' Er zijn veel illegalen met psychische klachten' - Mednet
' Er zijn veel illegalen met psychische klachten' - Mednet
' Er zijn veel illegalen met psychische klachten' - Mednet
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
tekst suZAnne breMMers<br />
31<br />
‘ <strong>Er</strong> <strong>zijn</strong> <strong>veel</strong> <strong>illegalen</strong> <strong>met</strong><br />
<strong>psychische</strong> klachten’<br />
HUIsaRTs FRanK sMIT BEHanDELT OnVERZEKERDE paTIënTEn<br />
Huisarts frank Smit ziet gemiddeld iedere dag een patiënt die geen verblijfsvergunning heeft en<br />
dus ook geen zorgverzekering. Het grootste gedeelte van de consultkosten worden gedekt, wat<br />
overblijft betalen de acht huisartsen van het gezondheidscentrum in de Utrechtse wijk Lombok<br />
zelf. “Ik leef slechts de eed van Hippocrates na”, vertelt Smit.<br />
Smit is vrij nuchter als hem gevraagd wordt<br />
waarom hij het belangrijk vindt om <strong>illegalen</strong><br />
te helpen. “Deze mensen wonen in Nederland<br />
en kunnen ook ziek worden. Ik leef<br />
slechts de eed van Hippocrates na door iedereen<br />
die aanklopt voor medische zorg die zorg<br />
te geven. Ik wil de situatie van deze mensen in<br />
ieder geval proberen een beetje te verbeteren.”<br />
Al jaren helpen de acht huisartsen van gezondheidscentrum<br />
Lombok ook mensen zonder<br />
verblijfsvergunning. 80 procent van de kosten<br />
van een consult wordt vergoed door het College<br />
voor zorgverzekeringen (CVZ) (zie kader).<br />
Omdat de huisartsen het belangrijk vonden<br />
dat patiënten zonder papieren wisten dat een<br />
consult eigenlijk geld kost, moesten de patiënten<br />
de overige 20 procent aanvankelijk zelf<br />
betalen. Daar <strong>zijn</strong> de huisartsen mee gestopt<br />
toen ze merkten dat dit tot schrijnende situaties<br />
leidde. “Ik heb meegemaakt dat mensen<br />
zonder verblijfsvergunning vertelden dat ze die<br />
dag geen eten hadden omdat ze ook graag naar<br />
de dokter wilden. Daarom hebben we besloten<br />
dat we als huisartsen de overige 20 procent<br />
voor onze rekening nemen.”<br />
OnGEDOCUMEnTEERDEn<br />
In de spreekkamer van Smit hangt aan de<br />
muur een kalender van Unicef. Een wereldverbeteraar<br />
zou hij zichzelf toch niet willen noemen.<br />
“Toen we eenmaal besloten hadden om<br />
de 20 procent zelf te betalen, werd het normaal<br />
om ongedocumenteerden te helpen en werd<br />
deze patiëntengroep ook normaal. Want hoewel<br />
er bijzondere en praktische problemen <strong>zijn</strong><br />
in de behandeling, is het feitelijk vergelijkbaar<br />
<strong>met</strong> een legale Spaanssprekende patiënt uit<br />
Argentinië.”<br />
Dat de huisartsen van gezondheidscentrum<br />
Lombok meer dan gemiddeld <strong>veel</strong> <strong>illegalen</strong> op<br />
het spreekuur zien, komt enerzijds omdat het<br />
centrum vlakbij een stichting ligt die <strong>illegalen</strong><br />
helpt, maar ook omdat in de Utrechtse wijk<br />
Lombok waarschijnlijk meer mensen bij vrienden<br />
en familie verblijven.<br />
Als waarnemer kwam Smit voor het eerst in<br />
aanraking <strong>met</strong> de open houding van het centrum<br />
richting <strong>illegalen</strong>. “Ik woonde hier in de<br />
buurt en ik vond de samenstelling van de<br />
patiëntenpopulatie bij mij passen. Enerzijds<br />
hebben we <strong>veel</strong> mensen uit het Middellandse<br />
zeegebied, anderzijds zien we ook de autochtone<br />
Hollanders die al jaren in deze wijk<br />
wonen, maar ook de yuppen en studenten. Ik<br />
vind het leuk om de hele wereld voorbij te zien<br />
komen in de spreekkamer. Het is interessant<br />
om verrast te worden en te improviseren. Ik<br />
probeer me zo <strong>veel</strong> mogelijk te verplaatsten in<br />
hun leefwereld.”<br />
Interessant, maar ook lastig, want mensen zonder<br />
verblijfsvergunning hebben zelden een<br />
vaste verblijfsplaats en zwerven door Nederland.<br />
Dat is <strong>met</strong>een het probleem. “Sommige<br />
pOTJE Van CVZ<br />
Het College voor zorgverzekeringen dekt 80 procent van de kosten die huisartsen maken als ze<br />
ongedocumenteerden helpen. De regeling is in 2009 tot stand gekomen onder minister Klink die<br />
verschillende regelingen bij elkaar heeft geveegd. niet alleen huisartsen krijgen een vergoeding,<br />
ook de kosten die apotheken, GGZ-instellingen, ambulances en ziekenhuizen maken, worden<br />
gedekt. Uitgangspunt van de wet is dat artsen eerst moeten proberen de patiënt zelf te laten betalen,<br />
bijvoorbeeld via het passantentarief. als dat niet lukt, kunnen artsen aanspraak maken op het<br />
‘potje’ van CVZ. Dat potje wordt overigens steeds beter gevonden. In 2010 werd er in de huisartsenzorg<br />
voor € 226.000 gedeclareerd, in 2011 was dat € 534.000. De totale kosten in 2011 aan<br />
zorg aan onverzekerbare vreemdelingen bedroegen € 22.221.000.
32 mednet 01I2013<br />
OnDERZOEK<br />
Huisarts <strong>Er</strong>ik Teunissen doet promotieonderzoek<br />
bij het UMC st Radboud naar<br />
patiënten zonder verblijfsvergunning en de<br />
hulp die huisartsen kunnen bieden. Zijn<br />
onderzoek richt zich vooral op de herkenning,<br />
registratie en behandeling van <strong>psychische</strong><br />
klachten. Hoewel <strong>veel</strong> <strong>illegalen</strong> uit het<br />
zicht van de hulpverleners blijven, <strong>zijn</strong><br />
huisartsen volgens Teunissen vaak het eerste<br />
aanspreekpunt. Van alle artsen kennen<br />
huisartsen deze mensen vaak het beste. Uit<br />
onderzoek blijkt dat er sterke aanwijzingen<br />
<strong>zijn</strong> dat mensen zonder verblijfsvergunning<br />
<strong>veel</strong> <strong>psychische</strong> problemen hebben. De<br />
groep huisartsen die Teunissen heeft geïnterviewd,<br />
geeft ook aan dat het overgrote<br />
deel van de ongedocumenteerden die bij<br />
de huisarts komen <strong>psychische</strong> problemen<br />
heeft. Het onderzoek van Teunissen is<br />
belangrijk omdat onderzoek aantoont dat<br />
er lang niet altijd iets wordt gedaan <strong>met</strong> die<br />
<strong>psychische</strong> klachten. De financieringsstructuur<br />
speelt daarbij een rol. De eigen bijdrage<br />
van 20 procent kan een drempel <strong>zijn</strong><br />
om hulp te zoeken bij de huisarts. Hoe<strong>veel</strong><br />
huisartsen hulp aan ongedocumenteerden<br />
verlenen, is niet onderzocht. Teunissen<br />
weet dat sommige huisartsen <strong>veel</strong> <strong>illegalen</strong><br />
zien en anderen juist helemaal niet.<br />
Het onderzoek van Teunissen zal in 2014-<br />
2015 <strong>zijn</strong> afgerond.<br />
patiënten zie ik maar één keer. Dan is het ook<br />
lastig om goede zorg te bieden. Bij een verzwikte<br />
enkel gaat het nog, maar een patiënt<br />
<strong>met</strong> <strong>psychische</strong> problemen wil je meerdere<br />
keren achter elkaar zien, het is moeilijk om<br />
dan iets te kunnen betekenen.”<br />
De <strong>illegalen</strong> die Smit ziet, hebben vaak spanningsgerelateerde<br />
klachten als rugpijn en<br />
hoofdpijn. Smit signaleert ook <strong>veel</strong> <strong>psychische</strong><br />
klachten als depressiviteit en posttraumatische<br />
stressstoornissen. Daarbij hebben deze patiënten<br />
dagelijkse zorgen, zoals het vinden van een<br />
slaapplek voor de nacht en het bij elkaar sprokkelen<br />
van voldoende eten. Die praktische problemen<br />
staan de behandeling van een stressstoornis<br />
of depressie in de weg. “Het hoofd is<br />
al gevuld <strong>met</strong> problemen over financiën, huisvesting<br />
en zorgen om de illegaliteit. Om in die<br />
situatie een behandeling bij een psycholoog te<br />
volgen, is moeilijk.”<br />
Vanwege deze problemen vraagt Smit bij het<br />
eerste consult hoe lang iemand blijft. Als mensen<br />
verwachten langer in de buurt te blijven,<br />
en in een stabiele situatie zitten, verwijst hij zo<br />
nodig bij <strong>psychische</strong> klachten naar een psychiatrische<br />
instelling. “Eerlijkheidshalve moet ik<br />
zeggen dat het succes van de psychiatrische<br />
hulp over het algemeen minder groot is dan bij<br />
een reguliere patiënt. <strong>Er</strong> <strong>zijn</strong> vaak logistieke<br />
problemen. Patiënten komen niet altijd opdagen<br />
en ze hebben verkeerde verwachtingen. De<br />
patiënt vraagt daar bijvoorbeeld om huisvesting.<br />
Ik denk dus goed na voordat ik iemand<br />
verwijs. De persoon moet echt geschikt <strong>zijn</strong><br />
door honkvast te <strong>zijn</strong> en hij moet een duidelijke<br />
psychiatrische diagnose hebben.”<br />
Bij een doorverwijzing neemt Smit ook in<br />
overweging of het gaat om medisch noodzakelijke<br />
zorg. “Daar speelt het financiële aspect<br />
mee. IVF vind ik bijvoorbeeld te ver gaan.<br />
Ook ben ik terughoudend <strong>met</strong> het starten van<br />
preventieve medicatie, zoals cholesterolremmers,<br />
als de patiënt dit waarschijnlijk niet lang<br />
kan volhouden.”<br />
THEaTER<br />
Smit heeft geen speciale training gehad om<br />
zorg te verlenen aan <strong>illegalen</strong>. Wel heeft hij<br />
voor huisartsen in opleiding onderwijs ontwikkeld<br />
om huisartsen voor te bereiden op consulten<br />
<strong>met</strong> mensen uit een andere cultuur. Communicatieaspecten<br />
komen daarin aan de orde<br />
en ook de rol van de huisarts. In de meeste<br />
landen is de rol van de huisarts – als die al aanwezig<br />
is – namelijk een hele andere. Smit legt<br />
daarom altijd aan patiënten uit wat er van een<br />
huisarts verwacht kan worden. “De training<br />
voor haiossen gaf ik samen <strong>met</strong> een Marokkaanse<br />
doktersassistente. Daar heb ik ook weer<br />
<strong>veel</strong> van geleerd. Zij kan goed switchen tussen<br />
verschillende soorten patiënten. Bijvoorbeeld<br />
de ver<strong>veel</strong>de dochter die voor de zo<strong>veel</strong>ste keer<br />
mee moet <strong>met</strong> haar moeder om te vertalen. Of<br />
het voorbeeld van de vrouw die <strong>met</strong> <strong>veel</strong> gebaren<br />
de dokter probeert te overtuigen van haar<br />
klacht. Huisartsen vinden vaak dat allochtonen<br />
Smit legt altijd aan buitenlandse patiënten uit wat van<br />
een huisarts in ons land verwacht kan worden<br />
<strong>veel</strong> theater maken. Ik snap nu beter dat als<br />
een patiënt uit het buitenland die de taal niet<br />
begrijpt, maar wel heel graag iets wil uitleggen<br />
aan de dokter, vanzelf meer gebaren gebruikt.<br />
Dat theater is eigenlijk heel logisch.”<br />
WanTROUWEn<br />
Smit heeft niet het idee dat mensen zonder<br />
verblijfsvergunning wantrouwig staan tegenover<br />
hem. “Ze weten dat wij geen banden hebben<br />
<strong>met</strong> justitie en dat ze netjes behandeld<br />
worden. Ik moet natuurlijk wat persoonlijke<br />
informatie weten: waar iemand vandaan komt<br />
en de geboortedatum. Dat zet ik in ons huisartsensysteem,<br />
dat levert zelden problemen<br />
op.”<br />
Na het consult declareert Smit de behandeling<br />
bij het CVZ en ontvangt hij ook de vergoeding.<br />
In het huisartsensysteem worden de<br />
patiënten genoteerd als passant, zodat er geen<br />
gegevens naar de zorgverzekeraar gaan. “Als<br />
huisarts kun je in een korte tijd iets voor<br />
patiënten betekenen. Hoewel het wat lastiger is<br />
dan bij andere patiënten, geldt dat ook voor<br />
mensen zonder verblijfsvergunning.”<br />
fOTOGRAfIE fRANK SMIT