Toelichting Klein Dictee van de Taaltelefoon.pdf - Taaltelefoon.be

Het Klein Dictee van de Taaltelefoon 2012
Toelichting
Hieronder vind je de correcte oplossing van het dictee. Als er meer dan één correcte spelling is, staan de
alternatieven tussen haakjes. Onder de tekst vind je een toelichting bij de twijfelgevallen.
Die zangeres
Die zangeres uit IJsland met haar excentrieke kledingstijl (kleding-stijl, kledingsstijl, kledings-stijl) en haar
aparte stemgeluid, dat sommigen kippenvel en anderen schele hoofdpijn bezorgt, hoe heet die ook weer
Zeventien (17) jaar geleden had ze een onverwachte hit met een cover van een bigbandnummer
(big-bandnummer, bigband-nummer); in de videoclip (video-clip) droeg ze een oranje mini-jurkje en voerde ze
musicalachtige (musical-achtige) danspasjes en acrobatieën uit.
Die clip was geregisseerd door die Amerikaanse regisseur-acteur die ook dat muziekclipje (muziek-clipje) heeft
gemaakt waarin hij met een fictief dansgezelschap nogal onprofessioneel staat te dansen bij de ingang van
een bioscoop.
Ze heeft ook geacteerd in een film van die superbekende (super-bekende) Deen die in september nog
expliciete seksscènes (seks-scènes) heeft gefilmd op enkele Oost-Vlaamse locaties.
Heb jij dat ook met namen, dat het je soms niet lukt om erop te komen, alsof ze uit je korte- en
langetermijngeheugen (lange-termijngeheugen, langetermijn-geheugen) gedeletet zijn
IJsland
Met twee hoofdletters aan het begin.
In een getypte tekst schrijven we de tweeklank ij aan het begin van een woord met twee hoofdletters. Het gaat
hier om een uitzondering op de regel dat alleen de eerste letter van een woord een beginhoofdletter krijgt. Bij
andere tweeklanken en bij de oe schrijven we alleen de eerste letter met een beginhoofdletter, bijvoorbeeld
Australië, Oeral, Oudenaarde.
Goed om te weten
De meeste spellingcontroles zijn zo ingesteld dat ze bij het schrijven twee beginhoofdletters
automatisch omzetten naar één beginhoofdletter en een kleine letter. Vooral oudere versies doen dat
ook bij de tweeklank ij. Daardoor kun je bij IJ denken dat de correcte spelling toch Ij moet zijn. Je kunt
die automatische correctie meestal uitschakelen. Het nadeel daarvan is natuurlijk dat de
spellingcontrole de dubbele hoofdletters ook laat staan op plaatsen waar dat niet mag.
excentrieke
Met een -x-, met een -c- en met -iek. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een
woordenboek opzoeken.
Een groot deel van onze woordenschat hebben we ontleend aan andere talen. Die vreemde herkomst blijft
vaak zichtbaar in de spelling. In woorden die we aan het Latijn of het Frans hebben ontleend, wordt de
/s/-klank bijvoorbeeld vaak als c geschreven: cent, precies, excellent, excentriek. Veel woorddelen worden altijd
op dezelfde manier geschreven. We schrijven bijvoorbeeld altijd k in -iek.
kledingstijl / kleding-stijl / kledingsstijl / kledings-stijl
Aan elkaar. Eventueel met een koppelteken. Zonder tussen-s. Eventueel met tussen-s.
Samenstellingen schrijven we in de regel aan elkaar. Om de leesbaarheid te vergroten, heb je de vrijheid om
tussen de delen een koppelteken te schrijven.
Zonder tussen-s. Maar de spelling met tussen-s is niet fout. Je kunt in deze samenstelling niet horen of er een
tussenklank /s/ wordt uitgesproken, omdat het tweede deel van de samenstelling al met een /s/-klank begint.
1

De regel is dan dat je een tussenletter schrijft als er bij vergelijkbare samenstellingen zonder /s/-klank een
tussenklank /s/ te horen is. Bij samenstellingen met kleding als eerste deel komt meestal de uitspraak zonder
/s/ voor, maar de uitspraak met /s/ is ook mogelijk: kleding(s)advies, kleding(s)voorschriften.
Goed om te weten
Het gebruik van de tussenletter -s- is eigenlijk geen spellingkwestie, maar een kwestie van
woordvorming. Het basisprincipe daarbij is eenvoudig: je schrijft de tussenletter als je die uitspreekt.
Moedertaalsprekers van het Nederlands gebruiken de tussenklank /s/ meestal zonder nadenken, maar
door de spellingcontrole worden we bij het schrijven weleens aan het twijfelen gezet. De
spellingcontrole kan nog niet altijd goed beoordelen of specifieke samenstellingen met of zonder
tussenklank gebruikelijk zijn. De spellingcontrole markeert daardoor geregeld samenstellingen als een
fout terwijl die vormen helemaal correct zijn. Kortom: volg je taalgevoel en schrijf de
tussenletter -s- als je die spontaan zegt.
aparte
Met één p. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek opzoeken.
Het Nederlandse woord apart komt van de Oudfranse woordcombinatie a part. In modern Frans is dat de
combinatie à part. Zie ook: geregisseerd (p. 4).
sommigen
Met een -n achteraan.
Als sommige naar personen verwijst en zelfstandig gebruikt wordt, schrijven we sommigen. Sommige is
zelfstandig gebruikt als er geen zelfstandig naamwoord op volgt en sommige ook niet aangevuld kan worden
met een zelfstandig naamwoord uit dezelfde zin of de zin die onmiddellijk voorafgaat.
kippenvel
Aan elkaar en met tussen-n.
Samenstellingen schrijven we in de regel aan elkaar.
Met tussen-n. Als we tussen de delen van een samenstelling een toonloze e horen, schrijven we die als -en- als
het linkerdeel een zelfstandig naamwoord is dat een meervoud heeft op -en en niet op -es. We schrijven
bijvoorbeeld kippenvel met -en- omdat kip alleen een meervoud op -en heeft. En we schrijven groentehapje
zonder -n- omdat groente een meervoud op -en en op -es heeft.
anderen
Met een -n achteraan.
Zie: sommigen (p. 2).
bezorgt
Met -t.
Het gaat hier om de derde persoon van de tegenwoordige tijd van het werkwoord bezorgen. Er is een
eenvoudig trucje om te achterhalen of je de persoonsvorm met -t of -d moet schrijven: vergelijk met een
werkwoord waarover je niet twijfelt – bijvoorbeeld geven – en spel het op dezelfde manier: het stemgeluid dat
sommigen kippenvel bezorgt, zoals het stemgeluid dat sommigen kippenvel geeft.
Goed om te weten
De werkwoordspelling is niet alleen een kwestie van regels en grammatica. Het is ook belangrijk om
altijd erg oplettend te zijn. Dat is vooral nodig als er twee spelvormen bestaan die qua uitspraak
samenvallen maar een verschillende functie hebben (het bezorgt me kippenvel - het heeft me
kippenvel bezorgd; ik houd - hij houdt; hij verwachtte een hit - de verwachte hit). Ook de
grammaticacontrole laat bij de werkwoordspelling weleens steken vallen. Lees je tekst daarom altijd
goed na. Dan overkomt het je minder snel dat je door onoplettendheid toch een dt-fout in je tekst laat
staan.
2

Zeventien jaar / 17 jaar
Met zinsbeginhoofdletter: Zeventien jaar. Zonder zinsbeginhoofdletter als het getal in cijfers wordt
geschreven: 17 jaar.
Normaal gezien krijgt het eerste woord van een zin een hoofdletter. Op die regel zijn twee uitzonderingen. Als
de zin met een apostrof begint, krijgt het daaropvolgende volledige woord de hoofdletter: 'k Heb er genoeg
van! Als de zin met een cijfer of een symbool begint, schrijven we helemaal geen hoofdletter: 17 jaar geleden
had ze een onverwachte hit. In het algemeen wordt aangeraden om getallen onder de twintig en ronde getallen
in letters te schrijven: Zeventien jaar geleden.
onverwachte
Met één t. Zoals: de verkorte opleiding, het verpeste feest, de vergrote foto.
Een voltooid deelwoord dat we als bijvoeglijk naamwoord gebruiken, verbuigen we ook als een bijvoeglijk
naamwoord. We voegen daarvoor een -e toe: verwacht - verwachte wind, zoals zacht - zachte wind; verkort -
verkorte opleiding, zoals kort - korte opleiding. We verdubbelen de slotmedeklinker alleen als dat voor de
uitspraak nodig is: geplet - geplette tomaat, zoals plat - platte tomaat. Hetzelfde geldt voor het bijvoeglijk
naamwoord onverwacht: een onverwachte hit. Zie ook: bezorgt (p. 2).
cover
Met een c- en met een -o-. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek
opzoeken.
Een groot deel van onze woordenschat hebben we ontleend aan andere talen. Die vreemde herkomst blijft
vaak zichtbaar in de spelling. In woorden die we aan het Engels hebben ontleend, wordt de /k/-klank
bijvoorbeeld vaak als c geschreven: computer, coach, cover.
bigbandnummer / big-bandnummer / bigband-nummer
Aan elkaar. Zoals: flatscreenverkoper, hardrockliefhebber, humanresourcesbeleid. Eventueel met een
koppelteken.
Samenstellingen schrijven we in de regel aan elkaar. Dat geldt ook voor samenstellingen van een of meer
Engelse woorden met als laatste deel een Nederlands woord. Om de leesbaarheid te vergroten, heb je de
vrijheid om tussen de delen van een samenstelling een koppelteken te schrijven.
in
Met kleine letter.
Na een puntkomma in een zin komt er een kleine letter.
videoclip / video-clip
Aan elkaar. Eventueel met een koppelteken.
Clip met een c-. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek opzoeken.
Samenstellingen schrijven we in de regel aan elkaar. Dat geldt ook voor een samenstelling van Engelse
woorden die in het Nederlands gebruikelijk is. Om de leesbaarheid te vergroten, heb je de vrijheid om tussen
de delen van een samenstelling een koppelteken te schrijven.
Clip met een c-. Zie: cover (p. 3).
mini-jurkje
Verplicht met koppelteken, om te voorkomen dat i + j als ij gelezen zou worden.
Afleidingen schrijven we in de regel aan elkaar: zwemmer, bevragen, minibar, anticommunistisch. Bij
klinkerbotsing gebruiken we bij afleidingen normaal gezien een trema: skiër, beïnvloeden. Maar na een
voorvoegsel van Latijnse of Griekse oorsprong schrijven we bij klinkerbotsing een koppelteken: mini-jurkje,
anti-intellectueel. Klinkerbotsing is de verwarring die ontstaat wanneer twee letters die meestal één klinker of
tweeklank voorstellen (bijvoorbeeld ij), toch afzonderlijk moeten worden gelezen (dus als i-j) omdat ze tot
verschillende lettergrepen behoren.
3

musicalachtige / musical-achtige
Musical met een -c-. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek opzoeken.
Aan elkaar. Eventueel met een koppelteken.
Musical met een -c-. Zie: cover (p. 3).
Samenstellingen en afleidingen schrijven we in de regel aan elkaar. Om de leesbaarheid te vergroten, heb je bij
samenstellingen de vrijheid om tussen de delen een koppelteken te schrijven, bijvoorbeeld business-expert,
halal-label, pop-elpee, stress-signaal. Dat geldt ook voor afleidingen die bij klinkerbotsing een koppelteken
krijgen in plaats van een trema, zoals afleidingen met het achtervoegsel -achtig.
acrobatieën
Met een -c- en met een -t-. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek
opzoeken.
Met -ie- gevolgd door -e-. Met een trema op de tweede e.
Met een -c- en met een -t-. Een groot deel van onze woordenschat hebben we ontleend aan andere talen. Die
vreemde herkomst blijft vaak zichtbaar in de spelling. In woorden die we aan het Latijn of het Frans hebben
ontleend, wordt de /k/-klank bijvoorbeeld vaak als c geschreven: curriculum, collega, activiteit, collectie,
acrobatie.
Bij de combinatie ie + e hangt het van de klemtoon af of er een e wegvalt of niet. Als de /ie/ wordt
beklemtoond, schrijven we ieë: knieën, genieën, acrobatieën. Als de /ie/ geen klemtoon heeft, schrijven we ië:
oliën, chemicaliën, ruziën.
Het trema op de tweede e is nodig om die klinkerletter te scheiden van de voorgaande ie en te voorkomen dat
die combinatie als iee (zoals in prieel) zou worden gelezen.
clip
Met een c-.
Zie: cover (p. 3).
geregisseerd
Met één g, twee s'en en met -d achteraan. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een
woordenboek opzoeken.
Met één g en twee s'en. Bij vreemde woorden moeten we meestal de spelling van de taal van oorsprong
volgen. Omdat de regels van die spelling voor ons niet altijd even duidelijk zijn, is het bij bepaalde woorden
belangrijk om de spelling te onthouden, bijvoorbeeld als het gaat om enkele of dubbele medeklinkers. Zie ook:
aparte (p. 2).
Goed om te weten
Je hebt het woord regisseren waarschijnlijk al honderden keren gelezen, en toch is het mogelijk dat je
het fout geschreven hebt. Dat heeft te maken met het feit dat we woordbeelden veel moeilijker
kunnen onthouden als we de structuur of betekenis van woorden niet doorgronden. Dat is uiteraard
vaker het geval bij woorden van vreemde oorsprong. Het is daarom nuttig om de spelling van enkele
veelgebruikte twijfelgevallen uit het hoofd te leren als het gaat om enkele of dubbele medeklinkers.
Andere klassieke voorbeelden van zulke twijfelgevallen zijn: galopperen, maffia, graffiti, agressie,
broccoli, balustrade, mayonaise, apart, appartement, professioneel.
Met -d achteraan. Er is een trucje om te achterhalen of je aan het eind van het voltooid deelwoord -t of -d
moet schrijven. Je kunt daarvoor vergelijken met de verledentijdsvorm. Als die op -de(n) eindigt, krijgt ook het
voltooid deelwoord een -d. Als de verledentijdsvorm op -te(n) eindigt, krijgt ook het voltooid deelwoord een -t.
We schrijven dus geregisseerd (zoals regisseerde) en gewenst (zoals wenste).
4

Amerikaanse
Met hoofdletter. Zoals: Belgische, Vlaamse, Waalse.
Aardrijkskundige namen schrijven we met een hoofdletter: Spanje, Kroatië, Amerika. Samenstellingen
behouden die hoofdletter: Spanjereis, Kroatiëtrip, Amerikakenner. Hetzelfde geldt voor de afleidingen: Spaans,
Kroatisch, Amerikaans; Spanjaard, Kroaat, Amerikaan.
regisseur-acteur
Regisseur met één g en twee s'en. Acteur met een -c-. Bij twijfel moet je deze woorden van vreemde
oorsprong in een woordenboek opzoeken.
Met een koppelteken. Zoals: priester-dichter, vertaler-tolk, zanger-gitarist.
Regisseur met één g en twee s'en. Zie: geregisseerd (p. 4).
Acteur met een -c-. Zie: acrobatieën (p. 4).
Samenstellingen met gelijkwaardige delen krijgen een koppelteken. De delen van een samenstelling zijn
gelijkwaardig als we ze in principe kunnen verwisselen: regisseur-acteur = acteur-regisseur; priester-dichter =
dichter-priester; zanger-gitarist = gitarist-zanger.
muziekclipje / muziek-clipje
Aan elkaar. Eventueel met een koppelteken. Clip met een c-.
Aan elkaar. Zie: kledingstijl (p. 1).
Clip met een c-. Zie: cover (p. 3).
fictief
Met een -c-. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek opzoeken.
Zie: acrobatieën (p. 4).
onprofessioneel
Met één f, twee s'en en één n. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek
opzoeken.
Zie: geregisseerd (p. 4).
bioscoop
Met een -c-. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek opzoeken.
Een groot deel van onze woordenschat hebben we ontleend aan andere talen. Die vreemde herkomst blijft
vaak zichtbaar in de spelling. In woorden die uit het Grieks komen, blijft de oorspronkelijke k meestal
behouden in de Nederlandse spelling: elektron (en vormen als elektrisch), helikopter, kakofonie, kosmos. Maar
in sommige gevallen schrijven we een -c-: acroniem, bacterie, bioscoop.
geacteerd
Met een -c-. Met -d achteraan.
Met een -c-. Zie: acrobatieën (p. 4).
Met -d achteraan. Zie: geregisseerd (p. 4).
superbekende / super-bekende
Aan elkaar. Zoals: superleuk, supergroot, supergezond. Eventueel met een koppelteken.
Superbekend is een afleiding met het element super-. De betekenis van super- is 'heel, zeer'. Samenstellingen
en afleidingen schrijven we in de regel aan elkaar. Om de leesbaarheid te vergroten, heb je bij samenstellingen
de vrijheid om tussen de delen een koppelteken te schrijven, bijvoorbeeld business-expert, halal-label,
pop-elpee, stress-signaal. Dat geldt ook voor afleidingen met een Grieks of Latijns element als eerste deel, zoals
super-.
5

Deen
Met hoofdletter. Zoals: Belg, Vlaming, Waal.
Zie: Amerikaanse (p. 5).
september
Met kleine letter. Zoals: januari, februari, maart.
Namen van maanden, dagen en seizoenen krijgen een kleine letter.
expliciete
Met -x- en met een -c-. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek opzoeken.
Zie: excentrieke (p. 1).
seksscènes / seks-scènes
Seks met -ks. Scènes met sc- en met een accent grave op de eerste e. Bij twijfel moet je deze woorden van
vreemde oorsprong in een woordenboek opzoeken.
Aan elkaar. Eventueel met een koppelteken.
In het Nederlands schrijven we seks, seksualiteit, biseksueel en dergelijke met -ks. Alleen in enkele Engelse
ontleningen schrijven we nog een -x: sexappeal, safe sex en sexy. Ook in woorden waarin sex het Latijnse
telwoord zes is, schrijven we een -x: sextet, sextant.
Scènes met een accent grave op de eerste e. In Franse woorden die in het Nederlands gebruikelijk zijn
geworden, nemen we de accenttekens op de e over uit het Frans als ze nodig zijn voor de uitspraak.
Aan elkaar. Zie: kledingstijl (p. 1).
Oost-Vlaamse
Met hoofdletters en een koppelteken. Zoals: Oost-Vlaanderen.
Met hoofdletters. Zie: Amerikaanse (p. 5).
Samengestelde aardrijkskundige namen met als eerste deel een woord als Oost of West krijgen een
koppelteken: West-Europa, Oost-Vlaanderen. In samenstellingen en afleidingen wordt dat koppelteken
behouden: West-Europakenner, Oost-Vlaanderentrip; West-Europees, Oost-Vlaams; West-Europeaan,
Oost-Vlaming.
locaties
Met een -c- en met een -t-. Bij twijfel moet je dit woord van vreemde oorsprong in een woordenboek
opzoeken.
Zie: cover (p. 3).
erop te komen
Erop aan elkaar. Zoals: eraan te denken, ervan te genieten, ermee te leven.
Het gaat hier om de combinatie komen op iets, niet om het samengestelde werkwoord opkomen. Op vormt in
deze zin samen met er het voornaamwoordelijk bijwoord erop. Voornaamwoordelijke bijwoorden worden aan
elkaar geschreven. Een voornaamwoordelijk bijwoord is een woord dat bestaat uit er, hier, daar of waar, en
een woord dat teruggaat op een voorzetsel. Je kunt het voornaamwoordelijk bijwoord erop herkennen aan het
feit dat je het kunt vervangen door het oorspronkelijke voorzetsel en naamwoord. Bijvoorbeeld: je komt erop
(= je komt op iets, bijvoorbeeld op een naam); je gaat daarvan uit (= je gaat uit van iets, bijvoorbeeld van dat
idee).
Goed om te weten
De spellingcontrole is een handig hulpmiddel, maar je mag er geen blind vertrouwen in hebben. De
controle laat geregeld fouten onopgemerkt en durft ook weleens fouten te signaleren die geen fouten
zijn. Een computer is nog niet in staat om alle finesses van de betekenis en de structuur van woorden
te doorzien. Zo kan hij het onderscheid tussen erop en er op niet maken.
6

korte- en langetermijngeheugen / lange-termijngeheugen / langetermijn-geheugen
Met een weglatingsstreepje na korte.
Langetermijngeheugen aan elkaar. Zoals: langeafstandsloper, warmebakkersdochter, rodewijndrinker.
Eventueel met een koppelteken.
Het gaat hier om een samentrekking. We zetten een weglatingsstreepje op de plaats waar een deel van een
woord is weggelaten. Je kunt merken waar het streepje moet komen als je het samengetrokken deel weer
toevoegt: je kortetermijngeheugen en langetermijngeheugen.
Lange termijn en korte termijn zijn woordgroepen. De delen van een woordgroep worden normaal gezien los
van elkaar geschreven: Op lange termijn zal dit de sociale cohesie ten goede komen. Als we een samenstelling
maken waarin een woordgroep als lange termijn het eerste deel is, schrijven we het geheel aaneen:
langetermijngeheugen. Om de leesbaarheid te vergroten, heb je de vrijheid om tussen de delen een
koppelteken te schrijven: lange-termijngeheugen, langetermijn-geheugen. Andere spellingen zijn niet correct
(lange termijn geheugen*) of hebben onbedoeld een andere betekenis (het lange termijngeheugen = 'het
termijngeheugen dat lang is').
gedeletet
Met de stam delete en met -t achteraan. Zoals: gedatet, gehypet, geüpdatet.
De stam van een Engels werkwoord is in het Nederlands gelijk aan de stam van het oorspronkelijke Engelse
werkwoord. Als de Engelse stam eindigt op -e, behouden we die -e. De stam van deleten is dus delete, net als
de Engelse stam delete. Zowel in het Engels als in het Nederlands spreken we de slot-e niet uit. We zeggen dus
/dieliet/, niet /dielietə/.
Verder vervoegen we Engelse werkwoorden zoals we regelmatige Nederlandse werkwoorden vervoegen. Om
het voltooid deelwoord van deleten te vormen, voegen we het voorvoegsel ge- en de uitgang -t toe aan de
stam delete: ge-delete-t. Vergelijk bijvoorbeeld met het voltooid deelwoord ge-wis-t. Ook in de vervoegde
vorm gedeletet blijft de -e aan het einde van de stam onuitgesproken. We zeggen dus /gədieliet/ en niet
/gədielietət/.
Er is een trucje om te achterhalen of je aan het eind van het voltooid deelwoord -t of -d moet schrijven. Je kunt
daarvoor vergelijken met de verledentijdsvorm. Als die op -te(n) eindigt, krijgt ook het voltooid deelwoord
een -t. Als de verledentijdsvorm op -de(n) eindigt, krijgt ook het voltooid deelwoord een -d. We schrijven dus
gedeletet (zoals deletete) en gehoord (zoals hoorde). Zie ook: geregisseerd (p. 4).
7