De noodzakelijke randvoorwaarden voor het ... - Invoering Wmo

De noodzakelijke randvoorwaarden voor het stimuleren van de ‘samenredzame’
samenleving
1. Inleiding
Eigen kracht conferentie
Om een ouder echtpaar in staat te stellen in hun eigen huis te blijven wonen in afwachting van een plaats in het
verzorgingshuis van hun keuze, organiseerde een ouderenadviseur een ‘eigen kracht conferentie’. Dit om de acute
zorg veilig te stellen tot de verhuizing.
Aan tafel zaten het echtpaar, twee van hun kinderen, de huisarts, de thuiszorg, de maatschappelijk werker, de
medewerker van GGNet. Onder leiding van de ouderenadviseur is een oplossing gevonden voor problemen waarmee
het echtpaar zat. Inzet van de kinderen en vrijwilligers aangevuld met professionele zorg voorkwam zo een
gedwongen opname in een psychiatrische instelling van een van de echtelieden.
Focus op zelfredzaamheid en kracht bewoners
In Apeldoorn hebben de gemeente en welzijnsorganisatie Wisselwerk zich de vraag
gesteld: “Hoe kan de zelfredzaamheid en kracht van bewoners de ruimte krijgen en
worden gefaciliteerd vanuit het welzijnswerk en de zorg?”
Ondersteund vanuit het landelijke stimuleringsprogramma Welzijn Nieuwe Stijl zijn
wijkbewoners en maatschappelijke organisaties in de wijk De Maten en de gemeente
met deze vraag aan de slag gegaan. Ook op andere niveaus wordt er over dit vraagstuk
gesproken.
Waarom is dit vraagstuk juist nú van belang?
In het kort: omdat er keuzes gemaakt moeten worden. Met meer verantwoordelijkheid
bij burgers en (maatschappelijke) organisaties.
Gemeente Apeldoorn 1 kiest er - evenals veel andere gemeenten in Nederland - voor om
zich sterker te richten op haar kerntaken. Zij wil de slag maken naar dé andere
gemeente die:
• een groter beroep doet op de samenleving, die durft los te laten maar er wél is als
het echt nodig is
• op strategisch niveau de regie pakt maar de uitvoering meer en meer aan derden
overlaat
• dichter bij de burger staat.
Niet alleen deze nieuwe positionering verklaart de gemeentelijke behoefte om met het
vraagstuk van zelfredzaamheid en kracht van bewoners aan de slag te gaan. Ook de
noodzaak om structureel te bezuinigen speelt daar in mee (€ 30 mln.). Zeker € 13 mln.
daarvan wordt vertaald in het beperken van subsidiëring van activiteiten door tal van
maatschappelijke organisaties, waaronder het welzijnswerk.
Tegelijkertijd komen er nieuwe ontwikkelingen op de gemeente af, die opnieuw druk
zullen leggen op de middelen. Immers de decentralisaties van de extramurale
begeleiding AWBZ en de jeugdzorg en de ontwikkelingen rond de Wet werken naar
vermogen, bieden gemeente wel meer gelegenheid om integraal beleid te maken, maar
zullen bij de overdracht ook kortingen kennen. Door deze ontwikkelingen is het meer
dan voorheen wenselijk dat welzijnswerk, (vrijwilligers)zorgorganisaties, het Zorgloket
en het Activerium meer samenwerken vanuit een gezamenlijke visie.
1 Nota ‘Participeren in de civil society’ en Voorjaarsnota 2011 ‘Naar een nieuwe balans’.
1

Bovenstaande betekent dat de gemeente de komende jaren minder verantwoordelijkheid
en zeggenschap van haar inwoners overneemt en feitelijk ook minder Wmo 2 -
voorzieningen bekostigt, zoals ook blijkt uit onderstaande kadertekst.
Negen Wmo-bezuinigingsmaatregelen
Tekorten op de individuele voorzieningen Wmo heeft geleid tot noodzakelijke besparingen hierop. Een van de
uitgangspunten van de 9 maatregelen is dat ouder worden bij het leven hoort en dat men daarop moet anticiperen. Zo
worden bepaalde woningaanpassingen algemeen gebruikelijk verklaard (bijv. een steun in de douche) en moet men
tijdig verhuizen als door ouderdom het lopen van vele trappen steeds moeilijker wordt.
Ook in het kader van de aankomende Wet Werken naar Vermogen heeft de gemeente
een andere visie geformuleerd ten opzichte van mensen met afstand tot de
arbeidsmarkt. Uitgangspunt is dat niemand aan de kant mag staan. Mensen die een
uitkering ontvangen leveren hiervoor een tegenprestatie, bijvoorbeeld in de vorm van
vrijwilligerswerk. Op deze manier worden mensen geactiveerd om mee te doen, te
participeren en staan zij niet aan de kant.
De gemeente wil een vangnet overeind houden voor hen die ondersteuning nodig
hebben om zelfstandig te kunnen functioneren in de samenleving en/of zij die niet
zelfstandig in een eigen inkomen kunnen voorzien. De gemeente stelt onverkort de
voorzieningen voor de meest kwetsbare inwoners in stand te houden. Het is wel de
vraag wie dat dan zijn en waaruit die zorg bestaat.
In elk geval wil de gemeente waar dat kan, minder accent leggen op het individueel
aanbod en meer op het collectieve aanbod, minder op professionele ondersteuning en
meer op informele zorg (familie/vrienden, mantelzorgers en vrijwilligers).
Blader-veeg-actie door kinderen
Kinderen in een deel van de wijk De Maten - de Dreven - kwamen begin november in actie om bij buurtbewoners
bladeren te harken. Winst voor ieder die dat wilde: de bewoners een bladervrije (voor)tuin en stoep, de kinderen een
extra zakcentje.
Een succesvol initiatief van enkele wijkbewoners.
Wisselwerk en MD Veluwe, die een belangrijk deel van het welzijnswerk in Apeldoorn
uitvoeren, willen graag daar waar nodig hervormen en uitvoering geven aan het nieuwe
welzijn. De bakens Welzijn Nieuwe Stijl die later in deze notitie aan bod komen, kunnen
richting geven aan het nieuwe professionele handelen en de samenwerking tussen
gemeente en professionele organisaties en bieden kansen voor nieuw beleid.
Bij zorgorganisaties ontstaat er meer en meer een gevoel van urgentie om tot
vernieuwing en keuzes te komen. De middelen om de zorg te bieden staan steeds meer
onder druk. Dit komt door afname van de beschikbare financiën terwijl de vraag
toeneemt (denk aan de rijkskorting op het Wmo-budget en de decentralisaties van de
extramurale begeleiding AWBZ en jeugdzorg, die gepaard gaan met kortingen) en de
problematiek van diverse doelgroepen wordt zwaarder. Maar ook door een verwachte
terugloop van arbeidskrachten in de zorg wordt het steeds belangrijker te bepalen voor
wie je er bent en wat kwetsbare én niet-kwetsbare burgers van je kunnen verwachten.
2 Wmo = Wet maatschappelijke ondersteuning.
2

Van ‘welzijn oude stijl’ naar ‘Welzijn Nieuwe Stijl’
Bovenstaande vraagt een andere invulling van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning
(Wmo) door zowel gemeente als de organisaties die binnen dit kader welzijn- en
zorgtaken uitvoeren gevraagd. Voor het antwoord op de centrale vraag hoe we de
zelfredzaamheid en samenredzaamheid van burgers kunnen realiseren is het volgende
nodig:
1. een gedeelde visie tussen gemeente en partners en heldere communicatie
richting burgers over de betekenis van welzijn in de toekomst;
2. Heldere kaders waarbinnen voor de uitvoerende instellingen prestatie-afspraken
gemaakt worden.
De structuur voor welzijn en zorg in de toekomst is in abstracto getekend middels een
piramide (van eigen kracht tot specialistische zorg) en een ruit (de verschillende
ondersteuningsstructuren per stadsdeel). De visie moet zijn weerslag krijgen in de
kaderstelling welzijn die medio 2012 aan de raad voorgelegd moet worden. Gebaseerd
op de kaderstelling worden prestatie-afspraken gemaakt met De Kap, Wisselwerk en
MD Veluwe.
Een begin is gemaakt met de verkenning van de piramide en de ruit samen met enkele
bewoners, vrijwilligers en beroepskrachten die actief zijn in De Maten. Hieruit zijn
handvatten voortgekomen die behulpzaam moeten zijn bij het maken van afspraken met
welzijnsinstellingen.
Daarnaast is er op directieniveau overleg geweest tussen o.a. MEE, MD Veluwe,
Wisselwerk en Gemeente Apeldoorn. Hieruit is een A4 voortgekomen met een
opdrachtformulering voor een proces naar een gezamenlijke sociale agenda voor
Apeldoorn. In de sociale agenda dient omschreven te worden op welke wijze Apeldoorn
op zodanige wijze welzijnswerk inzet opdat maximaal voorkomen wordt dat burgers
naar de top van de piramide schuiven (individuele zorg). Of in andere woorden, hoe de
eigen kracht en zelfredzaamheid van de burger daar waar mogelijk zoveel mogelijk
gestimuleerd kan worden.
In februari/maart zullen nog een tweetal workshops plaatsvinden waar o.a. MEE, MD
Veluwe, Wisselwerk en De Kap bij betrokken worden om deze visie verder uit te
werken.
Naast de visievorming zijn er ook acties gericht op de frontliners in de wijken. De Goede
Woning heeft het initiatief genomen tot het project Samen in de Dreven. Dit experiment
is gestart met als doel te komen tot een werkwijze waardoor organisaties beter op de
toekomst voorbereid zijn. Zij bieden hun professionals in het veld de ruimte om dat te
doen wat een cliënt of zorgvrager nodig heeft.
In deze notitie worden de bevindingen met betrekking tot het project Welzijn Nieuwe
Stijl in De Maten gedeeld. Deze zullen verder uitgewerkt worden in de workshops en als
input dienen voor de discussie over welzijn in de toekomst.
2. Inzoomen op de wijk De Maten
De centrale vraag “Hoe kan de zelfredzaamheid en kracht van bewoners de ruimte
krijgen en worden gefaciliteerd vanuit het welzijnswerk en de zorg?” is in het najaar
2011 opgepakt in de wijk De Maten (28.000 inwoners). Wat versterkt burgerkracht en
3

wat kan of moet worden uitgebouwd? Er zijn drie bijeenkomsten georganiseerd met
professionals en wijkbewoners.
Hierbij is ingegaan op de vraagstukken en de burgerkracht die men in de wijk
tegenkomt, de informele zorg in relatie tot professionele zorg, vrijwilligers, collectieve
en individuele voorzieningen, de werking volgens de ruitstructuur in het stadsdeel,
belangrijke bakens van Welzijn Nieuwe Stijl en de benodigde competenties die
professionals bij deze nieuwe manier van werken nodig hebben.
Vraagstukken in de wijk
Wat in de bijeenkomsten opvalt is dat de kennis over de wijk onvoldoende gedeeld lijkt
te zijn. Hoe goed kennen we met elkaar de wijkbewoners, hun vraagstukken en hun
kracht? Doorpratend spelen er in De Maten vooral de volgende vraagstukken:
• Stille problematiek: dementie, eenzaamheid, psychiatrische problematiek
• Opvoeden en opgroeien: tekortschietende begeleiding door ouders van
schoolgaande kinderen, eenoudergezinnen met weinig tijd en/of inkomen
• Samenleven jong en oud: soms zijn er klachten over jeugdoverlast
• Sommige mensen leggen problemen buiten zichzelf: vanuit het idee ‘organisaties
zijn er om je problemen op te lossen’ of vanuit het onvermogen zelf de regie
over de oplossingen te voeren.
Maar om hoeveel gezinnen/kinderen gaat het eigenlijk als we het hebben over
gedragsproblemen? Over hoeveel dementerende alleenstaanden gaat het? Op dit soort
vragen bleek het lastig de antwoorden te geven.
Doordat De Maten een grote ‘bloemkoolwijk’ is, is het ook een wijk met veel gezichten.
De sociale cohesie wisselt sterk in de verschillende delen van de wijk.
Wijkbewoners geven aan dat er heel wat mensen zijn die het moeilijk vinden om hulp te
vragen. Gekoppeld aan het feit dat ouderen vaker minder mobiel zijn, leidt dit bij
sommigen tot eenzaamheid. Hierover praten is moeilijk, men durft dit nauwelijks toe te
geven. Bij mensen ouder dan 70 jaar is dit sterker. Verder zijn er maatschappelijke
ontwikkelingen die er toe leiden dat kinderen moeilijker in staat zijn om voor ouders te
zorgen; een grotere woonafstand, hogere arbeidsparticipatie en minder tijd voor
structurele inzet. Dan wordt de inzet van vrijwilligers eens te meer van belang.
Voorbeelden van (versterken van) burgerkracht
Tijdens de bijeenkomsten zijn een aantal sterke praktijken benoemd: welkomstbezoeken
voor nieuwe bewoners door bewoners, samen-koken-samen-eten, de vrijwilligers die
thuis senioren bezoeken, informatie geven en die signalen goed afstemmen met
ouderenadviseurs, de burendag, de buurtbeheerder van de woningcorporatie die vaker
op bewoners afstapt en bewoners verbindt, de jongerenwerkers die veel meer
outreachend werken en daarbij sociale media gebruiken, etc.
PLUK Experiment Samen op Dreef
Op initiatief van de wooncorporatie De Goede Woning heeft een groep bestuurders van diverse organisaties op het gebied
van wonen-zorg-welzijn in Apeldoorn de koppen bij elkaar gestoken en is een experiment gestart met als doel te komen
tot een werkwijze waardoor organisaties beter op de toekomst voorbereid zijn. Zij bieden hun professionals in het veld de
ruimte om dat te doen wat een cliënt of zorgvrager nodig heeft. Een pilotgroep van ‘frontliners’ oefent met deze ‘er op af’
–methode door in een flat (waar men weet dat er veel problematiek achter de voordeur speelt) in gesprek te gaan met de
bewoners.
4

Informele zorg in relatie tot professionele zorg
Informele zorg wordt geboden door familie, vrienden, buren en vrijwilligers. In het PLUK
Experiment in de Dreven, komt bijvoorbeeld naar voren dat de informele zorg vaak laat
in beeld is en nogal eens ingezet lijkt te worden om ‘gaten te vullen’. Informele zorg zou
dikwijls ook aan de voorkant van de hulpverlening in beeld moeten zijn.
Professionals werkzaam in De Maten en bij het Zorgloket willen hier verbetering in
aanbrengen door in het gesprek met bewoners eerst met hen te bekijken hoe mensen
versterkt kunnen worden in het zorgen voor zichzelf, wat zij wel zelf kunnen doen en
wat hun sociale netwerk kan betekenen. Pas daarna speelt inzet van vrijwilligers,
collectieve voorzieningen of op maat en als achtervang en sluitstuk professionele inzet
via individuele voorzieningen. De kern dus van de Kanteling.
Ook het Schakelpunt 3 zal vanaf 2012 gericht werken aan het beter aanhaken van
informele zorg op de professionele organisaties in de wijken. De gemeente zal met de
Kap 4 en het Verenigingsburo 5 eveneens afspraken maken over versterking van het
wijkgericht werken.
Deze piramide is niet bedoeld om stappen aan te geven waarlangs de bewoner met een
hulpvraag moet gaan. Ook kan er voor een bewoner vanuit meer vlakken tegelijkertijd
een arrangement worden samengesteld. Zo kunnen het sociaal netwerk en collectieve
voorzieningen elkaar versterken; wanneer een collectieve voorziening zoals
dagverzorging wordt aangeboden, kan bijvoorbeeld de mantelzorger het langer
volhouden. Het gaat om het samenspel van informele en beroepsmatige inzet.
De wijkbewoners in De Maten ondersteunen deze ontwikkeling gericht op de eigen
kracht van de zorgvrager. Ja, eigen kracht is beter. Maar er is nog veel te doen voordat
het zover is. Er klinken geluiden als: “We doen al zoveel en als ik dan niet meer kan en
zorg aanvraag, krijg ik te horen dat ik het eerst in eigen kring moet aanpakken. We zijn
gewend aan professionele hulp en dat ineens loslaten kan niet. We hebben ons hele
leven gewerkt om de verzorging op te bouwen en nu we aan de beurt zijn, is het er niet
meer.”
3 Schakelpunt is een platform van 27 organisaties die zich bezig houden met vrijwillige ondersteuning of hulp bij mensen thuis.
4 De Kap is een organisatie voor informele zorg. Zij biedt steun aan mantelzorgers, vrijwilligers en hulpvragers
5 Het Verenigingsburo ondersteunt voor vrijwilligers (o.m. vacaturebank) en vrijwilligersorganisaties. Het bureau is de
maatschappelijke stagemakelaar in Apeldoorn.
5

Er moet tijd zijn om de omslag te kunnen maken en de samenredzaamheid vorm te
geven. Zorg voor goede communicatie, werk aan bewustwording, bereid bewoners
voor, is het advies vanuit wijkbewoners en de aanwezigen vanuit de Wmo-raad.
Samenwerking vrijwilligers en ouderenadviseur
Vrijwillige seniorenvoorlichters van MD Veluwe doen preventieve huisbezoeken bij 75-plussers en informeren hen over
zaken op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Ook peilen zij hoe het met iemand gaat. Indien nodig zetten zij
signalen door naar de ouderenadviseur van WisselWerk.
Het vinden en binden van vrijwilligers
Met de wijkbewoners is ook gesproken over het vinden en binden van vrijwilligers. Zij
vinden dat er gezorgd moet worden voor een betere aansluiting bij de talenten en
wensen van vrijwilligers; begin daar en kijk dan of je passende vacatures weet, in plaats
van andersom de vacatures centraal te stellen. Benader mensen persoonlijk, spreek de
babyboomgeneratie gericht aan want die wil nog lang niet thuiszitten en wil zich wel
nuttig maken. Daar zit veel potentie. Zorg om mensen te binden voor voldoende
flexibiliteit: biedt ook tijdelijke klussen, zorg voor achtervang bij vakanties of ziekte,
biedt mensen kansen om iets nieuws op te pakken en zich te scholen. Benut ook de
maatschappelijke stages, de inzet van mensen met een beperking en maak ook
vrijwilligerswerk voor mensen met een psychische beperking in de wijken mogelijk. Het
aanboren van talenten is een belangrijke succesfactor.
Kortom: investeer in vrijwilligers, want vanzelf gaat de omslag naar meer burgerkracht
niet.
Collectieve en individuele voorzieningen
Apeldoorn kent, als we goed kijken, al veel collectieve voorzieningen. De vraag is
echter of deze ook voldoende bekendheid genieten.
Op het gebied van vervoer is er de TaxiBUS, die staat open voor iedereen en is bedoeld
als reizen met het gewone stads- en streekvervoer niet mogelijk is, bijvoorbeeld
vanwege een lichamelijke beperking of omdat er bij de plaats van bestemming
geen bushalte in de buurt is.
In de dorpen Lieren en Oosterhuizen rijdt de buurtbus. Deze bus wordt bemenst door
vrijwilligers.
Op het gebied van samen eten zijn er initiatieven van o.a. ’s Heerenloo die een
restaurant draait samen met de cliënten en deze openstelt voor wijkbewoners. Ook zijn
er her en der verschillende buurtrestaurants waar men samen kan eten. In het nieuwe
jaar zal verder uitgewerkt worden hoe verschillende initiatieven wellicht versterkt
kunnen worden, zeker in het licht van de wegvallende subsidie op de
maaltijdverstrekking.
Vitale ouderen in de wijk
Er is veel zilveren kracht aanwezig in de wijk. Dat zie je terug in vrijwilligerswerk dat zij oppakken, in onderlinge
burenhulp. Zij weten hun weg ook digitaal te vinden, zoals binnen Seniorweb.
De ruitstructuur: samenwerking maatschappelijke organisaties en gemeente
6

Met professionals vanuit welzijn, zorg, wonen, gemeente en enkele wijkbewoners is de
structuur van de sociale pijler in het stadsdeel tegen het licht gehouden.
De ‘ruit’
Sociale Teams
Woon Service gebieden
Buurtregisseurs
Centra voor Jeugd en Gezin
Stadsdeelplatform
Kort toegelicht: de sociale teams geven invulling aan de gecoördineerde aanpak van de
zwaardere/meervoudige probleem situaties. Daarnaast zijn er de woonservicegebieden
en centra voor jeugd en gezin waar de overige vragen rond wonen en leven en
opgroeien behandeld worden en waarin gewerkt wordt aan goede voorzieningen en
afstemming van aanbod. In het stadsdeelplatform zitten partijen die in de wijk actief zijn
om de tafel en werken aan wijkprogramma’s, zowel professionele organisaties als een
vertegenwoordiging vanuit de wijkraad.
Met de inzet van buurtregisseurs wordt nu in andere stadsdelen ervaring opgedaan. Er
is nog geen buurtregisseur in dit stadsdeel actief, het opbouwwerk in de huidige vorm
verdwijnt vanaf 2013. Opgemerkt wordt dat de invalshoek stadsdeel/wijkgericht niet
voor alle situaties logisch is; soms is er sprake van buurtgericht (bij wonen bijvoorbeeld)
of gaat het om straten of pleinen (denk aan versterking sociale cohesie).
Het advies luidt deze structuur vast te houden, maar de (samen)werking wel te
verbeteren, want “nu doet de ruit niet wat ie moet doen”. Om welke verbeteringen gaat
het?
De sociale teams worden als zeer nuttig ervaren. De formele structuur is duidelijk en
verplicht de deelnemers elkaar op te zoeken in complexe hulpsituaties. Verschillende
woningontruimingen zijn zo voorkomen en met bewoners is naar wenselijke oplossingen
gezocht. Positief neveneffect is dat de verschillende partijen hierdoor beter op de
hoogte zijn van elkaars werk en er afstemming tot stand komt. Onder andere via
corporaties, de huisarts, maatschappelijk werk, politie en zorg komen zorgvragen
7

innen. Een aandachtspunt is de samenwerking met de informele zorg, mantelzorgers
en vrijwilligers. Zij lijken nu niet of nauwelijks in beeld. Dit is wel wenselijk.
De woonservicegebieden (WSG), wat die willen bereiken en wat je er van mag
verwachten, lijken minder goed in beeld bij wijkbewoners (en een deel van de
professionals). Ook vindt men de omvang van 28.000 bewoners te groot. In aanleg
denken de aanwezigen dat het woonservicegebied voor informatieverstrekking en de
lichtere zorgvragen wel nuttig is, collectieve activiteiten zoals maaltijden en ontmoeting
kunnen in dit kader vorm krijgen. Mits laagdrempelig en geïntegreerd in een bredere
zorgvisie over wat men wil/verwacht in het WSG. Al hebben de kernpartners vanuit
wonen, welzijn en zorg een visie en doelstellingen geformuleerd, dan nog vinden de
aanwezigen dat betere communicatie over wat er is en wat kan en wat er ontwikkeld
wordt, zeker noodzakelijk.
Het centrum voor jeugd en gezin (CJG) voor lichte opvoedingsondersteuning is net
gestart. Meer bekendheid geven aan de mogelijkheden hier en de inbedding in het
aanbod is nodig. De verwachting is dat dit centrum een nuttige rol gaat spelen in het
(zorg)aanbod voor jeugdigen. Afstemming en bekendheid met de andere professionals is
wel noodzakelijk.
Het stadsdeelplatform functioneert al enige tijd, is informeel en laagdrempelig. Het
accent ligt vaak op meer fysieke zaken, maar men wil ook gaan bijdragen aan de sociale
samenhang en kracht. Meer bekendheid en power zijn nodig om als samenbindend
platform te functioneren. De verwachtingen zijn: behoeften verkennen, agenderen van
vraagstukken en aanjagen van ontwikkeling, toekomstplannen en wijkplannen maken,
inzet van bewoners stimuleren en de samenhang met o.a. de woonservicegebieden
versterken.
De buurtregisseur/opbouwwerk: de functie van opbouwwerk zit onder andere ten
gevolge van de bezuinigingen in een transformatieproces. De buurtregisseur is niet
overal actief (er is geen buurtregisseur in De Maten). Ook is de invulling van de rol van
de buurtregisseur nog niet duidelijk omschreven. Dat klopt, op dit moment wordt
geëvalueerd, worden de taken en gewenste interventies omschreven en wordt een start
gemaakt met het onderbrengen van de buurtregisseurs van gemeente naar het
welzijnswerk. Ook de relatie van buurtregisseur /opbouwwerk met andere regiefuncties
in het stadsdeel kan beter naar voren komen, vooral in relatie tot de stadsdeelmanager.
Het is enigszins misleidend dat de buurtregisseur zo’n centrale plaats inneemt in de ruit.
Hiermee lijkt deze primair de rol van initiator en samenbinder te vervullen. Ook anderen
kunnen deze rol vervullen, zoals het maatschappelijk werk, de ouderenadviseur,
buurtbeheerder vanuit de woningcorporatie e.d. De plek in het midden wordt logischer
als de ruit op de piramide gelegd wordt en de buurtregisseur zijn plek heeft tussen ‘
eigen kracht’ en ‘individueel’.
Bakens Welzijn (en Zorg) Nieuwe Stijl
In De Maten zijn tijdens een bijeenkomst met professionals en enkele wijkbewoners
onderstaande bakens welzijn nieuwe stijl het meest van belang gevonden.
Bakens die er uit sprongen:
• Gebaseerd op de eigen kracht van de burger. Hierbij speelt een dilemma. Het
gesprek zal zich snel richten op: wat kunt u zelf doen en wat uw omgeving?
Maar het is de vraag: hoe zorg je dat mensen zich ook nog veilig voelen in de
zin van: als ik echt zorg nodig heb, het zelf niet meer kan en ook mijn
8

omgeving niet meer, kunnen we er dan op vertrouwen dat de hulpverlening
of gemeente er voor me is?
• Integraal werken. Ook hierbij een dilemma: integraal werken vergt tijd (spaart
ook tijd, zoals uit het werken van de sociale teams blijkt). Een ander dilemma
is de perverse prikkel in welzijn en zorg. In termen van een goede
concurrentiepositie is het wijs om een breed productenaanbod neer te zetten.
• Gebaseerd op ruimte voor de professional. Met het dilemma: hoe verhoudt
ruimte voor de professional zich tot kaders / prestatieafspraken tussen
gemeente en instelling? Dit vergt sturing op effect i.p.v. uren of deelnemers
per product. Wanneer professionals daadwerkelijk meer ruimte krijgen – zoals
bijvoorbeeld in het PLUK Experiment - vraagt dit van hen ook om daar
creatief en initiatiefrijk mee om te gaan.
Wijkprofessionals en vertegenwoordigers van burgers zouden nog scherper discussie
kunnen voeren over wat je dan bedoelt en wat je van een ander nodig hebt, om zo te
kunnen werken. Het welzijnswerk zou om zelfredzaamheid en kracht van burgers te
versterken (nog) actiever kunnen insteken op het signaleren en ‘makelen’ in de wijk. De
zorg zou nog meer kunnen insteken op het leren doen (i.p.v. zelf doen) en de informele
zorg vaker en vroeger kunnen betrekken. Schakelpunt, De Kap en het Verenigingsburo
kunnen sterker op wijkniveau gaan acteren. Het Verenigingsburo zal meer en meer een
rol vervullen bij de ondersteuning van burgerinitiatieven in de wijk.
In gesprek met de wijk is ook naar de benodigde competenties gekeken. Zonder
compleet te zijn gaat het om: omgevingsbewustzijn, generalistische kijk en kennis van
de sociale (wijk)kaart, nieuwsgierig en ondernemend zijn (goedkoper/slimmer
organiseren), out of the box denken, eerst luisteren/denken - dan doen, ook loslaten.
Het is belangrijk dat de maatschappelijke organisaties hun medewerkers en vrijwilligers
gaan/blijven sturen, coachen en trainen in lijn met de bakens en competenties. Dat zou
ook kunnen door professionals van verschillende organisaties in het stadsdeel bij elkaar
te komen. Daarbij kan men elkaar inspireren en enthousiasmeren met ideeën om de
verandering vorm te geven.
3. Overige randvoorwaarden
Hierboven is uitgebreid ingegaan op het versterken van de werking van de bestaande
structuur. Maar ook de positionering en professionaliteit van het welzijnswerk, de zorg
en de aansturing door de gemeente is van belang.
Van der Lans (2010) heeft de te bereiken resultaten én de randvoorwaarden op een rij
gezet die helpen om zelfredzaamheid en kracht van burgers de ruimte te geven en te
faciliteren vanuit welzijnswerk en zorg. Deze punten kunnen 1-op-1 doorvertaald
worden naar de Apeldoornse situatie. Wat kunnen partijen in De Maten / Apeldoorn
Zuidoost doen om hier invulling aan te geven?
Professionals
1. Gebiedsgericht werken
De verticale as moet versterkt worden om het wijkgericht werken steviger van de grond
te krijgen: van stadsdeelplatform naar buurtregisseurs en anderen die een dergelijke rol
vervullen plus de lijn naar de sociale wijkteam. Het stadsdeelplatform kan de
woonservicegebieden inspireren met ideeën en voorstellen voor het versterken van
voorzieningen en samenwerking. Maar de horizontale lijn in de ‘ruit’ is er vooral ook een
van het maatschappelijk middenveld.
9

2. Herkenbare professionals: aanspreekpunt in de buurt
Met name de voorzieningen in het woonservicegebied vormen een toegangspoort voor
bewoners. Zij kunnen er terecht voor ontmoeting, activiteiten en hun vragen op velerlei
gebied. Vrijwilligersorganisaties zijn niet of nog te beperkt zichtbaar in wijken aanwezig.
Wel worden vrijwillige hulpvragen bij het informatiepunt doorgeleid naar het stadsbrede
Schakelpunt, die weer doorverwijst naar een achterliggende vrijwilligersorganisatie.
Bij welzijnsprofessionals zie je de beweging naar ‘buiten’. Dit uit zich echter niet
zozeer in decentrale huisvesting, maar meer in de werkwijze. Het is de vraag of het
voor alle bewoners helder is waar zij in hun buurt terecht kunnen. Het is van belang het
informatiepunt zichtbaarder te maken. Doordat vrijwilligers(organisaties) niet zichtbaar
zijn in de wijk wordt zo wellicht het beeld versterkt dat er te weinig vrijwilligers zijn.
3. Professionals zoeken mensen op in eigen omgeving, werken op basis van vertrouwen
In het PLUK Experiment wordt ervaring opgedaan. Het blijkt voor een aantal
professionals wel moeilijk om die outreachende werkwijze op te pakken; hoe doe je dat
eigenlijk? Onder meer vanuit de sociale teams zijn er al goede ervaringen, door de
aanpak werd woninguitzetting in een aantal situaties voorkomen.
4. Minder specialisten, meer generalisten
Voorstel is om met de kern van professionals (en enkele wijkbewoners) verder na te
denken over de ‘ruit’, kerndoelen en toegevoegde waarde die elke organisatie daarin
kan hebben. Ook kunnen zij dan de benodigde veranderslag benoemen. Belangrijk om
de professionals die vanuit de wijk veel ‘vertrouwen’ krijgen, daarbij te betrekken.
5. Professionals substitueren waar mogelijk formele zorg door informele zorg. Ze
fungeren eerder als wegenwacht dan als doorverwijzer naar de zorggarage. Ze
voorkomen versnippering en hulpdrukte.
Nadruk ligt op het aanspreken en versterken van het sociale netwerk. Versnippering en
hulpdrukte kan voortkomen uit de wens tot versterking van de eigen positie van de
organisatie, welke kan worden gestimuleerd door een breed dienstenaanbod te hebben
(perverse prikkel zorg-welzijn). Belangrijk is om steeds eigen toegevoegde waarde te
kunnen aangeven.
6. Professionals versterken sociale netwerken rondom mensen en sluiten daar met
initiatieven op aan. Ze vormen kleinschalige teams, van een overzichtelijke omvang, die
voor een belangrijk deel hun eigen werk kunnen bepalen en met elkaar vormgeven.
Er moet nog nagedacht worden over wie de lead neemt in minder complexe situaties.
Nu gaat dit vaak automatisch, maar soms ook niet. Wellicht dat de gemeente vanuit
haar regierol daar meer op kan sturen opdat met partijen tot goede afspraken kunnen
komen (zie hiervoor ook punt 4). Zo worden rollen en toegevoegde waarde van eenieder
helder, waardoor de perverse prikkel wellicht minder speelt.
Gemeente
7. De aanpak wordt politiek gesteund. Er is een bevlogen wethouder / college met een
duidelijke visie waardoor een echte verandering ook politiek wordt aangejaagd.
Zowel college in het bestuursakkoord als gemeenteraad spreken veel en vaak over de
‘andere overheid’, de terugtredende overheid, eigen kracht, sociale netwerk etc.
Kortom, de ingrediënten Welzijn Nieuwe Stijl zijn ook goed verankerd in het politieke
narratief. Echter, de slag naar concreetheid moet nog gemaakt worden. Dat wordt dan
ook een kwestie van de rug recht houden, nee kunnen zeggen etc.
10

8. De gemeente trekt de organisatie van de eerste lijn naar zich toe. Soms zelfs door de
werkers in dienst te nemen, in ieder geval door samenwerking af te dwingen, en door
politiek op te treden als schakels in de hulp niet meedoen.
De gemeente trekt de organisatie van de eerste lijn in die zin naar zich toe door sterk te
sturen op de ruitstructuur en rollen te benoemen van de verschillende partners. De
gemeente wil juist zelf niet te veel in de uitvoering zitten. Daarom de beweging van het
afstoten van de werkgeversrol van gemeente en deze overdragen aan het welzijnswerk.
Jongerenwerk ook via sociale media
Om jongeren te bereiken maken de jongerenwerkers van Don Bosco in de wijk De Maten vaak en veel gebruikt van
sociale media. Zo weten jongeren, ouders en jongerenwerkers elkaar te vinden als het gaat om: wie heeft er schaatsen
te leen? Wie kan kaartjes regelen voor de voetbal? Wie kan een oudere helpen met het gebruik van zijn computer?
4. Conclusies en aanbevelingen
Naar aanleiding van bovenstaande kunnen de volgende conclusies getrokken en
aanbevelingen gedaan worden om de kanteling naar Welzijn Nieuwe Stijl op
stadsdeelniveau te bereiken. Dit heeft betrekking op de gemeente, de informele zorg en
de zorg- en welzijnsorganisaties.
Gemeente
- Er is tijd nodig om burgers en professionals mee te nemen in de nieuwe visie op
welzijn en de samenredzaamheid vorm te geven;
- Goede communicatie richting bewoners is van groot belang om mensen bewust
te maken, draagvlak te creëren voor verandering en te enthousiasmeren;
- Er zit spanning tussen ruimte voor de professional en kaders/prestatieafspraken
tussen gemeente en instelling. Dit vergt sturing op effect i.p.v uren of
deelnemers per product;
- Er is een gedeelde agenda nodig met betrekking tot de (prioritaire) problemen die
er in het stadsdeel leven;
- Naast de problemen moet er ook zicht zijn op bestaande initiatieven in de
stadsdelen die een voorbeeld zijn van de burgerkracht die er is;
- Er moet meer bekendheid gegeven worden aan de bestaande collectieve
voorzieningen:
o De rol van buurtregisseur onderbouwen en minder centraal in het gehele
aanbod, ook andere professionals in een dergelijke rol;
o De functie van de stadsdeelplatforms versterken, onder meer door een
heldere wijkagenda te voeren; wat, voor wie en met wie. Zeker ook voor
kwetsbare bewoners;
o Meer bekendheid geven aan de woonservicegebieden, maak doel,
werkwijze en verantwoordelijkheden beter duidelijk, zorg dat (kwetsbare)
bewoners en vrijwilligers regelmatig op de hoogte worden gesteld van
wat er is en wat ontwikkeld wordt. Betrek bij dit laatste ook bewoners;
o Het centrum voor jeugd en gezin beter positioneren en meer bekendheid
geven qua mogelijkheden en werkwijze;
o En vooral de samenhang van alle bovengenoemde functies beter
onderbouwen en concreet benoemen gericht op de (zorg)vrager.
Vrijwilligers/informele zorg
- De informele zorg moet aan de voorkant van de hulpverlening in beeld zijn en er
moet een goed samenspel zijn tussen de formele en informele zorg;
11

- De informele zorg moet beter en vroeger (aan de voorkant van de hulpverlening)
in beeld zijn. Nu is de ‘ruit’ vooral beschreven vanuit de professionals - de
aanbodzijde - maar het is wenselijk om veel nadrukkelijker de combinaties te
zoeken en te vinden tussen professionele en informele inbreng, zoals ook in de
piramide (pagina 5) tot uitdrukking komt;
- Het Schakelpunt, De Kap en het Verenigingsburo zouden sterker op wijkniveau
kunnen acteren;
- Het Verenigingsburo kan meer en meer een rol vervullen bij de ondersteuning
van burgerinitiatieven in de wijk.
Zorg- en welzijnsorganisaties
- Organisaties moeten investeren in vrijwilligers;
- Inzet op versterking van het informele netwerk;
- Integraliteit concurreert met de perverse prikkel in welzijn en zorg i.e. een zo
groot mogelijk producentaanbod (ook als dat dubbeling betekent) om goede
concurrentiepositie te behouden);
- Ruimte voor professional vraagt ook andere competenties van die professional.
Wat dit precies vraagt zou nog scherper bediscussieerd kunnen worden tussen
wijkprofessional en vertegenwoordigers van burgers (wat wordt bedoeld, wat
heb je van de ander nodig om zo te kunnen werken);
- Om zelfredzaamheid en kracht van burgers te versterken zou het welzijnswerk
nog actiever in kunnen steken op het signaleren en ‘makelen’ in de wijk en de
zorg zou nog meer in kunnen steken op het leren doen (i.p.v. zelf doen).
Onze hartelijke dank gaat uit naar degenen die deelnamen aan de wijkbijeenkomsten,
aan diegenen die feedback gaven op een eerdere versie van deze notitie en aan de
contactpersonen van het PLUK Experiment ‘Samen op dreef’ :
vertegenwoordigers van wijkraad en buurtraden Zuidoost, WisselWerk, MD Veluwe,
Don Bosco, Verian, De Kap, Schakelpunt, De Drie Ranken, De Goede Zorg, De Goede
Woning, ’s-Heerenloo, Riwis, Wmo-raad, De Woonmensen, gemeente Apeldoorn, Bram
Lipsch, Sacha Schoonhoven en Antoinette Tanja.
Linda Stomphorst (gemeente Apeldoorn) en Hilde van Xanten (Stimuleringsprogramma
Welzijn Nieuwe Stijl / MOVISIE)
12