Essays Toekomst van de Stad - Raad voor de leefomgeving en ...

INHOUDSOPGAVE
ESSAYS TOEKOMST VAN DE STAD | 02 DE WERKENDE STAD
18
Spaans, Iers en… Nederlands. Geen kantoorpand
zonder gronduitgifte, geen gronduitgifte zonder
armlastige maar ambitieuze stad, geen
armlastige stad zonder schraperig Rijk, geen
schraperig Rijk zonder stijgende vergrijzingskosten.
Oftewel, er loop een knalrode causale
pijl van gedecentraliseerde ruimtelijk ordening
en de mondiale stedenslag die Florida ons heeft
aangepraat naar de zeepbellen in het commerciële
vastgoed en de failliete stedelijke paradeprojecten
die daarmee zijn gefinancierd.
Wandel willekeurig welke Nederlandse stad binnen
en je struikelt over de bouwputten. Zo worden
de stations van Rotterdam, Arnhem, Utrecht
en Amsterdam momenteel ‘opgeschaald’ tot
‘multimodale vervoersknooppunten’. Zo hebben
veel colleges de afgelopen jaren de handen op
elkaar gekregen voor het aanleggen van chique
museumkwartieren. Met wat parkaanleg, bordjes
verhangen en miljoenenverslindende renovaties
door duurbetaalde starchitecten moest de stad
de sensatiezuchtige toerist aan zich binden. Ook
hebben lokale overheden vaak goed voor zichzelf
gezorgd en de afgelopen jaren avant-gardistische
panden voor eigen diensten laten optrekken. En
is het een universiteitsstad dan is de kans groot
dat u op borden botst die de aanleg van een hippe
stadscampus aankondigen. In de buitenwijken
rijgt zich daar de protserige nieuwbouw van de
Amarantissen van deze wereld aan vast.
De afgelopen vijftien jaar is projectontwikkeling
en vastgoedbeheer zo zoetjesaan de hoofdtaak
geworden van overheden en (semi)publieke
instellingen die ooit voor andere taken zijn
opgericht. Lesgeven bijvoorbeeld, of huurwoningen
bouwen en beheren, of zieken
verzorgen. En zoals dat gaat, waar je mee om gaat,
word je mee besmet. En dus hebben de partijtijgers
die van oudsher de (semi)publieke sector
bevolken zich dezelfde patjepeeërachtige leefstijl
en beloningsmores aangemeten als het
aannemersvolk en de vastgoedboeren
waarmee ze zulke lucratieve zaakjes deden.
De vierdubbele Nederlandse zeepbel is momenteel
in hoog tempo aan het leeglopen. Huishoudens
hebben dat in de smiezen en zijn naarstig aan het
sparen geslagen. Ook in de vastgoedsector wordt
driftig overlegd over een eerlijke verdeling van
onvermijdelijke afwaarderingen. De gemeente
Amsterdam blijkt zelfs bereid om €50 per
vierkante meter aan publieke middelen te
onttrekken om sloop van kantoren te subsidiëren.
Zo hoog is de nood kennelijk gestegen. Dat de
semipublieke sector eveneens heeft meegedanst
begint ook steeds meer betrokkenen te dagen.
De kranten staan immers vol met verhalen van
instellingen die zich hebben volgestouwd met
goedkope leningen (en onbegrepen derivaten)
die sinds de crisis verstikkende worgschulden zijn
geworden. Met tekorten, ontslagen, verkopen,
afstoten, verminderen en verschralen tot gevolg.
Dat dit ook de steden zelf staat te gebeuren, is nog
veel minder tot het grote publiek doorgedrongen.
Maar ook die hebben zich met grondinkomsten als
hefboom voor miljarden in de schulden gestoken.
En nu de stroom van makkelijk grondgeld
opdroogt en banken door regelgeving en
afwaarderingen hun financieringskraan steeds
verder dichtdraaien, mag ook daar iemand voor
de rekening gaan opdraaien. Wie Burgers en
ambtenaren wachten ontslagen, versoberingen
van plannen en verschralingen van publieke
diensten. Zo berichtte Het Parool onlangs dat er
in Amsterdam minstens vijftig locaties waren
geïdentificeerd waarvan het onderhoud door
tekortschietende financiële middelen was
uitgesteld.
Wie de balans opmaakt van vijftien jaar
percolatorgroei kan de conclusie moeilijk ontlopen
dat de herverdelende belofte van Florida en de
zijnen een hersenschim is gebleken. ‘Trickle down’
is weer eens de Hoge Heren meer ten goede
gekomen dan de kleine man. Terwijl de bankier
en de vastgoedjongen genieten van een vroeg
pensioen, betaalt Jan Modaal het gelag. Werkloos,
de gevangene van zijn worghypotheek, met ouders
en kinderen die schraalhanserige zorg en onderwijs
ontvangen, mag hij tot in lengte van jaren
opdraaien voor Florida’s mislukte experiment. Dat
de steden van Zutphen tot Amsterdam vol staan
met prijswinnende musea, bibliotheken en stations
is een schrale troost.
Wat nu Vergeving begint met erkennen van schuld
en belijden van spijt. Net als Ierland, Spanje en
het Verenigd Koninkrijk moet Nederland zich op
zijn verdienmodel bezinnen. Nederland als hedge
fund is geen duurzaam propositie gebleken. Van
die spijtbetuiging en schuldbekentenis is echter
nog niet het begin te merken. Banken hopen ook
vier jaar na dato nog op een spoedige terugkeer
naar de dwaze dagen van voor de crisis.
Projectontwikkelaars, vastgoedboeren, beleggers