, de invloed op de kwaliteit van docenten en onderwijs
en de grotere aantrekkingskracht van het beroep van docent.
• kennis en producten door toename van de interacties tussen partijen en worden transactiekosten verlaagd;
• Economische effecten in omliggende sectoren die niet in directe zin, maar wel als spin off profiteren.
• Een aansprekende, prikkelende omgeving voor studenten waardoor talent wordt benut en vroegtijdige uitval
wordt voorkomen.
• Onderzoek van In ’t Veld (2006) geeft een indicatie van kostenbesparing van vsv-aanpak in de vorm van onder
andere onbenutte potentie, kosten van uitkering en kosten van criminaliteit), met als ondergrens circa € 12.000
en als bovengrens circa € 45.000 per vroegtijdig schoolverlater.
• Externe effecten zoals verhoogd werkplezier van docenten, de invloed op de kwaliteit van docenten en onderwijs
en de grotere aantrekkingskracht van het beroep van docent.

16
3.4 Bedreigingen economische
betekenis mbo
In voorgaande hoofdstukken zijn we ingegaan om de
economische uitdagingen en op de huidige betekenis en
bijdrage van het mbo aan de economie.
Het totaal aantal studenten neemt op langere termijn af. De
verschillen per regio zijn echter groot. De continuïteit van
een gedifferentieerd aanbod aan onderwijsvoorzieningen
in bepaalde regio’s komt steeds meer onder druk te staan
(Kerend Tij, Taskforce Zeeland).
Het mbo investeert op dit moment onder andere via
arrangementen in samenwerking met het bedrijfsleven
in nieuwe technieken, methoden en kennisvergrotende
leerwerkomgevingen. Jaarlijks leveren ROC’s, AOC’s en
vakinstellingen ongeveer 100.000 nieuwe gediplomeerden,
die instromen op de arbeidsmarkt met een goede
arbeidsmarktpositie (aldus recent onderzoek van de RWI).
Tegelijkertijd staat het mbo voor een aantal uitdagingen, zoals
krimp in regio’s als Limburg en Zeeland en grootstedelijke
problematiek in de grote gemeenten, waardoor de
economische en maatschappelijke betekenis van het mbo
onder druk kan komen te staan. In het belang van het behoud
en de versterking van de randvoorwaarden voor economische
groei is alertheid geboden op de volgende punten.
Leidsche Instrumentenmakersschool
De Leidsche Instumentenmakersschool bestaat
al sinds 1901 en is ontstaan uit een initiatief van
de beroemde natuurkundige en Nobelprijswinnaar
Prof. Dr. Kamerlingh Onnes. Vanaf 1997 is de
LiS gevestigd op het Leidse BioScience Park, op
steenworp afstand van twee universitaire laboratoria
en verschillende wetenschappelijke bedrijven.
Hierdoor is er nauw contact met de afnemers en in
sommige gevallen ontwerpers van instrumenten
uit de wetenschappelijke wereld. De LiS sluit met
haar activiteiten naadloos aan bij veel van de prioriteiten
op de landelijke en regionale economische
beleidsagenda. De onderwerpen waarop de LiS
zicht richt zijn bijvoorbeeld Life Science (medische
en biotechnologische wetenschappen), Space
Science (ruimtevaarttechniek) en Groene Techniek
(zonnecellen, windenergie, ‘greenports’). De LiS
is structureel betrokken bij het ontwerpen en
vervaardigen van innovatieve instrumenten voor
tal van wetenschappelijke disciplines. Op de LiS
studeert jaarlijks een groep van rond de 60 goed
gekwalificeerde Research Instrumentmakers af, die
snel hun weg vinden op de arbeidsmarkt.
De LiS voorziet dus in een weliswaar kleine, maar
unieke en zeer gewilde groep mbo-professionals.
••
••
••
••
Om de huidige kwalitatieve discrepantie te verkleinen is
het de uitdaging voor mbo - instellingen om te voldoen
aan de toenemende vraag naar gediplomeerden op mbo
niveau 3, 4 en tegelijkertijd de groter wordende instroom
op niveau 1 en 2 binnen te houden en op te scholen. Er
is een toename aan zorgproblematiek binnen de scholen.
De afhankelijkheid van andere organisaties ‘in de keten’
wordt daardoor groter.
Speerpunt in de economische agenda van Nederland
is talentbenutting voor alle groepen in de samenleving
en het verhogen van de arbeidsproductiviteit. Een leven
lang leren, meer flexibele scholing is daarbij een van de
belangrijkste instrumenten. Een leven lang leren en het
opscholen van werknemers staat onder druk vanwege de
huidige economische crisis en de voorstellen in het kader
van de heroverwegingsoperaties.
De komende 10 jaar verlaat 75% van de docenten het
onderwijs, terwijl er maar weinig nieuwe docenten
bijkomen. Docenten ervaren een hoge werkdruk en er
bestaat een groot risico dat vakkennis verloren gaat, terwijl
de vraag naar vakkrachten de komende jaren toeneemt.
Het mbo kent een aantal opleidingen die zeer specifiek
en kleinschalig, maar voor de economie en maatschappij
onmisbaar, zijn. De grootste problemen in dit type
sectoren zijn de stijgende uitstroom en het verlies
van kennis en ervaring als gevolg van een vergrijzend
personeelsbestand, een tekort aan instroom van
nieuwe, jonge en ondernemende vakmensen en de
toenemende behoefte aan investeringen in vakmanschap
en ondernemersvaardigheden van zittend en nieuw
personeel.

17
Bedreigingen
• Demografische ontwikkelingen en de schaarste
van de instroom in sommige regio’s
• Een complexe omgeving waarvoor een gedifferentieerd
aanbod noodzakelijk is
• Een brede regionale functie én de toenemende
vraag naar specialistische kennis en dienstverlening
• Een toenemende zorgvraag op de lagere
niveaus én een toenemende vraag naar excellence
en innovatie vanuit het bedrijfsleven
Alertheid is derhalve geboden in het belang van de
economische ontwikkeling van Nederland.
3.5 Tien uitdagingen en doelstellingen
voor het mbo
Naast toerusting en talentontwikkeling van studenten,
werkenden en werkzoekenden door middel van inspirerend
beroepsonderwijs is de hoofduitdaging voor het mbo om
maximaal bij te dragen aan de economische ontwikkeling
van Nederland. In onze visie bestaat deze uitdaging uit de
volgende te realiseren doelstellingen:
1.
Nauwere samenwerking tussen het mbo en het
bedrijfsleven. Daartoe moet, zoals onder meer
aangegeven in het Europese rapport ‘New Skills for
New Jobs’, het onderwijs worden geïnnoveerd om meer
responsief te worden ten aanzien van de behoeften
van bedrijven. Daarbij hebben we het niet over een
nieuw blauwdrukachtig onderwijsconcept, maar
over een in nauw samenspel met het bedrijfsleven
zorgvuldige, door het mbo te realiseren transitie. Meer
leerwerkarrangementen, leerwerklandschappen,
Schipholcolleges, Value in the Valleys en andere vormen
van hechte verbindingen en partnership. Uit oogpunt van
de toenemende problemen waarmee het bedrijfsleven op
het terrein van beschikbaarheid van voldoende geschoold
personeel geconfronteerd zal worden, zullen bedrijven nog
nauwer willen samenwerking met het onderwijs. . .
2. Ondernemerschap. Hierbij gaat het om een professionele
invulling van de rol van het mbo als proactieve,
volwaardige partner, makelaar en comaker. Hiertoe is
voldoende ondernemingsruimte nodig. Binnen duidelijke
kaders op regionaal niveau om snel en adequaat in
3.
4.
5.
6.
7.
8.
nauwe samenspel met het bedrijfsleven en overheid tot
economieversterkende arrangementen te kunnen komen.
Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking moet
stijgen om economisch te blijven concurreren. De
stijging van het opleidingsniveau kan niet meer bereikt
worden door instroom van schoolverlaters. Ook het
opleidingsniveau van werkenden moet omhoog.
Innovatie komt vaak tot stand door (onverwachte)
nieuwe verbindingen tussen bestaande vakgebieden
(Vernieuwend verbinden, verbindend vernieuwen, M. van
Twist, Berenschot). Dat geldt ook voor nieuwe beroepen:
vaak is een nieuw beroep samengesteld uit elementen van
bestaande beroepen, bijvoorbeeld de medisch technoloog
of de medewerker mediatechnologie. Naar verwachting
neemt hierdoor vanuit het bedrijfsleven de vraag naar
steeds gedifferentieerdere beroepsopleidingen toe.
In stand houden van de regionale functie van het mbo.
Deze regionale functie, waarbij het mbo in afstemming
en samenwerking met het vmbo en hbo zorgt voor een
brede beroepsonderwijsinfrastructuur, is een belangrijke
pijler van de regionale economie. Ook in krimpregio’s,
waar het mbo wordt geconfronteerd met teruglopende
leerlingaantallen.
Meer vraaggericht specialiseren, bovenop de genoemde
volwaardige basisinfrastructuur die voor de regionale
functie van het mbo nodig is. Bij deze specialisatie
(‘verticale dienstverlening bovenop een brede horizontale
basisfunctie’) gaat het derhalve om goede samenwerking
en afstemming tussen mbo-instellingen, binnen de
beroepskolom en met bedrijfsleven en overheid.
In het verlengde van het vorige punt over een meer
vraaggerichte benadering en dus meer specialiseren: een
nog sterker accent op vitale tekortsectoren. Specifieke
aandacht is in dit verband gewenst ten aanzien van de
ambachtseconomie, waar blijkens recent onderzoek
door EIM 1,2 mln personen werkzaam zijn en 240.000
ondernemingen actief zijn, die gezamenlijk een omzet van
200 miljard genereren (14% van de totale omzet van het
Nederlandse bedrijfsleven). Het zo goed mogelijk bedienen
van ambachtelijke branches (opleiden van benodigde
vaklieden) is daarmee ook een belangrijke economische
doelstelling voor het mbo.
Verschillende mbo - instellingen leiden niet alleen op
voor bedrijven, maar bieden ook speciale programma’s
aan voor deelnemers die het zelfstandig ondernemerschap

18
9.
ambiëren. De nieuwe ondernemers die zodoende goed
beslagen ten ijs komen, geven een belangrijke impuls aan
de regionale economie. Ook innovatie komt voor een
belangrijk deel van nieuwe ondernemers. Nadrukkelijke
aandacht hiervoor bij meer mbo - instellingen is een
belangrijke doelstelling voor het mbo.
Zorgen voor balans tussen de toenemende vraag van de
arbeidsmarkt naar excellence (niveau 3 en 4 en ADopleidingen)
en de zorg van het mbo voor de kwaliteit
van het brede middelbaar beroepsonderwijs in het
algemeen en voor ‘de onderkant’ in het bijzonder.
Eerder is aangegeven dat de zorgstructuur van mbo -
instellingen door steeds meer overbelaste studenten
en door lerarentekorten steeds meer onder druk staat.
Hiervoor is van de zijde van het mbo, ook in het belang
van talentbenutting voor de economie, net zozeer
aandacht nodig als voor technologische innovaties en
arrangementen voor topstudenten. Het mbo moet op
beide borden kunnen schaken. Met andere woorden,
het kwantitatieve en kwalitatieve gat tussen vraag en
aanbod op de arbeidsmarkt kan alleen worden opgelost,
indien er sprake is van doorstroming op de arbeidsmarkt
(de zogenoemde “trek in de schoorsteen”). Door een
intensivering van de scholing kunnen werknemers,
die nu bijvoorbeeld een functie vervullen op MBO-2
niveau, ook een functie op MBO-3 ambiëren en wellicht
later ook op HBO-niveau. Dit creëert weer ruimte voor
nieuwe mensen op MBO-2 niveau, die gevuld wordt
met mensen die eerder zijn opgeleid vanuit een andere
situatie, of helemaal geen vooropleiding of competenties
hebben. Zorgen voor voldoende, vakbekwaam,
gemotiveerd personeel (docenten). Dit is, gelet op de
komende uitstroom van ervaren docenten, een urgent
vraagstuk dat de hoogste aandacht verdient. Zeker in de
technologische richtingen. Overigens is de ervaring met
docenten in leerwerkarrangementen in samenwerking
met het bedrijfsleven, dat daar een belangrijk motivatieen
kwaliteits- en imagoverhogend effect vanuit gaat.
Het beroep wordt aantrekkelijker, waarmee werving en
behoud van goed personeel is gebaat. Hierbij gaat het ook
om professionele externe communicatie door het mbo,
opdat de beeldvorming niet onnodig onder druk staat en
onvoldoende recht worden gedaan aan de mooie dingen
van het vak en aan de resultaten die worden geboekt.
10. Op Europese schaal ligt er de genoemde uitdaging dat het
beroepsonderwijs in nog sterkere mate een belangrijke
motor moet zijn voor de economische ontwikkeling van de
komende decennia.
Dit zijn wat ons de belangrijkste onderwerpen op de
economische mbo-agenda voor de komende jaren. Om te
komen tot versnelling en ontwikkeling op grotere schaal van
de goede voorbeelden die er nu al zijn en om het hoofd te
bieden aan de eerdergenoemde uitdagingen, is een impuls
nodig die bestaat uit het scheppen van de juiste financiële
en kwalitatieve randvoorwaarden. Op de wijze, waarop deze
impuls zou kunnen worden ingevuld, wordt in het volgende
hoofdstuk nader ingegaan.

19
4. Impuls economische bijdrage
mbo
4.1 Inleiding
In de vorige hoofdstukken is ingegaan op de Nederlandse
economische uitdagingen, op de betekenis van het mbo voor
de economie en op een aantal bedreigingen en economische
uitdagingen voor het mbo die daarop van invloed zijn. Door
middel van een op de economische agenda van Nederland
toegesneden impuls kan op een effectieve wijze aan deze
mogelijkheden en uitdagingen invulling worden gegeven.
Deze impuls bestaat uit een financiële investering en uit
het creëren van randvoorwaarden en het maken van op
economische versterking gerichte keuzes.
4.2 Investering
We gaan er vanuit en dat – gelet op het belang van snel
economisch herstel – er de komende jaren niet wordt
bezuinigd op het middelbaar beroepsonderwijs. Op basis van
de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen stellen
we vast dat de economische betekenis van het (beroeps)
onderwijs wordt gezien en erkend: investeren in het onderwijs
is een van de belangrijkste wegen bij de realisatie van de
Nederlandse economische ambities en agenda. In dit rapport
zijn we ingegaan op de grote economische betekenis van het
mbo, onder andere in de rol die het heeft als hofleverancier
van de arbeidsmarkt en als partner van het bedrijfsleven bij
de ontwikkeling van kennis en de uitvoering van belangrijke
arrangementen en innovaties.
Uitgaande van het ontzien van het mbo bij de bezuinigingen
in het nieuwe coalitieakkoord richt een economische
impuls in het mbo zich vooral op de beschikbaarheid van
werkkapitaal voor nieuwe arrangementen en innovaties. Mbo
instellingen die in samenwerking met het regionale netwerk
van onderwijs, bedrijfsleven en overheid nieuwe innovatieve
projecten, opleidingen en toparrangementen willen opstarten
hebben hiervoor financiële armslag nodig, in aanvulling op de
reguliere bekostiging van het onderwijs.
Nieuwe opleidingen passen vaak niet direct in het bestaande
kwalificatiestructuur. Eerst moet er geïnvesteerd worden
in de ontwikkeling van de opleiding alvorens het deel uit
kan gaan maken van het reguliere opleidingsaanbod van
de instelling. Innovatieprojecten zijn van belang omdat
ze bijdragen aan de regionale economische ontwikkeling.
Bovendien zorgen innovatieprojecten voor werkgelegenheid in
nieuwe sectoren en draagt het bij aan de concurrentiepositie
van Nederland in de wereld. Daarnaast vormen dergelijke
projecten een pullfactor voor bedrijven om zich te handhaven
of te vestigingen in een goed ontwikkelde regio, alsmede voor
studenten om te gaan studeren aan een ROC.
De kosten voor het ontwikkelen van dergelijke
(onderwijs)vernieuwingen zijn echter hoog. Succesvolle
innovatieprojecten kunnen niet een op een uitgerold worden
in andere sectoren. Een voorwaarde voor het laten slagen van
dergelijke projecten is investering en samenwerking met het
bedrijfsleven. Maar daarnaast is ook een investering vanuit
de rijksoverheid nodig. Het gaat daarbij om startkapitaal
dat rechtstreeks geïnvesteerd wordt in het project en dat
vervolgens achteraf op basis van de resultaten geaudit wordt.
Hierdoor ontstaat er ruimte en flexibiliteit voor de uitvoering
en ontwikkeling van het project. Door het werkkapitaal
rechtstreeks te investeren in projecten worden mbo -
instellingen gefaciliteerd om te ondernemen en te innoveren.
Een deel van de mbo - instellingen heeft al
investeringsplannen ‘op de plank liggen’, waarvan de
uitvoering mogelijk wordt gemaakt als de Rijksoverheid besluit
aanvullend te investeren. Voor een krachtige impuls zou de
Investeringsagenda MBO, als afgeleide van de economische
agenda van Nederland, kunnen worden gericht op het
(versneld) mogelijk maken van drie speerpunten per regio.
Daarbij gaan we uit van de dertig arbeidsmarktregio’s,
die door de Rijksoverheid zijn gekozen voor een meer
samenhangende sociaaleconomische aanpak in de regio. Het
gaat hierbij om gezamenlijke agendavorming en –uitvoering
door ondernemers, onderwijsinstellingen en overheid,
waarbij door het kabinet aan dertig grote gemeenten (met een
‘Werkplein plus-vestiging’) is gevraagd om een belangrijke
coördinerende en faciliterende rol te vervullen. Zie voor
nadere informatie hierover de in opdracht van het ministerie
van OCW door Berenschot opgestelde publicatie ‘Van
alliantievorming tot arrangementen’ (mei 2010).
Om een beeld te schetsen van de financieringsbehoefte
van het MBO om benodigde investeringen in innovatie
te realiseren hanteren we de volgende redeneerlijn en
uitgangspunten:

20
••
Een gemiddelde omvang van de jaarlijkse investering
vanuit het ROC per innovatieproject van ruim
€ 1.100.000. Dit bedrag is gebaseerd op een kleine
steekproef onder mbo - instellingen: hoeveel wordt
gemiddeld door mbo - instellingen geïnvesteerd in
innovatieprojecten. Omdat daarbij is gekeken naar zowel
majeure, als minder grote innovatieprojecten, gaan we er
vanuit dat de omvang van deze investering representatief
is voor de bijdrage vanuit het MBO aan een regionaal
economisch speerpunt.
••
Een gemiddelde periode van drie jaar voor
de gemiddelde duur van een investeringsproject
(ontwikkelperiode alvorens regulier te bekostigen).
••
••
Extrapoleren van de omvang van de investering door uit te
gaan van de eerder genoemde dertig regio’s die door het
Rijk worden gezien als de meest adequate schaal voor de
het voeren van arbeidsmarktbeleid in Nederland.
Daarnaast gaan we er vanuit, kijkend naar aanwezige
economische agenda’s in de regio’s en rekening houdend
met haalbaarheid op korte en middellange termijn, dat
van een uitvoerbare economische agenda met impact kan
worden gesproken, als in elk van de dertig regio’s door het
MBO extra of versneld kan worden geïnvesteerd in drie
regionale economische speerpunten.
De benodigde jaarlijkse extra uitgaven aan innovatieprojecten
door het mbo van ruim € 100 mln. staan niet op zichzelf.
De projecten waaraan het mbo zich committeert kent
verschillende partners, zoals het bedrijfsleven, maar ook
andere onderwijsinstellingen uit het veld van MBO, HBO
en WO. Tellen we de bijdragen van deze partners in de
uitgevoerde steekproef mee, dan gaan we uit van een totale
verwachte omvang van de innovatieprojecten van ruim € 475
mln.
Organisatie en waarborgen effectiviteit
investeringsimpuls
We pleiten ervoor om op brancheniveau te zorgen voor een
zodanige bestuurlijke en organisatorische verankering dat
gewaarborgd is dat het benodigde jaarlijkse investeringsbudget
van € 100 mln effectief en efficiënt wordt ingezet, op basis
van plannen die in de regio door individuele of gezamenlijke
mbo - instellingen worden ontwikkeld. Een gericht
investeringskader bevat in onze visie de volgende waarborgen:
•• Mbo-innovaties en arrangementen als afgeleide van de
regionale economische agenda.
•• De gedragenheid van arrangementen en innovaties in het
regionale netwerk (bedrijfsleven, overheid, onderwijs).
Hierbij gaat het dus om commitment van samenwerkende
partijen.
Uitgaande van :
••
Duurzaamheid van beoogde resultaten. Hierbij gaat het
om borging van de opbrengsten van de nieuw op te zetten
arrangementen en innovaties.
1. de MBO investeringen per speerpunt;
2. dertig regio’s en
3. drie speerpunten per regio
komen we op een investering van circa € 100 mln.
per jaar. Als we een periode van drie jaar aanhouden
voor de gemiddelde duur van een investeringsproject
is voor deze drie jaar dus een bedrag
nodig van ongeveer € 300 mln.
Dit bedrag is een raming van de landelijke extra
financieringsbehoefte van het MBO voor het investeren
in drie economieversterkende projecten per
regio.
•• Transparantie van werkwijze en opbrengsten met het oog
op overdraagbaarheid.
De concrete uitwerking hiervan zou kunnen zijn, dat (in
opdracht van) de MBO Raad wordt gezorgd voor professionele
coördinatie, facilitering en verankering. De MBO Raad
stelt in overleg met het Rijk het toetsingskader voor de door
mbo – instellingen in te dienen businessplannen vast. De
mbo – instellingen worden uitgenodigd om per regio een
businessplan in te dienen met een belangrijke economische
betekenis (aangegeven moet worden in hoeverre het
arrangement een afgeleide is van de regionale economische
agenda). Uit deze plannen moet door medeondertekening het
commitment en de cofinanciering van het regionale netwerk
(ondernemers, overheid, onderwijs) blijken. Tot slot moet
worden aangegeven wat de beoogde resultaten zijn en hoe
deze worden geëvalueerd en geborgd.

21
Op deze wijze moet gewaarborgd zijn dat het benodigde
jaarlijkse investeringsbudget van € 100 mln effectief en
efficiënt wordt ingezet, op basis van plannen die in de regio
door individuele of gezamenlijke mbo - instellingen worden
ontwikkeld. Er vanuit gaande dat in alle arbeidsmarktregio’s
gebruik wordt gemaakt van deze investeringskans, leidt
dit tot dertig regionale businessplannen met negentig
arrangementen die bijdragen aan de uitvoering van de
regionale economische agenda’s.
4.3 Acties en randvoorwaarden
Naast financiële speelruimte in de vorm van additioneel
werkkapitaal zijn in onze visie de volgende acties en
randvoorwaarden nodig om werk te maken van de
uitdagingen en doelstellingen die in het vorige hoofdstuk
zijn genoemd. Deze acties en randvoorwaarden moeten deels
worden gerealiseerd door het Rijk en deels door het mbo zelf.
Rijk
Vertrouwen en heldere kaders
Om bij te dragen aan het verkorten van de ‘time to market’
van mbo - instellingen, die willen anticiperen of reageren op
de vraag van de economie en de arbeidsmarkt, is het zaak om
meer ruimte te bieden voor het proactief in samenspel met de
regionale partners opzetten van initiatieven.
Heldere kaders vooraf en daarmee in lijn liggend toezicht
achteraf vergemakkelijkt mbo - instellingen om zonder
onverantwoorde risico’s te nemen in te kunnen spelen op de
vraag van de arbeidsmarkt.
Stimuleren van leven lang leren
Het unieke van de economische betekenis van het mbo
is onder andere het leven lang leren-partnership met
bedrijven en branches. Het mbo heeft hechte verbindingen
bij gezamenlijke werving, kwalificatiegerichte opleiding,
stageplaatsen en arrangementen, gezamenlijke kennisen
technologieontwikkeling en bij- en omscholing van
werknemers. Er ligt een verantwoordelijkheid bij het Rijk
om dit verder te versterken door het creëren van incentives
die het leven lang leren-partnership van arbeidsmarkt en
beroepsonderwijs bevorderen.
Mbo
Gerichtheid op de economische agenda
Mbo - instellingen hebben op dit moment voornamelijk
oog voor de maatschappelijke problemen in de regio.
Hun antenne voor wat ze moeten doen om juist de
economische structuur van de regio te versterken, is niet
altijd sterk ontwikkeld. Belangrijk is dat bij alle instellingen
een duidelijk bewustzijn tot stand komt voor hun rol en
verantwoordelijkheid als motor van de regionale economie.
Zicht op de vraag en op kansen
Mbo - instellingen kunnen pas optimaal bijdragen aan
de regionale economische ontwikkeling als ze heel goed
op de hoogte zijn van wat de specifieke behoeften in
kwalitatieve en kwantitatieve termen van de bedrijven in
hun verzorgingsregio zijn. Hiervan is op dit moment slechts
in beperkte mate sprake. Overigens worden zij hierbij ook
niet optimaal gefaciliteerd in de vorm van beschikbare
vraaginformatie en effectieve en efficiënte regionale
samenwerkingsstructuren. Verbinden op basis van continue
informatie van hoge kwaliteit is wat hier nodig is. Met het
lopende kwaliteitstraject van UWV, dat er mede op gericht
is om het beroepsonderwijs beter toe te rusten met op maat
samengestelde arbeidsmarktinformatie, wordt hopelijk hierin
voorzien. Zie voor nadere informatie de eerdergenoemde
publicatie ‘Van alliantievorming tot arrangementen’.
Organiserend vermogen / slagkracht
Met alle uitdagingen waar het mbo voor staat en de omvang
van deze instellingen zijn de mbo - instellingen wisselend
succesvol om snel en vraaggericht arrangementen en
innovaties op te starten en daartoe slimme allianties
te smeden. Er zijn diverse goede voorbeelden van mbo
instellingen die hierin in de afgelopen jaren flinke
slagen hebben gemaakt. Hier ligt een maatschappelijk en
economische opdracht voor de gehele mbo-branche.
Vraaggerichtheid en maatwerk
Naast de studenten wordt de tweede belangrijke klantgroep
van mbo-instellingen gevormd door de afnemers van
opgeleide vaklieden: het bedrijfsleven. De vraaggerichtheid
en efficiency kan worden vergroot door als mbo-instellingen
meer onderling af te stemmen over het spreiden van
opleidingen bovenop de basisinfrastructuur die voor iedere
regio beschikbaar moet zijn (specialiseren bovenop de basis).
Specifieke aandacht daarbij wordt gevraagd voor het goed
bedienen van kleinschalige ambachtelijke branches met een
belangrijke betekenis voor de Nederlandse economie.

22
Mbo - instellingen zouden hierbij hun doel voorbijschieten
als dit zou betekenen dat brede ROC’s zich ontwikkelen tot
smalle vakcolleges. Een belangrijk deel van de economische
en maatschappelijke betekenis van het mbo is juist gelegen
in het bieden van een brede regionale infrastructuur en
een breed aanbod voor studenten, van wie bekend is dat zij
regionaal georiënteerd zijn en daar dus grotendeels moeten
kunnen kiezen wat bij hun talenten hoort. Specialisatie
binnen kaders en met mate is het antwoord op de huidige
uitdagingen, niet fragmentatie. Uiteindelijk gaat het in het
mbo primair om de grote aantallen mensen die met een
deugdelijke startkwalificatie de arbeidsmarkt moeten kunnen
betreden.
Dit betekent overigens niet dat elke regio in Nederland
hetzelfde aanbod moet hebben. De enige regio blinkt op
grond van zijn ligging, historie, of aanwezige industrie uit
op het gebied van A, de andere op het gebied van B. Die
regiodifferentiatie is ook goed en draagt bij aan specialisatie
en excellentiebevordering. Van een dergelijke regionale
differentiatie is overigens vanzelf sprake wanneer mboinstellingen
zich meer richten op de behoeften en wensen van
het bedrijfsleven in hun verzorgingsregio. Het op deze manier
aansluiten bij de regionale economische agenda draagt
automatisch bij aan de regionale differentiatie en tevens aan
de herkenbaarheid en branding van een regio op één of meer
economische thema’s of sectoren.
De vraag om samenwerking en afstemming heeft niet alleen
te maken met demografische ontwikkelingen, maar is ook
uit oogpunt van macrodoelmatigheid aan de orde. Met de
term macrodoelmatigheid bedoelen we de mate waarin het
mbo-stelsel in zijn geheel erin slaagt om met de beschikbare
middelen zoveel mogelijk studenten zo goed mogelijk
geschoold de arbeidsmarkt te laten betreden.
Vraaggerichte samenwerking in de beroepskolom
Tot slot is een randvoorwaarde voor het beter bijdragen
van de mbo-instellingen bij de regionale economische
ontwikkeling het verkorten van de keten binnen de
beroepskolom van vmbo, mbo en hbo. De keuze voor een
bepaalde opleiding zou meer rondom een bepaalde richting
of sector georganiseerd moeten worden, dan om een bepaald
niveau van de beroepsopleiding. Zodoende wordt de drempel
verlaagd om door te stromen tussen de verschillende
onderwijsniveaus. Bovendien zou een nauwere aansluiting
van het vmbo, mbo en hbo betere perspectieven bieden om te
komen tot intensievere samenwerking tussen verschillende
instellingen, die mogelijk ook in hun opleidingenaanbod
en hun bedrijfsvoering zouden kunnen profiteren van
schaalvoordelen en efficiencywinst. Ook hier kan dus sprake
zijn van tweeledige winst: enerzijds wordt er een moderne
vorm van ‘stapelen’ gerealiseerd en anderzijds ontstaan er
nieuwe mogelijkheden voor doelmatiger werken.
Samenwerking als antwoord op demografische
ontwikkelingen en op de vraag om doelmatigheid
De mbo-instellingen moeten in sterkere mate op regioniveau
gaan samenwerken en dit proces vindt in toenemende mate
ook al plaats in bijvoorbeeld krimpregio’s. Wanneer het
aantal studenten te veel is teruggelopen om de opleiding
tegen acceptabele kosten te kunnen aanbieden, is het
belangrijk dat de mbo - instellingen de handen ineen slaan
om er gezamenlijk voor te zorgen dat er op regioniveau een
voldoende compleet aanbod aan mbo-opleidingen voor
studenten en bedrijven bestaat. Dit kan betekenen dat
sommige opleidingen op sommige mbo - instellingen of
vestigingen niet meer worden aangeboden en dat studenten
die een bepaalde opleiding willen volgen, dit niet langer
kunnen doen op het voor hen dichtstbijzijnde ROC. De
gemiddelde reisafstand voor een mbo-leerling kan daardoor
iets toenemen, maar dan is het wel gegarandeerd dat in iedere
regio in Nederland een voldoende breed palet aan mboopleidingen
toegankelijk is.

23
4.4 Geen tijd te verliezen
Dat een investeringsimpuls niet alleen gewenst, maar
ook noodzakelijk is, komt naar voren als we bijvoorbeeld
kijken hoe Nederland alleen al in Europa scoort op het
terrein van investeringen in het onderwijs. Nederland
besteedt op dit moment niet meer dan ongeveer 5% van
het BNP aan onderwijs. Daarmee staan we in Europa in de
middenmoot: Frankrijk, België, het Verenigde Koninkrijk, alle
Scandinavische landen, maar ook Polen, Portugal en Slovenië
scoren beter op de OECD-indicatoren. In EU2020 wordt
hierover gezegd:
‘De landen van de Europese Unie moeten hun welvaartsstaat
grondig vernieuwen. Alleen een investering van honderden
miljarden euro’s in onderwijs en onderzoek en een
industriepolitiek gericht op duurzame bedrijvigheid, scheppen
de benodigde miljoenen extra banen om de sociale stelsels
overeind te houden.’
Nederland mag niet achterblijven. Als het recentelijk door
het Innovatieplatform uitgebrachte advies ‘Nederland
2020: terug in de top 5’ wordt gevolgd, is de genoemde
investeringsimpuls niet meer dan een begin. De huidige
ambities van Nederland en de Europese Commissie, zoals
opgenomen in het EU2020 plan, zijn niet in verhouding met
de huidige beschikbare middelen. Tijd voor erkenning van
de betekenis van en duurzame investeringen in het mbo en
een korte termijn investeringsimpuls voor de snelle realisatie
van nieuwe businessplannen van samenwerkende regionale
partijen, die voor een deel ook al op de plank liggen. Geen tijd
te verliezen.

24
Colofon
Deze publicatie is tot stand gebracht door Berenschot in
opdracht van de MBO Raad door het volgende team onder
leiding van prof. dr. Theo Camps:
Drs. Susanne de Zwart, manager Onderwijs
Mr. Henk Bakker, manager Werk en Inkomen
Drs. Piet van Gennip, consultant
Drs. Caspar van den Berg, consultant
Vormgeving, in opdracht van Berenschot:
Johan van den Tol, Dordrecht
Foto omslag: Michiel Wijnbergh (Hollandse Hoogte)
Begeleiding vanuit de opdrachtgever is verzorgd door:
Drs. J.F. Huibers, directeur MBO Raad
Mw. Dr. M.J.H. van der Weiden, manager Strategie
& Onderwijs MBO Raad
Drs. H.G. Pierik, manager Bedrijfstakgroepen MBO Raad
Mei 2010

Berenschot Groep B.V.
Europalaan 40
3526 KS Utrecht
T +31 (0)30 291 69 16
E contact@berenschot.com
www.berenschot.nl
Berenschot is aangesloten bij E-I Consulting Group.