Van abstracte kunst naar abstracte politiek?

S&D 2003 03 12-03-2003 18:10 Pagina 9
Het primaat van de politiek Mirko Noordegraaf Van abstracte kunst naar abstracte politiek?
Op theoretische gronden kan immers betoogd
worden dat het ‘algemeen belang’ weliswaar niet
kenbaar en eenduidig te representeren is, maar
dat het algemeen belang wel de uitkomst van het
politiek debat in klassieke parlementaire instituties
kan zijn. 2 Dan nog is het ideaalbeeld echter
niet gered. Het is immers de vraag in hoeverre
die opvatting van het algemeen belang in onze
huidige samenleving nog wordt aanvaard; bovendien
is ook de kwaliteit van het politiek debat
niet als vanzelf gegarandeerd.
Op grond van beschikbare beelden van onze
veranderende samenleving 3 moeten we namelijk
constateren dat vele hedendaagse maatschappelijke
vraagstukken zich lastig in publieke
debatten laten vangen en dat de acceptatie van
publieke besluiten door burgers problematisch
is geworden. Veel vraagstukken zijn ‘informatieintensief’,
vluchtig en transnationaal, en er is
professionele expertise nodig om ze te begrijpen.
Het zijn bovendien juist veelal diezelfde
eigenwijze experts die een geringe bereidheid
aan de dag leggen om zich bij publieke besluiten
neer te leggen.
De stelling die hier wordt verdedigd is dat niet
langer onverkort moet worden vastgehouden
aan het primaat van de politiek en het principe
van ministeriële verantwoordelijkheid. De
samenleving van nu verschilt hemelsbreed van
de negentiende eeuwse, zodat de op de idee van
representatieve democratie gestoelde mimetische
principes herzien zullen moeten worden. Met elkaar
verweven economische, sociale en technologische
veranderingen hebben een andere maatschappelijke
constellatie geschapen, zodat een
legitimering van het primaat van de politiek in
termen van een eenduidige afspiegeling van de
volkswil en de representatieve behartiging van
het algemeen belang onhoudbaar is geworden.
Deze stelling is niet nieuw. Zij heeft Ankersmit
er enkele jaren geleden toe gebracht de mimetische
opvatting over representatie te vervangen
door een esthetische opvatting, waarin de maatschappelijke
realiteit niet direct door politici gerepresenteerd
maar geconstrueerd wordt. 4 Representatie
impliceert dan geen ontkenning, maar
een waardering van de ruimte tussen het gerepresenteerde
en de representerenden ¬ net zoals
dat in de schilderkunst het geval is.
Ook in dit artikel zal de ontwikkeling van de
schilderkunst als leidraad worden genomen voor
een fundamentele reflectie op politiek en bestuur.
Daar hebben zich immers vergelijkbare
paradigmaverschuivingen voorgedaan. Maatschappelijke
veranderingen aan het einde van de
negentiende en het begin van de twintigste
eeuw, en niet in de laatste plaats technologische
vernieuwingen in de vorm van de ontdekking en
verspreiding van fotografie en film, hebben de
schilderkunst fundamenteel en blijvend beïnvloed.
Oude schilderkunst probeerde de driedimensionale
wereld zo goed en natuurgetrouw mogelijk
op het platte vlak na te bootsen. De moderne
schilderkunst is het platte vlak als een wereld op
zichzelf gaan beschouwen, met zijn eigen regels.
Waarom zou een schilder zo’n tweedimensionaal
plat vlak als een afspiegeling van een driedimensionale
ruimte moeten beschouwen, zeker
als er andere media ¬ zoals film en fotografie ¬
zijn die dat vele malen accurater kunnen?
Iets soortgelijks zal hier betoogd worden voor
de reflectie op politiek en bestuur.
de evolutie van de schilderkunst
De ontwikkeling van de schilderkunst kan op
verschillende wijzen worden samengevat. Het is
gebruikelijk om die evolutie te beschrijven in
termen van elkaar opvolgende stromen, zoals
realisme, sociaal realisme, impressionisme,
fauvisme, expressionisme, dadaïsme, futurisme,
abstract expressionisme, hyperrealisme, postmodernisme,
neuroticisme, en wat dies meer zij.
Dat doet vanzelfsprekend geen recht aan individuele
kunstenaars en kunstwerken, bijvoorbeeld
omdat realisme niet verdwenen is en enkele
vroege kunstwerken graden van abstractie in
zich droegen, maar als grove ordening kan het
belangrijke doelen dienen, bijvoorbeeld om verschillende
vormen van schilderkunstige logica te
9
s & d 3 | 2003