Essays Toekomst van de Stad - Raad voor de leefomgeving en ...

INHOUDSOPGAVE
ESSAYS TOEKOMST VAN DE STAD | 04 DE DUURZAME STAD
38
randvoorwaarden, programmeert zijn eigen
mislukking.
Het brede programma van de duurzame stad levert
een nieuw samenhangend beoordelingskader voor
de inrichting van de stedelijke ruimte, gericht op
een verbetering van het onderlinge economische,
sociaal-culturele én ecologische functioneren. Bij
de moderne stad lag de nadruk nog vooral op een
beter wisselwerking tussen het opkomende
industriële kapitalisme en de nieuwe sociaalculturele
verhoudingen. Uiteindelijk resultaat is
de naoorlogse verzorgingsstaat met zijn streven
naar een sociaal gereguleerd kapitalisme. Het
programma van de duurzame stad voegt daar
niet alleen de ecologische dimensie aan toe,
maar dwingt van daaruit tegelijkertijd tot een
nieuwe doordenking van het sociale en het
economische. Bovendien moet die nieuwe doordenking
plaatsvinden binnen veranderde sociaalculturele
en economische omstandigheden. We
leven, in de woorden van Manuel Castells, in een
‘informationele’ samenleving, die
tegelijkertijd, mede daardoor, de gedaante heeft
van een netwerksamenleving. In die samenleving
is informatie (digitaal en analoog, lineair en
associatief, instrumenteel en normatief) dé basisgrondstof
geworden van onze economie. Mede
daardoor zijn horizontale organisatievormen
effectiever geworden dan verticaalhiërarchische.
De huidige schuldencrisis, uiteindelijk terug te
voeren tot een uit de hand gelopen financieel
systeem, vormt daar een van de meest perverse
uitingen van.
De consequentie van die gecombineerde
ontwikkeling is dat veel zaken opnieuw vloeibaar
worden. Neem alleen maar, bij wijze van voorbeeld,
de noodzaak van een meer duurzame inrichting
van de energievoorziening. Dat zal niet alleen
diep ingrijpen in de ruimtelijke ordening van stad
en land, bijvoorbeeld omdat we voor die energievoorziening
meer ruimte nodig hebben en omdat
we stad en land omwille van een meer effectieve
energievoorziening anders met elkaar moeten
gaan verbinden, het zal ook diep ingrijpen in de
economische en sociaal-culturele ordening van
stad en land. De nieuwe energie-economie vraagt,
in combinatie met nieuwe technologische mogelijkheden,
om een andere inrichting van economische
waardeketens. En in plaats van een scheiding
van functies van wonen, werken en recreëren
vraagt het nieuwe energieparadigma juist om een
sterkere verbinding daartussen.
De modernistische functiescheiding kan worden
bijgezet in het museum van eens functionele,
maar nu achterhaalde ruimtelijke modellen.
Drie consequenties zijn van belang. Op de eerste
plaats dat de duurzame stad niet louter doordacht
kan worden op het schaalniveau van de stad in
enge zin. De opgave van de duurzame stad plaatst
de stedelijke samenleving nu juist nadrukkelijk in
het samenstel van economische, sociaalculturele
en ecologische verbanden dat de
stedelijke samenleving eerst mogelijk maakt.
Daarbij komt in toenemende mate de stedelijke
regio in het vizier, niet als een nieuwe eenduidige
maat, maar als een perspectief op de samenhang
van verbanden waarin de stad functioneert. De
stedelijke regio, begrepen als de regionale samenhang
tussen clusters van economische
bedrijvigheid, het ‘daily’ of ‘weekly urban system’
van de regionale bevolking, een complete mix van
stedelijke en landelijke woonmilieus, een goed
functionerend onderling vervoerssysteem, de
regionale uitwisseling van grondstoffen (voedsel,
water, biomassa). Vanuit de verschillende
verbanden komen uiteenlopende schaalniveaus in
het vizier en de uitdaging zal zijn om die verschillende
verbanden zowel afzonderlijk als in hun
onderlinge wisselwerking te doorgronden om
ze vervolgens te voorzien van een
werkbaar programma, met de bijbehorende
schalen van betrokkenheid. Dat vraagt om
dynamische gebiedsagenda’s en wisselende
coalities. Bestuurlijke drukte niet als een hinderlijke
poldereigenschap, maar als een te doorgronden en
intelligent te hanteren ‘fact of life’.
Op de tweede plaats is het programma van
de duurzame stad per definitie een trans- of
multisectoraal programma, dat op gespannen voet
staat met een te ver doorgevoerde specialisatie
of dat in ieder geval dwingt tot transsectorale
samenwerking. Of het nu gaat om de doordenking
van nieuwe economische kansen, om de speurtocht
naar meer effectieve verdienmodellen voor
natuur en cultuur, om een betere aan de schaal
van het huidige leven aangepaste inrichting van
de zorg, om nieuwe, meer duurzame verdienmodellen
voor een vastgelopen vastgoedagenda,
steeds is de uitdaging om nieuwe verbanden te
ontwikkelen ‘doorheen’ bestaande ordeningen en
regelsystemen. In de literatuur worden thema’s
van verduurzaming dan ook meer en meer in
verband gebracht met thema’s van ‘veerkracht’
en van ‘sociale innovatie’. In eerste instantie lijkt