Twee 'Londense' gedichten van J.W. Albarda - Wiardi Beckman ...

Twee ‘Londense’ gedichten
van J.W. Albarda
frans becker
In de zomer van 2010 was in Delft een bijzondere
tentoonstelling te zien over de activiteiten
van een groep vooruitstrevende studenten die
rond 1930 aan de Technische Hogeschool studeerden.
Centraal in deze groep stond J.H. (Jan)
Albarda, zoon van de voormalige sdap-voorman
J.W. (Willem) Albarda (1877-1957). Naast de
tentoonstelling was er een serie lezingen en er
werd een boek gepubliceerd: Moderniteit in een
behoudende omgeving. Jan Albarda en De Groep van
Delft. Het werd geschreven door Jan Molema
¬ de grote motor achter het hele project ¬ en
Suzy Leemans.
J.W. (Hans) Albarda, zoon van Jan en kleinzoon
van Willem, opende de tentoonstelling. Ik
was namens de Wiardi Beckman Stichting bij
het project betrokken geraakt en had daardoor
het voorrecht om Hans Albarda, die in Canada
woont, enkele malen te ontmoeten. Hij bleek
niet alleen kraakheldere herinneringen aan
zijn grootvader te hebben, maar ook nog enkele
gedichten die zijn ‘Gofa’ eind 1942, tijdens zijn
verblijf als minister in Londen, had geschreven:
‘Storm!’ en ‘Sailing ships at a glance’. Aan s&d
gaf hij toestemming om deze, voor het eerst, af
te drukken (zie p. 79-81).
Willem Albarda was partijleider en voorzitter
van de Tweede-Kamerfractie van de sdap van
Over de auteur Frans Becker is adjunct-directeur van
de Wiardi Beckman Stichting.
Noten zie pagina 78
1925 tot 1939, tussen de periode-Troelstra en de
periode-Drees in. Hij heeft niet de bekendheid
gekregen van zijn voorganger en opvolger, maar
speelde een niet te onderschatten rol bij het op
koers houden van de sdap in een uiterst moeilijk
tijdsgewricht. Zoals W. Drees in 1984 zei:
‘Hij was een zeer bijzondere figuur en in die zin
een leider: een leider in de Kamer, een leider in
het partijbestuur, een leider in het congres, een
leider in de algemene propaganda. Maar hij kon
zich niet als de wethouders beroepen op directe
resultaten.’ 1 Zelf zei Albarda in een interview in
1939 over deze tijd: ‘De jaren waarin ik de fractie
leidde, waren zeer moeilijke jaren. Onder zware
politieke omstandigheden heb ik Troelstra’s
werk moeten voortzetten. Het was steeds weer:
crisistijd. Het was steeds weer: tijd van politieke
spanningen, die vooral na 1933, na de opkomst
van het fascisme, verhevigd werden. En het
was de laatste tijd bovendien: tijd van telkens
opnieuw dreigend oorlogsgevaar.’ 2
Als student aan de Delftse Polytechnische
School had hij na rijp beraad ¬ en daartoe
geholpen door zijn correspondentie met F.M.
Wibaut ¬ besloten toe te treden tot de sdap.
Zijn socialisme was sterk ethisch gekleurd ¬
het zou altijd iets van het fabianisme uit zijn
studententijd behouden, aldus P.J. Knegtmans
in een van de zeldzame biografische artikelen
die aan Albarda zijn gewijd. ‘Hij droeg zijn idealisme
uit in bevlogen redevoeringen, waarin
veelvuldig het beeld voorkwam van het socia­
75
s & d 12 | 2010

76
s & d 12 | 2010

Frans Becker Twee ‘Londense’ gedichten van J.W. Albarda
lisme als een schip in stormtij, dat echter eens
het socialistisch land zou bereiken.’ 3 Hij was
overigens niet de enige Delftse student die socialist
werd. Een belangrijke groep ingenieurs die
in de ‘rode tijd’ in Delft studeerden koos voor de
sdap en zou zijn sporen nalaten in de volkshuisvesting,
de wetenschappelijke bedrijfsvoering
en de politiek, waar zij met hun ‘ingenieurssocialisme’
bijdroegen aan de reformistische koers
van de sdap. 4
Albarda werd in 1913 gekozen als lid van de
Tweede Kamer en in 1915 als lid van de gemeenteraad
van Den Haag. Van 1917 tot 1923 was hij
wethouder ¬ in een tijd waarin de socialistische
gemeentepolitiek zijn vleugels uitsloeg. Hij
was verantwoordelijk voor de onderwijspolitiek
in Den Haag en onderdeel van wat we tegenwoordig
een breed netwerk zouden noemen.
Architecten, dichters en intellectuelen maakten
er deel van uit. Samen met zijn vrouw Anna
Brals maakte hij van hun huis, wat Molema en
Leemans noemen, ‘een sociaal-democratisch
cultureel centrum’. 5
Vanaf 1923 nam het Tweede-Kamerlidmaatschap
¬ en vanaf 1925 het fractievoorzitterschap,
inclusief het partijleiderschap ¬ al zijn politieke
energie in beslag. In die tijd wist hij, soms
aarzelend, soms met uitgesproken opvattingen,
de sdap bijeen te houden en voorzichtig in de
richting van regeringsverantwoordelijkheid te
sturen, zonder directe persoonlijke ambitie op
dat vlak. Hij had, aldus Knegtmans, ‘een scherp
oog voor politiek talent onder de intellectuele
jongeren en hij gaf hun de kans hun ideeën uit te
werken in partijprogramma’s en te incorporeren
in de socialistische ideologie. Sommigen, zoals
M. van der Goes van Naters en Wiardi Beckman,
hadden hun snelle opkomst mede aan Albarda te
danken’. 6 Op die manier benutte hij zijn partijleiderschap
om de weg naar vernieuwing van de
sociaal-democratie in Nederland te effenen.
J.W. (Willem) Albarda aan het roer, met zijn dochter
Maria (1907-1983) en bij de mast zijn zoon Jan (1910-
1993). Foto uit het archief van de familie Albarda.
Hij was al vroeg diep overtuigd van de grote
gevaren van het nationaal-socialisme en het
fascisme. Ondubbelzinnige verdediging van
de democratie en uiteindelijk ook de landsverdediging
vormden belangrijke bestanddelen
van zijn politieke overtuiging. Hij ondervond
de dreiging van het nationaal-socialisme ook
persoonlijk. Hij schreef daarover: ‘Sedert 1932
en tot de dag der invasie hadden nsb-ers mij
aanhoudend met bedreigingen, schriftelijk en
telefonisch, bij dag en bij nacht, en meer dan
eens ook met overlast vervolgd.’ De dreiging was
zodanig dat de politie beschermende maatregelen
nodig achtte. 7
In 1939 trad hij, samen met J. van der
Tempel, toe tot het kabinet-De Geer: de eerste
sociaal-democratische ministers in het door
liberalen en confessionelen gedomineerde
politieke landschap van het Interbellum. Hij
maakte deel uit van de Nederlandse regering
in ballingschap in Londen, als minister van
Waterstaat en van Financiën ad interim. Na de
oorlog bleef hij in de luwte van de politiek, als
lid van diverse commissies van onder meer de
Wiardi Beckman Stichting en als gesprekspartner
van Drees. Van 1945 tot 1952 was hij lid van
de Raad van State.
Albarda was een gepassioneerd zeiler. In de
jaren twintig leende het gezin enkele malen de
boot van H.P. Berlage om de zomervakantie op
door te brengen. Van 1928 tot 1935 was Albarda
eigenaar van de Friese boeier Maartje ¬ een
schip dat nog steeds in de vaart is en waaraan
zijn zoon Jan zijn leven lang buitengewoon
sterke herinneringen zou houden, zoals kleinzoon
Hans mij vertelde. Het gedicht ‘Sailing
ships at a glance’ verwijst ¬ althans in Hans’
herinnering ¬ naar een onder dezelfde titel
verschenen fotoboek van de Amerikaan Morris
Rosenfeld (1885-1968).
Ook het andere gedicht dat hier staat
afgedrukt, ‘Storm!’, getuigt van Albarda’s passie
voor zeilen. Geschreven in 1942 getuigen
de gedichten ook van zijn worsteling met de
oorlogsomstandigheden en een verlangen naar
het einde van de oorlog. Zij laten misschien ook
77
s & d 12 | 2010

Frans Becker Twee ‘Londense’ gedichten van J.W. Albarda
zien hoe eenzaam Albarda was. Voor hem, die
bijzonder gesteld was op een hecht familieleven,
waren de onzekerheid en de zorg die hij
ervoer bijna ondraaglijk. Hij raakte bovendien
verwikkeld in een taai gevecht in het kabinet
en met koningin Wilhelmina over het herstel
van de democratische orde na de oorlog ¬ een
gevecht dat uiteindelijk tot zijn terugtreden als
minister leidde. 8
Politieke overtuiging, persoonlijke standvastigheid
en de liefde voor het zeilen: de
drie levenslijnen van Willem Albarda komen
samen in het Ex Libris dat zijn boeken siert. In
een brief van 16 maart 1951 aan zijn kleinzoon
Hans, gevoegd bij een aantal brochures en
redevoeringen die hij hem opstuurt, schrijft
hij: ‘Ik hoop dat, als je eens in deze geschriften
bladert, je zult gevoelen, hoe rijk het leven kan
zijn voor een mens, als hij naar een verheven
doel streeft, dat hoog boven zijn eigen belangen
gaat. En ik hoop, dat je dit in je eigen leven zult
mogen ondervinden. In sommige van deze
boekjes zul je mijn ex­libris aantreffen met het
devies: “Segui il tuo corso”. Deze woorden zijn
ontleend aan Dante’s “Divina Commedia”, het
beroemde boek, dat omstreeks 1300 is geschreven.
Vergilius sprak deze woorden tot Dante,
toen hij de dichter geleidde op zijn tocht door
de hel. Voluit luiden zij: “Segui il tuo corso e
lascia dir le genti”, dit wil zeggen: volg uw eigen
weg en laat de mensen maar praten. Het Friese
volk, waarvan jij langs vaders­ en moederszijde
afstamt, zegt ongeveer hetzelfde zo: “Doch dyn
plicht en lit de ljue rabje” (doe uw plicht en laat
de mensen kwaadspreken). Ik nam de Italiaanse
woorden als lijfspreuk in mijn studententijd,
toen ik socialist was geworden en tegen veel
moeilijkheden te kampen had. Die woorden
gaven mij veel kracht. Ik ken geen betere om
jou in je leven mee te geven. Ik hoop dat ze jou
zullen sterken, zoals ze het mij hebben gedaan.’ 9
78
Noten
1 ‘Negentig jaar sociaal­democratie
in de herinnering van een
reformist’,interview met dr. W.
Drees door J.Th.J. van den Berg,
in: s&d, 41 (1984) 7/8.
2 Geciteerd in Peter Jan Knegtmans,
‘Johan Willem Albarda:
democratisch socialist’, in:
Frans Becker e.a. (red.), Van
Troelstra tot Den Uyl. Het vijftiende
jaarboek voor het democratisch
socialisme, Amsterdam 1994, 78.
3 Knegtmans, 63.
4 Harry Lintsen, ‘De Delftse Polytechnische
School als bakermat
van socialisme 1900­1925’, in:
Jan Bank e.a. (red.), Het tweede
jaarboek voor het democratisch
socialisme, Amsterdam 1978, 81­
109.
5 Jan Molema en Suzy Leemans,
Moderniteit in een behoudende
omgeving. Jan Albarda en De Groep
van Delft, jap sam 2010, 22­33.
6 Knegtmans, 92.
7 Knegtmans, 82.
8 Knegtmans, 87­90.
9 Brief van J.W. Albarda aan zijn
kleinzoon Hans, 16 maart 1951,
ter beschikking gesteld door
Hans Albarda.
s & d 12 | 2010

Frans Becker Twee ‘Londense’ gedichten van J.W. Albarda
Sailing Ships at a Glance
Als ’k blader in dit boek
dan gaan de muren
der kamer stil verdwijnen,
dan op’nen zich de wijde horizonnen.
Ik voel ’t geluk opwelle’ uit oude bronnen,
ik zie de zoete lijnen
van ’t schip; ’k doorleef de heil’ge uren
als d’adem van den wind in ’t witte doek.
Uit nauwen toegang zacht te glijden
in ’t wijde meer ¬ de borst verwijdt zich;
weg is gedachte aan lichaam’lijk lijden,
het hart verblijdt zich.
Zoo denk ik mij het sterven:
Door nauwen poort dringt zich ons wezen,
dan opent zich de wijdte en wij lezen
wat wij voor eeuwigheid dan zullen erven,
volledig alles of ’t volstrekte Niet,
maar zeker einde van het aardsch verdriet.
Wat heb ik vaak den wind zacht hooren zingen
door ’t riet, de golfjes hooren babb’len,
het water tegen walkant hooren kabb’len,
’t zwijgen gehoord van alle and’re dingen.
Op ’t water zijn wij vrij ¬ met niets meer om ons henen
dan de Natuur en haar genaad’ge krachten;
zij fluistert het geheim, waarneer wij smachten,
het is haar zoete stem wij ’t oor nu leenen.
79
Dan breekt het zwijgen. In een juichend lied
prijzen wij ’t Leven en zijn schoone waarde.
O, waan! Nu kermt de heele aarde
in pijnen en in nameloos verdriet…
J.W.A., Kerstmis 1942
s & d 12 | 2010

Frans Becker Twee ‘Londense’ gedichten van J.W. Albarda
Storm!
80
De zeilen strak,
De touwen fel gespannen;
Krom staat de mast.
Zie hoe de wilde vlagen
Rukken aan schote’ en stagen.
Over den boeg spat schuim.
Den rappen fokkegast
Druipt water van de jekker.
Een golf glanst langs het boord,
Komt snel naar binnen glippen.
De stuurman, met opeen geklemde lippen,
Drukt op den helmstok
Met zijn sterke lijf,
En ’t schip richt zich weer op.
Laat af nu, schipper,
Houd de vaart in ’t schip,
Vul snel de zeilen weer
Dat wind het schip niet keer’.
Hoor, hoe de spanten kraken
En ’t schip nu stampt en hijgt
Als ’t duikt en rijst ¬
Er is geen vogel meer die krijscht
En nergens meer insecten zoemen,
De baren slaan over de waterbloemen.
Het riet kan nu zijn pluimen niet omhoog meer beuren,
De wind is nu de wolken aan ’t verscheuren,
Die vluchten snel vandaan;
Daar komen nieuwe aan,
Maar ook met hen zal ’t zelfde lot gebeuren.
Wind’s heerschappij ¬ O, kleine mensch!
– – –
s & d 12 | 2010

Frans Becker Twee ‘Londense’ gedichten van J.W. Albarda
Dit was een droom op stillen winterdag.
Maar ’t is geen droom wat ’k voor mijn oogen zag:
Zoo worstelen met storm en kwaad getij,
Zoo zwoegen en zoo strijden wij,
De branding tegemoet, waardoor w’ons henen breken
Naar ’t strand van de beminde streken,
Om weër te zien zoo menig lief gelaat,
Om weër te keeren in dien zaal’gen staat
Van liefde en vriendschap in den ouden kring…
O, wind, raas door de touwen, zing
Uw lied van strijd, uw lied van zegepraal;
Help ons nu met uw sterke wilde kracht.
Maar leg U neer wanneer het is volbracht.
Laat ons dan rusten ¬ geef ons dan den vrede
Waarnaar wij hunk’ren in het woeste heden.
J.W.A., Kerstmis 1942
81
s & d 12 | 2010