WOORDENBOEK:

V A D E R L A N D S C H
WOORDENBOEK:
XXVIII. D E E L .

V A D E R L A N D S C H
WOORDENBOEK;
OORSPRONKLYK
VERZAMELD
D O O K
JACOBUS
KOK.
ACHT-EN-TWINTIGSTE
DEEL.
MET KAARTEN,PLAA TEN dl POURTB. AITTEIff»
T E AMSTELDAM, BIJ
J O HANNES
ALLART,
$tf
M D C C X C I R

VADËRLANDSCa
WOORDENBOEK.
STEE.
ÖTEENWYK, QHENDELIRVAN) èen Nederlandsen Kunstfch
der, dus genoemd naar zijne Geboorteplaats, in welke hij,"
omtrent het midden der Zestiende Eeuwe, ter waereld kwam.
De beroerten in de Veféénigde Gewesten bewoogen hem zijn
Vaderland te verlaaten, om elders,- ter beoeifeninge der Kunst
een ftiller en vreedzaamer verblijf te zoeken. Dit vondt hij
te Frankfort, alwaar hij fijnen overigen leeftijd fleet, en, in
deti Jaare 1603, zijne dagen eindigde. Zijne neiging bepaalde'
zich inzonderheid tot het fchilderen in het klein van Vergezigten
in Kerken; in de behandeling daar van flaagde hij zeer
gelukkig. HENDKIK VAN STEENVYK hadt eenen Zoon , dia?
insgelijks de Kunst oeffende, en in den zelfden trant als zijn'
Vader fchilderde. Hij hadt zijn verblijf genomen'te Landen, alwaar
zijne ftukkenvan zijne Koninklijke Majefteit' greetig gezogt^
en rijklijk betaald wierden. De JongeSTENWYK liet, bij zijtr
overlijden, eene Weduwe naa, die insgelijks' de Schilderkunst
verliondt, en, naa haar Mans overlijden, na Amjhrdam mes
der waon vertrokken zijnde,- daar mede den kost won.
Zie DE SiLEs, Pïe des Peintres.
STENWYKERWO£T , een Dorp eh Schoutamp't, in dè' Prc£'
vincie van Overijsfel^ onder het Landdrostampt van Vollen-
Jiove, en niet verre van de Stad Steinwijk gelegen De KerK :
Was reeds van ouds vermaard , als zijnde aan den ff.ANO^EA^
toegewijd. Tegenwoordig wordt zij, ten behoeve der Her-'
vormden, van eenen eigen Leeraar bediend. GeduUrende Bèf
Merkwaardig beleg Van de Stad Steemvijk, boven verhaaldy
heeft dit Dorp zeer veel geleeden.
XXVIII. DEEü» F ff ff ff $ritm

2 STEGGERDEN, STEIN, ( Het Land van ) eaz.
STEGGERDEN, een Dorp, in Fries/and, onder het Kwartier
van tevenwouden, in de Grietenij Stellingwerf'-IVesu-nde
in welke h«t vijftig Stemmen uitbrengt. De legging van di't
Dorp is niet onvermaakelijk, niet verre van'de rivier de Linde,
genoegzaam in het midden van tamelijk goede Bouw en
Weilanden. De Kerk is 'er zonder Toren, en Out een wetmg
buiten het Dorp. Voormaals plagt in de «bnurfchap
veel 1 urf gegraaven te worden; doch, zints het vergraaven
der Veenen, is deeze bron van den weivaart der Dorpelingen
merkelijk opgedroogd.
STEFN, {Het Land van} eene Heerlijkheid, in Hofland,
flrekkende, ten Zuiden, langs den Ysfeiuroom, tot aan het
Land van Oudewater. Volgens opgave in de Verpondingshjsten
bedaar de Heerlijkheid ruim vijfhonderdvierënzeventig
Morgens en honderd 'Roeden gronds. Om en bij de dertig
Huizen ftaan hier en daar verfpreid. Reeds in den aanvang
der Twaalfde Eeuwe WÏS deeze Heerlijkheid bekend, eerst
als een eigendom des BisfcndpS van Utrecht, en vervolgens
van de Kerk van Oudmucller, aan welke zij, met 's Pausfen
bewilliging, ten gefchenke wierdt opgedraagen. Zedeit kwam
zij nu en dan in andere handen, ook in die van het Geflagt
van BLOIS VAN TRESLONG. JAN VAN TRESLONG , Kanunnik in
het Kapittel van Oudmunfler te Utrecht, verkogt haar, in
den Jaare 1438, voor aehtëntwintighonderd Rhijnfche Guldens,
*an de Stad Gouda', welke 'er, tot heden toe, eïgenaares
van gebleeven is. In het Land van Sfeln lag, eertijds,
het Klooster van Reguliere Monniken Emmaus, in 't
welk de vermaarde Rotterdammer, DESIDERIUS ERASMUS, het .
Geestlijk gewaat heeft geJraagen.
STELLA, (FRANCOIS MARTINI) een Erusfelaar, bij de naaltoomelingfchap
gedenkenswaardig, om zijue trouwhartigheid
in het volvoeren van den last der Algemeene Staaten, in den
Jaare 1576 hem opgedraagen. Ten tijde als men de grondflagen
van het gebouw der Vrijheid hadt geleid, en aan de
optrekking van hetzelve arbeidde, zogt men allerwege buuwftcffin.
Friesland en Groningen, dagt men, met reden, zou.
den

STELLA. (FRANCOIS MARTINI) %
den,aan het pas begonnen geftigt, veel Hevigheids en luistert
bijzetten. Tot het doen van dien overwinst wierdt een man
van beleid en moéd vereischt. STELLA bezat beide hoedanigheden.
Hem zonden, diensvolgens, de Algemeens Staatsn
na Groningen. Zijn hst. hielde in, te beproeven, of niet het
Krijgjvolk aldaar tot het aanneemen van de Gendfche Pacificatie
of Bevrediging zou kunnen overgehaald worden* Van
wegen den Spaanfchen Koning was thans aldaar GA SPER RO­
BLES, Heer van Biltj, met het hoogfte bewind bekleed; Naijverig
op zijn gezag, en uit de komst van STELLA eenige
vermindering daar van vreezende j deedt hij hem ftraks in
hegteniS' neemen, en vervolgens ftrengelijk pijnigen, om aldus
agter het geheim zijner zendinge te koomen. Doch STELLA,
hoe zeer gefolterd, liet zich geen enkel woord ontvallen *
aangaande 't oogmerk zijner komfle, dan 't geen hij van deii
beginne hadt aangekondigd, te weeten, om de Wethouderfchap
der Stad tot het bijwoonen van eenen algemeenen Dagvaart
ce nodigen. Dit niettegenftaande wierdt hij, door den Heeï
VAN BILLY, in hegtenis gehouden. Nu hadt hij tijd tot peinzen
op middelen, om aan de inzigten zijner lastgeeveren tö
voldoen; welke hij, hoe onwaarfchijnlijk hem daar toe de'
kans ftondt, eeenzins uit het oog verloor. STELLA hadt ontdekt,
dat de Krijgsknegten * in het ontvangen van hunne foldij,
eene aanzienlijke fomme ten atuer wuren, en.dat, ter
dier oorzaake, onder heh geen klein ongenoegen heerschtei
Dit bragt hem op den inval, om i door middel der Soldaaten,
die hem bewaarden $ en vervolgens ook door den Genees*
meester, welke hem bediende * te beproeven, of niet een
goed deel der Bezettinge, onder belofte van volle betaaling
der agterflallige foldije, tot de zijde der Staaten zonde kun*
néri overgehaald worden. Boven vervvagting gelukte hem dit
middel. Binnen korten tijd hadt hij drie Vaandels, befiaande"
uit vierhonderdvijftig man, tot zo verre gewonnen, dat zij
gezaincntlijk affpraak maakten, om den Spaanfchen Bevelheb*
ber, Heer VAN BILLY , in verzekering te neemen. De goeds
iiitflag, welke deeze onderneeming bekroonde j bewoog andera
Knegten, om zich van hunne Hoplieden te verzekeren; Ter*
ftond hier op ontüoeg men STELLA uii zijne hegtem'sfe, dia
Fffffff a voorts *

4 STELLINGWERF, STELL1NGWERF-00STEINDE,
voorts, eerst der Bezettinge, en vervolgens der Wethouderfchap
den eed afnam aan de Algemeene Staaten; waar op
hij Itraks na Brusftl wederkeerde, om 'er in eigen perfoon
den goeden uitflag zijner onderneerainge te boodfchappen.
Zie GER. DUWBAK, Anales.
STELLINGWERF. De twee Friefche Grietenijen, van welke
wij vervolgens zullen fpreeken, waren, van ouds, onder deezen
naam in een gefmolten. Het Distrikt legt in het Zuidof
liever Zuidwestlijktie gedeelte van Friesland , lsootende
tegen de grenzen van Overijfel en Drenthe. De Opgezeetenen
van dit Gewest zijn, in de aloude Gefchiedenisfen, zeer
vermaard, als hebbende zich, boven andere, gekweeten in
het kloekmoedig voorftaan der Friefche Vrijheid en Geregtiglieden.
In 't eerst fchijnt Stellingwerf' onderfeheiden geweest
te zijn, in gedaante en Regeeringsform, van de overige distrikten
in dien oord, bij den naam van Grietenijen bekend.
Het wierdt beheerd door zekere Overheden, Stellingen genaamd;
onder welke benaaining de Dorpregters, nog heden
ten dage, aldaar bekend zijn. Van de aloude eenheid des
Distrikts getuigt nog heden het Wapen der twee Grietenijen,
zijnde een Dier van zonderlinge gedaante, in welke men geene
andere verandering heeft gemaakt, dan dat het Dier in 't eene
Wapen na den regter-, en in het andere ua den flinkerkant
ziet. De verdeeling van het Distrikt, en deszelfs vereenigiog
met de Zevenwouden, viel voor onder de Bourgondifche Regeeiing.
Zints dien tijd heeft men het Landfchap verdeeld
in OosP en Westftellingwerf, of Stellingwetf-Oosteinde, ea
Stellingwerf - Westeinde.
STELLINGWERF - OOSTEINDE , dus genaamd, van wegens haare
legging ten aanzien van de andere helft des Distrikts, is>
in rang, de negende Grietenij in het Kwartier van Friesland\
de Zevenwouden genaamd. Zij is eene der ujteröe grenspaa»
len der Provincie, als ftootende, ten Oosten en ten Zuiden-,
aan het Landfchap Drenthe. Om de grensfcheiding te bepaa*
ten.

STELLINGWERF-OOSTEINDE, enz.
s
ien, en dus eenige geichillen, welke zomtijds reezen, re voorkoomen,
heefc men, in den Jaare 1733, eenen aanvang gemaakt
met bet graaven van een nieuwen Sloot of Greppel;
in den Jaare 1737 leide men daar aan de laatfte hand. Stellingwerf-Oosteinde
beftaat, veelal, uit een hoogen zandagtigen
grond; hier en daar, vooral in den omtrek der Dorpen,
tot Weid- en Bouwlanden aangeleid, en elders met geboomte
beplant, 't welk, zo wel als de Landerijen, den eigenaaren
goede inkomften aanbrengt: behalven dat het eene voegzaams
gelegenheid tot jaagen geeft. Daarenboven beftaat een goed
gedeelte der Grietenije uit onvergraavene hooge Veengronden,
welke den bezitteren, in tijd en wijle, aanzienlijke voordeelen
zullen bezorgen, en die daarom van te meer waarde zijn,
om dat de grond onder dezelve, naa dat de Turf vergraaven
is, tot Wei- of Bouwlanden kan worden aangeleid.! Voorts
telt men, in deeze Grietenij, tien Dorpen; zij zijn, in hunnen
rang, de volgende: Oude- Eerkoop , Nieuwe-Berkcop,
Makkinga , Donkerbroek, Haule , Oostcrwolde, Fochtele,
Appelfche, Langedijk en Elslo. Alle deeze Dorpen worden
door vier Hervormde Leeraars bediend. Men telt 'er tweehonderdvierenzeventig
Stemmen.
STELLINGWERF - WESTEINDE , hoewel de laatfte in rang, is,
nogthans, de vermogendfte Grietenij van het boven genoemde
Friefche Kwartier de Zevenwouden. Zij legt insgelijks pp de
grenzen der Provincie, als ftootende, niet alleen tegen het
Landfchap Drenthe, maar ook tegen de Provincie QverijsjeL
De uitgebreidheid van dit Distrikt vinden wij, in de lengte,
op bijkans zeven, en in de breedte op ruim twee uurea
gaans begroot. Veel laager, doorgaans, is de grond van deeze
dan van de voorgaande Grietenij; zij beftaat deels uit Weiden
-Hooilanden, deels uit Turflanden. Hier en daar, alwaar
de grond hooger is, ontmoet men veel geboomte, van
Wild en Gevogelte rijklijk voorzien. De rivier de Linde,
in de voorgaade Grietenij ontfprongen, loopt door deeze, en
fcheidt dezelve in twee ongelijke deelen;, het kleinfte van
welke, zijnde het Zuidelijkfte, den naam van Stroomkant
voert. De volgende twintig Dorpen, die asen 'er telt, brau
V ff ff ff 3
geit

STELLINGWERF, (AUKE ) enz.
gen te zsmen zevenhonderd eenennegentig Stemmen uit: Brijl,
Nocrduolde, Finkega, Steggerden, Peperga, Blesdijk, Nija
Holtpade, Olde Holtpade, IP'olvega, Sonnega, Oude Trijne,
Nije Trijne, Spangen, Scherpenzeel, Monnikebuurcn, Oude.
Lemmer, Nija Lemmer, Nije Holtwolde, Olde Holtwolde en
Ter Jdzerd. Van niet meer dan zeven Leeraars wórden alle
deeze Dorpen bediend. .Daarenboven vindt men 'er flegts
ééne Statie van Roomscbgezinden.
STELLINGWERF, (AUKE) bekleedde den post van Luitenant-!
Admiraal van Fries land, in den Jaare 1665, en was, als-zo*
danig, tegenwoordig in het ongelukkig gevegt, onder den
Luitenant-Admiraalr Generaal, JACOB , Baanderheer van en
tot Wasfenaar, tegen de Engeljchen gehouden, op den der-,
tienden Junij, in 't welk hij, dapper voor het Vaderland ftrijt
dende, door een Kogel wierdt weggenomen,
STELLINGWERF , (MCOLAAS) Penfionaris van MedenbliJt,
was een der zes Staatsleden, welke, In den Jaaren 1650, op
het eigendunkelijk en wederregtelijk bevel van Prinfe WILLESI
PEN II, in he fe
rtenis genomen., en vervolgens na de Staatsge*
vangecis 't Huis te Loevefieln wierden overgevoerd. Men
weet, dat h" , isia een korten tijd zittens, zijn ontflag kreeg,
raids zich onthoudende van de Regeering, en, naa 'sPrinfen
overlijdin, in zijnen post herfteld wierdt; met nevensgaande
verklaaring , dat de Regeering zijner Stad heffl hieldt voor
een getrouw liefhebber des Vaderlands, die in 't geen de
prins in hem kwalijk hadt genomen, alleenlijk zijnen last ge»
yolgd was.
STENIS, (HENDRIK KORNELIS) voerde 'sLands Schip van
Oorlog het Huis in 't Bosch, en was daar mede, in den
Jaare 1751, na de Middelandfche Zee gelievend. In de
luaand Deeember wierdt hij van een zwaaren ftorm beloopen,

STENIS. (HENDRIK
KORNELIS)
boord hadt, lieten niet meer dan vijf hun leeven in de Golven.
Hoewel 'er het lijf hebbende afgecjraagèn, deerlijk was,
nógthans, de toeftand der overigen, toen het aanbreekende
daglicht hun verkondigde, dat zij, zonder voorraad van leevensmiddelen,
zich aan het dorre ftrand der Moorfche Kust
bevonden. Naa eenig beraad, befloot men, den weg na Ceuta
in te liaan.. Derwaarts optrekkende, wierden ze ontmoet
en gevangen genomen van eenen hoop Moortn, die hen vervolgens
na het Kafteel dreeven, en in den Paerdeftal opflooten.
Naakt fchudde men hen aldaar uit, en gaf hun, ter ver-
Iterkinge, een zwart oneetbaar broodtje, met eene teuge waters
daar toe.' Eenigen meerderen troost ontvingen de rampzaligen,
's anderendaags, van den Bevelhebber van Tctuan,
welke, voor den Kapitein en verdere Scheepshoofden, paerden
én muilezels bezorgd hebbende, den uitgehongerden hoop
ha dé gemelde Vesting voerde. Behalven den finaad en fpot,
die de Schipbreukelingen hier van de Mooren bejegende,
moesten ze zich de vernedering getroosten, van geflopt te
worden in eene gevangenhol beneden den grond, in 't welk
zij , langs eenen Ladder, nederdaalden. Zelf de Kapitein
STENIS moest zijn.volk derwaarts verzeilen. Doch hij vertoefde
flegts een korten tijd; pp voorfpraak van den Et.gsl-
JcTieh Kqrrful ging hij, met zestien man, over in eene beter
Gevangenis, alwaar hun, van de Christen Kooplieden, eenige
ververfchingan bezorgd wierden. Naa eenigen tijd zuchtens
in den bangen Kerker, wierdt Kapitein STENIS met al zijn
Volk tot een zwaaren arbeid verweezen; onder welken niets
anders hen konde opbeuren, dan de hoop op verlosfing, w#b
ke zij te gemoete zagen. Niet ijdel was deeze hoop. De
Konfuis der Algemeene Staaten, FRANCOIS en LOUIS BUTLER ,
zettedön, in' de maand November des Jaars 1752, te Tetuan
voet aan land, om...over de losfing te handelen, en wierdeu
'er met agiing ontvangen. Van de boven gemelde omkoomerien
aan de Schipbreuke, waren 'er nu nog honderdnegen ia
'eeven; de andere negentien waren door ziekte, mishandelin*
of moord geftorven. .Behalven deeze, kwijnden hier nog iu
Haaveniij eenenveertig rampzaligen , in den Jaare 1732 tot
dien Haat gedoemd. Naa lang onderhandelens wierdt man 't
Fffffff 4 / eens

$ STENIS, (HENDRIJC ICORNELIS) enz,
eens omtrent den Losprijs, voor driehonderdachttienduizend
aiegenhonderd vierenvijftig Guldens, behalven nog eenig geld,
ten gefchenke voor de Mooren. Nog dien zelfden dag wierdt
den rampzaligen hunne Verlosfing aangekondigd, en gefchiedde
de uitwisfeling, op de volgende wijze. De gelosten traden
in de Sloepen van zijne Marokkaanfche Majefteit, en fta?
ken van Jand na een der Hollandfche Oorlogfchepen, aldaar
gekoomen om hen af te haaien. In het zelfde oogenblik
ftaken de* Hollandfche Sloepen , met het Losgeld belaaden,
van boord. Ter halver wege ontmoeten elkander de Vaar r
fuigen, en gingen de Vrijgekogten in de Sloepen, de Lospen.
pingen in de Barken over. In de maand Februarij des Jaar?
1753 bereikten zij het Vaderland, alwaar Kapitein STENIS, in
f
s Graavenhape , aan de Algemeene Staaten, voor de toeger
bragte Verlosfing, in zijnen eigen en zijner lotgenooten naam,
zijne dankbepuiging ging afleggen.
Zie Neder!. Jaarboeken, 1753,
STERRENBURG, eene Ambagtsheerlijkheid, in hei Overkwapjtler
van 't Stipht van Utrecht, ten Westen van Driebergen
gelegen, in haare uitgeftrektheid driehonderddertien Morgens
JLands bevattende, $ij de laatfte opneeming pelde men 'ej
Veertien Huizen.
STERRENBURG, (V Huis) een zeer aanzienlijk gebouw,
Insgelijks in het Overkwartier van het Sticht gelegen, geftigt
paar men wil
?
door GYSBERT VAN WULVEN, Ridder, Oom
San ERNST VAB WULVEN, Ridder, die voor dei? ftigtér van
het Huis Hardenoroek bekend ftaat. Hij leefde omtrent het
|jiidden der dertiende Eeuwe, waar omtrent insgelijks de tijd
der bouwinge moet geplaatst worden. Uit dit Geflagt wierdt
|RNST VAN STERRENBURG, in den Jaare 1402, en vervolgen?
pat hem, in den Jaare 1418, zijn Zoon GYSBERT VAN STER-
|E»BUKP met dit Huis beleend; die het, vervolgens, jn den
Jaare 1456, opdroeg aan zijne Dogter CATHASINA VAN STER-
WfiPSi?? g«f*Bfd ??n wyNANp VAN YZENDOOKN, op wiens

STERRENBURG, i'ït Huis') enz, *
Zoon WJLLEM VAN YZENDOORN, in den Jaare 1473» de be-,
jeening afdaalde. Deeze, kinderloos gëftarven zijnde, hadt
tot erfgenaam en opvolger ERNST VAN YZENDOORN, in den
Jaare 14.83, die het, in den Jaare 1539» a a n zi i n en Zoon en
Opvolger naaliet. Inmiddels was het Huis, op den zevenè'ntwintigften
Oftober des Jaars 1536, door de Heeren Staaten
'sLauds van Utrecht, voor eene Riddermaatige Hofitede plegtig
erkend geworden, Van den Iaatstgemelden bezitter kwsm
het Huis eerst op zijne Dogter ODA, en vervolgens op eene
tweede Dogter MACHTELT VAN YZENDOORN. Door haar huwelijk
bragt deeze het over, in den Jaare 1565, in het Geftagt
van ASEWYN, door 't huwelijk van eene van welks Vrouwe
lijke naazaaten, in den Jaare 1648, Sterkenburg in het Ge
flagt van MATENES kwam, in den perfoon van GYSBERT VAN
MATENES, Heere van Matenes, Riviere, Opmeer, Souttveen
en Ter Does. Sedert kwam het geftigt, eerst in het Geflagc
van MAMUCHET , naderhand in dat VAN WESTREENEM , bij welk
het, volgens berigt, nog heden ten dage bezeeten wordr,
Het Huis Sterrenburg is leenroerig aan het Graaffchap Zutfen.
Op den eerden Augustus des Jaars 1618 , wierdt AN-
TONY ASEWYH, wegens deeze Ridderhofftad, in het Lid der
Heeren Edelen des Lands van Utrecht befchreeven. Hij over»
leedt op den tweeden Februari] des Jaars 1646, Sints dien
tijd hebben wij geen voorbeeld van befchrijvinge van eenigen
Eigenaar, in de Vergadering van 's Lands Staaten , aangetroffen.
Sterkenburg is thans een fraai, meergndeels nieuw ge*
bouw.
Zie Utrechtsch Plakaatboek,
STEVENS , ( JAN WILLEMSZOON ) een rampzalig voorbeeld van
dweeperij , en om de buitenfpoorigheden en euveldaaden,
diensvolgens gepleegd , naar verdienfte geftraft. Hij was,
meent men, de Zoon eens Priesters van Roermonde, en een
fnedgezel dier muitemaakers, welke het befaamds Koninkrijk
te Munfier wilden oprigten. Zijn plan was, de verftrooide
overblijfzels van het Munfterfche Rijk te verzamelen. Zijn
broeder JAKOS diende hem daar in toe helper en handlanger.

» STEVENS. (JAN WILLEMSZOON)
JAN STEVENS gaf voor, dat, volgens aeae Godüjke Openbaaring,
hem gefchied, de leere der. Dooperen, van alle andere,
de zuiver/te,, en hij gefield was om dezelve te verkondigen.
Geene andere Overigheid, dan die deeze leere beleedt, moest
meu. voor wettig houden. De Pausgezinden moesten, derhalven
niet gefpaard worden. Volgens hem zoude het Rijk van 't
nieuw Jeruzalem, binnen korten tijd, opgerigt, en heiland,
't welk bij de onregtzinnig gevoelenden wierdt bezeeten,
door de regtzinnigen beinagtigd worden; even gelijk de Israêlitéii,
eertijds, ,de Kanaaniten uit hunne bezittingen en
goederen verdreeven 'hadden. Voorts gaf hij verlof aan de
zijnen, om zo veele Vrouwen, als hun lustte, te mogen
trouwen; om welke en zich zelve te onderhouden, hij voorts
bet.rooven en fteelen voor geoorlofd verklaarde; waartoe
hij zich vervolgens als een voorwendzel bediende, dat de
goederen deezer aarde aan CHRISTUS en diens waare leerlingen
toebehoorden. Zeer Irerk drong hij op decse geoorlofdheid
van fteelen. Door de menfchelijkc wetten, zeide hij,
waren de tijdelijke bezittingen onregtvaardig verdeeld. Hierom.
wilde God, dat hij dezelve naar de regels van regtvaardigbe-id
onder de zijnen zoude verdeelen, den rijken , h geen
ze te veel hadden, ontneemen, en het den armen, dat is,
zijnen, «changeren , geeven. Veele fchroomlijke gevolgen
hadt deeze fleelensgezinde leere. Veele adelijke Kafleelen en
Huizen van vermogende .Landzaaten wierden, bij nacht, door
het eerloos geboefte,. geplonderd , ook zomtijds menfehen
vermoord. De landen van Kleef, Gulik en Gelder waren hettooneel
deezer ftoodheden. Niemand bijkans agtte zich veilig,
naa dat JAN STEVENS eene bende van bijkans driehonderd
roovers aan zijnen koord hadt gekreegen. Vijf jaaren lang
duurden deeze gruweldaaden; wanneer zij, tengr-ooten deeie,
een einde namen, naa dijt men. het hoofd der dweepzieke
flonderaaren , ;te Dinxlaken, in 't Land van Kleef, in heg-'
tei.u iacit geuomen. Hier zat hij tot in den Jaare 1579, bevende
h groeten-overvloed en weelde , onder eene groot.e
méni^tf. Vrouwen,, die hem telkens verzeiden,, Door rijklijkg
Iiandvu!l:.:>s en deelgenootfciiap aan zijnen wellust en weelde,
Lande hij zijne oppasfers ligt tqt zagtheid lenige;]. Eene
. ü*| eïiiriri ' Dog.'

STEVENSWAARD, STEVERS. (PAEAMEDES)
IÏ
Dogter van Wezel, CATHARINA genaamd, bragt eindelijk alles
aan den dag. Eene van JAN STEVENS Vrouwen,,' ELSKEN ganaamd,
die nu tot haare jaaren gekoomen zijnde, haare Dogter
ELIZAIÏETH den gewaanden Koning in haare plaats hadt
overgegeeven, en nog ©ene Vrouw en Man, wierden gevangen
, en, naa gedaane bekentenis, ter dood gebragt. Men
leide nu ook JAN STEVENS voor den Regtbank, daar hij, in
'teerst, alles ontkende, doch, door de bekentenis van anderen
overwonnen zijnde, ten vuure wierdt verweezen. Zonder
eenige tekenen van berouw, en met groote hardvogdgheid,
leedt hij de doodftraffe, te Kleef, op den twaalfden Maart
des Jaars 1580,
Zie
THUANUS; p. J. TWJSK Chronijk.
STEVENSWAARD , eene Vesting in Staats Opper-GelJerland,
aan den regtec oever der Maaze, twee uuren gaans boven
Roermond, op een klein Eilandtje, 't welk door een bogt
der Riviere gemaakt wordt. De Wal van Stevenswaard,
die een kwartier uur gaans in den omtrek haalt, is voorzien
van zeven Bolwerken, en van eene Graft en Kontrefcharp
omringd. Oorfpronklijk was Stevenswaard een Dorp en
Heerlijkheid. De Markgraaf D'AITONE , met oogmerk om den
Hollandfchen Scheepvaart en Koophandel langs de Maaze te
ftremmen, deedt het, in den Jaare 1633 , verllerken. Da
Vesting bleef in de Spaanfche magt, tot in den jaare 170»
wanneer dezelve door de Bondgenooten bemagrigd, en vervolgens,
door den Keizer, de Oppermagt over dezelve aan
de Algemeene Staaten wierdt afgeftaan. Te Stevenswaard
ftaan zeer weinige Huizen, behalven de Kazernen voor da
Bezetting, over welke een Kommandeur het bevel voert.
Voorts is 'er eene Kerk, en eene Gemeente van Hervormden.
De Regeering beftaat, behalven den Heer der Heerlijkheid,
uit Schout, zeven Schepens en eenen Sekretaris alla
welke door den Heer worden aangefteld.
STEVERS , ( PALAMEDES ) een vermaard Nederlandsen Kunstfchjlder,
van Hollandfche Ouders, ia den Jaare 1607, hj £«.

H STEVERS , CPALAMEDES) STEVIN. (SIMGN)
geland gebooren. Zijn Vader, van geboorte een Vlaming,
hadt zich al vroeg nedergezet te Delft, alwaar hij met het
maaken van Kroezen, Koppen en Vaazen, van porphijr, jaspis
, agaat en andere gerteenterj, den kost won. Zo beroemden
naam behaalde hij daar mede, dat zitne vermaardheid
kwam ter oorai van Koning JAKOBUS van Schotland, die
hem voorts ten zijnen Hove nodigde. Terwijl hij aldaar vertoefde,
beviel zijne Hulsvrouw in het Kraambed van onzen
PALAMEDES. Niet lang daar naa. keerden zijne Ouders te rug
na Delft, alwaar hij vervolgens zijnen leeftijd heeft gefleeten.
Zo groot was zijn vernuft, dat hij, genoegzaam zonder meester
, en door de bloote naabootzing der beroemde Hukken van
den vermaarden ESAIAS VAN DER VBLDE, ongemeene vorderingen
maakte, en, in zijne foort, een meester in de Kunst
wierdr. Zijne voornaamfle fterkte was gelegen in het fchilderen
van Veldflagen , en het afbeelden van ftaande Legers.
Wanneer iemand zijne Stukken prees, plagt hij, uit nederigheid
en een bezef van 't geen hem nog ontbrak, te zeggen
dat hij nog eerst begon. Doch hij wierdt onverhoeds in zijnen
loop gefluit door den dood, die hem, in den Jaare 1638,
het eenendertigde zijns ouderdoms, wegrukte,
n; qic\ ' ' }•: •• >'Si^iwii, *«» ^iitó(toiq1;r,Ö. Ji%atisio
Zie HOUBRAKEN, Schouwburg,
, STEVIN, (SIMOH) gebooren te lintgge, in Vlaanderen,
was een der grootfte Wis- en Bouwkunftenaaren van zijnen
tijd. Hij was de leermeester van Prime MAURITS VAN NASSAU,
tn drong zich zo diep bij hem in gunst, dat hij naderhand
tot aanzienlijke waardigheden en ampten wierdt verheven.
Nm alleen was hij Opper-Opziener der inkomften van zijne
Doorluchtigheid, maar ook Quartier-Meester Generaal der
Legers van den Staat. Ongemeen waren zijne vorderingen in
de kennis des Krijgs- en burgerlijke Bouwkunde, doch voorrmamelijk
ook in de Werktuigkunde. Hij hadt eenen Wagen
zamengefleld, die, even als een Schip, door middel van Zeilen,
met ongemeene fnelhefd langs het flxand bewoogen wierdr.
HUGO DE GROOT fchreef daar op eea fraai Latijnsch gedicht.
Zijne

STIPHOUT, STOETWEGEN, enz. -tg
Zijne Werken zijn deels in 't Latijn, deels in 't Fransch, in
één ftuk in folio uitgegeeven. Hij liec eenen Zoon naa,
HENRIK STEVIN genaamd, die Heer van Alfcn, en insgelijks
een goed Wiskuuftenaar was.
Zie
VALER, ANDREAS , Bihlioth. Belgha*
STIPHOUT, eene Heerlijkheid en Dorp, in het Kwartier van
Peelland, in de Meierij van 'sHericger.bosch. In de geheele
Heerlijkheid tert men ongeveer tachtig Huizen. Het Dorp,
een klem unr gaans ten Westen van Helmont gelegen, is
zeer gering, en van een Kerkje voorzien, welk met Stroo
gedekt is. De Kerkleeraar van Micrlo, niet verre van daar
gelegen, neemt ook hier den dienst waar. Nogthans heeft
het zijnen eigen Regtbank, beftaande uit Drosfaard en zeven
Schepenen, die door den Heer worden aangefteld. Deeze
houdt zijn verblijf op een Kafteel, 't Huis te Kroy genaamd,
't welk, hoewel oud, nogthans, door zijne hooge Torens,
welke zich boven bet geboomte verheften, van verre eene
aanzienlijke vertooning maakt.
STOETWEGEN, eene Ambagtsheerlijkheid, in het Overkwartier
van het Sticht van Utrecht, ten Zuiden van het Dorp
Zeist, en in de zelfde Heerlijkheid gelegen. De Kromme
Rhijn ftroomt langs dezelve. Haare uitgebreidheid wordt op
ruim vierhonderd Morgens gronds begroot. Rfttjnwtjk, eene
Hofftede in de Heerlijkheid gelegen, diende, een geruimen
tijd, ter woonplaatze van Franfche Geestlijken, van de Orde
der Kartkuizers, die, om dat zij weigerden, de bekende
Bulle, Unigenitus getiteld, aan te neemen, zich genoodzaakt
vonden, hun Vaderland verlasten. Stoetwegen bevatte, in den
Jaare 1748, twaalf Huizen, en heeft zijnen eigen Schout en
Sekretaris.
STOKADE, (NIKOLAAS DE HELT) een Nederlandsen Kunstichilder,
gebooren te Nijmegen , in den Jaare 1Ö13. Van
item zijn, in zijn Vaderland, bijkans geene Stukken bekend,
naar-

STOKE, (MELIS)
STOLP. (JAN)
naardien hij zijnen meesten leeftijd meest buitenslands, eerst
te Rome en Venetië, vervolgens in Frankrijk, en eindelijk
m Zweden, heeft gefleeten. Men roemt, onder zijne Kunsttafereelen,
een Stuk, verbeeldende de uitdeeling van Koor»
door JOZEF, in Egipte. 's Mans ftc-rfplaats, zo min als den
tijd zijns overlijdens, vinden wij niet aangetekend.
STOKE (MELIS) Bij het geen wij, op het Artikel MELIS
STOKE. Deel XXIII, bi.
fl3, wegefis deezen, naar gelang
van zijnen tijd, geleerden Monnik gezegd hebben, moeten wij
hier nog voegen, dat hoe hinkenden en kreupelen gang de
Regels van 'sMans Rijm-Kronijk ook mogen hebben, nogihans
mannen van den eerften rang in het Gemeenebest der
Letteren, dit Gefchrift voor een waardig gedenkfluk der aloude
Gefchiedenisfe befchouwd, en het daarom waardig gekeurd
hebben, aan de uitgave en opheldering van hetzelve hunnen
tijd ea kunde te befteeden. De eerfte uitgave wierdt bezorgd
door den geleerden JANUS DOUZA, of JAN VAN DER DOES.
Op hem volgde KORNELIS VAN ALKEMADE, die het Werk met
zijne Aantekeningen verrijkte, en in den text, naar een beter
oorfpronkhjke, aanmerkelijke verbeteringen maakte. Niet op
éénen dag te noemen zijn ondertusfchen, beide deeze uitgaven
met die van den geleerden BALTHAZAR HUIDEKOPER
wiens Aantekeningen op de Kronijk eenen fchat van Vader'
landfche Oudheidkunde bevatten.
STOLP (JAN) Bij elk, die GeleerdheidGodsdienst en de
Christlijke Leere hoogwaardeert, zal de naagedagtenis deezes
mans altoos in zegening gehouden worden. Zijne woonplaats
was Leiden, en de dertiende van Oclober des Jaars 1753.
aldaar zijn fterfdag, i a
hoog geklommen ouderdom. Hij leide
een ampteloos leeven,. als burger van het Hoogefchool in de
gemelde Stad, tot aan het einde zijner dagen. Geduurende
zijn leeven was hij bekend, bij de geenen, die met hem eert
gemeenzaamen omgang hielden, door zijne zucht tot mannelijke
geleerdheid, doch bovenal om zijne verirandige Godsvrugt,
en.ongemeene hoog waardeering, als een meest d-enfti*
middel om dezelve te bevorderen, van de Christlijke Open-
baa-

STOLP. (JAN ) $
baaring. Voor 't overige was zijne ongeveinsde Nederigheid
oorzaak, dat hij weinig gerugts maakte in de waereld. Mee
een hartiijk leedweezen hadt hij altoos aanfehouwd de poogingen
van zommige zo genaamde Wijsgeeren, ingen'gt om
de gronden van allen Godsdienst, en met naame ook van den
Christlijkcn, te ondermijnen. Dies was hij op middelen badagt,
om het voortloopend kwaad in zijnen loop te beteugelen.
Met zulk eene lofwaardige gezintheid daalde hij teil 1
grave, naa, bij zijn leeven en in'gezonde dagen, de gepaste^
fchikkingen, ter bereikinge van zijn doelwit, beraamd te hebben.
Te weeten, bij de opening van 'sMans Laatlten Wille
bleek het, dat hij, uit zijne naa te laatene goederen, aan het
Leidfche Hoogefchool befproken hadt eene femme van tienduizend
Guldens, met bevel om uit de renten deezer hoofdfomme,
om de twee jaarert, aan den Schrijver van hét best
gekeurde antwoord op voorgefteide Prijsvraagen , uit te doelen
eenen Gouden Eerepeuning, ter waarde van tweehonderdvijftig
Guldens. Acht Leden van den Akaderaifcheu Senaat
benoemde da Heer STOLP tot Uitvoerders van dit gedeelte'
van zijnen Uiterlten Wille, met magt aan de overblij venden *
om het getal der uitgevallenen, 't zij door overlijden of anderzins,
aan te vullen. Overeenkomftig het aHezins lofwaardig
oogmerk des Godvrugtigen Stigters, moesten de Heeren Vraagers,
die tevens tot Keurmeesters waren aangelteld , hunne
Voorftellen bepaalen tot zulke ondenverpen, „ die of den
„ grondfiag van allen Godsdienst, het beftaan en de voïmaaïu-
„ heden van het oneindig, alinagtig, afwijs en algoed Op-
„ perweezen, uit de befchonwing van het Heelal, ten kraf-
„ tigften bevestigden; of die de Zedelesfen van het Euange-
„ lium, niet alleen in haare redelijkheid , en overeenkomst
„ met, maar inzonderheid in haare Voortreffelijkheid boven
„ de wetten en pligten, die, zonder de hulp der Openbaa-
„ ringe, uit het licht der Reden gekend worden, in een
„ helder daglicht te plaatzen: ten einde op-dat derzelver be-
„ trekking tot, en haar invloed op de bevordering van de
„ gelukzaligheid der menfchelijke zamenleevin«e , als mede
„ van de hoop op een toekoomend beter leeven, daar uit
„ opgemaakt , en de Godüjke oorfprong des ChristHJken
Gods-

'10 STOLP. (JAN)
„ Godsdfcnsts, dus tevens, bij wettigen gevolge, beweezerf
„ wierde." Om zijne ftigting, zo veel mogelijk was, aan
derzelver beftemming te doen beantwoorden, begeerde voorts
de Heer STOLP, dat lieden van allerlei landaart, en belijders
van allerlei gezmtheden na den opgehangen Eerprijs zouden
mogen dingen , mids zich onthoudende van het doormengen
hunner Antwoorden met befpiegelingen, die de Gezintheid,-
welken zij waren toegedaan, bijzonder kenmerkten.
Geen Nederlander, die werk maakt van de beoefening van
Godsdienst en Zedekunde, is onkundig, dat, zints de opri>
ting deezer Srigtinge, over de opgegeevene Vraagea, een
aantal van uitmuntende, geleerde en doorwrogte Verhandelinge
door den druk is gemeen gemaakt, welker Schrijvers, 't
zij buiten, 't zij hierlanders, den opgehangen Prijs, naar regs
en reden, weggedraagen, en alzo de Nederlanders voorzien
hebben van wapenrustingen tegen het Ongeloof; waar tegen
dit van verre moge fchermutzelen, doch waar door aan hetzelve
de moed, om in gefchaarde flagorde te ftrijden, moet
ontzonken zijn.
Wij moeten hier nog nevens voegen, dat de Heer STOLP,
behalven de gemelde fomme, nog duizend Guldens hadt befproken,
ter bekostiginge van den Stempel des Gouden Eerepennings,
die keuiiijk getekend en door den Stigter zelvetï
met gepaste randfehriften voorzien was. Aan de eene zijde
ziet men de Godsvrugt, geleidende eenen Jongeling, en dien
met de hand wijzende op den Tempel der Gelukzaligheid,,
op eenen berg gelegen. Op den Voorgrond ftaat een Altaar,
hebbende aan de Voorzijde een brandend Hart, en van böven
een geopend Boek, verbeeldende de Euangelien. In den rand
leest men: MONSTRAT ITÈR, TUTUMQUE FACIT; dat is: Zij
'.vijst den weg, en maakt dien zeker. Onder aan: PR/EMIUM'
ACAD. LEIDENSIS EX LEGATO j. STOLP ; dat is, Eerprijs van
'/ Leidenjche Hovgefchool, uit het Legaat van f. Stolp.
De Tegenzijde vertoont het zigtbaar Uitfpanzel, met Zon,.
Maan en 'Starren. Op den Voorgrond zit een Mansbeeld,
omringd van Hemelglocbs en andere Werktuigen, dienftig tot
het doen van Starrekundige waarneemingen , en houdende
eenen Verrekijker in de hand, en daar mede na boven wijzende

STOLP , CJA35Ï) Sf ÖLWfË.
if
jiende; waar op hét randfchrift doelt: AUCTORÉM' MANIFESTAT
OPOS; dat is, het Giwrogi verkondigt den Maaker. Beneden
Is eenige ruimte gelaaten, om 'er den naam des bekroonden
Schrijvers te graveeren.
Voorts heeft nog de Heer STOLP geveild, dat fiét överfchot
der Rente dé hoofdfomme van tienduizend Guldens zoude
bedeed worden tot den aankoop van goedé Schrijvers, die
tot verdeediging van cieu Cnristlijiten Godsdienst de pen gevoerd
i of van de zulke, welke over de Zedekunde,- de Nav
tuirrlijke Hiftotie en de Natuurkunde gefchréeven hadden ,
wier Werken aan den Boekfchat van' Leldens Hoogefchool
nog ontbraken, om in die Verzameling geplaatst te worden.
Zie Voorrede vodr Deel I. der Verhandelingen
van het Slolpiaanfche Le~
gaati
STÖLWYK , bij zommigen Stollewijk , of ook wel Stolkwijk
genaamd, eene Heerlijkheid en Dorp in Zuidhollaud , meer
bepaaldelijk in de Krimpenerwdard, voor een gedeelte aan;
den Hove en Hoogen Vierfehaar van Zuidholland, voor heé
ander ,• doch kleinfie gedeelte aan het Baljuwfchap van Beloii
onderhoorigj De geheele uitgeftrefetheid «-inden wij op' twééduizend,-
zeshonderd tweeënzeventig Morgens en vijfenzeventig
Roeden Lands begroot.' Het getal der Huiden waS niet
altoos het zelfde.- Ongeveer vijftig jaaren geleeden, wierdt
het getal op tweehonderdzesëuveertig begroot, zijude zesenveertig
meer, dan eene BeuW te vooren. De Ambagtsheer-
Jijkheïd van Stolwijk behoorde aan Hun Edele Groot Mogen*
de de Heeren Staaten van Holland en Westfriesland,- tot iri
den |aaré 1731, wanneer de Ingelanden, door Koop van d«f
Graaflijkheid, daar van eigenaars wierden. Het OoTp Stolwijk
is vrij groot, gelijk ook de Kerk; deeze is een drievoudig
KruisgebouWrf De Toren was, weleer, zeer boog en fraai,-
tot in den jaare 1717, wanneer,- in een zwaaren (fotiri
f
de"
Spits daar van afwaaide. Voorts is dit Dorp zeer verrrfaardT
door de Kaas, welke hier en in de nibuurfchap gemaakt, eö #
XXVIII. DEEL* Ggggggg ©nde#

i* STOLWYK, STOMPWYK.
onder den naam- van Stolkfche Kaas, wijd
e n z i j d w o r d t v e r..
zoncen. HALMA
E T L A N D E R E N RAAAKEN G E W V A N E E N Z O N D E R_
img voorval, , n
den aanvang der tegenwoordige Eeuwe aldaar
voorgevallen. Een Boer, of liever een Rietdekker, viel
m een zo vasten flaap, dat dezelve eeaige maanden, althans
verfche.den weeken agter een duurde, zonder dat hij eenige
fpijze nuttigde- Het gerugt hier van lokte veele nieuwsgierigen,
ook heden van de Kunst, uit verfcheidene oorden , om
te verneemen wat 'er van dit zonderling verfchijnzel ware.
Men bewaakte hem, en nam proeven om hem te doen omwaaken,
door het fteeken met /pelden en naalden; dcch 't
welk h r, zonder eenig merkelijk bewijs van pijn te geeven ,
veelal kon doorftaan. Intusfchen verzekerden andere dar de
flaaper, verlokt door het toebereiden van fpijze n'abij, zijn
bedftede, daar van eischte en hartig at, zonder, evenwel,
volkomen wakker te worden. Anderen, daarentegen, hielde»
Uande, dat het geheele geheim beftondt in eene natuurlijke
vadz.gheid, welker involging hij ftelde boven het lijden van
veele pijnlijke middelen,
t e
werk gefield om hem te doen
ontwaaken; en dat hij nog meer. gefterkt wierdt om voor
flaaper te fpeelen, zints het mededogen zijne Huisvrouw
tot een middel van befiaan, rijklijk de handen vulde.
STOMPWYR , met Witsveen en Tedingerbroek , is meede
door de Stad leiden, ter zelfder tijd als Zoeterm-ude, van
Jonkheer YSBRAND VAN MERODE gekogt en het Verlij daar
van aan dezelve gegeven. Onder Stompwifk en Tedir,gerbro°k
behoort ook.de Zuidzijde van den LeiJJchen Dam, naamiük
daar de Kerk ftaat. Indien men onder Stom wijk no* eene*
andere Dorpbuurt moet ftellen, zo bcflaat dezelve in verfcheiden'
Buitenplaatsjes, en twee rijen Boerenervenrondsom
door Slooten afgefcheiden, en gelegen aan den Stompwijkerweg.,
Hier hadt men voormaals, gelijk ook nog, ten deels'
uitgevecnde Waterplagen, waar van een gedeelte is droog
gemaakt, zo als insgelijks gefehied is onder Wilsveen dat
meede eene taamlijke Dorpbuurt, en een net vierkant Ker^e
heeft, daar een lierlijk Torentje op ftaat. De gefteltenis der
Landen onder Stompwijk, Wihveen en Tedingerbroek is
Vsen.

Veensgtig, doch zo, dat rnën 'er zeèr goed Wei- en Hooiland,
als fneede tot ïeelland, dienen. De Opgezeetenen béftaan
hier derhalven meest uit den Landbouw, de Veeharlj
en Visleherij: Van Tedingerbroek; alwaar geen eigenlijk
Dorp nog Kerk gevonden wordt, Vinden wij gelproökeri onder
de benaamirjg van Dingerhroek, ter zaake van zeeker
Handvest, door Kei?er KAREL DEN V, aan de Stad Delft *
in den jaare 1536, gegeven, om eene Vaart door het zelvet
te mogen graaven na den L'idfchen Dim, 't welk egter totdeezen
tijd toe nog met gefehicd is. Ter ptaatzé evenwel
daar dezelve Handvest in haar geheel geleezen wordt, ziert
wij, dat dit Ambagt geftoermf wordt Tedingerbroek, Stompe
wijk, IVtliveen en Tedingerbroek ftaan ie zamen in de Lijsr
der Verpondingen van 't Jaar 1632, begroot op tweehonderdveertien
Huizen. De Morgentalen voor de drie Ambagterr
ftaan aangetekend op driedurzendnegenënzestig Morgens vijfhonderdnegenè'nvijftig
Roeden, waar van tweeëntwintig Morgens
onder de Zoetermeerfche ivleir behooren, en in de' Lijst
van 't Jaar f732 j is Stompwijk en IVihveen gebragt op twee*
honderdvijfenveertig Huizen, waar onder zes Watermolens ,•
en Tcdingci broek op hon derde lf Huizen. Dit laatstgenoemde'
Ambagt heeft zijne bijzondere Regenten i doch Stompwijkj
Wilsveen met den Leidfchen Dam hebben te zamen de zelfden.
De Schout en Sekretaris zijn egter de zelfden over dé
drie Ambagten. Van deeze allen lïsat de jaarlijkfche verandering
aan Burgemeesteren van Leiden, die de Verkiezing doert
op een Voorftelling van Schout en de Geregten, u:t een dubbel
getal. Deeze Regenten zijn twee jaaren in dienst, doch'
«de helft gaat jaarlijks af. Het Regthuis van Stompwijk Wordtgehouden
in een Herberg, alwaar meede de Waag iSi Op?
de Bede van Burgemeesters en Regeerders van Leider, erf
die van Heere WILLEM VAN A L K E M A D E , te dier tijd Ambagtsheer
van Zoeterwnude en Stompwijk, is, in den jaare
door Keizer KABEL DEN V, aan de Verzoekers verleend Bevestiging
en Oktroi op zekere Overeenkomst onderling ge*
maakt, op den eerften September 154$, raakende de INetrinv
gen en Ambagten, die men in beide Dorpen zou mti^enéoen,
of niet, en, volgens 't welke zij geene Draperijen '

2
* STOMPWYK.
handteeringe van WoIIe mogten doen; ook wierdt hun her
icaeepstmniercn verboden ; en geen Brood te verkoopen,
dan ia deeze Dorpen, of te Leiden gebakken. Daarenboven
mogten zij geen Zout uit de Schepen verkoopen. Raakende
den Dam, die bij Stompwijk m- den Vliet gelegen is, en die
tien naam aan het tegenwoordig Dorp van den Leidfehen Dam
gegeven heeft; kan men den tijd niet bepaalen,. wanneer de
zelve hier gelegd zij; doeh het blijkt uit eene Overeenkomst,
tusfchen WILLEM, Heer van Naaldwijk en tot Kapelle err
die van. Leiden, beroerende 't geene aan den overtogt, tusicnen
Leiden en Delft , voor de Goederen moest betaald
worden, dat hier, al in 't Jaar 1434, op de eene of de andere
wijae een Dam geweest zij; en de benaaming van Overtogt
geeft genoeg te kennen, dat het een vaste Dam met een
Overhaal zal geweest zijn, gelijk 'er nog veelen in Holland
gevonden worden. Dit blijkt nog klaarder, doordien die van
ter Goude, zich, in 't Jaar 1491, bezwaard vonden, dat
men hier en elders Verlaaten, of Sluizen hadt be-innen te
maakcn, door welke groote Vaartuigen konden heenen vaaren
tot nadeel van de Tollen, en Vaart van ter Goude; waar ol
z.j met die van Dordrecht, 't welk zich., ten aanzien van
het Stapelregt, door dit Werk r
meede benadeeld reekende
hebbende aangebannen , en , na vergeeffche klagten aan de
Rekenkamer, deeze Verlaaten te zamen, in de maand Januariivan
t Jaar 1492, aan Hukken geflaagen en de Doorvaart getuit.
Lenige jaaren laater, beklaagde zich wederom de Tolenaar
van ter Goude, bij Regtsgeding aan den Hove van
Holland, dat men den doortogt van eenige Koopmanfehappen
van Oosten en Westen toeliet, tot verkorting van ' 8Koning,
Tollen; doch de zaak wierdt ten zijnen nadeele uitgeweezen;
egter moeten er toen geene Verlaaten geweest zijn; om dat
er in eene Ordonnantie van den Hove van Holland van den
vierden. November des Jaars ,
S
i
4
, veriof wierdt verleend,
om e^n Duiker, of Sluisje te mogen leggen, aan den JU*
fcheu Dam tot gerijf van de VVaterloozing van Rhijnland.
Het Werk van den Leidfchen Dam fchijnt zijn volle beila*
gekreegen te hehbeh, door de vergunning van Keizer KAKEL
DEN V, m \ Jaar 1530", aan die van Delft verleend, volgens
ivelke

STOMPWYK.
&
welke zij, binnen den tijd, waar in zij hunne Vaart door
Tedingerbroek nog niet gemaakt hadden, hier midlerwijl twee
Verlaaten niet een Kolk mogten (lellen, om de Schepen met
Koorn, Bier-en andere Waaren, gelaaden, bekwaamiijk, zonder
kwetzen en bederving, te laaten doorvaaren. Op den
grond deezer Vergunning, hebben Hoogheemraaden van Delfland
aan Burgemeesteren der Stad Delft, op den zeventienden
Oftober des jaars f157.8, toegellaan en bewilligd het fleeken
van twee Verlaaten en een Kolk aan den Leidfcken Dam.
Vervolgens kwam hier ook, in den zelfden jaare^ de toeftemming
bij, van Hoogheemraaden van Rhijnland, door eene
Overeenkomst, die, op den zestienden December, wederzijds
wierdt aangegaan; alzo beide de Kollegien oordeelden, dat da
Hoogheemraadfehappen, bij Oostenwinden ter «ener, en bij
Westenwinden ter anderer zijde, malkanderen zouden kunnen
gerieven met waterloozing, of, bij tijden van droogte, mee
het inlaaten van Water. Bij deeze Overeenkomst wierdt, behalven
liet Hellen der Verlaaten, de lengte van de Kolk bepaald
op twintig Roeden, en de wijdte op vijf Roeden.
Onder de Voorwaarden was wijders vervat: dat de Verlaaten
niet beiden te gelijk zouden geopend worden, en ten hoogden
niet meer dan viermaal tusfehen nagt en dag; ten zij bij toeftemming
van beide de Hoogheemraadfehappen: de Kolk moest
ook met goeden Kaaden en Plaatingen voorzien zijn. Het
geheele Werk zou, ten allen tijde, ftaan ter bezigtiging van
beide de Kollegien, en moest altoos goed en volmaakt gehouden
worden, op een boete van tien Ponden. Aan de Oost-'
•en Westzijden van de Verlaaten zou men een Peil liaan, boven,
welk het een Hoogheemraadfchap aan het ander geen
Water zou mogen toebrengen: Eindelijk zouden ook Hoogheemraaden
van Delfland gehouden zijn de Schie aan de Brug
ie Overfchie te doen houden in gewoone wijdte en diepte
sot bekwaame Waterloozinge. In diervoege zijn de Verlaaten
en Kolk aan den Leidfchen Dam gemaakt door de Regeering
der Stad Delft, die hier toe het Regt met eenigen grond gekogt
heeft van de Grsavinne VAN AREMBER

i! STOMPWYK, STOOP. $Het Huis r,)
£ rir
R
ee
" ""ft 1 ' D o r ? S e m a *> onder yer&hei-
, ,
Z e e r V
'
e
^T^'. ° l k l i j k e " welnebuuwdh en
en de ^
ê e
doortogt van vreemde Lieden,
m e n g v u d i
Holland £7"^ V 0 ° r d C r vermaaklijkfte Pjaatzen ip
Holland kan gerekend worden ; woonende aldaar veelerlei
MÊËË
h
AmbafitSlieden
' e " W F # »Cï
£ , ,f •
de Klasfis van
e
."j w e » o n d e r Ö>
maakt. Dn,e- Schooien
Z i j n
'er pnïer deeze Geregten , te
S
weecen twee onder
w a a,
v a n d e e e n e a a q
£ H ; E " 116 AN ° ERE 230 DE '^etermeerjchc Mcir
gevonden wordt. De der,ie ftaat onder !ViiL„. De
Koom.chgezmden hebben onder Stompwyk eene Staatlie die
door ee„ waereid.ch P„ ï s ter bediend wordt. Hunne ander
WW* 7L °l U m i e m d e" Le W che ». Da '^ behoort onder
de Heerlijkheid van de Van.
m deeze Geregten leggen
geene Audijke Huwen, doch in Te dlnger broek zijn, langs de
Vaart na Delft én dpn.ffc*,, over het Ambagt van Lrbu.g
, vericheiden' aanzienlijke Lustplaatzen. Wij voegen
.bier ten hlatftén nog bij, dat Stomp»}]* en WihLn, ten
aanz ten yau het Waterfchap, behooren onder het Hoogheemraadichap
van Rhijnland en TêMgériroèJt onder het Hoog.
heemraadfchap van Delfland, *
ï
iH H u U t e
UnM' n,
w eleer eene aanzienlijke adelijke
Hoffteoe, ,n Roland, onder de Heerlijkheid Hazerswoulie,
dus genaamd naar het Geftigt, 't welk daar van de ft>ter
geweest is. Zijne aloude gedaante heeft het al lang verloofd
,
Z I J ü d e
veranderd in eene Boerenwooniag. De zeer dikke
inuurtn van het Gebouw zijn de eenige overblijfzels des
gouden luister?, • e J
STORH,

STORK, (ABRAHAM) STORMSPOLDER, enz. 33
STORK, (A3P.AHAM) een beroemd Nederlandsen Kunstfchilder,
gebooren te Amjlerdam, in de voorgaande Eeuw, doch
in welk jaar daar van, is onzeker. Hij muntte uit, door het
fchilderen van beroerde en llilie Zeeën, van Schepen en Zeehoofden,
vol gewoel van beeldtjes, van Steigerfdhuiten en
andere Vaartuigen, opgepropt met Soldaaten en Matroozen,
met Kisten en Kooigoed, om 't een en ander aan boord te
brengen van de voor anker leggende Schepen. Het gewo3l
van dit alles wist hij zeer kunflig te verbeelden. Inzonderheid
wordt geroemd zijne afbeelding der inhaalinge van den
Hertog VAN MARLBOROUGH op den Amrtel, in den Jaare 170a,
onder een groot gewoel van Boeijers en Binnenjagten. STORK
hadt eenen broeder , die zich op den zelfden fmaak van
fchilderen toeleide, doch in denzelven niet zo gelukkig Haagde.
Het fterfjaar van onzen Puiklchilder, zo min als dat
van zijne geboorte, is ons niet gebleeken. Alleenlijk weeten
wij, uit het flraks vermelde aangaande den Engelfchen Her»
tog, dat hij in den aanvang der tegenwoordige Eeuwe zijne
kunst nog oelFende..
Zie
HOUBRAKEN.
STORMSPOLDER , in vroegere dagen Kralingen genaamd, is
een klein Eilandtje, gelegen ten Zuidwesten van de Krimpe,
nerwaard, langs Krimpen 00 den Tsfel , waar van het door
een Water wordt afgefcheiden. Het Eilandtje , hoewel in
zijne omvang niet meer dan negenenvijftig Morgens en tweehonderdzesëntachtig
Roeden gronds beflaande, is, nogthans,
eene afzonderlijke Ambagtsheerlijkheid. Men heeft 'er eene
vermaarde Scheepmaakerij; deeze, met de handwerken en
neeringen, daar toe behoorende, geeven, aan het kleine plekje
gronds, een aanmerkelijken bloei, en welvaart aan de Op*
gezeeteuen. Deeze behooren, in 't Kerkelijke, onder Ouderkerk
aan den Tsfel.
STOUTENBURG , eene Ambagtsheerlijkheid , gelegen in het
Kwartier des Stichts van Utrecht, Eemland genaamd, omtrent
een uur gaans ten Oosten van de Stad Amersfoort, aan
Ggggggg4
«Ie

94 STOUTENBURG, (Het,Huis #j enz,
de dus genoemde Earneveldfche Bce,':. Ha 3re uitgeftrektheid
vinden w.j op achthonderdvier Morgens en driehonderd Roe.
den begroot. Benevens Schout en Sekretari s, befiaat de Rel
geenug uit twee Burgemeesters en vijf Schepenen; Stoute»,
fiurg is aan het Geftichte vap Utrecht Jeenroerig.
STOÜTENBURG. (Het H uis
te) Hoewel van het van oud*
onder deeze naam vermaarde Gefligt geene overblijfsels voorhanden
zijn, wordt, nogthans, het geheugen daar van bewaard
m een hedendaagsch gebpuw, (taande, in de boven
gemelde Heerlijkheid, op'eenen heuvel, rondom in

.STOUTENBURG. (WILLEM v, OLDJIXBARN. TJr. v.) %%
het onze zich voor misdagen te behoeden. Van de bside
broeders,, met opzigt tot hun aandeel in de Zamenzweering,
eü den uitflag des verfoeilijken bedrijfs, verkiezen wij derhuiven,
om tevens ons bovengemeld verzuim te. vergoeden,
iu dit Artikel verfTag te doen.
Naa het ontijdig einde van hunnen grijzen Vader, waren
de beide broeders ontzet van hunne opgemelde Ampten en
waardigheden. Hunne Vaderlijke goederen, uit welke de Heer
VAN STOIJTENBURG jaarlijks tweeduizend guldens moest trekken
, waren verbeurd verklaard , waar door hij fchier het
eenige inkoomen miste, welk hem was overgefchooten. Elk,
die na Ampten haakte , fchuwde het gezelfchap der twee
Broederen, wier Zwagers, REINIER VAN BREDERODE, Heer
van Veenhuizen , en KORNELIS VAN DER MYLE. ieder getrouwd
met eene Dochter van den Advokaat, ook niet meer
onder 's Lands Edelen befchreeven wierden. Dit alles, gevoegd
bij den dood van hunnen ouden Vader, ontftak het gemoed
van STOIJTENBURG in 't bijzonder dermaate, dat hij befloot
dit leed te wreeken op Prins MAURITS, dien Hij voor de
oorzaak daar van aanzag. Ook begreep hij, dat de Prins,
den Advokaat, kort voor deszelfs dood, beloofd hebbende*
dat hij zijnen kinderen gunftig zijn zou, zo lang z ; j wel deeden,
zijn woord niet hieldt; 't welk hem temeer verbitterde.
Hierom was hij bedagt op verandering in de Règeering, die
hij dagt alleen door 's Prinfen dood te kunnen te wege ge*
bragt worden. Eerlang kreeg hij lieden aan zijn fnoer, die,
gelijk hij, bij de omwenteling geleeden hebbende, na herltelling
haakten. Onder deeze waren de voornaamften, ADRIAAN
ADRIAANSZOON VAN DYK , geweezen Sekretaris van Rleiswijk,
DAVID KOREN WINDER , geweezen Sekretaris te Berkel, eene
Heerlijkheid der Vrouwen van OLDENBARNEVEI.D , ADRIAAN
VAN DER PUSSEN, gehuwd met eene Dochter van ELIAS VAN
OI-DENBARNEVEI D , Penfionaris van Rotterdam, en Broeder
van den Advokaat, KORS JANSZOON VAN ALFEN, Haringkooper
te Rotterdam , IIENDRIK SLATIUS , geweezen Predikant te
Bleiswijk, en zijn Zwager KORNELIS GERRITSZOON VAN WOER­
DEN, Schrijnwerker te Rotterdam. Onder de medebewustigen
yandt, men J A N en ABRAHAM BLANSAART, WILLEM JANSZOON
GggggggS P A R "

fifi STOUTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Er. v \
7 e n e c I , i S e a n d e r e n : ook zomraige eenvoudige luiden
die, t geen .hun van den aanflag ter ooren was gekoomen,
Biet geloofd of verfoeid hadden; om dat ze het niet ontdek'
ten, «. Hjden kwamen. De bovengenoemde personen waren
aUen Reinonft.antsgezind , behalven KORENWINDER en VAN
VSK DUSSEN, die van de Roomfche Belijdenisfe waren. De
Heer van STOUTENBURG hadt, in den Naazomer des Taars
itfai, een gefprek gehad, te Leider,, met den Predikant
BERNARDUS DwiNr.Lo, die met KORENWIKDERS Zuster getrouwd
v-as, h.ero P
uitloopende, dat 'er goede hoop op de Verlosfing
was, door verandering in de Regeering. Doch dit gebrek
wordt van verfchillende kanten onderfcheiden verhaald
Omtrent deezen tijd liep 'er een gerugt door 't Land, dat
de geweezen Sekretarisfen van Hazerswoude, Berkel, B/eis-
•wi,k en andere Plaatzen zeker getal van Boeren zouden aannemen,
tot het uitvoeren van eenen aanflag, die niet genoemd
wierdt. Wat laater viel tusfchen den Heer van STOU­
TENBURG VAN DYK, KORENWINDER , en VAN ALFEN overleg,
om den Prins, van zekeren togt te rug koomende, te Rot.
terdam aan te tasten; doch hier van kwam niets. Men liet
egter met naa elkander tot het ombrengen van den Prinfe op
te hitzen. STOUTEKBORO fprak 'er geduurig van met zijnen
Broeder, den Heere VAN GROENBVELD. Eindelijk wierdt, in
'i laatst van 't Jaar 1622, yastgefleld, dat men cenige perfoonen
zou huuren, die den Prins te Rijswijk, daar hij dagelijks
heen reedt, in het op- of aftreeden van de Koets, van kant
zouden helpen. Doch tot het omkoopen van deeze luiden
rekende men zes duizend Guldeus noodig
t e
hebben, welke
KORENWINDER ligtte op 't geloof van den Heere VAN GROE­
NEVELD, die zich met moeite hadt laaten overhaalen om hier
in te bewilligen. KLAAS MICHIELSZOON BONTEBAL, geweezen
Sekretaris van Zevenhuizen, verfchafte tweeduizend guldens,
die KLAAS JANSZOON VAN ALFEN, geweezen Schout van Zevenhuizen,
en KORNELIS OLSHOORN, Stiefvader van BONTEBALS
Huisvrouwe, opfchooten. De rest van 't geld ontving KOREN­
WINDER van anderen. Deeze gaf de penningen aan VAN DYK,
die hei Volk tot den aanflag zou omkoopen. VAN DYK ontboodt,
in Jauuarij, te Bleiswijk bij zich JAN BLANSAART.
Saai j -

STOUTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. llr. v^'vt
Saaij werker te Leiden en Proponent onder de Remonftranten,
dien hij te kennen gaf, dat 'er iets in til was, ten voordeele
tier Remonftranten, en, wat laater, den toeleg op den Prins
(.penbaarde. Voorts gaf hij hem eenig geld, en deedt hem
belooven, dat hij zijnen Broeder ABRAHAM BLANSAART en andere
Leidenaars in den toeleg zou inwikkelen. De Blanfaarts
fpraken 'er over met WILLEM JANSZOON PARTHV; doch hebben,
naderhand bekend, dat zij niet anders beoogden, dan VAN
DYK op te ligten, en geld van hem te trekken, Nogthans
trok JAN BLANSAART zedert na den H>ige, daar hij fprak met
VAN DYK , die nevens hem de gelegenheid van Rijswijk bezigtigde;
doch hij we ; gerde een Pillooltje of Zinkroertje aan te
neemen. Hij keerde hierop na Leiden, met belofte van tegen
den vierden Fcbruarij wederom in den Hage te zullen zijn.
Midlerwijl hadt VAN DVK, meer volks tot den aanflag zoekende
te werven, KORNELIS GERRITSZOON, Schrijnwerker te
Rotterdam, den zesè'ntwintigften Januarij, ten zijnen huize
otitbooden, en hem daar kennis gegeeven van den aanflag.
De Schrijnwerker beloofde 'er de hand toe te zullen leenen,
en eenige anderen op te zoeken, welken hij elk honderd of
honderd vijftig guldens vooruit zou geeven, en nog twee of
drie honderd guldens, ais zij in den Hage zouden koomen
om 't ftuk uit te voeren. De Zuster van den geweezen
Predikant van Bleiswijk , HRNDRIK SLATIUS , was met deezen
Schrijnwerker getrouwd. Het gewigtig aandeel, welk deez*
pérfoon in den verfoeielijken aanflag hadt, vordert dat wij
hem nader doen kennen. SLATIUS was een der Predikanten,
welke, naa het Dordrechtfche Sijnode, uit het Land was gebannen.
Hij onthieldt zich eenigen tijd te Antwerpen; doch
alzo hij een Man van een woeügen en onrustigen aart was,
kreeg hij eerlang gefehil met de Beftuurders van het Remunftrantfche
Gcnootl'chap, welken hij naa zijne hand poogde te
zetten, en dreigde na het Vaderland te zullen wederkeeren:
gelijk hij vervolgens deedt, en hun veele onaangenaamheden
brouwde. Een berooid hoofd en verwarde zinnen, aangezet
door eene berooide Beurs, en die door fpijt en toorn, tegen
de Beftuurders der Remonflrantfche Broederfchap, no'g meer
van hun llel raakten, dreeven hem overlhiur in een zee van

** STOIJTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr,^
ongenoegen, en deeden hem haaken na alle winden en ftorsnen,
die verandering van zaaken aanbrengen. Ook zogt hij
verhand te houden met -luiden, -die onweer in 't hoofd hadden,
en 't volk van porren tot muiten en verderen opftand
poogden te brengen
4
welk oogmerk hij ook -met zijne penne
ten diende ftondt. in den Zomer des voorgunden jaars,
haut hg, op 't verzoek van VAK DYK, doch uit naam van
anderen, zeker Boekje gcfchreeven, de Klaarlicht ende Fakkel
genaamd, vervattende verfcheiden befchuldigingen tegen
den Prins, en, ouder andere, dat hij de Muiters te Utrecht,
in den Jaare I6IQ, geftijfd hadt. Voorts wierden 'er 's Lands
wgezeetenen, met naame de Remonftranten, in vermaand,
om zich, door hunne handen, en door de verfchrikkelijke
wapenen hunner handen, te verlosfen van den Dwingeland en
van den godloozen hoop der tegenwoordige Regenten. Het
fchrift was te Gouda gedrukt en 't geld daar toe door VAK
BYE verftrekt; voorts hadt men 't in een Ton of half vat ten
zijnen huize gebragt, en aldaar begraaven. Eenigen meenen
dat het zou gediend hebben, om onder het Volk geftrooid te
worden, indien de toeleg vajn den Heere VAN STOCÏENBURC,
om den Prins, van den Veldtogt te rug keerende, buiten 't
Land te houden, of te Rotterdam van kant te helpen, gelukt
ware. In de week voor Kerstijd vervoegde hij zich ten
imize van STOIJTENBURG; hij fprak aldaar zeer (legt van de
Remonftrantk :e Sociëteit en van de wanorde, in het ftuk des
beftuurs heeifchende, en gaf te kennen, dat hij voorneemens
was tegen Paasfchen zich daar van af te zonderen, en te onderaan
of hij gevoegelijk hier te Lande zou kunnen blijven,
of zich in andere Landen geneeren. Daar naa uit zijnen
Z-vager den toeleg hebbende vernomen, begaf hij zich, eenig<
dagen Jaa*er, na Bleiswijk om daar met eene donkere
Maan te prediken : 't geen egter, den Direkteuren der Remonftranten,
'sMans onrustigen aart kennende, zeer mishaag,
de. Ten zelfden tijde raakte hij, over den toeleg, in gefprek
met VAN DYK, die hem, bij 't fcheiden, tweedubbele gouden
R. !«rs gaf. welke SLATIUS, onder toezegging zijner hulpe,
daar de gelegenheid diende, in dank aannam. SLATIUS woonde
au te Rotterdam, ^aar hem VAN DYK op den eerflen Augustus

STÖÜTENBURG. (WILLE??! v. OLDENBARN. Hr. v.)
rus kwam vinden; op hem begeerende, dat hij zijn Agterhui*
zou leenen, om de Piftoolen, welke men tot den aanflag zou
noodig hebben, te bewaaren, en eenige andere toebereid zeiste
maaken; waarin SLATIUS bewilligde; Hij was, omtrent
deezen tijd, om geldzaaken, op de Direkteurs der Remonftranten
dermaate verbitterd, dat zommigen hem deeze dreigende
taal hoorden uitflaan: „ Indien ik tot mijn voorneemen
„ (zonder het te noemen) kan geraaken, dan zal ik mij aan-
„ de Sociëteit zo wreeken, en de geenen, die mij veronge-
„ lijkt hebben, zo te bengelen neemen, dat het hun zal heu-
,, gen." Ten zelfden tijde was hij, nevens zijnen Zwager
KORNELK GERRITSZOON, te Rotterdam bezig, om Volk tot
den aanflag te zoeken. De eerften, welke zij aantroffen, waren
JAN KLAASZOON uit het Zuidland, HERMAN HERMANSZOON
van Ensbden, en DIRK LEENDERTSZOON van Katwijk op den
Rhijn; alle drie Bootsgezellen en te Rotterdam woonagtig.
SLATIUS hielp de eenvoudige menfchen bepraaten. Men vraagde
aan elk, of hij niet genegen ware, een togt te helpen
doen, tot wcivaaren van 't Vaderland. JAN KLAASZOON antwoordde,
dat hij zich daar toe wel zoude laaten gebruiken.
Sis 't wezen konde zonder zwaarigheid. HERMAN HARMANS-
ZOON zeide, dat hij 't doen wilde als 't eene goede zaak
was. Men gaf voor dat de togt wel mogt dienen tot verlosfing
van de Predikanten, te Haarlem gevangen. Ook zeide
SLATIUS, dat het eene goede zaak was, en zonder gevaar.
Eenigen verhaalen, dat men daar naa verder opening deedt,
en hun aanzeide, dat het was om den Prins VAN ORANJE bij
Rijswijk om te brengen; dat eenige Leidenaars bet ftuk zouden
uitvoeren, en dat die van Rotterdam alleenlijk op de
wagt zouden Haan, om de anderen te verzekeren, en des
noods te hulpe te koornen; dat zij, voor dit werk, elk twee
honderd vijftig of drie honderd guldens zouden genieten, en
een gedeelte terilond te Rotterdam ontvangen. Doch anderen
meeneu , dat deeze drie Bootsgezellen nimmer den rechten
grond der zaake geweeten hebben. Uit hun Vonnis blijkt,
dat zij, van den Zwager vau SLATIUS eerst sangefproken zijnde
, en toezegging gedaan hebbende, naderhand begonnen te
aarzelen, en verzogten gaarne nog iemand anders te willen
lpree-

go STOÜf E.VPURG. (WILLEM v. OLDENBARN. gf>
fpreeken, die hun meer befcheid konde geevem Waar op
SLATIUS, op verzoek van VAN DYK, met hun in gefprek treedende,
hun met veele redenen een hart onder den riem Onk,
en bewoog in 't ftuk te bewilligen. Zij ontvingen hier op
ieder honderd Vijfentwintig guldens, en hun wierdt aangezegd,
dat ZIJ zich hadden gereed te houden. SLATIUS vraagde aan
een der Matroozen, of hij wel met Piftoolen kon omgaan
De andere antwoordde, dat hij nooit een Piftool hadt afgefchooten.
Waar op SLATIUS hernam, dat het geen nood mogt,
dat hij zich met zijn ander geweer wel zou behelpen. VAN
DYK reisde hier op na den Hage, om te verneemen na de
gelegenheid, hoe de toeleg zou aangelegd en volbragt wor*
den; en van daar weder te Rotterdam gekoomen zijnde
zeide hij tot SLATIUS, dat de orde al gefield was. Hij bragt
toen eenig geweer in 't agterhuis van SLATIUS, te weeten,
zes Piftoolen, daar onder een klein Piftooltje, 'r welk merl
meent dat gebruikt zou ziin geworden om den Prins te doorfchieten,
en nog een Vuisthamer; alles in een groeten doek
gewonden, KORNELIS GERRITSZOON hielp dit Geweer fchbon
maaken, met SLATIUS, die, op verzoek van VAN DYK nog
twee Piftoolen kogt. Ook ontving hij van VAN rmt vier
dubbele Piftoletten, en vervolgens nog vier of vHT dubbele
Rijders, op onderfcheiden tijden. Daarenboven gaf VAN DYK
aan KORNEI IS GERRITSZOON last en geld om Buskruid te koopen,
en SLATIUS kogt, op zijn verzoek, een KpSir om 'er
het Geweer in te leggen. In die dagen was KORNELIS GER­
RITSZOON geftadig bezig, in zijns Zwagers Agte,huis, met
loot te fmelten, en kogels tot de Piftoolen te gieten in zekere"
Vormen, hem door SLATIUS, die hem hielp, behandigd. Hier
droogde men ook het Buskruid.
Midlerivijl begaf zich VAN DYK na Rerkcl en den Hage,
om KORINWINDER en srouiEivBURG aan te dienen hoe de zaa-"
ken ftonden; en dat de aangenomene gasten des Saturdags,-
of ten langden des. Zondags, den vierden of vijfden Februarij,'
in den Hage zijn zouden, 0m den aanflag te volvoeren. Ui!
den Hage vertrok VAN DYK na B/eiswijk, daar hij een dag of
twee vertoefde. Des Vrijdags, den derden Februarij, liet hij,,
door een briefje, aan SLATIUS weetai, dat hij den volgende*
dag

STOIJTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.) g£
dag te Rotterdam meende te koomen, en zo hij, SLATIUS,
of zijn Zwager, nog één of twee man tot den aanflag konden
bekoomen, dat men die zou aanneemen. KORNELIS GER­
RITSZOON raadde, dat men fpreeken zou met eenen JEROEPT
EWOUTS, als zeer bekend onder de Schippers en Bootsgezellen.
SLATIUS ontboodt'dien JEROEN ten zijnen huize, hem
vraagende, of hij niemand wist,, die iets zoude willen avantuuren
? JEROEN noemde hier op zekeren JAN TAASSEN , dien
hij terftond ging haaien en bij SLATIUS bragt. Deeze vraagde
aan TAASSEN, of hij willig ware eeu Expioift met anderen te
doen, die toezegging hadden van driehonderd guldens te ontvangen,
en vervolgens meer bevoordeeld te worden, naar
elks gelegenheid: zulks dat hem, TAASSEN, nog dien zelfden
dag honderdvijfentwintig guldens zouden worden toegeteld.
TAASSEN gaf hier op zijn woord; ook JEROEN EWOUTS: maar
deeze zeide, dat hij geen Geld begeerde. VAN DYK, ondertusfchen
te Rotterdam gekoomen, van SLATIUS het aanneemen
dier twee mannen verftaan hebbende , (prak van nog
twee op te zoeken. EWOUTS en TAASSEN bragten, daar toe
aangezogt, nog twee mannen, PIETER JANSZOON BROEK en JAN
ENGELEN, die, zonder te weeten waar toe, hunnen dienst
toezeiden, en 't geld, daar 't om te doen was, ontvingen.
Onder dat alles waren te Leiden eenige gasten ziek, andere
onwillig geworden. VAN DYK fchreef hier over aan JAN
BLANSAART, dat, Liettegenfkande deezen wederfpoed, de zaak
daarom moest voortgaan. Dat zijn Broeder anderen moest
opzoeken; dat de zaak wei zou gelukken. Dat de asmgenomene
gasten, zonder verzuim, op Saturdag, den vierden Februarij,
in den Hage, in de Herberg daar Gouda uithangt,
moesten bijeen zijn. Dat hij op Zondag daar zoude zijn, en
hun geld geeven. Op 't ontvangen van dit. briefje, overleiden
de Blanfaarts met WILLE* PARTHY de zsak, en de zwaarig.
heid daar in gelegen, en beflooten te zamen, dat ABRAHAM
BLANSAART met PARTHY na den Hage zou trekken, en VAN
DYK wijs maaken, dat ze nog vijf mannen hadden bekoomen,
en hem zo bedriegende 't geld ontvangen. Op Saturdag beval
de Heer VAN STOIJTENBURG, dat KORENWINDER den volgenden
dag bij hem in den Hage zou koomen, en dat hij onriertasfchen

3

STOIJTENBURG. ( W I L L E M v, OLDENBARN. Êr. v.)
3 3
GERRITSZOON beval hun, geen ander geweer mede te neemen,
dan eun Houwertje, dewijl hun in den Hage zou worden
ter hand gefield 't geen zij verder mogten noodig hebben.
Op dien zelfden dag belastte SLATIUS aan TAASSEN, PÏETER
JANSZOON en EWOUTS, een wagen te huuren, en daar mede
na den Hage te rijden. EWOUTS eischte van SLATIUS reisgeld Ï
hij zeide geen geld te hebben ; maar ziende in zijn AgterhuiS
een zakje Haan, en uit zijn Zwager verdaan hebbende, dat
daar geld in was, 't welk hij na den Hage zou brengen,
nam hij daar uit vijf Rijksdaalders, die hij EWOUTS ter hand
ftelde. Toen Goot men de Koffer, daar 't geweer in lag, en
deedt dezelve op den wagen brengen, daar Zij aan JE BOEN
EWOUTS en zijne twee makkers wierdt toevertrouwd. Bij de
Koffer deedt VAN DYK een beflooten briefje aan den Waard
in den Helm in den Hage, daar hij plagt thuis te leggen,
inhoudende dat hij hem eene Keffer zondt, daar boeken eri
papieren in lagen, die hij in den Hage noodig hadt, ter bevorderinge
eener regtszaake: waarom de Waard eene kamer
twee of drie dagen voor hem moest open houden.
Dit alles kón, ondertusfehen , niet zo heimelijk verrigt
Worden, of de Huisvrouw van KORNEUS GERRITSZOON , Zuster
van SLATIUS , kreeg uit haaren Man kennis van. den toe-"
leg, daar zij groote zwaarigheid in vondt, 1 en nacht en dag
over kermde, Doch haar Man en Broeder fielden haar gerust.
Ja SLATIUS was zo verblind, dat hij nog dien zelfden
avond, ten zijnen huize, eeu maaltijd aanrigtte, daar hij zijnen
Zwager en Zuster, en eenige anderen op onthaalde, en men*
op den goeden uiiflag der onderneeminge, of, gebjk anderen
willen, cp de goede reize van KORNELIS GERRITSZOON,- dié
's anderendaags na den Hage zou vertrekken , lustig rond
dronk. Twee Remonflrantfche Predikanten, KORNELIS GEES-
TERANUS en GERARD VELSIUS , waren hier toen juist voor een
korten tijd tegenwoordig, en deeden een dronk mede; die
maakte hen bij veelen verdagt, als of zij deel gehad hadden
in den aanOag : waar tegen zij zich, egter, naderhand, genoegzaam
verdeedigd hebben.
Des Zondags, dei' 'vijfden Februarij, vertrok KORNELIS
GERRITSZOON te voet van Rotterdam na Qverfchie, daar hij
XXVIIL DEEU Hhhhhhh de

34 STOÜTENBURG. (WILLEM v. OLDENEARN. Hr v Y
MO»el Z7f Z E " E N K L A A S Z ° 0 N ' HERMAN « E M U H 1
.
ZOON en D, 8K LEENDERTSZOON hadt befcheiden, en van waar zij
M
d 3 a r
Hage> * »*» -vond aanTwa-
Z Tl
i
ftTnl "T
S e IV g i er ° m 0
-
m r e k n a m e n i n d e H e r b
^ het Zötje,
6
V I E R
^
' ^ BASSEN'tne
bZ jSf"'
^fd

STOÜTËNBURG.(WILLEMv.ÖLDÊNÖAtCSf.Hr.i4 i 1
met een Rotterdamtrier den aanval zouden doen; en dat de',
andere Leidenaars en Rotterdammers hen ontzèten zouden '
in gevalle zij het té kwaad kreegen: waar naa zfj allen over
de Tolbrug, na de Veenen, Noorddorp, Pijnaker of Üerkèt
zouden vlugten, 's nachts van elkander fchéidenén êlf Bi
Zijn huis zoeken ie koomen, om geen agterdogt te geeveri
Vervolgens wierdt in overleg genomen, of men 't Volk niet
op zekere plaatzen in de Duinen bij eikanderen zoi. doel
koomen, om elkander volkoomén te ondérregten,' trouwe te
belooven , en tot kloekmoedigheid te vermaanén, Vdofts
zou PARTHY eenè aanfpraalt aan dé Gasten in dé Duinen
doen, waar toe hij de ftoffe óntleeflen zoude uit dé Klaat;-
lichtende Fakkel vdn SLATIUS , welk Boekje vAN flytf hét*
ter hand ftelde. VAN.DYK fchoot hier op geld, geevèndfc'
aan ABRAHAM BLANSAART zes papiertjes, dm onder zes perfoönen
te verdeelen, en 't zevende aan PARTHY, bedraagehde
te zamen honderdzevenënvijftig Piftolettén en een halvê, en
fchonk hun boven dien elk nog vier dubbele Rijder?, dm dét
zij, gelijk ze beloofd hadden, éérst op den Prins Zouden
fchieten. Hij noodigde hen daar op 's middags bij zich't*
eeten j doch zij weigerden het, voorgeevende dat ze bij des'
andere vijf Gasten (die nergens te vinden waren) weezdrt'
moesten: waar op zij zich na de Duinen begaven, de papierfr
jes openden, eii het geld in' een Neusdoek knoopten. Tégert
den avond keerden ze weder na Leiden, in flfetfe van bij 5 'e
werk te blijven, en verdeelden onder hen drieën het géld,
dat voor zeven gegeeven was. Ten zelfden tijde beflooterf
zij, om 's'anderendaags na dén Hage te gaan, én den aanflag
te openbaaren; doch hier m wierden zij doör anderen' vdorkoomen,
gelijk ftraks blijken zal.
VAN DYK, niet weetende hoe de BLANSAARTS enPART»?liemf
bcdroogen, ging op dien Maandag naa den middag ten huize;
van den Heere VAN GRORNEVELD, daar hij den Heer v A
rf
STOUTENBURG vondt,- wien hij berigt gaf hoe de Zaaken' ftcnden.
STOUTF.NBURG toonde zich hier op éenigxins misno;gd p
dat men den aanflag dien dag uief h'adt itt 't werk geliefd;
Ook hadt hij zijnen Broeder GROENE VELD van de gélteldheid'
Ser zaaken onderrigt, en, in zeker gefprek, tot hem gezegd,'
nnntinhn ar,
Blijf

Z6 STOIJTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.)
Biijf gij nu bij de werken, indien ik wilde zo zou al uw
goed mijn zijn. Wijders, dat KORS JANSZOON VAN ALFEN 't
veranderen der Regeeringe te Leiden, Gouda en Rotterdam
te wege zou brengen. Op dien zelfden Maandag openbaarde
KORNELIS GERRITSZOON den drie Bootsgezellen, die in 't Zetje
waren, dat men den aanflag des Dingsdags zou uitvoeren, en
op wat wijze. En als hij zag, dat HEKMAN IIERMANSZ'OON
een weinig begon te aarzelen , zogt hij hem moed in te
fpreeken, met te zeggen, dat men llegts voor hadt, den Prins
te vervoeren; waar uit blijkt, dat men deeze luiden wegens
den aart van den aanflag nog niet volkomen onderrigt hadt.
Midlerwijl hadt KORNELIS GERRITSZOON uit VAN DYK verdaan,
dat de vier Gasten, die de Koffer met Geweer in den Hage
gebragt hadden, niet te vinden waren; die daar op last kreeg
hen op te zoeken.
De vier Matroozen, JEROEN EWOUTS, JAN FAASSEN, PIE.
TER JANSZOON BROEK en JAN ENGELEN, allen Remon

STOUTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.) g
„ Rotterdam gehuurd waren tot een onbekenden aanflag, ten
i, dienfte van 't Land ; dat hun elk driehonderd guldens,
welken zij den Prinfe toonden, op de hand waren gegee-
„ ven; dat ze , ten dien einde, gezonden waren na den
„ Hage, daar ze een Koffer gebragt hadden in den Helnv;
„ voorts vraagende of zijne Doorluchtigheid kennis van dien
„ aanflag hadt?" De Prins antwoorde, neen; en hen verder
ondervraagende na andere omftandigheden, gaven ze tot antwoord,
dat ze niet meer wisten van de zaak, dan dat in den
Hage, in de Herberg het Zotje, nog eenige Matroozen waren
, welke men, tot den zelfden aanflag hadt gehuurd. De
Prins, zeer verzet van 't geen hem was aangediend, beval
hun, hem, langs eenen anderen weg, over Voorburg, te volgen,
en op het Hof in den Hage bij hem te koomen. Hij
reedt hier op in allerijl derwaarts, ontboodt den Prefident en
eenige Raaden van het Hof terftond bij zich, die de ontdekkers
nog eens gehoord hebbende, den Fiskaal en Geweldige
zonden, om 't Zotje en den Helm te bezetten. In 't Zotje
wierden KORNELIS GERRITSZOON,
HERMAN HERMANSZOON, JAN
KLAASZOON en DIRK LEENDERTSZOON, onverhoeds, overvallen,
en terftond in hegtenis genomen. VAN DYK was nog in den
Helm boven op de Kamer bij de Koffer, toen hij hoorde dat
de Fiskaal beneden was. Hij zogt toen de Koffer te openen,
met oogmerk om de Piftoolen 'er uit te haaien en onder 'c
Bed te verbergen; doch daar toe geen tijd hebbende, liet hij
eenige Piftoolen in de Koffer leggen, wierp de andere op het
Bed, floeg den Mantel om de ooren, en tradt voorbij den
Officier ter deure uit; terwijl zeker Geregtsdienaar zeide, dat
hij dien Man wel kende en veele jaaren hadt gekend. Hij
weg zijnde, deedt men huiszoeking, en vondt de Koffer mat
Geweer boven op de Kamer, en nog open. De Waard, die
gezegd hadt van een man met een Koffer te weeten, wierdt
voor eenigen tijd vastgezet. VAN DYK begaf zich na het huis
der Vrouwe van OLDENBARNEVELD , daar de Heer VAN STOU-
TENBÜRG woonde, hem zeggende, dat de Koffer met Geweer
gevonden en de aanflag ontdekt was; waar op hij terftond
agter den Stal uitging, langs de Duinen, het Bosch om, over
den Leitfclten Dam, na Bleiswijk. Straks naa het vertrek
Hhhhhhh 3
van

88STOUTENBÜRG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr , \
Min dl T, "T K Ü i n WJ «TOBTWBDRO, dien
WJ m den Stal vondt, verbaasd roepende- r>? rfnV
" sss ; s gebreegen en de "fa,:;?
luiia ce viugt nam.
l^Z*ÊTT ? i j
TmT^Ll ^ ° P 2 i j b e i d e °
STOUTENBURG hier OD na Ah
' e n d e ' °° k * verban
^ k s * viugt
i D s
: ï £ " e i -opijken uitflag, gelijk wij ^
'«^l Vie^SeVangene!1 W i e r d e n n o g d i e n 2 e l f a e
t
« "vond, en
^ nachts, door eenige Raaden van het Hof ondervraagd, en
tegen de aanbrengers verhoord, m 't eerst zeiden ze dat
l'J*? D T""
a a r
'? e n o m e n o r a ^ee gevangen Remon.
Pale.je gebragt zijnde, beleeden ze den toeieg op den Prin<
Lemgen melden, dat KORNELIS GERRITSZOON, de Zwager van
SLATIUS, alleen gepijnigd wierdt, en wel zo lirenglijk dat
men meende dat hij 't zou bedorven hebben.
En du»
verviel deeze vloekwaardige aanflag, eer dezelve tot opeabaare
handdaadigheid kon uitbarften.
Naa de ontdekking des aanflags, wierden de vier aanbren
gers in de Kaflelelnije gebragt, daar men hen goeden cier liet
maaken, tot dat men nader agter de waarheid zou gekoometi
znn. Men hadt ondermsfchen de' toegangen van den Hal
met gewapende Schutters en Soldaaten bezet, om den fchuidigen
of verdagten het vlugten te beletten. Den volenden
morgen reeden twee Raaden van het Hof na Rotterdam met
oogmerk, zo men meent, om VAN DER DU SSEN te vangen
Doch deeze was niet te vinden. Dien zelfden morgen dnren
JBRAHAM BLANSAART en WILLEM PARTHY van Leiden na den
&ge, met oogmerk, gelijk
z e
naderhand zeiden, om den
aanflag te openbaaren. Doch koomende aan 'x huis te Dei!
verftonden zij dat de zaak ontdekt was: waar-naa zii
n a
/,/
den te rug keerden, en voorts, met JAN"fa&Lït, de"
viugt namen, s Woensdags naa de ontdekking', was 't BUd«i>
door het gantfche Land.' Men gaf den Predikanten in den
fage toen last, om God ten dien dage te danken voor de
gncdekkmg van den inooden aanflag. Dit gefchiedde ook S
yer-t

STOUTENBURG.(WILLEM v. OLDENBARN. lh: s\) 39
verfcheiden Steden en Dorpen, daar men de tijding van den
toeleg en de ontdekking hadt ontvangen; 't welk niet gefchiedde,
zonder dat de Remonftranten, op veele plaatzen,
van den Predikftoel, fcherpeliik doorgehaald, en de toehoorders
tegen hen, als begnnfligers van den aanflag, wierden
opgeruid.
Uit het geen de gevangenen hadden beleeden, hadt men be«
flooten, dat, benevens SLATIUS en VAN DYK, ook de geweezen
Predikanten KORNELIS GEESTERANUS en GERARD VELSIUS
fchuld aan den toeleg hadden. Men beloofde dan bij openbaare
afkondiging, op den negenden Fcbruarij, vierduizend
guldens aan elk, die een van deeze vier in hegtenis wist te
leveren. De goederen van GFESTEFANUS wierden te Gouda
aangehouden en bewaard; doch toen men SLAT.'US in hegteni?
hadt, bleek zijne onfchuld zo verre, dat men ze zijner
Huis vrouwe liet volgen. GEESTERANUS, nogthans, het zekere
voor het onzekere kiezende, maakte zich te zoek, en week
na Hoijiein; doch naderhand heeft hij zijne onfchuld zo duidelijk
getoond, dat hij door het Hof openlijk wierdt vrijl
verklaard: gJiik ook VELJIUS , vervolgens, tot zijnen dood
toe, te Rotterdam openlijk gewoond en verkeerd heeft.
Dewijl 't vermoeden ftraks op de Heeren VAN GROENEVELD
en STOUTENBURG viel, wierden zij overal gezogt, doch niet
gevonden. Men zette Dienaars van 't Hof in hunne Huizen,
en nam hunne goederen in bewaaring. Da Leermeester van
den Zoon des Heeren VAN GROENEVELD wierdt gevat en gepijnigd,
doch niets uit hem ontdekt. De Zoon van KOREN­
WINDER , naauwlijks twintig jaaren oud, wierdt door den
Fiskaal op een Wagen in den Hage gebragt. Uit deezen
zogt men te verflaan, waar zijn Vader zich onthieldt; doch
hij beleedt niets. Ook dagt het zommigen te hard, dat men
een Zoon wilde dwingen om zijnen eigen Vader te verraaden.
De Heer VAN DER MYLE, die, als geens kwaads bewust,
geen voet verzet hadt , wierdt uit de Beverwijk in deii
Hage gebragt , en in de Kalieleinije bewaard. Doch toen
men hem vervolgens ondervraagde, verantwoordde hij zich
tot volkoomen genoegen van het Hof, met betuiging dat hij
alle geweldige aanflagen altoos hadt afgeraaden. Eenigen ver-
/
Hhhhhhh4
haa-

STOUTENBÜRG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.-
dag b.j hem m de Bevermjk was gekoomen
om hem
fpreekeD5 maar da?
VLZ 'ÏÏV ^oVZ
tn hl ; A STOUTENBURG, SLATIUS ter zijden trekkende,
tot hem ze.de: „ koom laat ons gaan : het is een rechte
„ hondsvot. Vaar op ze neenen gingen., zonder een woord
van den aanflag te fpreeken; tot zijn groot geluk: want in-
,1 JJ T W
f °° r d V a " g 6 W e e t e n h a d d e z o u
' '< ^m, ongetw,
3fejd, het hoofd gekost hebben. Eenige maanden laater
wierdt hij op vrije voeren gefield, en hem verlof gegeeven
om alomme door 't Land te mogen reizen, mids hij in de
Bever^k bleeve woonen. De Advokaat SVLVIUS of BOSCH,
voormaals Hoogleeraar, wierdt in zijn Huis in den Hage verzekerd,
I n a a r,
n a a d a t h i j z j j n e o n f c h u, d h a d [ d o e n b ]„
«sgelijks geliaakt. Den vier Matroozen, die den toeleg hadden
ontdekt, tot nog toe aangehouden, wierdt, op den twaalfden
Februarij, vrijheid gegeeven om te mogen verreizen. De
Algemeene Staaten fchonken elk hunner , tot loon voor 't
aanbrengen, zeshonderd guldens aan geld, en een Maandgeld
van vuftien guldens, met voorfchrijven aan alle Kollegien ter
Admiraliteit, dat men ze , voor alle anderen, bevorderen
zoude tot de eerst openvallende Scheepsampten, waar toe ze
bekwaam waren. De Prins gaf, daarenboven, ieder hunner
een gouden penning met zijn Beeldtenis en Wapen, ter waarde
van tachtig guldens, nevens een verzilverd Rapier. Te
Rotterdam wierdt ABRAHAM WOUTERSZOON, de Zwaar'dveeger,
die aan SLATIUS de Piftoolen hadt verkogt, op den tienden
der Maand, gevangen genomen; doch den zeventienden
vondt hij middel, om de deur des Kerkers, met het vuur,
daar hij zich bij warmde, in brand te fteeken, en ajzo uit de'
Jfamer te koomen; laatende zich voorts, door middel van
aaneengeknoopt Lijwaat, van de hoogte neder, en voorts
pntvlugtende. Omtrent dien zelfden tijd raakte ook KLAAS
JIICHJELSZOON BOKTEBAL, geweezen Sekretaris van Zevenhuizen,
die een gedeelte van 't geld verfirekt hadt, in he^tenis
vt\ wierdt zedert te Rotterdam, voor Mannen van Schietand'
(? m\ «efteld.

STOIJTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.) 41
Op den elfden der meergemelde Febrnarij, wierden aan de
Bevelhebbers der Grensfleden en aan de Staaten der andere
Gewesten brieven afgezonden, waar bij gelast en verzogt
wierdt, op de fchuldigen te letten, en dezelve in hegtenis te
neemen. Diergelijke brieven wierden ook afgevaardigd aan
de Gezanten, Refidenten en Agenten buiten 'sLands, 't Stuk
der zamenzweeringe wierdt, in deeze brieven, meest eenigen
Remonflrantfche Predikanten en anderen van dien aanhang te
Jaste gelegd. De ijverigfte Contraremonftrantfchi Predikanten
namen deeze gelegenheid waar, om hunner partije afbreuk te
doen De Predikfloelen daverden van de zamenzweeringe.
De Remonfiranten wierdeu voor Landverraaders en Prinfenmoorders
uitgekreeten. Dit maakte zo veel indruk op 't
Graauw, dat de Remonfiranten, op veele plaatzen, huns liifs
niet veilig fcheenen. Zij wisten niet wat zij van hunne Leeraars
zeggen zonden. De verflagenheid der Gemeenten was zo
groot, dat door 't gantfche Land de Vergaderingen (lil Honden.
Hier uit ontftondt groot verloop onder de Broederfchap.
Veelen, dien 't verveelde, met gevaar van boete ter preeke
te gaan, liepen tot de Contraremonfrranten over, de zamen»
zweering tot een voorwendzel neemende. De eenvoudigen
en ligtgeloovigen volgden dit voorbeeld. Anderen waren vol
agterdenkens. In deezen flaat van zaaken, kondigden de
Staaten van Virecht , op den veertienden Februarij , een
flreng Plakaat af, waar bij de gantfche Broederfchap der Remonfiranten
genoegzaam wierdt befchuidigd met den toeleg,
en ook vierduizend guldens gezet op het lijf van hun, die
men fchuldig hieldt, zonder GEESTERANUS en VELSIUS te vergeeten.
Ten zelfden dage wierdt VAN DYK te Hazeriswoude betrapt
in Boeren kleederen. Hij was verfpied, en om 't loon van
de vierduizend guldens, op zijn lijf gefield, den Baljuw aaugebragt.
Meenende te ontkoomen, fprong hij uit een hoog
Venfter, en zogt voorts met fchaatzen over de toegevroozen
Slooten te ontfnappen; doch, alzo het Ys te zwak was, brak
het, en wierdt hij alzo gevat. De Baljuw zondt ftraks een
Bode aan den Prins met deeze tijding, die hem zo aangenaam
was, dat hij den Brenger vijftig, en zijnen Makker vijfen-
Hhhhhhh 5
twin-

48 STOUTENBÜRG. (WILLEM v. OLDENBARN. Ht MA
S
e
b, g g T' I n h e g t e n b z i ¥?< ontboodt hij
Eïï^i
e D k l n d e r e n
J
' welke hij affcheid nam
bekennende een man de 5
doods te zijn. VAN DYK na den
me gebragt en van 't Hof ondervraagd, bekende tlJoTi
den toeleg. Op den vijftienden der L d aande Sie
gebragt, om meer befcheids van hem te hooren, Ldt
hij
de p„n, hoe zwaar ook, door, zonder iets te openTaren
Doch men wil dat >s anderendaags hem de weedomZl^n
PHD zodanig fmartte,
d a t h i j d g n H e e r e n
« Pkeja
gaf t Geen hi, toen beleedt, wierdt zeer geheim gehoon
doch men meent dat hij iets ontdekt hadt, * welk Prins „ï
om VAN DYK te eerder in te wikkelen. Den g*ufc 1
m o
gen tot over den middag was men met VAN DYK bezig en
terend naa z.jne Verhooring, gefchiedde 'er, onder'het
Juten der Stadshuis Klokke, eene afkondiging, waar vjf
du-zend gu.dens gezet wierden op de lijven van GROEN!
VELD,
STOUTENBÜRG en VAN DER DUSSEN, vierduizend Op d t
van KORENWINDER en zeshonderd op die van ABRAHAM en
JAN BLANSAART. Men befloot hier uit, dat VAN DYK deeze
perfoonen hadt genoemd.
Te Leide»was ook,, veel te doen over 't fiuk der zamenzweer.nge.
PAULUS STOCHIUS, voor deezen Vroedfchap der
Stad en Sekretaris der Weeskamer, doch van beide Ampten
verlaaten, wierdt, den veertienden Februarij, met GDILLEIMUS
CODD*US, geweezen Hoogleeraar in de Oosterfche taaien',
i a
den Boekwinkel van COVERT BASSON , door den Schout D"
BONT, in hegtenis genomen. CODD^US beeft men kort daar
saa wederom ontflagen. Dien zelfden avond wierdt ook de
^andmeeter JAN PIETERSZOON DOU uit zijn huis gehaald en in
de G.jzelkamer gebragt. De grond van 't vermoeden on
welke STOCHIUS en DOU in verzekering genomen wierden
was, dat zij, op den zelfden dag, als de aanflag op Prins
»AUP.ITS zou worden uitgevoerd, te Zoetermeer geweest waren
om eenig Veenland te koopen, en aldaar gefproken hadden
met eenigen, die deel in den toeleg hadden, of des ver
dagt gehouden wierden. Nogthans bleek hunne onfchuld eer"
hng, vooral door de verklaaring van KOSENWINDEI , die hen
vol-

S-TOUTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v,}
4 3
yolkoonjen vrijfprak. E v e n w el zaten zij nog eenigen tijd in
hegcenjs , en onder borgtogt ontflag verkreegen hebbende,
«oesten zij de kosten nog betaalen.
Midlerwijl wierdt ook de Heer VAN GROENEVELD gevangen.
Toen hem zijn Broeder STOIJTENBURG de tijding van de ontdekkinge
des aanflags bragt, en raadde te vlugten, gaf hij
den'moed om te kunnen ontkoomen genoegzaam verlooren,
en was van meeninge in zijn huis te blijven, en daar af te
wagten, wat hem zou overkoomen. Maar zijne Echtgenoote,
ANNA WEITSEN, Vrouwe van Brandwijk, fprak hem hart in,
hem vermaanende en biddende, dat hij zich zou bergen. Tegen
den nacht begaf hij zich daar op na Scheveningtn bij
«en Visfcher, hem genegen. Deeze was van verftand, dat
hij in zijn Pink zou treeden, en dat men, onder dekzel van
visfchen, terftond in zee zou fteeken; zich wijders aanbiedende
om hem na Engeland, Hamburg of na elders te brengen.
Maar uit vreeze voor de Zee, nam hij een verkeerd
befluit, en ging met zijnen Kamerling en den Visfcher te voet
langs het ftrand, na 't naaste Dorp, daar hem de Visfcher
een Wagen bezorgde, die hem na Zantvoort en voorts na
Egmond bragt. Hier veranderde de Heer V.-N GROENEVELD
van gewaat, en zogt zich, door het aandoen van een Visfchers
pij, onkenbaar te maaken. Van Egmond liet hij zich
na Petten brengen, en voorts na Texel overvoeren. Doch
zich hier niet betrouwende, ftak hij over na Vlieland, daar
hij zich dagt te fcheep te begeeven. Ondertusfchen kwam 't
gerugt in den Hage, dat hij te Sckeveningen was gezien en
terftond viel 't vermoeden op den Visfcher, zijnen Vriend
wiens Vrouw men, op den zestienden, in den Hage aantastte
, en door dreigen noodzaakte te bekennen, met wien haar
Man vertrokken was. Nu hadt men 'c fpoor van zijne viugt
dat men terftond volgde. De Schout van Vlieland, toen ook
ipts vernomen hebbende, het zij uit den Hage, of van elders»
en weetende dat men vijfduizend guldens op 'g-Mans lijf gel
?et hadt, begon op den achttienden het Eiland rond te zoeken;
en, eenig berigt van zijn verblijf bekoomen hebbende,
vondt hij hem eindelijk bij eenige Visfchers zitten, als een
Visfcher gekleed, in een gra.auwe Pij, met groote Vissers
Laar-

44 STOIJTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.)
Laarzen aan de beenen, en een Noppers-Muts op 't Hoofd
De Visfcher, die hem verzelde, den Schout gewaar wordende,
ontliep het gevaar. Maar de Heer VAN GROENEVELD
moest zich gevangen geeven, en wierdt, des anderendaags,
onder een fterk geleide na den Hage gebragt, en op de Gevangenpoort
gezet.
Gelukkiger Haagde zijn Broeder, de Keer VAN JTOUTEN-
BURG, die fchuldiger was dan hij, nevens ADRIAAN VAN DER
DUSSEN, die 't gevaar, dat hun dreigde, ontkwamen. STOU-
TENBTJRG hadt zich, meent men, in eene kist uit den Hage
doen draagen, en was daar naa heimelijk te Rotterdam gekoomen
, daar hij zich, met VAN DER DUSSEN, wel tien of
twaalf dagen onthieldt, ten huize van een geweezenen Speelman,
doch nu van goede middelen; wagtende tot dat het
naauwe toezigt op de Veenen wat zou flappen. Eindelijk
huurden ze een fchip voor duizend guldens, met beding dat
de Schipper, JAKOB BELTJES genaamd, Kaas zou laaden op
Weezei, en hen nevens hunne Dienaars onder dezelve verbergen.
Anderen zeggen, dat ze zich in 't Vooronder verfchuilden,
en Schippers pijen aantrokken, om te min kenbaar
te zijn. Zij hadden zich van voorraad van fpijs en
drank wel voorzien, en lieten, als zij bij Steden kwamen,
door den Schipper eenige ververfching koopen. Dus de Waal
opvaarende, bleeven zij voor Nteuwmegen etlijke uuren leggen,
daar zij van den Schippersknegt het eerst gezien wierden
, zonder hen te kennen. Men maakte hem diets, dat het
Geestlijke Heeren waren, die hij niet moest beklappen; ook
fchonken ze hem twee Rijksdaalders , op dat hij zwijgen
zoude. Omtrent het Tolhuis, niet verre van Schenkenfchans,
gekoomen zijnde , moesten ze aldaar eenige uuren blijven
wagten. Hier zondt STOUTENBURO ^isen Knegt aan land om
iets te koopen, of, gelijk anderen willen, om te verneemen,
welke gerugten in den Schans wegens zijnen Heer liepen. In
den Schans wierdt hij terftond gekend van eenige Soldaaten,
die hem te Bergen op den Zoom, terwijl STOUTENBURG aldaar
Gouverneur was, gezien hadden. Men vraagde hem
terftond na zijnen Heer. In 't eerst hieldt hij zich onkundig,
zeggende dat zijn Heer al voor lang vertrokken was. Maar
ver-

STOUTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. 45
vermids men zich met zijn antwoord niet voldaan hielde,
dreigde men hem met den Pijnbank, en deedt hem dus bekennen
't geen men weeten wilde. Terftond wierden eenige Soldaaten
na het Schip gezonden. Doch deezen kwamen te laat.
Want STOUTENBURG met VAN DER DUSSEN en den Schipper,
in de Boot visfehende op het Water, en uit het agterblijven
van den Knegt eenig vermoeden opvattende, lieten zich zonder
uitftel, door den Schipper, aan de overzijde der Waale
op Kleeffchen bodem brengen. Hier huurden ze eenen Wagen.,
die hen en den Schipper te post na Goch bragt. Deeze
Stad hadt Spaanfche Bezetting in, en de Bevelhebber ontving
hen vriendelijk; geevende hun, naa eenige dagen vertoevens,
een fterk geleide mede na Brusfel, alwaar de Aardshertogin
IZABELLA hen eerlang, bij eene fchriftlijke Akte, in haare
befcherming nam. De Huisvrouw van VAN DER DUSSEN volgde
eerlang haaren man ua Brusfel, en ftrekte hem tot eeue
trouwe hulp in zijne ballingfchap. Maar de Heer VAN STOU­
TENBURG was zo gelukkig niet. Zijne Echtgenoote WALBURG
VAN MARNIX . Dochter van den beroemden PHILIPS VAN MAR-
NIX, Heere van St. Aldcgonde, weigerde, 't zij uit gebrek
aan liefde of uit weerzin in zijne misdaad, hem in zijne ongelegenheid
gezelfchap te houden, en liet haare afkeerigheid
van hem en zijn doen openlijk blijken. De Staaten fchreeven,
zedert, brieven aan de Aardshertoginne, met verzoek dat men
hem zou overleveren; doch 't wierdt geweigerd. Hij deedt
daar naa eene reize door Frankrijk en Italië. Te Rrusfet
wedergekeerd, voudt hij zich in groote verlegenheid. Aaa
de eene zijde zogt hij, door zijne vrienden, toen de tijden
een weinig bedaard waren, pardon en Landwinning te verkrijgen;
van den anderen kant wierdt hij van de Spaanschgezinden
aangezogt, om zich onder hen in den Krijgsdienst te begeeven.
Eenige vrienden raadden hem , dat hij in eenigen
anderen Oorlog, buiten nadeel van 't Vaderland, zijn fortuin
zoude zoeken. Lang ftondt hij in twijfel, werwaarts over te
Haan. Eindelijk befloot hij geheel van partij te wisfelen , en
zo wel den Godsdienst als de Wapens van den vijand aan te
neemen. In of omtrent den Jaare 1626, nam hij dienst onder
de Aardshertogin, en zedert zag men hem, als Ritmeester,
de wapenan voeren tegen het Vaderland :' tot groot verdriet
zijner

A G
V A N
'45JTOUTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. M
Sa met 5 ' 7 ' " W * » *
Is SeLti v D g V e r b £ l i r d V e r k h a r d -
a a n
Z
i
^aa!d, en daar
i Q e n Diefl.ér nier
SJtvoe d d°7 e " Knegt heeft me " WM* - deh
hun1 *
'
h m e
" V i n d t n i e t "getekend hoe 't mét
iZvJTr 1 '' Voorts hadt men ' be * de ^
S re treTJn D E R E U S S E
N Wisfelbrieven uit Holland zog-
H p S. 3 1 V r ° e g b £ f l o 0 £ e »> a » e onderhandeling n4
deUeer
D
^ËJFÏÊ '- A ' S GROENEVELD in hegrcL
daar n a
W,erden te
rw; ri en dfs
ren en t,, P A ! l T H V ' « e v a t - < hun vlug.
0ffltren
fraet varfT geMee T n Z a g m e n
oogenfchijnlijfc de groofe
d en do W or°T de G e W m e D
jjMT. ..
' ^ « ^-vaa
d 8 t R e D
'ag, en de vier eerfle eevansenen
e n aan!
z e
dewijl deeze Stad Spaanfchf • " " ^
S
Staatfchén Bodem lal. S jj h ? V'*' £ " i e t
o c h d e v r e e z e d d
Spaar-fchfi $
hen mogten vatten en losge.d afperzen, deedt hen we eïïe'
ren na VoUenhove Van daar reisden ze door #ZW i
C ^ ^ M , ^ ; / , en voeren van daar over na EmüeT
vergezelfchapt van een Schipper van Me^blik. bl S
fl«epe n
ze ,n de Herberg den Helm, en namen o P
den achtuenden
een Wagen van meenfng om na SHkkvZ fri d e
;
Ma toornende bij OiJ er/um, overviel hun een nietS
angst, zi, vreesden ,n de handen der Mansfeldfchen'te zullen
vallen , en geplonderd of mishandeld te worden. Dies be«S
2e den Voerman de Wagen te wenden, na
E m b d s n t e
rÏÏ
te keeren en voor eene andere Herberg rtil te hofd
n
J5
Voerman bragt hen voor eene andere Herberg; doch
a 0
ï
Waard hen voor fle.t vo.k aanzag, weigerde hij"n in h '
e neemen: want om minder bekend té zijn, ha de
z z i d
17 g r a^Verk ' eed -
D
Schipper, dk hen veïe e
e
bad t: den Waard hen te herbergen. \ Waren, zeide hH tref'
*m Koopheden, die zich zo liegt gekleed hadden,\l%
5et»r'

SÏOUTENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.) 47
beter door de Mansfelders te geraaken. Op dat zeggen nam
hij ze in huis. Zij verzogten eerst dat ze daar twee of drie
dagen mogten blijven; dat men hun een Kamer zou aanwijzen,
en het onbijt aanregten. 't Gefchiedde. De Waard, die
toen de Dagwagt hadt, ging na 't Stadshuis, en te negen
uuren wederom thuis koomende, verzogten hem zijne Gasten
voor hun een goed Middagmaal te bereiden, 't welk hij zijn
Kok beval te doen. Daar op ging hij wederom na 't Stadhuis,
en keerde tegen den Middag van daar te rug, wanneer
hij verftondt, dat de Gasten gezegd hadden niet in huis te
zullen eeten, alzo ze ergens in de Stad genodigd waren.
Dit wekte den Waard tot toorn. Midlerwijl kwam zeker
-Burger den Waard vertellen, dat zijne Gasten geweest waren
bij een Schipper, die zeilree lag na Bajonne, hem vraagende,
of hij hen niet te Ca/ais of Douvres zou kunnen aan
land zetten, met aanbieding van hem te geeven, wat hij zou
begeeren. De Waard alle deeze dingen hoorende , kreeg agterdogt
of 'er iets kwaads mogt agter fteeken; en vermids hij
de afkondiging van 't Hof geleezen hadt, viel hem in, of
zij mogelijk aan den toeleg mogten fchuldig zijn. Met deeze
gedagten aan tafel zittende, wierdt hij in zijn vermoeden verftetkt,
toen zij midlerwijl in allerijl kwamen binnen loopen,
hem vraagende wat zij verteerd hadden, en. met een bedeesd
gelaat en beevende hand, zo veel voor elk betaalen wilden,
als hij voor allen drie gevorderd hadt: welke verbaasdheid in
hun ontdaan was op zijne vraag, waarom zij nu na Frank,
rijk of Engeland wilden ? Hij gaf dan den Schout kennis van
zijn vermoeden, en deeze, hen waarneemende, toen zij ter
deure uitgingen, verzogt hen met hem bij den voorzittenden
Burgemeester te willen gaan. Op deeze vraag, gingen ABRA­
HAM BLANSAART en WILLEM PARTHY terftond door. JAN BLAN­
SAART zeide, dat ze nog wel twee of drie dagen te Embden
zouden blijven, en dan bij den Burgemeester wilden koomen.
Hier op ging hij na den Helm, zijne eerfte Herberg. Ten
twee uuren kwamen JAN STAPPEN, Majoor van Groningen,
en de Bode van 't Landfchap, nevens den Voermals, dfe de
drie vlugtenden te Delfzijl gebragt hadt, te Embdem, door
de Regeering van Groningen op eenig vermoeden afgezonden,
om

43 STOUTENBURG. (WILLEM,v. OLDENBARN. Hr. v.
3
om hen te vitten. JAN BLANSAART, dit Volk en den Voer
man ziende, beleedt terftond den man te zijn, dien men'
zogt Zijn Broeder BLANSAART wierdt 's naamiddags ten vier
uuren gevonden op de Appelmarkt, in \ wapen van Leiden,
daar hij gekleed te bedde lag. Deez\ zich gevangen ziende
badt terftond, dat men God voor zijne Ziel bidden zoude
WILLEM PARTHY wierdt den volgenden nacht,- in een Dorp
aabij de Stad, betrapt, en terftond na Embden gebragt. Hier
zaten ze tot den tweeëntwintigften , wanneer ze te fcheep
gevoerd wierden na Amfterdam, alwaar ze eenigen tijd in de
Boeijens zaten. De toeloop van menfchen, om hen te zien
was hier zo groot, dat men, om uit de nieuwsgierigheid
voordeel te trekken, ieder kijker een fchelling liet betaaleu
len voordeele van de armen. Van Amflerdam wierden ze na'
den Hage vervoerd, daar zij den zevenëntwintigften aankwamen.
Weinige uuren te vooren, was den vier eerfte gevangenen
hun vonnis voorgeleezen, waar bij zij verklaard wierden,
begaan te hebben de misdaad van gekwetfte Hoogheid.
Zij wierden vervolgens onthoofd, naa dat hun Geweer, voor
Jiunne oogen, door den Scherpregter gebroken was. Het
Lichaam van KORNELIS GERRITSZOON. Zwager van SLATIUS
wierdt gevierendeeld, en de deelen, aan halve Galgen, op dé
Vier uitgangen van den Hage gehangen, en 't Hoofd op 't
Calgeveld op een Staak gefield. De lichaamen der drie Mamazen
wierden na 't gemelde Veld gevoerd, en aldaar ot»
Raderen, en hunne Hoofden op Staaken gezet. Weinig dagen
te vooren, te weeten op den eenëntwfntigften, wss KO"
RENWINDER betrapt te Over/chie, en, met den Huisman die'
hem geherbergd hadt, na den Hage gebragt, en op de'Gevangenpoort
gezet. Ook geraakten, op den vieréntwintigften
te Leiden in hegtenis drie Burgers, JAN PIETER^OQN LYN-
BRAAIER, SAMUEL DE I-LEKKER en GERRIT KORNELISZOON di»
iets gehoord en niet aangebragt hebbende, zulks duur be'
iogten.
in den aanvang van Maart, viel eindelijk ook SLATIUS \i
-handen van V Geregr. Doch van deezen hebben wij reeds
ineen afzonderlijk Artikel, verfisg gedaan.
'
Na«

xxviii.rripLi.
DE MOEDER .VROTJWKN ZOONTJE VAN DES HEER VAN GROENEVELD
. SMKIKEK PKINS MATTRIÏS os GENADE.

'§TOÜTËNBÜRG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.) 4g
Naa dé gevangenneeming vaii SLATIUS, hadt men nu alle of
de meeste handdaadigen in verzekering, en het Hof ging mes
dezelven tot da Ilegtsplèeging over. De Heer VAN GROENE­
VELD toonde in zijne Gevangenis gtoote kloekmoedigheid;
en terftond, bij de dndervfasging, alle* beleeden hebbende
wat hij van den aanflag wist, wierÜt hij niet gepijnigd, gelijk
VAN DYK en KORENWINDER. De Vroüwe Weduwè van
ÖXDENBARNEVELD befloot, in deezen ftaat der zaaken, vet»
2«ld van de Vroüwe van öROEtiEVEj.D en haar Zoontje, zich
tot den Prins te keeren, en hem om genade te fmeèken; Zij
verzogten dan en verkrèegen gehoor bij zijne Doorluchtigheid;
Toen deeden ze eenen voetval met dè diepfte deemoedigheid,
en baden met alle redenen, d'e 't Moederlik hart
en de tedere liefde eener trouwe Echtgenoöte kan voortbrengen,
om ontferming en genade; mengende de woorden mes
traanen, zuchten en fnikken, en al wat deernis kan verwekken.
De Prins bejegende haar, in de daad, beleefdliik; dbeh
gaf haar luttel hoop, zeggende, dat de zaak van den Heere
VAN GROENEVELD voor 't Hof hing en buiten zijne raagt
ttas; 't welk genoeg te kennen gaf, dat de Prins de Regterg
zoa laaten geworden. Zommigen vernaaien, dat de Prins t»
deezer gelegenheid tot de Weduwe van OLDENBARNEVELB ZOI*
gezegd hebben, waarom zij geen pardon voor haaren Mant
verzogt hadt, gelijk zij nu voor haaren Zoon deedt? En das
de andere dit aanmerkelijk antwoord zou gegeeven hebben „-
't welk meer inhieldt dan zij zelve mogelijk dagt. „ Mijn?
Man,- fprak ze, hadt geen fthuld; maar mijn Zoon heeft
fchuld." Men wil ook dat de droeve Moedér, Vrouw era'
Kinderen; behalven deezen, nog verfcheiden voetvallen deeden,
doch allen vergeefs; hoewel zommigen meenden, dat het
Vorstlijk en waarlijk heldhaftig zou geweest zijn, dien kwatfjk
bedagten en ongelukkigen Heer, dien men half tegen zijnen
wil in 't kwaade hadt ingewikkeld, aan zo deemoedige
fineekingen weder te geeven, en hem zijne misdaad kwijt te 1
fchelden. Maar men liet het R.egt zijnen gang iraan, en daf
verwees den Heer VAN GROENEVELD, nevens KORENWINEEI*
«n VAN DYK, ten zwaarde , als fchuldig aan de misdaad varï
gekwetfte Hoogheid, met verbeurdverklaring hunner goede--
XXVIII. DEEL. • li Hui

y STOUTENBÜRG. (WÏLLEM v. OLDENBARN. Ér v >
« S S ::s IWÏS?
»m «et geweld was in getrokken: te weeten om z*c £
Jet te leenen tot her ligten van het geld, zonder z c h
ver
der ergens mede te bemoei»; Jaatende zijnen Broede en de
ött t geen hij gedaan hadt om het geid te verfchafT.» en 't
verzwijgen van 't geen Mi van des toeleg wist verdiende
ten voorbeelde en affchrik van anderen, geteft te wode„
^Op den achtentwintigen Maart, wiefdt den öÏÏVAN-
6R0ENÊVELD, nevens «,RE«WIN m» en VAN
D Y K, J£
dat ze den volgenden dag fterven moesten. Men fchik
e
h
ook eenige Predikanten toe, op de GevaneemTJ ï
« dood te bereiden, dien' ze^oed gXfr ^ ' £ £
toornt
v a n g r o o t b e r ö u w o v e r h u M e
Ê Z'mo^T
Echtgenote en het Zoontje des Heeren VAN GROENE^'
flerfdag, b.j hem op de Gevangenpoorte toegelaaten. D.ar
vonden ze hem op een Bedftede leggen, en namen merde
erbarmhjke omhelzingen, en de droevigile kusfclSn dï men
»ch kan verbeelden, met overvloed van traanen, vermengd
met dxepe zuchten en afgebroken fnikken, dat dooS af
fchetd welk hem, misfchien, zo hard viel als de d«2 ,£
^ven \ tv]* * ciooden hen in ï Eeuwig
Z ' H w
r 5 > V 0 1 h °° P V e m 3 g t t e ' « vereeni!
w e d e r 2 0
rouwe Zj T ^S* 1 1 6 b r e e k e n d o o r ^erlinge
rouwe, herroepende zich de doodsbentanwde Weduwe, in
4
• dtï

iTOUfENBURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. v.) Ss
dat akelig oogenblik, den dood van haaren afgeleefden Echtgenoot,
dien zij insgelijks op 't Schavot verlooren hadt. De :
Heef VAN GROENEVELD , door de droefheid zijner Egade bewoogen,
zeide tot haar: Mijn hart, wat een bedroefde fVe»
duwe zult gij zijn'. Op dat zeggen week haare droefheid
voor een onverfchrokken moed, die dus ten monde uitb'erftes'
Mijn lief, voor al 7 geleeden verdriet, doe mij die eer en
fterf als een Edelman. In 't overige van 't gefprek poogden
ze hem den laatften liefdepligt te bewijzen; eh hoe zeer dedroefheid
haar beklemde, de genegenheid hadt evenwel kragts'
genoeg om iets voort te brengen, dat tot zijnen troost en
verfterking kon dienen: Maar eindelijk deedt haar de Cipier
vertrekken; zeggende dat de gevangene moest flaapen. Zij
moesten dan; dewijl 't niet anders zijn kon, hem Godé beveelen,
gingen fchreiende heen, en reisden's morgens vroeg
na Delft, om in dié droevige gelegenheid te verder van de
hand te zijn; doch de fmart van haare zwaarigheden droegen
ze mede. Ten zelfden rijde wierdt VAN DYK door zijne
Dochter, zijne Huisvrouwe zieklijk zijnde en zich te zwak
bevindende om hem het laatfte vaarwel te zeggen',- in de Ge*
vangenisfe' bezogt.' Hij toonde zich zeer kloekmoedig en wel
ter dood bereid; ook gaf hij éen gedenkwaardig teken vati
een Christlijk gemoed, te eenemaal van wraaklust ledig; zeggende
hij tot zijne Dochter : „ 't rs mij gezegd dat VAN'
„ TOL", (deeze was een geweezen Sekretaris van Hazertswouüe,
ten wiens huize VAN DYK, geduurendé zijne viugt, zich
éenigen tijd verfcholen hadt) „ mij verraaden heeft; maar
,, zeg hem dat ik 't niet gelobve: en indien 't waar zij, dae
„ ik 't hem yergeeve, en dat ik liever fterven wü dan das
,, hem doen." En, in de daad, VAN TOL lag onder een ge.
grond vermoeden dat hij iets van den toeleg hadt geweeten.
Ook ontkende hij 't naderhand niet, toen hem, door iemands,
welke des eenigen argwaan hadt, zulks wierdt te kennen gegeeven;
maar Zeide alleenlijk; V is zo breed niet. Aan de
getrouwheid van VAN DYK zou bij dan zijn leeven zijn verfchuldigd.
Men heeft opgemakt, dat bjj zedert tot zijnen
dood toe gekwijnd heeft.
liiiiiifl
£fe

& STOUTENBURC (WILLEM v. OLDEMH ARK» « -
den air koomen dt S Ï Ï T i Z T ^ *
HITS, omtrenr w c T, Lijfwagt van Prins MAU*
r den
bragt men de Gev~en ïvt r I°°
midda^
doods voor te teen en v 5*' ° V U n '* V °" n i s de >
«nz
e n
voo 6 ! GT e^Kamm H
a e G , a z
r >
" .
° f V e e I l i e d *" val»
en leggen , die na hem zaeen an ,»,,,
lichaam SS^jk^S" " bUig0n
onder d'e aanfchon^l ? ÏL°Ï
zeide. Onder 't leien
m o„, .» ' ,
'V t l T 1 ***
v
ÏÏft
h 3 d t
» » J a a '
o o r I e
g
die hij
V*"' he ° I a s t a e v a a r * e *
d
« alles, en nor
^" Maar men brak dJ Sleh
^, en bragt hem en KORENWINDER met der haas- Ta de cT
gmg. op t Schavot aan den Viiverhp ir^ m„ j ,
r S»t n
b o v e n I 'Jf. zonder dat hem de Scherpregter aan!
» ^engheid en kwaade raad hM^. •• i " w r a a k *
*" m a «ebben mij hier toe gebragt,
»» Heb

9TQUTENEURG. (WILLEM v. OLDENBARN. Hr. ?.) 55
P, Heb & iemand misdaan, ik bid om Christus wille vergeeft
„ het mij." Zijn Gebed zullende doen,knielde hij, niet na de
Plaats, gelijk gemeenlijk gefchiedt, maar na de Kneuterdijk,
ziende na zijns Vaders huis. Toen zett« hij een rood fluwee-
Jen Mutsje op 't hoofd; en hetzelve voor de oogen trekkende,
hoorde men hem deeze woorden zeggen.: i God, wat
Man ben ik geweest, en wat b».n ik r.ul Waar op hij, zijne
handen zamendaande, nog voegdt Patiëntie 1 en naauwlijks
was 'er dit woord uit, of de Sü, erp regter vaa Haarlem
floeg hem, met den eerften fiag, ht hoofd van 't lichaam.
' Zijn Dienaar beftelpte het bloed met r and, bedekte het lichaam
met zijn Mantel, en trok het aa de eene zijde van
p

«£TOüTENBURG.CW 1
Lr.EM,.Or.n mB^„ „ . .
„ men 't mij vereeev* it
a a r o m b i d i k d a C
»» gemeente, blijft toch h »A J/'i- «
k 11
'
g o e d e
'
fin C&ï* Go/radt gÏÏln' ^ f * ' ft *<
Jem door den SchrPregter v u / W L
'
g V 3 a 1 Z W a a r d
«» en
W H D I rwierden V« sïLT,^"^-
Scherpresters «et Hakman»» ° , s,a S t bank, do 0
r *
in ee^if, . l' l c u ' S evie^ndeelj, deingewande»
«r e
ef-; T E prés
V A N
Schnjnwrker en Matroozen, te vooren ' *
o p ftaake
ten too' gefteld. Maar het lijk des ' GROENEVELD
wierdt in" een Zwart kleed ge- " ? e n d o o r v i e r Staatenboder
ten zijnen huize r ,* a S en > gevolgd van zijnen Dieaaar,
die zijns jw, -«weren, mantel, hoed,
e n
't geen
-der ^ k
* ^ i ^ l l 2fl
d efLÏ g
#Wf meer beklaagd du deHe
r
" ^ «leeden,
«in/ie fchuid hadt 1
^OEMBVELD, als die
V A N
l^er bemind ent i g e
CwT f^"^> *
Pnns MAOIUTS en anderen ° k V e r h a a l c *«. d*
Fenrchen, dat men *ï YS" K
• * te
h e b b e n
>»w. die altijd meer Dadt ^ v'n^" H e w S T 0
plaats hadt gekreegen
° g Slopen , in zijne
f
Zie BRANDT en
WAGENAAR.
SS&AAT,

STRAAT. (PI11TER) 53
STRAAT, (METER) verdient, bij .de Nederlandfche naakoo-
•melingfchap, in gezegende naagedagcenis bewaard te worden,
als zijnde hij, nevens eeneri s pie.r£R VAN DER DEURE, geweest
de uitvinder van de thans gebruiklijke wijze, om 'sLands
Dijken en Zeeweeringen te befchennen tegen een zeer fchadelijke
ongedierte, 't welk, zonder gepaste maatregelen en
behoedmiddelen daar -tegen, den Landt!, zo niet zijnen ondergang,
althans de deerlijklte rampen kende berokkend hebben.
Van een merkwaardig voorval in 's Latds Oefchiedenisfenzullen
wij verflag doen, indien wij de aanleiding tot sMans
aitvindingc meiden.
Sints het verwijden van 's Lands Zeegaten ;, en den daar uit
volgenden meerderen aandrang van water in de Zuiderzee,
moest men op middelen bedagt zijn ter beveiliginge der Dijien,
die, door hooge vloeden, dikmaals met uitfpoeling of
doorbraak gedreigd wierden. In den Zomer des Jaars 1466
kwam men hier omtrent tot een bepaald befluit. Op de gevaarlijkfte
plaatzen \ en die voor het aatifpoeleude Zeewater
onmiddelijk bloot lagen, wierdt men te raade, aan den voet
des Buitendijks eene rije paaien in den grond te flaan, en
dezelve door middel van gordingen, langs heenen, door middel
van ijzeren bouten, aan de paaien verbonden, te öfevigen.
Deeze rijen paaien moesten dienen om de eerfte kragt van
het water te breeken, en alzo den Dijk voor de fterke aanitlotzingen
te behoeden. Bijkans drie Eeuwen bleef dit middel
in gebruik, tot dat men na een ander middel moest uitzien,
ter gelegenheid dat men een fchadelijk ongedierte in
het paalwerk ontdekte, welk het hout van binnen uithoolde:
zo dat het paalwerk, van alle kragt ontbloot, bij den mjnften
flag van water., om verre viel, en de Dijken bloot liet. Ha
kwaad wierdt 't eerst ontdekt, in den herfst des Jaars 1730»
in het paalwerk van den Westkappelfchen Dijk , op het
Zeeuwfche Eiland Walcheren; vervolgens ook aan den Westfriefche
Dijk bij MeJenblik, als mede aan de Friefche Kusten.
De paaien, een groot getal van welke bij den grond
was afgebroken, vondt men doorboord van een weeken flijmerigen
worm, die een harden fchelpagtigen kop hadt, uit
fwee zaagswijze gsvormde deelen beftaande; met dit wapentuig
liiiiii 4
konde

STRAAT, ( Pi ETER)
STRALEN,
welken het WerKem h-ï^ ïï"" 8 *
men en
D 0 R
ZZ ot hV ï \
m waar ^ ,
^ ^ T Ï e , , i \
V a
" d e D S f a a r t > d o o r
* «ldz«u
H e t V a d e r l a n d d e
l D d e N o o r d z e e
'
knepen, aan welke m«» J . * G E B R 3 G T W A R E N I N D A
^ge^r7J^ h l
"" v^ v e w
T
!? voeger hadt ontdekt,
verfcheiden kIl ^ dreigde ' deedt ^
Zinnen van S e t t
\ l ^"^ fcherpen het «*-
STRAAT e„
behoedmge. Aan bet Ontwerp, door
Ie S n ^ tf, 1 C h 0 0 f d z a a k e , i
'
i f c ?
»> «et wegneem n
Kei- en ïipiSLÏr -Jr^0»
Va" e e D e f c h u i n e glooiünge van
maakten \TZ^J 11116^
d
W «> dijk. Naderhand
S a
nde in onïhet'ln w b T r i n g e n " ^ °" t W e r p be
' "
d
diik Lil,. ... * I n h e t ,e ggen van Wieren tegen den
S' veEi Z i J P a a l W e r k d e e d e n f c h o o r en, van? welk
Zaaten heeft eedimJ ^ ••, J ,
*" a "dg
V o p r d e
^denken van ÏÏ^fS ^
S g a f

STRAM.MAN. (JAN)
^
met verre van het Steeltje IVagtendonk. liet is ïene doodfehe
plaats,- en heeft in haare nabuurfchap weinige 0f geene
porpen. Meermaalen diende zij ten yoorwerpe van njandèjijk«
aanvallen, en wa» nu in deeze, dan in geene tanden,
Z\i
HALMA,
STRAMMAN, (JAN) gebooren te Vlhfingen , in Zeeland,
was de Zoon van zekeren HANS HANSZOON , Koopman en
mede woonagtig in die Stad. Op de lijst der veelyuldfge
toeleggers op het leeven van Prinfe WILLEM DEN I vincen WIJ
deezen HANS mpde vermeld, en van 's mans bedrijf en einde
het volgende verhaal. Te gelijk met HANSZOON woonde te
Flüftngen zekere Fries, AUKEMA genaamd. In de maand
Maart des Jaars 1583 vervoegde zich deeze bij mijne Heeren
van het Geregt der gemelde Stad Flisfutgen, bij mondehjke
aanklsgte zijnen Stadgenoot HANSZOON bedraagende, uit denzelven
verftaan te hebben, hoe hij, tegen Prins WILLEM een
bijzonderen haat hebbende opgevat, een befluit hadt geiomen,
om zijne Doorluchtigheid, op de eene of andere wijze
van 't leeven te berooven. AVKEMA vergenoegde zich
niet met deeze algemeene aanklagte, maar , om dezelve te
meer geloof te doen vinden, voegde hij 'er nevens de opgave
vau verfcheiden ontwerpen, door HANSZOON gefmeed, om het
ftuk te volvoeren. De hoofdzaak kwam hier op neder.
„ Dat HANSZOON in een Kelder , onder het Stadshuis, te
'„ Flisfmgen, in 't welk de Prins, als hij te Vlhfmgen was,
, plagt te herbergen, etlijke tonnen buskruid dagt te zetten»
met oogmerk om dezelve aan te tïeeken, terwijl zijne Door-
„ luchtigheid den maaltijd deedt; of in de Kerk, omtrent
3S
's Prinfen gefloelte, eene Mijn te graaven, en eenen voor-
„ raad kruids, daar in verborgen, bij voegzaame gelegenheid,
v
door een loopend vuui in brand te fteeken; of in een
', huis, (taande tegenover de Franfche Kerk te Middelburg,
l, en bij HANSZOON voordagtelijk gehuurd, drie of vierhon-
;, derd gelaadene Muskustten te verbergen, om dezelve op
den Prins en zijn gezelfchap, In het voorbijgaan, te lqsïiiüii
f e K :
s

^ STRAMMAN. (J A N 5
: t*-*^ van de?ze driemiddeie «
„ gebeid zich zoude S nb ;ÏÏ' Sff»*»
toe de
„ voorden,
O B J
£SgDoorluchtigheid te
aS . te leveren.» Dus h7Z A u A ge "
m s v l J a n d s m c
*«,«, door «e« ' ° Q r A U
d
de IS? gePOmen • enve

STIiATHEM, STREEFKERK. S9
^ het ffooken van eenen Opftand; 't welk hem den halg
.-ostte. Zijn Vonnis hieldt in, om op eenen dwarsplank buiten
boord te ftaan, aldaar doorfchooten en voorts den visfchen
tot een prooi gegeeven te worden. Zonder betoon van
eenige aandoeningen van vreeze of van blijken van berouw
getroostte hij zich deezen uitgang. Staande reeds op den
plank en de doodfchooten ieder oogenblik verwagtende. zeide
hij, korcswijlende, in de andere waereld te zullen vertellen
, wat huis in deeze de Ridders van Malta hielden,
Zodanigen uitgang hadt JAN STRAMMAN, „ waardigh" (fchrijft
de Drosfaart van Muiden) „ geroemt om zijn onbezweekeu
ti bart en waardigh beklaaght om zijn reukeloosheit."
Zie P. c. HOOFT, Nederl. Hijlorien*
STRATHEM, een Dorp in Staats-Brabant, onder de Meierij
van 'ï Hertogenbosch. Het legt ten Zuiden van Eindhoven
t
en onmiddeüjk aan de Stad verbonden; wordende alleenlijk;
door het Water de Dammel daar van afgefcheiden. 'Er ftaat
eene Kerk zonder Toren, in welke, egter, niet gepredikt
wordt; de opgezeetenen gaan hunnen Openbaare Godsdienst
te Eindhoven waarneemen. Men telt in dit Dorp ongeveer
zestig Huizen. Onder deeze behoort een Heerenhuis, tot
eene Iustplaatst dienende, naar de hedendaagfche wijze, met
twee vleugels, fraai gebouwd, en met uitgebreide plantaadjen
en lustige wandeldreeven, keurlijk voorzien. De Heerlijkheid
van Strathem behoort aan den Prinfe VAN ORANJE.
STREEFKERK , eene Ambagtsheerlijkheid en Dorp, in het
gedeelte van Zuidholland, de Alblasferwaard geheeten. De
geheele uitgebreidheid wordt op veertienhonderd achtentachtig
Morgens Lands begroot. Bij de laatfte optelling, in den Jaare
1732, was het getal der Huizen, ia het verloop eener Eeuwe,
met drieënnegentig vermeerderd; zijnde, van honderdzes *
tot honderdnegenënnegentig aangegroeid. Het Dorp is tamejljk
groot, en wel gebouwd. De Kerk heugt niet verder dan
d2 Spaanfche beroerten in de Nederlanden, ia welke het
veor-

A> STREVELSHOEK, STRïCK, (T G H A N
,
voorgaande gewijde geftigt wierdt afgebrand, om vervolvoor
het tegenwoordige geöigt, zijnde eene KruiskesV, pla^
te maaken. Volgens eene aloude overlevering, zoude men,
tot het nieuwe Kerkgebouw, veele fteenen gebruikt hebben
van het eertijds vermaarde en zeer groote Slot Schoonenburg,
4 welk in het Ambagt van Nieuw Letterland plagt te ftaan-
«n aan de Heeren van de Let toebehoorde,
STREVELSHOEK , eene Ambagtsheerlijkheid in de Zwijndrechtfche
Waard, in het Kerkelijke vereenigd mét Rijsoord, en
fe gader met dezelve groot tweehonderdzesënveertig Morgens
Lands. De Opgezeetenen moeten hunnen Openbaaren Eerdienst
te Rijsoord waarneemen. Bij Strevelshoek is een groo.
te bnig over de Waal geflagfij, yoor den doortogt na Rotterdam,
STKICK, CJOHA») Johanszoon, i» de eerite, welken wij
als Sekretaris der Staaten van Utrecht vermeld vinden, tig
'van alle de drie Leden van Staat Commlsfie ontvangen hebbende
, naa de verandering der Regeeringe hier te Lande.
Hij aanvaardde zijn Ampt op den twaalfden Januarij des Jaars
en bekleedde hetzelve tot in het einde des Jaars 1588,
wanneer hij daar van afftand deedt, ten behoeve yan den befaamden
GILLIS VAN LEDENBERG. Het tegenwoordige nog
bloeiende Geflagt van STRICK, in het Sticht van Utrecht, is,
gelijk ons berigt wordt, van den Sekretaris van Staat afkomftig.
STRIKLAND. (WALTER) wij vermelden hier deezen Engelfchen
Schildknaap, om het aandeel, welk hij, eenige jaaren
ydór het midden der jongstverlpopene Eeuwe, hadt in de
Staatsverrigtingen hier te Lande, welke ten dien tijde merkelijke
beweegingen veroorzaakten. Uit de Gefchiedenisfen is bekend,
hoe Koning KAKEL DE I en het Parlement van Enge.
land thans overhoop Wgen. Beiden zogten hulp in Holland.
Een weinig naa het midden des J-.ars 1642 zondt het Parlement
den Heer WALTER STRIKLAND na 'sGraavenhage. In
| begüi yan de maand September verzoet hij openbaar gehoor.
Op

i
STSUKLAND. (WALTER) 0$
- • • • ii, „• •-• -
Op de aankanting van WILLIAM BOSWELL, 'sKonings Refidenf
m 'sHage, wierdt dit verzoek hem geweigerd, en hij alleeniijk
gehoord van eenige Gemagtigden dér Aigemeene Staaten.
Aan deeze vertoonde hij, hoofdzaakelijk, „ dat de onlusten»
»> eereezen tusfchen den Koning en het Parlement, van geüj-
„ ken , a r t w a r e n > ai5 die, weleer, tusfchen Spanje eri de
„ Staaten, «> ntft aan
waren: weshalven het Parlement zeer be«
» geerig was O«L ^
n a a Uw Verbond te fluiten met de Ver*
„ éénigde Gewesten. v w f s
klasigde hij, dat van hier, meï
„ kennis van den Prinfe VAN ORANJE, Krijgsbehoeften geley
„ verd waren aan den Koning: waar omtrent hij vervolgen*
verzogt dat het verbod, des wegen gedaan, beter naagekoo-
„ men, en eene naauwkeurige onzijdigheid tusfchen de ge»
„ fchilvoerenden mogt gehandhaafd worden." 't Liep aan tot
den eer'ften November, eer STRIKLAND hier op eenig antwoord
bekwam. Het behelsde eene aanbieding der Aigemeene Staaten
, ter bemiddelinge der gefchillen tusfchen den Koning en
het Parlement, en van eene nadere opening omtrent een Ver»
bond met Groot-Br itannie, naa dat de voorgaande eensgezindheid
zou herffeld zijn. Op de klagte, raakende het leveren
Van Krijgsbehoeften, wierdt alleenlijk tot antwoord gegeeven
, dat het onderfteUnen van de eene of andere partij
mee wapenen uit deeze Landen, bij openbaare afkondiging,
was verboodén. Doch STRIKLAND, weetende wat 'er in deo
Lande omging, was geenzins voldaan met het Verbod, aan
't welk hij meende, dat men geenzins de fterke hand hiildr.
In zeker Vertoog, welk hij, t'eenigen dage, ter Algemeen»
Staatsvergaderinge, inleverde, viel hij klagtig, dat ondanks de
Afkondiging van hun Hoog Mogenden, Koning KAREL, van
hier, met Wapenen wierdt voorzien; zelf maakte hij geene
zwaarigheid 'er nevens te voegen, dat zulks gefchiedde met
kennis van Prinfe FREDRIK HENRIK. Zeer kwaalijk, intusfehen,
wierdt hem deeze befchuldiging genomen J zo dat zommïge
Leden der Vergaderinge zijn gefchrift een Smaadfchrift noemden
, en den voorflag deeden om hem deswegen in regten te
vervolgen. Diensvolgens ontboodt men den Engelsman In de
Vertrekkamer, en vraagde hem aldaar, of hij last hadde van
bet Engelfche Parlement, om den Prins VAN ORANJE te be*
fcout,

V r a a g d e o n t k e n
' ^ hiMiine ge.
houdenbeij tot het vertoónen van bijzondere blijken be£
12 ¥5 ? l 0 ° f f i e v e n o p
' ^Ike men hémZSgït
gehoord hadt. Naderhand, egter, vertoonde hij/ een Sf
door twee Klerken van het Parlement ondertekend ZZ b i
DnÏL t?,^ v dt W k I a a g e n ' » d a t twee fchep-. u t d
,, D».nkerkfche Vioót, onder Engelfche Konir^vlaggen,
g e.
" 1 i
D
r re " D a ^ " « ^ met bliz-uere toelafttng
v an
„ den Prmfe VAN ORANJE" Gumtiger gehoor, dan bii de
Aigemeene Staaten, vondt STRIKLAND bij die van Hol/and e tt
Zeeland- bn de eerstgenoemde hadt hij, nü en dan, gehoor
en w.erdt h., zeer henfchelijk bejegend. Veellfgt zal de Engelsman
onder oogluiking deezer meer genegene denkwijze
bet middel gevonden hebben, om in Hollan\
raad van Oorlog te verzamelen, én na Engeland aahetPKlement
toe te fchikken.
(
De Heer STRIKLAND vertoefde, in zijne hoedanigheid, in'
sHage tot aan het rampzalig einde van Koning KAREL DEN I.
Wiet lang daar naa Keerde hij te rug na Engeland. Vóór
zijn vertrek hadt hij gehoor verzogt bij de Aigemeene Staaten;
doch dit was hem geweigerd, hoe zeer ook, door de
Staaten van Holland, op de inwilliging zijns verzoeks wa,
aangedrongen; 't welk, onder andere, de reden was, toenvervolgens
het Engelfche Parlement over het gedrag der Ver
démgde Gewesten luidkeels klaagde, dat STRIKLAND telkens"
de zude van Holland hieldt, en deszelfs Regenten tragtte te
verontfchuldigen. In de maand Maart de, Jaars ,651 keerde
STRIKLAND te rug in 's Hage. Sints den dood van Prinfc
WILLEM DEN II was de gedaante der zaaken dermaate verantZtl
n ViTT. ^'^"^genoot OLIVIER s.jóHN,mef
groote fiaatelijkhe.d .ngehaald, en in de groote Vergadering!
welke toenmaals zat, tot gehoor wierdt toegelaaten. Hoe
gunft.g deeze behandeling, en aangenaam voor de Gezanten
ook zijn mogt, op het Art. S. ,OHN hebben wij reeds ver"
haald, welke onaangenaamheden hun van de Z1jde van het
%27, 0pg ï 00ktdü0r anderen, bejegenden. STRIKLAND,
«evens den anderen, wierdt eerlang thuis ontbooden,
e n
ver!
vol.

STROE, STRUDE, STRYÉN. (Het Lani van) 4
vólgens, gelijk bekend is, op zijn verflag aan het Parlement,
door hetzelve de Veréënigde Gewesten de Oorlog aangedaan.
STROE, een Dorp op het Eiland Wieringen, van geene
groote uitgeftrektheid. Behalven de Hervormden , ontmoet
men hier ook Doops-gezinden, die, in vereenijing met die
van Hijpolitushoef, thans door éénen Leeraar bediend woeden.
STRODE , waar van, misfchien, het overblijfzel in het iiraks
gemelde Dorp Stroe moet gezogt worden, was, eertijds,
«en vrij aanzienlijk Dorp, ten Oosten van hit tegenwoordige
even vermelde Eiland Weringen, voor dat hetzelve van het
vaste land was afgefcheurd, en zijne tegenwoordige gedaante
hadt aangenomen. Volgens de Kaart van den Heere ALTINÖ
lag het aan den Westkant van de rivier Ifola of de Tifel, zo
als dezelve, uit de Zuiderzee koomende , door het Land
ftroomde, en zich, boven het Eiland Texel, in de Noordzee
ontlastte. Volgens een alouden Blaffen der Kerkelijke goederen
van Utrecht, aan welke dit Strude al mede behoorde,
zouden 'er ongeveer zeventig Hoeven of Boerenwooningetf
gelegen hebben. Sints den verbaazenden aanwas van het binnenwater,
de Zuiderzee, is Strude, al voor lang, onder dt
golven begraaven.
Zie
ALTiNf?, Not. German. Inferinis,
^TRYEN, (Het Land van~) gelegen in Zuidholland, {trekkende,
ten Oosten, langs dè Kil, welke uit het Hollandscb
Diep na de Oude Maaze loopt, en ten Zuiden langs het gemelde
Hollandsch Diep hadt, in vroegere dagen, eene geheel
andere gedaante, en merkelijk grooter uitgebreidheid, eer nog
de bekende geduchte Overrïrooming de Groote Zuidhollandfche
Waard meestal onder water hadt gezet. Het voerde den
titel van GraarTchap, waar onder het Land van Zevenbergen,
Geertruidenberg, de Baronny van Breda en Bergen op den
Zoom behoorden. Niet verre van Oosterhout, in de Baronnij
van Breda, aiet men nog eenige ©verblijfzels van het Huis
te

*4 STaYËft, S'TKYÉNSCÏJÉ éAÊi
2 ? e S ewoon 'iike verblijfplaats der Graven van het
Gewest Al vroeg vindt men Strijen onder de» naam van
Grafcfchap vsrmeld. Volgens de aloude Kronijken zou z&
kere WITGER neef van de befaamde S. GEERTRUID, 't eerst
de Landftreek, als zodanig, beheerd hebben, van den Jaare
€64 tot in d ÏU
Jaare 730. Sedert behieldt het den titel tot
otótrent den amvang der Dertiende Eeuwe, wanneer het den^
zelve» fcmjnt verlooren te hebben, ter gelegenheid eener verdeelinge,
in de Landen van hetzelve voorgevallen. Strijen
kwam nu aan andere Geflagten, door huwelijksvérbintenisfen
der e.genaaren, Als den laatften van deeze vinden wij vermeld
Heer JAKOB VAN GAASBEEK , Heer van Putten en Strijen.
Deeze zonder kinderen overleeden zijnde, verviel het Diftrikt
aan de Graaflijkheid van Holland, en wierdt een afzonderlijk
Saljuwfchap, hoedanig het tot heden toe gebleeven is.
STRYEN, eene Heerlijkheid en Dorp, in het ftraks gemélde
Baljuwlchap gelegen. De Heerlijkheid, betraande uit verfcheiden
Polders, vinden wij, volgens zommigen, op ruim vierendertig,
of, volgens andere, en, misfchien, naauwkeuriger
opgave, op ruim zeySndertiglionderd Morgens Lands begroot.
Van wegen de vrugtbaarheid des gronds , is het getal der
Huizen, van tijd tot tijd, vrij fterk, te weeten van
tweehonderdvierënzestig tot ruim driehonderdvijftig, toegenomen.
Het Dorp van dien naam, 't welk een weinig land
ivaarts ten Noorden van het Hollandsch Diep legt, is vrij
groot en aanzienlijk, hebbende eene eigen Kerk, en eene bekwaarhe
Haven voor de binnenlands vaarende Schepen. Niet
verre van daar, en aan den mond der lange Haven, onmiddelijk
aan het meer genoemde Hollandfche Diep , legt het
Befaamde
STRYENSCHE SAS, zijnde zo veel als de Sluis (hier en elders
Sas genaamd) van Strijen; zij dient naamelijk om het bin-
Benwater der Polders door dezelve te ontlasten. Behalven
«en Gemeenelandshuis en een Komptoir van de Admiraliteit
•P de Maaze , ter invorderinge van de uitgaande en inkoo-
®»nde Regten, ftaan 'er eenige Huizen van ne#ringe en va*-
bJïjf,

STRYENSCHE SAS, STRYEN; (VAN) é§
fciijf% voor zulke reizigers, welke, in groote getale, hief
aankoomen en vertrekken. Bekend, naamelijk, is het Veer,
van hier op den Moerdijk en te rug, als den gewoonen overtogt
tusfchen Brabant en dit gedeelte van Holland. Het
Strijenjcke Sas is inzonderheid vermaard geworden in 's Landi
Gefchiedenisfen, zints dé Stadhouder van Friesland, JOHAM
WILLEM FRISO, op den veertienden Julij des Jaars 1711, doof
het oihdaan van het Vaartuig, 't Welk 'hem van den Moerdijk
overvoerde, hier zijn ongelukkig einde vondt.
STRYEN , ( VAN ) een deftig Hollahdsch Geflagt, zedert bijkans
driehonderd jaaren hier te Lande bekend, en, naar het
fchijnt, van Leiden afkomftig. Als hoofd en Stamvader des
Geflagts vinden wij Vermeld i
JAN JANSZOON VAN STRYEN. Hij moet nog voor het einde
der Vijftiende Eeuwe gebooren zijn. Immers vindén wij aangetekend,
dat hij ih 't huwelijk tradt in den Jaare 1516, met
èene MARIA VAN HEEMSKERK , Jansdogter, bij welke hij Vader
wierdt vart
QÜIRYN VA« STRYEN, Schepen en Thefaurier der Stad Lei*
den, Welke geduurende het beleg dier Stad door de Span»
jaards overleedt. Zijne Echtgenoot was GÉERTRUID VÜN HOGE^
VEEN, èn hij bij haar Vader van,
Ij ADRIAAN, die volgt. '
2. Cathar1'na , en
3; Nikolaas, beiden jong geftorven.
Mr. ADRIAAN VAN STRYEN was gebooren in dén Jaare i$\7 i
èn overleedt op den tienden December des Jaars 1604, nalaatenden
bij zijn Huisvrouw MARIA VAN DÉR MAST, RobbregtS
dogter, zes kinderen:
t. Geertruid, getrouwd met Adriaan van BoekelerWdhr,
Schout en Dijkgraaf van de Willemftad; Feijndert, Hèifiiingen,
enz.
2: QUIRYN, dïe volgt.
3. Beatrix, jong geftorVen.
4. Sophia, getrouwd met Pieter van der Wie.Iè, Ilnderloos
geftorven.
XXVIIL DEïic Kkkkkk* tt'Nt*

66 STRYEN. (VAN)
waar?
^
S E c h t
S e n o o t e w " Elizabet van Gouds,
6. Maria, gehuwd aan Daniël Suicker.
de Lï. STRYEN, Adriaan», wierdt gebooren op
tedeTt
eerfteL d tL?H" ,end t n d e S J a a r s V °

STRYEN, (VA») êf
DER MAST , Henriks dogter, en wierdt bij dezelve Vader
van
l* Elizabeth, naderhand getrouwd met Mr« Pieéef
Schaap, Advokaat voor de Hoven van Juftitiej weiken zij
Vijftien kinderen ter waereld bragt*
2. Quirijn, jong geftorven.
ADRIAAN VAN STRYEN, reeds genoemd, gebooren den vijf*
den September des Jaars 1611, en overleeden den tweeën»
twintigflen Maart des Jaars 1664, was Penfionaris der Stad
Haarlem, en bij KORNELIA VAN DER MAST, met welke hij,
op den vijftienden Januarij des Jaars 1634, i n den echt tradt*
Vader van de volgende kinderen;
1» QUIRYN * die volgt*
2* AU da.
3. Henrik.
4. Francoife, etl
54 Francais, alle vier jong geftorven.
Op den eerfrcn Oftober des Jaars 1647 $ tradt hij in éêfi
tweede huwelijk, met CATHARINA KERKRING, en verwekte in
het zelve,
Kornelia, die de Echtgenoote wierdt van deft Heefö
en Mr. Simon van Beaumont, Sekretaris van de Edele Gr*
Mogende Heeren Staaten van Holland en Westfriesland, welke
bij haar acht kinderen teelde.
Mr. QUIRYN VAN STRYEN , Adrlaanszoon , gebooren den
Zeventienden November des Jaars 1634, en overleeden deri
tweeëntwintigllen Julij des Jaars 1668, was Schepen en Raad
der Stad Haarlem, en hadt bij zijne Huisvrouw ANNA ?orj-
TAINE de zes volgende kinderen verwekt:
li Anna Kornelia, getrouwd met Pieter le Feburéj,
Sekretaris der Stad Haarlem, welken zij drie dogters baardej
allen jong geftorven.
1. Alida Catharina i die de Echtgenoote wléfdt van
Mr. Arend de Raet, Burgemeester en Raad der Stad Haar**
lem, Baljuw en Rentmeester van Brederode, en bij heöï
Moeder van twee Zoonen, jong geftorvem
3i Adriaan, jong overleeden.
Kkkkkkk a
4< HrJP

STRYEN. (VAR)
Mr p£,?S a Z JZ- E t , z a b e t h > S^oimd met haaren neef
Mr. iktltps Qutrtjn van Beaumont, Simonszoon, Raad" en
Schepen der Stad Delft, en Sekretaris van Delfland, en bij
hem Moeder van vier kinderen.
5. Adriana Johanna.
ttoJ'JiïS: Schepen en Raad der stad -
ze^LnZl l ' Qyirijnszoon , boven vermeld,.
S Ï
fveZl ï
^° Augustus des Jaars 1Ö16, en
Z e S e a t w i m i
over eden den negentienden Julij des Jaars 1667, tradt in %
hmyeluk, 0p den eenendertigen December des Jaars 1658,
met MARGARETA THIERRY, en verwekte bij dezelve;
1. QUIRYN, die voJgt,
2. Jakob.
M a r i a
vensï' iTf ' getrouwd met Mr. Adriaan DuiJ.
V
Stad l Enlt " A m f t e r d a m > ^ naderhand, wegens de
HOO^MIT^' f geVMrdigde ter
' Vergaderinge van Hunden
u^X %? n^raal t a a t e der Veréénigde Nederlan.
d
h
Mr ,
*teren gebooren.
W 6 l l j k W i e r d e n d r i e ki
gebooren d^H ^T' ^ M
i ^ > 'eed. vermeld,.
w£ ; «ee«wintlgften April des Jaars 1610, en overl
d
leeden den achttienden Maij des Jaars 1070, wa öp den
&r,t n^8ij dM JaarS i n d
met MARIA VAN DER GEER , en bij, haar Vader » ec^ van gelden
1. ntiGa, en
2. QUIRYN, die beide volgen.
Mr. SIMON GARLYN VAN STRYEN (*), gebooren den negen-
W
aaZeTrTuT ^ SPg in de Ge/lagtüju. De
aanetnfchakeltng met de voorgaande is bier afgebroken
nietZT' 6
a h w l d e 0
f*""J' ' » de >* deezen S
ntet genoemd vtnden. Mogt iemand der nog hevelde.
der afT g V a n / e e z e S**Pi»ge. als mede om het vervo?,
een ^ a
M t
, ^ tot op den tegenwoordige» tijd! fn
het mlZ g W d k W i j
T\ ' ' ^odzaakt Jjn aan
hegten
riltZ > Z o u d e n vt i v a n d e ^gezondene iertgten
een getrouw gebruik maaken. Wij b,dienen Zs
yan a-eeze gelegenheid tot het doen van een gelÉverVek
famtiten om ml zouden gelieven te vereeren. è

STRYEN. (VAN) •6j>
•den Augustus des Jaars 1630, en overleeden op den twaalf,
den Maart, des Jaars 1670, was, op den zesden December
des Jaars 1661, getrouwd met CATHARINA EVERSWYN, en bij
haar Vader geworden van
1. Maria, gehuwd aan Hendrik Muibnan, welken zij
wier dogters baarde.
2. Quirijn, en
3. Alt da, beiden jong geftorven.
4. QUIRYN, die volgt.
Mr. QUIRYN VAN STRYEN , Jakobszoen, gebooren den ze-
-«•enden Julij des Jaars 1660, en geftorven den achtentwintigen
Julij des Jaars 1724, was Raad der Stad Amfterdam, zat
in Schepensbank in de Jaaren 1602, 17,02, 1703, 1705 en
1706 als Voorzittend Lid, en bekleedde, in de Jaaren 1709
*n 1710 de Burgemeesterüjke waardigheid. In den Jaare
1695, op den dertienden November, track hij -in 't huwelijk
met KORNELIA VAN BAMBEEK , bij welke hij twee Zoonen
naliet :
1. NIKO-LAAS, Secretaris der Stad Amfterdam, gebooren
den achttien October des Jaars 1700, en getrouwd, den zeventienden
Msart des Jaars 1727, met SARA MARIA WITZEN,
in welk huwelijk kinderen verwekt zijn.
2. JAKOB, gebooren den vijftienden Maart des Jaars 1706,
was Kapitein van eene Kompagnie Voetvolk ten dienfte deezer
Landen, en tradt, op den twaalfden Julij des Jaars 1726,
in 't huwelijk met GEERTRUID BLAAU, bij welke hij kinderen
verwekte.
Mr. JAKOB VAN STRYEN, Jakobszoon, broeder van ftraks
gemelden QUIRYN, wierdt gebooren den zesden Maart des
Jaars 1663, en overleedt den achtëntwintigfteu Februarij des
Jaars 1729. Eerst bekleedde hij den post van Sekretaris der
Stad Amfterdam, en zat vervolgens in het geftoelte van Schepenen,
in de Jaaren 1701, 1707 «n 1? 08 a l s pra;fideerende.
Tweemaalen is hij getrouwd geweest: eerst met HENRIETTE
S-OPTA, Weduw wijlen den Heere Gerard Bors van Waveren,
Sekretaris der Stad Amfterdam , bij welke hij eenen Zoom
verwekte,
Nikolaas, jong geftorven.
Kkkkkkk 3
Zijne

t
? J A K 0 B V A N
? §
V
r
STRYEN. (VAN)
Zijne tweede Echtgenoote was He^r »„„„„ J-
OP den tweeëntwintigften April des laar* *.
we«e bij haar de volgende kinderen:
I. Willem,
a. Elizabeth, beide jong geftorven.
Sd.S ? M ° S e n d e « S i e «* Admiraliteit t e
4- ^ milemina, jong geftorven,
gebooren T i " S T R ' / £ N '
e e n e n
fveSn l - W i n t i g f t C n ] m i
n
b r o e d e r d e r
««astvoorgaanden
> des 1> des 'is, en
ï^iS-«^n^£r" d
jar ^
» den Souvereinen ! r Stadhouder van de Leeneu
i. Z'izabetk, jong geftorven.
geboo'ent^HeeSt^' ff"^ ^ *" h ° 0 g e d e i - -I-
^ W„« .
Sde C Srr VOOrh ° Ute '
wegens de Provincie 7 !i ? W 0 n I ,
° J
J k e n
BORSSELE VAN DPR Hnn
EnvoJ van we"
Afgevaardigde van
Hoog Mogende S ' " * Vergadedng van »»
geboLfderSern M a
r' ? ePe " Stad G ° Uda '
derden Septembe det JaarV" jMB l 6 8
/'
e
D
°P ^
PLARA MARIA SLICHER dnohr r
geineester der S ad Delft ï ^ j3 " SHcher ' Raad en Bu '-
goederen HdfJ? ' ° n t v f n S«-G«"u der Kerkelijke
- N ' • IJ w ? ! 1 ? e hl J 2 es kinderen heeft verwekt.
9, mg-

STRYEN, (VAN) STRYENE. 71
a. TFigbold.
b. Kornelia Maria.
C. Ouirijn.
d. Agatha Philippina.
e. Johanna Elizabeth.
f. yotf» Hag0.
4. Kornelia, getrouwd met Franco van der Goes,
J. U. L. Raadsheer in den Souvereinen Raad en Leenhove
vsn Brabant en Lande van Overmaaze, en Landdrost van
Delfland; uit welk huwelijk zes kinderen gebooren zijn.
a. Adriaan.
b. Kornelia Elizabeth.
c. Maria.
d. Maria Dulcia.
e. Philip Jacob.
f. Anna.
Mr. QUIRYN VAN STRYEN, Simon Garlijnszoon, boven genoemd,
gebooren den dertienden April des Jaars 1668, overleedt
op den elfden September des Jaars 1714. Hij was Sekretaris
der Stad Haarlem , en verwekte bij ISABELLA GE-
VAERDS, welke hij, op den vijfden December des Jaars 1696,
ter vrouwe nam, acht kinderen.
1. Catharina.
2. Steven, jong geftorven.
3. SIMON GARLYN VAN STRYEN , Schepen en Raad der Stad
Haarlem.
4. Kornelia.
5. Catharina, jong geftorven.
6. Maria.
7. Ijabella, en
8. Steven, jong geftorven.
STRYENE, weleer een riviertje, in de Groote Zuidhollandfche
Waard, 't welk, vóór de zeer geduchte Overftrooming
van den Jaare 1421, Holland en Brabant plagt van een te
fcheiden. Het Land of Graaffchap Strijen, boven vermeld,
heeft daar van zijnen naam ontleend.
Zie s. v. LEEUWEN, Batavia Illuftr.
Kkkkkkk 4
STRYEN-

aan den mond van
«Ifde ramp?te lke
d St
onder de wltJeTbepaveÏ
g
e
"? e g ""geweezen, te weeten,
^
3 n e i
"'
Q
° U e t D o r P
D
e
geene verdere M^ Ï f^,Wer 5 a a n g a a n d e we *en , egter,
U L T D E N D O O L H O F
S e ^ ^ J ? longstverloopene Eeuwe leefde, en ter
^eS g heS h " A f " da fehe Stadshuis zijn Kunsipenfeel
S
ferbidet E st l°° r f t e e n ? u k * d e Asfnrantiefamer,
m e 5 , s c
den kluwen ZZJj,'? V "
hP a e "U
pen heeft .„
MINOS gehol'
pen neeft, aan ARIADNK te rug geeft wierHr i„ ^„ 7
tfS7 ?
door hem gefchilderd. ' ' * ^
] m &
D
teTJ' K
T ° r P "
d e e i e r i j V a n
'hertogenhof,
Si L S Ke y M > '» * nabuurfchap
v a«
Jurhïirr «•,„• ,
g
on,
"uizen. De Hervormde Kerk is een
" i zïh f ° U W U l t b 6 t m i d d e n v a n w i e
'
"^ dak een Z
rentje zich met ongevallig verheft. Zo wel hier al, in w
Seïd'
van
m i n d e r
. d 9 n ander e Dorpen blootgefteld. De H er!
beh Qort aan den Prinfe VAN ORAN JE.
STOVEN
(EHNST) ook wel STEUVEN genaamd, een Kun«
» YW oTOgf rcuj,, uj
e M ( M m
^
m

STUVEN. CERNST) * 3
wien de hand beter tot de behandeling van het penfeel diende,
dan hem het hoofd naar geregeldheid van wandel Hordt,
Immers vindt men aangetekend dat hij meede handdaadig was
aan den Oproer, in den Jaare 1696, binnen Atrfi:rdam,
over, althans ter gelegenheid van eene Keure op het begraaven
voorgevallen. Onder andere wierdt hij befchuldigd, het
graauw te hebben aangefpoord tot het pionderen van het huis
van den Burgemeester JAKOB BOREEL, flaande op de Heeregraft
bij de Leidfcheftraat. Daarenboven wierdt, door twee
perfoonen , eene Verklaaring tegen hem ingebragt, volgens
welke STUVEN zelve, in de plondëring van het huis van den
Engelfchen Agent KERBV , de hand aan het werk zoude gellagen
hebben. Om 't een en ander voor Schepenen geroepen
zijnde, wierdt hij, bij handtasting, ontflagen, mids belofte
doende, 't allen tijde te zullen verfchijnen, wanneer hij zoude
geroepen worden. Niet zo gemakiijk raakte STUVEN vrij,
in het volgende jaar. Woorden gekreegen hebbende met eenen
zijner Leerlingen, mishandelde hij denzelven dermaate , dat
het gerugt veele nieuwsgierigen voor zijne wooning lokte,
zijnde op de Bloemgraft, en daar uit een geweldige opfchudding
gebooren wierdt. Om den Kunstfchilder te vatten, kwamen,
eerlang, eenige Geregtsdienaars en Ratelwagten toefchie-!
en. Door het fehermen met eenen deegen en het werpen
met fteenen, .wist hij, een tijd lang, deze'ven af te weeren,
JNaa lang worftelen viel hij in hunne handen, Thans wierdt
hij, bij Vonnis van Schepenen, verweezen tot eene oplbiting
in het Rasphuis, voor den tijd van zes jaaren. Zijne opflui-.
ting nam eenen aanvang op den tienden Julij des Jaars 1Ó9S,
doch duurde nu nog eeene drie jaaren, vermids hij, af'Hag
bekoomen hebbende, op den dertigften April des Jaars 1701,
zijne vrijheid wederom bekwam , onder voorwaarde, n«gthans,
van de Stad te moeten ruimen. Doch hier aan voldeedt
hij niet; hij bleef binnen de Stad, en verzwaarde deeze
ongehoorzaamheid met kwalijk fpreeken van de Wethouderfchap,
welke hij, gelijk voorheen meerroaalen, thans van
pieuws hefchuldigde, dat zij, in den Jaare 1696, onfchuldig
bloed hadt doen vergieten. Men nam hem dan wederom in
verzekering, en bande hem andermaal in het Tugthuis, niet
Kkkkkkk 5
meer

(NIEUWE)
waf Tir aa,f v da , gen ' 1 1 3 3 d a t h 'ï * hetzelve ontllagen
genden S ^J? " t 0 t d e d e d - Februarij des vol"
n r
»e L^ukil êa, !f ^ ï" g e m d d e h u i s '
yemard.gd
h a n
S e n
twe e kiel
In deeze foort van fchilderftukken fchijnt hij
voornamelijk te hebben uitgemunt.
1
Zie HorjBR/KEN, en j. WAGENAAR, Be.
fchrijving van Amfterdam.
welkT TA T , H ° V E -
SbUüS.*
C
N , E
" W E : ) °° k W e l d e Gregoriaanfehe Stijl,
m
„
deszehs uitvinder, Paus GREGORIUS DEN XIII, aldus «
«ad. Het volgende berigt daar van, vertrouwen wi 5
te fieÏik Z l met T angenaam ^ Op dat de Christenen nït
h 3 d t K
t! gelijk en op denen dag met de Jooden het Paaschfeest
den n n r r T n ' ^^erL g
van Nicea, g£oZ
den ,n den Jaare 328, vastgefteld, dat het gemelde feest al
toos zoude gevierd worden op den Zondag, § die volgen zou
VoorLÏ n da
eertiende,
I d 8 g d6r N i 6 U W e M a a n e ' ^ naa de
V
ff
Voorjaar» dag. en nachtevening koomt. Voor den dag deezer
T 0 t V Ê r f t a n d d e e z e r
"itdrukkinge,
welke, m de aloude gedenkflukken der Vaderlandfche Gefchiedemsfen,
d.fcmaa.s voorkoomt, is het niet ondienftig, Ter
aan te merken, dat door dezelve wordt aangeduid de jaartelling
van ouds gebruikelijk, volgens welke het jaar met
Iaaseh, of met Goeden Vrijdag, zijnen aanvang nam. De
dagtekening der Brieven, ten Graaflijken Hove afgevaardigd,
was daar mede overeenkomflig ingerigt. Door het niet in
agt neemen deezer gewoonte, zijn, meermaalen, in de bepaa
dag-

STYL. (NIEUWE) 75
dag- en nachteveninge hadt men te houden den eenentwintigden
van Maart, op welken dezelve toenmaals viel. Voor zo
veel men, egter, toen en zedert de lengte van een jaar re-,
kende op driehonderdvijfëuzestig dagen en zes uuren, welke
zes uuren, in de vier jaaren , eenen geheelen dag uitmaaken,
welke men naa den vierëmwindjften Februarij plagt in te lasfchen;
en vermids, intusfchen, de Zon elf minuten, na genoeg
, minder noodig heeft , om weder te keeren tot het
zelfde punt, dan de tijd, op weiken een Zonnejaar gerekend
wordt: zo was hier uit ontdaan, dat, in het tijdverloop van
twaalfhonderdzeiëtivijftig jaaren, dat is, tot in den Jaare 1584,
de Voorjaarsdag- en nachtevening , ,11a genoeg , tien dagen
vroeger kwam, dan ten tijde der Kerkvergaderinge, te weeten,
niet op den eenentwintigden, maar op den elfden van
Maart. Uit dit verfchil, tusfchen het Gemeene en tusfchen
het Zonnejaar, zag men zo veele verwarringen, vooral zulk
een verloop in de Feestdagen der Roomfche Kerke, te gemoete,
dat, naa verloop van een zeer groot getal van Eeuwen
, het Kersfeest, bij voorbeeld, in den Zomer zoude kunnen
invallen. Hier bij kwam nog, dat de Landlieden, veelal
gewoon in 't zaaien en planten zich naar de vastllaande feestdagen
te fchikken, zouden verlegen ftaan, indien dezelve in
andere maanden voorvielen. Om deeze en andere redenen
wierdt Paus GREGORIUS, in den gemeiden jaare, te raade, ter
voorkoominge van foortgeiijke ongelegenheden, eene dienftige
fchikking te beraamen, en beval dat het Jaar 1582 tien dagen
korter dan een gewoon jaar zijn zoude, en dat, ten dien
einde, naa den Feestdag van den H. FRANCISKUS, invallende
op den vierden Oktober, niet de vijfde, maar de vijftiende
van die maand zoude genoemd worden. Voor zo veel 'er,
evenwel, nog niets aan ontbreekt, dat het Zonnejaar geene
volle elf minuten korter is dan het gewoone of burgerlijke
jaar, beval zijne Heiligheid, vervolgens, op dat diergelijk
een verloop in 't vervolg zoude voorkoomen worden, dat
men, naa het Jaar 1600, de drie eerstvolgende honderdfta
jaaren, te weeten, 1700, 1800 en 1900, voor geene zo genaamde
Schrikkeljaaren zou hehben te rekenen, gelijk, naar
den Ouden Stijl, zou hebben moeten gefchieden, maar wel
het

SöTFREN. (BAILLI ra)
L de 0,H ' ? S v e r v o I S e n ï 5 waar uk ontftaan moest,
rfen naa «der der dr.ehonderdlte jaaren, een dag meer ver.
e e
^
" ^kelijk "rloop
fn eVelr ^
voorLoST', 7 0 0 1 " V 6 e l e d U i Z e n d e n Voegzaam
Ze S „ , T? L a " d e n ' ^e in de
o a d e r a
Nederlanden wierdt. de Pauslijke fchikking terftond , doen
elders met dan zeer lang daar naa aangenomen.
J ÜT IT' ? A ! L U B °
"
Vlootvoogd , doch
e e F r a n s c h
die geduurende den jongften Oorlog tusfchen Engeland en
de Aigemeene Staaten, den Nederlanden geene minder gewig-
«ge dienften dan zijn eigen Vaderland heeft toegebragt. Bekend
en nog bij veelen in verfche geheugenis, zijn deeze
*emten, en de voornaamfte derzelven, de verijdeling van
den Engelfchen Vlootvoogd JOHNSTONE, in deszelfs toeleg ter
feemagtigmge van den gevvigtigen Uithoek van Afrika, de
Kaap de Goede Hoop; als mede de herovering van Trinesmmale,
t welk als een gewigtige roof, door de Engelfchen,
aan de Nederlandfche Veréénigde Oostïndifche Maatfchappij
ontweld.gd was. Dus in 't oogloopend allerheilzaamfte dienstbetoonmgen
vorderden, van de beweldaadigden en befchermden,
«ene dankbaare erkentenis, 's Lands Staaten, zo min als de
Heeren Bew.ndhebberen der Oostïndifche Maatfchappije, bleeven
deswegen geenzins in gebreke. Naa voorafgaande raadpleging,
over de foort en waarde des Gefchenks, den dapperen
en troewhartegen DE SÜFFREN aan te bieden, wierdt
men 't eens, rer Vergaderinge van Hun Hoog Mogende, de Staaten
Generaal der Veréénigde Gewesten, daar toe te bepaalen,
een gouden Degen, met Edelgefteenten omzet, ter waarde
van vijftigduizend Livres. Dit Eergefchenk zondt men aan
de Heeren LESTEVENON VAN BERKENRODE en BRANTSEN, thans
Gewoone en Buitengewoone Gezanten aan het Franfche Hof,
met last om hetzelve, uit naam van hunne Meesters, aan
den verdienftelijken Zeeheld te overhandigen. De ftaateli|ke
opdragt gefchiedde te Parijs, onder het doen van eene ge.
paste aanfpraak, in welke, onder andere, de Heeren Gezin,
ütn aan d Ên Vlootvoogd verzogten, het Wapentuig te willen
2SB«

SüFFREN", (BAILLI DE) SUNDERDORP. 77
aanneemen» als een onderpand der gevoelens van dankbaarheid,
welke, voor ontvangene dienften, Hunne Hoog Mogenden
bezielden. De Heer DE SUFFREN betuigde daartegen zijne
Hiterfte gevoeligheid voor de eer, die hem wierdt aangedaan,
niet verzekeringen van het belang, 't geen hij fteeds gefteld
hadt, en altoos zoude ftellen in den bloei van een Gemeenebest,
't welk , zints deszelfs eerfte opkomst, zo dikmaals
uitgemunt, en de doorluchrigfte Zeehelden hadt voortgebragt;
verzoekende voorts, dat hem mogt vergund worden , den
Degen zo lang ter zijde te leggen, tot dat hij aan den Koning,
zijnen Meester, verlof gevraagd, en vrijheid, om dien
te mogen aanneemen en draagen, zoude bekoomen hebben:
in welk verzoek de Heeren Gezanten gereedelijk bewilligde.
Zie N, Nederl. Jaarboeken,. 1784,
SUNDERDORP , een der vier Hoofddorpen van Watertand',
hebbende een tamelijk uitgebreiden Ban, als (trekkende,
in zijne grootfte lengte, van den Ban van het vermaarde
Broek in JVaterland af tot aan het Y of den V/aterlandfchen
Dijk. In de breedte loopt de Ban van Landsmeer, ten Westen
van Buik/loot, tot aan de Bannen van Ransdorp en Schel*
tingwoude. De Ban van Sunderdorp (kat, in de Lijst der
Verpondingen, aangefehreeven voor zeshonderdvijfenzeventtg
Morgens en honderdachtënzes:ig Roeden Lands. In het tijdverloop
van honderd jaaren, te weeten, van den Jaare 163Q
tot in den Jaare 1732, was het getal der Huizen, van honderdeenentwintig
, tot honderdzesënzeventig aangegroeid, en
daarenboven met acht Molens vermeerderd. Wat het Dorp
Sunderdorp aangaat, het legt ongeveer een half uur gaans ten
Noorden van Nieuwen dam, rondom in vrugtbaare Weilanden.
De Huizen ftaan, tegen de bouworde der meeste Waterlandfche
Dorpen, hier en daar verfpreid. De Kerk is een ge»
feouw van de tegenwoordige Eeuwe. Inden Jaare 1710 wierdt
het voorgaande geftigt door blixemvuur aangeftoken, en genoegzaam
ten eenemaale in de asfcbe geleid. De Toren bleef
©nbefchadigd. Het is een fraai en hoog gevaarte, pronkende
nes

7?
SUR IC H.
met twee vierkante Tranft. n
„r^>
hoogen Spits. De J e
Stenen h M T ? ^ ^
van de Veefokkerij
e n
h« ^" -
h
dagelijks na vole' °
U
"
f l e r , i j k e n
W e l k e
b e f t a a n
^
SÜNNEMERE; zie SONNEMARË.
aan de/ Fr fc
fch e
„ H ' ^geilheid
D
Kwartier « W ? . S j ^ " ^ °' P i n h e t F r i e f c h e
d e
genoeg tef hSn
, G "«enij van Worwradeel, na
fpreid ftaan, is zee J r
hl \ HulZ '.
d
, e 1 , , e r e" d a a ' ver.
Kerk aftptookpr, / l t °° T e e " l g e ] a a r e h e e f t * de
«eekenden. hoek een zeer ilerke Stroom liep, Was men ' t
eenigen tijde, voor eene doorbraak beciugt walr dZ L,
^merkelijk gedeelte der Provincie een prooi I Zeegolven
§ £ W O r d e
2
" Z i j n ' ° m d i e n r a m P « vlrkoomen wierdt
m n meer dan eene halve Eeuw geieeden, te raade, d 0 o
het leggen van eenen zo genaamden SlaaperMjk, daar in te
g e m e
kenkt d" ,* ^ ' i^ d e W £ e u e e k e ° d e
ken maakt dezelve een regelmaat-gen, bijkans rechthoekig
i£2 , "ï ^ °° r d e e l 6
' " Voegzaam in d Ö e„
fmaak van den vermaarden Westkappeljchen Dijk, op het
Zeeuwfche Eiland Walcheren ,
b
deeze Slaape angeleid
h
l
van
n S
buiten
n
met
met
eene
^
langzaame glooijing
°°^>
afloopende.
« v a " bi «« -
SüKt-

SURINAME. 79
SURINAME. Toen de Koning van Engeland, KAREI, DE II,
in den Jaare 1666, iast gegeeven hadt, ora de Nederlanders *
uit derzelver Volkplantingen, in Amerika, te verdrijven, waren
de Zeeuwen voor anderen in de weer, om het uitvoeren
van dit bevel den Engeifcben te beletten. Zij rustten drie
Oorlogfchepen uit, onder den Kapitein ABRAHAM KRYNSZOON,
en naken, in den Winter des gemelden jaars, in Zee. In
Maart van 't volgende jaar, kwamen ze aan de Rivier van
Suriname, alwaar de Engelfchen eene Volkplanting aangelegd
hadden. De Zeeuwen lieten de Engelfche Viag waajen, en
zeilden de Rivier op, tot onder de Sterkte der Engelfchen.
Doch alzo zij onkundig van de Seinen der Engelfchen waren,
deedt de Bevelhebber der Sterkte terftond op hen los branden.
Zij gaven hem de volle laag wederom, flapten aan Land,
en maakten zich wel haast meester van de Sterkte, die ilegt
voorzien was, en bij verdrag overging. De Zeeuwen maakten
vervolgens een verdrag met de Ingezeetenen en Suikerplanters,
aan de Rivieren van Suriname en Kommawine, die den
Eed aan de Staaten van Zeeland afleiden. De Goederen en
Landerijen van de weigerigen, en van den Engelfchen Bevelhebber,
wierden tot buit, en de Soldaaten tot Krijgsgevangenen
gemaakt. Ook moesten de Ingezeetenen terftond honderd
duizend ponden Suikers voor de Staaten van Zeeland opbrengen.
De Zeeuwen lieten VAN ROMEN tot Bevelhebber van
Paramaribo, en eene Bezetting van honderdé'ntwintig Man,
in de Sterkte, die toen'den naam van Zeelandia kreeg. Zij
zonden den gemaakten Buit met een Fiuitfchip na Zeeland. De
Staaten vm Zeeland bleeven eenige jaaren in 't bezit der
overmeesterde Volkplanting; doch wierden, in 't Jaar 1682,
te raade, dezelve aan de Westïudifche Maatfchappij, die toert
pas van haare drukkende fchulden ontlast was, voor eene
fomme van tweehonderdënzestigduizend GuiJens , over te
doen. De Aigemeene Staaten verleenden 'er, den drieè'ntwintigften
September des gemelden jaars, Oktroi op. De Westindifche
Maatfchappij, ziende, welke zwaare kosten 'er toe
bet in ftand houden deezer Volkplanting vereischt zouden
worden, eer men 'er eenige merkelijke voordeelen van kon
trekken, befloot, in 't volgende Jaar 1683, twee derden deelen

.. . SüRINAMÊ.
ZtJnl
3
« eéne door dé
f t e f t a a n ; v a n w e I k e n h
Ë erZll "'tl ï* a D d e r e d ° 0 r K 0 R N E " S
fl«r $o,nmehd t]k t
tot den zelfden prijs wierdt overgenomen;
behoudende egter de Aigemeene Staaten de Oppert
indifche Maatfchappij en de Erfgenamen van den Heere Z
SOMMELSDYK , maaken dus gezamemlijk het Genootfchap of
de Sociëteit van Suriname uit.
Wirffc? !fv S 0 E L S D Y K t r o k ^If, in September des
Jaars 1683 , na Sunname, en aanvaarde de Landvoogdij over
die Volkplanting. Hij fligtte 'er twee Sterkten, die hij van
behoorhjke Bezettmg en Oorlogsbehoeften voorzag. Niet
lang naa zijne aankomst, vielen 'er eenige klagten over zijné
fcefuermg. Men befchuldigde hem, dat hij de Raaden L
Juftitie en Politie met vroeg genoeg aangefteld, noch behoorlik
gekend hadt. Ook waren de Opgezeetenen hooger door
hem bezwaard geworden, dan volgens 't Oktroi gefchieden
mogt Hr, eischte, zeide men, twee en een half ten honderd
van alle Goederen, zo dikwils als zij verhandeld wierden en
Volgens É Oktroi mogt zulks alleenlijk van de Goederen ' diaitgevoerd
wierden, gevorderd' worden. Verders bragt'men
tot znne bezwaaringe in, dat hij een Pakhuis hieldt'van allerlei
Goederen, tot merkelijk nadeel der. Opgezeetenen. Ook
was 'er een Schip, voor rekening van eenige bijzondere DK
fekteuren, aangekoomen , dat in Ierland aan gewest was •
en van daar gezouten Ösfen- en Verkensvleesch op Suriname
gebragt hadt; daar, volgens 't Okiroi, de Schepen regelrecht
tut het Vaderland komen moesten. De Heer VAN SOMMELSDYH
hadt daarenboven twee Roomfche Geestelijken, tegen 't oogmerk
der Staaten , in de Volkplanting laaten komen. Ook
bragt men tegen hem in, dat hij den eenen boven den anderen
begunftigde, in het waarderen der Suiker, die men ter
wange aanbragt, en waar van twee en een half ten honderd
betaald moest worden, welker prijs fomtijds op zes, fomtijds
op agt en ook wel op tien Duiten het Pond gelteld wierdt.-
De Aigemeene Staaten fchreeven, over deeze bezwaamisfen,
aan den Heere VAN SOMMELSDYK , die 'er zedert verandering
m fchijnt gemaakt te hebben. Immers fommigen getuigen, dat
hij'

SURINAME.
hij de Volkplanting, eenige jaaren, tot genoegen der Opgexeetênen,
beltierd heeft. Doch . in 't Jaar 1688 ontftondt 'es
eene gevaarlijke muiterij onder 't Krijgsvolk, die den Land.
voogd het leeven kostte.' Bij gebrek van toevoer uit hee
Vaderland, was men genoodzaakt geweest, het dagelijks deel
der Soldaaten te verminderen. Dit hadt hen baloorig_ gemaakt,
en de Wapenen doen opvatten.
i
De Opperhoofden der Regeeringe
Honden hunner woede allereerst ten doel. De Landvoogd
ontving, in deezen Oploop, zevenenveertig wonden,
aan welke hij op (taanden voet overleedt. De Bevelhebber
VEEBOOM, die anders wel bij 't Kri'gsvolk gezien was, wierdt
met eenen Kogel in den Buik,getroffen, waar aan hij naa negen
dagen ftierf. De Muiters maakten zich meester yan de
Sterkte en van twee Schepen, die op de Rivier lagen. Zij
waren van zints te vertrekken; wanneer zij van 't Volk vari
eenige Schepen, die in Kommewine lagen, en van de Opgazeetenen
der Volkplantinge, die zedert in de Wapenen gebrag
waren, zo hevig wiefden aangevallen, dat zij zich
?
op genade
en ongenade, moesten overgeeven. Acht van de grootfte
Belhamels wierden met de dood geftraft, én daar op alles'
In rust gebragt. De Heer FRANCOIS VAN AARSSEM', toen Heer
van Chaiillon , en Zoon van den omgebragten Landvoogd
v
was Luitenant ter Zee voor het Koliegie ter Admiraliteit, te*
Amfterdam, en verkreeg verlóf om na Suriname te gaan tot
het bijeen zamelen der verftrooide naalaatenfchap zijns Vaders.
Deeze Heer bekleedde, zedert, het Ampt van Vice-Admiraal,
onder het zelfde Koliegie te Amfterdam. De Volkplanting is
©ndertusfchen van tijd tot tijd toegenomen. Veele Nederlandfche
Huisgezinnen, en een goed getal van Franfche Vlugtelingen
om den Godsdienst, zijn 'er na toe getrokken, 't wela
alles veel toegebragt heeft, om Suriname in éenen bloeien'-
den flaat te fielten.
In Oktober des Jaars 1712, kwamen de Franfchen, mei
zeven Oorlogfchepen en vijfendertig kleiner Vaartuigen, onder
't bevel van JAQUES DE CASSAUD , de Rivier van Suriname
Opzeilen. Zij zetteden terftond een goed getal Soldaaten aaff
Land, die alles verwoestten wat' hun voorkwam. Paramaribo
wierdt gebombardeerd. Van het Kafteel Zeelandia en vari
JÊXVHI. DBELV LH 1111 étsaf&i

t
s
. SURINAME.
eemge Koopvaardijfchepen, die Gefchut op hadden, gaf men
dapper vuur op de Franfchen. Deezen hielden ondertusfchen
aan met pionderen en vernielen ; tot zo lang dat de Opgezeetenen
raadzaamst oordeelden, met de Franfchen te verdraagen,
en de verdere verwoesting hunner Huizen en Goederen,
voor eene fomme van omtrent zevenhonderdënvijftigduizend
Guldens, af te koopen. Men klaagde uit Suriname, dat dit
ongeluk voornaamlijk te wijten was, aan de (legte beftiering
hier te Lande. De Opgezeetenen der Volkplanting beweerden,
dat de Direkteurs geene genoegzaame zorg hadden gedraagen,
gelijk ze, volgens het Oktroi, moesten doen, dat
de Vestingwerken in behoorlijken ftaat van tegenweer gefield•
en yan Manfchap voorzien gehouden wierden. De Direkteurs'
verdedigden zich egter zo wel bij de Aigemeene Sta,ten,
dat die oordeelden, dat zij ten onregt befchuldigd wierden!
Onderrasfchen heeft men, naa dien tijd, zo wel hier ais in
S < r i m , „iet ernst, cm de verfterking dier Volkplanting
beginnen te denken. In 1 JSar ^ fefa
d e
^
naamfche Gemagtigden alhier bevel, 0=1 met de Direkteurs
der Sociëteit over een Ontwerp des aangaande te handelen
Men i S
eindelijk overeen gekoomen; de Artikelen der Over*
eenkomst zijn, den 19 December 1-33, door hunne Hoog
Mpgenden bevestigd , en in eene R.iolutie der Algemeen*
Staaten veranderd. Volgens dezelve moest de Volkplanting
Sunr.amc, door het maaken en voltooien der Vestingwerken
binnen den tijd van zeven jaaren, in volkomen' ftaat van tegenweer
gefield worden. De'Direkteurs zijn verbonden de
nodige Werklieden en Bouwftofreti van hier r,a Suriname te
zendèn; en de Gouverneur en Raaden van Politie in Surfoa.
me moeten een bekwaam getal van Slaaveh verfchnffen tot
het vervaardigen der vereischte noodwendigheden, en het arbeiden
aan. de Vestingwerken. Geduurende de gemelde zeven
iaaren, zjm de Dfrekteuren gehouden, twintigduizend Guldens
jaarlijks tót de Kosten te rlraagen. De Opgezeetenen en Planters
moeten daar roe jaarlijks zestigduizend Guldens opbrengen.
Alle deeze Penningen mogen tot geen ander einde, dan tot
het
m Mken en verbeteren dér Vestingwerken' befteed worden.
4ij worden beifaerd doer eenen bijzonderen Ontvanger, die
voor

SURiNAMË; 5|
Wor zijne Wedde een en een half ten honderd van 't geene
hij ontvangt, geniet, en jaarlijks met open' deuren Rekening
van Ontvangst en Uitgaave aan den Gouverneur en Raaden
doen j en een Affchrift van dezelve aan de Direktetiren der
Sociëteit alhier overzenden moet. 't Geene 'er van de ópgebragte
Penningen, naa het voltrekken der Vestingwerken| mogt
overfchieten, moet aan de Direktenrert voor een vierde j eri
aan dc Opgezeetenen en Planters voor drie vierde deelen wederom
uitgekeerd Worden. Orri de zestigduizend Guldens, die
in Suriname moeten opgebragt worden, te vinden, zijn
*sLands Vrugten belast. Ook is 'er eene Belasting gelegd»
op zulke Perfoonehj die hun beftaan niet in het planten vinden.
De Direkteurs moeten, op hunne kosteri, vier Kompagmen
Soldaaten; ieder Kompagnie met de Officiers vijfentwintig
Koppen ftefk* in de Volkplanting onderhouden; die,
zesmaal in 't jaar, doof den Gouverneur en de twee oudfle
Raaden ; moeten gemonfierd worden. Zo men; door den
tjjdj eenige Goud- of Zilvermijnen ih Suriname mogt ontdekken
, Zijn de Direkteurs gehouden, een defdendeel van 't
geene zij daar uit genieten; te leveren in de Kasfe der Opgezeetenen
j genaamd de Kasfe der inodique Lasten, tot zd
lang dezelven of hünnë Erfgenaamen voldaan zullen zijn van
*t geene zij, tot het tnaaken en verbeteren der Vestingwet
ken, hebbën opgebragt;
Alle Ingezeetenen dëf Veréénigde Nederlanden tiebben vrijheid
" t
öm op Suriname te handelen, eh zich aldaat met 'er
Woon neder te zetten^ Doch het Genootfchap vordert van
alle Schepen, die binnen de Haven van Suriname koomen<
óf uit dezelve vertrekken j drie Guldens van 't Lést; en vafi
ieder Ingezeeten, zwarten Zo wel als blanken j èen Hoofdgeld
van vijftig ponden Suikers jaarlijks. De Koopfnanfchappen
t
die herwaards gezonden of in 't Land verkogt worden, betasten
twee en een half ten honderd Voor Waaggeld.
De Volkp'anting van Suriname, in het Landfchap Cêidn * \
een gedeelte van Zuid'- Amerika, legt tusfchen de zes nr
zeven graaden Noorderbreedte aan eene Rivier van den zeilden
naam. Zij wordt doof verfcheiden' andere Rivieren ets
Kreeken befproeid en doormeet, . als door de Korrentins^
Lil 11 lis
&t*P

H
SURINAME.
Kommewine, KottikaPerika, Marrawine, enz. De Volkplanting
flrekt zich- wel dertig mijlen boven den mond der
Riviere van Suriname uit. De Rivier behoudt de wijdte
van omtrent eene mijl,
t o t
daar zij de Rivier Kommewine
ontvangt. Verder landwaards in zijn beide die Rivieren omtrent
een halve mijl wijd, en zo diep, dat zij van de groot,
fie Schepen, tot zo verre als zich de Volkplanting uiiftrekt,
bevaaren konnen worden. Twee mijlen van den Mond der
Riviere van Suriname ftaat de Sterkte Zeelandia, die van
Schelpfteen gebouwd en met aarden Buitenwerken voorzien
is. , Zij dekt het Vlek Paramaribo, dat omtrent vierhonderd
Huizen groot is. Hooger op ontmoet men het Dorp Zandpunt,
dat uit omtrent dertig Huizen en eene Kerk beftaat.
Nog meer landwaards in, ftaat een ander Dorp, de Savanc
genoemd. Het wordt meest door Jooden bewoond. Hier
was eertijds het einde van de Volkplanting; doch toen de
Zuster des Heeren VAN SOMMELSDYK in Suriname -kwam,
bragt zij een aanmerkelijk getal van Labadisten meede, die
nog hooger op Plantaadjen aanleiden, welken nog naar hen genoemd
worden. Het Krabbenbosch, eene moerasfige Landftreek,
is gelegen ter plaatfe, daar de Rivier van Surirame
en de Kommemne zamenvioeien. Hier heeft men, zedert
het Jaar 1733, een geregelde Sterkte beginnen te bouwen,
die thans in ftaat van tegenweer is gebragt. Zij ftaat een weinig
beneden de plaats, ai waar de Franfchen, in 't Jaar 17:2,
landden, en dekt de beide Rivieren, op eene zeer bel:waarna
wijze. Ter plaatze, daar de Rider Kommewine zich in twee
Armen verdeelt, waar van de ééne den naam van Kommewine
behoudt, en de andere dien van Kottika aanneemt, flaat rog
eene Sterkte, die naar den eerften Beftierder der Volkplanting,
yan wegen de tegenwoordige Sociëteit, SOMMELSDYK genoemd
is. De Rivier van Suriname heeft een groot getal van Takken
en Sprugteis, langs weike men overal Suikermolens gebouwd
en Plantaadjen aangelegd heeft. Men telt 'er in 't bijzonder
zeer veele, langs den gemelden Arm Kottika, en lane,s
een ander klein Riviertje, Perika geheetcn, dat uit Kottika
in Kommemne valt. Het getal der Surinaamfche Plantaadjen
wordt in 't geheel op meer dan vierhonderd begroot.
De

SURINAME. 35
De grond van deeze Volkplanting is overal niet eenerlel.
Hier valt ze bergagtig; elders laag en raoerasfig. Men hadt
'er verfcheiden' Basfchen, die door de Opgezeetenen om ver
gehouwen, en op de plaats, daar ze (tonden, verbrand zijn;
waar naa men den grond met Suikerriet beplant beeft; dat 'er
zeer wel tiert. De Luchtftreek is 'er vrij gezond, onaangezien
hèt Land zo digt aan de Evennagtslijn legt. Zelden
verneemt men 'er zwaare Stormen. Van het einde van November
tot aan het begin van Junij, is 'er de hitte gemaatigd,
om dat de Lucht dan doorgaans zeer betrokken is, ea
'er veel regen valt. Ook waait 'er de Noordooste wind dan
fchier zonder ophouden. In 't overige gedeelte van 't jaar
is het 'er geweldig heet, bijzonderlijk wanneer het niet regent.
Nagt en dag zijn 'er altijd omttent even lang. De Zon
gaat 'er ten zes uuren, of een half uurtje vroeger of laater,
op en onder. Men merkt aan, dat uit Land veel gezonder
is voor oude lieden, dan voor jonger.
De zaaken der Sociëteit worden, hier te Lande, beftierd,
door Direkteuren of Gcmagtigden der drie Leden, de Stad
Amfterdam, de Westindifche Maatfchappij en het Huis van
SOMMELSDYK. Elk Lid mas zo veele Direkteuren (tellen, als
het goedvindt; want het getal der Stemmen wordt, m de
Vergaderingen der Sociëteit, niet gerekend , volgens t getal
der Direkteuren, maar volgens dat der Eigenaaren van de
Volkplanting; zo dat 'er in 't geheel niet meer dan drie
Stemmen zijn. De Direkteuren hebben volle magt, om alle
zaaken der Sociëteit te bedieren en deswegens te befluiten.
Zij trekken geene Wedden ten laste der gemeene Maatfchappije;
doch het ftaat elk der drie Leden vrij, zijne Gemagngden
naar eigen goedvinden te beloonen. Tegenwoordig zijn
'er vier Direkteurs van wegen de Stad Amfteraam, vier wegens
de Westïndifche Maatfchappije en drie wegens het Huis
van SOMMELSDYK. Zij hebben éénen Sekretaris, verfcheiden'
Boekhouders en andere Bedienden in hunnen dienst, en houden
hunne Vergaderingen , den eerden Woensdag in ieder
maand, te Amfterdam, op het Westïudisch Binnenhuis. De
Boeken der Sociëteit moeten, alle jaaren, ten minden binnen
de eerde zes maanden naa het einde van 't jaar, geflooten
Lllllll 3

ff
SURINAME,
worden. In de Volkplanting zelve wordt de regeert *!».
genomen door eenen Gouverneur en bijgevoegde R dfn
De Gouverneur, die te gelijk Kolonel over hef Kr Lolk
Sj h e e f t h e t Wgebied over de Volkplanting zo we. n
Regeermgs- als in Krijgszaaken, in handen. Hij wordt doó
gemeene Staaten worden goedgekeurd.
In gewigtbe zaaken
P 0
wei SUS S
" t i e "-pen ^
welken hij altijd voorz.t, zo wel als in den Raad van Tuflitie.
De openvallende Ampten worden door den Gouverneur W
voorraad begeven, tot dat 'er, van wegen de Direkteurs
ander „evel koome. De Gouverneur draagt zorg voor dé
b^n" g dth V 0 ' k P , a m i B S e g 6 e f C d
' " —gen S de nodi
befchmd mot TT" d 6 Z e i V e t C g e n V i j a n d e l i k e
i -mallen
beichermd moet worden, vergadert hij den grooten Krijgsvel'
fV"
' de Kapiteinen en zo
B e v e l h e b b e r
J
veele Leden van den polaken Raad, als 'er Krijgsofficieren
»n den Kn.,g Sraad zijn, beftaat. De Gouverneur Tvoort
deeze Raadsvergadering, en ftelt 'er voor, 't geen hh tot
verzekenng der Volkplanting, nodig oordeelt.' Einde j'k °
de Gouverneur, volgens zijne Inflruftie, ook gehouden den
Hervormden Godsdienst in Suriname te befchermenen voo«
n Planten De Gouverneur heeft eenen Geheimfchrijvër Te
door de Direkteurs betaald wordt, Her onderhoud van al e
Bed,enden in Suriname wordt, uit de Belastingen,
0 P
de Ïn
gezeetenen gelegd, gevonden. De DireheJ bekosdgt t
leeolijk het Gouvernement, en voor een gedeelte de fold i
van het Kn,gsvolk en het onderhoud van de Bezetting *
De Raad van Politie en Crimineele Juftitie beftaafuit tien
fbadsheeren onder welken de Bevelhebber over de Sterl
ten en het Krijgsvolk begreepen is ,f die den titel van 2 S
Raad voert; één' Fiskaal en één' Geheimfchrijvër. wij heb
^aangemerkt, dat de Gouverneur aitijd i^t
J U f t
Z ^ l e T - ^ '' t i e b e f t a a t U k d e D G o a v e ur en
° " ^" e V e n S e e n e n Geheimfchrijvër. De burgerb
ke zaaken worden voor deezen Raad afgedaan. Doch men
m deszelfs Vonnist, bij de Algemene Staaten ^
Y?f-

SURINAME. 8/
verzoeken. De Gouverneur heeft 'er maar ééne Stem, behalven
wanneer de Stemmen ftaeken; in welk geval zijn gevoelen
gevolgd wordt. De Raaden van Politie en Juftitie
trekken geene Wedde. Zij worden door den Gouverneur gekooren
uit een dubbel getal, dat bij meerderheid van Stemmen
van alle de Opgezeetenen benoemd is. Zij moeten allen, bij
plegtigen eede, verklaaren, dat zij het Oktroi, door de Aigemeene
Staaten aan de Volkplanting verleend, in allen deele
zullen naakoomen en haudhaaven: en dat zij zich, in alle
andere zaaken, fchikben zullen naar de bevelen, die hun van
tijd tot tijd door de Direkteurs zullen gegeeven worden.
Men heeft te Paramaribo ook eene Kamer van Kleine
Zaaken , en eene Wees- en onbeheerde Boedelkamer. De
eerfte beftaat uit zeven Kominisfarisfen en eenen Geheimfchrijvër;
de andere uit vier Weesheeren , die eenen Klerk en
eenen Boekhouder tot hunnen dienst hebben.
De Krijgsmagt, die in Suriname gehouden wordt, beftaat
ait vier Kompagniën Voetvolk. De Gouverneur is Kolonel
over dit Krijgsvolk, en Kapitein van de eerfte Kompagnie.
De Bevelhebber der Sterkten heeft het gebied over de tweede.
Hij maakt, nevens de Kapiteinen , Luitenanten en Vaandrigs,
den kleinen Krijgsraad uit. De zeven Provinciën hebben
beloofd de kosten te draagen van een' Man van ieder
Kompagnie, op den Staat van Oorlog gebragt, tot befchertning
van de Volkplanting Suriname.
De- gantfche Volkplanting is in acht deelen verdeeld: volgens
welke Verdeeling, men een gelijk getal van Schutterijen
of Burgerkompagniën heeft opgeregt; over ieder yan welken
een Kapitein het gebied heeft. De twee eerfte Kompagniën
beftaan uit Inwooners van Paramaribo; de derde beftaat uit
Ingezeetenen der Verdeeling van Thorarika; de vierde is uit
de Boven-Verdeeling van Kommewine; de vijfde uit de
Beneden-Verdeeling van 'Kommewine; de zesde van Kottika
en Perika; de zevende van Para en Paulus Kreek, en de
achtfte is van de Joodfche :
Natie.
In de gantfche Volkplanting van Suriname zijn drie Hervormde
Kerken: ééne te Paramaribo, die van de Nederlanders
en van de Franfche Vlugtelingen gebruikt wordt; ééne
i a
LIUIII4

SURINAME.
jn de Beneden-Verdeelintr ,„„ v
'" J
Verdeeling van iJiTl
den doof vier P red k
l e n
» e e z e d r i e ^rken wor-
Franfchen, bediend
^ef.f^Ufchen en eenen
d r , e
worden, optosten va d/ ' k a m e n e n Voorvers
P r e d
onderhouden. DÏ ïred kanl l n g e . Z e e t 6 n e " d e r Volkplanting,
^ eenige andere vool" ^
"S
V H j e w o o n i
ï* 0 " 1 »*, en ééne in de
twaalfhonderd^ G^ulZ ff ' r--** 1 - 6 Wedde va »
f k t a m ^
om a , Hoofdplaats Paramaribo bii een
2L rr ï e " b e h ° e f t e n d 9 r K e r k e n ^ overweegen In
deeze Bijeenkomst, bekend onder den naam vTo^,£
J>*P«tatorum t
heeft
e e n R a a d s h e e r u i t h e t
Hof van Polhie
0 h
«e voorzitting,
a i s
Kommisfaris Politiek.
" e
JJe Waaren, .die men na Suriname zendt, zijn de zelfde
LT I engzels des Lands, welke men her
e voortbr
waards brengt zijn Suiker, Kpffy, Kakao, Katoen fjcmt
6 n V e r w f t ü f f e
ÏÏÏÏZT?' ^ ** eenig Limoen^'. £ e
Sedï
' ^ngper - and^e
C U r 0 e n e a 9 f L i m m e t J e S
he pond. Het Riet, daar de Suiker uit geperst wordt
wordt f Z V > aVOet Z
h
°° g e
' " d " e ° f v i e r duimen d k ' H
wordt om t jaar gefneeden, en het fap wordt 'er, door mid
del van eenen Molen, uitgenerst. Men kookt het ot
0 D
fene mat.ge dikte, in koperen Ketels/en doet het ve'rvogen?
in vierkante Kuipen, die boven wijd zijn, "en naa onderen
?nengskens naamver worden. Onder In dee^e Ju pen f
e e„
I ke /OUT,? "? S m h ' e r ; da£ C
» ^noj, L
t d:
Se've om 'e/ d e
° r D a
?" * ^ * " *«
S • • ° Q P f e , a a t e n doorloopen. De Suiker
fclijft nog eenigen tjjd in de Kuip, en als men ze 'e ui
V
I £L:°l \? 5
T KE " JK fterker d a n Brandewijn is, en vee" n £
4
?ngelfche Volkplantmgen vervoerd wordt.
a t e D
^ ^ «izo verzond!
V a o
de Siroop wordt zekere fterke drank geftookt, Drum g.hee
is
PP

SURINAME. S$
De Koffy heeft men, zedert eenige jaaren, eerst in Suriname
beginnen te planten. Zij koomt 'er zo wei voort, dat
'men 'er groote partijen herwaards van overgezonden heelt:
dat niet verminderen, maar veel eer toeneemen zal, oaaangezien
"verfcheiden' in- en ultlandfche Maatfchappijen, door
het rijkelijk aanbrengen van Koffy , die Kooptnanfchap op
eenen zeer iaagen prijs gebragt hebben. De Volkplanibg
Suriname U zo nabij gelegen, en de Koffy kan aldaar met
zo geringe kosten aangekweekt worden , dat de Sociëteit
meent in ftaat te zijn, om dezelve altoos beter koop dan
andere Maatfchappijen herwaards te kunnen brengen. Suriname
leevert ook Tabak, en eenige andere Gewasfeu uit,
daar egter weinige of geene verzending in is. De Tabak is
zo goed niet als de Virginifche: zij wordt alleen onder de
Inboorlingen, Iudiaanen en Zwarten, gefleoten ; want alles
rookt 'er, tot de Vrouwen en Kinderen toe.
De Surinaamfche Plantaadjen worden door Afrikaanfche
Slaaven bewerkt. De Westindifche Maatfchappij heeft alleen
regt, om Slaaven in Suriname te brengen. Zij moet 'er, zo
lang als haar" Oktroi duurt , jaarlijks ten minden tweeduizendvijfhonderd
Slaaven leeveren, en zo de Volkplanting
verder' uitgebreid wordt, een grooter geasl, naar evenredigheid
der gemelde uitbreiding. De gefchillen, over den Slavenhandel
vallende, worden door den Gouverneur en Raaden
afgedaan. Doch de Westindifche Maatfchappij kan zich
van derzelver Vonnisfen, op den Hoogen Raad in Holland
beroepen. De Slaaven worden in 't openbaar aan
de meestbiedenden bij Paaren tevens verkogt. Men onderfcheidt
ze in Piece d'India of leeverbaare, en Makkaroens of
onleeverbaare Slaaven. De leeverbaare Slaaven gelden 'er doorgaans
omtrent tweehonderdvijfentwintig Guldens het Stuk.
Doch wij hebben te vooren reeds aangetekend , dat men,
zedert eenigen tijd, de Prijzen der Slaaven, op Surirame,
merkelijk gedrukt heeft. Hoewel 'er onder deeze Slaaven
eenigen gedoopt zijn, hebben de meesten nogtans genoegzaam
geene begrippen van Godsdienst. Zij gelooven de Zielverhuizing,
en hebben hoop van, naa hunnen dood, wederom in
£un Vaderland te zullen koomen.
'. ' LI 11111 c SWEERS,

9° SWEERS. CDAVID)
X lo^al'
-^edaanToi" s
W n a g
* ^ ^ wij niet
aangetekend Met veel waarfchijnlijkheids wordt de aatfte
SB» h t "] 33ar V r de h i j
i n d e
' °^ e m e l d e h °eda-
„ g e ' 1
S at V! «n Oorlog de-Brak
6 V e l 0 V W n e t F f
onder het Eskader van den Vice - Admiraal wLt jo Z E F'
Baron van Gtnd, ten tijde als deeze, met het EngXe
Konrngsjagt * Merlin, de bekende ontmoeting hadt,
w a a
over -derhand zo veel te doen viei. % het volgende Z
ielïvTL I 1 d
^ < Marmer, onder het st -
deel van den Lmtenant Admiraal Generaal i^BL DE R L I.
Ze fia/ voT'v //° d a l l i g t e
' S o r d * den vermaarden
Zeefiag voor Sou/staat, i„
w ei k en hij, door zijn beleid en
JJeei M i 46 3, hebben wij reeds verhaald, hoe de wakkere
en Vaderlandlievende Amfterdammer, GERAGD HASSELAER
ztc als Vnjwilliger aan boord van onzen Kapitein begeeven
hadt, en, voor het Vaderland «rijdende, het leeven ,I et
s Jaars daar aan, voerende het zelfde Schip, thans gewapend
met vtjfhg Stukken Gefchut, en bemand met tiJÏÏÏÏ?
eestten Matroozen en eenentwintig Soldaaten, be h a alde%
geen kiemen ,of in de Zeegevegten, in de ma nden J n j
e a
Augustus voorgevallen. Met ijver zijne manfchap voorgaand
en tajdende met zijne gewoone heldhaftigheid/fneuvflde hij
In het laarstgemelde gevegt, op den eenèntwintigiren de
maand. De nu gemelde bijzonderheden zijn algemeen bekend
Wi] voegen nog daar nevens de volgende, uit den Heerê
E
L T f n A d C Z e , V e V a D
t"'
g° e d «hand waren medegedTL
e
u
g
e l d i S
h G t l e e V e D k o s t £ e h a d t
' ^
' ^n Hed
de be.de beenen tevens weggenomen. In den waan, dat
SWEERS , d,e, door den fiag, 0p het Schip was nedergezegen
me: een den adem hadt uitgeblaazen, hadt men hemTde
Ka-

SWEERS. (DAVID) 91.
Kajuit gebragt , en op den tafel nedergeleid , het vertrek
voorts geftooten hebbende. Hij bekwam, nogthans, eerlang,
en van den tafel geklommen zijnde, kroop hij op de ftompen
«tot aqn de Kajuitsdeur. Deeze geflooten vindende, zogt hij
je vergeefs, door met de vuisten op de deur te kloppen, gehoor
te vinden. Door verlies van bloed, bezweek hij allengskens.
Dit alles bleek, naa het eindigen van het Gevegt, wanneer
men, van buiten, de Kajuitsdeur geopend hebbende,
den wakkeren Held dood op den grond vondt leggende, hebbende
zijne handen, door het kloppen en flaan op de deur,
merkelijk bezeerd. SWEERS was in de maand Januarij des
zelfden Jaars 1673 getrouwd, met MARIA VAN BAARLE. Zij
was zwanger, toen haar Echtgenoot het leeven liet, en baarde,
in de maand November, eenen Zoon, die flegts weinige
maanden leefde. Met veel (hatelijkheids wierdt onze Zeeheld,
te Amfterdam , in de Nieuwe Kerk begraaven. Men ziet
aldaar zijne Grafftede, ten Zuiden van het Choor, tusfchen
twee pilaaren. Boven dezelve hangen het Wapen, de Degen
en de ijzeren Handfchoenen. Onder aan leest men dit Opfchrift:
DAVID SWEERS, CAPITETN, GE TROUWE LTK
FOOR HET FADERLAND
GESTORVEN
IN DE FICTORIEUSE BATA1LLE TE-
GENS DE TWEE
KONINKLTKE
FLOOTEN VAN VRANKRTK
EN ENGELAND, OP
DEN XXI AUGUSTT
MDCLXXIII.
Op 'sMans begraafenis wierden, ter zijner eere, gouden
en zilveren Gedenkpenningen uitgedeeld. Men vindt van dezelve
eene afbeelding bij VAN LOON, in zijne Nedcrlandfche
Hifloriepenningen. De Heer WAGENAAR verhaalt, een dier
Gedenkpenningen in handen gehad te hebben, met de afbeelding,
door VAN LOON gegeeven, volkomen overeenireminendei
doch. met een ander Randfchrift, 't welk dus luidde:
„ lek

0 SWEERS. C ISA AC)
„ lek hielp twee Coningen, viermaal, in lbo veel (lagen
„ Ter Zee vyt donderen tot beider lang verwyt:
,, Doe nam my, daer ik vocht, een yfer vyter tyt.
>» Wie foud een fterflyck lyf voor foo veel eers niet wagen ? H
SWEERS, (ISAAC) wiens leeftijd vroeger dan dis des na
femelden was begonnen, doch flegts twee dagen laater eindigde,
was een der grootfle Zeehelden, welke de Nederlanden
•hebben voortgebragt, en door eene langduurige ondervinding
€n veelerhande kanswisfelingen des geluks, opgeklommen tot
den hoogen rang, welken hij, 't eenigen tijde, heeft bekleed.
Op den eerden dag des Jaars 1622 kwam hij ter waereld te
Meuwmege». Volgens geloofwaardige berigten, zou hij van
•adelijke af komfle geweest zijn, als gefprooten uit het geflagt
van LAND AS, 't welk, reeds in de Dertiende Eeuw, in Brabant
, en in Luiker land, bekend en vermaard geweest was.
De Vader van onzen SWEERS , was ARENT SWEERS , zijne Moeder
ALIDA of AALTJEN BRONKHORST. Lieden van geen gering
aanzien en vermogen moeten deeze Ouders geweest zijn, alzo
ARRNT SWEERS, in de gemelde Stad, niet flegts de waardigheid
van Schepen bekleedde, maar daarenboven, in den
Jaare 1629 , wegens Gelderland wierdt verkoozen tot Bewindhebber
der Oostïndifche Maatfchappij ter Kamer Amflerdam.
Dit was de reden, waarom hij, met zijn gezin, in
deeze Stad, een geruimen tijd, zijne woonplaats nam. Weinige
jaaren laater verloor ISAAC zijne-Ouders, te weeten, in
den Jaare 1.535. Van toen af namen zijne omzwervingen en
wederwaardigheden eenen aanvang. Eerst woonde hij, eenigen
tijd, te Hoorn, alwaar men hem ter fchoole hadt befteld.
Nog geene zestien jaaren oud zijnde, zondt men hem na
Spanje, om 'er op een Koopmans Kantoor te dienen. Doch
slzo hij in dien leevensftand geen genoegen vondt, keerde
hij, reeds fa het volgende jaar, in het Vaderland te rug. In
den Jaare 1640 vertrok hij, ais Super-Cargo, na Ilrazil.
Hoe jong van iaaren en van geringe ervarenisfe, zijne ongemeene.
begaafdheden, egter, deeden hem hier, binnen kort,
gunst, agting en vertrouwen winnen, wordende hij, onder
•andere, tot Notaris en Procureur aangefteid. Hadde SWEERS
eene

SWEERS. (ISAAC) ?i
eene geaartheid bezeeten, tot ftilzitten geneigd, de kans zo»
hem fchoon gedaan hebben, tot het bekoomen van een ruin»
beftaan. Doch eene zittende leevenswijze viel geheel niet in
zijtien fmaait. In de Oorlogen, welke de Portugeezen tegen
de Nederlanders op Brazil voerden, vondt hij gelegenheid,
om zijner ndginge tot het Krijgsleeven bot te vieren; van tijd
tot tijd deedt hij eenen togt, als Vrijwillige, te paerd. Ia
den Jaare 1645 bevondt z'eh SWEERS in eene Sterkte, aan da
Kaap A. Augustijn , toen dezelve, door den Bevelhebber,
met eene ïchandelijke laf hanigheid , aan den vijand wierdt
overgegeeven. Eene proeve van zijne Vaderlandsliefde en
trouwe gaf de jonge SWEERS bij deeze gelegenheid. Want
terwijl de Bevelhebber der Sterkte, om in het bezit van zij.-
nen post te biijven, in den dienst der Portugeezen overging,
liet zich SWEERS, nevens eenige anderen, gevankelijk na het
vijandlijk Fort S. Antonio voeren. Eene ander blijk van lief.
de voor zijn Vaderland gaf thans de gevangene. Vernomen
hebbende, dat de vijand eenen aanflag op Tamarica in den
zin hadt, beraamde en vondt hij een middel, om aan de
Hooge Regeering, in 't Reeif van Brazil, daar van kennis
te geeven. Bijkans het leeven zou hem. deeze trouwhartigheid
gekost hebben. 'Er was, naamelijk, iets van zijne verrigtin.
gen uitgelekt, en dit de oorz ak, dat eerst zijne opfluiting
verzwaard, en hij vervolgens, om hem tot bekentenisfe van
zijne verrigtingen te brengen , ter fcherpe proeve gebragt
wierdt. Doch hoe zeer men hem, zelf tot bezwijmens toe,
folterde, hij bleef velftandig in zijne weigering om iers te
openbaaren. Men ontfloeg hem dan in zo verre uit zijne
hegtenisfe, dat hij eerst na Bahir, van daar na Terrera, en
eindelijk na Lisfabon gevoerd wierdt. Hitr vondt hij middel,
om met een Hollandsch Schip te rug te keeren na het Vaderland,
alwaar hij, in 't einde des Jaars 1646, aankwam. Zijn
vertoeven aan land was van geen langen duur. ISAAC hadt,
onder andere, eenen broeder , SALOMON genaamd. Nevens
deezen en eenige andere deelgtnooten rus te hij een Koopvaardijfchip
uit, na Virginie beftemd. Ais Koopman tkp
onze SWEERS daar mede in Zee, tegen het einde des Jaars
1647; doch hij hadt het ongeluk, op de Engelfche Kust te
ftran-

1)4 SWEERS. (ÏSAAC)
ftranden. Met zo veele goederen, als hij hadt kunnen bergen,
en in twee afgehuurde Vaartuigen gelaaden, keerde hij"
te rug, en kwam behouden te Rotterdam.
Tot nog toe hadt SWEERS het Vaderland niet onmiddelijk
gediend. Daar toe bekroop hem thans de lust, én om zijn
geluk ten Oorlog te beproeven. In den aanvang des Jaars
1049 ondernam hij zijnen eerften togt ten Oorlog, als AdeU
bor-t, onder den Kornmandeur JAN VAN GALEN-, en hielp
verfcheiden Turkfche Kaapers veroveren. Het jaar, met deezen
togt, bijkans verloopen zijnde, liep hij, in de maand
Maart des volgenden jaars, onder den zelfden VAN GALENj
van nieuws, in Zee, in de hoedanigheid van Sekretaris van
een Eskader, beftemd om de Koopvaardij in de Middeiand*
fche Zee te beveiligen. Geduurende dit alles hadt hij zo veel
kunde en ervarenisfe opgedaan, dat hem eenig bevel wierdt
toevertrouwd. Naa dat hij', in den Jaare 1651, eenen Kruistogt,
in de hoedanigheid van Luitenant, hadt bijgewoond;,
voerde hij, 'sjaars daar aan, als Kapitein, het bevel overeen
Oorlogfchip, en was in het gevegt tegen den Engelfchen Admiraal
ASKUE tegenwoordig. Eene merkwaardige proeve van
dapperheid vertoonde SWEERS in den Jaare 1653. Nevens
den Admiraal DE RUITER en KRUIK ftreedt hij tegen zeven
Engelfche Oorlogfchepen , en raakte vervolgens alleen aan
vier dier fchepen, welke het zijne in den grond boorden.
Met moeite bragt hij 'er 't leeven, en vervolgens de vrijheid
•af. Want van den vijand geborgen en te Londen zijnde op-
'gebragt, ontkwam hij de gedreigde hegtems, door zich voor
eenen Spanjaard uit te geeven, alzo hij goed Spaansch fprafc,
Onder fchut en fcherm van een Paspoort, van den Spaanfchen
Gezant verworven , kwam hij behouden in het V.-derland.
Spoedig Wierdt hem wederom het bevel over een fchip opgedraagen,
en deedt hij vervolgens verfcheiden togten, zo om
de Koopvaarders te geleiden, als om den vijand des Vaderlands
afbreuk te doen. Naa in den Jaare 1665 tot den post
var Schout bij nacht te zi,n bevorderd, hadt hij, in 't volgende
jaar, geen klein aandeel in den vermaarden Zeeflag van
vier dagen, in welken 't hem gelukte, het fchip van den
Admiraal GEORGE ASKUE, 't welk op de Galpe aan den grond
was

SWEERS. (ÏSAAC) 9$
was geraakt, te bemagtigen en te verbranden ; genietende
voorts de eer, den Admiraal, tot 'sanderendaags, op zijri
fchip in bewaaring te honden. De Heer WAGEN AAR verhaalt,
dat in het naageftagt van SWEERS eenig Zilverwerk bewaard
wordt, 't geen de Admiraal ASKUE weleer bezeeten hadt. Tol
loon van betoonde dapperheid, klom hij, nog in het zelfde
jaar, tot den rang van Vice-Admiraal. Ih die hoedanigheid
verzelde hij den Admiraal DE RUITER op den vermaarden togt'
na Chat tarn, en vertoefde, naa het afloopen van denzelven,
met zijn Eskader, op de Engelfche Kust, tot naa het fluiten
van den Bredafchen Vrede. Sints dien tijd, tot in den jaare
1671, rigtte hij niets anders uit, dan het doen vaneenen
Kruistogt; onthoudende zich , voor 't overige, te Amfterdam,
om 'er, in den fchoot van zijn Gezin en Vrienden,
eenige verpoozing te genieten. Wanneer 'sLands Staaten, in
het gemelde jaar, eene Zomervloot in Zee bragten , voerde
SWEERS .het bevel over een liskader van dezelve. De Oorlog
van den Jaare 1672 verfchafte hem nieuwe gelegenheid, om
yan zijnen moed en beleid nieuwe blijken te geeven. In 't
gevegt van dén 'zevenden Jum'j fchoot hij het fchip van den
Engelfchen Admiraal MONTAIGUE in brand. Üit Zee te rug
gekeerd te Amfterdam, zat hij gcenzins ledig. Om den gedreigden
aanval der Franfchen op de Stad te weeren, hadden
Burgemeestereh twaalf Kompagniën gewapend Bootsvolk aangenomen
; welke, vervolgens, onder bevel van onzen Vice-
Admiraal gefield zijnde, voor een gedeelte als Uitleggers
in het Y en in den Amftel geplaatst wierden. Met de overigen
trok hij, op last van Burgemeesteren, in het begin des
Jaars 1673, na Aifen, alwaar toen het Hoofdkwartier gehoaden
wierdt. 's Lands Vloot, in den aanvang van den Zomer,
wederom zijnde in Zee geloopen, voerde SWEERS wederom
het bevel over een Eskader. Men weet, hoe 's Lands Vloot,
met de Veréénigde Franfche en Engelfche Zeemagt, verfcneiden
maaien handgemeen wierdt. In den eerden Zeeflag raakte
SWKFRS, door de ongemeene bezeildheid van zijn fchip, zo
verre vooruit en onder den vijand, dat hij in een hevig gevegt
raakte met den Engelfchen Vice-Admiraal der BJaauwe
Vlag, en zo zwaar gehavend wierdt, dat hij genoodzaakt
was

j>

SWEERS. (ISAAC)
'9?
A. parcntibus. priclaram. acceperat. indolem.
Deo. et. parria:. devovir.
Primüm. terrettris. et. maritima;. militia:. tyrociuium.
In. India. Occidentali. depofuit.
In. patriam. redux cura. iederet. animo.
Regia. via. ad. honores. grasfari.
Terra. fe. continere. non. potuit.
Mare^ ingresfus. omnes. militia;. ofdines. infimoï.
Et. medios. eluétari. in. juventute. necesfe. habuit.
Piratas. mahumedanos. faspius. profligavit..
^ Tutumque. Batavis^ mare. mediterraneum, esfe. jusfit,
Edidit. tanta. virtutis. fortitudinis. et. prudentia;. fpecimina.
Ut. omnia. fumma, omnium, judicio. meritus.
Prox'imum. a. primo, inter. tlialasfiarchas. locum.
Arece. maritima;. pra;fectUs. adeptus. fit.
Quo. honore. cum. fungeretur.
In. nupero. illo. tertio, et. ultimo, contra. Gallia;.
èritannia-'que. Regum. inftruétisfimas. clasfes. piseliOo
Fortiter. ét. generofe. pugnando.
Glan'de. trajcftus.
XI. Kalend. Septemb.
Anno. Christi. MDCLXXIIL
Gloriofe. occubuit.
patrise. victoriam. civibus. fui. defiderium.
Exemplar. polteris. imitandum. reliquit.
MAGNANIMO.
HEROL
Hoe. quod. de. Republ. bene. meruit.
• XXVUT. DEEL. Mm mm 21 m m' Mo-

9& SWËERS. (ISAAC)
Monumentum. pofuit.
Senatus. maricimus.
Foederatarum. provinriarum. Amfteledamenfis.
Anno. 1674.
De zin deezes Graffchrifts koomt hier op neder.
Hier legt
I S A A C S W E E R S , -
die den voortreffelijker] inborst, welken hij, door geboorte en'
door eene zorgvuldige opvoeding, van zijne ouders ontvangen
hadt, aan God en aan het Vaderland toegewijd heeft. Hij
leide de eerfte gronden van den Krijgsdienst te water en te
lande in de Westindiën. In 't Vaderland te rug gekeerd zijnde,
vermits hij een gemoedelijk voorneemen hadt, langs den
weg der braafheid na waardigheid te ftreeven , konde hij het
aan 't vaste land niet houden. Zich ter Zee begeeven hebbende,
moest hij, in zijne jeugd, alle de laagere en middelbaare
Krijesitanden doorworHelen. Meermaalen heeft Lij de
Turkfene Zeerovers geflagen, en de Middelaruifehe Zee voor'
de Nederlanders beveiligd. Zo veele proeven van dapperheid,-,
ftandvactigheid en beleid heeft hij gegeeven, dat hij, die,
naar aller oordeel, alle de hoogfte posten hadt verdiend, de'
eerfte plaats naast die van den Opperbevelhebber ter Zee verkreegen
heeft. Met'deeze eer bekleed, is. hij,,in den jongstleden
derden en hMéa Zeeflag,- tegen, de magtige Vlooien
der Koningen van Frankrijk en Groot-Britarmie, dapper en
grootmoedig flrijdecde,- met' een Kogel coorfchooten zijnde,-
ep den tweeëntwintigften Augustus van het jaar des Heeren
zestienhonderd drieënzeventig
r
roemrugtiglnk gefheuveld : aan
ha-

SWEERS.
(ISAAC)
het Vaderland de Overwinning, aan de medeburgers de begeerte
om hem wederom te hebben, aan het naageflagt eëö
voorbeeld ter naavclginge agterlaatende. Voor den
GROOT MOEDIGEN
HELD
heeft de Admiraliteit der Veréénigde Provinciën te Am(te&
dam , dit Gedenkteken, welk hij van den Staat 't over hadê
verdiend, doen oprigten, in 't Jaar 1674.
In de Gedichten vsn den Hoogleeraar P. FRANCIUS ontmoeten
wij een Graffchrift op onzen Zeeheld, *t welk wij, om
deszelfs fraaiheid, ten dienfte van zommigen onzer Leezeren.,*
Èier zullen plaatzen.
j, Hoe tegitur faxo, qui fe fibi debuit omnem
„ SUERIUS: ille Euro cognitus, et Zephyro.
Americes Libyseqae tremor: quem Biftonis ora
„ Horruit, et gelido Ma;aalis urfa poloi'
Ter conjuratos Batavo de littore reges
„ Repptdit: asferto ter fale, viftor obit.'
,, Da lacrymas, pater Ya,' viro, pacemque precarö^
„ Ut voveas illi, quod dedit ille tibi.
j-j At vos hinc, hostes, discedite: prtelia fpirant,
,, Herois cineres, offaque bella movent."
Van het huwelijk en naageflagt van den Heere ISAAC SWEERS
inoeten wij nu nog verflag doen. De Vice-Admiraal, terwijl
hij rog Kapitein was, hadt zich , te Amfterdam, in den
Jaare 1655, in 't huwelijk begeeven met Jonkvrouwe CON-
STANTIA BLOMMAART, Dogter van den Heere SAMUEL BLOM-
MAAKT , Bewindhebber der Westïndhcbe Maatfchappije ter
Kamer Amfterdam, en van CATHARINA REYNST. Uit deezeö
Mmmmmmm 2

.3.00 SWEERS, (ISAAC) SWEINS-, SWICHEM.
«cht wierdt, behalven vier Dogters , gebooren één Zoon,
even als zijn Vader, ISAAC genaamd, en die insgelijks het
Vaderland ter Zee gediend heeft; hebbende hij bekleed den
post van Kommandeur en van oudften Kapitein onder het
Koliegie ter Admiraliteit te Amfterdam, Mij was getrouwd
met CATHARINA LA cLé, Dogter van den Heere REINIER LAÏ
CLé en van JOHANNA JIEECKMAN, bij welke hij niet meer dan
eenen Zoon verwekte, te weeten den Heer en Mr. ISAAC
SWEERS, Schepen en Raad, vervolgens, van den Jaare 1763
tot den Jaare 1768, Hoofdofficier der Stad Amfterdam-, en
eindelijk , wegens dezelve, afgevaardigde in het Koliegie van
den Raad van Staate. Hij is ongehuwd overleeden.-
SWEIKS , in rang het elfde en laatfte Dorp, m de Friefche
Clrietenij. Franekeradeel, onder het Kwartier van tVett'crgo,
hebbende niet meer dan tien Stemmen. Het legt niet verre,
ten Noorden, van de Trekvaart , welke van Franeker na-
Leeuwarden loopt. Het getal der Huizen is zeer gering. In'
de plaats der oude bouwvallige, beeft men 'er, voor niet
veele jaaren,. een nieuw zindelijk Kerkje gebouwd, uit het
midderi var) welks dak een fpits torentje uitffeekt, en 't welk
van binnen met een fraai Orgel is voorzien. Van ouds lagen
hier omtrent verfcheiden aanzienlijke Staten of adelijke landwooningen.
Van deeze is nog overgebleeven Groot Heerema,
door den Amfterdamfchen Dichter WILLINK treffelijk bezongen,-hoewel
't oude gebouw zedert afgebroken, en op eenigen
afftand van diens grond een- ander Huis' geftigt is; alsmede,
meest ih haare aloude gedaante, de aanzienlijke'Ktngma
State, naar welke derzelver tegenwoordige eigenaar, de Heer
j. M . VAN DEIMA, Sekretaris van het Koliegie ter Admiraliteit
te Hariingen, den toenaam van THOE KINGMA voert.
SWICHMI , ook wel Swichum, van anderen Zuichem genaamd,
is een klein Dorpje in de Friefche Grietenij Lesuwarderadeel,
onder het- Kwartier van Oostergo ; om geene andere
reden thans vermaard, dan om dat het ter geboorteplaatze
diende van den vermaarden VIGLIUS ZUICHEMIUS AB AITA, die
'er eene aanzienlijke State of adelijke landwooning fiigtte, vsn
diepe

SYBEKARSW-L, SYLLA, ( L A U R E N S ) euz. roï^
diepe graften omringd. Van '£ eenen ander zijn thans genoegzaam
geene overblijfzels meer voerhanden.
SYBEKARSPEL , een Regtsban en Dorp, in het gedeelte van
Westfriesland, de Vier-Noorder- Koggen genaamd. Met het
nabuurig Benningbroek, heeft Sijbekarspel eene zamengevoegde
Regeering; zij beftaat uit een Schout Crimineel en Civiel,
drieëndertig Vroedfchappen, als achttien voor Sijbekarspel en
vijftien voor Benningbroek, twee Burgemeesters, zeven Schepenen
en .eenen Sekretaris. De uïtgeftrektheid van den Regtsban
van Sijbekarspel bedraagt, volgens de Verpondingslijstea,
zeshonderdnegenënzeventig Morgens en tweehonderd Roeden
Lands. Men telt 'er om en bij de zeventig Huizen. Het
Dorp is in de lengte, hoewel met verfcheiden tusfchenruiraten
of ledige erven, langs het watertje de Gouwe gebouwd..
De Kerk is een oud gebouw.
SYLLA , (LAURENS) ujt Gelderland, was een der perfoonen,
die door de Aigemeene Staaten wierdeu aangefteld , om over
de drie vermaarde Staatsgevangenen JOHAN VAN OLDENBARNE-
VELD, ROMBOÜT HÖGERBEEÏS en HUGO DE GROPT , den posf
van Fiskaal te bekleeden. 'sMans Amptgenooten waren PIETEB.
VAN LEEUWEN, wegens Utrecht, en ANXHONI.S DUIK, wegens
Holland.
SYLVIUS. (GORNELIUS) Naa 't fcheiden van het Dordrechtfche
Sijnode, vondt men, onder andere fchikkingen, ook geraaden,
het Leideufche Hoogefchool te reformeeren, dat wil
zeggen, het oog te laaten gaan op allen, die van Remonftranterije
of Remonftrantsgezindheid verdagt gehouden wierden.
Aan yerfcheiden Hoogleeraaren, hoewel bun onderwijs met
de Godgeleerdheid niets gemeen hadt, kostte dit hun beroep,
en zommigen derzelven hun middel van beftaan. Onder deeze
bevondt zich CORNELIUS SYLVIUS, Hoogleeraar in de Regten.
Het Staatsbefluit, raakende zijne afzetting, wierdt hem door
den Heer GILLES DE GLARGES, Penfionaris der Stad Haarlem,
aangekondigd. Doch, voor zo veel, in dit befluit, geene
redenen yan het over hem gevelde Vonnis vermeld wierden„
e i !
Mm mm ui mm 3

SYLVIUS.
(GORNELIUS)
en hij zelve zich geener misdaad bewust was, kon de de
Hoogleeraar SYLVIUS van zijn gemoed niet verkrijgen , daar in
ftilzwijgende te berusten, en alzo aan de waereld een fchijn
van zelfbefchuldiginge te vertoonen. Hierom wierdt hij te
raade, aan de Staaten van Holland, of wel aan derzelver Gecommitteerde
Raaden, eenen Brief te laaten afgaan, van een
zeer merkwaardigen inhoud; behelzende een verzoek, om de
redenen zijner afzeitinge te mogen weeten, en zich te verantwoorden.
Met de plaatzing des Briefs, oordeelen wij^
zommigen onzer Leezeren geehen ondienst te zullen doen.
Van woord tot woord luidt dezelve aldus:
Mijn
Heeren.
„ D'oude Rechtsgeleerden hebben niet fonder reden en
goedt fondament het verlies van 's menfchen goeden naem
,, en faem vergeleken bij 't verlies van fijn natuurlijk leven,
„, ten einde een iegelijk daer door fou vermaent fijn, daer
„ fulke forge voor te draegen als voor fijn leven, door foo-
,, daenige verfcheiden mid elen, als fijn de handelingen, be-
,, dieningen, en bedrijven, waer door defelve eenighfins wordt
„ verkregen. Defe reden hééft mij van gelijken bewoogen
„ gehadt, omme door hét daegelijks onderwijfen in uw Ed.
>, Mog. Univerfiteit, mitsgaders door 'defelve te illuftreren,
„ foo veel in mij was, alle mogelijke vlijt en naerftigheit
„ aen te wenden: opdat ik daer door eenige reputatie mogt
verkrijgen, en 't geen alreedts Fn eeniger voegen mogt fijn
„ verkregen, te bewaeren. Defe fe!ve reden, mijn Heeren,
„ heeft mij ook bewoogen (als mij eergisteren, door den
„ Heer Penfionaris van Haerlem , uw Ed. Mog. refolutie
„ over de Profesfie, tot noch toe bij mij bedient, wierdr
„ aengefeit) mij daer over eenigfints t'ontftellen, en te ver=
„ foeken, de reden van die refolutie te mogen weten, en
dat ik daer tegens mogt gehoort, en tot mijne versntwoors»
ding toegelaeten worden; achtende, (gelijk mede bij d?
s, ouden overlang is gefeit) dat indien befchuldigen genoeg
,» Uy niemant onfchuldig is, dan die niet befchuldigt wordt;
'tf 5'j 00 X verketende op alle de rechte», rbo natuurlijke,
„ bur- 7

SYLVIUS. (CORNELIUS)
ïej
„ burgerlijke en goddelijke, die niet feggen, maer roepen
1, dar elk tot fijn verantwoording, het fij ter faeke van fijne
„ eere, of leven, behoort toegelaeteu te worden. 'ï welk
„ bij onfe voorouders hier te lande in fulke achting is ge-
„ houden, datfe op de rolle des Hofs van Hollandt, recht
,, over de plaetfe daer de Raedtsheeien ter audiëntie futen,
„ defe woorden deeden ftellen, AUDI ET ALTERAM PARTEI
(Hoor en wederhoor> Dan daer op aenhoudende :i
is mij
„ ter antwoordt gegeven, da: fulks niet kon gefchiede» fon-
„ der last; dat uw Ed. Mog. dit uit hun eigen recht konden
i, doen; dat 'er iriichten konden -fijn, daer men niet g.woon
„ was reden van te geven. Waer op ik mij felve heb o'-cer-
.„ tast, en overdacht dat hetgeen, 't welk 'ot mij'cn testè
„ mogt fijn, noodtfaekelijk moest ontltaen uit de bediening
„ der Profesfie; of uit mijn leven; of uit mijnen burgerlijken
„ ommegang, bij en onder verfcheide burgers, en Leden van
„ d'UnivetGteit, en andere luiden. Doch ik heb in geeïl van
,, al'en iet gevonden, dat mij eenig-fins foodaenig een refótu*
„ tie dacht waerdig te fijn: Want foo veel cie bediening m
i t
mijn Profesfie belangt, die is friodaenig (om weinig woor-
„ den te maeken) dat ik mij niet ontfie uw Ed. Mog. ':ive,
„ en d'informatien des aengaende genoomen, to: mijnes voor-
„ deels te gebruiken. Aengaende mijn leven wordt niets in-
„ gebragt. Mijn ommegang houde en weete ik lbodaenig te
„ fijn, datfe nooit heeft gelirekt tot naedeel van iemant, veel
„ min van 't gemeene best, ofte der tegenwoordige Regee-
„ ringe. Soo dat ik niet twijffele., of, foo mij opening van
„ de betichting wierde gedaen, dat ik defelve foo klaerlijk
„ fou wederleggen, als dte fon fchijnt aen den hemel. Werdt
„ 'er iet fulks tot mijnen laste ingebragt, 't fijn overdraegers,
„ die mij daer mede bekladden, en ongetwijïFelt mijne vijan-
„ den, die tegens mij geen geloof verdienen. Over fulks
M
heb ik goede reden gehadt om opening van defelve, om
„ gehoor, en verlof om mij te verdeedigen, te verfoeken."
De Heer SYLVIUS, dus om enkele genegenheid voor de Remonfiranten,
van zijn ampt verlaaten, nam zedert zijn verblijf
in 's Graaven/i.ige, zijnen Latijnfcheu in den Nederduiifchen
naara BOSCH veranderd htbbende. in de gemelde Hofplaats
Mm mm 111 ra ra A
Bei

iQ4 .SYLVIUS. (CQRNELÏÏJS) SYNODE.
Jiet hij zich nu als Advokaat gebruiken. Zo veel lofs behaalde
hij in de waarneeming van deezen post, dat hij, eerlang,
yoor een der voortreffeiijkfte Regtsgeleerden van gaptsch Holland
erkend wierdt, en, door vee!vuidige te werkflelling tot
het behandelen van regtszaaken, de geleedene fchade tiendubbeid
vergoed vondt. Geene andere openbaare ftoornis onderging
hij zedert, dan in den Jaare 1623, ter gelegenheid des
ontdekten aanllags op het leeven van Prinfe MAURITS. Onder
anderen, op welke het vermoeden van medepligtigheid viel,
wierdt ook den Heere SYLVIUS of BOSCH huisverzekering aangezeid.
Doch de opheffi ;g volgde op het klaarblijkelijk betoog
zijner onfchuld: waar naa hij in vrede zijne dagen eindigde.
'
Zje G. BRANDT, Hift. der Reformatie,
SYNODE. Deezen naam draagt, in de Veréénigde Gewesten,
eene zamenkorast van Kerkelijke perfoonen, door hunne last-
Reevers afgevaardigd, om voor de zuiverheid der vastgeftelde
Leere te waakan, en voorts de noodige fchikkingen, het aigemeene
Weezén des Kerkbeftuurs betreffende , te beraamen.
Men onderfcheidt deeze zamehkomften in Nationaale èn Provinciaal
Sijnoden. De eerfte beftaan uit de Afgevaardigden
der bijzondere Sijnoden; de andere uit die der Klasfen, wel,-
ke in elke Provincie vergaderen. ' Van de eerstgenoemde ontmoeten
wij flegts één voorbeeld in de Nederlandfche Gefchiedenisfen,
te weeten, fn de Jaaren 1618 en iöip, in de vermaarde
K«kvergadering , te Dordrecht gehouden. Want,
niettegenftaaude, In deeze bijeenkomst, was vastgefteld, dat
ten langde om de drie jaaren zulk een Natinaat'Sijnode zou
veroepen worden, mMs de hooge Overheid daar aan de toe^
Remming verleende, heeft zulks, nogthans, in al dien tijd,
sedert verloopen, geene plaats gehad: 't zij, om dat men
tegen de kostbaarheid daar van opzag; of om dat 'er, naar 't
oordeel yan den Souverein, geene zaaken, dien omflag waardig,
zijn voorgevallen; óf om dat men vreesde, dat de Ker»
ielijken, langs dien weg, zich te veel gezags zouden toeligenen.
Daar ons plan medebrengt, van het Dfrdrecfyscfc

SYNODE; 10$
iVationaal Sijnode, in een afzonderlijk Artikel, te moeten
yerflag doen," zullen wij thans, aangaande de Provinciaale
Sijnoden, eenige berigten mededeelen.
't Is bekend, hoe in ieder Provincie, van tijd tot tijd,
^ene zamenkomst van nabuurige Predikanten wordt gehouden,
bij den naam van Klasfis bekend. Uit het midden haarer benoemen
deeze Vergaderingen twee of drie! Predikanten, nevens
één of twee Ouderlingen. Tegen den vastgeftelden tijd begeeven
zich deeze na de Stad of Plaats, alwaar het Provinciaale
Sijnode zal gehouden worden. In eene der Kerken bijeen
gekoomen zijnde, wordt de Vergadering geopend met
een Gebed en Leerrede, op de ftaatelijke verrigting fiaande.
Het bewind der handelingen wordt gevoerd door eenen Pr*,
fes of Voorzitter, eenen Asfesfor of Bijzitter, nevens eenen
Scriba of Schrijver. Het Sijnode van Friesland alleen heeft
zijnen Pra/'es geenen Asfesfor toegevoegd. Voorts houden
!s Lands Staaten een waakend oog over de handelingen der
Kerkvergaderinge, door middel van eenige Gelastigden, uit
het midden hunner derwaarts gezonden, en bij den naam van
Kommisfarisjen Politiek bekend. Niet even groot is het getal
deezer Kommisfarisfen in de onderfcheidene Provinciën;
eenigen zenden 'er vier, anderen twee. Alles, wat den welfland
der Provinciaale Kerke in 't algemeen betreft, wordt in
deeze zamcnkomften behandeld ; als mede uitfpraak gedaan
over zodanige gefchillen , welke door de Klasfen niet kunnen
beflist worden. Hoewel dus de Provinciaale Sijnoden der onderfcheidene
Gewesten van elkander onafhanklijk zijn, houden
ze, nogthans, eene zekere onderlinge gemeenfchap, door
middel van Afgevaardigden, bij den naam van Korrespondenten
bekend. Voor ieder der overige Provinciën, wordt in
elk Sijnode zodanig een Korrespondent benoemd; die, evenwel,
in de Sijnoden, welke zij bijwoonen, geene belluitende;
maar enkel eene raadgeeyende ftem hebben. Daarenboven
worden, in ieder Provinciaal Sijnode, eenige Leden benoemd
, bij den naam van Deputati Sijnodi of Afgevaardigden
van het Sijnode genoemd; deeze moeten zorge draagen,
dat de Sijnodaale Befluiten ten uitvoer gebragt worden, en
voorts, 't geen van wegen de Kerkvergaderinge bij de hooge
Mmmmmmm 5
Over-

»*6 S^NGDE.
Overheid te verrigten is, waarneemen. Voorts worden deeze
Vergaderingen gehouden met qpene deuren, zodat ieder tot
dezelve een vrijen toegang heeft, en even als zij met eene
Leerrede geopend waren, dus ook pp de zelfde wijze befloo.
*en. Indien men den Coetus van Zeeland mede rekene, tel:
men, in de Veréénigde Nederlanden, negen Provinciaale Sijnoden:
te weeten, behalven éon voor ieder der zes overige
Provinciën., twee voor Holland, en één voor het Landfchap
Drenthe. De rijden der Sijnodaale zamenkomften, in de bijzondere
Provinciën, zijn de volgende: In Gelderland, in het
begin van Augustus, of het laatst van Julij; in Zuidholland,
op Dingsdag naa den .eerden Zondag in Julij; in Noordholland
, op den laatilen Dingsdag in Julij; in Zeeland is de
tijd der zarnenkomfte onbepaald, naardien toet Provinciaale
Sijnode, of zo als men het aldaar noemt, de Coetus, niet dan
om zeer gewigtige redenen, en op de bijzondere befchrijving
der Staaten, gehouden wordt; in het Sticht van Utrecht, in
de eerfte of tweede week van September..; in Friesland, acht
dagen naa Pirxrer; in Overtjsjet, veertien dagen naa Pinxteu
in de Provincie van Stad en Lande van Groningen, in de
eerfte weêk van Maij; en , eindelijk , in het Landfchap Drenthe
, in de maand November.
Boven hebben wij aangemerkt, dat zints de Dordrechtfche
JNationaale Kerkvergadering van de Jaaren en 1619,
geene andere dan Provinciaale Sijnoden gehouden zijn. Met
opzigt tot de Nederduitfche Kerken moet dit verdaan worden.
Tweemaalen 's jaars houden de Walfche Kerken, hier
te Lande, eene zamenkomsr, welke, als beftaande uit Afgevaardigden
van alle de Keiken, door de Veréénigde Provinciën
verfpreid, in zekeren zin een Nationaal Sijnode mag
genaamd worden. Het koomt tweemaal 'sjaars bijeen: in 't
ïaatst van April of in 't begin van Maij, en in 't laatst van
Augustus of in 't begin van September. In de volgende Steden,
volgens eene vastgeftelde beurtorde, houdt dit Sijnode
zijne zamenkomften: in Gelder/and, te Nijmegen, Arnhem
en Zutfen; in Holland, te Dordrecht, Gouda, Haarlem,
Briei, De ft, Rotterdam, in 'sGraavenkage, te Heusden,
Qemichem, Schiedam, Amfterdam, Leiden en Naarden;
ia

SYNODE, S¥NODE. (Dordrechtsch') lof
jn Zeeland, te Zietikzce , Goes, Tholen, Feere, •.Middel*
burg en Vlisfingen; in het Sticht, te Utrecht; in Friesland,
te Leeuwarden ; in Qverijsjel, te Kampen , Zwolle, en
venter; de Provincie van Stad en Lande heeft geene tourbeurt;
voorts nog, in de Generaiiteits Landen, te Breda,
Bergen op den Zoom, -s Hertogenbosch, Mr.a%tricht en Breda.
Tot het waarneemen der zaaken , welke tusfchen da
Sijnoden voorvallen, benoemt het Sijnode vier of vijf Gemeenten
, welker Afgevaardigden gezamentiijk eene Klasfis uitmaaken;
de Befluiten van welke Klasfis, evenwel, van geene
kragt zijn, voor dat zij de goedkeuring en bevestiging van
het volgende Sijnode ontvangen hebben. De Studenten, die
tot Propenent onder de Walfche Gemeente begeeren aangenomen
te worden, geeven daar van kennis aan het Sijnode;
waar naa zij door het eerstvolgende Sijnode geëxamineerd
worden. Drie Predikanten, en even zo veele Ouderlingen,
worden tot dit Onderzoek benoemd.
Zie Tegenw. Staat der Nederlanden.
SYNODE. (Dordrecht'sch) Daar ons phn medebrengt, van de
yoornaamfle voorvallen onzer Vaderlandfche Gefchiedenisfe,
jn ons Woordenboek, verflag te doen, zouden wij eene wijde
gaaping open laaten, indien wij de vermaarde Kerkvergadering
verzweegen. Ons zeiven ook als Hiiloriefchrijvers aarü
merkende , zullen wij een der hoofdvereischtcn van dien
post, onpartijdigheid en liefde tot de waarheid, zorgvuldig
in agt neemen; vergenoegende ons, overeenkomflig met o:is
bedek, met eene beknopte opgave der voornaamde bijzonderheden.
Bekend zijn de aanleidende oorzaaken tot het houden deezer
zamenkomfte. De godge'eerde gefchillen; in den aanvang
der voorgaande Eeuwe, gereezeu, tusfchen FR.INCISCUS GO.
DARIJS en JACOBUS ARMINIUS , beiden Hoogleerasrs in de
Godgeleerdheid op het Hoogefchool te Leiden , klommen,
eerlang, tot eene hoogte, dat de Overheid het baarer bemoeijipge
waardig en noodig oordeelde, zo niet ter vererf;-
ainge ,

^5 SYNODE. (Bordrtfhtsckï
ninge, althans ter bekoelinge van dezelve, met haar gezag
tusfchen beiden te treeden. Den inhoud dier gefchillen zullen
wij hier niet verhaalen; zij liepen, boofdzaakelijk, over de
Godlijke Befluiten , raakende 's Menfchen Verkiezing ter Zaligheid,
of Verwerpinge ter eeuwige ftraffe. GOMARU? verklaarde
zich voor een vrijmagdg Volflxekt, ARMINIUS dreef
een Voorwaardelijk Befluit. Gelijk het gemeenlijk gaat, wanneer
Hoogleeraars van naam wijd van ,een loopende inzigten
hebben, elk van hun hadt zijne aanhangers en voorftanders
onder de Predikanten, door hen opgekweekt^ welke, vervolgens,
door middel hunner Kerkelijke redevoeringen, de ge-
Cchillen onder den gemeenen man rugtbaar maakten.
Terwijl de Hoogleeraars en derzelver leerlingen , aan 't
Hoogefchool, elkander met twistfchriften te keer gingen, en
daar door hunne beftrijders zogten te overtuigen, waren de
Predikanten, vooral de zulkea, dia't met GO^ARUS hielden,
op een ander middel bedagt, om aan 't gefchil .een einde te
maaken. Bij herhaaling vervoegden zij zich aan de Aigemeene
Staaten, om het houden van een Nationaal Sijnode. In de
maand Maart of April des Jaars 1606 gaven hun Hoog Mogende
daar aan de toeftemraing, doch op deeze voorwaarde,
dat de Heidelbergfche Catechismus en de Geloofsbelijdenis,
in dit Sijnode, zouden overgezien, en, daar men 't dienftig
vondt , in dezelve veranderingen zouden gemaakt worden.
Doch deeze voorwaarde viel niet in den fmaak van GOMARUS
en zijner aanhangeren. Zij waren van meening , dat het vorderen
deezer voorwaarde bewerkt was door ARMINIUS en
UITENBOGAARD , om hier door den zoekeren van nieuwigheden
de leuze te geeven, volgens welke zij moesten werken.
Zij preezen , daarenboven , de gewoonte, bij welke men,
dagten ze, zich ten allen tijde zo wel hadt bevonden, dat
men de banden van overeenllemminge niet ligt verbrak. Anders,
zeiden ze, worden de gemoederen van 't gemeene volk
van een gefcheurd, als een ieder zijn eigen goeddunken predikt:
weshalven zij het als onbillijk en gevaarlijk aanzagen,
iemand tot den Kerkendienst te gebruiken, 't en zij hij de
beide Schriften ondertekend hadt. ARMINIUS en de zijnen,
daarentegen, beweerden, dat meè aan ïnenfchelijke fchriften
wel

SYNODE. QDordrechtscH)
wjf
wel mogt twijfelen; dat men, over eene zaak van zo groot
gewigt, als het Hellen van Formulieren, zich niet behoorlijk hadt
beraaden, in de eerde tijden der Hervorminge, toen alles in
rep en roer was, noch ook daar naa, toen de Regeering
met zaaken van Oorlog de handen vol werk hadt. Ook
meenden ze, dat de Christenheid 'er beter aan zijn zoude,
indien men in 't geheel geene, of flegts korte Formulieren
hadt.
Intusfchen was dit bijkoomend gefchil, oyer het al of niet
nazien der Formulieren, de oorzaak, waarom het Nationaale
Sijnode, voor dit maal,' agter wege bleef. Maar de godgeleerde
gefchillen verloo'ren daarom niets van hunne hevigheid;
zij groeiden, daarentegen, naar gelange tijdlijke en flaatkundige
inzigten, bij wijlen, zich daar onder mengden. Nu begon
het ontwerp, raakende het houden van een Nationaal Sijnode
, bij zommigen wederom leevende te worden. Veel
deedt daar toe het fchrijven van JAKOBUS DEN I, Koning vaa
GiOot- Britannie, aan de Aigemeene Staaten, in den aanvang
des Jaars i6ij, waarbij zij vermaand wierden tot het bij een
roepen van een Nationaal Sijnode, om de gefchillen te beflisfens
De Staaten van Zeeland waren de eerden , welke
daar toe eenen flap deeden. In de maand Mai des gemelden
jaars zonden zij eenige Gelas'tigden na \Hage y
tot het doen
van een Voordel aan de Staaten van Holland en Westfriesland,
waar in zij, tot het fpoedig bij een roepen en doen
houden van een Nationaal Sijnode, zeer ernlïig aanhielden.
Diergelijk een Voordel, aan hun Ed. Gr. Mogende, gefchiedde,
weinige dagen laater, door de Afgevaardigden der Provinciën
Gelderland, Friesland en Groningen. Zijne Excellentie
Prins MAuaiTS deedt insgelijks geene kleine moeite, om
het houden eener Kerkvergaderinge te bevorderen; waar toe
hij verfcheiden Hollandfche Steden doorreisde, vermaanende
de Vroedfchappen ter bewilliginge in zijn voordel. In zekere
Aantekeningen vindt men verhaald, hoe MAUKITS,
onder andere te Delft ten dien einde in de Vroedfchap verfcheenen
zijnde, hadt gezegd „ Dat hij hadt gezwooren de
waare Gereformeerde Religie voorteflaan; dat daar over
„ veel dispuits viel ' r
dat hij niet wist wat van de zaak was;
* dat

3! 6 SYNODE. C bordrecittscii)
dat de Verklaaring moest gefchieden in een Provinciaal en
„ Nationaal Sijnode, welk hij hun hooglijk aanbeval, op dat
„ hij eenmaal mogt weeten, hoe hij zich" omtrent die zaak'
„ hadt te gedra'agen."
Hoewel dus door magtige voordanders voor'geflag'n en
aangedrongen, het houden van een Nationaal Sijnode ontmoette,
van andere kanten, geene mindere tegenllreevers. In
éene veel gerugts maakende Verklaaring van den vijfden Augustus
des zelfden Jaars vertoonden de Staaten van Holland
hunne opregte meening, om, üévens 'sLands Vrijheden
en Regten , de waare Christlijke Gereformeerde Religie in
Zuiverheid te zullen houden; als mede de redenen, om welke
zij hadden goedgevonden te ordonneeren, dat de Remopjïranien
mede in dc Gereformeerde Kerken behoorden getolereerd
te worden, zo wel als die van andere gevoelens waren. Het'
houden van een Nationaal Sijnode weezen de Staaten van de
hand, door te verklaaren, „ dat eenige punten, die, zo in
„ de oude Christlijke Kerk, als zedert de Reformatie, niet
„ eendiagtig en wettig waren beflist, tegenwoordig te willen
,, befllsfen, van zeer groot bedenken was; en indien zulks
,', al oirbaar mogt zijn, 't zelve te willen beflaan door eene
„' Vergadering , bij een geroepen uit weinige Provinciën,
„ geenzins met den dienst der Kerke zoude óver een koo-
„ mer,; maar dat veeleer, naar 't gebruik der oude Christen-
„ heid , zulks zoude behooren te gefchieden , door eene
„ overeenftemming van alle de Kerken, die voor Leden des
„ 1-ehaams gehouden worden." Daarenboven begreepen de
gemelde Staaten, dat hun, tegen hunnen dank, geen Sijnode
konde worden opgedrongen. Eendemmig met die van Holland
was de uitfpraak der Staaten van Utrecht en van Qveryifel.
Ook verklaarden de Gelderfche Afgevaardigden naderhand,
dat zij geenen last hadden, om het Sijnode, ih weerwil
van Holland, door te dringen;
Ondanks deeze tegenkantingen, deeden de vier Provinciën,
die zich voor het Sijnode verklaard hadden, de raadpleegingen,
over het daadelijk voortzetten van hetzelve, ter Aigemeene
Staatsvergaderinge eenen aanvang neemen. Te meer
vertrouwen voedden zij aangaande eenen gewenschten uiiflae,
alzo

SYNODE, (Dordreéhisch') Ui
alzo het gevoelen van Holland met geene volkomene eenpaarigheid
was uitgebragt, maar, behalve de drie Noordhollandfche
Steden, Enkhuizen, Edant en Pui merend , de twee
voornaame Steden, Amfterdam en Dordrecht, zich voor het
houden van een Nationaal Sijnode verklaard hadden. Op den
elfden November des Jaars 1617 wierdt dan, bij de meerderheid,
tot htt houden van een Nationaal Sijnode het befluit
genomen, onder aantekening van een Protest der drie genoemde
anders gevoelende Provinciën. Verfcheiden middelen
wierden zedert te werk gefield, om ook deeze ter bewilliginge
over te haaien. Onder andere deedt Prins MAURITS eene
reize door de Provinciën, in'welke het werk inzonderheid
gehaperd hadt. In Gelderland bewerkte hij, dat op het Sijnode
met meer ijvers wierdt aangedrongen.' Die van Overfsfel
gaven hunne toeftemming op aanneemelijke voorwaarden,
doch die nimmer ''wierden naagekoomen. Te Utrecht
wierdt het werk doorgezet, door eene geheele verandering
der Regeeringe. Holiand bezweek, door het gevangen neemen
der drie bekende Staatsmannen.
Nu was dan, tot het houden van een Nationaal Sijnode,
het befluit genomen, en de Stad Dordrecht tot de plaats oaar
van bepaald. In de maand Junij des Jaars 1618 wierden de
brieven van üitfehrijvinge r.a de onderfcheidene Provinciën
afgevaardigd, als mede aan den Koning van Groot-Brit'annie,
aan de Kerken van Frankiijk, en aan verfcheiden Vorften en
Staaten, met verzoek om eenige Godgeleerden op het Sijnode
te willen zenden. Geduurende den Zomer hieldt men, in
alle de Gewesten, afzonderlijke Provinciaale Sijnoden, in
welke de zaaken tot de groote Kerkvergadering voorbereid,
e-n dermaate befchikt wierdeu, dat de Remonfiranten, zints
dien tijd, zich nog minder goeds voorflelden: vooral naa oat
Prins MAURITS , in de meeste Hollandfche Steden, de Wethouderfchap
op eene buitengewoone wijze veranderd, en Leden,
den ContraremonfUarjten openlijk toegedaan, op het Kusfen
hadt gebragt.
In het begin van de maand November des Jaars 1Ó18 zag
men de buitenlandfche" Godgeleerden, die tot het Sijnode wa.
reu genodigd , van tijd tot- tijd, te Dordrecht aankoomen.
De

*rs
SYNODE. (Dordr'eclttschj'
De Engelfchen kwamen eerst, vervolgens dié van dé. Palts;
Bit liesfen, Zwitserland, Gerieve, Brandenburg, Nasfau '
Onsefriesland en Brernen. Aan het Voriïendom Ankalt was
geene aanfchrijving gedaan, om reden, meenden de Remonfiranten,
dat men aldaar met hun in gevoelens óvereenftemde.'
In 't eerst hadden verfcheiden Zwitzerfche Kantons, in het
zenden van Afgevaardigden,* merkelijke zwaarigheid gevonden,'
om reden, fchreeveh ze, dat de gefchillen, die de Nederlandfche
Kerken beroerden , Zwitzerland niet aangingen;
als mede, om dat men, van ouds, van Kerkelijke Vergaderingen
en Sijnoden weinig voordeel plagt te trekken. Doch
men vondt, zedert, middèl om dezelve tot het zenden over
te haaien; Uit Frankrijk zag men 'er insgelijks geéne afgevaardigden,
hoewel het getal der Hervormden, in dat Koninkrijk,
ten dien tijde, zeer aanzienlijk was. Gezamentlijk maakten
de Uitheemfche Godgeleerden een getal van achtentwintig uit.'
De afgevaardigden uit de Veréénigde Gewesten zelve bedroegen
, in alles, vierenzestig: te weêten, vijf Hoogteeraaren ;
één van ieder Hoogefchool, zesendertig Predikanten,, twintig"
Ouderlingen, en daarenboven nog twee Remonftrantfche Predikanten
en één Ouderling, door het Stichtfche Sijnode gezonden.
De Kommisfarisfen Pólitiek of Gemagtigden der Aigemeene
Staaten waren achttien in getal. Uit honderd en tien"
Leden beftondt aldus de Dordrechtfche Kerkvergadering, wan>
neer zij geheel voltallig was.
Op Dingsdag, den dertienden November des JaSrs I

SYNODE. (Dordrrchtsci')
Ui
Kerkfeeraar BALTHAZAR LYDIUS maakrè eenen aanvang dér ver-'
figtingen met een Gebed in de Latijnfche .taaie, in welke taal,'
ten dienfte der Uitheemfchen, alles zóü Verhandeld worden»
Hij hadt niet geëindigd, of de Heer MARTINUS GREGORIUS,'
Afgevaardigde wegens" Gelderland, opende het Sijnode mee
eene aanfpraak, in welke hij, onder andere, wenschte, „dat
;, de Zaaken, in het Sijnode te verhandelen, zonder eenigei
,', vooroordeel en, die (Zeide hij} wel zomwijlen van huis 1
/, plffgten medegebrag't te worden, maatiglijk, foberlijk en in
h des Heeren vreeze, voorgefteld, verftaan eri bèflooten zijn-
„ de, met de hoop der Heeren Staaten én de begeerte der
,', ingezeetenen mógten overcenkoomen, en mm allen mogt
,', hooren zeggen, dit het hart van de Kerk en de geloovigeii
,', wederom één was geworden." De zitting van deezen dag
wierdt bèflooten met het voorleezen der Geloofsbrieven der
Politïfce Heerén, door hunnen Sekretaris DANICL HEINSIUS
Hoógleeraar te Leiden, man van Ongemeene bedreevenh'eid in"
de Griekfche én Latijnfche taaien, doch in de Godgeleerdheid:
zeer weinig bedreevén. D'ikraaals was deeze de mond der Politike'.
Afgevaardigden; onder welke men 'er vondt,' die weinig of
geen Latijn verftonden: gelijk men' dus van eenen derzel'ven
verhaald vindt, dat hij van iemand zijner vriénden gevraagd
Zijnde , hoe hij het ih 't Sijnode ftelde, daar alles in de La-<
fijnfehë taal wierdt' verhandeld, tot antwoord gaf „ dat hij
j, met 'er tijd wat leerde, en zoiïuijds door gewoonte een
,", woord begoh te verftaan; dat hij ook zijn Dictionariüm of ,
Woordenboek bij zich hadt, en zomtijds een woord of
„ twee naaz'ogt." 's Anderendaags verkoos trien tot Prafes
óf Voorzitter van het' Sijnode, JOHAHNES BOGERMAN, Predikant
te Leeuwarden; tot As fes foren, of Bijzitters, anders
Vice-Prefidenten, JACOBUS ROLANDUS, Predikant te Amfter*-
dam, en HERMANNÜS FAUKELIUS, Predikant te Middelburgs
fot Stribas of Schrijvers, SSBASTIAAN DAMMAN, Predikant te'
Zutfen, eh FESTUS HOMMIUS, Predikant te Leiden: allen bekend
voor zeer ijverige tegenftreevers der Remonftrantferió'
Naa dat men, vervolgens, eenige verdere fchikkingen hzit beraamd
, wierdt, in de vierde zitting, in overleg genomen f
Op hoedanige eenige wijze de Remonjlranttn tot het Sijntxi.sr
XXVIII. DEEL. Nnnnnrm êO*

7r4
SYNODE. (Dordr.ecfitsch~)
zouden geroepen worden. Volgens zommigen moesten alïöde
Iiemonltranten gezamentlijk verfehijnen ; doch anderen vonden
niet geraaden , hen in zo grooten getale toe te laaten,
en waren , daarom , van begrip, dat flegts eenige weinigen ,
en wel hoofd voor hoofd, met brieven voor het Sijnode
moesten gedagvaard worden. Dit gevoelen hadt de overhand,
en wierden, diensvolgens, in de vijfde zitting, de brieven
van dagvaardinge voorgeleeaen en goedgekeurd. Tegen dit
befluit verzetteden zich naderhand eenige Remonfiranten , ten
dien einde na Dordrecht afgevaardigd, door een verzoek,,
om gezamentlijk, en als één. lichaam, voor het Sijnode te verfehijnen
, en aldaar hunne zaak te bepleiten; met naame ook,
dat de naam van den Leidfchen Hoogleeraar SIMON EPISCOPÏUS
niet onder de gedaagden mogt gefield worden , alzo deeze als-
Lid der Vergaderinge, door de Staaten van Holland was befchreeven.
Doch 't een en ander wierdt van de hand geweezen
, ondanks de nadere bedenkingen , van de zijde der Remonfiranten
aangevoerd. Het getal der gedaagde 'Remonftrantfche
Predikanten wierdt op twaalf gelleld, en in den brief,
aan ieder hunner afgevaardigd,. gezegd, dat zij tot het Sijnode
geroepen en ontbooden wierden, „ op dat zij de vijf Aiti-
„ kelen, uit welke de thans heerfehende gefchillen voornaa-
„ melijlc ontilaan waren, vrijelijk zouden vooriiellen, ver-
„ klaaren en verdeedigen, zo veel zij konden,, en noodig.
„ zouden agten, en met een ook in gejch.rtf): overleveren,
„ allezo zij *ër eenige hadden, hunne bedenkingen over da
Leere, in de Confesfie en in den Katechisinus deezer Kerke
„ begreepen, en de redenen van dezelve bedenkingen: op
„ dat het Sijnode, alles gehoord en overwoogen hebbende,,
„ tijdelijk van alles in de vreeze des Heeren mogt oordee-
„ len."
Terwijl men op de aankomst der gedaagde Remonilrantfc'ne
Leeraaren wagtte , wierdt, in de zesde zitting, eene nieuwe'
Vertaaling des Bijbels op het tapijt gebragt. Jaaren geleeden
was dit werk den Heere PHILIPS VAN MAHNIX van S. Aldegonde
, nevens de Delftfche en Amfterdsmfche Predikanten
ARKOLDUS CORNELIUS en WERNERUS HELMiCwus, opgedraagen.
Doch zij waren allen reeds, overleeden, en het pas begonnen
werte

SYNÓDÉ. (Dordrechtsch)
fi'g
werk zedert niet wederom hervat. Men verilondt, dat men
geene oude overzetting verbeteren, maar eene nieuwe zoude
vervaardigen, doch te gelifk, om de ergernis, uit te groote
verandering te vreezen, te voorkoomen, uit de oude vertaaling
alles,' wat doenlijk was, behouden, vooral in dè Hiftorifche
boeken: Voorts nam men in overleg, of ook de Apokrijfe
boeken vertaald, en bij de Overige zouden gevoegd
worden. Niet weinig viel hier over te doen,< en verfchildé
het zeer weinig, of men zoude de gemelde boeken uit den'
bondel der fchriften geheel hebben uitgemonfterd. Bij meerderheid
van Hemmen wierdt eindelijk bèflooten, dat men de
Apokrijfó boeken, van nieuws, uit het Grieksch zoude overzetten,
doch niet met zulk eene Zorgvuldigheid als de Kanonijke
fchriften; als mede,' dit ze niet langer in 't midden,
tusfchen het Oudé en Nieuwe Testament, maar aan 't einde,
agter het laatstgenoemde, zouden geplaatst worden. De twaalfde
zitting' wierdtvoornaamelijk ; befteed aan het handelen
over de woordekens du en gij, en of men God aanfpreekende,
zoude zeggen du bist, of gij zijt. Beide uitdrukkingen
Vonden vobrftanders, die hun ftuk,- van weerkanten, met zo
veel ijver bepleitten,- dat veele toehoorders zich van lachen:
niet konden onthouden. Het gij zijt kreeg de overhand bij
meerderheid Van Hemmen. Wijders handelde mén over deri
naam JEHOVA, of dezelve Onvertaald behouden, of door '£
Woord Heere zoude overgezet worden.' Het laatfte gevoelen
hadt de overhand, mids het woord Heere met groote letteren
zou gedrukt worden. Nu tradt men,- in de dertiende
zitting, tot het verkiezen van Overzëtters. Tot het Oude
Verbond wierden daar toe benoemd,- de PrelTdent van hée
Sijnode JOHANNES BOGERMAN , nevens WILHEI!,MUS BAÓ'DART en
«SERSON BUCERUS, Predikanten te Zutfen en Feere; tot her,
Nieuwe Verbond,- JACOEUS ROLANDUS, KTERMANUS FAÜKELIÜ?
en PETRUS CORNÊLIUS , Predikanten te Amfterdam ,• Middel*
burg en Enkhuizenv Daar naa benoemde men de perfoonen,
wien het werk der overzieninge van de niéuwe Vertastiings'
zou worden aanbevolen: deeze waren, voor het Oude Testsw
ment, ANTONIUS TIIYSIUS, uit Gelderland; JOHANNES fUut/Ul*
ÊER, uit Zuidholland; PETROS PLANCIUS-, uit Noordholland j
Nrnnnnnn 3
folté'

jgg
SYNODE. (Dor dr echtsch)
MEN, Scriba van het Sijnode , uit Gelderland; FESTÜS
JODOCUS LAREN us, uit Zeeland; SIBRANDÜS LUBBERTUS , uir
Friesland; JACOBUS REVIUS, uit Overijsfel; FRANCISCÜS GO^
MERUS , uit Groningen , ONIAS Boè'Tiüs , uit het Landfchap
Drenthe: en voor het Nieuwe Verbond, SEBASTIANUS DAM­
HOM-
MIUS, insgelijks Scriba, uit Zuidholland; GOSÜINUS GELDORrius,
uit Noordholland; ANTONIUS WALRUS, uit Zeeland;
BERNARDUS FALLENIUS, ujt Friesland; JOHANNES LANGIUS , Uit
Overijsfel; UBBO EMMIUS, Hoogleeraar in de Griekfche taal,
uit Groningen; JOHANNES CUFERUS , uit het Landfchap Dren.
the. Van wegen het Sticht van Utrecht waren geene Overzieners
benoemd, dewijl men het over de keuze derzelven
niet eens konde worden. Ook zijn de benoemde perfoonen
wegens Drenthe, zedert, uitgevallen, op verzoek der Afgevaardigden,
om reden, zo als dezelve verklaarden, dat de
Nederlandfche taal in hun Landfchap niet wel bekend was.
Thans wierdt de zaak van het prediken van den Katechismus
en het Katechifeeren bij de hand genomen. Veel viel daar
over te doen, voor dat man het aangaande de zaak eens kon-
^ de worden. Het prediken of openlijk verklaaren van den
"Katechismus wierdt bij veelen verwaarloosd. Hierom verftonden
de meesten, dat zulks oveTal , met naame ten platten
lande, moest worden ingevoerd, onder bedreiging van Kerkelijke
ftraffe aan de nalaatigen.. De Predikanten zouden daarin
niet nalaatig mogen zijn, onder voorwendzel van het klein
getal toehoorderen, al zouden ze alleen voor hun eigen gezin
het woord voeren. Om dit befluit van kragt te doen zijn,
zouden de Vifitateurs of Toezieners der Kerken
%
van tijd
tot tijd, door alle Klasfen onderzoek doen, of de Naamiddagpredikatien
en Katechifatien wierden waargenomen, en 'c
verzuim bij de Klasfis aangeeven. Ook zoude men de geenen,
die van den Hervormden Godsdienst belijdenis doende, het
bijwoonen der Naamiddagpredikatien verwaarloosden , met
Kerkelijke Cenfure fïrafFen. Het formulier of de wijze van
Katechifeeren was de zaak , welke men thans bij de hand
nam; en wierdt men het, naa veelvuldige raadpleegitigen,
omtrent het volgende eens: men zou. driederlei, formulier van
Katechismen gebruiken: een voor de kinderen,. inhoudende
do

SYNODE. (Dordreclttsch')
£ï$

iS
SYNODE, tbordreehtsck-)
advijzen mgebragt, yooral van de Uitlandfche Godgeleerden-.
Volgens de Engelfchen moest men niemand de drukkunst laaten
peffenen, dan die belijdenis deedt van den Gereformeerden
Godsdienst; waar bij die van de Paltz voegden, dat 'er
een yastgefteld getal Boekdrukkers zijn moest, en die allen
onder den Eed ftonden. Doch de Vergadering kwam thans
hier omtrent tot geen befluit.
Intusfchen naderde de dag, tegen welken de Remonftrantfche
Leeraars te Dordrecht verwagt wierden. Zij waren twaalf
m getal, en de volgende hunne naamen : uit Gelderland,
HENRICÜS LEO en BERNHARDÜS VEZERius; uit het Gebied van
Grave, HENRICOS IIOLLINGERUS ; uit Zuidholland, Mr. SIMON
EPISCOPIUS, BERNARDUS DWINpLO, JOHANNES ARNOLOI, EDUAR-
Dus POPPIUS en THEOPKILUS RYCKEWAEST; uit Noordholland,
-pmLipprjs PYNACKER en DOMINICUS SAPMA ; ujt Overijsfel,
THOMAS GOSUINUS en ASSÜERUS MATTHisius. Als een dertiende
was, nevens de bovengemelde-n, gedagvaard, uit de Nederlandfche
Walfche Kerken, CAROLUS NIELUUS. Op den vijfden
December kwamen zij te Dordrecht, uitgezonderd HOLLINGE-
•RÜS, die agtergebleeven was, en laster kwam. ^Anderendaags,
in tijds, yan hunne aankomst kennis gegeeven hebbende,
yerfcheenen ze, npg dien zelfden voormiddag, in de
Sijupdaale Vergadering. Men deedt hen nederzitten aan een
afzonderlijken tafel, midden in de Zaal. EPISCOPIUS voerde
het woord, en boodt aan, uit naam zijner broederen, indien
men het dus gqedvondt, zonder uitftel, met het Sijnode in
pqmerentie te willen treeden; zich tevens beklaagende, dat
men, op hun verzoek, niet eenigen uitftel hadt verleend
l°L '
ooriIjke orde zouden gebragt
h U D H e Z 3 a k e n i n beh
hebben. Men deedt hen daar op buitenftaan. De Hoogleraar
POLYANDER, agt geflagen hebbende op de uitdrukking van
EPISCOPIUS , om met het Sijnode in Conferentie te treeden
gaf der Vergaderinge in bedenking „ dat men de Remonftran-' '
v
ten het oogmerk hunner komfte en de wijze van handelen
« ^ * 1 h u n "ouden zoude, behoorde aan te zeggen,
m e n m
,5 op dat ze daar op verdagt mogten zijn. Men moest, veriXJtondt
hi,hen onderrigten, dat ze niet waren ontbooden
ft i* 9*>fpetitie te treeden. 'Er waren, zeide hi,, voor-

SYNODE. (Dordrechtsch) 119
m
heen Conferentien zonder vrugt gehouden. Nu waren ze
„ geroepen, om hunne meeningen en redenen voor te Hellen,
„ en het Sijnode te laaten oordeelen. Het Sijnode zou Reg-
„ ter, en geen Partij zijn." Dit voorftel vondt bijval, en
wierdt, diensvolgens, den Remonfiranten, wederom binnen
geroepen zijnde, door den Voorzitter, onder andere, aangezegd:
„ de broeders Remonfiranten moesten geene School iche
„ Conferentien verwagten, door welke het gezag van het
„ Sijnode in 't oordeelen zou worden verkort. Zij waren
„ alleenlijk gedagvaard, om hun gevoelen, met hunne rede-
„ nen, voor te Hellen, ie verklaaren, te verdeedigen, en
„ daar dan het Sijnode over te laaten oordeelen." ; Hevig
klaagden, zedert, de Remonfiranten over de bejegenibg, 111
deeze eerfte verfchijning voor het Sijnode hun wedervaaren.
Veele leden, föhreeven ze, hadden bij hunne inkomst naauwlijks
den hoed willen ligten; dat hunne eerfte welkoomst
een graau over hun laat aankoomen geweest was; dat men
de partijfchap en vinnigheid uit veeier oogen konde leezeo;
dat de woorden, die men hun toefprak, veeltijds fneeden als
fcheermesfen; dat men terftond alle hoop hadt afgefneeden, om
door minnelijke onderhandeling, en door hooren en wederhooren,
de waarheid te onderzoeken; dat men de Remonfiranten
deedt verfchijnen, ter plaatze alwaar hunne hardde partijen de
meeste en de voornaamfte waren: niet om in gelijken rang te
Haan, bij en nevens hun te zitten, en met gelijk regt te
fpreeken, maar als gedaagden, als misdaadigen, om ftegts te
fpreeken als men 't hun belastte, te antwoorden als men 't
hun vraagde, en niet verder dan men 't hun toeliet; uit te
gaan als men 't hun geboodt, en niet wederom binnen te
koomen, voor dat ze geroepen wierden.
In de drieè'ntwintigfte zitting deedt men de Remonfiranten
binnen ftaan. De Hoogleeraar EPISCOPIUS verlof verzogt hebbende
om te fpreeken, deedt ftraks eene Redevoering, in de
Latijnfche taal, welke anderhalf uur duurde, en met zo veel
klems en nadruks wierdt uitgefproken, dat zij zommige toehoorderen
, ook eenigen der Politijke Afgevaardigden, de traanen
uit de oogen perste. Het kort begrip deezer merkwaardige
redevoeringe kwam op de volgende korte Hellingen ned
e r
Knnnnnn 4
«

D
E
fg
SYNODE. QDordreehisc^
h
,° 0 r t 6 0 fflenfphe m e e r t e r h te gaan,
? ?
can de voortplanting van den waaren Godsdienst welke
„ vooral aan Publjjke perfoonen,
z o
PoIi«ijk«Tk«wï
* ^ ft welk ook de gedagva rde 11 m Q
nïZ
*f ^woogen hadt, naar vermogen zorge te draageZr
2 zmverheidvan den Godsdienst. De Remonltran en had
" TzuTvZ' f ? e , ref ° rmeerde ^ van grove dooien
te zuiveren; doch du was hun kwalijk gelukt, buiten hun
f, ne meemng en fchuld. Evenwel berouwde 1 en hun doen
" £ 2.182 ' e M a a \ W e l ^ r d , S W a s ' daar « weï
•' • •! * h , d e a ' ^ a , " k Hemonflrauten hier over bejegend
H o e k
waren, en zulks tof hunne onfchuld, hoewel zij
?, zich ook, in het verantwoorden, door hevigheid ergens
" ZS o V ? R E E P K N . H E B B E P -
E V E N E E N S H A D D E
«
„ ftrtoten ook gearbe.d om de Scheuripg te verhoeden, waar
*1£ïmft
^
d
e
, o^ h o e
P^righeid, verfcheiden
Remon-
door TJ! P
h a d d e n
- ° n d e r i i n S c verdraagzaamheid,
V
D e
ken en
- W 8 S d °° r h u n n e P a r t i i e D wederfprq.
V
a f e e V
* 5t
C n
• r L'
Scheuring aangerigt;
b i e r d 0 0 r a I ü a l m e
die bij verfcheiden, uit andere Provinciën geroepen, s ge
voed en gevorderd, en waar toe ook verbonden waren
*» a a n s e g a a n d 0 °f ^t aandrijven van eenige hooggeagte Leer
, en anderen; die ook de Scheuring niet beftraft heb-
* S n ;,n V° Ik d i 6 f S g e m a a k c
'
d a t
onder de vijf
i i
3 n d e r S f c h u i I d e
b
* * *
' j k e d e u ' r "et Monflcr der
" lef, l v"' FESTUS HOMMIUS; waar door de Remonftran-
« h»L ' >°° S 2 ° 1 5 w a a r h e i d bezwaard zijn: die geoordeeld
h
V. ^bben, dat men over die hooge punten foberlifk en ook
» met de Schaftuur. moest fpreeken; terwijl zij, ombert
„andere punten, eene maatige vrijheid hebben toegedaan ;
,j zulks men hen t'onregt mer zo hevige vermoedens hadt*
bez W a a r d„ FJet hoofddoel der Remonltranten kwam dus,
n ?5 °P n e d «: zij hadden altijd de leere der Volltrekte'
VowbefchAkinge wederlproken, de fcheuring, daarom ge-'
» maakt, m.spreezen; de onderlinge, verdraagzaamheid aange- '
raaden; en daarenboven zich verklaard, voor de opperde
I». f h o o g r l e m a S c der Overheid in Kerkelijke zaaken. Voor
B d e e ? e ? u n ' e a , nadden zij, naar hun «ïterfle vermogen , ge-
„ ijverd.

SYNODE. (Dordrecht sch) I2|
v
ijverd. Hierom verzogten zij, dat men aan geene andere
,, beschuldigingen tegen hen wilde geloof (laan , voor dat men
„ hen daar op gehoord hadt. Aan hun klein getal, in het
„ Sijnode verfcheenen, verzogten ze, wilde men zich niet
„ ftooten, alzo 'er bekende redenen voorhanden waren, door
„ welke men listiglijk hadt weeten te bewerken, dat in het
t, Sijnode geen grooter getal gedagvaard was. De gedaagden,
„ eindelijk, wilden alleen met de Schriftuur en de gezonde
„ Reden zich behelpen, en niet op de menigte van Stemmen
„ zien, en waren bereid, te winnen of te wijken voor de
,, waarheid." Naa het eindigen deezer redevoeringe, vielen
!
er eenige woorden voor, tusfchen den Spreeker en den Voor?
zitter BOGERMAN, die den eerstgenoemden te gemoete voerde,
dat het tegen alle orde en gebruik was, dat gedaagden eerst
zouden fpreeken, als welken het betaamde, te hoorei), wat
men hun zoude voorhouden , en daar naa te antwoorden.
Aan het einde deezer zittinge wierdt den Sijnodaale Leden
de Eed afgevorderd, volgens welken zij , in het behandelen
der Kerkelijke gefchillen, zich te gedraagen hadden. Het formulier
van dien Eed luidde aldus: „ Ik beloove voor God,
„ welken ik hier tegenwoordig, en een onderzoeker van nie-
„ ren en harten te zijn geloove en eere, dat ik in deeze
„ gantfche Sijnodaale handeling, in welke zal voorgenomen
j, worden het onderzoek, oordeel en beflisfing, zo van de
,, bekende vijf Artikelen, en de zwaarigheid, daar uit ont-
„ ftaande, als ook van alle andere Leerftukken, geenerhande
,, menfchelijke Schriften, maar alleen het Woord van God,
,, voor een zekeren en onfeilbaaren regel des Geloofs zal
gebruiken, en dat ik in deeze gantfche handeling niets an-
„ ders zal voor oogen hebben, als de eer van God, de rust
„ der Kerke, en bovenal de behoudenis van de zuiverheid
„ der Leere. Zoo waarlijk moet mij helpen mijn Zaligmaas,
ker JEZUS CHRISTUS, welken ik vuuriglijk bidde, dat hij
„ mij in dit voorneemen door zijnen Heiligen Geest fteeds
„ wil bijwoonen.'' De Voorzitter BOGERMAN deedt eerst den
eed; op hem volgden de overige Leden van het Sijnode, zo
wel uit- als inlanders, uitgezonderd de Zwitzerfche, die alleenlijk
beloofden, te zullen handelen naar inhoud van den
Nnnnnnn 5 «e d -

iTSg
SYNODE. (Dordrccktsch)
«ed. Opmerkelijk is het, dat deeze Eed, in de Latijnfche
iaai vervat, van zommigen gedaan wierdt, dier taaie volftrekt
onkundig.
In de vijfëntwintigfte zitting tradt men ter zaake, met de
behandeling der gefchilpunten, op de begeerte van den Voorzitter,
dat de gedaagde Remonftranten hun gevoelen over de
•vijf punten, in gefchrift, zouden voordellen, verklaaren en
verweeren, en voorts hunne bedenkingen, welke ze op de
Confesfie of Geloofsbelijdenis en den Katechismus hadden*
gouden overleveren. Doch de Remonftranten verzogten vooraf
verlof tot het leezen van een gefchrift, 't welk, huns bedunkens
, moest voorgaan. De Prefident BOGERMAN wees het
verzoek van de hand; doch de Voorzitter der Politijken gaf
daar toe verlof. Het eerfte deel des gefchrifts behelsde een
uitvoerig betoog „ dat de Remonftranten het Sijnode niet
„ voor een wettigen Regter Jtonden erkennen, om reden, zei-
„ den ze, dat de meeste Leden van het Sijnode, de uit-
„ heemfchen alleen uitgezonderd
9
hunne geïlagene partijen
„ waren." Het tweede deel des gefchrifts behelsde zekere
•twaalf voorwaarden, van een, naar hun oordeel, welgefteld
Sijnode, door de Remonfiranten, eenige maanden geleeden,
3an de Heeren Staaten van Holland overgeleverd, en welke ze
nu, voorbijgaande eenige omftandigheden. op de tegenwoordige
gefteldheid van tijden en zaalten niet zeer toepasfelijk,
van het Sijnode zogten te verwerven. Naa het leezen van
dit gefchrift, 't welk twee uuren duurde, en waar in de Remonftranten
eene zeer vrijmoedige taal gebruikten, voerde
hun de Prefident BOGERMAN te gemoete, dat het Sijnode nu
met lankmoedigheid hunne tweede Redevoering hadt aangehoord,
met welke zij het gezag van het Sijnode hadden in
twijfel getrokken. „ 't Was onbetaamelijk, zeide hij, dat de
„ gedaagden den Regteren wetten wilden voorfchrijven, en
„ een anderen form van Sijnode verzogten, dan de Aigemee-
„ ne Staaten bevolen hadden." De Prefident der Politijken
voegde 'er nevens „ dat de Remonftranten wel hadden te
„ overweegen, of zij zich het oordeel van het Sijnode kon-
„ den onttrekken; en of zij, dat doende, niet zouden geu
honuen worden voor verftoorders van alle Kerkelijke en
» Po-

SYNODE. (Dordrechtsck^
Politike orde." Als hier op de gedaagden zeiden, dat ze
de zaak in hunne Confciemien niet anders konden begrijpen,
of zij moesten het tegenwoordig Sijnode voor partij houden ,
en dat ze zulks in hun gefchrift hadden bevestigd met redenen
, die men wederleggen moest, voerde hun daar op de Prefident
BOGERMAN verfcheiden zaaken te gemoete. Men wilde,
zeide hij, onder andere, hunne Confcientien geene wet overfchrijven.
Oordeelde het Sijnode naar hunnen zin, zij mogten
het looven; oordeelde het kwalijk, zij moesten het lijden
, en met geduld opneemen. Men handelde hier niet voor
de Confcientie der Remonftranten, maar 'c kwam op de Confciemie
van het Sijnode aan: zo deszelfs Leden kwalijk oordeelden
, zij zouden 'er Gode rekenfchap van moeten geeven.
CHRISTUS en de Apostelen hadden zich voor Schriftgeleerden en
Pharizeeuwen, en voor den Raad wel verantwoord, hoewel
dezelve partij waren, pe Remonftranten mogten het Sijnode
voor Schriftgeleerden en Pharizeeuwen aanzien ; maar zij
moesten evenwel met hun handelen. De Remonfiranten mogten
de Leden van het Sijnode voor Scheurmaakers aanzien ;
doch zij konden, evenwel, niet nalaaten om het voor eene
wettige Vergadering te houden, als beroepen door de Overigheid,
en beëedigd om opregtelijk te zullen oordeelen, naar
Gods Woord. Aan de Leden van het Sijnode, alfchoon zij
zich van de Remonftranten hadden afgezonderd, konde het
regt om te oordeelen daarom niet betwist worden. In de
oude Kerk hadt ARIUS ALEXANDER uitgeworpen; en evenwel
zat ALEXANDER als Regter over de zaak van ARIUS. Op
de vraag van EPISCOPIUS aan BOGERMAN, of hij en de zijnen,
indien ze in de plaats der Remonftranten waren, zich aan
hun oordeel zouden onderwerpen, hernam de andere: „ Wij
,, zouden 't, indien 't zo ware uitgevallen, hebben moeten
,, lijden; doch nu de Overheid het anders hadt goedgevon-
„ den, behoorden de Remonftranten het met geduld te ver-
„ draagen."
In eene volgende zitting wierdt het Gefchrift, door de
Remonftranten voorgeleezen, overwoogen, en daar op bèflooten,
dat het verzoek, raakende de voorwaarden, onbillijk en
Ontijdig was, ftrijdende met de uitfehrijving van het Sijnode
door

'«4 SYNODE. (Dordrechtsch)
«oor de Heeren Staaten ; als mede , dat de Remonftranten
over den inhoud van hun Gefchrift ernftelijk beftraft, en tot
eerbiedigheid zouden vermaand worden. Dit deedt de Prefident
BOGERMAN, zeggende, onder andere, dat zij in ',t toekoomende
voorzigtiger moesten handelen, befcheidenlijker fpreeken,
van wulpfche onbefchaamdheid en van ongeregeldheid des gemoeds
en der tonge zich moesten onthouden. Het overige deezer
en yan nog eene volgende zitting wierdt gefleeten met over en
wederfpreeken , omtrent het gezag van het Sijnode en de
zwaarigheid der Remonftranten om zich aan deszelfs oordeel
te onderwerpen, als die reden meenden te hebben, om zich,
voor hunne zaak, van dit oordeel niet veel goeds te belooven.
Ook vielen *er veele woorden, of de Remonftranten
hoofd voor hoofd, dan gezamentlijk en als een Lichaam met
het Sijnode zouden handelen. Het laatfte wierdt hun met
moeite toegeftaan. Ook fprak men, of de Remonftranten hun
gevoelen over de vijf Artikelen, en over de Belijdenis en
den Katechismus mondeling of in gefchrifte zouden voordraagen.
Tot het laatfte befioor het Sijnode, tot merkelijken fpijt
van veelen, met voordagt te Dordrecht van elders gekoomen,
om de onderhandelingen van het Sijnode bij te woouen, en
die daarom na hunne huizen wederkeerden.
In de eenendertigde zitting , welke gebonden wierdt op
den dertienden December, leverden de Remondranten hunne
fchriftlijke bedenkingen over, raakende het eerde der vijf bekende
gefchilpunten, 't welk handelde over de Verkiezing en
Verwerping. De bedenkingen waren in tien Stellingen vervat,
en door hen allen ondertekend. De Prefident, vervolgeus de
Gedaagden hebbende doen buitenftaau, ftelde voor, of men
hen nie: ieder afzonderlijk, één voor één, over hun gevoelen
moest ondervraagen, zonder dat de een den anderen zoude
kunnen helpen. Verfcheiden inlandfche Leden waren- 't
eens met den Prefident. Doch de uitlaudfche Godgeleerden
verklaarden zich daar tegen. Het afzonderlijk ondervraagen,
meenden ze, zou naar arglistigheid kunnen fchijnen te finaa-
Jten, en alsof men zich met eenen trek wilde behelpen. Aan
het Sijnode, zeiden ze, betaamde het, in alle opregtheid te
handelen; de waarheid moest zich met geene fnoode kunfte-
aa-

SYNODE. (Thrdrecktsck) t 2|
aarijen behelpen. De Gedaagden behoorde men niet alleen
hun Huk gezamentlijk te laaten verdeedigen, maar hen ook
laaten raadpleegen met de geenen, die niet ontbooden waren,
op dat de waarheid te beter onderzogt mogt worden. Eindelijk
wierdt bèflooten, dat de Voorzitter nu- deezen en dan
eenen anderen zou mogen vraagen; indiervoege, nogthans,
dat hij in 't antwoorden en in 't verklaaren van zijn gevoelen
de hulp van anderen zou mogen gebruiken. Het gefchrift,
welk de Remonfiranten hadden ingeleverd , mishaagde aan
veelen, vooral onder de inlandfehe Leden, om reden dat zij
in hetzelve niet alleen verklaarden, wat zij zeiven, over het
onderwerp, dagten en gevoelden, maar ook wat zij niet gevoelden,
en diensvolgens verworpen : firijdig, meenden ze,
met het oogmerk, waar toe zij befchreeven waren. Van hier,
dat, in eene volgende zitting, hun bevolen wierdt, over de
andere vier Verfchilpunten hun gevoelen, in gefchrift, over
te geeven, doch alleenlijk in bevestigende Hellingen-, zonder
de gevoelens, die zij verworpen, voor te draagen. Ook vermaande
hen de Voorzitter, „ dat ze liever zouden blij-
„ ven bij de vraagpunten, die de leere van de troostlijke
„ Verkiezing aangingen; dan dat ze de leere van de Verwer-
„ pinge haatlijk zouden overhaalen. Zij hadden te bedenken ,
zeide hij, dat ze aldaar waren onder de Geloovigen, on-
„ der de Heiligen , daar men tot troost en vermaak der Con-
„ fcientie gaarne van de Verkiezing behoorde te fpreeken,
„ De Apostel PAULUS hadt tot de Romeinen, in bet negende
„ Hoofdftuk, wel van de Verwerping gefproken ; maar hij
„ handelde in den Brief aan de Efezers, als onder Geloovi-
„ gen, van de lieflijke leere der Verkiezinge. Dat moesten
„ zij naavolgen. Als ze met Ongeloovigen te doen hadden,
„ mogten ze ook van de Verwerping handelen; hier kwam
„ dit niet te pas." In de vierè'ntwintigfte zitting gaven de
Remonfiranten hun fchriftlijk gevoelen over, raakende de vier
andere Gefchilpunten; het was in vierentwintig Stellingen begreepen.
Bij wijze van Aanhangzel voegden ze daar nevens
verfcheiden bedenkingen, om welke zij zich verpligt rekenden,
niet alleen voor te Hellen, wat zij zelveu gevoelden,
maar ook wat zij in anderen afkeurden en verworpen;. als
mede,

U6
SYNODË. (Dordrechtsch)
mede, waarom zij het noodig geoordeeld hadden, ook van
het Leerftuk der Verwerpinge te moeten fpreeken.
• Ten zelfden dage ais het bovengemelde Gefchrift was ingeleverd,
vorderde de Voorzitter van de Gedaagden hunne bedenkingen
of aanmerkingen over de Belijdenis en den Katechismus
, en wel in die zelfde zitting, of 's anderendaags»
Hier ter.cn verklaarden zich de Remonftranten 'j in 't midden
brengende, dat deeze eisch hun vreemd voorkwam, als hebbende
zij uit de brieven van dagvaardinge niet anders kunnen
begrijpen, dan dat men de vijf punten eerst zoude afhandelen,
en daar naa tot die Bedenkingen overgaan. Verlof verzogt
hebbende, om zich toe den volgenden dag te bedenken,
verworven ze, met moeite, vrijheid tot een kort gefprek in
de Vertrekkamer. Doch als zij vervolgens bij hunne weigering
volhardden, wierdt het gehoorzaamen, van hooger hand, hun
opgeleid, en flegts een tijd van vier dagen, om hunne bedenkingen
in orde te ftellen, toegeftaan.
Tot nog toe was den gedaagde Remonftranfeh geene vergoeding
van reiskosten gedaan, noch hun van de gefielde daggelden
iets geworden. Terwijl zij dan aan het opftellen der
Bedenkingen arbeidden, vervoegden zich twee van hun bij de
Politijke Afgevaardigden, onder andere aan den Heer HÜGO :
MUIS VAN IIOLV, Schout van Dordrecht, met verzoek dat op
hunne betaaling orde mogt gefteld worden. Doch deeze zette
hen zeer onvriendlijk af, met de volgende woorden: „ Gij
„ hebt ons al dit rumoer in 't Land gemaakt, en zullen wij
„ nog geld toegeeven? Ik heb den Staaten aangediend, hoe
» ongehoorzaam en moedwillig gij u hier tegen het Sijnode
»-aanftelt. De Staaten hebben zulke onderdaanen niet van
„ doen. Ik wilde dat gij waart, daar gij over honderd jaaren
zijn zult. Men zal morgen, in 't overleveren van uwe
„ Bedenkingen, wel zien, wat 'er agter fchuilt." Doch de
anderen ,v_ door deeze taal niet vervaard: „ Zit gij , mijn
Heer," hernamen ze, „ om ons te helpen oordeelen, en
„ hebt gij alreeds zulk een vóóroordeel tegen ons ingeno 1 -
„ men, zo zijn wij daar kwalijk aan. Zijn ons de Heeren
», moede, men wijze ons flegts eene plaats, daar zij willen
h dat wij zullen gaan." Diergelijk of nog ïcherpör befcheid
out»

SYNODE, ( Dordrecht scli)
ft?
ontvingen twee andere Remonftranten , als zij zich, tot het
zelfde oogmerk, bij eenen der Politijken vervoegd hadden:
de Heeren Staaten, zeide hij, zouden liever alles waagen,
en daar bi} opzetten, dan dat zij de Remonftranten niet zouden
doen buigen.
Den tijd, den Remonftranten vergund, tot het ftellen va»
hunne Bedenkingen, verftreekc-n zijnde, verfcheenen zij, ir»
de achtëndertigffe zitting, voor het Sijnode. Thans, egter,
leverden zij alleenlijk hunne bedenkingen op de Confesfie
over; en hoewel zij zich verontfchuldigden met de kortheid
des tijds, welke het ftellen van bedenkingen op den Katechismus
ondoenlijk hadt gemaakt, ondergingen ze, egter, eene
2waare beftraffing, even als hadden zij zich fchuldig gemaakt
aan ongehoorzaamheid; met aankondiging om hunne bedenkingen
op den Katechismus insgelijks ten fpoedigften in te leveren.
Het invallende Kersfeest, geduurende hetwelk het Sijnode
niet vergaderde, gaf hun daar toe gelegenheid, en bragten zij
hunne bedenkingen ter tafel, in de negenëndertigfte zitting,
die op den zevenëntwintigften December gehouden wierdt.'
Veel over en wederfpreekens viel 'er, zedert, voor, over'de
vrijheid, welke de gedaagde Remonftranten zich toeëigenden,
om hunne gevoelens, wegens de vijf Artikelen, vrijelijk te
ihogen voordellen, verkïaaren én verdeedigen, zo veel zi}
zouden kunnen en noodig oordeelen. Het Sijnode, daarentegen,
en de Heeren Gemagtigden der Aigemeene Staaten waren
van oordeel, dat die vrijheid zich niet uitftrekte tot het'
voorftellen en verkïaaren, maar alleen tot het verdeedigen,
en dat het aan 't Sijnode ftondt, te'oordeelen, hoe verre het
de verklaaring van het gevoelen der gedaagden zoude toelaaten,
en tot deszelfs ondcrrigting noodig oordeelen. Ons bellek
laat niet toe, al wat hier omtrent voorviel, breedvoerig
te verhaalen. Alleenlijk merken wij hier aan, dat wanneer
de Remonftranten, ondanks de befluiten en beftrafflngen van
het Sijnode, op hun regt bleeven aandringen, de Heeren Gemagtigden
, om aan dit gefchil een einde te raaaken, eenigen
uit het midden hunner na 's Hage zonden, om, bij de Aigemeene
Staaten, over de hardnekkigheid der Remonftranten te
klaagen; verbiedende hun, midlerwijj, uit Dordrecht te vertrek-

Saè SYNODE. (DordrécKiscK)
irekken. Dit verhinderde de Gedaagden in hun oogmerk, ont
insgelijks door eene bezending, uit het midden hunner, aan
hun Hoog IVlogenden rekenfchap van hun gedrag te geeven;
ïs 'sB^ge vondt het gedrag der Sijnodaale Vaderen eene voikomene
goedkeuring. Volgens een Befluit, 't welk in de zesènveeniglre
zitting wierdt voorgeleezen, wierden de gedaagde
Remonftranten niet alleen met Kerkelijke, maar ook met Politijke
Cenfuure gedreigd, indien zij de reeds genomene be.
fluiten van het Sijnode, of die, in 't toekoomende, nog mogten
genomen worden, niet gehoorzaamden. Ook wilden de
Staaten, dat indien de gedaagde Remonftranten in de zelfde
ongehoorzaamheid bleeven volharden, in dat geval hun gevoelen
uit hunne openbaare fchriften en uit hunne verklaaringen $
zo fchrifselijk als mondelijk gedaan, zouden onderzogt, overwoogen
en naar Gods Woord geoordeeld worden; als mede
dat zij te Dordrecht moesten blijven, om, zo menigmaalenr
als zij geroepen wierden, op de vraagen van het Sijnode, 't
zij bij monde of in gefchrift, zonder omwegen te antwoor-
Intusfchen hadden de Remonftranten een gefchrift opgefteld ,
en aan de Heeren Politijken overhandigd, waar in zij beweerden
, dat de zaakwelke tusfchen hen' en het Sijnode in
gefchil hing, eene zaak van Confcientie was, en dat het hun
niet vrij ftondt, zo lang zij in de zelfde begrippen waren,
yi dat ftuk het Sijnode te gehoorzaamen. Het Sijnode, dit
antwoord ontvangen hebbende, lelde in beraad, in eene heimelijke
bijeenkomst van eenige der voornaamfte Leden, hoedanig
men voortaan met de Remonftranten zoude handelen.
Het gevolg hier van was, men zou de gevoelens der Remonftranten
uit hunne gedrukte boeken bij een verzamelen, vraagpunten
opftellen, en daar naa uit dezelve eenige Artikelen
opmaaken, welke de gevoeiens der Remonftranten kort, klaar
en getrouwelijk zouden voordraagen. Weigerden de Remonftranten
op die Vraagpunten te antwoorden, het Sijnode zou-'
de evenwel voortgaan. Grootlijks- mishaagde dit befluit deiv
Remonftranten, toen het hun ter ooren kwam; zij meenden
dat zulks alleenlijk ten oogmerke hadt, om den rechten ftaat*
des gefchils te verduisteren, de moeilijkfte zaaken te ontwijken,-

SYNODE. (DordrccZtsch)
ken, en hun gevoelen in zulk een licht voor te (lellen; als
gemaklijkst zoude kunnen wederleid worden. BOGERMAN 1
daarentegen, verklaarde, naderhand, aan de gedaagden, dat
zij (bekten om het Sijnode hunne "meening beter, te doen begrijpen,
én drong hen,'ten dien einde, aan het Sijnode, als
die de Hervormde, Kerk verbeeldde, en aan de Hooge Overheid
te gehoorzaame.n, en derhalven op zijne. Vraagen te antwoorden.
Als de gedaagden ook hier in zwaarigheid vonden,
en hunne' redenen daar tegen inbiagten, verklaarde eindelijk
de Voorzitter, dat men hen binnen de paaien dier Vraagen
niet zodanig zoude, beiliilten, of men zoude hun daar naa
ook toelaaten om 'er bij te voegen't geen zij aan hunne
verklaaring meenden te . ontbreeken.Hij voegde 'er nevens,,
dat nu het gantfche verfchil alleen daar in beftondt, wat men
eerst zoude doen : de Remonftranten wilden eerst hun gevoelen
verkïaaren; maar 't Sijnode verftondt, dat ze eerst op.
de Vraagen behoorden te antwoorden.
;
„ Wij willen", fprak
hier op EPISCOPIUS, over de orde niet twisten. Indien men
ons de begeerde vrijheid wil toeflaan, men geeve ons de
„ Vraagpunten, en wij zullen antwoprden: te meer, om dat
„ de Prefident nu belooft, 't geen te vooren nooit gëfchied
„ is, dat wij, in onze Verklaaring, buiten de voorgeftelde
„ Vraagen .mogen gaan. Is dat de meening, zo zijn wij be-
„ reid, de voorgeftelde Vraagen terftond te beantwoorden."
Dit gezegd hebbende, ftrekte hij zijne hand uit tot den
Voorzitter, om de, Vraagen te ontvangen. Nu meenden de
meeste leden der Vergaderinge. dat de zaak gevonden was.
Veelen, inzonderheid van de Uiilandfchen, (tonden op, en
betoonden, met het uititeeken hunner handen, en het wenken'
aan den Prefident, dat hij de Vraagen behoorde over fe geeyen.
Maar BOGERMAN, niet in den zin hebbende, zo als de
Remonftranten meenen , om in onderhandeling te koomen,
deinsde toen te rug, en aan EPISCOPIUS gevraagd hebbende,
of het wel gebruiklijk ware , dat men den Gedaagden dê
Vraagpunten fchriftelijk overleverde, „ of dat gebruiklijk is",
hernam daar op de andere, „ weet ik niet, maar wel dat'
„ het ten hoogden billijk is, inzonderheid in eene zaak, die'
„ den Godsdienst en het Geweeten raakt." Thans beval SOGERMAN
XXVIII. DEEL, O o ooooo d»

Ï30 SYNODE. (BordrechtschJ
de Remonftranten , de Vergadering ta verlaaten. Naa hurr
vertrek ftelde hij aan de leden van het Sijnode voor, hoe zij
nu wederom de groote hardnekkigheid der Remonftranten hadden
gezien, en vernomen dat dezelve uit hunne uitgegeevene
boeken alleen niet wilden geoordeeld worden, en ook niet
antwoorden op de Vraagen van het Sijnode : weshalven her
tijd fcheen , de gevoelens der Remonftranten uit de in 't licht
gegeevene fchriften te overweegen. Van een ander gevoelen,
egter, waren de uitlandfche Godgeleerden, toen dit van hun
gevraagd wierdt; zij meenden, dat men de Vraagpunten van
het Sijnode fchriftelijk aan hun moest overleveren, dewijl men
alzo tijd winnen, en de Vergadering tegen opfpraak zou behoeden.
Doch de meeste inlandfche Leden, gerugfteund van
da Polidjke Heeren, waren 't eens met BOGERMAN. Een befluit
der laatstgemelden, genomen eer ze nog de gevoelens
der Kerkvaderen hadden ingenomen, hieldt in, dat de Remonftranten
uit hunne uitgegeevene fchriften zouden geoordeeld
worden, dewijl zij in hunne voorgaande wederhoorigheid
en hardnekkigheid volhardden; en zo zij nog verder iets
hadden in te brengen tot verklaaringe of verdeediginge, mogten
zij hetzelve overleveren. Om zich te bedenken, wierden
hun nog twee of drie dagen tijds gegund. De Schotfche
Godgeleerde BALCANOUAL, door JAKOBUS DEN I op het Sijnode
gezonden , hoewel den Remonftranten geenzins gunftig,
fiet, over deeze handelwijze, zich uit, in eenen brief aan den
Engelfchen Gezant CARLETON , in de volgende woorden r
Toen het fcheen, dat de Remonftranten wilden toegeeven r
„ konden de Uitheemfchen, die hen in het Sijnode wilden
„ houden, niet gehoord worden; en de trek, welken mei?
„ hier fpeelde, was handtastelijk. Want de Heeren Afgevaar-
,, digden hadden hun Befluit al gefchreeven, eer zij in het
„ Sijnode kwamen ; en daar naa wierden de ftemmen der
„ Uitheemfchen gevraagd, dewijl zij hoopten dat dezelve met
„ hun Belhiit zouden over een koomen. Maar toen zij be-
,, vonden, dat het anders uitviel, kondigden zij hun Befluit
„ af, *t welk zij gefchreeven in het Sijnode met zich gebragt
„ hadden, zonder zo veel te doen, dat zij de hoofden, om
>, te beraadflaagen, eens bij elkander ftaken»*
©e

SYNODE. (Dordrcchtsch")
Be drie dagen, deri gedaagde Remonftranten gegund, wierden
meest gefleeten met over en wederfpreeken, of deezé
2ich Zouden onderWerpeb aan de Wijze van öndérhandelinge,
hun door het Sijnode voorgefchreeven; doch 't welk zij, als
onbillijk en flrijdig met hun Geweeten; telkens van de hand
weezen. In de zevenënvijftigfte zitting, Wanneer de Gedaagden
het gefchrift, behelzende hunne weigering, één voor één*
ondertekend hadden, keerde zich de Prefident BOGERMAN tot
hen, met eehe aanfpraak, in welke hij hen uit het Sijnode
Worp i eh die verfcheiden zeer vinnige uitdrukkingen behelsde;
s, God", zeide hij; onder andere, a die een behoeder eri
j, bewaarder zijner Kerke, en een hartenkenner is, ziet eri
„ kent uwe (treeken, uwe kunften en arglistigheden ^ waar
j, medé gij het Sijnode hebt zoeken te bedriegen.- Hij weet
i t
ook de op'regtheid van het Sijnode j die uwe gëhoorzaamheid
langen tijd met geduld heeft verwagt, God voor u
t, biddende, dat gij anders zoudt handelen; maar alle uwe
„ daaden z : jn altijd vol flreken, vol bedrog; en vol dübbel-
„ zinnigheden geweest. Gij zijt niet waardig dat het Sijnode
-„ verder met u handelf. Op dat dan het Sijnode voortaan
„ gerüstëlijk én fnet vrede, volgens de meening en den Wil
„ der Heeren Siaaten , mag voortvaaren< in 't onderzoeken
„ en Oordeelen van uwe leere i daar het toe bij een gekooïi
men, en 't welk door uwe tegenwoordigheid Verhinderd
}, is, zo wordt gij mids deezen ontllagen, en heenen gezon-
,i den; Doch wanneer het Sijnode u wederom v&ri èatts
i, heeft i zal het u zulks katen weeten. Gij moét Ook weei,
ten (dus- vervolgde de Voorzitter) dat, dewijl uwe hard-
„ nekkigheid zeer groot en veelvuldig is geweest, en zulks
j, tegen de befluiren v-m het Sijnode en der Hooge Overjj
heid, het Sijnode Ook hetzelve aan de gantfche Christ'tii,
heid zal bekend maalten, en toonen, dat het der Kerke
5, aan geene Geestliike Wapenen ontbreekt om u te ftrsfFen 4.
,, Daar zal eene regtvaardige Cenfuur*» aan u te werk gefield
„ worden, welker billijkheid het Sijnode buiten twijfel aan
„ de gantfche Christen waereld zal doen Wijken. Ik geeve-
„u dan (dus eindigde BOGERMAN), uit naam der Ktvren
'i, Gecommitteerden en van het Sijnode, uw affcheid. Kfaff
O OOOO 00 2 j< 0 I ***

v
132 SYNODE. C Dordrecht sch]
'
„ ontfiaat u. Gaat heenen." Naa deeze aanfpraak reezen de
Remonftranten op van hunne plaatzen, in het uitgaan met
hooge woorden klaagende over het ongelijk, dat hun wierdt
aangedaan. Bij het uitgaan gebooden hun de Heeren Politijken,
de Stad, zonder gevraagd en verkreegen verlof, niet te
verlaaten.
Op deeze wijze wierden de Remonftranten buiten het Sijnode
gezet, tot groote blijdfchap van BOGERMAN, aangaande
welken men verhaald vindt, dat hij, omtrent deezen tijd,
tegen iemand zoude gezegd hebben, doelende op de Remonftranten:
„ Het zijn flimme vogels, vol van allerhande listen,
„ en die het Sijnode ligtelijk zodanig zouden inwikkelen, dat
„ het niet zoude weeten, hoe het 'er wederom zoude kun-
„ nen uit raaken." Anderen, evenwel, waren over de wijze
van uitzetti.nge geenzins voldaan. Van meer dan éénen kant
ontving BOGERMAN berispingen, over de harde uitdrukkingen,
door hem gebruikt. De Heer IIALES, Kapellaan van den Engelfchen
Gezant CARLETON , opperde zijn gevoelen deswegen
in de volgende woorden: „ De allerpartijdigfte aanfchouwer
„ der Sijnodaale handelingen kan niet nalaaten te bekennen,
„ dat 'er in het laatfle ontflag der Remonfiranten, met zö
„ groote hevigheid en oploopendheid gedaan , een groote
„ misflag is begaan." Nog fterker zijn de uitdrukkingen van
den Schotfchen Godgeleerde BALCANQUAL,. Lid van het Sijnode
, in. eenen brief, aan den zelfden Gezant gefchreeven.
„ Wat het wegzenden of uitwerpen der Remonftranten be-
„ langt (dus fehreef hij) dewijl het üw Ed.- gelieft heeft,
„ daar van mijn gevoelen te weeten, zo denke ik, zonder
„ aanftoot of ergernis vau iemant te kunnen zeggen, dat het
„ zodanig geweest is, dat het Sijnode daar omtrent in 't on-
„ gelijk zal worden gefield. — Naa dat alleenlijk de ftemmen
}.,der geenen, die niet boven het derde deel van het Sijnode
uitmaakten , gevraagd waren , wierden de Remonftranten
„ binnen geroepen, en men belastte hun, heenen te gaan ,
„ met zulkcTcherpe en bulderende redenen , als Uw Ed bui-
„ ten twijfel met geene kleine droefheid heeft verftaan. Ik
„ beken, dat ik dapper ontfteld ben, als .ik 'er aan denke.
„ Want indien de Remonftranten zouden fchrijven, dat de
„ Pre-

SYNODE. (Dordrecht'sch')
ï33
5
Prefident een Vonnis uitfprak, 't welk het Vonnis van het
„ Sijnode niet was, zij zouden niet liegen: want men hadt
„ het derde deel der Hemmen niet gevraagd, uit welke geen
„ Vonnis kon worden opgemaakt Ook was het Vonnis niet
„ in gefchrift ontworpen, of van het Sijnode toegeftemd. De
„ bittere woorden, die daar in voorkwamen, waren geene
„ woorden van eenige (temmen, uitgenomen dat zommige van
„ die woorden alleenlijk door éénen man waren gezegd ge-
„ weest. Uw Ed. Cenfure en beftraffing van die Sententie is
regtvaardig en eere waardig."
Naa het veroordeelen en uitzetten der Remonftranten ,
wierdt, door eene bezending, daar van kennis gegeeven aan
de Aigemeene Staaten; die voorts de Sijnodaale handelingen,
ten aanzien der Gedaagden gehouden, goedkeurden, en vervolgens
aan deeze bevel zonden, zich buiten het Sijnode te
houden, doch binnen Dordrecht te blijven. Ten zelfden tijde
ontvingen de Sijnodaale Vaders last en magt van Hün Hoogmogenden,
uit de gedrukte Schriften der Remonfiranten oen
fiaat des gefchils op te maften, en het voorts te beitsten.
Men vindt aangetekend, dat wanneer de Dordrechtfche Afgevaardigden,
van het gehandelde, ter Aigemeene Staatsvergaderinge,
verflag deeden , zommigen derzelven hunnen ijver en
vooringenomenheid in zo fterke uitdrukkingen betoonden, dat
Prins MAURITS daar over openlijk zijn misnoegen betoonde,
en meer blijken gaf van zagtheid en gemaat.gdheid, dan alle
anderen, die in de Vergadering waren, en vr.jelnk durfden
^Simr'het Vonnis, over de Remonftranten geveld, wierdt
de tafel, aan welken zij plagten te zitten, nevens de ftoe'en
en banken, uit de Vergaderplaats weggenomen. Ook hielde
men, vervolgens, dikmaals heimelijke zittingen, en was men,
om het geen in het Sijnode voorviel, verborgen te houden,
•zo omzigtig, dat men, geduurende de bijeenkomen, welke
in den avond gehouden wierden, zomwijlen met Kaarzen onder
de banken en ftoelen liet zoeken, of 'er ook • ^ verborgen
lag, om 't geen in de Vergadering voorviel, te beluisteren,
Ooooooo $
~ a

|g$
SYNODE, (Dordrechtsch-)
In de eenënzestigfte zitting maakte men eenen aanvang mat
Jiet onderzoeken en heoordeelen van de gevoelens der Remonftranten,
uit derzelver gedrukte fchriften. Aan de injandfche
Gqdgeleerden, als meest bedreeven in de uitftaande gefchil,
len, wierdt dee^e taak, in de eerfte plaats, opgedraagen!!
Doch deeze vertoonden, in de behandeling deezer zaaken,
zo veele blijken van vooringenomenheid, niet flegts tegen dé
gevoelens, maar ook tegen de perfoonen der Remonftranten,
dat de meer gemelde .Schotfche Godgeleerde BALCANOUAL
daar over zijn beklag deedt bij den Gezant CARLETON. ' bok
gaven nog andere uitlandfche Godgeleerden hun ongenoegen
te kennen, over het wederleggen der Remonftranten in hun
afweezen, hoewel zij aanbooden, pm zich, onder eene betaamelijke
Vrijheid, over hunne gevoelens te verkïaaren, en
de yoorgeftelde Vraagen te beantwoorden. Om, derhal ven,
den buiteniandfche Leden eenig genoegen te geeven, wierdt
goedgevonden, den Remonftranten eenige meerdere Vrijheid
toe te flaan. Diens volgens ontboodt men hen voor de Heeren
Politijken, op den drieëntwintigften Januarij, en deedt hun,
door den Voorzitter, aanzeggen „ dat hoewel hun het Befluit
„ der Heeren Staaten was bekend gemaakt, en men hen van
3, alle verdere Sijnodaale handelingen hadt uitgefiooten , en
,, het Sijnode gemagtigd, om in het onderzoek van hun go.
„ voelen , uit hunne boeken en fchriften, voort te gaan, de
„ Heeren, nogthans, om hun alle reden tot klaagen te be-
„ neemen , dit over zich namen , en hun toeftonden , dat
„ ze, 't geen ze nog verder tot verklaaringe en verdeedigiuge
van hunne vijf Artikelen wilden toedoen, in gefchrift mogs,
ten ftellen, en binnen den tijd van veertien dagen aan den
„ Voorzitter van Heeren Politijken ter hand ftellen, om dan
„ gebruikt en daar meede gedaan te worden naar behooren.'*
Zo zeer verwonderd als verheugd over dit Befluit waren de
Rernonftranten, als die zich verbeeldden, dat het verzoek,
voprheen aan het Sijnode gedaan, doch door hetzelve van de
h,snd geweezen ,\ nu genoegzaam wierdt ingewilligd. Alleenlijk
klaagden se over de kortheid des tijds, aan hun vergund;
Waar omtrent zij, evenwel, geene verandering konden te
\^age brengen.

SYNODE. (Dordrcchtsch) 135
Terwijl de Remonftranten met hun werk bezig waren ,
Melden de Sijnodaale Vaders Voorleezingen en •Redeneeriq.
gen over het eerfte der vijf Artikelen, loopende over de
Verkiezing en de Verwerping. Hier over waren de gevoelens
niet altoos eenpaarig: zo dat men, op dat dit niet m t oog
zoude loopen, in zekere zitting den toehoorderen beval, de
Vergaderplaats te verlaaten. De meeste redeneenngen liepen
over de Verkiezing. Alleenlijk bepaalde zich ALTINGIUS , een
der Paltzifche Godgeleerden, tot de leere der Verwerpinge.
In zijne Redevoering beweerde hij de drie volgende Stellingen:
Vooreerst „ dat God, door de leere der Verwerpinge,
„ niet wierdt gefield tot een autheur der Eonde." — Ten
anderen „ dat de zonden , hoewel ze gefield wierden als
„ gevolgen der Verwerpingen , nogthans uit des menfchen
„ natuure, als derzelver eenige oorzaak, voortkwamen." —
Ten derde „ dat de verharding en verblinding regtvaardige
„ oordeelen Gods waren, en aldus Gode konden toegefchree-
„ ven worden."
Op den zevenden Februarij, den laatften dag, den Remonftranten,
tot het ftellen van hunne fchriften toegeftaan, wierdt
hun, van wegen de Heeren Politijken, aangezeid, dat zij
hunne fchriften hadden in te leveren. Zij deeden het, in zo
verre zij hun werk hadden kunnen volvoeren: want, om de
kortheid des tijds, hadden zij niet alles kunnen afhandelen.
Hier over beftraft zijnde , ontvingen ze tevens last om het
overige binnen acht dagen gereed te maaken; en tevens, om
de kortheid te betragten : want het ingeleverde opftel was
zeer uitvoerig. Van hier, en ook om dat, volgens 't fchrijven
van BALCAjNQUAL, de Remonfiranten geene gunst altoos
hadden, dat het Sijnode flegts een gedeelte der ingeleverde
fchriften las, en het verder leezen aan eenige Leden opdroeg.
Intusfchen gingen de Remonftranten voort met het gereed
maaken van hunne overige Schriften, en gaven ze, van tijd
tot tijd, aan het Sijnode over, niettegenftaande hetzelve het
beoordeelen der Remonftrantfche gevoelens uit de gedrukte
Schriften voortzette: waar over de Remonftranten niet nalieten,
zich in vrijmoedige taal te beklaagen, en ronduit te ver-
Ooooooo 4
klaa

SYNODE. (Dordrecht
uk)
klaaren, dat zij deeze Schriften niet om den wille van het
Sijnode, 't welk hen zo onwaardig behandelde, maar om de
Heeren te gehoorzaamen, hadden opgefteld. De Sijnodaale
Vaders, dit nader gefchrift niet,afwagtende, waren vast bezig
met het vervaardigen van hunne bedenkingen op de gevoelens
der Remonfiranten; waar omtrent, zo wel als in het voordragen
van hunne eigen gevoelens, men merkelijke verfcheidenheid
befpeurde; waar uit dikmaals hooge woorden reezen,
vooral van de Nederlandfche tegen de buitenlandfche Godgeleerden,
onder welke laatfte men, nu en dan, grooter genegenheid
voor de gevoelens der Remonftranten befpeurde, dan
de eerstgenoemde gaarne zouden gezien hebben. Zo hoog
liep, zomtijds, de twist, dat eenige der Uitlanders dreigden
de Vergadering te verlaaten, en na het land hunner wooninge
te rug te keerem Inzonderheid was over de behandeling,
hen aangedaan, zo zeer t'qnvreden de Bremer Godgeleerde
jwARTiNius, dat hij wenschte, het Sijnode nooit gezien te
hebben; dat dit het eerfte was, waar op hij, ooit was verfcheenen,
maar dat het ook het laatfte zijn zoude.
Verfchejden zittingen wierden nu bedeed aan het opftellen
der Sijnodaale Canons en het bepaalen der rechtzinnige leere,
zo als dezelve door de leden der Kerkvergaderinge wierdt
begreepen. Met geene volkomene eensgezindheid ging dit altoos
in zijn werk, zo wel ten aanzien van de gevoelens, als
yan eenige fterke uitdrukkingen en fpreekmanieren, die door
de uitlandfche, vooral de Engelfche Godgeleerden, zeer ernftig
wierden afgekeurd. ' In de honderdvijfêndertigfle en zesëndertigde
zittingen wierden deeze Canons, zijnde drieè'nnegentig
in ge:al, goedgekeurd en ondertekend. In de volgende
zitting Jas de Prefident BOGERMAN het Opftel van een Vonnis
van het Sijnode tegen de gedaagde Remonftranten. Als „ hv
„ voerders van nieuwigheden, beroerders van 't Vaderland,
eu der Nederlandfche. Kerk; als hardpekkigen en wederhoorigen,
aanleiders van partijfchappen, leeraars der dwaalingen,
fchuldig en overwonnen van vervalfchinge yan den
Godsdienst, fcheuringe van de eenheid der Kerke, en zeer
j, zwaare gegeevene ergernisfen, wierden ze, bij dat Vonnis,
» Van alle Kerkelijke en Akademifche bedieningen afgezet."
Vti>

SYNODE. (Dordrechtsch)
ïgy
Verfcheiden bedenkingen vielen op dit Vonnis. De Engelfche
en eenige andere uitlandfche Godgeleerden merkten aan, dat
hoewel zij de leere, in de Canons begreepen, voor de hunne
aannamen, voor zo veel, egter, de perfoonen, die het tegenftrijdig
gevoelen leerden, Nederlandfche burgers waren,
en zij zich over de onderdaanen van andere Mogendheden
geen oordeel aanmatigden , over zulks de Cenfuure den inlandfchen,
welken het vrij ftondt over hunne Kerkendienaars
te oordeelen, t-eenemaale lieten aanbevelen. Ook onder de
inlandfche Leden waren eenigen van verftand , dat het den
Kerkdijken niet toekwam, de Remonftranten, zo als in het
Vonnis gefchiedde, te veroordeelen als perturbateurs of verftoorders
van het Vaderland en van de rust der Republiek;
maar dat dit de burgerlijke Overheid aanging. Deeze aanmerking
bragt te wege, dat de gemelde woorden, zedert,
uit het Vonnis geligt wierden.
Naa dat het Sijnode het bovengemelde Vonnis hadt geveld,
wierdt hetzelve, om daar op de goedkeuring te verwerven,
ter hand gefield aan de Heeren Politijken. Doch deeze verklaarden,
deeze zaak niet te willen op zich neemen, maar
daar van kennis te zullen geeven aan de Aigemeene Staaten,
van welke de toeftemming moest verwagt worden. Diensvolgens
reisden eenige Heeren na 's Graavenhaqe, om verflag
te doen van het gehandelde, en nieuwe bevelen te haaien.
Intusfchen wierdt gehandeld over de zaak van MACCOVIUS , Hoogleeraar
in de Godgeleerdheid te Franeker, en van CONRADUS VOR-
?Tius,die, in de plaats van JACOBUS ARMINIUS, tot Hoogleeraar
te Leiden was beroepen. MACCOVIUS was een ijverig voorflander
der leere wegens Gode volftrekte Voorbefchikking, doch
gebruikte, in zijne voorftellen, fterker en naakter uitdrukkingen,
dan verfcheiden andere Godgeleerden, welke in het
zelfde gevoelen flonden. Volgens HEYLIN, leerde hij niet alleen
„ dat alle dingen noodzaakelijk gefchieden, maar dat
„ ook God de zonden wil, en de menfchen voorfchikt tot
„ de zonden, zelf voor zo veel het zonden zijn; dat God
„ ook geenzins wilde, dat alle menfchen zouden zalig wori,
den; dat hij de Verworpenen tot geen ander einde zijn
„ woord yoorüelt, dan om hun alle verfchooning te. benee-
O0000005 n me" **

*3S SYNODE. (Dordrechtsch)
„ men; dat CHRISTUS, de harten der Verworpenen kennende,
„ dezelve voor zich noch kan, noch wil openen, en 'er niet
„ mag ingaan, dan op dat hij hen hunne onmagt verwijte,
i t
en hunne verdoemenis vermeerder*; en dat God tot dit
„ laatfte einde ook alleen tot hen heeft gefproken." Volgens
MACCOVIUS waren deeze ftellingeu geene doolingen of ketterijen,
voor hoedanigen zij hem wierden ten laste geleid. Hij
beweerde, dat zij waarlijk het gevoelen der Hervormde Kerke
waren; en voegde 'er nevens, dat indien men deeze punten
weigerde te verdeedigen, men zijne voeten noodzaake.
lijk in de fchoenen der Remonftranten moest fteeken, en van
de voornaam fte Voorftaiiders der Reformatie afwijken. Het
Sijnode fteide deeze zaak aan eenige Gemagtigden, welke,
eerhng, als hun gevoelen uitbragten, „ dat, hoewel hij van
geene ketterij konde befchuldigd worden, hij evenwel
„ kwalijk hadt gedaan, dat hij zommige duistere Schoolfche
„ manieren van fpreeken hadt gebruikt: waarom hij behoorde
„ vermaand te worden, zodanige manieren van fpreeken te
„ vermijden, als die aanftoot mogten geeven aan tedere
„ ooren, en niet wel verteerd konden worden van perfoo-
,, nen, die onkundig waren van zo groote verborgenheden,
„ en niet bekwaam pm ze te vatten." Niet zo gelukkig was
het lot, welk VORSTIHS bejegende. Van 'sMans lotgevallen,
op een afzonderlijk Artikel, zullende verflag doen, tekenen
wij hier alleenlijk aan, dat hij, als fchuldig, niet alleen aan
de dwaalingen der vijf Artikelen, maar ook aan Sociniaanfche
ketterij, door het Sijnode wierdt veroordeeld als den Hoogleeraarsftoel
onwaardig, met bede aan de Aigemeene Staaten
om zijne Schriften te verbieden. Welk Vonnis, vervolgens,
door 's Lands Staaten wierdt bekragtigd, en de Hoogleeraar
met afzetting en ballingfchap geftraft.
Inmiddels hadt men het overzien der Confesfie of Belijdenisfe
en van den Heidelbergfche Catechismus bij de hand genomen.
Doch hier omtrect gaf men zich zeiven niet zeer
veele mo?ite. In de honderdvierè'nveertigfte zitting wierdt
door de Heeren Politijken voorgedraagen, dat de Nederlandfche
Geloofsbelijdenis nog moest overgezien worden , ten
aanzie» van de zaaken, of dezelve overeenkwamen met Gods
Woord

SYNODE. (Bordrechtsch') . S3S>
Woord en de Belijdenisfen van andere Hervormde Kerken;
doch wat de Regeering der Kerke aanging, dat deeze dingen
naderhand door de Inlandfchen alleen zouden onderzogt worden;
en dat, gevolglijk, op de Kerkelijke Orde in deezen
piet behoefde gelet te worden. Reeds in de volgende zitting
verklaarden, op deezen grondflag, de Sijnodaale Leden
eenftemmig, dat de Geloofsbelijdenis met de Waarheid overeenkwam,
en vermaanden de Uitheemfchen de inlandfchen,
om ftandvastig bij dezelve te blijven, en haar den naakoome-
Jingen onveranderd over te laaten, tot aan het einde der eeuwen.
Even fpoedig als de Belijdenis, wierdt ook de Catechismus
overgezien en goedgekeurd. Want, naa dat in de
Voormiddag - zitting van den eerften Maij, de Heeren Politijken
hadden bevolen, dat de Catechismus zoude onderzogt en
overgezien, en door alle de Leden verklaard worden , of zij
meenden dat in denzelven iets geleerd wierdt, 't welk met
Gods Woord niet overeenkwam, maakte men nog in de zelfde
zitting eenen aanvang met leezen, en verzogt de Voorzitter,
dat een ieder zijn gevoelen over dit gefchrift opregtelijk
zoude verkïaaren; gunnende voorts den Leden, om zich
daar oe te bereiden , tijd tot vier uure naa den middagi
't Gevolg hier van was, dat in de Naamiddag - zitting van
dien zelfden dag, alle de Leden, zo uit- als inlandfche, eenftemmig
verklaarden, dat de Leere, in den Catechismus vervat,
in alles met Gods Woord overeenkwam: zodat 'er niets
in behoefde veranderd of verbeterd te worden.
De voornaamfte bezigheden van het Sijnode thans zijnde
afgedaan, gaf de Voorzitter, aan het einde der honderdtweeënvijftigfte
zittinge, kennis aan de Vergadering, dat men den
volgenden Maandag, zijnde den zesden Maij, hadt beftemd
om de Sijnodaale Canons, in de Groote Kerk der Stad,
aftekondigen, gelijk ook het Vonnis, over de Remonftranten
geveld. Het gerugt hier van zich wijd en zijd verfpreid
hehbende, lokte eenen ongemeenen toevloed van nieuwsgierigen
na Dordrecht, mannen en vrouwen, edelen en onedelen,
kerkdijken en waereldlijken, onder anderen zijne Excellentie
Graaf ERNST KAZIMIR VAN NASSAU. Naa het Gebed, begaf
s.ich het geheele Sijnode, twee en twee, uit de Stads-Doelen.

Ï4» SYNODE. (Dordrechtsch)
len, de gewoonlijke Vergaderplaats, met groote ftaatfie, twea
Koetzen met aanzienlijke Vrouwen vooruit rijdende, na de
Groote Kerk, in de volgende orde. Eerst de Heeren Politijken
met hunnen Geheimfchrijvër HEINSIUS; vervolgens de
Engelfche Bijfchop van Landof met den Prefident BOGERMAN;
daar naa de uitheemfche Godgeleerden; wijders de twee Asfesforen
of Bijzitters van den Prefident en de twee Scriba's
van het Sijnode; voorts de Nederlandfche Godgeleerde Hoogleeraars;
en eindelijk de Inlandfche Predikanten en Ouderlingen.
Tot aan het Stadhuis gevorderd zijnde, voegde zich de
Wethouderfchap bij den trein. Aan den Zuidkant van het
Koor der Kerke, die met menfchen was opgepropt, hadt men
eenen ftoel geplaatst voor den Prefident; welke denzelven beklommen
hebbende , de plegtige verrigting opende met een
Gebed, in de Latijnfche taaie, 't welk omtrent een halfuur
duurde. Thans zijnen ftoel verlaatende, klom de eene Sijnodaale
Scriba, SEBASTIAAN DAMMAN , op denzelven, en las zo
lang de Canons, tot dat zijne ftem hem begaf, en hij moest
vervangen worden van zijnen Amptgenoot FESTUS HOMMIUS,
die de overige Canons voorlas. Eindelijk volgde ook de
voorleezing van het Vonnis over de Remonftranten. Men
hoorde, onder andere, in hetzelve de volgende uitdrukkingen
„ Dat het Sijnode, naa aanroeping van Gods allerheiligflen
„ naam , zich zeiven zijns eigen gezags uit Gods Woord
„ wel bewust zijnde, volgende de voetflappen van alle de
„ oude en nieuwe wettige Sijnoden, verfterkt met het gezag
der Hoog Mogende Heeren Staaten Generaal, verklaart en
„ oordeelt, dat de Kerkendienaars 1 , die zich in de Gemeente
hebben gedraagen als hoofden der factiën, en leeraars der.
„ dwaalingen, fchuldig en overtuigd zijn de Religie te heb-
„ ben gefchonden, de eenigheid der Kerke gefcheind, en
„ zeer zwaare ergernisfen te hebben gegeeven; en wat aau-
„ gaat de geenen, welke tot dit Sijnode zijn gedagvaard, dat
dezelve daarenboven fchuldig en verwonnen zijn van onlij-
„ delijke wederfpannigheid tegen de bevelen der Hooge Over-
„ heid, in dit Sijnode afgekondigd, en tegen dit eerwaardig
Sijnode zelve. Om welke oorzaaken het Sijnode vooreerst
,, den voorfz. Gedagvaarden ontzegt alle Kerkelijke bedienin-

SYNODE. (Dordrechtsck}
ttf
„ gen en ze afzet van hunne ampten; oordeelende ook de-
„ zelve onwaardig alle Akademifche dienften , tot den tijd
„ toe, dat ze door ernftige bekeering, welke zij door woor-
„ den , werken en poogingen , genoegzaam zullen betoond
„ hebben, de Gemeente voldaan zullen hebben, en met de-
„ zelve waarlijk ten vollen verzoend zijnde, tot derzelven
„ gemeenfchap zullen worden opgenomen." Bi) het leezen
van dit Vonnis, als daar toe niet ontbooden zijnde, waren
de Remonftranten niet tegenwoordig, doch ontvingen , op
den middag, aanzegging, om zich bjj de Heeren Politijken
te vervoegen; die hen vervolgens het Vonnis voorhielden;
waar op zij met groote bedaardheid antwoordden, en vervolgens
een Affchrift daar van verzogten; doch dit wierdt thans
geweigerd, en hun bevolen, nog eenige dagen binnen Dordrecht
te vertoeven.
In de honderdvierènvijftigfte -zitting, die, op den negenden
Maij, met opene deuren en eenen grooten toeloop van menfchen,
gehouden wierdt, deedt de Raadsheer MARTINUS GRE­
GORIUS, thans Voorzitter der Heeren Politijken, een Gebed,
waar in hij God dankte voor de hulp, aan het Sijnode beweezen,
waar door zijne waarheid van de dwaaling en tuimelgeest,
die de Herders zijns Volks zo lang hadt bezeeten,
en die zijne Kerk zo zwaar hadt benaauwd, en bijkans t'ondergebragt,
was gered. Voorts zich tot den uitlandfche
Godgeleerden wendende, bedankte hij dezeiven, uit naam der
Aigemeene Staaten, voor de hulp, geduurende den tijd van
zes maanden, aan het Sijnode beweezen;- verzoekende tevens
, dat zij, op een bepaalden dag , in 'J Hage wilden verfchijnen,
om aldaar hun verder affcheid te bekoomen. Thans
vatte de Prefident BOGERMAN het woord, om insgelijks aan
de Uitlanders, van wegen het Sijnode, zijne dankbaarheid te
betuigen. Naa dit alles ging het Sijnode, gezamentlijk, ter
maaltijd, die kostbaar was, en op welken de leden op de
uitgeleezenlte fpijzen en dranken rijklijk onthaald wierden.
Om niet alleen de tong, maar ook het oor der Sijnodaale
Vaderen te ftreelen, liet zich eene groote menigte Muzikanten
op hunne Speeltuigen hooren, zelf verfcheiden Vrouwen,
die agter gordijnen zongen. '«Anderendaags gingen de Heeren
Poli-

*4& SYNODE. tGorérécitsch-)
Politijken rond bij de buirenlandfché Leden van het Sijnode j
om dezeiven eene behoudene reize te wenfchen.- en tevens
met eenen gouden Gedenkpenning te befchenken, ter waarde
van honderdvijfrig guldens, hangende aan eenen gouden Keten,
die op vijftig guldens wierdt gefchat. Op de eene zijde
des Pennings zag men de afbeelding van het Sijnode, en las
men, in den rand: REUCIONE ASSERTA. Op de andere zijde
was verbeeld de berg Stoa, en op deszelfs top een Tempel,
die van de vier winden beflreeden, doch van Gods naam befh-aald
wierdt, met het bijfchrift t ERÜNT SICUT MONS SION.
De-zin van welke Opfchriften te kennen gaf: Den Godsdienst
hevestigd zijnde, tullen ze zijn als de berg Sion. Daarenboven
ontving elk der buitenlandfche Leden $ boven de'toegeleide
daggelden, zijnde twintig guldens, eene goede fommg
gelds, ter vergoedinge van reiskosten. Toen vertrokken de
ineesten hunner na 's Graavenhage, om aldaar tegenwoordig
te zijn bij de onthoofding van 's Lands Advokaat JOHAN VAN
OLDENBARNKVELD , welke op den dertienden van Maij gefchiedde.
Op dien zelfden dag vergaderden, van nieuws, de inlandfche
Leden, ter verhandelinge van eenige bijzondere zaaken.
De voornaamfte van deeze waren, het ftellen van formulieren!
van ondertekeninge van de Nederlandfche Belijdenis, den Catechismus
en de Canons van het Dordrechtfche Sijnode, voor
Hoogleeraars, Leeraars, Krankbezoekers, Schoolmeesters, en
verder allen , die in Kerkelijke bedieningen zouden gefteld
worden. Het formulier, omtrent de Predikanten vastgefteld-,
luidt aldus: „ Wij ondergefchreevene Bedienaars des Godlij-
„ ken Woords, reforteerende onder de Ciasfis.. •. verkïaaren
„ opregtelijk en iu goeden geweeten voor den Heere, mét
„ deeze onze ondertekening, dat wij van harden gevoelen en
„ gelooven, dat alle de Artikelen en ftukken der Leere, in
de Belijdenis en den Catechismus der Gereformeerde Ne-
„ derlandfche Kerken bt^reepen, mitsgaders de Verklaring
„ Over eenige Punten der' voorzeide Leere in her Nationaals
„ Sijnode 1610 te Dordrecht gedaan, in alles met Gods
Woord overeen koomen. öelooven derhalven, dat wij de
voorzeide Leere naarliiglijk zullen leeren, en getrouwelijk
„ voor-

SYNODE. (DordrechtscAJ 14$
„ voorftaan, zonder iets tegen dezelve Leere, 't zij openlijk
„ of heimelijk , direftelijk of indireételijk, te leeren of te
fchrijven: Gelijk ook, dat wij niet alleen alle dwaalingen,
„ tegen deeze Leere ftrijdende, en met naarne ook, die in
,i dit voorzeide Sijnode zijn veroordeeld, verwerpen; maar
„ dat wij ook genegen zijn, dezelve te wederleggen, tegen
„ te fpreeken, en allen arbeid aan te wenden, om dezelve
„ uit de Kerk te weeren. En indien het zoude mogen ge-
„ beuren, dat wij naa deezen eenig bedenken of ander ge»
„ voelen tegen deeze Leere kreegen, belooven wij, dat wij
„ 't zelve noch openlijk, noch heimelijk zullen voordellen,
j, leeren of verdeedigen met prediken of fchriiven; maar dat
„ wij 't zelve alvoorens den Kerkenraad, Clasfis en Sijnodus
,, zullen openbaaren, om daar onderzogt te worden; bereid
„ zijnde, ten allen tijde, ons aan het oordeel ces Kerken-
„ raads, Clasfis of Sijnodus gewillig te onderwerpen : op
ftraffe, dat wij hier tegen doende , met 'er daad zelve
,? Qipfo fatïo~) in onzen dienst zullen gefchorst zijn. En in-
,, dien de Kerkenraad, Clasfis of Sijnodus ten eenigen tijde,
„ om gewigtige redenen van naadenken, goedvondt van ons
„ te eifchen nadere verklaaring van ons gevoelen over eenig
„ Artikel deezer Belijdenisfe, des Catechismus of der Verklaa-
„ ringe van het Sijnode Nationaal, zo belooven wij ook
„ mits deezen, dat wij, ten allen tijde, daar toe willig en
bereid zijn zullen, op ftraffe als boven; behoudende nogthans
het regt van Appél, ingevalle wij misfchien door 't
„ Vonnis van den Kerkenraad, de Clasfis of het Sijnode meen-
„ den bezwaard te zijn: geduurende welken tijd van Appél
„ wij ons met de uitfpraak en 't oordeel van het Provintiaale
„ Sijnode zullen te vrede houden."
Behalven verfcheiden andere zaaken, welke het Sijnode
bezig hieldt, viel ook de aandagt op het vastftellen van
eene dus genaamde Kerkenordening. Hier toe viel de keuze
op de Kerkorde, in den Jaare 1586, ten tijde van LEICESTER,
hoewel buiten bewilliging van 's Lands Staaten, vastgefteld.
Deeze wierdt thans naagezien en goedgekeurd, met verzoek
aan 's Lands Staaten, om dezelve door hun gezag te bekragtigen.
Dit gefchiedda in zommige Provinciën, hoewel onder
* eenige

SYNODE; CDordrechtscnj
een-ge bepaalingen. Doch in Friesland verworp men de aangeboodene
Kerkenorde, als niet praktikabel en tegen 's Landt
Privilegiën in veele punten Jlrijdig. DR reden der gedeeltelijke
aanneeminge of geheele verwerpinge , was, om dat,
naar het oordeel der Heeren, aan de Kerkdijken te groot geraag
wierdt toegefchreeven. Ons bedek gedoogt niet, van
verfcheiden andere zaaken, door het Sijnode verrigt, verflag
te doen.
Op den negenëniwintigfteu Maij hieldt het Sijnode de honderdtachngde
en laatde zitting. Uit de Doelen begaven zich
de Leden, verzeld ,van de Heeren Tolitijken, na de Groote
Kerk, alwaar, de Kerkleeraar LYDIUS eene toepasfelijke Leerrede
hieidt, en eene dankzegging aan God deedt, voor alle
de bijzondere en • wonderbaare weldaaden , onlangs aan de
Nederlandfche Kerken beweezen. Bij hunne wederkomst in
üe gewoone Vergaderplaats, bedankte de Heer HUGO MUIS
VAN HOLY, Schout van Dordrecht, uit naam van Hun Hoog
Mogetidcn, de Leden van het Sijnode, voor hunne naarftigheid
en getrouwheid, in het verdeedigen van de waarheid
van den Hervormden Godsdienst; wordende alles met eeii
plegtig Gebed tot God, door don Prefident BOGERMAM, bèflooten.
Vóór hun vertrek, ontvingen de Leden hunne daggelden,
welke, voor de Hollandfche, gefteld waren op vier
guldens. Alles te zamen genomen zijnde, rekende men, dat
het Sijnode den Lande op. een Miljoen of tienmaalhonderdduizend
Guldens kwam te daan.
Hoe 't met de Remondranten afliep, moeten wij, bij wijze
van aanhangzel op de hiftorie van het Sijnode, hier nog kortelijk
verhaalen. Naa het vertrek der Sijnodaale Vaderen,
Êleeven de gedaagde Remondranten , op hoogen last, nog
binnen Dordrecht. Hier verfcheenen eerlang drie Gelastigde»
van Hun Hoog Mogende, welke aan de gedaagden de vraag
deeden, of zij, ondanks hunne afzetting, nog voorneemens
waren, zich als Kerkendienaars te gedraagen; dan of zij bèflooten
hadden, als ampt'looze burgers een ftil leeven te leiden
, zich onthoudende van alle Kerkelijke bedieningen; met
toezegging, dat in het eerfte geval, van wegen Hun Hoog
Mogenden , vóór hun onderhoud zoude gezorgd worden.
\
Óp

SYNODE;
(Dordrechtsch)
Op één na, betuigden aüen, geenê belofte van flilzwiigen té
kunnen doen. Met gelijken uitflag wierdt, 'sanderendaagsi
dit gefprek hervat; waar naa de Remonftrantenzonder dat
men zich met hun bemoeide, bijkans drie weeken in eene"
foort van opDuitinge gelaaten warden. Thans keerden zij
Zich tot de Aigemeene Staaten, met een eerbiedig Vtrtoog
om afdoening van Zaaken, en tot de hunnen te mogen wederkeeren;
Doch hier op volgde geen antwoord, maar wierden
, integendeel, de Remonftranten zo ftreng gehouden, dat
een van hun geen verlof konde bekoomen, om zijne zieltoogende
en om hem roepende Zuster te bezoeken, een andere,
om zijne Vrouw in baarensnood bij te ftaan, hoewel ze*
voor hunne wederkomst te Dordrecht, genoegzaamen borg*
togt aanbooden. Eindelijk ontvingen zij bevel, om tegen den
tweeden Julij in 's Hage zich te laaten vinden,' om 's anderendaags
voor Hun Hoog Mogende te verfchijnen; Eén voor'
één voor de Vergadering verfchijnende i wierdt hun aldaar'
voorgeleid eene Afle van Stilfhnd , bij welke zij, door ondertekening
, moesten belooven, zich voortaan te zullen onthouden
van alle Kerkelijke diensten, in 't heimelijk of in 't'
openbaar ^ zo wel in als buiten de Steden, Dorpen en Plaatzen
der Veréénigde Provinciën, of Refort van dezelve, maar
zich enkel als particuliere ingezeetenen te zullen gedraagen.
Eén der Remondranten tekende de Aéle; doch alle de overigen,
dertien in getal, weigerden zulks, zich in deezen beroepende
op hun Geweeten; De Predikant, welke de AeTe'
hadt getekend, bekwam hier op zijn affcheid j nevens vijftig
guldens tot reisgeld. Aan de overigen j naa dat rites hen
#
den volgenden dag, nogmaals gehoord hadt; en zij bij hun
antwoord volhardden j wierdt het Vonnis van Hun Hoog Mogende
voorgeleezen, inhoudende , onder andere , dat zij ge»
bragt zouden worden buiten de Veréénigde Provinciën en
derzelver Refort,- zonder daar binnen te mogen wederkeeren j
voor dat aan Hun Hoog Mogende was gebleeken, hunne bereidwüligheid
om de voorgemelde Acle te ondertekenen; onder
bedreiging dat de anders doenden, als verftoorders def
gemeene rust, anderen tot een voorbeeld, naar goedvinden
a o
XXVIII. DEEh.
PPPPPPP
* 1

ï4

SYNODE. (Dirdrechtsch')
i4f
en de Leueen, met het Omfchrift-: DE WAARHEID' OVERWINT
ALLES. Aan de keerzijde las men: WELDOENDE VREEST NIE-
MANT. Ensconus bewaarde zorgvuldig dit ftuk gelds, er3
liet het met een gouden rand omzetten; In 's rilans geflagt
heeft men het lang daar naa bewaard.
Op den zesden Julij waren de Remonftranten, op het be»
paalde uur, tot hun vertrek gereed. Ten zes uure kwara
een Bode hun ieder vijftig guldens reisgeld brengen, neven*
een affchrift van het Vonnis, en met een hun vraagen4 werwaarts
zij begeerden gebragt te worden ? Elf hadden eeri
briefje getekend, bij 't welk zij begeerden, na Waalwijk, tó
Brabant, te mogen worden overgevoerd, twee na Nieuwen*
huis, in 't Graaffchap Bent hein, en één na Huufen, in 'c
Land van Kleef. Terwijl de Boden om Wagens liepen ,-
kwamen veelen de Ballingen met fchreiende oogen, vaarwel
zeggen. Een weinig naa negen uure, ondet een geweldiger*
regen, begon de uittogt, met negen Wagens. Drie derzéf-
Ven, verzeld van twee Boden, reeden na Nieuwenhuis eri
Huufen-, de zes anderen, onder 't geleide van vier Bodeng
floegen den weg in na Waalwijk. Eerst reeden deeze ti»
Dcljt, en van daar na Delf haven, alwaar ze het middagmaal
hielden , en voorts feheep gegaan zijnde, zettede ze bij
C-enruidcnberg voet aan land. Hier huurden de Boden vier
Wagens, die hen voorts na Waalwijk bragten. Aan dé Boden,
naa deZelven voor hunne gedienftïgheid, op de reizé
aan hun betoond, bedankt te lu-bben, Zeiden de RemonfW
ten, bij henaffcheid: , Zegt aan Hun Hoog Mogenden; daê
„ Wij zulk eene behandeling niet verdiend hebbeu; doch dat
„ wij dezelve geduldig zullen draagen, blijvende vrïendet?
„ van het Vaderland , en niet nalaater.de voor Hun Hoog
Mogenden te bidden." ,
Zodanig een uitllag hadt het vermaarde Sijnode van Dordrecht,
waar over zo wel Inlanders als Uitheemfchen zeef
verfehillenJe gevoelens geveld hebben, 't Is onze zaak nret j
dezelve hier te opperen ; zij kunnen bij de Kerkelijke ss 1
Waereldüjke Iliftoriefchrijvers worden naagezien.
ppppppp *

SYTZAMA.
SYTZAMA , een dar oudfle adelijke Geflagten van Friesland,
van 'c welk nog heden ten dage naakoomelingen in dat Gewest
in weezen zijn, doch 't geen, door verloop des tijds
en de wisfdvalligherd der waereldfche raafceri, zeer veel van
zijnen alouden luister en gezag heeft verlooren. In de aloude
Gedenkfchriften ftaan verfcheiden Leden des Geflagts bekend ,
voor trouwe liefhebbers des Vaderlands en grootmoedige
voorftanders der Friefche Vrijheid. Bij gebrek aan de noodige
aantekeningen, kunnen wij den eafren ooriprocg en volgreeks
des aanzienlijken Geflagts nkt vermelden, maar moeten ons
bepaalen tot zulke Leden, welke, door hunne daaden, den
meesren roem behaald hebben.
Op deeze lijst mogen wij niet verzwijgen Jonkheer TJAL­
LING VAN SYTZAMA , die reeds omtrent het Jaar 1420 leefde.
Geduurende de befaamde twisten der Schicnngers en Vetkvopers,
welke de Provincie Fneslund van een fcheurden, was
Jonkheer TJALMNG , in 'c eerst, de laatstgenoemden toegedaan.
Sedert, onzeksr om weike reden, wisfelde hij van panij, en
wierdt een der voornaamlte hoofden en aanvoerders der'
Schietingers. In of reeds vóór het Jaar 1462 raakte hij in
gjifchil met eenen anderen Edelman , SCHELTO VAN JAYEMA,
genaamd. Op Palmzondag des gemelden jaars elkander tot
een Tweegevegt hebbende uitgedaagd, in het Dorp Marum,
ontving Jonkheer TJALLING eene doodelijfce wonde , waar aan
hij ftraks den geest gaf: naa alvourens zijnen tegenflieever,
in de eene knie, eene kwetzuure te hebben coegebragt, aan
de gevolgen van welke hij, insgelijks, eerlang overleedt. Van
zo veel aanziens was thans Jonkheer TJALLING onder de zijnen
, dat door zijn overlijden, en dat van eenen Jonkheer
ROMKE VAN DON IA , die het met de Vttkoopers hteldt , de
wedtrzijdfche vijandlijkheden der landberoerende aanhangen,
een tijd lang, (lil ftonden..
Van ongelijk meer vermaardheids, egter, dan deeze, was
JFLMER VAN SYTZAMA, nevens zijnen broeder PIER VAM SYT­
ZAMA , die gelijktijdig met, doch ook nog, lang naa hem
geleefd hebben. Jonkheer JELMER was gehuwd aan ATS of
ATJE VAN BONNINGA, dogter van
LOUW VAN BONN^CA en
vaü

SYTZAMA. 149
van HYLK VAN HARINXVIA. Hij harfr een Su'ns of adelijk Slot
te Wums, een Dorp niet verre van S'dvoren. In di«n zélfden
oord der Provincie bloevie, teu dien tijde, bet aanzienlijk
Gellagt van GALAMA, doch lag met dat van SYTZAMA
dikmaals overhoop, 't Gebeurde, in den aanvang van September
des Jaars 1494, dat de J >nkheeren DOUWE en OTTO
VAN GALAMA, geftérkt hunne Vrienden en Hondgenooten,
v a n
op het Siot van SYÏZAMA eenen - geweldigen aanval deeden.
Jonkheer JELMER bevondt zich thans te Stieek , bij B. CKO
VAN HARINXMA , waarfchijnlijk zijnen bloedverwant. Den
ramp, welke zijn Huis dreigde, hadt hij niet vernomen, of
hij verzogt om de hulp zijner Bondgenooien , onder andere
van de ltraks genoemde Stad, en om gezamentlijk met hem
tegen den vijand op te trekken. Door dit middel verzamelde
hij, wel haast, eene ïnagt, welke die des viiands merkelijk
te boven giri;;. Met deeze magt op GALAMA zijnde opgetrokken,
wierüt SYTZAMA fpoedig met hem nandnetneen, hoewel
niet een zeer rampzaligen uitflag. Jonkheer BONNINGA, Schoonvader
van Jonkheere JELMER , nevens veele andere voornaatne
ScMeringers, verloor 'er het leeven; hij Selve ontving eene
zwaare kwetzuure, en verviel, daarenboven , in 's vijands
handen.
Intusfchen bevondt zich de Echtgenoote van onzen SYT-
ZAMA op het Slot. Ondanks het (heuvelen van hsaren Vader,
en de gevangenneeming van haaren Echtgenoot, verkoos de
kloekmoedige Heldin het dooi (laan van een hevig beleg, en
het lijden van de uiterfte verraoeienisfen en elenden, boven
eene lafhartige overgave. Geduurende de vijandlijkh^den,
kwamen eenige Priesters en andere Goemannen tustchen beide,
om een Verdrag te bemiddelen. Het wierdt getroffen,
op de volgende voorwaarden: De gevangenen zouden, van
weerkanten, losgelaaten , en de Stins van SYTZAMA aan die
van GALAMA worden ingeruimd. Sedert de overgave van het
SIOL , wierut het afgeoroken en tot den gronu toe gellegt.
Het Huis flondt een wéinig ten Noordoosten van de Kerk
van Warm. In eenige hoogten, als mede in eene drooge Grait,
zouden, volgens zommigen, daar van nog de oveiolijtzels
voorhanden zijn.
Ppppppp 3
l>e-

?5® SYTZAMA.
Belangende den broeder van Jonkheere JELMER, PIER VAE?
$YTZAMA, deeze woonde in een Stins of Slot, Sytzatna-State
genaamd, in of bij het Dorp Arum, in de Grietenij van
fFonzeradeel onder het Friefche Kwartier van Westergoo.
ïfet lag in het Noordoosten van de Kerk, aan het einde van
pene tamelijk lange en breede Straat, van welke het, door
een Ringmuur, wierdt afgefcheiden. Ten Noorden en ten
Westen lag het binnen wijde Graften, en was, aan den Zuidr
kant, van fchoone Hoven en lust'ge Plantaadjen voorzien»
Door ouderdom geheel vervallen zijnde, wierdt dit Huis, in
de Jaaren 1555 en 1556, door eenen anderen PIER VAN SYT-
?AMA, Kleinzoon des bovengenoemden, en deszelfs Echtgenoote
RINKJEN DOÜWMA VAN OENEMA , geheel vernieuwd en
met een Torentje verfierd. In den aanvang deezer Eeuwe is
dit Slot wederom geheel afgebroken, wordende niets meer
dan de Ringmuur daar van overgelaatèn.
Jonkheer JELMER VAN SYTZAMA overleedt zonder kinderen,
Zijn broeder, PIER VAN SYTZAMA, heeft het Geflagt tot op
deezen tijd voortgeplant. Jonkheer PIER, raamelijk , hadt in
huwelijk JOOSJE VAN MARTENA, en bij dezelve, onder andere
f erwekt,
Jonkheer HARMFN VAN SYTZAMA, Heer van Sijtzama-State,
te Arum , die in huwelijk nam TihTS VAN mr>DEMA , bij
welke hij Vader wierdt van
Jonkheere PIER VAN SYTZAMA, boven genoemd, welke,
bij zijne insgelijks reeds vermelde'Huisvrouw RINKJEN DOUW-
|IA VAN OENEMA , verwekte ,
Jonkheer DOUWE VAN SYTZAMA, Fleer van Sijtzama-State,
te Arum, Grietman van Tdaarderadeel, in het Kwartier van
Oo.stergo. Op twee onderscheidene tijden bekleedde hij deeze
aanzienlijke waardigheid'; eerst, zedert het jaar 1578 tot in
den Jaare 1586, terwij! Friesland nog het gezag van Koning
PHILIPS van Spanje erkende. In 't laatstgemelde jaar, om
wetke reden, is ons cnbeltend, van dien post verlaaten zijnde,
aanvaardde hij denzelven , wan nieuws, in de'i Jaare
|

SYTZAMA. 151
i
verfcheiden gewigtiga bedrijven, 's Lands regeermg betreffende,
wierdt deeze Edelman te werk gefield, uk welke zijn
gezag en aanzien met regt mag worden afgeleid. Als Gevolmagtigde
wegens Oost ergo, neve«s verfcheiden andere l'iiefche
Edelen, ondertekende hij, in den Jaare 1583» zekere,
dus genaamde, Akte van Debat, dienende, in zeker gefchil,
tot antwoord wegens het platte Land aan de Steden van. het
Gewest. In het zelfde jaar, cn in de zelfde hoedanigheid
van Gemagtigde.' leende hij de hand, tot het ontwerpen vr.n
zekere Artikelen en Voorwaarden, op welke Graaf WILLEM
LODEWYK VAN NASSAU, in de plaats .van den Heere VAN ME-
RODE , tot Stadhouder van Friesland zou worden aangenomen.
Eindelijk ondertekende hij, al wederom in de hoedanigheid
van Gevolmsgtigde van Oostergo, op den negentienden Jamiarij
des jaars 1604, het Befluit der Heeren Volmagten ten Landsdage',
aangaande de toelïemming tot het betaalen van het
Krijgsvolk. — In den Jaare 1573 was Jonkheer DOUWF. in
den echt getreeden met Jonkvrouwe JETSKE VAN BESLINGA,
dogter en Erfgenaame van ANDRIES VAN BESLINGA, te Friens,
en SJOUK VAN JKLGERHUIS. Door dit huwelijk wierdt hij
eigenaar van Beslinga - State , te Friens, en , Vader, onder
andere, van
Jonkheere ANDRIES VAN SYTZAMA, Heere van Sijtzama-State,
te Arum, en van Beslinga- State, te Friens. Omtrent het
Jaar 1620, tradt hij in't huwelijk met JOHANNA VAN AARNSMA,
"dogter van CIIRISTOFFEL VAN AARNSMA en van MARGARETIIA
VAN 1.00. Beslinga State, door ouderdom, geheel vervallen
zijnde, deedt hij, kort naa zijne echtverbintenis, in de plaats
van het oude, een fraai Slot bouwen, 't welk door de naakoomelingen,
zo wij ons niet bedriegen, tot heden toe be.
zeeten en bewoond wordt. Onder andere kinderen verwek»
hij JETSKE VAN SYTZAMA, gehuwd aan JARIG VAN HEEREMA,
Z.ione van TJERK VAN HEEREMA en van LUTS WALTA, en Majoor
van een Friesch Regiment. Sijtzama-State, een kwartier
uur gaans buiten het meergenoemde Dorp Arum, aan
den weg na het Dorp Kimswcrt gelegen, wierdt, in de Jaaren
1665 en 1666, door deeze Edele Vrouw geftigt, in de
PPPPPPP 4
P , a a c ï

m
SYTZAMA,
plaats van het oude Slot, weleer door eenen jonger broeder
van het edel Geflagt.gebouwd, doch, ten gemelden tijde, zeer
bouwvallig. Behalven deeze hadt Jonkheer ANDRIES nog verwekt,
als Voortzetter van het Geflagt,
Jonkheer PIER VAN SYTZAMA, Heer van Beslinga -State,
te Friens. Hij is tweemaal getrouwd geweest. Zijne eerfte
Echtgenoote was FOKEL VAN EYSINGA, dogter van EDO VAN
EYSINGA en vaa CATHARINA VAN EYSINGA. Deeze zonder
kinderen zijnde overleeden, tradt hij in een tweede huwelijk
met JDLIANA VAN JELT1NGA, dogter van FEKKE VAN JELTINGA
en TJAMK VAN WYCKEL. Uit dit tweede huwelijk wierdt gebooren
,
Jonkheer PICO GALENUS VAN SYTZAMA, Heer van Beslinga-
State, te Friens, getrouwd met JJHANNA JUDITH BLANCK-
VOORT, eenige dogter en erfgenaame van WILLEM BLANCK-
VOORT en van ALEIDE GEERTRUI VAN HEMEKT. Bij de plegtige
begraavenisfe van JOHAN WILLEM FIUSO, Stadhouder van Fries- .
land, genoot deeze Edelman de eere, dat hij, op aanfchrijving
van haare Hoogheid de Prinfesfe Weduwe, de vijfde in
» D g gi n g, onder de achtentwintig Edelen, die het Lijk na
het Graf verzelden, en, in den ftaatelijken optogt, het Vorst,,
lijk -Kasket droeg. Jonkheer pico GALEINUS overleedt, op
Beslinga-State, in den ouderdom van bijkans zesenzestig jaaren,
op den negenëntwintigften Januarij des Jaars 1727, en
wierdt, op den vijfè'ntwintigften Februarij, in het Koor der
Kerke te Fiiens, in het graf zijner Voorouderen, plegtig ter
aarde befteld. Hij liet naa de volgende kinderen :
1. Jonkheer PIER WILLEM VAN SYTZAMA, Kapitein van eene
Kompagnie Voetvolk, onder het Regiment van zijne Vortielijke
Doorluchtigheid WILLEM HENRIK, Erfprinfe van Saxcn-
Eifenach, en , op den tweeden Junij des Jaars 1726 , te
Frietis getrouwd met Jonkvrouwe EBELLA JULIANA .EBIIVGA
VAN
HUMALDA , oudfte dogter van FRANS BERNART JEBINGA VAN
HUMALDA en van KLARA FEYONA VAN GROVLSTLVS.
2. Jonkheer JAN ANDRIES VAN SYTZAMA , Kipitein van eene
Kompagnie Knegten, onder het Regiment vau Prins CHKIS-
•T1AAN VAN NASSAU DILLENBURG.
3. Jonk»

SYTZAMA. 153
3. Jonkheer FEKKO DOMINICUS VAN SYTZAMA, Kapitein van
eei.e Kompagnie Knegteo, in het Regiment van den Brigadier
VAN IDZINGA.
4. Joukvrouwe FROUK JULIANA GEERTRUI VAN SYTZAMA,
overleeden op Beslinga-State,^den veertienden Februarij des
Jaars 1721.
5. jonkvrouwe ANNA JACOBA HERMINE VAN SYTZAMA, op
Beslinga-State , den vierëiïtwimiglten September des Jaaxs
1726, overleeden.
PPPPPPP 5 T.

:rS4 TAAVEN. CLYN)
T.
Tl AAYEN. (I.YN) De affcbudding van het Spaanfche dwangjuk,
door onze Voorouders, was eene gemeene zaak, welke
door de veréénigde poogingen van aanzienlijken en geringen
volvoerd wierdc Van den gelukkigen uitflag des werks daalt
de roem inzonderheid neder op de Grooten, om dat de naameu
van deeze, bij de Hiftoriefchrijvers, zijn opgetekend, die
der anderen, als minder bekend, meestal, verzweegen worden.
Intusfchen hebben ook de laatften een regtmaatigen eisch op de
dankbaare hoogagting der naakoomelingen, zo ras deezen behoorljjk
onderrigt zijn, aan wien zij dien tol te betaalen hebben.
De perfoon, boven genoemd, is een dier lieden van
eene laage Klasfe, welker naamen der vergeetelheid verdienen
ontrukt te worden, om dat zij de zaak der Vrijheid , op
hunne wijze, hebben voorgedaan. LYN TAAYEN, naamelijk,
was een Visfct-erman, in de Stad Veere woonagtig. Nevens
eenen zijner Stadgenooten, van de zelfde handteeringe, KOEYE-
VLEESCH genaamd , onledig in zijne kostwinning en bedrijf,
hadt hem het ongeluk getroffen, in de handen der Spanjaarden
te vervallen, en in den Bi-iel in hegtenis gefield te worden.
Hier zat hij, zijns toekoomenden lots onzeker, ten tijde, als
de Stad aan de Watergeuzen overging. JAN VAN KUIK, Heer
van Erft, naa de bemagtiging, binnen die Stad gekoomen,
diende hem ten voorfpraake, en bragt te wege, dat hij, nevens
zijnen makker, zonder daar voor eenig losgeld te betaalen,
op vrije voeren wierdt gefield. Tot de hunnen wedergekeerd,
gaven ze breed op van de edelmoedigheid der Geuzen
, en, misfehien daarenboven der Spaanfche overheerfchinge
moede zijnde, deeden ze al wat in hun vermogen was, om
het gemeen onder de Veerenaars tegen de Spanjaards op te
flooken. Onder dit alles was de Heer VAN ERPT binnen de
Stad gekoomer. Hier vernam hij de denk- en handelwijze
der twee Visfchers: wesbalven hij dezeiven bij zich ontboodt,
en

T A F E L B E R G , TAKEZYL. tSS
en dezelven overhaalde tot de belofte , zij zouden hunne
medeburgers tragten over te haaien, om de wapens tegen de
Spanjaards op te vatten. De volvoering volgde fpoedig op
de belofte, met den gelukkigen uitflag , dat de Stad Fe ere,
binnen weinige dagen, tot 's Prinfen zijde overging. Aan
TAAYEN en KOEYEVLEESCH behoort derhalven de eere der me.
dewerkinge tot het aanwinnen, voor de zaak der Vrijheid,
van eene Stad van geene kleine aangelegenheid.
Zie B o R,
TAETS VAN AMERONGEN; zie AMERONGEN (TAETS VAN),
Deel III, bl. 772 enz.
TAFELBERG, ook wel de Kooltjesberg genaamd, is een der
hoogde Heuvelen in het Gooiland. In de nabuurfchap van
het Dorp Huizen gelegen zijnde, wordt deeze verhevenheid
druk bezogt, door de zulken, die fmsak vindeH in ruime uitzigten,
die door verfcheidenheid worden afgewisfeld. Op
den top des Heuvels vindt men eenen ronden tafel van blaauwen
fteen, in welken de naamen van zestig Steden, Dorpen,
Gehugten, Sloten en Heerenhuizen, ieder volgens den flreek,
in welken men dezelve moet zoeken, zijn uitgehouwen; de
meeste van welke , bij eene heldere lucht, ook doorgaans
kunnen gezien worden.
TAKEZYL, of Taekezijl, eene uitwaterende Sluis (want dit
betekent het woom Zijl, in de Friefche Landtaal) in Fries,
land, ongeveer een half uur gaans ten Noorden van het Dorp
de Lemmer. In vroegere dagen, en nog aan het einde der
Vijftiende Eeuwe, toen het ftraks genoemde Dorp nog van
weinig aanziens was, was Takezijl, benevens de Zijl of Sluis
van Workum, de eenige bekwaame Haven, aan de Zuiderzee,
voor het Kwartier van Westergo, en alzo voor het grootile
gedeelte der Provincie. Sedert dien tijd is de gedaante der
Zaaken zodanig veranderd, dat de doortogt van fchepen aldaar
zeer gering is» Met dit alles is de Sluis nog van groote
aan-

Ï5« TAKEZYL, TAKO SYBRANTSZ.
aangelegenheid, alzo verfcheiden Meiren en Stroomen, welke,
in dit gedeelte van het Gewest, zeer menigvuldig zijn, door
dezelve, ten tijde v!tn het hooge binnenwater, zeer veel waters
kunnen loozen. Van uirfteekendeu dienst daar toe is een
ruime Vaart, van binnen derwaarts loopende, de Ee of Ea
geheeten,, en die ook , op zotnmige Kaarten , onzeker op
welken grond, den naam van Rhijn draagt. Uit het Slooter
Meir neemt deeze Vaart haaren aanvang, loopt voorts dour
of om de Stad Skaten, en valt door de Takezijl in Zee.
TAKO SYBRANTSZ, gebooren in Friesland, en, hoewel hij
zich met den Land- en Akkerbouw geneerde, een man van
meer dan gemeene kunde en geleerdheid, en, 't geen hem
nog ongelijk meer vermaardheids gaf, van bevallige zedigheid
en ongemaakte Godsvrugt. Zij, die in de Vadsrlandfche Kerkelijke
Gefchiedenisfen eenigzins bedreeven zijn, weeten, hoe,
een weir.ig vóór het einde der Zestiende "Eeuwe, de vermaarde
iiuiBERT DUIFHUIS, te Utrecht, eene Leere predikte, door
haare gemaatigdheid wijd verfchillende van de harde gevoelens,
die, zedert, hier te Lande, zo veel onrust veroorzaakt
hebben. Zo veel bijvals, intusfchen, vondt deeze gemaatigdheid,
bij de Uirechtfche Wethouderfchap , dat, naa'sMans
overlijden, in den Jaare 1581 voorgevallen, zekere HERMANus
ELKONIUS, van Harlingen, in zijne plaats beroepen wierdt.
h Was door middel van deezen, en op deszelfs aanraaden,
dat de Magiflraat onzen TAKO SY'BRANISZ tot Leeraar in de
St. Jakobs Kerk verkoos. Vijf jaaren bakleedde hij aldaar zijn
ampt in vrede en met zegen. De komst van I.E

TAKO SYCKANTSZ. 157
denkende Leeraars de toevlugt tot LEICESTFR; die ook wel
haast te wege bragt, dat TAKO'S beide Amprgenooten, onder
welke de boven gemelde ELKONIUS , zich lieten overhaalen
tot vereeniging met die van het Konfifiorie, op den grond
van zekere achttien punten, aan welke men zich, tot aan het
raastvolgende Sijnode, zou Je houden. Gaarne zou raeu onzen
TAKO den ftroorn hebben zien volgen. Doch hij verzette
zich daar tegen, om reden, dat de punten van het Verdrag,
onder andere, vorderden, het ondertekenen van de Nederlandfche
Geloofsbelijdenisfe, en hij zwaarigheid vondt in het leerfluk
der volftrekte Voorbefchikkinge. Als hij hier omtrent
zijne zwaarigheden opperde, deeden de andere den vooiflag,
om met eenen der andere Predikanten, ter zijner keuze, in
een vriendiijk gefprek te treeden. Hier in bewilligde TAKO,
eh verzogt hij, ten dien einde, JOHANNES UITENBOGAART,
die, zints ruim een jaar, bij die van het Konfiftorie het
Leeraarampt bekleed hadt, hoewel hij in 't ftuk der PredesUnatie
van zijne aroptgenooten verfchilde, en, uit dien hoofde,
bij die van de St. jakobs Kerk zeer wel gezien was.
Deeze wist de zaak zo verre te brengen, dat TAKO in 't ftuk
der Predestinatie zoude mogen volftaan, mits daar omtrent
fpreekende met de Belijdenis van Zinich. Thans fcheen men
de zaak gevonden te hebben. Doch 't leedt niet lang, of
TAKO kreeg een ander gefchil met eenen zijner medebroederen
, 't welk hem deedr befluiten om te vertrekken. Ongemeen
veel werks maakte UITENBOGAART om hem te behouden.
Zelf w'rerdt 'er eene ondeihandeling beleid , in tegenovcrftaan
van den Graave VAN NIEUWENAAR , Siadhouder van het Gewest,
om de zaak te vinden. Doch TAKO, alzo hem voorwaarden
wierden voorgehouden, welke hij met zijn geweeten
niet konde over een brengen, wees alle aanbiedingen van de
hand, en nam beleefdelijk zijn affcheid, niet tegenftaande hij
met een talrijk huisgezin belast was, en geene middelen hadt.
Men verhaalt dat de Graaf VAN NIEUWENAAR, bij deeze gele-'
genheid, zoude gezegd hebben : „ Dat moet waarlijk een
„ vroom raan zijn, die, met zo veele kinderkens belaaden
„ zijnde, en kleine middelen hebbende, liever verkiest te
„ gaan, dan tegen zijn gemoed te doen en te blijven." Oj>
den

•153 1'AKO SYBKANTSZ.
den achtèntwintigften April des Jaars 1586 deedt hij zijn»"
Affcheidsrede, over de woorden: Ik zal den Herder /laan,
en de Schaopen zullen verftrooid worden; in welke hij den
toehoorderen zijne meening niet onduidelijk te verdaan gaf,
dat hunne openbaare Kerkelijke Vergaderingen van geen langen
duur zouden zijn. De laster verzwaarde nog zijnen weder»
fpoed. Men verfpreidde, dat hij ten zijnen huize talrijke zamenkomften
hieldt. Doch eenigen, afgevaardigd om de waarheid
der zaake te onderzoeken, vonden hem te bedde legge, ziek
van hartzeer, over alle de onaangenaamheden, hem bejegend,'
omringd van zijne fchreiende Huisvrouw en Kinderen, nevens
een of twee vrienden , gekoomen om hem te vertroosten.
Bij zijn vertrek gaf hem de Wethouderfchap een loflijk getuigfchrift,
wegens zijnen godvrugtigen en deugdzaamen leevenswandel.
Utrecht verlaaten hebbende, begaf zich TAKO SYBRANTSZ na
Alkmaar. Wat hij aldaar verrigtte, ter onderfteuninge van
zijn huisgezin, is ons niet gebleeken. Waarfchijnlijk zal hij,-
van tijd tot tijd, den predikdienst, hier of elders, hebben
waargenomen. Grond voor deeze giifing meenen wij te vinden
in de handelwijze der Klasfis van Alkmaar, en de gunst,
welke van deeze hem wierdt toegedraagen. Want, als de
Stad Medenhlik, in den Jaare 1590, eenen Leeraar noodig
hadt, gefchiedde het op aanprijzen der gemelde Klasfis, dat
de Wethouderfchap dier Stad cp hem daar toe het oog liet
vallen, en met 'er daad verkoos. Dikmaals baarde de twist
over de grenzen der burgerlijke magt in Kerkelijke zaaken
onaangenaame verdrietlijkheden. Dit hadt plaats in het tegenwoordige
geval. De Kerkenraad van Medenblik , ongezind'
om zich door de Magiftraat eenen Leeraar te laaten geeven,
en in den waan van daar toe het regt te hebben, viel klagtig
over het beroep bij de Klasfis van Enkhuizen; en. vondt aldaar
zo veel bijvals, dat de Klasfrs den Kerkenraad in 't gelijk
, de Wethouders in 't ongelijk Helde; verklaarende het
beroep voor onwettig, als tegen de gewoone orde uitgebragt.-
Prins MAURITS , nevens eenige Gemagtigden der Staaten, eenige
zaaken, het gemeene landbeftuur betreffende, te Enkhuizen
ie verrigten hebbende, kwamen in de maand Oóïober des gamel-

TAKO SYBRANTSZ. «5*
melden Jaars 1590 in de gemelde Stad, terwijl het gefchil
nog leevendig was. Zo wel de Kerkenraad, als de Wethojiderfcbap
van Medenblik, vervoegde zieh bij zijne Doorluchtigheid
en de verdere Heeren, om hunne bezwaaren en redenen
bij dezelven in te brengen. Naa verfcheiden onderhandelingen,
hier over voorgevallen , volgde eindelijk eene ukfpraak,
bij welke het beroep voor wettig verklaard, en de
Magiftraat in haar regt gehandhaafd wierdt; met verbod om
voortaan deeze zaak in verder gefchil te trekken.
Ingevolge deezer uitfpraake, aanvaardde TAKO SYBRANTSÏ
het Leeraarampt te Medenblik. Met de zelfde gemaatigdheid,
welke hem, ftaande zijn verblijf te Utrecht hadt bezield
, kweet hij zich ook hier van zijnen post en pligt,
meestal ongemoeid, zonder ondervinding, althans, van in't
oog loopende verdrietlijkheden, tot in den Jaare 1503. Thans
berokkende men hem wederom nieuwe moeite. De onwettigheid
van zijne beroepinge was het eerfte voorwendzel,
doch de waare reden en de grond der rake, om dat zqmmigen,
zioh met 'sMans gemaatigde denkwijze niet kunnende
vereenigen, zijne rechtzinnigheid verdagt hielden. Door vroegere
ondervinding geleerd, boe zij, bij de Wethouderfchap
der Stad, weinig gehoors zouden vinden, vervoegden zich
zijne tegenftreevers, onmiddelijk bij de Staaten van Holland
en Westfriesland, met aantijging van onzuiverheid in zijne
leerbegrippen. Om de zaak de beflegten, bedienden zich de
Staaten van de tusfchenfpraak der twee Kerkleeraaren JERS-
MIAS BAST1NCIUS en JOHANNES UITENBOGAART. Van zijliea
kant fchreef TAKO SYBRANTSZ een ernftig Vertoog aan de Staaten ,
handelende over de punten, die hem, door zijne befchuldigers,
wierden te laste geleid, roet nevens gevoegde verklaa»
rkig, „ dat hij , met alle Christelijke Gereformeerde Kerken
deezer landen, in de hoofdftukken en 't weezen der Chris-
„ telijke Leere, eenerlei naar CHRISTBS JEZUS gevoelde; ais
„ mede, dat hij hadt aangebooden, den Catechismus en de
„ Belijdenis der Nederlandfche Kerke te onderfchrijven , op
„ deeze voorwaarde, voer zo veel »e de» ft'oorde Gods con~
,, form waren"

J6ö TAKO SYBRANTSZ".
Intusfchen vonden TAKO'S vijanden merkelijken fteun bij da
Hooge Overheid. Dit mogen wij afleiden uit zeker fchrijven
der Kegeeringe van Medenblik aan de Staaten; 't welk wij
niet ondienflig keuren, hier te plaatzen, zo om eenige andere
merkwaardige iirdrukkingen, als om dat uit hetzelve blijkt, in
hoe hooge wairde de vervolgde Leeraar, zo bij de Wethouderfchap,
als hij het merendeel der burgertje gehouden wierdt.
Naa hun ongenoegen betuigd te hebben over het ongelijk ,
't welk, door de befcnuldigers, hunnen Leeraar en hun zeizen
wierdt aangedaan, beklaagden zij zich „ dat de Staaten,
„ in plaats van de betigters tot bewijs te perzen, hun te
„ veel ten wille zijnde ^ den gantfchen handel fcheenen te wil-
„ len verkeeren, en hunnen Kerkdienaar, alsof ze voor die
„ luiden doffe wilden zoeken, met eene zo ongewoonlijke
„ als onnoodige manier van Inquifltie belasten; liever dan te
gedoogen, dat men die lieve gezalfden (de harddrijvende
,, vijanden van TAKO) zoude befchaamen. De zaaken", dus
vervolgden d; Medenblikfche Regenten, ,, waren, God lof!
,, zo verre niet verloopen, dat men deeze luiden aireede zou
„ moeten ontzien, gelijk , in voorgaande jaaren, de" genaamde
„ Geestelijken , toen fchier niemant hun op den teen durfde
,, treeden. Z ! j dagten, ziende de wreveligheid der faktionisten
„ (fcneutmaakers), over dat ftuk niet verder te handelen ,
,, noch te gedoogen, dat bij TAKO eenige verdere verklaaringen,
beloften of verbintenisfên , buiten hun goedvinden,
zouden worden gedaan , of aangegaan. Zij verklaarden ,
„ van Gods en der natuure wegen fchuldig te zijn, hem te
„ verdeedigen, niet alleen dewijl ze zeker wisten, dat hij zo
„ wel gezond in de leere, als wettiglijk in zijnen dienst beroepen
en bevestigd was, maar ook naardien ze al voor
lang bevonden hadden , hoe zijne zonderlinge godvrugtig-
„ heid, vredelievendheid en goede wandel, hem onder de
gemeene burgerij zo lief en aangenaam hadt gemaakt, dat
„ zij liever alle ongemak en gevaarlijkheden gedoogen en
verwagten zouden, eer hij uit de Stad zou worden ver-
„ dreiven. Zij konden niet gelooven", zeiden, in 't flot
van hun fchrijven, de Heeren van Medenblik, „ dat Hun
,, Edele Gr. Mogenden hier in handelen zouden naar *t wel.
» ga*

TAKO
SYBRANTSZ., enz.
H
gevallen van zodanige ftookebranden , dien het een IusS
„ fcheen te zijn, de Onderdaanen tegen hunne Overheden s
de hooge Overheden tegen de la3ge , en zo voorts al de
„ vvaereld overhoop te helpen/'
Sints dit fchrijven liet men de zaak vin den Meder.blikfchen
Leeraar rusten, zonder dat dezelve geheel was afgedaan. Andere
bezigheden beletteden' 's Lands cltaaten., om zich mét
dezelve te bemoeien. Intusfchen volhardde TAKO, gerugfteuud
door de Wethouderfchap, in het waarneemen van zijn ampt.
In deezen ftaat bleeven de zaaken, tot in den Jaare I59 8 -
Op last van 's Lands Staaten, begaven zich, fn de maand (december
diens jaars, JOHANNES UITENBOGAART, en JOHANNES
MATTHISIUS, Predikant te Haarlem., na Medenblik, om TAKO
met de Kerkelijken, zo wel van die Stad, als van de ommelanden
i nader te vereenigen. In een vriendelijk gefprek bragten
zij te wege, dat TAKO eene Bekentenis van zijn Geloof'
ftelde, welke, in het volgende jaar, in het Sijnode te Alkmaar
overwoogen , en van. verre de meeste leden wierdt
goedgekeurd. Alleenlijk verzette PETRUS PLANCIÜS , Predikant
te Amfterdam, zich daar ijverig tegen, en raakte in hooge
woorden met de twee ftraks genoemde. Leeraars, UITENBO-
GAART en MATTHISIUS, op hit der Staaten aldaar tegenwoordig'.
Sedert liet men TAKO in rust, en bij zijn gevoelen , raa~
kende de Godlijke Voorbefchikking * 't welk met dat van ME-
LANCTHON na genoeg overeenftemde. In vrede eindigde aU
das onze gemaaiigde Godgeleerde zijne dagen.
Zie
BOR , en UITENBOGAART, Kerkelijks'
Hijl. en Leven,
TARjé. ( PIETER ) In het voorbeeld van deezen beroemden
Kunftenaar ontmoeten wij een nieuw bewijs van de kragt der
aangeboorene zucht en natuurlijke gefchiktheid, door onvermoeiden
vlijt gefchraagd, om den inensch uit een laagen Hand
tot het toppunt der vermaardheid te voeren. Zulke voorbeelden
moesten der vergeetelheid ontrukt worden ; zij ,
dienen tot eere onzer Natie, en kunnen ten fpooröag ver-
XXVIIL DEEL.
Qqqqqii
ftrt5t
-

i(Ü2 TAN JE. (PIETER)
ftreaken, voor hun, welke foortgeliike natuurdrift gevoelen,
om na even de zelfde vermaardheid! te ureeven. Eene Aantekening
van den Kunstkundigen en do^roiffenden Heere eoR»
HELIS PLOOS VAN AMSTEL Jnk'ib Come/iizoon, die wij ergen»
hebben sangerrolten , fielt ons in ftaat om den beroemden
Kunftenaar kortelijk te fche'.zen.
PIETER T^Njé was een Fries, gebooren te Bohward, in het
begin deezer Eeuwe. In zijne vroeglle Jongelirgfehap voer
hij als Knegt op een der Beurtfchepen, welke, van cte gemelde
Stad, op Amfterdam vaaren. Dikmaals gaf hem dit
beroep eenigen ledigen tijd, zo onder het heen en wedervaaren,
als in den tusfenentijd der Vaarbeurten. Dien tijd bra 6t
hij niet ledig door, maar befteedde denzelven aan bet tekenen
van allerlei voorwerpen Daarenboven beving hem nu en d;s
de lust, om zijnen Vrienden eenig vermaak te doen, met het
fnijden van deeze of geene afbeeldingen op de koperen Zaktabak'doozen,''hoedanige
order de Vaarentgezelien zeer begeerd
worden. Zijne menigvuldige verkeering te Amfterdam
werkte zijner natuurlijke zucht in de hand, doordien dezelve
telkens voorraad verfchafie tot nieuwe ontwerpen , of de reeds
bekende verder uit te breiden. Doch den grond tot volgende
vermaardheid leide een zijner landgenooten , welken hij te
Amfterdam• aantrof. Hier woonde, naameüjk, te gader met
zijrfe Zuster, eene Schiideres in Miniatuur, JAIIOB FJLKEMA ,
ten dien tijde een beroemd PUaift.ijder. Deeze de gefolïH».
heid van den hupfchen TAN jé voor de Graveeikunst vernomen
hebbende, bragt hem onder 't oog zijne natuurlijke beftemming
tot een méér aanzienlijk, en ook voordeeii^er beroep,
dan 't geen hij thans bij de hand hadt. Duor-dit mid
del 'sMans eerzucht hebbende gaande gemaakt, moedigde bij.
hem aan, en haalde hem fpoedig over, om zijn tegenwoordig,
beroep te laaten vaaren, eu zich geheel en al op de beotfifenrng.der
kunst toe te leggen. TANjjé hadt tfeaes den ouderdom
van 'vierentwintig jaaren bereiki. Zijn eerlte leermeester
was zijn vriend en raadsman FOLKEMA ; deeze onderwees hem
in de waare gronden en beginzels der Tekenkunst, der Ontleedkunde
en van her Perfp^ftief. Op den grondflag der vorderingen,
hier gemaakt, wierdt hij een leetüflg der Amfterdam-

TANjE. (PIETER) 1$
damfche Teken - Akadttnie.
In gezelfchap van en aangevuurd
door liet voorbeeld zijner beroemde Medeleden , JAKOB DB
WIT, COKNELIS TROOST, BERNA :DUS PICAftT, L. fel RU BOURd
en anderen, deedt hij hier reuzcnltappen, in het tekenen naar
het Naakt en het leevend Menfchénbeeld. Midlerwijl verzuimde
hij de Graveerkunst Liet, maar bediende zich, in het
verder beoeffenen van dezelve * vaa den goeden raad zijner
bijzondere vrienden, B. PICART , L . F. DU BOURG en jAKori
HOUBRAKEN; als mede van de voorbeelden der beste Prenten
van de heroemdfte Meesters. In 't bijzonder benaarftigde zich
TANjé om zijnen vriend HOUBRAKEN deszelfs edele behandeling
af te zien, in de Graveerkunst van het Vleesch, het Ilair eti >
het Linnen, waar in, naar het veel geldend oordeel des Hcèren
VAN AMSTEL, HOUBRAKEN* tot heden toe, zijns gel:jkeri
niet gehad heeft.
Naa zich dus, eenige jaaren, met een gelukkigen uitflap
te hebben geoeffend, wierdt hij te raade, van zijne begaafdheden
eene proef te geeven, en zè aan het oordeel der Kunstfegteren
te onderwerpen.' Hij volvoerde zijn plan, door de*
uitgave van twee Groote Veis Prenten, beide gegraveerd naar
twee der uit.muntendfïe Schitderilukkèn van PARMESIANINY. Dé
eeue Prent verbeeldt VENUS op de Wolken, verzeld van CUPI­
DO en zes gevleugelde Kindertjes ; de andere St. CECILIA;
fpeelende op een anticcj Orgel,- zittende nevens twee zingende
Engelen, en rondom zwèevende Serafs.- Beide gaf hij
• voor zijne eigen rekening in 't licht, de eerde in den jaare?
1734, de andere drie jaaren laater.
Geen kleinen roem behaalde TANjé met deeze eerlte proeve £
doch de voordeden, welke zijn kunstarbeid hem aanbragien,-
waren daar aan niet evenredig. Van hier dat hij, tot zijn
onderhoud, genoodzaakt was, Zich te bepaalen Bij ftukken ,
die meer geldgewins dan eere aanbrengen. Hij vervaardigde)
eene groote menigte van allerlei foorten van Boekprenten.-
%o gelukkig flaagde hij in de behandeling daar van, dat hij
tot het fnijden van titels, in verfchillende formaaten , tot "de?
voornaatrifte werken, zo in 't Fransch als Hollandsch gefchreeven,
wierdt te wefk gefield. De Roekverkooper ISAAC TIRIOK
twdieade zich van zijne bekwaamheid, tot den fraaien Prent^
Qqqqqqq 2 W^t

164 TANTHOF, TAPPER. (RUARD)
bijbel, nog heden bij veelen in hoogagting. Voorts hieldt bij
zich inzonderheid bezig met het graveeren der gefchilderde
Afbeeldzels van geleerde en vermaarde mannen; als mede met
de naavolging van verfcheiden fraaie hedendaagfche Verbeeldingen,
onder andere van de Tekeningen en Schilderijen van
den geestigen Kunstfchilder COUNELIS TROOST. Doch bovenal,
naar het oordeel van den Heere PLOOS , gaf TANjé blijken van
zijnen goeden fmaak en geoeffend kunstvermogen, in de naavolging
der acht Hiflorifche Schilderijen, welke, van zijne
hand, gevonden worden in het Prentwei It, 't welk tot titel
voert, La Galerie Royale de Dresde. Onder zo veele Kunstverrigtingen
eindigde PIETER TANjé zijne dagen te Amfterdam j
doch in welk jaar, is ons niet gebleeken.
TANTHOF. De reden deezer benaaminge is ons niet gebleeken;
maar dit alleen, dat door Tanthof wordt aangeduid zekere
Landfcheiding in Delfland, haaren aanvang neemende van
Vlaaidingen, en van daar, met verfcheiden bogten en wendingen,
loopende tot voorbij de Stad Delft.
TAPPER, (RUARD) vermaard om zijne wreedheid tegen de
zo genaamde Ketters, wierdt gebooren te Enkhuiien, in den
Jaare 1488. De gronden van Taalkennitfe, Wijsbegeerte en
Godgeleerdheid leide hij te Leuven , alwaar hij, vervolgens,
het Hoogleeraarampt in de laatstgenoemde weetenfchap, als
mede den post van Deken van St. Pieters Kerk bekleed heeft.
In 't einde van zijn leeven was hij Kanzelier van 't Leuvenfche
Iloogefchool. Zo veel aanziens was de vrugt der hooge
gun (le, in welke hij bij Keizer KAREL ftondi; die zo veel
vertrouwen in TAPPIR (lelde, dat hij hem niet (legts na de
kerkvergadering van Trepte zondt, maar ook dikmaals ten
zijnen Hove ontboodt, om, in de gewigtigfte zaaken, zijnen
raad in te neemen. Daarenboven was zijn ijver, of liever
.zijne woede* regen de Omroomfcbeh oorzaak, dat hij tot Opper-
Irqjifi.eur jn de Nederlanden wierdt aangefteld. Met
deeze hoedanigheid bekleed, deedt hij aan meer dan éénen
voorftander der gezuiverde leere zijne hooggefleegene magt
gevoelen. Onder deeze mogen wij vooral den vermaarden
Mr.

TAPPER.
fRUARD)
Mr. ENGEL MEILULA noemen. Ondanks de genegenheid, welie
zommigen voor dien waardigen man betoonden, bragt hij
te wege , dat zijne gevangenis telkens verzwaard, en, in weerwil
van's Lands Vrijheden en Voorregten, buitenslands vervoerd
zijnde, ten vuure wierdt verweezen. Daarenboven wierdt
hem, onder meer andere, een zeer boos ftuk te laste geleid,
tegen eenen PERSEVALD VAN BRUGGE bedreeven. Als deeze,
zijnde Licentiaat in de Godgeleerdheid te Leuven, tegen de
Godgeleerden zijnen mond , naar de meening van TAPPER,
wat te veel geroerd hadt, deedt hij denzelven voor het regt
daagen. Doch alzo de meeste Regters zo veel medelijden
met hem toonden te hebben, dat, zo als de Inqutfiteur vreesde,
de bewijzen van onfchuld, veelligt, zouden worden aangenomen,
liet TAPPER den gevangene, door een blind' mismaakt'
mensch , de zonde van Sodomie aanwrijven. Toen
durfde niemand voor hem fpreeken; en vondt, TAPPER, gelegenheid
om den gevangene, die geene fchuld wilde bekennen,
of over des aangttijde misdaad berouw betoonen, ter eeuwige
gevangenisfe te doen verwijzen. Naderhand vernomen hebbende,
hoe de gevangene van honger verging, en de penningen
van des ongelukkigen verkogte Boekerije niet toereikende
waren om hem van noodig onderhoud te voorzien, zogt hij
anderen raad. Hij fchonk den gevangene aan zekeren Edelman
, die voor hem badt, om van denzelven in bewaaring
gehouden te worden, lntusfchen wist TAPPER het ftuk in
diervoege te beleggen, dat de Edelman, deswegen, naderhand
in regten betrokken, en zijne goederen wierden verbeurd verklaard.
Nog gaat hem naa, dat hij, fpreekende, van het:
dooden van Ketters, zoude gezegd hebben: „ Daar is niet
„ veel aan gelegen, of de geenen, die dus fterven, fchuldig
„ of onfchuldig omkoomen, wanneer flegts het volk door
„ het voorbeeld afgefchrikt wordt; 't welk meest gefchiedt
door het dooden van lieden, die door geleerdheid, rijk.
„ dom, ampten of adeldom uitfteeken.." De drift, welke
TAPPER altoos in zijn leeven hadt bezield, was eindelijk de
oorzaak van zijnen dood. De wijze daar van vinden wij aldus
verhaald. In den Jaare 1559 Brutfet gereed zijnde,
terwijl msm DE II zich aldaar bevondt, verzogc hij gehoor
Qqqqqqq 3
bl
3

ï6

TASSIS. (JAN BAPTISTA~) 167
recht, was van eenige baate, alzo ook deeze Stad, kort daar
naa, 's Prinfen zijde koos. Ter goeder uur was TASSIS, kort
«e vooren, van daar vertrok ken; zijn bloedverwant •KWAHEBBB ,
die 'er gebleeven was, wierdt gevangen genomen , en , te
Gonnchcm, tot zijnen dood toe, in hegtenisfe gehouden.
Hoewel TASSIS, zint» deezen tijd tot in den Jaare 1581,
Biet ftil zal gezeeten hebben, vinden wij, nogtnans, geduu-
.rende dat tijdverloop, van hem geene merkwaardige verrigtingen
aangetekend. Hij hadt zich, zedert het omfiaan vatt
verfcheiden Hoiland'che Steden, na Friesland begeeven, ea
was aldaar tot Stedehouder van den Landvoogd, Heer VADJ
BILLY , sangefteid. In deeze hoedanigheid den Stadhouder van
G or-mgen , Graave VAN RENNENBERG, de hand biedende,
maakte hij verfcheiden niet onaanzienlijke veroveringen, en,
onder andere, zich meester van Winfum en li'arfum, twee
gewigtige Schanzen iu de Groninger Ommelanden. Van meer
gewigts was het ftuk. welk hij, in den Jmre 1582, volvoerde.
De Spaanfche Veldheer VERDUGO, het oog hebbende op
Steenuilk, 't welk onlangs een zwaar beleg kloekmoedig hadt
doorgeftaan, en hetzelve nu door verrasfing willende bemagtigen,
beval het werk aan TASJI;. B j den Overfte, naamelijk,
hadt zich een Landman aangediend, met belofte, onder
verbeurte van zijnen hals, om hem de Stad te zullen leveren,
indien men zijne onderrigtingen volgde. TASSIS , aan het
hoofd van zes of achthonderd Knegten en twee Kornetten
Paerden, volgde den Landman, in het holfte van den naghj
voor den zeventienden September, na eene plaats in de Graft
der Stad, bij de Oostpoort, daar men , in het uitdiepen ,
verzuimd hadt, den grond genoeg af te neemen. Tot den
middel toe liet hier TASSIS zijne Knegten door het water waaden
; die voorts de Ladders tegen den muur gerigt hebbende,
de Stad bemagtigden, eer de Wagters daar van iets vernamen,
of zich te. weer konden ftellen. Men pionderde voorts de
Stad; mannen, vrouwen en kinderen wierden op een zwaar
losgeld gefteld.
Den raas-volgenden Winter, immers een gedeelte van denzeiven,
vertoefde TASSIS te Steenwip. KeeJs in den aanvang
de* volgenden jaars, naa een deel volks, uit vei&heiden oot-
Qqqqqqq.4
den

16S
TASSIS. (JAN BAPTISTA)
den, te hebben bij een gerukt, trok hij over de Stroomen,
dopr behulp van het Vorstweder, deedt eenen inval in de
Veluwe, en verzekerde zich aldaar van twee fterke Blokhuizen.
Van daar te rug gekeerd , deedt hij eenen inval in
Fiiesland, alwaar hij bijfteren moedwil pleegde, met rooven,
ploiideren en branden, tot aan het Dorp Lek/tuin, niet meer
dan een half uur gaans van de Hoofdftad Leeuwarden, 't
welk hij in kooien leide. De boeren, die zich daartegen
Stelden, nevens de Staatfche Knegten, verfloeg en verftrooide
hij met kleine moeite, vermids hij, door overtal,
hun veel te Sterk was. Met merküjken buit belaaden, keerde
hij thans te rug na Steer.wijk. Even als van Steenwijk,
wierdt TASSIS, nog in dit zelfde Jaar 1583, bij verrasfing,
van Zutfen meester. Daar toe bediende hij zich van eenen
Soldaat, die hem de gesteltenis der S'ad openbaarde, en zich
zeiven tot leidsman van den togt aanboodt. In den nacht naa
den tweeëntwintigflen van September Sloeg hij op weg, met
het noodige Voet- en Paerdevolk, in allerijl en heimelijk bij.
een geraapt. Gekocmen tot voor Zutfen, verbergt hij zijn
meeste volk, digt bii de Nieuwefladspoort, en vervolgt met
het overige zijnen weg, tot aan een gemetzeld Rondeel,,'t
Welk , naar 't zeggen des geleiders, niet bewaakt wierdt.
Aan het werpen van eenige fteenen, waar op niet geantwoord
Wierdt, bleek de waarheid van dit berigt. Straks deedt TASSIS
dertig man, nevens den aanvoerder, het Rondeel beklimmen,
met bevel om 'er zich in het Wagthuis te verfchuilen, tot
dat 's morgens de Poort zoude geopend worden. Terwijl
men daar mede bezig was, kwamen de beklimmers uit hunne
fchuilplaats ten voorfchijn, overrompelden de Wagt, en verzekerden
zich van het Wagthuis , dat daar binnen ftondt.
Straks koorat TASSIS, met zijne paerden, ter Stad inftuiven,
gevolgd van zijne Knegten. In de fchermutzeling wierdt
meenig burger of foldaat gekwetst; de anderen ontkwamen
het dpor de viugt. Van -wegen het rooven, pionderen , rantfoeneeren
en andere kwellingen, verlieten de meeste burgers
de Stad en 't overfchot hunner haave,
Liet dus TASSIS den ptondergeest los op de veroverde Steden,
geen minder gevoel van de felle Slagen diens monSters
hads;

TASSIS. (JAN BAPTISTA) 169
hadt voorts het platte land. Gruwelijk hieldt hij huis, in den
Jaare IS«5, eerst in Gelderland, op de Feluwe. Het Huis
te Hakfoort dwong hij, naa eenige dagen belegs, tot overgave,
zonder voorwaarden, en deedt de bezettelingen wreedaartig
vermoorden; alleenlijk (paarde hij eenen Schrijver, dia
door zekeren Geestlijke, zijnen vriend, was vrijgekogt. Te
Nieuwheek, een ander Kafteel, hem in handen gevallen, deedt
hij alle de Krijgsbevelhebbers ophangen aan boomen, doch
liet de gemeenen loopen, naa hun alvoorens het Geweer te
hebben afgenomen. Thans trok hij over den Tsfel, en,
voorts, met tweeduizend Knegten en zes Kornetten Paerden,
voorbij Lochum op Zutfen. Niet lang nogthans vertoefde
TASSIS in deezen oord. Over den Stroom zijnde te rug gekeerd,
kwam hij, op den tienden April des genoemden jaars,
kort naa den middag, het Votv.Emmenes , in Gooiland,
binnen rijden. Van daar begaf hij zich, 'snachts ten elf uure,
met een deel Spaanfche, Italiaanfche, Duitfche en IValfche
Ruiters, na Huizen, voorts na Blarikum, Laaren, Hilverfum
en Ankeveen; alle welke Dorpen hij, door fpoed en
magt, overrompelde. Eenige Huislieden wierden, ginds en
elders, vermoord, veele mannen, vrouwen en kinderen gevangen
, maagden verkragt en fchandelijk mishandeld. Op do
tijding der aannaderinge van etlijke Brabantfche troepen, en
ven eenig volk onder Graaf WILLEM LODEWYK VAN NASSAU ,
nam TASSIS, op den veertienden der maand, met zijn volk,
de wijk na Zutfen , fteekende, te Martensdijk, in het doortrekken,
negen Huizen in brand. Men rekent, dat TASSIS en
de zijnen over de driehonderd menfchen medefleepten, welke
men, met pijnigen, zodanig prangde, dat veelen meer beloofden
, dan zij, uit alle hunne middelen, geeven- konden.
Het rdntfoen beliep meer dan honderdduizend Guldens, behalven
een roof van meer dan vijfhonderd paerden , eene
menigte koeijen, fchaapen, huisraad en gereed geld. Langer
dan vijfentwintig jaaren, meent men, hadt Gooiland het naa»
gevoel van de geleedene fchade.
Niet de eenige waren deeze voordeelen, welke TASSIS,
het gemelde jaar, op de Staatfchen behaalde. Naa dat hij,
in het begin van de maand Maij, het Huis te Regteren,
Qqqqqqq.5
Z m l
m
bij
*

iy-a TASSIS. (JAN BAPTIST A )
Zwol, en, eenige dagen laater, het Huis te Schuilenburg,
hadt bemagtigd, verzamelde hij, in 't midden van Junij, zeshonderd
Ruiters en duizend Knegten, allen uitgeleezen volk,
op de Vduw. Met deeze aagt trok hij, op den eenentwintigden,
voorbij Arnhem, na het Sticht van Utrecht, en legerde
zich te H'auwenbrrg. Twee mijlen van daar, bij Awerongen,
lagen de Staatfchen, onder den Graaf VAN NIEUWE­
NAAR, den Heer VAN VILI.ERS en MAARTEN SCHENK, even
iterk in paerden, doch met driehonderd minder Knegten. Op
den drieëntwimigfbfcn der maand verfcheen TASSIS bij Amerongen,
met zijne Ruiters, uitgezonderd twee Kornetten, fterk
honderdvijftig man. Het Voetvolk voigde, zijnde nog een
uur gnsns ten egter. De Staatfchen, van deeze verdeeldheid
verwittigd, trokken ftrafcs op TASSIS aan. De aanval en het
gevegt wierdt algemeen. Lang hing de zege in den evenaar,
tot dat het agtergebleeven Spaanfche volk het hoofd boven
de heuvelen Hak. Straks Horten de honderd vijftig frisfche
Spaanfche paerden, aangevoerd door de jonge Graaven VAN
DEN BERG, op de Staatfchen Ruiterij; die, vermoeid en reeds
verftrooid, de viugt nam en het veld ruimde. Nu kwamen
de Voetknegten aan elkander. Driehonderd man. onder MAR­
IEN-SCHENK, Helden zich dapperlijd te weer; doch verlaaten
van de hunne, en door de Ruiters yau TASSIS ingeflooten,
wierden zij meest geveld of gevangen genomen.
Met deeze overwinning namen de Krijgsverrigtingen van
TASSIS, in den Jaare 1585, een einde- Reeds in de eerfte
maand des volgenden jaars maakte hij, van dezelve, een nieuwen
aanvang. Met vijfentwintighonderd man en v erhonderd
Ruiters tr k hij in Fneslind. Hij bediende zich daar 10e,
deels van 't vriezend weder, deels van da afweezigheid van
Graave WIILEM VAN NASSAÜ, die zich thans in Noordholland
bevoi dt, dcch, op de tijding des vijandelijken invals, fpoedig
na Ftieüand overftak. Intusfchen hadt TASSIS de Zevenvoud'
n geftroopt , en nu het oog op het Rilt. Op
zijnen weg derwaarts ontmoette hij eenig Staaisch volk, onder
den Oveifte SIEIN VAN MALSEM, bij het Dorp Boxum.
Hier kwamen de wederzijdfche troepen aan elkander, tot
froot nadeel der Staatfchen, die 'er omtrent zeshonderd
l pp ip< man,

TASSIS, (j"AN BAPTISTA) enz.
man, aan dooden en gevangenen, verlooren. Aan de Spaanfche
ziide was insgelijks een goed getal gefneuveld. TASSIS ,
thans op het flagveld gelegerd, wierdt door een enkelen Stofregen
van daar gedreeven, Deeze, beginnende op den middag,
jaagde hem zulk eenen fchrik aan, dat hij, voor de
mogelijkheid des hertreds bedugt, als ware hij zelve geflagen
geweest en vlugtende, het Gewest ruimde, met agteriaating
van alle zijne dooden e» de veroverde veldflukken.
- Op het Artikel STARLHI (WILLEM) hebben wij reeds
verhaald, op hoedanig eene -wijze TASSIS, djor verraad diens
trouwloozen Engelsmans, in den Jaare 1587, van de Stad
Deventer meester wierdt. 't Is onnoodig, het aldaar gezegde
hier te herhaalen. • In het volgende jaar bevondt TASSIS zich
in het Leger des Hertogs VAN 'PARMA , 't welk voor Boft
iag, en die Stad hieldt ingeflooten, In de maand April diens
jaars, wanneer TASSIS, bij nacht, was uitgereeden om de Vesting
te befpiedtn, trof hem het ongeluk, door eenen Jongeling,
welken tóén buiten hadt geflooten , met eenen Kogel
door het hoofd dermaate te worden getroffen, dat hij aan de
wonde overleedt. De Staatfchen verlooren in hem eenen
ijverigen vijand, en de Spanjaards een hunner bekwaamde
Legerhoofden,
Zie BOR en HOOFT,
TAURINUS, (JACOBÜS) Zoon van PETRUS TAURINUS , weleer
Predikant te Schiedam, bekleedde het Predikampt te Utrecht,
in en omtrent het Jaar 1616, onder de Hervormden, doch
was de begrippen der Remonftranten zéér ijverig toegedaan.
Bij de Regeering, zo wel van de Stad als van het Gewest,
zijnde, in dien tijd, van de denkwijze diens aanhangs niet
afkeerig, was hij zeer gezien. Door zijne geleerdheid hadt
Bij een beroemden naam verworven. Nog meer begort dezelva
door 't gantfche land te klinken, zints JACOBUS TRIGLANDR-S,
Predikant te Amfterdam, een niet minder ijverig Contraremonftrant,
in den Jaare 1615, een boek hadt in 't licht gegeeven,
onder den titel van den Rechtgemaatigden Christen.
Hij hadt in hetzelvé' tragten te beweeren, dat de vijf vermaarde

TAURINUS.
(JACOBUS)
de Artikelen , of Gefchlpunten tusfchen de Remonftranten en
Contraremouftranten, zo als ze van de eerstgemelden geleerd
wierden , in de Kerk niet te dulden .-waren. Daarenboven
leide hi] den Remonflrantfcrie Predikanten te laste, dat ze
zich met bedrog zogten te behelpen. Tegen dit Gefchrift
vaue TAIWINUS de pen op, in zijn Werk, 't welk, in den
Jaare i6t6, onder den titel van ae Onderlinge Verdraagzaamheid,
en, met de bewilliging en goedkeuring der Gedeputeerde
Staaten 's Lands van Utrecht, het licht zag. TAU-
RINUS beweerde hier het tegendeel der fteliinge van TRIGLAN-
DIUS , en drong zeer fttrk , met redenen, fchrifiuurtexten en
vooi Deelden , op het oeffenen van wederzijdfche Verdraagzaamheid
onder de verfchillende Christenen. In de Voorrede
hadt hij eenige bedenkingen aangevoerd , raakende de Stad
Amfterdam, alwaar men, zijns bedunkens, de ijverzieke tongen
en pennen te veel toegaf, en den grond van fcheuringe
leide. Zo zeer mishaagde dit fcnrijven den Wethouderen der
geraekie Stad, dat ze het boek deeden verbieden en door
hunnen Schout opnaaien. TAURINUS verdeedigde zich daar
tegen in openbaaren druk, door zijne nadere aanwijzingen van
'{ geen 'er te Amfterdam omging, en, zijns bedunkens, in
he> Ituk van drukken en prediken, door de vingeren gezien
wierdt, tot nadeel der Remonftranten, zo wel als van het
Beiluit der Heeren Staaten van Holland en Westfriesland, raa-
Itende de Kerkelijke gefchillen genomen. Het tweede Deel
des genoemden Werks, 't welk eerlang in 't licht kwam,
wierdt door de Heeren van Amfterdam insgelijks verboo.
den.
Een ander Werk, 't welk insgelijks geen gering opzien
baarde, kwam eerlang uit 'sMans pen ten voorfchijn. Op den
zesden Cdtober des Jaars 1617 hadt de Engelfche Gezant
Kor:LRY CARLET'JIÏ , fa de Vergadering der Aigemeene Staaten
, eene Redevoering gedaan, waar in hij de Remonftranten
veroordeelde, het houden van een Nationaal Sijnode etnftig
aanprees, en de maarregels der Staaten van Holland, omtrent
de befliffng der Kerkelijke gefchillen, en het oefT.-nen van
Verdraagzaamheid, afkeurde. Naauwlijks was deeze Redevoering
uitsproken, of zij wierdt door den Druk gemeen

TAURINUS. (JACOBUS") J?2
gemaakt. Tegen deeze Redevoering vatte TAURINUS de pen
op, in een boekje, 't welk hij, doch zonder melding van
zijnen naam, reeds in de volgende maand November, onder
den titel van Weegfchaal, in het licht gaf. Van wegen den
ijver en vrijmoedigheid , met welke de Engelsman hier in
wierdt tegengefproken, nam. hij hetzelve zo euvel op, dat hij
niet alleen het verbieden van dit gefchrift bewerkte, maar
daarenboven, van wegen de Aigemeene Staaten, duizend guldens
beloofd wierden, aan den geenen, die den Schrijver,
en zeshonderd guldens aan hem, die den Drukker zou weeten
aan te brengen ; ja zelfs ontheffing van ftraffe aan den
Drukker, indien hij, binnen veertien dagen naa de afkondiv
ging van bet Plakaat, den Schrijver wilde noemen. Van elders
is bekend, dat hoewel dit Plakaat den naam hadt, van wegen
de Aigemeene Staaten te zijn afgekondigd, drie Provinciën,
egter, naamelijk Ho-Hand, Utrecht en Overijsfel, zich met
kragt en ijver daar tegen verzet hadden.
Onder dit alles, ondanks het fcherpe onderzoek, ginds ea
elders, na den Schrijver van de Weegfchaal, die ook in hec
Fransch vertaald en van veelen greetig wierdt geleezen, hieldt
TAURINUS zijn verblijf binnen Utrecht, tot in den Zomer des
Jaars 1618» Thans noodzaakte hem de verandering in den
totftand van Zaaken, met opzigt tot de Remonftranten, op
zijne veiligheid bedagt te zijn. In de maand Augustus begaf
hij zich, nevens den Sekretaris van Staat, den Heere LEDEM-
EERG , na Gouda; doch keerde , weinige dagen laater, te
Utrecht te rug. Een gerugt, alsof de Predikant JOHANNES
UITENBOGAART gevangen was genomen, als mede, om dat het
onderzoek omtrent den Schrijver van de Weegfchaal begon
te herleeven, deedt hem befluiten, de Stad, van nieuws, te
verraaien. Bij nacht reisde hij na Bommel, en van daar voorts
na /intweipen. Zijn vertrek wierdt fpoedig rugibaar. De
Engelfche Gezant, het ernftig tegenfehrijven aes Leeraars niet
kunnende verkroppen, wist, bij die van Utrecht, te bewerken,
dat TAURINUS wierdt ingedaagd, om voor het Geregt te
verfchijnen. Eens en andermaal gefchiedde deeze indaaging;
doch de derde hadt geenen voortgang, alzo Schout en die
van den Geregte vooraf berigt ontvingen, dat de ungeweekene
Leer-

f 7, TAÜftïNÜS. (JACOBUS")
Leeraar overleeden was. Inmiddels hadt TAURINUS zijne Inv
daaging verdaan, en h*, op den derden September, aan de
Heeren Staaten van Uit echt, fchriftelijk berigt Dat hij,
roepende God tot geinige, zich nergens in fchuldig kende,
„ 't geen den ftaat van het Land raakte; dal hij daarom nies
„ was geweeken, maar alleen om dat hij voor deezen, ten
„ dienfte van Gods Kerk, en van Zijn Vaderland , eenige
fchriften hadt in druk gegeeven, die bij zommigen zo kwalijk
waren genomen en geduid, dat men hem deswegen
,\ zeer zwaar hadt gedreigd: hoewel hij, voor onpartijdige
„' Regters, hoopte te bewijzen, dat hij in dezelve doordans
„ hadt getragt, het gezag zijner wettige Overheid, de vrijheid
„ van Geweeten, en der Landen geregtigheid te handhaaven;
„ 't welk, meende hij, meer geloond dan geftraft behoorde te
, worden: voorts zich overbodig toonende om zich zeken,
^ onder eenige voorwaarden, ter zijner verzekeringe, veer
het Geregt te koomen verantwoorden."
" Het boven gemelde gerugt, aangaande de gevangenneeming
•van UITENBOGAART, was ongegrond: want bij zijne kuimt,
vondt TAURINUS hem te slntwe>pen< Op den derden dag naa
sijne aankomst aldaar, te weeten op den zestienden September
gevoelde hij zich ongefteld. Drie dagen laater begon men
aan zijne herftclling te twijfelen. ÜITENBOGAART was th>ms
bij hem. Door deezen deedt TAURINUS aan zijne huisvrouwe
fchrijven „ Dat zij uit zijnen naam openlijk zoude verhaa-
, len, hoe hij ronduit bekende, dat niemand aan de Weeg.
l\ fchaal fchuldig was dan hij, zonder dat iemand va* de
" Heeren in den Hage of te Ur.ecln, of I.EDEJNBSUG , of
L uiTtNBOOAAKT, een letter daar van gezien hadden, eer dat
" het al in druk was.'' Aan den rand en op de ag-erzijde
van deezen brief fchreef TAURINUS, in 't Latijn, met zijne
eigen hand „ Dat hetgeen in deezen blief, van 't boekje de'
„ Weegfchaal, is ingevoegd, uit mijne eigen oeweeging, ja
„op mijnen uitgedrukten hst is Ingevoegd en geler, e.vua,
(door drang van mijn Geweeten) al te zam,:n fcaaragttjg
„ is, betuige ik voor den leevenden God en zijnen eecigge-
„ boorenen Zoon, d'e ten laatften dage de leevenden en der
„ dooden zal oordeelen, mee deeze mijne kranke en tiaauwa
.. hand,

TAURINUS, (TACOBUS) enz.
Vpt
„ hand, den tweeëntwintigflen September MD'CXVIJl. j TAÜ-
„ RINUS." *
Thans voelde hij zijn einde met fnelle fchreden naderen.
„ Vtëéj^gHÊtfi «Wï zi:i:e Zaligheid, lag hem zijne zw»i-gere
.rf.
eren en eene hoo^beiaarde Moeder-,
.& fSgi f H e fiiep niet lang daar naa, ïn den nacht
4-^?lf September, in het tweeënveertigfte
'' :t &ÊÊË^ wierdt te Antwerpen aan de Veste,
- .Ier Hervormden, bij avond in ftilte
zeker. Lofïchrift, door iemand
!!,''••. . Cii eere gefield, der Con/cientiea'i.
z
'••fStviêii: - : . : gees/eL
-. Mz\& ÜITENBOGAART, op verfcheiden*
rfS *~s. % &i plaatzen, in zijne fchriften.
TABTENBDRG, een Jagtbuis van dien raam, weleer toebe*
hoord hebbende aan, en gedoemd naar den laaiften Utrechtfehen
Bisfchop FREDKIU SCHENK VAN TAUTENBDRG. Het ligt
in het Sticht van Utrecht, digt aan het Dorp St. Maartensdijk,
en is kenbaar aan een zeldzaamen Hompen Toren, die,
.omtrent zo hoog als het Huis, ter flinker zijde van hetzelve
ftaat.
VAN
TAÜTENBURG; (FREDRIK SCHENK VAN) zie FREDRIK
TAÜTENBURG, Deel XVI. bi.
SCHENK
TAXANDRIA, bij anderen ook Toxandria genaamd, een landfchap,
't w;lk in de aloude Gedenkfchriften , menigvuldige
maaien voorkoomf. Met dit alles is men het, aangaande deszelfs
ligging, en wat men heden ten dage daar voor te houden
nebbe., niet volkomen eens. Zommigen verftaan 'er hes
hedendaagfche Zeeland door. Doch anderen zijn van oordeel,
dat Taxandria, weleer, onder andere een goed deel van de
Meij,ry van 's Hertogenbosch en van de Baronny van Breda
beflagen heeft, als mede 't geen men thans de B-a h a,.t;che
Kempen noemt. Zij. bouwen hun gevoelen op de naamen der
plaat-

I?6 TËELIWK, (EWOUD) TEEL1NK, (WILLEAf) enz.-
plaatzen, welke men vindt opgeteld, als eertijds daar in gelegen
hebbende, en die nog heden ten dage, in de aangeweezene
oorden, bekend zijn. Ook meenen zij een overblijfzel
van den naam Taxandria te vinden in dien van het Dorp
Tesjenderlo, bij Dien, aan den Diemer, gelegen*
TEELINK, f EWOUD) man van aanzienlijken huize, gebooren
in Zeeland, te Zierikzee. Eerst bekleedde hij aldaar de
Burgemeesterlijke waardigheid, en wierdt vervolgens tot den
aanzienlijken post van Ontvanger - Generaal van Zeeland bevorderd.
Ondanks deeze hooge burgerlijke eerampten , welke
hij met ijver waarnam, bezat hij eene overhellende zucht tot
de beoeffening van Godgeleerde Weetenfchappen. Verfcheiden
ftukken, daar toe betrekkelijk, heeft hij gefchreeven, doch
onder verzierde naamen in 't licht gegeeven. Hij overleedt
in den Jaare 1620.
TEELINK, (WILLEM) broeder des ftraks genoemden, door
zijnen Vader tot de beotffsning der Godgeleerdheid gefchikt,
en in dezelve opgebragt, bekleedde zedert het Leeraarampt
in de Hervormde Gemeente te Middelburg, Van hem zien
ook verfcheiden Godgeleerde Schriften het licht. Hij overleedt
in het zelfde jaar als zijn boven vermelde broeder.
TEERNS, een Dorp, in het Friefche Kwartier Oost ergo, ht
de Grietenij Leeuwaarderadeel, niet verre, in 't Zuidoosten,
van Leeuwarden gelegen. Het Dorp is klein, en brengt in
de Grietenij flegts zeven Stemmen uit. Teems was de geboorteplaats
van zekeren JOHANNES GERHARDUS TEKRNTIUS,
welke daar van zijnen toenaam ontleende. Hij was een man
van zeldzaame geleerdheid, vooral in de Ooïterfche taaien.
Geen hooger ouderdom, dan dien van tweeëntwintig jaaren
hadt hij bereikt, toen hij, in den Jaare 1651, rot Hoogleeraar
in de Hebreeuwfche taal te Franeker wierdt beroepen.
TEILIN-

TElLlNGËN. (Nieuw) 17?
TEILINCEN, {Nieuw) dus genaamd * in onderfcheiding van
een ander Geftigt van dien naam, waar van wij ftraks zulleti
fpreeken. Het ontleent zijden naam van het Geflagt der Heeren
VAN TE[i.Ti\GEN, die 'er de ftigters eri langen tijd eigenaars
Van waren, doch uit welker handen het, in den Jaare 1206,
-door verbeurdverklaring, kwam aan de Graaflijkheid: om
reden dat zij mede deel gehad hadden aan de zamenzweering
van GERARD VAN VELZEN , tegen deh ongelukkigeh Graaf"
FLORIS DEN V. Het Huis ie Tellingen, welk zij tliafts bs*
doelen, legt in Rhijnland, ten Noorden van Leiden, nabij
het Dorp Sasfcnheim, onder 't welk een voornaam gedeelte
Van hetzelve behoort. De tijd der ftigtiöge is geheel onbekend.
Het geen 'er zich thans nog van vertoont, is llegts een
overblijfzel van het oude gebouw; het beftaat uit eert
ronden zwaaren Toren, van ongemeen dikke muuren, rondom
van een wijde Vijver omgeeven. Zints de verbeurdverklaring
van dit Huis, dl-nde "Het ter woönplaatze van den
Luitenant-Houtvester der Graaflijkheid van Holland. Van elders
is bekend, dat de rampipoedige JAKOBA VAN BETEREN,
naa dat zij, van den hoogen rang vau Graavinne, tot den
Ongelijk minder aanzienlijken van Houtvesterin van Holland
was vernederd, in de laatstgemelde hoedanigheid, in dit Slot
haar verblijf gehouden en 'er haare dagen heeft geëindigd, op
den schtlien Oftober des Jaars 1436. Als overblijfzel* van
den ouden tijd, vertoont men 'er nog heden de afbeeldzels
Van Vrouwe JAKOBA en van haarsn lieven en zeer gheminden
ghefelle FRANK VAN BORSSELEN, nevens eenen Stoel vaii
Eikenhout; ais mede de zo genaamde Jakoba's Kannetjes
t
van Welbe wij, in een afzonderlijk Artikel, gefproken hebben.
Tegenwoordig dient het Slot tot eene gevangenis voof
de zulken, die de Wetten van het Jagtgeregt gefchonden en
overtreeden hebben. Want de Luitenant-Houtvester, welke
in deezen oord zijn verblijf houdt, heeft zijne wooning In
een Huis, naast het Slot, van veel laater herkomfte, volgens
Zommigen in het begin der naastvoorgaande Eeuwe; hoewel
anderen meenen, dat het, reeds vroeger geftigt zijnde, in
den jaare 1615 vernieuwd is. Zo het oude als het nieuwe ge*
bouw legt in een aangenaamen oord, omringd van fraai aan»
XXVilL DEEL, Rrrrrrr &*'

178 TEILINGEN, {Nieuw) TELLINGEN, (Oud) enz.
gelegde Tuinen, Boomgaarden, Singels, Vijvers en Beplantingen
, te zamen eene uitgeflrektheid van vierentwintig Morgens
gronds beflaande. Een Weg, van dit Huis over den
Leidfchen Trekvaart , door de Ambagten van Voorhout en
Noordwijkerhout, tot aan de Noordzee loopende, draagt den
naam van 's Graavendam: om reden, zegt men, dat wanneer
de Graaven van Holland , geduurende hun verblijf op dit
Slot, een Zeeluchtje wilden fcheppen, zij langs deezen weg,
zich na het Strand begaven. Onder de Voorregten, aan het
Huis te Teilingen verknogt, behoort, behalven den vrijdom
van des Gemeene Lands Middelen en Excijnzen, de uitfluitende
vrije Jagt in eene uitgeflrektheid van vijftienhonderd
Morgens.
TEILINGEN, (Oud) ook wel Lokhorst genaamd, zints het,
in den Jaare 1511, uit het Geflagt van POELGEEST, en met
naame door het kinderloos overlijden van Heere ADRIAAN VAN-
POELGEEST , gekoomen is op den Zoon van zijne Zusters
dogter, Heere GERARD VAN LOKHORST. Van dien tijd tot
heden toe, is het Huis, bij erfregt of door verkoop, in verfcheiden
Geflagten gekoomen. Voorts draagt het Geftigt, in
deszelfs uitwendige gedaante , nog de kenmerken van eerwaardige
oudheid, en wordt van welaangeleide beplantingen
omringd.
TEILINGEN, (Geflagt van) van ouds zeer beroemd en
Hiagtig in den Lande, doch, bij mangel aan de vereischte
aantekeningen, in den aaneengefchakelden volgreeks niet genoeg
bekend. Van eenen en anderen, volgens de tijdorde, in welke
zij geleefd hebben, zullen wij het weinige, dat wij 'er
van aangetekend vinden, mededeelen. De eerfte, welken wij,
in 'sLands Gefchiedenisfen, aantreffen, was WILLEM VAN TEI­
LINGEN. Hij leefde onder de regeeringen van Graave DIRK
DEN VII en van deszelfs dogter ADA. Nevens verfcheiden
andere Edelen , tekende en bezegelde 'hij, in 't begin van
de maand November des Jaars 1203, een Verdrag, waarbij
de eerstgenoemde, ten behoeve van Hertog HENRIK VAN BKA-
, BANT, een zeker, en wel het oudfte gedeelte van Holland,
voor

TEILINGEN* (Ceflagt van)
Voor een Leen van Brabant efkende. Naderhand vinden wij
Zijnen naam vermeld, onder die van 's Lands Edelen en
Dienstmannen, welke het huwelijk van Graavinnfi ADA, dogter
van DIKK DEN Vil, met Graave LODEWYK VAN LOÖN , indien
niet aangeraaden, althans aan hetzelve hunne toeiïemming
gegeeven hadden; hoewel wij tevens vinden aangetekend, dat
Heer WILLEM , in 't eerst, toen dit huwelijk geopperd wierdt,
de zijde der Edelen hadt gehouden, welke hetzelve* als ftrijdig
met 'sLands, althans met hunne eigen bijzondere belangen
, afkeurden, — JAN VAM TEILINGEN moet bij Graave
FLORIS DEN V in geene kleine gunst geftaan hebben. In 't
einde des Jaars 1255 verzelde hij, nevens verfcheiden andere
Hollandfche en Zeeuwfche Edelen, den Graaf na frankrijk
t
en drukte* in de maand Januari] des volgenden jaars, zijn
Zegel op het Verbond, tusfchen PHILIPS DEN IV, Koning van
Frankrijk, en den gemelden Graaf geflooten. — Van eene andere
geziutheid was WILLEM VAN TEILINGEN. Hij was een
der zamenverbondene Edelen, tegen den {braks genoemden
Graaf FLORIS , en bij het ombrengen diens ongelukkigen, op
de hoogte van Muidenberg, tegenwoordig* Nevens het hoofd
der vloekverwanten, Heere GERARD VAN VELZEN, zogt hij,
zedert, eene fchuilplaats op het Slot Kroonenburg; doch
wierdt, naa dat hetzelve, door den Graaf van Kleef, was
bemagtigd, na het Slot Kervenheim, in Kleefsland, gevoerd.
Op het Artikel Teilingen {Nieuw) hebben wij reeds aangemerkt
, dat de goederen van Heere WILLEM , zedert ? terl
voordeele der Graaflijkheid, zijn verbeurd verklaard. Nogthans
fchljm dit Geflagt niet op eenmaal tot zo verre deszelfs
aanzien te hebben verlooren, dat het buiten allen bewind eri
dienst gezet wierdt. Zeker, immers, is het, dat SIMON ert
DIRK VAN TEILINGÏ N, volgens zommigen , Zoonen des boven
gemelden, in den Jaare 1345, Graaf WILLEM DEN IV, op
deszeifs togt na Friesland, verzelden, en in den bloedigen
veldfhg bij Stavoren hun einde vonden. VAN LEEUWEN is
van meening, dat de naazaaten diens geflagts, naderhand, in
't gevolg van MAKGARETA, Weduwe van Graave WILLEM DEK
VI, zich na Henegouwen begeeven, en het öedeken Out'
twy tot hunne woonplaats verkoozen hebben, alwaar DIDE-
Rrrrrrr a
JU*

ïSo
TEILINGEN, (G'Jlagt van*) enz.
RIK VAN'TEILINGEN, in den Jaare 1493 , overleedt. Volgens
den zelfden Oudheidkundige zou deszelfs Zoon, LUKAS VAN
TEILINGEN genaamd, in Holland zijn te rug gekeerd, en den
post van Rekenmeester aldaar bekleed hebben ; wordende,
kort daar naa, gevolgd van AUGUSTYN VAN TEILINGEN, Zoon
vau zijnen broeder FLORIS, die de S:ad Alkmaar tot zijne
woonplaatze nam. Dit laaide heeft eenigen fchijn, indien het
waarheid zij, dat voor een der afftainmelingen moet gehouden
worden, Burgemeester FLORIS VAN TEILINGEN, die, in
den Jaare 1573, de inneeming van 'sPrinfen bezetting bevorderde
, met eene edele fierheid, waar door hij der burgeren
moed en onverzaagdheid wekt*.
••
TEILINGEN. (KORNELIS FLORISZOON VAN) Wij hebben geen
vast befcheid, of deeze van het boven vermelde aloude Geflagt
een afftammeling geweest zij. 't Zij- hier mede zo 'c
wil, vast gaat het , dat 'sMans naam en naagedagtenis in
dankbaare erkentenis verdient bewaard te worden, om zijne
verrigtingen, in zorgelijke tijden, ter verkrijginge van vrijheid,
zo in het godsdienflige als in den burgeriïaat.
TEISTERBANT, een aloud Graaffchap, in 's Lands Gefchiedenisfen
zeer vermaard. Omtrent deszelfs uitgeflrektheid en
grenzen is men 't niet volkomen eens. Mannen van naam en
kunde zijn van gevoelen, dat, van ouds, tot dat Graaffchap
heeft behoord, het geheele land. tusfchen de Maas, de Waal
en den Rhijn gelegen, gerekend van Nieuwmegen af tot aan
Woudrichem. Trinet bant zal dus begreepen hebben, de Be.
tuwe, de Rammeier- en de Tielerwaart, het land van Heusden,
At kei, Aitena, Batenburg, Buren, Kuilenburg, Tiel
en Viaren. De Stad Tiel was 'er de Hoofdttad van. On-.
der de Provinciën Geldenar.d, Holland en Utrecht, is, derhalven,
deszel r s aloud grondgebied verdeeld. Reeds vroeg
is dit Graaficnap takend geweest Het was eertijds een Leen
van het Sticht van Utrecht, en bleef het tot in den Jaare
742, wanneer het aan de Hertogen van Kleef kwam.
Zie f. "VAN LEFUWEN Batavia;
J\otie. Germania Inferiorn,
M. ALTING,
TEK-

TEKKOOP, TEMPEL. (Den) itt
TEKKOOP, , eene Ambagtsheerlijkheid, hoewel tot liet Raljuwfciiap
van de Loosdnchten en Mijnden, en dus tot Hol-
Jandsch grondgebied behoorende, mag,-.egter, gerekend worden,
op Suchtfchen bodem te leggen,, als wordende van denzelven
rondom ingeflooten. Waarfchijniijk moet.de oorzaak
deezer onderhoorigheid in aloude, ;thans onbekende fchikkingeu
of erfverdeeliugen, gezogt worden. Trkhwp beflaat, in zijne
uitgeflrektheid, ruim vierhonderd achtentachtig Morgens gronds.
Bij de jongde opneeming telde men 'er eèrienuenig Huizen*
Men heeft 'er geene Kerk.
TEMPEL, (Den) eene Heerlijkheid, in het gedeelte van
Zuidholland,, Delfland genaamd, in de nabuurfciap van het
Dorp Berkcl. Eertijds was het eene Riddermaatige Hofftad,
en is nog heden met Hoog, Middelbaar en Laag Regtsgebied
voorzien. Tegenwoordig is de Hofftad meestal vervallen, en
zijn de Landen, daar aan behoorende, verveend: doch naderhand
wederom, door droogmaaking , in goed en vrugtbaar
land veranderd. Langen tijd was deeze Heerlijkheid de eigendom,
eerst van de Voorzaaten der Huisvrouwe, en naderhand
van de kinderen van 's Lands beroemden Advokaat jo-
HAN VAN oLDfKRARNEVELD. Uit het Geflagt der Heeren VAN
KRALINGEN ging zij over in dat van Mevrouwe VAN OLDEN-
BARNEVELD,
MARIA VAN UTRECHT , iri den perfoon.van Mr.
JAN JAKOBSZOON VAN UTRECHT, in den jaare 1512. Een der
naakoomelingen, JAN ROO VAN UTRECHT, hadt eenen broeder,
zijnde den Vader.der Huisvrouwe van den Advokaat. Ten
behoeve van haaren minderjaarigen Zoone, Jonkheere REINI-ER.
VAN OLDENBAIOEVELD, deedt haar Oom afftand van de Heerlijkheid;
van. welke de Advokaat, zedert, doch flegts in naam
van zijnen onmondigen Zoone, den titel voerde. In eigen
perfoon, bij zijne meerderjaarigheid, deedt Heer REINIER den
Eed, op den drieëntwintigften December des Jaars 1608. In
den Jaare 1633, wierdt zijne dogter, Jonkvrouwe FRAKCOISE
VAN OLDENBARNEVELD, met de Heerlijkheid verlijd. Door
verkoop en huwelijksverbintenisfen is zij, zedert, meenigmaaien,
van eigenaar verwisfeld.
Rrrrrrr s
TEM

ïBï TEN HAGE, TENIERS. (DAV1D)
TEN HAGE, een Klooster, in de Meierij van 's Hertogenlosch,
Oostwaarts niet verre van de Stad Eindhoven, onder
Woenfel, aan den Dommel gelegen, Het gebouw, 't welk
in den Jaare 1420 geftigt wierdt, is ruim en groot, liggende
op eene hoogte, na welke men, langs verfcheiden trappen,
opklimt, en rondom in Tuinen en breede Graften bellootcn,
In den Ja?re (561 trof het gewijd geftigt een deerlijke ramp;
een 2waare brand leide Kerk en Toren in de asfche. Het
eigenlijk Kloostergebouw bleef, egter, meest onbefchadigd,
Zints het Jaar 163R zijn de Kloosterlingen, zijnde Reguliere
Kanunniken, van hier vertrokken na IVeerts, a waar zij een
Klooster geftigt hadden. Tegenwoordig dient het aloude Ge*
ftigt ter woonp'aatze van den Rentmeester, tot den ontvangst
der opk;'mften van de Domeinen en Geestelijke Goederen van
wegen den Heere van Eindhoven,
TENIERS, (DAvin) de Oude, in onderfcheiding van zijnen
Zoone, van weiken wij ftraks zullen fpreeken, wierdt gebooren
te Antwerpen, jn den Jaare 1582. Van zijne ongemeene
bevoegdheid tor de Schilderkunst, kan, onder andere, ten
bewijze dienen, dat de vermaarde BUBENS hem verwaardigde,
om hem onder 't getal zijner Leerlingen aan te neemen. Ter
verdere voortzettinge der ongemeene vorderingen, welke hij,
onder zo doorluchtigen Leermeester, maakte, wierdt hij te
raade, eene reize te doen 11a Rome. Tien jaaren vertoefde
hii in deeze Stad en in andere oorden van /talie. ADAM VAN
FRANKFORT , bijgenaamd ELSHAIMER , was hier zijn voornaarafte
Leermeester. De tekenpen wist hij zeer keurlijk te beha
delen. Zime fchilderftukken in het miniatuur behaalden
eene aigemeene g e iiteuring. In 't bijzonder bezat hij de
kunst, om de Origineeien zo kunftig naa te bootzen, dat
tusfchen oeeze en de Copijen naauwlijks eenig onderfcheid
jronde belp urd worden. De Gaanderij van den Aardshertog
tEopoLQus wierdt onder zijn opzigt voltooid, Hij heeft eenen
ges: hougsn ouderdom bereikt,
Zie HOUBRAKEN, en DE FILES, Vie ds
Pefntres,

TENIERS, (DAVID) TERBAND, enz. 183
TENIERS, (DAVID) de Jonge, insgelijks te Antwerpen gebooren,
in den Jaare 1610, zag zijnen Vader de kunst zo
volkomen af, dat hij, 't geen aan de fchilderflukken van deezen
ontbrak, in zijne tafereelen naar de kunst voltooide. Weinigen
zijner kunstbroederen deelden in eene ruimer maate in de
gunst der Grooten. Zo zeer was PHIUPS van Spanje op zijne
penceelkunst verlekkerd, dat dezelve, aan zijn Hof, eene
lange Gaanderij deedt maaken, om met (tukken van zijn
maakzel behangen te worden. Om hem een blijk van hoogagtinge
en genegenheid te geeven, begiftigde hem Koningin
CHRISÏTNA van Zweeden, met een gouden Medailje, waar op
haare beeltenis ftondt uitgedrukt, hangende aan een Keten van
het zelfde metaal. Behalven andere gunstbetooningen, fchonk
hem Aardshertog LEoroLD de waardigheid van Edelman zijner
Bedkamer. Don JAN VAN OOSTENRYK hieldt onzen Kuustfchilder
insgelijks in groote waarde.
Zie HOLBRAKEN, en DE FILES, Vie des
Peintres.
TERBAND, het laatfte in rang, onder de vier Dorpen der
Friefche Grietenije AZngwirden, in het Kwartier der Zevenwouden.
Volgens eenigen , zou de eigenlijke benaaming Katharina-band
zijn. Netter en fraaier zijn Kerk en Toren
van dit Dorp, dan men, veelal, in deezen oord ontmoet.
Onder andere pronkt het gewijd geftigt met een Orgel. Terband
legt niet verre van het fraaie en welvaarende Dorp
Heerenveen, en bevat dertig ftemdraagende Huizen.
TER GOUDE; zie GOUDA.
TER HEIDEN, een Dorp, in de Baronnie van Breda, omtrent
r.nderhalf uur gaans ten Noorden van de Stad van dien
naam, van merkelijk aanzien en uitgeflrektheid, als wordende
bewoond van een groot aantal Hervormden en Roomschgezinden.
De eerstgenoemden hebben 'er eene Kerk, die
door eenen eigen Leeraar wordt bediend, en de anderen ins-
Rrrrrrr 4
ge-

ï84
TER HEIDEN, TER HOFSTEDE, TER HORNE.
gelijks een afzonderlijk Kerkgebouw. In de jaarlijkfche Ver.
pondingen draagc her. Dorp drieduizend achthonderd en negentig
Guldens één fruiver en acht penningen. Nu ongeveer
vijftig jaaren geleeden, telde men 'er ruim zestienhonderd h>
wopners van beiderlei geflagt, zo jongen ais ouden.
TER HEIDEN , een ander Dorp van dien naam, in het gedeelte
van Zuidholland, Delfland geheeten, meer bepaaldelijk
in de Hooge Heerlijkheid van Monjier. Het Plaatsje ligt aan
het ftrand van de Noordzee, en beftaat uit flegts een klein
getal geringe wooningen, welke, dikamls, van het geweld
der aanfpoeleude golven veel te lijden hebben. Het Kerkje,
dat 'er thans ftaat, is reeds het derde, 't welk telkens dieper
landwaarts, in het tijdverloop van honderd jaaren, wierdt
geiligt. Door het affpoelen der Zeeduinen, liggen de twee
Voorgaande onder de golven begraaven,
TtR HOFSTEDE, een kleine Buurt, die flegts uit zeer wei.
jiige Huizen btftaat, in staats Vlaanderen, in het Vrije
van Sluis, op het Eiland Kadzar.d, tusfchen de Overvaart
van daar na Sluis en het zo genaamde Retrenchement gelegen,
TER HORNE, in rang het vierde Dorp der Friefche Grietenije
Utir.goadeel, in het Kwartier Zevenwouden. Volgens
sommigen zou ter Rome den naam or.tleenen van zijne lig—
gi: g m eenen hoek der Grietenije: want Horn betekent, in
0e oude landtaale , een Hoek. De Kerk, die een ftompeu
Toren heeft, was, eertijds, aan den H, LAURENTIUS gewijd.
Ten blijke daar van plagt men, voormaals, in een der Kerk-,
glazen, het volgende kreupelrijm te leezen;
St. Laurens is de Patroon van onze Kerke,
„ Daarom ftaat hij fchuon in 't middelfte parke,"
De Huizen zijn niet zeer geregeld gebouw, hoewel ze een
jlet onaanmerkelijk getal bedraagen. Behalven de Hervormdlpi
pntmott men 'er ook Doopsgezinde Christenen, Voor
eenige

TER IDZERD, TER KAPLE. 185
eenige jaaren was 'er de Scheepsbouw in tameliiken bloei.
Veele ingezeetenen hebben 'er hun befïaan van de binnenlandfche
Visfcherij', waar toe de nabuurige vischrijke wateren,
vooral de zo genaamde Hornfler Poelen,„eene voegzaame gelegenheid
verfchaffai. Voorts brengt Ter Hortte, in de aangelegenheden
der Grietenije, twintig Stemmen uit.
TER IDZERD, in rang het twintigfte en laatfte Dorp, in
Friesland, in de Grietenij Stellingwerf-Westeinde , in het
Kwartier Zevenwouden. Niet onbevallig is het aanzien van
dit Dorp, als (taande de Huizen, meestal, ten Zuiden langs
eenen Binnenweg, met geboomte beplant. De Kerk, evenwel,
die geenen Toren heeft , (laat aan den Noordkant; nevens
eenige weinige Huizen, die eigenlijk tot het Buurtje de
Bult behoooen, naar zijne hooge en bultagtige ligging dus
genoemd- In overoude tijden lag, in het Noordoosten van
dit Dorp, eene flerke Stins of Slot, bewoond wordende door
een Geflagt, 't welk, meent men, van den haam des Dorps
dien van IDZEKDA ontleend heeft. Op den grond van het oud
Kafteel flaat thans een Huis, in den hedendaagfchen fmaak,
door een vermogend Geflagt van burgerlijken rang getimmerd.
Men telt , in dit Dorp , dertig ftemdraagende Huizen.
. ;,„•, .,'„.«,,... i •• :• rfAgtnd
TER KAPLE, een Friesch Dorp, onder het Kwartier Zevenwouden,
in de Grietenij Utingeradeel, van gering aanzien,
als beflaande uit flegts eenige weinige. Huizen, rondom de
Kerk, welke geen Toren heeft, hier en daar verflrooid. Ook
hier plagt eertijds een aanzienlijke Stins of Slot te flaan, in
het Noordwesten van de Kerk, naar den naam van zijne adelijke
eigenaaren, Oenema-State geheeten. De geringe Overblijfzels
daar van zijn, heden ten dage, bij den naam van
Roodhuis bekend. Gelegenheid tot de Visfcherij heeft dit
Dorp, door de nabijheid der vischrijke Kappe/fler Poelen.
Onaangezien zijne geringheid, brengt ter Kaple negentien
Stemmen uit, in de aigemeene belangen der Grietenije,
Rrrrrrr g

ï86 T E R N A A R D , TER NEUZE.
TERNAARD, een Dorp van merkelijk aanzien, in Friesland,
in hei Kwartier Oostergo, onder de Grietenij JVestdongeradeel,
in welke het, onder de overige Dorpen, den tweeden
rang bekleedt, en vijfenveertig Stemmen uitbrengt. De Huizen,
in aanmerkelijken getale, hier en daar verfpreid, beflaan
een grooten omtrek. De Kerk, een vrij groot en fchoon
gebouw, pronkt, onder andere Hemden, met een fraai Orgel.
Weleer ftondt de Kerk nader aan den Zeekant; uit
vreeze voor alfpoeling van den grond, door de aanklotzende
golven, wierdt men, 't eenigen tijde, te raade, het gewijde
geftigt dieper landwaarts te brengen, met behoud, waarfchijnelijk,
van zo veele bouwftcffen van het oude, als aan het
nieuwe gebouw, met voegzaamheid, konden verbruikt worden.
Bij ouds lagen hier veele aanzienlijke Stinzen of Staten;
in eenige hoogten, hier te lande Wieren genaamd, ziet men
nog de Overblijfzels van zommigen. In den omtrek van Tervaard
liggen veele voortreffelijke en zeer vrugtbaare bouwlanden.
TER NEUZE , weleer eene Stad, tegenwoordig een open
Vlek, in Staats- Vlaanderen, aan den Oever der Wester-
Schelde, in Asfeneder- Ambagt. Ingevolge der Gendfche en
Brugfche beroerten is zij tot haaren tegenwoordigen ftaat vernederd.
Door zijne ligging, in een laag moerasfig land, was
Ter Net>ze, oorlpronklijk en uit den aart der zaake, eene
zeer fterke plaats; het wierdt voor bijkans onwinbaar aangezien,
zints de Vesringwerken, van tijd tot tijd, daar aan toegevoegd.
Naa het fluiten van den Munflerfchen Vrede, in
den jaare 1648, heeft men ze meest laaten vervallen. Ruim
dertig jaaren laater wierdt men te raade, de Werken te flegten.
't Geen men toen nog in weezen liet, wierdt, twee
ja="-en daar naa, van het Zeewater ingezwolgen. Tegenwoordig
heeft de Plaats nog twee Poorten: eene Water- en eene
Landpoort. Hét getal der Huizen bedraagt nog geen honderd.
De meeste ingezeetenen doen belijdenis van den Hervormden
Godsdienst, en worden door eenen eigen Leeraar bediend.
De Regeering van Ter Neuze is met die van Axel vereenigd;
Zij beftaat uit Baljuw, één Burgemeester, dertien Schepens
en

T E R OELE, TERPEN. 187
en twee Griffiers. De eerstgemelde wordt voor zijn geheele
leeven, de Burgemeester voor flegts drie jaaren aangefteld.
Voorts heeft Ter Neuze, zo wel als Axel, zijnen eigen Ontvanger,
De Griffier van Ter Neuze ontvangt zijne aanflelHng
van de Wethouderfchap der Plaatze, de andere van de Aigemeene
Staaten. Voorts houdt hier het Koliegie ter Admiraliteit
van Zeeland eenen Kommis - Kollekteur. Eindelijk behooren
onder Ter Neuze verfcheiden Polders,
TER OELE , een gering Dorp, in het Kwartier van Friesland,
Zevenwouden genaamd, onder de Grietenij Doniawer*
ftal, alwaar het, onder de veertien Dorpen, daar in gelegen,
het tiende in rang is, en drieëntwintig Stemmen uitbrengt.
Zints het begin der tegenwoordige Eeuwe heeft men
'er geene Kerk; om haaren ouderdom en bouwvalligheid
wierdt zij afgebroken. Voor meer dan drie eeuwen, was
het adelijk Geflagt van HETTTNGA hier zeer vermaard, en van
merkelijk aanzien en vermogen. In gevolge der wisfelvalligheid
van allen aardfchen luister, is deszelfs aanzien allengskens
verminderd, doch het Geflagt zelf nog niet uitgeftorven.
Een perfoon, SYTSE VAN HETTTNGA, die in den boerenftand
geene groote vertooning maakt, nevens twee Zoonen, is een
echte afftammeling van het weleer doorluchtig Geflagt.
TERPEN, In het Eerfte Deel der fraaie befchriivinge
van den Tegenwoordigen Staat van Friesland , ontmoe»
ten wij , aangaande deeze merkwaardige Overblijfzels der
aloude Landgefteltenisfe, voornaamelijk en meer dan elders,
in het genoemde Gewest voorhanden, eenige aanmerkingen;,
welke wij, zo als zij ons toefchijnen, om derzelver naauwkeurigheid,
hier zullen overneemen, „ Voor" (dus verhaalt
de kundige Hiftoriefchrijver) „ en zelfs nog eenigen tijd na
„ de geboorte van CHRISTUS , fchijnt het land (Friesland)
„ zonder Dijken gelegen te hebben. En toen men op mid-
„ delen van beveiliginge begon te denken, kwam het opwer*
„ pen van zekere hoogten, boven de hoogfte vloeden uitftee-
„ kende, het eerst bij de Friezen in aanmerking. Gaf de
i t
natuur zelve die bier en daar aan de hand, men bediende

-m TERPEN.
s, 'er zich van; doch toen men door de vermenigvuldiging
4, van menfchen- meer lar>di ter bewooning noodig had, en
„ te weinig hoogten vond,- om 'er zich met de zijnen, bij
„ hooge vloeden, op te bergen, doeg men de handen aan
5, het werk, en wierp Terpen en ff, 'eerden, of gelijk men
„hedendaags, zegt, Wieren op; beftaar.de het ondsrfcheid
„ tusicheu beiden i,:zoncteibdJ daarin, dat de Terpen veel
„ plat er van gedaante, en grootc-r van..omirek zijn, zo dat
,, 'er geheele Steden, Dorpen en Buurten op gebouwd heb-
„ ben konnen worden; r
terwijl de Weerden.of Wieren, klein
„ van omtrek, doch vrij hoog zijnde, a leen'maar bij bui-
„ tenggwoone hooge. Vloeden, voor enkele huisgezinnen met
„ hunne have tot. l'jfsbergmge konden .dienen:, gelijk ze dan
„ ook om die reden, hier en daar bij fommige Boerewooningen,
die oudtijds van meer dan gemeen .-aanzien waren,
„ en waarlchijnlijk döor de rijken onder de Friezen bewoond
„ werden, opgeworpen, en nog hedendaags, voorhanden zijn.
„ Volgens de aantekening van WINSEMIÜS, (dus vervolgt het
„ berigt,) zou ADGILLUS , der Friezen vijfde Koning, nadat
„ hij op den Stoel zijns Vaders bevestigd was, en in beden-
„ kifg genomen had, hoe, zijn Koningkrijk voor. eenige jaaren
„ met Zeewater bedekt, geweest was, ter afweeringe van
„ diergelijke fchaden , zijne Onderdaanen geleerd hebben,
„ het aardrijk aan de ftranden der Zee te verhoogen, en in
, den vorm van kleine Heuveltjes, nu Terpen genoemd,
rond te maaken, om in tijd van nood der waards hunne
„ toevlugt te neemen, en hunne have, goederen en perfoo-
?, nen te beveiligen. Doch (dus leest men 'er wijders) gelijk
de dingen in hunnen oo'fprong doorgaans zeer gering
„ en eenvoudig zijn, alzo waren deeze eerst opgeworpen
Henvs len niet te vergelijken met die, welke in laater tijd
werden faamgebragt, en wel inzonderheid na dat de zwaare
3
"Vit'.rvloed van den Jaare 793 onzer tijdrekeninge de Landzaatep
geleerd had; dat de voorige niet genoegzaam waren:
want toen het ft men een begin gemaakt, met die van
Koudum . Almenum , Midlum , Htrbaijum , 1 Hitfum
T-» D o*:riip en Uitgong, nu Berlikum genaamd, en
„ dezelve drie jaaren daarna voltrokken. — Dat men deeze
„ Ter-

TERPEN.
iltj>
., Terpen inderdaad voor 's menfchen handenwerk , en niet
„ voor toevallige gewrochten der Natuur te houden nebbe,
„ heeft PLINIUS-alreeds erkend, met te zeggen: Aldaar bezie
„ dat ellendig volk hooge keuvelen, met handen gemaakt,
„ op de waarneeminge - der hoogfle vloeden. Ook geeft de
„ evenredigheid der «ardftoffcn, waar uit ze beftaan, en de
„ laagte der (treeken Lands , welke altoos omtrent deeze
„ Heuvelen voorkomen, genoeg te kennen waaruit dezelve
„ ziin faamgebragt." Voorts meldt dë Landbefchrijver, hoe
dè Friefche Landzaaten, uit de ondervinding van het ongenoegzaame
deezer Terpen, ter hunner beveiiiginge tegen hooggaande
Watervloeden, op het denkbeeld vielen om Dijken,
tot Zeeweeringen, aan te leggen.
Onder dit verflag ontmoeten wij eene Aantekening, welke
wij onzen Leezer niet mogen onthouden; zij kan dienen om
de denkbeelden van zommigen te recht te brengen. „ Het
„ onderfcheid (dus leest men 'er) tusfchen Terpen eti Weer-
„ den (of Wieren) wordt van de meeste, fchoon anders
„ geachte Schrijvers, mijns oordeels, niet genoeg in acht ge-
„ nomen. Zij, die ze ooit met eenige oplettendheid be-
„ fchouwden", (en dit is het geval des (tellers van dit- Artikel)
„ zullen waarfchijnlijk niet vreemd van mijne gedachte
„ zijn; mij komt zelfs zeer-aanneemelijk voor, dat fommige
„ Weerden veel ouder dan de Terpen zijn; wordende ik in
„ dit denkbeeld grootlijks verftorkt, door in aanmerking te
„ neemen, dat de Weerden met minder handen gemaakt kon-
„ den worden, en dus de fchaarsheid van volk of wel de
„ minder vereeniging van hetzelve te kennen te geeven. Wat
„ beide benaamingen bcrreft: Terp wordt met reden geoor-
„ deeld hetzelfde te zijn met Torp en Dnrp; zijnde maar
„ alleen de T met haar vermaagfchapte Letter D verwisfeld,
„ en de zelfklinker E, volgens een onderfcheiden Tongval
uitgefproken als O, gelijk in veele gevallen gefctiiedt. Wat
de oo'fpronklijke betekenis des woords Terp zij, beken ik
„ niet te weeten. Die van Weerd of Wier is niet verre te
zorken , hebbende men , naar alle waarfchijnlijkheid, de
„ hoogten, tegen 't water opgeworpen , aldus genoemd, om-
„ datze ftrekten om de kracht van 't water té breeken en
» af

to 9
TERPEN, T E R WISPËL.
„ af te weeren. Eenige deezer Weerden zijn zeer waarfchijn-
„ lijk, van tijd tot tijd, met veel moeite en arbeid tot Ter-
3, pen gemaakt, en met Huizingen voorzien: althans geeven
„ de naainen van veele Friefche Dorpen dit eenigzins te ken-
„ nen; want daar fommigen in terp eindigen, gelijk Slappe^
„ terp, Greonterp, Ureterp, Wijnjeterp, Olterterp, heeft
„ men 'er veele, die op weerd of vier uitgaan, als blijkt
„ uit Holwerd, Ferwerd, Rauwerd, Burgwerd , Min-
„ gamer , Jouwswier , Nieuwier , Metslawier, en dier-
„ gelijken." Tot dus verre onze kundige Schrijver, 't Is
bekend, dat deeze zelfde hoogten elders onder den naam van
Vliebergen voorkoomen ; als mede dat in de Overmaasfche
landen, op het Eiland Goeree, en elders in Zuidholland, gelijk
ook in Westfriesland, op verfcheiden plaatzen, foortgdijke
Terpen of hoogten als in de Provincie van Friesland gevonden
worden. De zelfde gefteldheid des lands, hetzelve aan
overflroomingen blootftellende, zal, ginds en elders , tot
foortgelijke behoedmiddelen, naar de armoede en de eenvoudigheid
der tijden berekend, aanleiding gegeeven hebben.
Zie Tegenwoordige Staat van Friesland S
z. L'EPIE, Gefteldheid van Holland en
Westvriesland.
TER SCHELLING; zie SCHELLING, (TER) Deel XXVL
bladz. 208.
TER WISPEL, volgens den rang der flemminge, het tiende
Dorp in de Grietenij Opjierland, in het Friefche Kwartier
Zevenwouaen, alwaar het veertig Stemmen uitbrengt. Uit dit
aanmerkelijk getal van ftemdraagende Landen of Zathen mag
men over de aangelegenheid des Dorps een niet ongunflig oordeel
vellen. En, inderdaad, men ziet 'er, in het Noorden,
voortreffelijke Weilanden, de IVispeler Vennen genaamd; in
't Westen zeer uitgebreide Hooilanden; elders hoog en vrugtbaar
Bouwland, 't welk zeer goede Boekweit en Rogge uitlevert.
De Kerk ftaat in eenen Polder van vergraaven land.
TER

TER WOLDE, TER ZOOL, TETERINGEN. 191
TER WOLDE, een Dorp in Gelderland, in het Landdrostampt
van Veluwe, onder het Schouiampr van Voorst. Het
Dorp is van geringe aangelegenheid. Van het adelijk Huis
Lathmer, in deezen oord gelegen, thans den eigendom van
een aanzienlijk burger van Amfterdam, den Heere JAN ANA-
NIAS WILLINK, is elders verflag gedaan.
TER ZOOL, een Dorp in Friesland, onder het Kwartier
van Oostergo, in de Grietenij Rauwer der hem, in welke het,
onder de overige Dorpen, den vijfden rang bekleedt, en
drieëntwintig Stemmen uitbrengt. De Kerk, eertijds aan Sr.
VITUS gewijd, wordt door den Leeraar van Sibrandabuuren
bediend. Van ouds telde men hier verfcheiden aanzienlijke
adelijke Huizen of Staten, onder andere die van de Geflagten
van BROERSMA , SIXMA, HAGSTRA en ALBADA. Zij zijn nog
heden ten dage, doch flegts onder de gedaante van Boerewooningen,
in weezen. Wigara • huis was reeds in den aanvang
der Vijftiende Eeuwe bekend. WOPKE WIGARA, die
onder de Friefche Edellieden een voornaamen rang bekleedde,
hadt aldaar zijne woonplaats , en wierdt 'er, in den Jaare
1433, gevangen genomen.
TETERINGEN, een Dorp in de Baronnie van Breda, een
groot half uur gaans ten Noordoosten van de Stad van dien
naam, en onder het regtsgebied daar van behoorende. De
ingezeetenen van dit Dorp worden aangezien als Buitenpoorters
van Breda , met de Burgerij van welke Stad zij, in
zommige opzigten, de zelfde Voorregten genieten. Ook zijn
de Predikanten van Breda verpligt, om 'er, des Zomers, nu
en dan den Predikdienst te koomen waarneemen. Doch dit
gefchiedt niet dikwijls, alzo het getal der Hervormden zeer
gering is, en de Dorpelingen meestal uit Roomschgezinden
beftaan. Het getal der ingezeetenen zal om en bij de duizend
bedraagen. Van ieder duizend Guldens der Jaarlijkfche
belastingen, moeten zij achtentwintig Guldens zeventien ftuivers
en acht penningen opbrengen.
TET-

ioa TETRODE, TEXEL.
TETRODE, met Albrechtsberg en Vogelenzang, te zamerï
ééne Ambagtsheerlijkheid , aan de Stad Haarlem behoorende,
is gelegen in het Baljuwfchap van Brederode, en ftrekt zich
uit , van het Zuiden na het Noorden, in eene rechte ftreek,
van Noordwijkerhout tot aan Velzen, langs de Duinen van
de Noordzee. Volgens de jongfte opneeming, vinden wij
de Landen, in deeze drie Landftreeken, gezamentlijk, begroot
op negenhonderd zevenenzeventig Morgens en honderd achtenvijftig
Roeden.
TETRODE, beter bekend bij den naam van Overveen, ge*
lijk Albrechtsberg onder dien van Blocmendaal, legt ongeveer
een half uur gaans buiten de Zijlpoort van Haarlem,
aan den Duinkant, onder het Regtsgebied dier Stad. De legging
is zeer aangenaam, in een bevalligen oofd, van wegen
de menigte Lusrplaatzen, van meer of minder uitgeflrektheid,
welke men aldaar aantreft. Het is geen Kerkdorp, maar eene
tamelijk groote Buurt , met een Kerkhof, bij welken een
Klokhuis ftaat, van een Uurwijzer voorzien. De Roomscftgezinden
hebben 'er eene Statie. Men ontmoet 'er, in den
omtrek , veele Warmoezierslanden en Tuinen, welker"
voortbrengzels, onder andere, dienen om Amfterdam en Haarlem
te fpijzigen.
TEXEL, het Zuidiijkfte der Eilanden, welke de Noordzee»
van de Zuiderzee affcheiden, legt ten Noorden aan den Uithoek
van Holland, aan dien kant, op den afftand van iets
meer of minder dan eene Mijl. Het befaamde Water, hef
Texelfche Gat, anders ook het Marsdiep genoemd, ftroomt
tusfchen beiden. De Zuidkant des Eilands legt alzo tegen het
Dorp de Helder over. Ten Zuiden en ten Westen heeft
Texel vrij zwaare Duinen , die , egter, niet overal even
breed zijn. Aan den Zuidwestkant heeft men de grootfte
breedte. Bij het Dorp de Koog, Noordwaarts gelegen, zijn
ze zeer fmal. Aan den Noordkant grenst het Eiland aan hef
Eierland. De Oostzijde heeft geene Duinen, maar móet
door Dijken, tegen de-hooge Vloeden, beveiligd worden.
Reeds

TEXEL.
Reeds voor lang is Texel; als een afzonderlijk landfchap
bekend geweest. In de Lijst der goederen, aan St. Martenskerk
?
te Utrecht, toebehoorende, vindt men het reeds ld
den jaare 900 vermeld. Doch in dien tijd fchijnt het nog
geen Eiland, maar met het vaste Land verbonden geweest té
zijn. Veel verfchilde de gdaante des Eilands, in dien tijd ;
van die het tegenwoordig heeft. Behalven zijne meerdere
uitbreiding na binnen of Oostwaarts, in de Zuiderzee, urekte
het zich zeer verre uit na den Westkant, in de Noordzee.'
Toen de fleller van dit Artikel, nog geene dertig jaaren geleeden,
dit Eiland bezogt, herinnert hij zich, aldaar Landlieden
te hebben gefproken, toenmaals tusfchen de vijftig eri
zestig jaaren oud, die hem Verzekerden, hoe het hun heugde?)'
wanneer Zij, in hunne aankoomende jongelingfchap, met dert
Hooiteelt onledig waren * dat hunne landen zo verre Westwaarts
lagen, dat zij, op een Zomerfchen dagniet meer
dan vier vragten Hooi konden thuis haaien; terwijl tegenwoordig,
het verst afgelegene Land, aan het uitrijdenhet
belaaden van den Wagen en het te rug keeren, weinig meer
dan anderhalf uur tijds zoude vórderen. Ook herinnert zich*
de zelfde fleller, hoe hij, op zekeren tijd,' met een Kaagfchipper
buiten Duin wandelende, op een vasten grondj met
éene fopTt van Gras begroeid, van den geloofwaardigen man
verflondt, dat hij, in vroegere dagen,- ter zelfde plaatza {*
rhenigmaalen met zijn Kaagfchip voor anker hadt gelegen*'
Ongelooflijk veele moeite heeft zich wijlen de kundige Alk.
maarfche Regent, de Heer en Mr. R. PALTJDANUS gegeeven,
óm door onwraakbaare bewijzen , de aloude zeer groöte?
Westlijke uitgeflrektheid' van Texel aan te toonen. Uit de J
aangevoerde getuigenisfen van Visfchers en Lootslieden blijkt,
hoe op de Haaks, eene droogte, eene goede halve Duitfché
Mijl in Zee gelegen, eertijds een Bosch moet geflaan hebben;
als mede, dat dezelve, ua verloorene Ankers visfchende,
telkens bleeven hegten aan de Stammen en Wortels vaar
boomen, welke zij, zomtijds, boven water haalden; trekkende
zich deeze rasfige grond langs de geheele buitenkust
van Texel, naar gisting omtrent anderhalve Mijl van, den wa!y
èn wel agter het Noordlijkfte Dorp de Koog, zo wijd in de
XXVIII. DEEL. 5SSssSS breei

10* TEXEL,
breedte file, dat men het Land uit het gezigt moet zijn,
voor dst men geheel vrij van de boomen, (Iruiken en hefte»
is. Niet langer geleeden dan het Jaar iffèï was, bij eene
verklaaring van geloofwaardige lieden, voor Notaris en Getuigen
, al het bovenftaande den bovengenoemden Oudheidkenner
gebieden. De zelfde reden, welke de geheele Zeekust,
tot aan den Zuidlijken Hoek van Holland, allengskens, heefï
doen inkrimpen, zal ook de affpoeling van ons Eiland vereorzaakt
hebben.
Intusfehen, hoe algemeen'men ook vim gevoelen zij, dat
Texel, in overoude tijden, aan den Oostkant en aan den
Zuidkant, met het vaste land verbonden geweest is, ten aanzien
van den tijd der affeheuringe is men 't op verre na
niet eens. Wij hebben ons eenige moeite gegeeven, om dit
oudheidkundig gefchil te onderzoeken , dodi allerwegen zo
veel duisterheid en onzekerheid gevonden, dat wij, voor ons
zeiven, hier omtrent niets Heiligs durven bepaalen. Dat het
in de Dertiende Eeuw nog met de vaste kust vereenigd was,
gelijk de Heer AI.TING meende, fchijnt, uit de nader aangevoerde
bedenkingen van den genoemden Heere PALCDANUS,
van alle waarfchijnlijkheid niet ontbloot te zijn. Menigvuldige
hooge Watervloeden vinden wij, in 's Lands aloude Kronijken,
vermeld. Een derzelven zal, ten langen' laatfte, Texel
van het vaste land afgefcheurd ,• en aldus tri zijne tegenwoordige
gedaarité van een Eiland gebragt hebben.
Aangaande de Hsftorie van h'et Eiland Texel, in 't algemeen,
ontmoeten wij de volgende bijzonderheden.
Naa dat dit gewest, 't zij geheel, of voor een gedeelte,
eenigen tijd, aan de Utrechtfche Kerk behoord hadt, wierdt
het, in den Jaare 985, bij gifte van Keizer OTTO DEN UI,
de eigendom van DIRK DEN II , Graave van Holland; hebbende
hij hetzelve, al vooren s, ter Leen bezeeten. Een geruimen
tijd bleef het, zedert, in Graaflijke handen. Dus
vinden wij, dat, in den Jaare 1182 of 1183 » Graaf FLORIS
DE III de Friezen op Texel bedwong, en hen noodzaakte,
vierduizend Marken Zilvers aan hem op te brengen. WILLEM
DE I ftelde, in 't Jaar 1204, "zijne Nigt, de Graavin ADA, op
het Eiland Texel gevangen. Die van Texel hadden met de
Dreg-

n o e W
TEXEL.
fff
Dregser-Friezen zich, in den Jaare 1288, aangekant tegen de
önderneemingen van Graave FLORIS DEN V tegen Westfries-
'land ,' en onderwierpen zich in den Jaare 1289. Wij vinden'
dat Texel; als een Graaflijir Leen, weleer is bezeeren geweest
bij JAN VAN HENEGOUWEN, Heere van Ueaum'ónt, dié
het, bij Handvest van den Jaare 1317, alle Regten vergunde,*
die zijn Broeder Graaf WILLEM DE III van dien Naam, of
DE GOÉDE, aan die van Hoogtwouder- Ambagt en D*c>>terland
vergund hadt. Naderhand hebben Zijne Opvolgers uit
den Huize van CHATILLON, Graaven van lilois, meede ver°
fcheiden Voorregten aan die van Texel gegeeven* Naa hei
affterven .van GUY VAN BLOIS, verviel dit Leen aan Hertog
ALBRECHT VAN BEYEREN, in of omtrent den Jaare 1398. Hij
fchijnt 'er zijne tweede Gemaaünne MARGARETA VAN KLEEVE
mede begiftigd te hebben , dewijl men een Handvest van
haar vindt van den negenden Jutiij des Jaars 1401, die door
Heitog ALBRECHT in den zelfden jaare bekragtigd wierdr. Ook
bezat zij het naa zijnen dood, gelijk blijkt uit een Brief,-
gegeeven in Texel den eerden September des Jaars 1405.'
Hertog VPTLI/ÊM DE VI,- Graaf van Holland, fchonk op deri
zesëntwintigden Maart des Jaars 1414 , naar. loop van den:
Hove, en aldus in den" Jaare 1415, aan die van Texel het
Foortregt en gelijke Vrijheden ais die van Alkmaar bezaten,
in welk Regt zij ook door Schout, Schepenen en Raade der
Stad Alkmaar , in den Jaare 1434 zü n erkend. Naa bei
overlijden van deezen Graave heeft zijne Weduwe, MARGA-
AEET VAN BOURGONJE, Moeder van Vroüw JAKOBA-, de Heerlijkheid
van Texel in Lijftogt bezeeten; 't welk blijkt uit eeö
Oktrooi, door haar in dén Jaare 1436, gegeeven om den Polder
van Waalenburg en eenige andere nabijgeleegene Polders
te bedijken. Uit kragte der b'ezittinge, die Vrouwe MARGA­
RETA VAN BOURGONJE gehad heeft, vindt men Waarfcbijnlijk
onder de Privüegien van Texel, het Handvest van Hertog
FILIPS VAN BOURGONJE, wegens den Eed, welken hij gedaan
heeft aan alle de Ingezeetenen der Landen, die hem naa deri
dood van Vrouwe MARGABEÉT waren aanbeftorven. Gemelde
Hertog beloofde in den Jaare 1442, voor hem en zijne Na**
feoomelingen | de Heerlijkheid en 't Land van Texel in Hooger*
Sssssssa

196 TEXEL.
noch in Laage Geregten ooit te zullen verkoopen of veïvreemden.
Die van Texel verlooren egter, onder de Regeeringe
van deezen Vorst, alle hunne Regten en Handvesten,
oin dat zij zich, in of omtrent den Jaare 1416, met de Kennemers
oproerig en wederhoorig tegen hunnen Landsheer gedraagen
en getragt hadden hem de Stad Haarlem te ontweldigen.
Dk Vonnis wierdt hun, in den Jaare 1456, gelijk
meede het opbrengen van zeker ongewoon Haardlledegeld,
kwijtgefcholden , en zij in hunne Voorregten herdeld. In
den Jaare 1491, bemagtigde JAN VAN NAALDWYK- Texel en
Wieringen, en kreeg aldaar veel aanhang. Hij bragt omtrent
deeze Eilanden den meesten Zomer door, en hieldt de Zuiderzee
en Zeegaten onveilig. Die van Texel mengden zich
toen ter tijd nevens de Kennemers in 't zo genaamde Kaasen.
Bi oodfpel, waar over zij naderhand door den Hertog van
Saxen gevoelig gefkaft wierden. „ Vijfentwintig perfoonen
„ van Texel moesten in 't zwart, blootshoofds, ongegord en
knielende, vergiffenis koomen verzoeken. De Handvesteu
„ des Eiiands moesten den Hertoge in handen gefield worden.
„ De Hertog behieldt de draffe.der Eilanderen,, die tot den
,, vijand overgeloopen waren, aan zich. Zij moesten znji
„ Huis fterk maaken, naar inhoud der Brieven , hun door
„ den Raad van Holland toegezonden. Voorts moesten zij
„ duizend Andries Guldens aan boete en twee Maanden lang
„ vijfentwintig Knegten betaalen, die onder den Schout van
„ Texel (laan en dienen zouden om 't Eiland in rust te hou-
„ den." De verlooren Voorregten zullen hun, naar alle
waarfchijnliikheid, of te gelijk met, de andere Kennemers en
Kennemervolgers , of in den Jaare J 404 ,. weder gegeeven
zijn. Het Regt, ten minden van den Wind en de Lammertienden,
die zij in Erfpagt bezaten, en welke aan den Baljuw
van Medenblik waren overgegeeven, wierden hun, in
het laatstgemelde jaar, wederom opgedraagen. In 't Jaar 152a,
wierdt T, xel, tweemaal door de üelderfche Friezen, gebrandfenat.
In den aanvang, van Maart des Jaars 1571, deeden
de Watergeuzen eene Landing op Texel. Het Huis van den
Schout en eene Kerk wierdt door hen verbrand. Dikwijls
beeft Texel, door- hooge Vloeden en zwaare Stormen, geleeden,
en»

TEXEL. 197.
en men hadt hier zwasre inbreuken in de Jaaren 1625» róaS
en 16:9; doch zedert het leggen van den Zanddijk, waar
door het Eierland aan Texel vereenigd wierdt, is het Eiland
meer beveiligd. In Oorlogstijden, heeft men gemeenlijk zorge
gedraagen om Texel te verfterken, en behoorlijk bezet te
houden. In Julij des Jaars 1672 , poogde de Engelfche
Vloot hier eene Landing te doen; doch 't wierdt haar door
eene ongewoone Ebbe, die twaalf uuren duurde, belet. Op
de Ebbe volgde eene hevige Storm uit den Noordwesten ,
die twee vijandlijke Schepen deedt vergaan, en veele anderen
zwaar' befchadigde. In den Jaare 1756 gebeurde bij Texel
een voorval, welk merkelijk opziens baarde. Een Duinkerkfche
Kaaper, in de gedaante van een Poon of Goerecfche
Visfcherfchnit, naderde een E 'gelsch fcheepje, vat) Nieuw.
Turk na Amfterdam beftemd, *t welk thans niet verre van
het Nieuwe Diep voor anker lag. Daar men geen vermoe.
den van Kaaperij, in eene onzijdige haven, hadt, viel de bemagtiging
gemaklijk, en zeilden de Franfchen, voorts, met
den Prijs na Zee, den zo geraamden Praaijfchipper toeroepende,
Ik weet wel dat Holland en Frankrijk het eens zijn.
Welhaast viel de Engelfche Gezant hier over klagtig bij de
Aigemeene Staaten, eifchende dat de Prijs, in den zelfden
ftaat als hij genomen was, zou worden te rug gegeeven.
Zo gelukkig Haagde hier in de Staatfche Gezant aan 't Franfche
Hof, de Heer LESTEVENON VAN BEKKENRODE, hoewel
met zeer veele moeite, dat, in de te rug gave vau Schip en
Laading, eerlang aan den eiseh van den Engelsman voldaan
wierdt.
Op de reize van den Prinfe Erfftadhouder met zijne Gemaalin,
in den Jaare 1768, door de voornaamfte Gewesten
van Holland , hadt ook Texel de eere der tegenwoordigheid
van het Vorfteiijk paar. Het genoot, op de Reede, een
Watervermaak, 't welk, van wijd en zijd , eene menigte
nieuwsgierigen lokte. Bü de aankomst aan de Helder, wierden
hunne Hoogheden begroet met Eereichooten van de Batterijen,
die bij Kijkduin en op het Strand geplant waren.
Nevens vijf Oorlogfchepen , onder bevel van den Vice-
Admiraal ROEMER VLACQ, lagen 'er zeven Admiraliteits Jagten
S s s s s s s 3 °P

ÏOS
TEXEL.
pp de Reerle. Straks naa de komst van hunne Hoogheden op
een c*ier Jagten, zag men van hetzelve de Vlag van den Admiraal
Generaal waaien, en wierden dezelve met eenentwintig
lengten van de Oorlogfchepen begroet. In een oogenbhk
zag men van de masttoppen der Oorlogfchepen de Vlaggen
van alle bakende volken waaien, die 's avonds even fpoedig
wederom verdweenen. Naa de overnachting
?
in een der
Jagten, op de Texdfche Reede, begaf zich het Vorstlijk
paar, '5anderendaags morgens, na het Admiraaifchip de Phe~
vtx, hielde 'er het Ontbijt, geduurende 't welk men de Schepen
verfcheiden verrigtingen zag doen, en vertrok van daar
na den Texeifchen Wal, om het Eiland te bezigtigee. In
vr. üi'ciebedrijven zogt hier de een den anderen den loef af te
fteeken. Eene aartige verrasfing, voor hunne Hoogheden,
was de verwelkooming, uit naam van de Regeeringe des
E ia-ids, in fedoone en welgepaste dichtregels. De Heer
BALTHAZAR HuiDECopER, Baljuw van Texel, overbekend door
zijne Dichtkunde, hadt ze opgefteld en den Eü8"deren toer
gezond m. In den Jaare 1778 deedt men, op Texel, eene
pntdekking, in z:ch zelve van klein belang, doch voor den
Oudheidkundige van veel gewigts. Onder het graaven in
zekere Hoogte, bij het Dorp de -Waal, Sommeltjesberg gejieeten,
vondt men eene aloude Begraafplaats, en in dezelve
verfcheiden gereedfehappen en fieraaden, aanwijzende hoe men
?
er, weleer, een voornaamen Ileid, of anderen man van aanzien
, ter aarde hadt befteld. Van meer belangs, ten algemeenen
beste , was de aanleg van eene nieuwe Haven, ten Oosfen
van het Eiland, op verzoek van de Kaag- en Ligterfchippers
aan zijne Hoogheid, toen dezelve, in den Jaare 1778,
ëenen keer na deeze oorden deedt. Op 'sVorften veelvermogende
voorfpraak bij 'sLands Staaten, maakte men wel haast
penen aanvang van het werk, en zette het met zo veel fpoeds
yoort, dat in het laatst van September des Jaars 1780 de
nieuwe Haven geopend wierdt.. Ruim genoeg is deeze lilden,
voor belaadene Ligterfchepen, om, met fisande Zeilen,
daar te' kunnen binnen laveeren. H e r g e I a l der Vaartuigen,
welke zij kan bevatten, is vrij .aanmerkelijk. Twee weeken
paa de eerfte opening, telde men 'er reeds bij de zestig, van
aller-

TEXEL." ' 195»
allerlei (lag, welke 'er eene wijk- of legplaats zogten. Hoe-
•wel deeze Haven alleenlijk van dienst is voor kleine Vaartuigen,
zij dient, nogthans, eenigermaate, ter vergoedinge van
een verlies, door .Texel gelegen, in- het verloopen van de
Horst, een Zandbank, welke eertijds, met een bolronden
rug, aan de Zuidzijde van het Eiland na den kant van de
Helder plagt uit te (leeken. Behalven de kleinere binnenlandfche
fchepen, vonden de Koopvaardij vaarders, uit Zee koo-
•mende , daar agier eene veilige'-legplaats tegen de inloopendc
golven der Zee. Nog geene dertig jaaren geleeden., hielden
meer dan honderd \ fchepen, van allerlei grootte, daar agter
•winterlaage, tot geen klein voordeel der Eilanderen, vooral
van het nabuurig Dorp de Hoorn. Sedert is de diepte,
agter den nuttigen Zandbank, allengskens toegenomen, en de
aitfteekende punt omgekruld: zo dat dezelve , thans,
met den vasten Wal van het Eiland vereenigd is. Naijver,
of eenige andere reden, zal de oorzaak geweest zijn
van het opfchorten en (taaken der maatregelen, 't eenigen tijd
ki 't werk gefield, om het outllaan diens voorvals ie verbkderen.
Van den algcmeenen tocftand des Eilands zullen wij iiu nog
eenig verflag doen. Volgens de jóngfte meeting, beflaat
Texel, binnen de Dijken en Duinen, eene uitgeftrektherd van
zevenduizend tweehonderd vijfenzestig Morgens en zesennegentig
Roeden, Rijnlandfche maate. Bij het opnwakeu der
Verpondingslijsten, in den Jaare 174P, telde men, op het
geheele Eiland, twaalfhonderd en acht Huizen, en vijf Mo.
lens. Een dier Molens, in het Dorp .Koog, is, zints dien
tijd, afgebroken. Behalven verfcheiden Buurten en Gehugten,
telt men 'er zes Kerkdorpen: den Burg , de Hoorn,
Oosterend, de IVaal, Koog en het Oude Schild. Het Nieuwe
Schild mag insgelijks den naam van Dorp draagen, om-de
menigte van huizen en bewooners. Van het eertijds zeer aanzienlijk
Dorp de IVesten is niets meer overig, dan de Kerktoren
en eenige hier en daar verfpreide Huizen. Van de opgetelde
Dorpen , die ieder hunnen afzonderlijken Leeraar
hebben, is de Burg het voornaamfte. Zie daar' van een afzonderlijk
Artikel, Deel VIII. bl. 1156. De'Doopsgezinden
Sssssss 4.
zijn

sop TEXEL, TEYLER. (PJETER)
zijn 'er vrij talrijk. Tegenwoordig, egter, zijn 'er niet meer
dan vier Vergaderplaatzen. De leden dier Gezinte aan den
J-hom, tot ue veréénigde VJaamfche en Waterlardiche behoorende,
.flaan op zich zelve. Die van Burg, Waal en Qos T
f erend, hoewel zij ieder eene Vergadei plaats hebben, zijn
eene verenigde Gemeente, tot de zo genaamde Vlamingen of
Friezen behooreiide. Wijders vindt men 'er ook veele
Roumschgezinden , die in ieder Dorp, behalven aan de
Waal, eene Vergaderplaats hebben. Uit dit alles is gereedelijk
af re leiden, dat het getal der Opgezeetenen geenzins gering
is. De Regeering, het geheele Eiland betreffende, beftaat
uit Schout of Baljuw, vier Burgemeesteren en zeven
Schepenen, Van de laatstgenoemden worden twee uit de Burg
gekopzen; uit ieder der overige Dorpen één. Een voornaame
fak van het befl.ian der Opgezeetenen, is de Schaapenteelt.
Door de verzending van Lammeren, Wolle en de vermaarde
Texelfche Kaas, geeft deeze oeerjng een aanmerkelijk vertier.
Daarenboven heeft men 'er zeer goede Bouw-, en uitfteekende
Wei- en Hooilanden. Het Rundvee valt 'er gemeenlijk
tamelijk zwaar. Als eene bijzonderheid moeten wij hier aan,
tekenen, dat men flegts eene enkele reize, en toen nog voor
een korten tijd, van de Veepest bezogt geweest is. Nog
andere Opgezeetenen geneeren zich met de Scheepvaart, de
Visfcherij of het lootzen van uitgaande en thuiskoomende
Koopvaardijfcliepen. Van het nabuurig Eilandtje, Eter.
land genaamd, ten Noorden aan Texel grenzende, is op een
afzonderlijk Artikel gefproken. Zie Deel XIII. bl. 238.
TEYLER; (PIETER) VAN DER HULST, naam van zeer veel
vermaardheids, zedert de perfoon, welke dien voerde, het
plan beraamd heeft tot eene Stigtinge, welks volvoering, zedert,
veele geleerde en fchrandere pennen aan werk gehol T
^en, en den minnaaren van. Godgeleerde en Natuurkundige
weetenfchappen veele keurige Gefchriften heeft aangebooden,
De Fleer TEYLER VAN DER HULST , een fchatrijk burger van
Haarlem, en behoorende tot de Gezinte der Doopsgezinden,
e
^eierdt in de gemelde Stad gebooren in den Jaare 17°?, n
^indigde aldaar zijne dagen, in de maand April des Jaars 1778,
Door

TEYLER. ( PIETER)
üot
Door eigen lust genoopt, en door zijne onmeetelijke rijkdommen
in ftaat gefteld, tot het verzamelen van gewrogten
yan Natuur en Kunst, wierdt hij, al vroeg, te raade, 't eenigen
tijde een Genootfehap in de waereld te brengen, 't welk
dienen zoude, om de neigingen , ten deezen opzigte, die
hein zeiven beheerden, ook bij zijne Landgenooten en elders
te verwekken of aan te kweeken. Onlochenbaare blijken zijn
'er voorhanden, volgens welke de Heer TEYLER het ontwerp,
omtrent een te ftigten Genootfehap, de fraaie Kunften en
Weetenfchappen betreffende, bij hem zei ven hadt beraamd,
eer nog iemand, hier te Lande, foortgelijk eenen inval hadt
gehad; bijkans twintig jaaren vroeger zelf, dan iemand, over
de oprichting der Hollandfche Maatfchappije der Weetenfchappen
te Haarlem, de gedagten hadt laaten gaan. Bij het openen
van 'sMans Laatften Wille, bleek zijne begeerte, dat,
uitgezonderd eenige Goederen, over welke eene afzonderlijke
befchikking was gemaakt, de zeer aanzienlijke Nalaatenfchap
altoos zoude blijven onder het opzigt, bewind, dert
aanleg en de beheering van vijf door hem benoemde perfoonen,
nevens eenen Boekhouder, insgelijks benoemd, en vervolgens
van hunne Opvolgers, in den tijd; dat de opkomften
der nalaatenfchap, onder andere, voornaamelijk moesten dienen
en aangeleid worden tot onderhoud van twee altoosduurende
Genootfchappen, ieder beftaande uit zes perfoonen,
insgelijks door den Overleedenen benoemd, en welker getal,
bij overlijden van een of meer derzei ven , telkens moest
worden aangevuld. Voorts moest, volgens TEYLERS Uiterften
Wille, het eerfte deezer Genootfchappen dienen ter verhande-
Jinge van allerlei onderwerpen, de Waarheid en de Vrijheid,
in den Christlijken Godsdienst en den Burgerjlaat betreffende
; het ander, van ftukken, tot. de Natuurkunde, Dichtkunde,
Hi/ioriekunde, Tekenkunde en de Penningkunde behoorende.
Om hier aan te voldoen, moest ieder Genootfehap,
jaarlijks, eene Vraag, de gemelde onderwerpen raakende,
uitfehrijven, met uitlooving van eenen Gouden Eerepenning
van de innerlijke waarde van vierhonderd Guldens,
aan den Schrijver van het best gekeurde Antwoord. Tot
Keurmeesters, over de waarde der ingekoomene Verhandelingen
, moesten dienen, zo veel het eerfte of Godgeleerde
Sssssss 5
Ge?

öos TEYLER. (PIETER)
Genootfehap betreft, de Direkteurs der Stigtinge, nevens de
Leden van het eerfte Genootfehap alleen, en ten aanzien van
liet tweede Genootfehap, de opgemelde Beftuurders, nevens
alle de Leden der beide Genootfchappen. Ter belooninge
voor hunne moeite zouden de Heeren Direkteurs, gelijk ook
de Boekhouder genieten, jaarlijks, .ieder-duizend, Guldens,
«n de Leden der beide Genootfchappen elk honderd guldens.
Wijders was de uitdrukkelijke begeerte de.s Heeren TEYLER
VAN BER HULST, dat het Huis, door hem bewoond, en hem
in eigendom behoorende, ftaande in de Damftraat, agter en
digt bij de Waag, altoos zoude blijven onverkogt en onvervreemd
, om te dienen tot eene Vergaderplaatze, zo van
Heeren Direkteuren, als van de Leden van beide Genootfchappen.
In het zelfde Huis moest ook bewaard worden de
Boekerij, nevens de Verzameling van Tekeningen en Prenten.
Ten allen tijde zouden alle de Leden daar toe een vrijen
toegang, midsgaders vrijheid van behandelinge en gebruik
laebben. Eindelijk moest de Verzameling telkens vermeerderd
worden., door den aankoop van alle zodanige voorwerpen,
welke men oordeelde tot nut of fieraad der beide Genootfchappen
te kunnen ftrekken; zijnde aan de Heeren Direkteuren
de .onbepaalde magt en vrijheid gelaaten tot het aankoopen
van al dat geen, waar door, naar 't oogmerk des Overleedenen
, de bevordering van Godsdienst, de aanmoediging
van Kunften en Weetenfchappen, en het nut van 't algemeen
zouden kunnen voortgezet of bereikt worden.
Aan de perfoonen, zo tot Direkteurs of Beftuurders der
Stigtinge, als tot Leden der beide Genootfchappen benoemd,
was de begeerte van wijlen hunnen Stadgenoot niet gebleeken,
of dezelven beraamden de dienftige maatregels , ter bevorderinge
van een oogmerk, waar uit zij begreepen , zeer
veel nuts te kunnen voortvloeien. Naast het uitdenken en
waereldkundigmaaken van Prijsvraagen, de beide . Genootfchappen
betreffende, was, onder andere, eene der eerfte
werkzaamheden, het beraamen van het plan tot een Mufeum,
«jf bewaarplaats van Kostbaarheden van Natuur en Kunst,
deels door den Heer TEYLER VAN DER HULST reeds verzameld,
deels, van tijd tot tijd, nog aan te koopen, ten dienfte

TEYLER. (PIETER) Ï°5
fte der Siigtinge. Eene Vorftelijke Zaal mag dit MuJ'eum
feeeten. Men vindt het onmiddelijk agter het Huis van den
Stigter, thans Teijler's Fondatiehuis genaamd. De gedaante
daar van is een langwerpig Eirond. Gelijksgronds ziet men,
langs heenen, eene menigte Kasfen, met glaazen Raamen,
dienende tot bergplaatzen van allerlei Werktuigen , tot de
Wis- en Proefondervindelijke Natuurkunde behoorende; als
mede, ih kleine Laadtjes, van Ertzen, Verfteeningen en andere
Natuurlijke Zeldzaamheden. Onder de Natuurkundige
Werktuigen bewondert, vooral , het kunstkundig oog eene
Etektrizeer - Machine , van buitengewoonè grootte, nevens
den rijken toeftel, 'daar toe behoorende, voornaamelijk de zo
genaamde Batterij. In 't midden der Zaale, langs haaren
grootften middellijn, ftaat een Tafel, van Mahoniehout, van
een keurig maakzel, dienende ter bewaarplaatze van eene rijke
Verzameling' van Tekeningen en Prenten. Boven de gemelde
Kunstkasfen, loopt, rondom de Zaal, eene Gaanderij; even
zo veele Kasfen als beneden ontmoet men hier, gefchikt voor
eene Verzameling van de uitgeleezenfte Boeken, in allerlei
taaien en over allerlei Weetenfchappen en Kunften. Nog hooger
zijn, in den omtrek, de Glasraamen , door welke de
pverbezienswaardige Zaal genoegzaam licht ontvangt. Boven
op het Dak heeft men een klein Vertrekje of Zitplaats getimmerd,
van waar men, over den vermaaklijken omtrek der
S.ad Haarlem, een verrukkend uitzigt heeft. Als eene vrugt
der werkzaamheden van de Beftuurders der Stigtinge en van
de Leden der beide Genootfchappen, heeft men, van tijd tot
tijd, zien uitfehnjven zeer bslangr;jke Vraagen, en op dezélve
Antwoorden volgen , blijken draagende van de Ge»
jeevdheid en Oordeelkunde der Schrijveren, en , ui: dien
hoofde, te regt bekroond met den uitgeloofden Eerepeuning,
Zie de Voorrede voor de Godgeleerde en
Natuurkundige Verhandelingen; als
mede Uit Medegedeelde éersgten.

jo4 THAMEN, THABOR.
THAMEN , eene Heerlijkheid en Dorp, in het Nederkwartler
van het Sticht van Utrecht, digt bij het Dorp Uithoorn,
aan den Amftel. De uitgeftrektheid der Heerlijkheid vinden
wij op driehonderdzevenëntachtig Morgens en tweeënnegentig
Roeden begroot. Door middel van eenen Dijk , de Thamendijk
genaamd, wordt het Distrikt in twee deelen gefcheiden;
het eene draagt den naam van Binnendijkfchen , het ander dien
van Buitendijkfchen Polder. De Iaatstgemelde is genoegzaam
geheel uitgeveend, en vertoont de gedaante van eene groote
waterplas. Meer droog lands, hoewel insgelijks veel waters,
bevat de andere Polder. Van ouds ftondt de Kerk van het
Dorp Thamen binnenwaarts, op eenigen afftand van den Amftel.
Thans ftaat zij aan de genoemde Rivier, en pronkt aldaar
met een fteriijk Koepeltorentje. Zij wordt, zedert het
Jaar 1624, bediend door haaren eigen Leeraar, dien zij,
voormaals, met het Dorp Mijdrecht plagt gemeen te hebben.
Van ongelijk langer duurzaamheid was de vereeniging der
twee Dorpen in het burgerlijke. Tot in den Jaare 1755
hadden zij den Schout gemeen, en beftondt de Regtbank,
aan welks hoofd de Schout van Mijdrecht was, uit zeven
Schepenen, vijf van het laatstgenoemde Dorp, de overigs
twee uit Thamen. Het gunftig verhoor, bij 's Lands
Staaten, om een eigen Schout, wierdt, eerlang, gevolgd van
een ander, om een afzonderlijken Regtbank: om alzo de ongelegenheid,
om telkens te Mijdrecht te regt te moeten
ftaan, te voorkoomen. Ook dit verzoek wierdt ingewilligd,
en verkreegen de Dorpelingen, door verkiezing van den
Proost van St. Jan te Utrecht, onder wiens Regtsgebied het
Dorp Thamen behoort, uit eene overgeleverde Nominatie,
eenen derden Schepen. Behalven den Regtbank van Schout
cn Schepenen , heeft men 'er twee Buurtmeesters, twee
Kerkmeesters, twee Armmeesters van de buitenarmen, eenen
Sekretaris en eenen Bode. Men telf 'er ruim honderd Huizen.
THABOR , weleer een aanzienlijk Klooster, bij het Friefche Dorp
Tshrechtum, in de Grietenij Wijmbritzeradeel, omtrent een
ïalf W»r gaan» van de Stad Sneek. Het volgde de regels van de
Orde

THABOR.
ac*
Orde der Reguliere Kanunniken te Windtshcim, bij Deventer.
De Stigter van dit Klooster was een Friesch Edelman; RIENK
BOKKEMA. Met den Koning van Engeland, hadt deeze,
zijnde voorheen geweest Heerfchap te Sneek, in den afloop
der Veertiende Eeuwe, de Turken beoorlogd, en was, ter
belooninge van zijne dapperheid, door den zelfden Vorst tot
Ridder geflagen. Naa den dood zijner Echtgenoote, BOT
SIKKINGA, dogter van FEKKE SIKKINGA, Edelman te Dongjum,
reisde hij, in bedevaart, na Jerufakm. Uit het Oosteu
te rug gekeerd, verzelde hij, in den Jaare 1390, Hertog
WILLEM VAN G&LUER ,na Lit hauwen, om den wederfpannigen
Vorst van dat Gewest, ten behoeve der Duitfche Ridderen
in Pruhfen, te helpen beteugelen. Bij de verovering van
het Slot Gaarde vondt BOKKEMA een Mariabeeld, welk hij
na Friesland voerde, en, bij zijne wederkomst, in de St.
Antonis- of Kruisbroeders Kerk, te Sneek, deedt plaatzen. In
den Jaare 1308 ontving hij, uit handen van Hertog ALBREGT
van Saxen, de waardigheid van Baljuw van Wipnbritzerodeel,
Gaaster land en Doniawerftal. Doch vermids hij de
zijde der Landzaaten volgde, welke men Hollandsgezinden
noemde, verloor hij, door bewerking der andersgezinden,
die waardigheid, en wierdt hij tevens, in den Jaare 1349,
genoodzaakt, het Land te ruimen. Zijn Huis , Roodenburg
genaamd, flaande in de Burgftraat, te Sneek, wierdt, bij die
gelegenheid, vernield. Omtrent deezen tijd, met den aanvang
der Vijftiende Eeuwe, trof Hertog ALBREGT een Befland
met de Friezen. Verfcheiden uitgeweekene Edelen kwamen
toen te rug, en onder deeze RIENK BOKKEMA. Een jaar lang
onthieldt hij zich te Stavoren. Op de uitnodiging der Sneekers,
keerde hij vervolgens in hunne Stad te rug, en wierdt
'er, in den aanvang des Jaars 1402, met aigemeene blijdfchap
ontvangen. Nog in dat zelfde jaar gaf hij zijne dogter ten
huwelijk aan den Edelen AGE HARINXMA, die hier door Heerfchap
van Sneek wierdt, in de plaats van zijnen Schoonvader,
welke voorts het Kloosterleeven omhelsde, om het overfchot
zijner dagen aan ftille godsdienstoeff.ning te wijden. Hef boven
genoemde Klooster te TVindesheim was de wijkplaats,
welke hij verkoos. Geduurende zijn verblijf aldaar beving
hem.

ÉotS THABÖR, THEMAAT, THETINGA»*
liem de lust, om in zijn Vaderland diergelijk eene ftigting
öp te rigten. Ten dien oogmerkè droeg hij zijne landerijen',
omtrent Sneek gelegen, nevens nog eenige andere, op aaa
het Kapittel van gemelde pl3a:ze, onder voorwaarde van 'er
een Klooster te bouwen. Gereedelijk wierdt zijne aanbieding
aangenomen, en het Klooster geftigt op den grond Van eenige
Huizen, bij den naam van Aborth bekend. Volgens de geestigheid
dier tijden, veranderde men, door letterverzetting,
dit woord in dat van Thabor; welken naam de Bi'sfchop;
bij de inwijding, aan bet nieuwe geftigt gaf. Sints het Jaar
14.10 tot in den Jaare 1437 droeg BOKKEMA het Ordenskleed,
en eindigde zijne dagen, in het door hem gebouwde Klooster.
Van een zijner Opvolgeren in het Kloosterbewind, WORP
VAN THABOR , vindt men dit merkwaardig zeggen aangetekend,
dat de Duivel altijd'zijne wooning in den Kap der Monniken
gehad heeft. Nevens de overige gewijde geftigten, ten
platten Lande van Friesland, is ook dit, eerlang, verdweefien,
en tot waereldlijke gebruiken aangewend.
Zie SCHOTANUS en WINSEMIUS.
THEMAAT, eene Heerlijkheid , in het Nederkwartier van
het Sticht van Utrecht, paaiende, ten Noorden, aan Breukèlen
Nijenrodes Geregt. De geheele uitgeflrektheid beftaat
vijfhonderd negenenzestig Morgens. In 't geheel telde men
'er,- nu veertig jaaren geleeden, veertien Huizen.
THETINGA, weleer eene zeer aanzienlijke State, of adelijk
geftigt, bij het Dorp Wièuwerd, in de Friefche .Grietenij'
Baar der adeel. Eerst diende zij, geruimen tijd , tèr woonplaatze
van het adelijk Geflagt van WALTA. Naderhand wierdt
zij, door koop, de eigendom van de dweepende Getinte der
Labbadisten, die 'er een Klooster bouwden. De geleerde
ANNA MARIA SCHÜÜRMAN , tot die Gezinte behoorende, eindigde
hier haare dagen. Naderhand wierdt de State de eigendom
van den Veldmaarfchalk Graave MAURITS VAN NASSAU,
Bit wiens handen zij kwam aan Jonkheere HANS- WILLEM,
Baron

TÖETÏNGA, TB1N. CMK. FLOIUS) vof
Baron van Ailva, Grietman van deezen Deele; welke, vervolgens,
het Huis in een nieuwen fmaak begon te vertimmer
ren. Eer nog het werk was afgedaan , overleedt, in den
Jaare 1733, deeze Edelman; wiens erfgenaamen niet flegts
den opbouw ftaakten, maar ook de weieer aanzienlijke State
in de gedaante van eene gemeene Boerderije bragten.
TIIIEL; zie TIEL.
THIN. (Mr. FLORIS) In het Sticht van Utrecht, even als
in Hol/and, hadt men, bij ouds, eën aanzienlijken Amptenaar,
welke den titel van Advokaat voerde, zedert in dien
van Raadpenfionaris veranderd. JMiet meer dan vier perfoonen,'egter,
hebben deezen post bekleed, welke, vervolgens*
in dien van den Sekretaris van Staat verfmolten is. Mr. KLO­
RIS THIN was de eerfte op die lijst 1 . Hij was een man'van
veel gezags, en in welken 's Lands-Staaten groot vertrouwen
fielden. Toen de Hertog VAN ALVA, in den Jaare 157°,
t a t
gen de Sticritenaars het wrèede vonnis hadt geveld, om hunne
toegeevendheid jegens de Onroomfchen, waarbij, onder
andere, de Steden des Landfchaps van het Voorregt, om ter
Staatsvergaderinge te verfchijnen , beróofd wierden, zohdt
men Mr. THIN, herhaalde reizen, na Brabant, om, door
aanbiedingen van geld, den Landvoogd te vermurven; doch
alles zonder vrugt. Gelukkiger flaagde hij, in den Jaare
Ï579, in de bewerking der Utrechtfche Unie of Vereeniginge.
JNevens Mr. FLORIS VAN HEERMALE , was Mr. THIN het voornaamfte
werktuig, waar van Prins WILLEM DE I, ten dien
einde, in het Landfchap van Utrecht zich bediende. In den
Jaare 1586 gevoelde Mr. THIN, nevens anderen, de felle Hagen
van LEICGSTERS heerschzucht. Op aanhouden van zekeren
Engelfchen Heere NORTH, geboodt hem" de Vroedfchap,
te gader mee eenige andere ingezeetenen, de Stad Utrecht te
verlaaten. Hij begaf zich na Montfoort, en gaf, van daar,
den Staaten van Holland kennis van zijn wedervaaren. Deeze
hem, nevens de overige uitgeietten, houdende voor eerlijke
lieden, nodigden hen na hun Gewest*, om 'er zich in regten
te kunnen verantwoorden. Onder vrijgeleide van LEICESTER
te

«os THIN, (MR. FLORIS) THOLEN. (HetEiland)
te Utrecht zijnde te rug gekeerd, ontving de Advokaat, nevens
eenige anderen, eerlang briefjens, waar bij hem, van
nieuws, gelast wierdt, zich binnen vijf dagen te begeeven na
eene onpartijdige plaats; met bedreiging, dat, in gevalle van'
nalaatigheid, zijne goederen, tot 's Lands gebruik, aangeflagen,
en zijn huis zou geplonderd worden. Andermaal begaf
zich Mr. TUIN na Holland, alwaar hem de Staaten in hunne
hoede namen. Zijn Ampt wierdt hem, zedert, ontnomen ,
met behoud, nogthans, naar het fchijnt, der daar op gefielde
Jaarwedde. Bij de verandering, in den Jaare 1588 voorgevallen,
kwam Mr. THIN in de Stad te rug, en wierdt in zu>
nen post herfleld. Gelijk 'sLands Advokaat, JOHAN VAN OL-
DENBARNEVELD, in Holland geweest was een der voornaamfte
bewerkers van de opdragt der Stadhouderlijke waardigheid aan
prinfe MAURITS, dus vindt men ook, in Utrecht, Mr. FLORIS
THIN genoemd onder de zulken , welke , in het genoemde
Gewest , 's Prinfen bevordering bewerkt hadden. Dit viel
voor in den Jaare 1500; en dit was tevens het laatfte merkwaardige
bedrijf van 'sMans leeven, naardien hij in dat zelfr
de jaar overleedt*
THOLEN, (Het Eiland), een der Eilanden van de Provincie
Zeeland, en wel het Oostlijkfte, wordt ten Oosten befpoeld
van het Folie Rak, ten Westen van de Keet en , ten
Zuiden van de Schelde, hier Beooster Schelde genaamd,- en
ten Zuiden door eeh fmal water, de Rivier de Eend

THOLEN. C De Stad) Öo0
THOLEN, (De Stad") gelegen op het Eiland van dien naam*
bekleedt den vierden rang onder de Zeeuwfche Steden. Zij
legt in het Oostlitkfte gedeelte des Eilands , aan de Rivier dé
Eendragt, de ('cheiding tusfchen hetzelve en Staats-Brabanti
Wiet meer dan een uur gaans, hemelsbreedte * legt Tholen van
Bergen op den Zoom. 'Er is 'er, die den naam afleiden vatl
den Tol of Thol, welken de Schippers, van Holland of Brabant
vaarende, hier plagten te betaalen. Hoewel deeze afleiding
eenigzins algemeen mag fchijnen, meent men 'er,
egter, eenigen grond voor te vinden, bij de oude Schrijvers,
welke deeze Stad, in het Latijn, Tolna of Tolonium noemden*
De geleerde ADRIANUS HOFFERUS , Rentmeester van het Eiland
Tholen, was van dit gevoelen, fchrijvende, in een Latijnse!*
Gedigt^ de volgende regels s
„ Thola Brabantina» nimium contermina ternë
,, A veteri priscum munere nomen habet.
t >
Scilicet hac data funt quondam Portoria fede,
„ Gum merx finitimis transveheretur aquis."
Waarfchijnlijk moet dc oorfprong deezer Stad wcfdert tde"*
gefchreeven aan het Veer, 't welk men nog heden ten dage?
bij dezelve aantreft, en eene zeer gereede en gemaklijke ge*
legenheid verffchaft, om, door het overvaaren van de Rivier
de Eendragt met eenen Pont, te lande in Brabant, en vervolgens
in Holland te kunnen koomen. Naastdenkelijk zal
men, bij het Veer, ten behoeve der Reizigers, eerst eenige!
Huizen gebouwd hebben, die voorts in getal zijnde toegenomen,
tot een Dorp, en eindelijk tot eene Stad zijn aangegroeid.
Al vroeg moet dit zijn voorgevallen, naardien wi|
tholen i reeds in den Jaare 1399, eene Stad genoemd vin--
den.
Even als de meeste andere Zeeuwfche Steden, dus wié
ook, eertijds, Tholen eene afzonderlijke Heerlijkheid, welker
bezitters dezelve van de Provincie ter Leen bezaten* Omtrent
het midden der Dertiende Eeuwe, vinden wij JAN VAN)
AVENNES, Graaf van Henegouwen, als den eerften Heer genoemd.
Een broeder van Graave WILLEM DEN GOEDEN, i&fi
XXVIII. Dm,. Tttttte S®

31© THOLEN. (De Stad)
geheeten, was 'er, honderd jaaren laater, eigenaar van, en
deedt zeer veel, ter verbeteringe en verflerkioge der Stad.
Hem volgde zijne dogter, JOHANNA VAN HÜNEGOÜWEN, Graavin
van Soisfons, welke drie Zoonen naaliet, die elkander In
't bezit der Heerlijkheid volgden. Door het kinderloos overlijden
des laatften broeders, kwam, rn den Jaare 1397, de
Heerlijkheid aan de Graaflijkheid, in gevolge, meent men,
van een Befluit van eenige Steden en Dorpen , volgens 'e
welk, bij het uitfterven van hunne tegenwoordige wettige
Heeren, geene nieuwe in de plaats verkoozen, maar de bijzonderlijke
Heerlijkheden aan de Graaflijkheid zouden worden
opgedraagen. — Onder de lotgevallen der Stad verdienen de
volgende de meeste opmerking. Een zwaare brand, in den
Jaare 1451 voorgevallen, rigtte 'er deerlijke verwoestingen
aan. De meeste Huizen, en onder dezelve het Gasthuis,
wierden een prooi der vlammen. Men rekende dat naauwlijks
het zesde gedeelte der Stad behouden was gebleeven.
Hertog PHILIPS VAN BOURGONDIE beraamde., bij die gelegenheid
, eenige fcbikkingen, tot den herbouw der Stad behoorende.
Om de nabijheid van Tholen aan Brabant, heeft men,
in de gemelde Stad, meermaalen de Vergadering van Zeeland
gehouden. Onder andere gefehiedde dit in den Jaare 1500.
Vijftien jaaren- daar naa wierdt Tholen verpand, ter afbetaa-
Knge der fchulden van Koning RAREL van KaHilie. De Stad
wierdt hierom, verfcheiden maaien, ter Vergadèringe der Provincie
niet befchreeven. Ook verloor zij den rang boven
Goes, die, voormaals, naa Tholen ter Staatsvergaderinge plagt
te Hemmen. Toen de Nasfaufchen, in den Jaare 1572 ,
eenige voordeeleu in Zeeland behaald hadden ,. fchepten zij daar
uit zo veel moeds, dat zij, op bet aanhouden van eenige
Vlaamfche Edelen, op den dertienden November, onder beleid
van ARENT VAN DORP, Gouverneur van Zierikzee , eenen
aanflag op Tholen waagden. Doch zij wierden, van den
Overfte MONDRAGON, zo kloekhartig ontvangen, dat zij, met
verlies van zeer veele manfchap, eerlang , de wijk namen.
Nog ongelukkiger Haagde een tweede aanval, met verfterking
van nieuw volk ondernomen. Vèete Officieren en omtrens
twee derde deeien der Gemeenen lieten 'er het leeven. De
Stad,

THOLEN. (t)e Stad)
ifï
Stad, nogtbans, wisfelde, eerlang, van partij: iii de maatid
April des Jaars 1577 verdroeg zij zich mat den Prins VAN
ORANJE, onder zekere bepaalde voorwaarden j tusfchen zijne"
Doorluchtigheid en de Gjmagtigden der Stad, op deri zeventienden
dier maand geflooten. Tholen ontving, nog in heÊ
zelfde jaar, Staatfche bezetting; Vergeefs deedt de Hertog
VAN PARMA, in da maand September des Ja?rs 1588, eenen
aanflag, om het Eiland nevens de Stad van de Spaanfche
zijde af te trekken. Ten dien einde zond: hij den ÖêeT VAIÏ
MONTIGNI, en OCTAAF, eenen der jonge Graaven VAN MANS-
FELD, met achthonderd man derwaarts* Het laagfte water
waarneemende , lobberden zij door de fusfemaar , gedekt
door tweeduizend Schutters, die boven op den ün't !as;en<
Aldüs meenden zij den toegang te openen voor oe Troepen.
Doch ÉVERHARD , Graaf van SOI-PS , Kolonel van een
Zeeuwsch Regiment, die op het Eiland het bevel voerde t
met tweehonderd en vijfug man toefchietende * ftelde zich tet
•Weer op den Dijk, bij de Stad, acter de opgeworpene üdrst.
Weeringen. Van deeze plaats deecc hij niet alleen de manfchappen,
die zich te water hadden begeeven^ te rug deinzen,
maat noodzaakte h?n ook , eenen tweeden aanval «e!
ftaakem De Heeren MONTIGNI en MANSFELD raakten, in .derf
aftogt, zo vast in het ilijk, dat ze met dan me: mo;ite^
door de hunnen, daar uit fered warden. Aan vierhonderd
Spanjaarden kostte deeze aandos het leeven. Even vrugtloos
Haagden de onderneem ingen des vijands , in de Jaaren 1594
en 1507, de Jaaifte door verraad, 't welk aan NETER HA&INE-
MAN en DIRK VAN SYPF.STEIN, beiden in dienst der Staaten*.
den hals kostte. Gelijk elders * dus omftonden ook te Tholen,
van tijd tot tijd, verfcheiden aanmerkelijke beweeghgen*
De eerde beweeging viel voor, naa het overlijden van Prinfe"
, WILLEM DEN III, in den Jaare 1702. Het Gemeen Was zeef
misnoegd op PIETER KAKEL DE MLS, Heer van Koppensdamfiie,
om dat hij, zo als men zeide, bij 's Prinfen leeven en
in naam van denzelven, een 'villekeung gezag hadt geoeifend
in 't ftuk der Regeeringe. De komst van eenig Krngsvolk,
van wegen de Siaaten van het Gewest, derwaarts gezonden,
deedt den oproer fpoedig bodaaren. .Doch de rust was van
Ttttttt %
ge®8
/
*

21?. THOLEN. (De Stad)
geen langen duur. Men zogt 'er verandering in de Regeerkig,
en kon gemaklijk een voorwendzel vinden, ora, van nieuws,
de gemoederen gaande te maaken. Straks viel men klagtig
over het bezwaar en den overlast, weiken de Stad van de
onlangs daar binnen gezondene Soldaaten lecdt. Daarenboven
hadt JAKOB WOUTERS , Heer van St. Jansfleen, Rekenmeester
en permanente Raad der Stad, te wege gebragt, dat,
door eenige burgers, een Verzotkfchrift wierdt ingeleverd
bij de Staaten der Provincie, waar bij zij begeerden, dat,
op de aanftaande beftelling der Wet, orde mogt gelleld worden
, om reden dat het Regeerings - Reglement, in den Jaare
ï675 gemaakt, zedert de aflijvigheid, des Stadhouders, van
geene kragt was, en alzo niet meer konde gelden. Hoewel
bij de Staaten het befluit was genomen, dat de tegenwoordige
Regeering, die in de maand Maij veranderd moest worden,
bij voorraad nog zes weeken in 't bewind zoude blijven,
vernieuwden, egter, de Wethouders zelve, op den gewoonlijken
dag, de Regeering. WOUTERS, bij die gelegenheid van
zijne Raadsplaatze ontzet, vervoegde zich hier op bij 's Lands
Staaten, met klagte over het onregt, 't geen hem was aangedaan.
Tot nog toe was het Krijgsvolk binnen Tholen gebleeven.
Doch naauwlijks was het, in de maand Junij, vertrokken
of 'er ontftondt eene geweldige beweeging in de Stad,
en vervolgens over het gantfche Eiland, tusfchen den Baljuw
MKOLAAS DUURKANT met zijnen aanhang, en de zulken, dia
het met WOUTERS hielden- Het bleef niet bij fehelden en
dreigen; men viel op elkander aan met gelaaden geweer; zo
dat eenige burgers zwaare kwetzuuren ontvingen, of het leeven
verlooren. WOUTERS zegepraalde in deezen fttijd; waar
naa hij, op den eenentwintigden der genoemde maand, door
lieden van zijnen aanhang, na het Stadshuis geleid, of liever
gedraagen wierdt. Met bewilliging der zamengevloeide menigte
ging men ftraks over tot het verkiezen van eene nieuwe
Wethouderfchap, en wierdt WOUTEXS in zijne waardigheid
herfteld. lntusfchen hadden 's Lands Staaten< te Middelburg i
van het voorgevallene te THÓle* de tüding ontvangen, en namen
het zo euvel, dat WOUTERS te laade wierdt, elders eene
fchuilplaats te zoeken. Hun Edel Mogende deeden hem,
zedert,

THOLEN. (De Stad) 213
zedert, openlijk indaagen, en gaven verlof aan het Hof van
Holland, om eenige uitgeweekene Tholenaars, die zich in
dat Gewest onthielden , en voor hoofden der oproerraaakers
gingen, gevankelijk na 'sHage te voeren. Terftond daar op
deeden de Staaten, door Gemagtigden, de Wet, van nieuws,
veranderen. Het gerugt liep, zedert, en het vondt geloof bij
veelen, dat WOUTERS een ontwerp gefmeed hadt, om den
Koning van Pruifen aan het MarkgnafTchap van Veere en
Vlisfingen te helpen, en zelf aan het Stadhouderfchap der
vooraaamfte Gewesten. De Stad kwam, binnen, kort, wederom
in rust.
Zwaarder, dan uit deeze beweegingen ontltaari , was de
ramp, welke de Stad, in den Jaare 17.12, trof. Een troep
Franfchen kwam, op den vierëntwintigften Augustus, > morgens
met het aanbreeken van den dag, onder 't geleide van
den Brigadier JAKOB PASTEUR, bij 't Botshoofd aan de Pont,
waar" mede zij de Rivier overvoeren en verder naa en in de
Stad trokken. Zij pionderden de Stad meest leeg , namen
eenige Regenten en Burgers mede, en vertrokken wederom,
naa een kort verblijf van weinige uuren, met hunne roof, die
Wel op driemaal honderd duizend Guldens begroot wierdt,
naa dat zij alvoorens den Baljuw DUURHOUT hadden genoodzaakt
, te teekenen voor tienduizend Rijksdaalders, om de
Stad, en den Baljuw van Nieuw Vosmaar, om die plaats
-voor afbranding te bevrijden. Hunne Gevangenen wierden
na Namen gevoerd. Tot vergoeding van die brandfehatting,
gelijk mede wegens de kosten van het onderhoud der té
Namen zijnde Gevangenen, wierdt in 't vervolg bij de Staa*
ten ook een befluit ter betaalinge genomen. Men wil dat deeze
overrompeling tot weerwra'ake over eene droopinge der
Bondgenooten in Frankrijk, door eene bende der Bondgenooten,
ónder 't gebied van den Generaal Major GROVE-
STEIWS , in Junij van dat zelfde jaar gedaan, gefchied zou
zijn. Zoo haast de tijding van dit ongeval op dien zelfden
dag binnen Middelburg gekoomen was, vergaderden de Staaten
nog in dien zelfden nagt, om zo veel moegelijk voor verdere
onheilen zorg te-draagen; zendende eenige riiknfcha'p uit
de bezettingen der Steden Vlisfagenen Vecrc voor Bergen
Ttttttt 3 »P

*I4 THOLEN, (De Stad 1 )
pp aen Zoom, om den vijand in zijnen aftogt te (luiten, en
voornaamelijk om de overige Eilanden der Provincie tegen
verderen inval, in geval van nood, te befchermen. Doeg
liet bleef bij dien ramp, welke tot merkeliik nadeel van de
Stad en verarmirge van haare Ingezeetenen frrekre; des men
voor hun, op verzoek van die van Tholen, ter Staatsvergadering
gedaan, binnen Middelburg en andere Zeeuwfche Steden,
eene Collecte deedt, ter onderfteuninge der meest noodlijdend-;
huisgezinnen.
Wanneer de Stad Bergen op den Zoem, in den Jaare 1747
door de Franfchen belegerd wierdt, was men in Tholen in
geene kleine verlegenheid, Men nam egter ten eerden alle
maogelijke voorzorg! want bedugt zijnde dat de Franfchen,
alvoorens met die belegeringe voort te gaan, zich eerst meester
van Steenbergen zouden gemaakt hebber), om, langs dien
kant, agter of binnen de Linien kópingndg,' Bergen aan de
Westkant geheel in te (luiten, zo wierdt het noogdig geoordeeld
Steenbergen af te fn'iideji, en zo veel moogelijk was,
den toegang na Bergen en tot den Emdragt en 't Eiland van
f holen, te beletten door het Jöundereri der Polders van he?
Westland, Aanwas Rubeere, en nog eenige naastaangelegene
Laeden. Te Tholen wierdt een Schipbrug geleid over den
0n'af9gtl en h"i Hoornwerk tot een voorpost (Tète du
font) gejpaakt: doch de vijand liet Steenbergen onaangeroerd,
Zedert wierdt de Schipbrug verlege na het Botshoofd, één
uur van T-10'en, alzo de Bergfche Polder mede onder water
gezet was door eene doorfnijding aan ieder einde van 't Lange
Wtter, en eene aan den Eendragt tusfchen Tholen en de
gehelde. Bij het Fort Zeelandia , op den hoek van den
Bergfchen Polder, wierdt de Binnen- of zo genaamde Groene*
dijk ::uorgeftoke:?, waar door de Glijmes Polder onder water
raakte; en ook een doorfnijding aan den Kladfchendijk, daar
die aan den Eer iragt - Polder eindigt, gemaakt; zo dat van
de Schelde tot a:m Steenbergen eene doorgaande Inundatie
kwam Op üe noodige plaatzen wierden ook Batterijen met
gefchut voorzien gemaakt, als op 't Fort Zeelandia en den
Kladfqhendijk; en aan de Westkant van den Eendragt, op
plaatsen daar de Rivier bij laag water de minde diepte heeft.
Öfl

THOLEN. (De Stad) 215
De Verfchanzingen en Batterijen met gefchut bezet, waren
van den Zeedijk der Hikke-Polder tot Tholen twaalf, en van
Tholen tot de Schelde langs den Zeedijk vijf in getal.
Bij het onvoorziens inneemen van Bergen, op den zestien,
den September van dat jaar, was het alarm in Tholen, en het
vlugten uit Bergen derwaards, onverbeeldelijk. Zes Regimenten
uit de Linien van agter Bergen, kwamen toen binnen
Tholen. De Stad zelve wierdt toen, benevens het geheele
Eiland, van alles tot verweeringe voorzien, zo dat zij ook
behouden bleef, en met haar gantsch Zeeland, dat anderszints
in groot gevaar zoude geweest zijn van overmeesterd, of
ten minften van Holland afgefneeden te worden.
De laatfte merkwaardige gebeurtenis, de Stad Tholen betreffende,
die wij zullen verhaalen, is, het voorgevallene ter
gelegenheid der verheffinge van Prinfe WILLEM DEN IV tot
Stadhouder van het Gewest. De laatfte der Zeeuwfche Steden
was Tholen , welke in deeze bevordering ftemde-, zij gefchiedde
aldaar op den zevenëntwintigtTen van Maij des Jaars 1747.
Het gemeen hadt daar van geene kennis gekreegen, -of de
boeren van St. Anne-Land en anderen, ter Stad in gerukt,
vorderden verandering in de Regeeringe. Men riep „ dat de
„ Regenten 't Land verraaden hadden, en dat men, te Zie-
„ rikzee , 'c verraad klaarlijk ontdekt hadt." Doch deeze
ontdekking beftondt alleenlijk hier in, dat men, in eene oude
kist, die 't volk meende met buskruid gevuld te zijn, niet
dan zand gevonden hadt, behalven dat het gefchut van binnen
vol fteentjes zat. Men begeerde dan, ook te Tholen, 't
gefchut en den voorraad van 't buskruid te onderzoeken.
*t Gefchiedde. Doch 't gefchut wierdt wel gelaaden bevonden.
De tonnetjes buskruid, opgeflaagen, ter keure van de
boeren, die 'er den arm, tot op den bodem, inftaken, waren
ook behoorlijk gevuld. Toen wilden de boeren de proef
neemen van 't gefchut. Zij (laken een ftuk af, zonder te gedoogen,
dat 'er de kogel afgenomen wierdt. De kogel fnorde
eenen renbode van den Hertog VAN KUMBERLAND, toen juist
den dijk langs rijdende, voorbij, zonder hem te raaken; deca
hij klaagde , naderhand , zeer, over 't gevaar, weïk trien
hem hadt doen loopen. De boeren, hier op na huis ge*
Ttttttt 4
keerd,

gitf
THOLEN. (De Stad")
keerd, zonden, eenige dagen laater, eene bezending, met
den Predikant en Sekretaris van St. Anne-Land aan 't hoofd,
na Tholen, om eenigen uit de Regenten te ontzetten van 't,
bewind, of ten minfte te bevorderen, dat hun eenige bijzitters
uit het platte Land wierden toegevoegd. De Stad, raakte,
hier op, in roere. De Regenten verlieten 't Stadhuis,
daar de boeren en 't graauw, drie dagen lang, huis hielden,
alles doorfnuffelende; en alles, met naame, al wat in de
Franfche taaie gefchreeven was, voor blijken van Landverraaderije
opneemende. Daar waren 'er zelfs, die, op 't zien
van een affchrift der Verklaaringe des Konings van Frankrijk
van den zeventienden April uitriepen: al weer een brief van
den Koning van Frankrijk! Doch de Predikant KAREI, THI-
BAUT bragt de woeste menigte, eindelijk, tot bedaaren, en
bewoog ze, naa huis te gaan. De Regenten namen toen hunne
plaatzen wederom in, fchóon zij in geduurigen angst waren,
voor de boeren: waarom de Poorten geflooten bleeven.
Zelfs liet detfWethouderfchap zeker gefchut, welk een fluk
wegs van d*Stad ftondt, vernagelen, op een gerugt, dat
die van St. Anna-Land voor hadden, zich meester van het
zelve te maaken, om het tegen de Stad te gebruiken. Die
van Vosmaar, kennis gekreegen hebbende van dit vernagelen,
ifreeten 't uit, als een tastbaar bewijs, dat men, in Tholen,
ver+land hielde met den vijand, De Drosfaard van St. Maartensdijk
fcheen zelf niet te weeten, wat hij van dit vernagelen
van 't gefchut denken zou, en was niet voldaan, over de
reden , die 'er hem de Wethouderfchap van gaf. Te St.
Anne-Land, bleeven de boeren oproerig, tot dat 'er, op
verzoek van die van Tholen, vijftig Dragonders, uit de bezetting
van Bergen op den Zoom, in 't Dorp gelegd wierden;
die 'er, eenigen tijd, huis hielden. De Predikant ADOLF
VAN LOON , die zich, in den aanvang der beweeginge, aan 't
ho^fd der bezendinge bevonden hadt, wierdt toen, gevankelijk,
na Triolen gebragt, daar hij een tijd lang in hegtenis
zat, Doch , eindelijk , beweezen hebbende, dat men hem
tot het aanneemen van den last gedwongen hadt, wierdt hij
pp vrije voeten gefield. De Siad en het Eiland raakten dus
gllengskens in rust,
Tbans

THOLEN. (De Stad)
srft
Thans zullen wij overgaan tot eene meer bijzondere befchrijving
van de gelegenheid en merkwaardigheden der Stad
Tholen. Men heeft aldaar drie Poorten, • behalven eenen uitgang,
aan de Oostzijde der Stad, door het Kontrefcharp, na
het buitendijkfche Land aan de Rivier de Eendragt. Derzelver
naamen zijn, de Oudelandfche, ook de St. Andries-
Voo-rt èn de Vo'.maarfche - Poort; de derde is eene Water-
Doort. aan den Rivierkant. Men gast door djzelva na het
Veer, alwaar men, met een Pont, na het vaste Land van
Brabant wordt overgezet. Veel grooter, dan tegenwoordig,
was eertijds het getal der Huizen.- Brand en plonderirig hebben
hetzelve >
zo wel als het vermogen der burgeren, merkelijk
doen afneemen. Voor ruim vijftig ïaaren telde men 'er
flegts driehonderd drieënzestig Huizen -, de meesten van welken,
egter, in goeden ftaat zijn, en van den welvaart der
bewooneren duidelijke blijken draagen. Men heeft 'er drie
Markten: de Groote Markt bij de Kerk, de' Botermarkt en
de Koornmarkt. Het Stadshuis, flaande op de Hoogflraat,
hoewel ouderwetsch , is een vrij aanzienlijk gebouw , van
Witten Arduinfteen opgehaald, en verfterd met' een niet ongevallig
fpits uitloopend Torentje. Men klimt, ter wederzijde,
langs vier Trappen na de Puie , die met vier Leeuwen
pronkt, houdende ieder een Wapen. Van binnen ontn: t
men de noodige Vertrekken, naar de onderfeheidene oogmerken
des gefligts berekend. Voorts heeft men te Tholen een
Ammunitiehuis of Lands Magazijn, een Kruidtoren en. eene
Waag. De Nederduitfche Gereformeerde Kerk is een groot
en aanzienlijk Gebouw, even als het Stadshuis van Witten
Arduinfteen opgehaald. De tijd haarer ftigtinge is niet bekend.
Zij wierdt, naa de voltooijing, aan onze Lieve Vrouwe
toegewijd. De oudheid van "het geftigt mag men daar ui*
afleiden, dat het reeds in den Jaare 1404, tot eene Kollegiaale
Kerk wierdt verheven.. 'Er waren, ten dien tijde, in
dezelve verfcheiden Altaaren en Vikarijen, ook eene dus genaamd
Gtilde Mis, die rijklijk begiftigd was. De gedaante
der Kerke is een Kruisgebouw, hebbende een fteenen Ge-
' welf, 't welk van des kundige lieden voor een bezienswaardig
Kunstftuk wordt gehouden. In het Choor ziet men 'erf
c h e i
Ttttttts
-

vfi*8 -THOLEN- (De Stad)
fcheiden Graüombai , als die van Heere cm VAN BLOÏS,
laatften Heere van Tholen, en van zijne Echtgenoote, CLARA
VAN BOTLAND.; voorts de Tombe van den Heere van Poortvliei,
en insgelijks die van deszelfs Huisvrouwe. Wijders
pronkt het Kerkgebouw met een hoogen vierkanten Toren,
die in een Spits eindigt. Twee Predikanten, die onder de
. Klasfis van Tholen en Bergen op den Zoom ftaau, verrigten
Lier den predikdienst. Uit deeze, nevens vier Ouderlingen,
en even zo veele : Diakenen, beftaat de Kerkenraad. Voorts
is 'er eene Wajfche of Franlche Gemeente,. die haare Vergaderplaats
heeft in een Gebouw, weleer de Vleeschhal, ftaan-
..de aan de Groote, Markt, en door éénen Leeraar bediend
wordt. BehaLven deeze twee, zijn 'er, van eenige andere
-Christlijke Gezintheden, geene Godsdienftige Vergaderingen.
Een Weeibuis, welk 'er de Hervormden, hebben, ftaat agter
de Gereformeerde Kerk. Het wierdt in den Jaare 1632 gebouwd,
en heeft vrij goede inkomften: zo dat 'er een goed
.getal Weeskinderen rijktijk kan verzorgd worden. De Regeering
.beftaat uit Baljuw, twee Burgemeesteren, negen Schepenen,
vier Vroedfchappen of Raaien, voorts een Penfionaris,
.een Thefaurier en een Sekretaris. De Baljuw wordt door
den Stadhouder verkoozen, uit eene Nominatie .van drie perfoonen.
Zijn ampc is zeer aanzienlijk. Hij is Super - Intendent
van het geheele Eiland, en heeft in Oorlogstijden eenen
Land-Majoor onder zich. Aan deezen geeft hij het Wagtwoord,
welk hij moet brengen aan den Kapitein en de andeïe
Krijgsbevelhebbers, die , tot het houden van Wagt en
goede orde ten platten Lande, door den Baljuw worden aan-
-gefteld. Voorts is hij Dijkgraaf over alle de Polders onder
't Regtsgebied van Tholen, en Rentmeester van de Graaflijkheids
Domeinen over het Kwartier van Tholen. Eindelijk is
hij ook Prefident van de Weeskamer. Van de twee Burgemeesters
draagt de eene den naam van Burgemeester of Heer
buiten den Bank of Vierfchaar, zijnde Prefident van de Polide,
de andere dien van Burgemeester binnen den Bank of
Vierfchaar, welke dus zo veel als de negende Schepen is.
Het bewind van Schepenen ftrekt zich niet alleen uit over de
Stad Tooien en derzelver Regisgebied, maar ook over de
Heer-

THOMAS A KEMPIS, THYSIUS. (ANTHONIUS) 219
'Heerlijkheid Poortvliet, alwaar zij insgelijks, in naarae der
Graaflijkheid, het regt over lijfftsffelijke misdaaden doen oeffenen.
Gelijk elders, dus hebben ook hier de Raaden ad O»
lijk ftem in burgerlijke zaaken. Zij blijven hun gehecle leeven
in 't bewind. Behalven deeze, heeft men nog te Tholen
een Koliegie van Kleine Zaaken, en. een ander van Stadhouder
en. Leenmannen, voor 't welk, bü verfterving of verkoop,
de Leenen, onder de Stad of derzelver Regtsgebied
geleden, moeten worden opgedraagen. Eindeljk merken wij
nog aan, dat de Landbouw en de Meereederij als de hoofdbronnen
van het beflaan van het meerendeel der Tholenfche
burgers moeten worden aangemerkt.
THOMAS a KEMPIS, man van veel vermaardheids in zijnen
tijd, vooral om zijn ijverig drijven van het leerlielzel der
Mijflike Godgeleerdheid. Hij wierdt gebooren in de provincie
Overijsfel, in den Jaare 1379- Gewest droeg
l n d a c
hij het Monnikskleed, in het Klooster van Augustijnen, op
de Agnitenberg, bij Zwolle. De reuk zijner godsvrugt en
heiligheid drong door tot afgelegene Gewesten, en lokte veele
•buitenlanders, zo wel als landzaaten, om een rflaa, welke zo
lieflijk eenen geur verfpreidde, te zien en te fpreeken. Het
bekende ftigtelijk Werk, 't welk op het inwendig en gemoedelijk
Christendom met grooten ernst aandringt, over de Naavolging
van Christus, wordt gemeenlijk aan hem toegefchree'.
ven, hoewel anderen hem het regt, van daar van de oorfpronklijke
Schrijver te zijn , betwisten. Onder andere beloofde
voormaals de geleerde Abt LANGLET DE FRESNOY, te
sullen betoogen, dat het beroemde Boek, oorfpronkiijk, in
't Fransoh gefchreeven is, door zekeren GERSEN of GERSON,
cu door THOMAS a KEMPIS flegts in 't Latijn vertaald. Verfcheiden
geleerden hebben, over dit gefchil, hunne gedagten
voorgedraagen. De vermaarde GYSBERTUS VOETILS maakte
zeer veel ophefs van dit Gefchrift.
THYSIUS (ANTHONIHS) zat op het Hoogleeraars geftoelte
in de Godgeleerdheid , aan het Geldersch Hoogefchool, tè
Harderwijk, ten tijde als het Dordrechtfche Nationaale Sijnode

•220 THYSIÜS. ( ANTHONIUS")
node bij een vergaderde. Op aanfchtijving der Staaten var»
Gelderland was hij lid der vermaarde Kerkvergaderinge. Reeds
in den aanvang wierdt, nevens andere Godgeleerden , het
werk der Overzieninge van de Vertaalinge des Ouden Verbonds
aan hem opgedraagen. Geduurende de werkzaamheden
van het Sijnode was THYSIUS geenzins een ledig aanfchouwer.
Hij verhandelde menig gefchilftuk, waar in hij de gevoelens
der Remonftranten met ernst en nadruk te keer ging. Onder
andere deedt hij, in de Vierè'nzesrjgfte Zitting, eene uitvoerige
Verhandeling, (in welke hij twee Vraagflukken ten onderwerpe
hadt genomen: Vaareerst „ Of het befluit Gods, om de
„ Geloov'gen Zalig te maaken, ware het gantfche befluit van
de Vooibefchikkinge ter Zaligheid?" Ten andere „ Of het
„ Geloof eene Voorwaarde zij, die vereischt wordt in de
„ geenen, die verkoozen zouden worden, dan of het zij eene
„ vrugt, uit de Verkiezing volgende?" Daarenboven bediende
men zkh van zijne kundfchap en penne, tot het zaraerifkilen
van een Leerfchrift, raakende de vijf vermaarde
gefchiiilukken, welke, onder andere, de aandagt der Kerkvergaderinge
voornaamelijk bezig hielden. Het is bekend, dat
van de Nederlandfche Geloofsbelijdenisfe uitgaven in de Franfche,
Nederduitfche en Latijnfche taaie voorhanden waren,
tusfchen welke men, ten aanzien van zommige bewoordingen,
eenige verfcbeidenheid aantrof. Eene der laatfte verrigtingen
van het Sijnode was, het benoemen van eenige Gelastigden,
om uit de drie onderfcheidene uitgaven eenen druk te vervaardigen,
welke, voortaan, voor echt en oorfpronkiijk zou
gehouden worden. Nevens HERMANUS FAUKEUUS , DANIEL
COLONIUS , ' FESTUS HOMMIÜS en G0DEFR1DUS UDEMANNUS,
witrdt onze THYSIUS tot het volvoeren van dit werk benoemd.
De 'jver, met welken onze Godgeleerde, op het Dordrechtfche
Sijnode, zich hadt gek weeten, bleef niet onbeloond. Bij
de zuivering van het Leidfche Hoogefchool van Remonftrantfche
cf Remonftrantsgezinde Hoogleeraaren, viel hem een
der opengevallene geftoelten te beurt, op raad van het Zuidholland
fche Sijnode, welk hem den Heeren Bezorgeren daar
toe hadt aangepreezen. Het beroep aanvaard hebbende, deedt
&ij zijne Intreerede, op den tienden December des Jaars 1619*
Over

TIBAUT, (PIETER JANSZOON) enz. m
Over de Godgeleerdheid, en de wijze, op welke de beoefening
van dezelve moet worden aangeleid.
Zie G. BRANDT, HUI. der Reformatie 3
MEuasius, Athen. Bat.
TIBAUT. (PIETER JANSZOON) Wij maaken van deezen perfoon
gewag; om onze Le'ezers te doen opmerken, hoe al
vroeg, zints de eerfte verkondiging, de gezuiverde Leere der
Onroomfchen te Amllerdam ingang hadt gevonden, en met
een, op hoedanig eene-wijze de2elve aldaar verlpreid wierdt.
TIBAUT, naamelijk, was een Boekdrukker in de gemelde Stad.
Op den zevendeu Augustus des Jaars 1628 wierdt hij veroordeeld',
bij Vonnis van Schepenen, om twee uuren op de
Kaak te ftaan, en vervolgens eenen Bedevaart te doen na onze
Lieve Vrouwe te Rijs/el. De misdaad, hem ten laste geleid,
en om welke hem deeze ftraffe wedervoer, was, het drukken
van fchandelijke en oneerlijke briefgens. De Heer WAGENAAR
is van oordeel, dat deeze briefgens op de Leere der Onroomfchen
doelden , en dat door dezelve moeten verftaan
worden zekere kleine Liedekens , welke , zo als uit eene
Keure der Srad van deu Jaare 1531 blijkt, langs de ftraaten
en voor de Huizen gezongen wierdeii, om alzo de begrippen
en leerftellingen van de predikers der Kerkhervorminge te
verfpreiden. Een niet ongepaste inval voorwaar. Men weet,
hoe men, ter verfpreidinge van zekere ftaatkundige begrippen,
het zelfde hulpmiddel, meermaalen, met een gewenscht
gevolg, te baate heeft genomen.
Zie j. WAGENAAR, Befchr. van Amfterdam.
TICHELAAR , ( WILLFM ) man van flegt berugte zeden ,
Wonoheeler te Piershill, een Zuidhollandsch Dorp , in het
Land van Putten, 't Is bekend, dat de beroemde; KORNELIS
BE WITT de waardigheid van Ruwaard van dat disirnu bekleed-

TJCHËLAARl ('WILLEM)
kleêdde. In zekeren 2in, derhalven, was TICHELAAR aan zijn
gebied onderhourig. Wat den man de eerfte aanleiding gaf
tot zijn volgend fnood bedrijf, is twijfelagtig; maar dit zeiler,
dat bij den Ruwaard, bij het Hof van Hollandverklaagde,
als fchuldig' aan eenen toeleg op het leeven des Prinfen
VAN ORANJE. Gelijk de tijden toenmaals "boos en agterdogtig
waren, leende men aan des Wondheelers zeggen gehoor,
en vondt het, uit hoofde der veelvuldige omftandigheden,
met welke hij zijne befchuldiging bekleedde, zo' aanrieemelijk,
dat de Advokaat Fiskaal, Mr. JOAN RUISCH, na
Dordrecht wierdt gezonden, om den Ruwaard te ligten, en
na 'sG/ aavenhage te voeren. Hier bragt men hem in dö
Kafteleinij van den Hove van Holland, alwaar TICHELAAR
insgelijks verfcheeu, doch vrijheid van gaan en koomen hadt.
Hij keerde, eerlang , na Piershill, om, zo als hij zeide,
nadere bewijzen te haaien van de misdaad , waar mede hij
den Ruwaard befchuldigd hadt. 's Muns' aanbrengen en befchuldiging
kWam, hoo'fdzaakélijk, hier op neder: ,, Op dert
zevenden Julij des Jaars 1672, gekoomen zijnde aan hef
Huis van den Ruwaard, om hem te fpreeken over zeker 1
regtsgeding, waar in TICHELAAR tegen den Heer en dert
Schout van Piershill was ingewikkeld, tot 'sanderendaags
„was uitgefteld. Op den beftemden tijd zich, andermaal,
„ vervoegd hebbende, was hij bij den Ruwaard toegelaaten,
„ hoewel deeze nog te bedde lag. Van de bijzonderheden ,
„ in deeze zamenkomst voorgevallen, gaf de Woudheeler het
„ volgende verflsg: Dat de Ruwaard beloofd hadt, hem in
„ zijn regtsgeding behulpzaam te zullen zijn, mids hij zich
,, verbondt, den Ruwaard ook zekeren dienst te zullen doen 5
„ dit TICHELAAR zich hier toe genegen en bereid getoond
„ hebbende, de Ru aard hem, met veel omflags van woor-
„ den en redenen, hadt voorgehouden, dat de Prins nu Stad-
„ houder geworden was, en men niet zoude rusten, voor
en aleer men hem Souverein gemaakt hadt; dat dit, intus-
,, fehen, zeer vêftterflijk voor den Lande was, naardien de
,, Prins ligtelijk met eene dogter van de eene of andere bui-
„ tenlandfche Mogendheid konde trouwen, en alzo hei Land
„ aan eenen vreemden Heer brengen; dat het 'er eindelijk
„ on-

TICHELAAR. (WILLEM) «fe$
„ onder of over, buigen of barsten moest, en het den Lande
„ niet wel konde gaan, of de Prins moest van kant geholpen
„ worden; dat 'er wel dertig voornaame lieden waren, wel-
„ ke het hier op hadden toegelegd, die alleenlijk na een be-
,, kwaam voorwerp zogten, om het ftuk te volvoeren; dat
„ hij Ruwaard, ten dien einde, het oog op hem hadt laaten
,, vallen, eh, indien hij zich wilde verbinden, op de eene of
„ andere wijze, 't zij door vergif, ftaal of fchietgeweer,
,, den Prins van kant te helpen , hem eene beloonmg van
„ dertigduizend Guldens zoude bezorgen , behalven het Bat-
„ juwfchap van Beijerland; dat hij, verleid door zo ftree-
„ lende beloften , zich, ter volvoeringe van het ftuk, bij
„ eede verbonden, en voorts, van den Ruwaard , zes Zilve-
„ ren Dukatonnen op hand hadt ontvangen; dat hij hier op
,, van den Ruwaard was gegaan, doch, naa verloop van acht
,, dagen, zijne verbintenis nader overwoogen hebbende, eene
„ zo ondraaglijke wroeging van de fnoodheid van het ftuk
„ hem hadt aangetast, dat hij zich na het Leger bij Bode-
„ gr ave begeeven, en aldaar, eerst aan den Heere VAN AL-
„ ERANTSIVAARD , 's Prinfen Hofmeester, en vervolgens aan
,', den Heere VAN ZUILENSTEIN, het gantfche geheim ontdekt
„ hadt; dat hij voorts, met den eerstgenoeraden Heere, na
„ 'i Craavetihage gereisd zijnde, de zaak aan zijne Hoogheid
„ zelve hadt geopenbaard, door welke 'er het Hof van Hot-
,, land kennis van hadt gekreegen."
Intusfchen was TICHELAAR, op fterk aanhouden der Regeeringe
van Dordrecht, in naauwe bewaaring gefteld op de
Voorpoort van den Hova, werwaarts de Ruwaard, uit de
Kafteleinij, insgelijks was overgebragt. Hij zat aldaar, tot
zo lang het Vonnis van den Ruwaard was opgemaakt. Toen
ftelde men hem op vrije voeten. Eer hij de hegtenis verliet,
was hem door zekere iemand in 't oor geluisterd, dat
over den Ruwaard geene zwaarder ftraffe, dan die van bat.
lingfchap, was uitgefproken; doch dat hij f TICHELAAR) nu
maar na buiten gaan moest, en het volk ophitzen, om zulk
eenen fchelm, die den Prins hadt willen vermoorden, van
kant te helpen. Hoe getrouw hij aan deeze opftooking her
oor leende, is genoeg bekend. ' Want naauwüjks was der
Raad-

52+ TICHELAAR, (WILLEM)
Raadpenfionaris JOAN DE win, met oogmerk om zijnen broeder
den Ruwaard af te haaien, op de Voorpoort getreeden,
of TICHELAAR tradt na buiten. Onder het gaan over het
Buiten- en Binnenhof wierdt hij door zommigen ftaande gehouden,
tegen' welke hij zeer ftoute redenen gebruikte; zeg'
gende, onder anderen, dat de Ruwaard zijn Vonnis hadt,
doch niet zwaar genoeg , alzo een van hun beiden zekerlijk
2ijn leeven hadt behooren te verliezen: de Ruwaard, iudien
hij fchuldig ware , of hij zelve, indien hij hem valfchelijk
betigt hadde. Zijnen weg vervorderende tot aan de Kafteleinij,
ontmoette TICHELAAR aldaar eenen befaamden Ligtmis,
Jonker VAN DER MÖESEL in de wandeling geheeten. Met
deezen aan de praat geraakt zijnde , tradt hij voorts na binnen,
daar hij vervolgens plaats nam voor de opengefchoovene
glasraamen. Gedagtig aan de opflookingen , bij zijne
loslaating hem in 't oor gefluisterd, wendde hij thans zijner
aanfpraak tot de menigte, die, van tijd tot tijd, begon aan
te groeien. Hij zeide, ouder andere , „ dat men den Ru-
„ waard flegts om de leuS gepijnigd hadt; dat men hem den
„ kop voor de voeten hadc behooren te leggen; doch dat
" de Regters hem flegts met ontzetting van zijne ampten en
met ballingfchap geftraft hadden, om dat de Regters, zo
'„ wel als de Ruwaard zelve, fchuldig waren." Door zulk
'eene taal de gemoederen van het volk, tot eene aanmerkelijke
hoogte, hebbende opgezet, en daar uit hoop fcheppende
op het treffen van zijn doelwit, fiak hij het hoofd buiten
het Venfterraam, en riep met luider ftemme : Mamten,
die Vond, meenende den Ruwaard KORNELIS DE WITT, zal
daaielijk met zijnen broeder (den Raadpenfionaris JOAN DE-
W I T T ) uit koomen. Wreekt u nu aan die Sekeimen. De
andere daar naa. Daar zijn 'er nog wel dertig aan vast*
Hoe gelukkig dit middel van opftookinge voor den booswigt,
doch hoe rampzalig voor de gebroeders flaagde, is
van elders bekend, en zal. op het Artikel dier flagtoffers van
Staat, door ons verhaald worden.
Hoe het kwaad dikmaals zijnen meester, flralf; , blijkt uit
de lotgevallen , welke vervolgens deezen fnooden onverlaat
bejegenden. De Heer j. WAGENAAR meldt , hier omtrent,
eenige

TICHELAAR. (WILLEM) ^5
eenige bijzonderheden, die, in allen deele, het voorkoorneri
van echtheid hebben. Op 's Mans bekende kunde en omzigtigheid
ons verlaatende, zullen wij dezelve hier overneemeii.
„ Niet lang naa het ombrengen der broederen DE WITT (dus
verhaalt de naauwkeurige Hiltoriefchrijver) kwara TICHELAAR
ten huize van den Heere VAN HEEMSTEDE, toen oudften Rekenmeester
van Holland, begeerende van hein het Ampt^
welk hem toegezeid was, voor den dienst, dien hij aan c
Land gedaan hadt. De Heer VAN HEEMSTEDE vraagde, wté
hem het Ampt toegezeid hadt ? De Heer VAN ZUILENSTEIN*
antwoordde TICHELAA8. Ga dan, hernam de Heer VAN
HEEMSTEDE , na den Heer VAN ZUILENSTKIN , en laat aie u>
het Ampt geeven. TICHELAAR kreeg, eerlang , een Ampt.;
Hij wierdt Stedehouder van den Heer JOH'AN FRAINCJIS VAN
SCHAGEN, Heere van Heenvliet, die Ruwaard van tutten
geworden was, in de plaats van KORNELIS DE WITT. DocB
joHAN BOREEL, Luitenant-Kolonel, in Staatfchen dienst, ïti
den Jaare 1681,• Ruwaard geworden zijnde, gaf den Prafe
te verftaan, dat hij met TICHELAAR niet te handelen wist, eri
hem gaarne, met goedvinden van zijne Hoogheid , zou afdanken.
Hij vraagde, te gelijk, of zijne Hoogheid zich oofc
let aan deezen mensch liet gelegen zijn? De Prins antwoordde,
neen: daarbij voegende, geef den hondsvot een' voet in
*t gat, en laat hem hopen. Hij wierdt ook, kort hier naa „•
om zeker misdrijf, afgedankt, 't Schijnt egter, dat de Prins,-
ook naa dat hij Koniug van Grbot -Briiannie geworden was,-
TICHELAAR nog met een Jaargeld onderfleund Heeft. Immers,-
ruim een jaar naa 's Konings dood, In den Zomer des Jaars
1703, vervoegde tij zich bij GODAKD WILLEM VAN TUIL VAP*
SEROOSKERKE,, Heere van Welland, toen, wegens Ut^èchti
voortzittende ter aigemeene Staatsvergaderingè, hem zeggende
„ dat hij, van wegen zijne Koninglijke Majefleit, jaarlijks 4
„ achthonderd guldens ontvangen hadt, in vergelding vafi derf
„ dienst, door heni, in 't Jaar 1Ö72, aan den Lande ge-
„ daan; dat de Akte, welke hij hier van hadt, egter maaf
„ fprak van vierhonderd guldens, willende zijne Majefleit niet
„ weeten, dat hij hem, jaarlijks, zo veel gaf." Voorts, verzoekende
„ dat hunne Hoog Mogendheden, als Executeur?
XXVIÏi. DEEL. Vvvvvvy
v
* f*

iz6 TICHELAAR, (WILLEM) enz.
„ van 's Konings Testament, hem, die nu oud en behoeftig
„ was, uit 's Konings domeinen, de jaarlijkfche achthonderd
,, guldens lieten trekken, als te vooren." l>och men kan
ligtelijk denken , dat zulk een verzoek toen geen' ingang
vondt. TICHELAAR verviel, daar naa, tot de diepfte elende.
Men heeft hem, in eenen hoogen ouderdom, op krukken, in
den Hage, zien bedelen, zonder dat iemand bijna, die hem
kende, zich zijns erbarmde. Ook Heet hij zijne dagen rn geduurige
ongerustheid, erkennende, nu en dan , onder vier
oogen, dat hij den Ruwaard valfchelijk befchuldigd hadt, en
oorzaak van den moord der twee Broederen geweest was.
Hij is, volgens zommiger verhaal, in of omtrent het Jaar
1714, in den Hage, geftorven.
Zie j. WACENAAR, Vader!. Hiflorie.
TIDEMAN, CFHILIPS) hoewel een buitenlander, verdient,
nogthans, eene plaats in onze Verzameling, om dat hij in de
Nederlanden , met naame te Amfterdam, zijnen meesten en
besten leeftijd gefleeten heeft, en ook geftorven is. Hij
wierdt, naamelijk, gebooren te Hamburg, op den twaalfden
December des Jaars 1657. Gelijk het verborgen kunstvermogen,
al vroeg, te weeten op het twaalfde jaar zijns ouderdotns,
door eenen inwendigen aandrang zich ontwikkelde, zo
wierdt zijn Vader wijslijk te raade, deeze leiding der Naruure
te volgen. Hij befteedde hem in de plaats zijner wooninge,
bij zekeren RAAS , een Kunstfchilder van veel vermaardheids.
Acht jaaren lang het onderwijs diens Meesters ger.ooten hebbende,
beving TIDEMAN de lust, zich na Amfterdam te begeeven,
om "er voor eigen onderhoud te zorgen. Vooraf,
egter, begaf hij zich onder het getal der Leerlingen van den
vermaarden GERARD DE LAIR.ES , die toen een zeer beroemden
naam hadt, wegens zijne bekwaamheid in het fchilderen van
Hiftoriën; een vak der Schilderkunde, 't welk ook inzonderheid
in TIDEMANS frnaak viel. Niet langer evenwel dan een
half jaar genoot hij thans dit onderwijs. Hij ging voor hem
zeiveu werken, en hadt, wel haast, zeer veel aanzoeks om
1
voort-

TIDEMAN, (PHILIPS) T1ËL, £27
vöortbrengzels van zijn penfeel. Docli het ieedt niet is-ng,
of t.AIRES lokte hem wederom in zijnen dienst; in welken hij
nu twee jaaren volhardde, om vervolgens, in de hoedanigheden
van meester en leerling, voor altoos te fcheiden. Het
goed gerugt, 't geen van TIDEMANS bekwaamheid. intusfehen*
was uitgegaan j bezorgde hem, zints het eerfte oogenblik,
dat hij, voor eigen rekening, de fchilderkunst begon te oeffenen,
zeer veel aanzoeks, en gaf hem de handen vol Werfo
Dit deedt hem het befluit neemen, om te Amfterdam zijn
beftendig verblijf te houden. Hij kogt het burgerregt, en
begaf Z'ch tevens in den huwelijkenflaar. Onder de groote!
Hukken, aan welke hij zijn kunstvermogen heeft te werk gefield
, en die nog heden van de kenners bewonderd worden,
munt vooral uit het Or^el in de Ltubeifchë Oude Kerk te'
Amfterdam. De menigte van tekeningen en fchetzen, zo van
Hiftorien als Fabelen en Zinnebeelden, welke hij Heeft naagelaaten
j ftrekken tot onwraakbaare bewijzen„ zo wel vari
'sMans bekwaamheid, als van zijnen onvermoeiden ijver. En*
Inderdaad, men vondt hem zelden ledig. Den tijd, weiken
hij buiten het fchilderen befteedde, fleet hij *« het leezeö
van 't een of ander nuttig boek , of niet het belchouwen van
tekeningen. Zo hij al eenige uitfpanning nam, 't w

2ü5
TIEL.
Janden betreft, verfchilt van de aloude uitwendige gedaante.
Volgens het gevoelen van zommigen, zou , van ouds, de
Rivier de Waal haar omvangen, en alzo tot een Eiland gemaakt
hebben. Men wil, naamelijk, dat de gemelde Rivier,
een weinig boven de Stad, zich in twee armen verdeeld hebbende,
een weinig beneden dezelve zich wederom veréénigde.
Van grond is dit gevoelen niet ontbloot, alzo men, in de
nabuurfchap, eenen ftrook lands ontmoet, zijnde thans zeer
voortreffelijk Weiland, welke nog'den naam van Waal voert.
Het oude bed der Riviere zou over dien grond geloopen
hebben.
Niet even eens wordt de naam der Stad gefpeld. Zommigen
fchrijven Thijl of Thiel, anderen Tijl of Tiel. De meesten
houden de laatfte voor de echte leezing, en zoeken den
oorfprong der benaaminge in de betekenisfe diens woords»
zijnde zo veel als rif of regel, wglk zij dan raeenen te doelen
op een tal of regel Huizen of Visfchershutten, welke,
om de bekwaame gelegenheid tot eene landing, hier zouden
gebouwd zijn, en vervolgens met een Burgt of Kasteel, tos
dekking of befcherming, voorzien; al hetwelk dus den eerften
grond der volgende Stad zoude geleid hebben. Zo veel
althans is zeker, dat, uit even geringe beginzelen, menig
eene wijdvermaarde Stad is voortgekooraen.
Wat de eerfte opkomst van Tiel betreft, of den tijd,, in
welken het eene Stad is geworden, de Oudheidkundigen zijn
het daar omtrent op verre na niet eens. Met zommigen te
beweeren, dat zij reeds omtrent het midden der Vijfde Eeuwe
eene Haven van Belgisch Gallie, en, gevolglijk, zo niet
eene Stad, immers eene bewoonde plaats zoude geweest zijn ,
fchijnt meer na grootfpraak en eene buitenfpoorige gefteldheid
op eene vroege afkomst, dan na de eenvoudige waarheid tï
zweemen. Doch wij willen liever dit gefchil onbeflist laaten,
en de Hiftorie der Stad, zo veel wij deswegen met zekerheid
kunnen melden, kortelijk vernaaien.
Reeds zedert haare vroegfte vermaardheid, heeft Tiel diknwals
een pijnlijk gevoel gehad van de herhaalde Hagen' vaa
bi d, oorlog en inwendige beroerten. In den .Jaare 838-,
of, volgens anderen, in 880, wierdt zij, door de alles, atloe*

TIEL.
Soopende Noormannen, voor de eerde reize, en andermaal
in den Jaare 1007 of 1009, verwoest en geplonderd. Eeri
-felle brand, in den Jaare 1134. leide een gedeelte, en, twee
jaaren laater, een diergelijk ongeval een ander deel der Stad
in kooien. Nog grooter was de ramp, weiken, in den Jaare
1420, deeze Stad, door een gelijken ramp, geleeden heeft.
Niets anders fpaarde het alvernielend vuur, deeze laatde reize,
dan de St. iWalèurgs- en de Se. Martemkerk, nevens
het Tolhuis en nog tien burgerwooningen. Eenige jaaren naa
de tweede verwoesting, hadt de Hertog van Brabant, uit
handen van Bisfchop ADELBOLD van Utrecht, onze Stad ter
leen ontvangen. Reeds in den aanvang der Veertiende Eeuwe
moet Tiel met muuren bèflooten geweest zijn. Want men
vindt aangetekend, dat Graaf REINOUD DE I, in den Jaare
1304, op de aannadering der Brabanders, de Stad verlaaten
en van alle haare Vestingwerken ontbloot hebbende, de burgers,
in het volgende jaar, de muuren wederom hebben opgebouwd.
Doch deeze ftonden niet langer, dan tot in den
Jaare 1332, wanneer zij, door de Gelderfchen, van nieuws
om verre geworpen wierden. Tiel dondt toen nog op zich
zelve. Naa de bemagtiging der Stad, door REINOUD DEN II,
Hertog van Gelder, omtrent dien zelfden tijd voorgevallen,
wierdt zij, bij het Verdrag van Vrede, kort daar op geflooten,
met Gelderland voor altoos vereenigd. Geduurende de
befaamde burger- of liever adeltwisten, tusfchen de B^onkhor
tien en Bekerens, welke Gelderland niet minder dan die
der Hoekfchen en Kabeljaauwfchen Bolland beroerden, hieldt
Tiel het met de laatstgenoemden. De Heeren VAN VALKEN­
BURG, VAN ASPEREN en VAN ARKEL , allen Bronkhorstgezinden
en die het met Hertog REINOUD hielden, overvielen,
uit dien hoofde, de Stad, in den Jaare 134Ö, als ook om
dat zij het met EDUARD , jonger broeder, doch te gelijk
vijand van gemelden Hertog , hieldt. De St. iWalburgskerk
wi rdt in brand gedoken, en honderdvijfënveertig menfchen,
die op den Toren gevlugt waren, verlooren 'er het leeven m
de vlammen. Het dak der Kerke, 't welk, bij d.e gelegenheid,
merkelijk befchadigd was, wierdt, in den Jaare i 3k«,
volgens andere, eerst in den Jaare 1400, wederomiheru
e i a
Vvvvvvv 3
'

#3? TIEL.
fteld, door WABNER VAN BUUREN, Kommandeur van bet Duitfche
Huis. In den Jaare 1374 bemagtigde Heer REINOUD.
VAN BREDERODE de Stad. De Waaldijk , tusfchen Tiet en
Zandwijk, wierdt doorgeftoken, en hef water ftroomde met
zo veel gewelds ter Stad in, dat de Dampoort 'er door inftortre.
Op Paaschdag des Jaars 1378, ontftondt'er, onzeker
om welke reden, eene geweldige beweeging in de Stad.
pe burgers fchaarden zich in twee hoopen, en vatteden tegen
elkander de wapens op, Veelen der voornaamften fneuvelden
aan wederzijden. Men behieldt, zedert, de gedagtenis des
treurigen voorvals, in de benaaming van kwaaden Paaschdag,
Pen brand , in oen Jaare 1420 voorgevallen, hebben wij
reeds vermeld. In den Jaare 1528 heeft Tiel, boven veele
andere Steden, zich beroemd gemaakt, door eenen kloekmoedigen
en dapperen tegenftand aan Keizer KAREL DEN V, die,
met een Leger van achttien of twintigduizend man, het beleg
rondom de Stad geflagen hadt, Ondanks zijn hevig befchieten
en herhaald liorm loopen, was hij genoodzaakt, het
beleg op te br eken en af te trekken. In den aanvang der
Spaanfche beroerten hadt Tiel veel te lijden van den overlast
der Spaanfche en Walfche Krijgsbenden. Doch naauwlijks
waren deeze ter Stad uit getrokken, of de burgers koozen de
Staacfche zijde. Prins WILLEM DE I, hier van de lucht gekreegen
hebbende, w>erdt ftraks te raade, in de maand Februarij
des Jaars 1579, om den Amptman DIDERIK VYGH,
Meer van Zoeten, last te geeven, om op zijnen naam Krijgsknegten
aan te neemen, en de Stad op de best mogelijke
wijze te bel'chermen. Met lof kweet hij zich van den opgedraagen
last. Want als. de Hertog VAN PARMA vergeefs zijne
poogingen te werk ftelde, om zich door geweld van de Stad
te verzekeren, floeg hij eenen anderen weg in, om door
pfflkooping zijn doelwit te bereiken. Ten dien einde zogt hij,
door gfcoóte beloften, den gemelden Amptman in zijne belangen
over te haaien. Doch 's Mans eerlijkheid en trouwe
deedt hem, ook ten deezen opzigte, het hoofd Üooten. Minder
getrouw aan de belangen van den Staat was een ander
Aropimsn J,..KOB, MOM genaamd. Reeds vóór het uitgaan van
|et twaa.lfjaa.rig fleftaod pet Spanje , hadt deeze met den
vijand,

TIEL.
23 [
vijand heimelijk verftsnd gehouden, en de belofte gedaan, de
Stad Tiel in deszelfs handen te zullen leveren. EIQERT VAN
KOTBERGBN, Geldersch Edelman, ADRIAAN VAN EMDHOOTS,
Schout in het Overkwartier van Kutk, en eenige anderen waren
zijne deelgenooten in den verfoeielijken toeleg. Doch
hun handel wierdr. nog bij tijds ontdekt, en aan de Vloekverwanten
de verdiende ftraffe geoeffend, door huu het hoofd
voor de voeten te doen leggen. Op den zeventienden April
des Jaars 1621 ontvingen zij allen drie, in 'sGraaventiage,
hun doodvonnis. Ten tijde van den inval der Franfchen .11
de Veréénigde Gewesten, in den Jaare 1672» bevondt ziek
Tiel genoegzaam zonder Vestingwerken , zonder Magazijn,
zonder Bezetting, zonder alles, 't geen, tot het bieden van
tegenftand, vereischt wordt. Hierom vaardigde, de Wethouderfchap
eenigen uit haar midden af aan den Prinfe, om eenigen
bijftand te verzoeken. Doch deeze wierdt hun geweigerd,
immers niet gezonden. Om evenwel den vast naderenden
vijand, zo veel mogelijk, te keer te gaan, wierdt men te
raade, den Dijk, tusfchen de Over- en Neder- Betuwe, roet
eenige manfehap te bezetten. Hier door , meende men, zouden
Tiel en Tielerwaart, nevens de Landen tusfchen Waal
en Rhijn , benedenwaarts , kunnen verzekerd worden. Met
dit ontwerp zonden de Tielfche Heeren eenige Afgevaardigden
aan den Amptman en aan de Ridderfchap van de Neder-
Betuwe; die hetzelve goedkeurden, en 'er voorts den Prins
van verwittigden. Doch de Stadhouder was reeds opgebroken,
en de vijand naderde. De moesten van de Wethouderfchap
waren na Holland gevlugt. Die nog in de Stad gebleeven
waren, de Burger-Kapiteinen op het Stadshuis ontbooden
hebbende, wierden met dezelven te raade, nogmaals Afgevaardigden
aan den Prinfe, om onverwijlden bijftand , te
zenden. Doch deeze keerden insgelijks onverrïgter zaake te
rug: weshalven men befloot, aan den Franfchen Maarfchalk
Hertog DE TURENNE Gelastigden uit de Scad te zenden, om
van zijne Excellentie Vrijehoede te verzoeken. Op den zeventienden
Junij des Jaars 1670 maakten zich de Franfchen
meester van de Stad.' Zij vertoefden 'er, tot op Paaschiijd
des Jaars 1674. Naa den dood van den Stadhouder, Prinfe
Vvvvvvv 4
"
w i L

m
TIEL.
WILLJEM DEN III, omftonden, onder andere, in Gelderland
zeer zorgelijke beweegingen, die haaren gropd hadden in het
groot gezag, welk de Stadhouder, zints het Jaar 1672, aldaar
hadt geoeffend. Verfcheiden lieden, hem, zo hij meende,
minder genegen, waren uit de Regeering gezet, en hier
door veelen misnoegd geworden. Zints het gemelde fterfgeyal
niet meer onder het Stadhouderlijk bedwang ftaande, zogten
veelen, voormaals verftooten, wederom op het Kusfèn
te geraaken. Ginds en elders was de Burgerij bedagt op
eene grondwettige herftelling, en het vernieuwen der Voorregten,
op welke zij meende een wettige aanfpraak te hebben.
Dit laatfte hadt, onder andere, in onze Stad plaats.
Volgens een aloud regt, zo als zij beweerden, maakten de
Dekens der Gilden aanftal, om Gemeenslieden te verkiezen.
De nieuw verkoorenen , zich aan het hoofd eener groote
menigte Volks geplaatst hebbende, dwongen drie Schepers,
JOAN VAN LIDT DE JEUDE , WILLEM KA SPAR MATTHEUS VAN
VINCELOR en LOUIS KREYVANGER, onder zwaare bedreigingen,
afftand te doen van hunne Ampten. De Staaten van het Gewest,
hier van de tijding bekoomen hebbende, zetteden de
nieuw aangeftelde Regenten wederom af, en de ouden van
nieuws in het bewind. Doch, hoewel van hooger hand geschraagd,
zij zaten, nogthans, zeer los en wankel. Onder
de hand werkte men om verandering, Onder andere hadt
Doktor MATTHEUS VAN ECK , in de maand December des
Jaars 1702 , eene Vergadering van laatst afgezette en dus
Volksgezinde Gemeenslieden, en van verfcheiden andere burgers
, beleid , om in dezelve dienftige maatregelen te beraapien.
De Regeering. hier van kennis gekreegen hebbende,
deedt den Artz, nevens JOANNES KNYF, Deken der Gilden,
in hegtenls neemen. Naauwlijks was het gerugt hier van
door de Stad verfpreid, of de burgers lieten daar over hun
misnoegen blijken, door het houden van geduurige bijeenkomften,
in welke men, onder de hand, den weg baande
fot eene nieuwe geheele verandering der Regeeringe , die
reeds in de maand [anuarij des volgenden Jaars 1703 voor?
f iel. Zints dien tijd tot heden toe , ontmoeten wij geene
merkwaardige voorvallen of gebeurtenisfen, de Stad Tiel af-
^g»der|ijk betreffende,
Wij

TIEL. 233
Wij gaan nu over tot eene meer bijzondere befchnjving
van Je inwendige gelegenheid der Stad, en de bijzonderheden
, daar toe behoorende.
Onmiddelijk aan de rivier de Waal gelegen, bezit de Stad,
aan die zijde, eene natuurlijke fterkte, welke men, ter dter
plaatze,-met twee Bolwerken heeft vermeerderd. Men heeft
'er vier Poorten, twee aan de Landzijde, en twee aan den
Rivierkant. De twee eerstgemelde voeren de naamen van de
Zandwiikjche en de Tiuurenfche Poort, de andere die van
Kleibergfche en West luidenfche Poort. Onder de Openbaare
Waereldlijke Gebouwen , voor hoedanigen het Stadshuis,
Gasthuis en Weeshuis gehouden worden, verdient geen van
allen eenige bijzondere opmerking. Het zo genaamde Armwanthuis
, hoewel niet tot de Openbaare Stads Gebouwen
behoorende, is een treffelijk geftigt. Volgens het Jaargetal,
welk men in den Voorgevel leest, zoude het reeds in den
laare 1562 getimmerd zijn. In de tegenwoordige Eeuwe
'heeft men het merkelijk veranderd en verbeterd.
Twee Kerken, ten dienfte der Nederduitfche Gereformeerden,
heeft men te Tiel: de Groote of de St. Maartenskerk,
en de Kleine of Ceeilienkerk. De Groote, of St. Maartenskerk
dus genoemd naar den H. MARTINI» , Bisfchop van
Tours, ftaat aan het benedeneind der Stad, tegen of getieelte-
Hik bijkans in den Wal. De juiste tijd der ftigtinge is niet
bekend. Zij moet reeds in den aanvang der Veertiende Eeuwe
in weezen geweest zijn, naardien mén vindt aangetekend, dat
-zij, in den Jaare 1327, met verfcheiden Voorregten wierdt
begiftigd; voorts, dat men, in den Jaare 1378» een nieuw
bebouw aan den Toren heeft ondernomen; dat men, twee
jaaren laater, het Kruiswerk der Kerke aan de Noordzijde,
in den Jaare 1394 a a n d e Oostzijde, en in den Jaare 140J
aan de Zuidzijde heeft begonnen te vernieuwen, en, eindelijk
in den Jaare 141 o het geheele getimmerte voltooid was.
In 't eerst ftondt op de Kerk een houten Toren, gebouwd
in den Jaare 1387, zeventig voeten hoog, en met leien gedekt.
In den Jaare 1431 wierdt de tegenwoordige Torem
naast de Kerk gebouwd. Het is een hoog zwaar vierkant,
ygn fteen, met eenen fpits gedekt. Van ouds was de Kerk
Vvvvvvv 5
veel

.334 TIEL.
veel grooter dan tegenwoordig, zedert het Koor, of liever
deszelfs puinhoopen, door een zwaaren brand veroorzaakt,
is weggenomen. Het marmeren Praalgraf van den Generaal
Graave VAN WELDEREN is het voornaamfte fieraad, welk men
van binnen aantreft. Ook ziet men 'er Gedenktekens van
'sGraaven naazaaten. De andere, of CetiUenkèrk', heeft weinig
aanziens. Zij is, waarfchijnlijk, het overblijfzel van het
Cecilicn- Klooster , 't welk, volgens SLIGTENHO^T, eertijds
binnen Tiel zou gelïaan hebber. Ouder, dan de twee voorgaanden,
was de St. l/albmgskerk, aangaande welke men
vindt aangetekend, dat zij reeds omtrent het Jaar 050 bekend
was. Naa herhaalde lotgevallen is zij ten eenemaale verdweenen,
en de geheugenis daar van alleen overgebleeven in
den grond, die nog heden den naam van St. Walburgs Kerkhof
draagt, hoewel het niet meer tot eene begraafplaats dient.
Van eenige andere gewijde Geftigten of Kloosters, welke men
eertijds te Tiel hadt, ontmoet men nog ginds en elders eenige
overblijfzels. De Hervormden te Tiel worden door twee
gewocne Predikanten bediend, en eenen derden hun toegevoegd,
om dat hij enkel de weekbeurten, en, in drie wintermaanden,
de Zondags avondbeurten waarneemt. Gemeenlijk
wordt dit werk verrigt door den Leeraar van het een of ander
Dorp, in de Klasfis van Tiel, op aanftelling van de Regeeringe
der Stad.
Behalven die der Hervormden, heeft men ook eene Gemeente
van Remonfiranten binnen Tiel; doch deeze beftaat
uit een zeer klein aantal Ledemaaten. De Roomschgezinden
hebben 'er eene Statie, die door eenen Priester van de Orde
der Predikheeren wordt bediend.
De Regeering van Tiel beftaat uit eenen Rigter over de
Stad en het Gerigt van Zandwijk, eene ftreek lands rondom
de Stad, die'in Schepensbank voorzit , doch in burgerlijke •
zaaken niets te zeggen heeft; hij wordt gemeenlijk uit de
Kidderfchap verkoozen; voorts uit twee Burgemeesteren, die
twee jaaren aanblijven. Die in het tweede jaar zijner Regeennge
is, wordt, bij uitfteekendheid, Regeerend Burge.
meester genoemd. Van de twee jaaren, welke zij buiten
Surgemeestersbank zijn, bekleeden zij, het eerfte jaar, de
waar-

TIEL, TIELERWAART. &35
waardigheid van Voorzittend Schepen en Opperkerkmeester,
en het volgende jaar die van Vice-Prefi jent. Wijders heeft
men 'er, als leden van Regeeriuge, zeven Schepenen, die,
zo wel als de Burgemeesters, Raaden zijn voor hun leeven.
Eindelijk telt men 'er nog veertien Gemeenslieden, die, even
als de Raaden, door de gezamentlijke Gildebroeders verkoozen
worden, en insgelijks hun leeven lang aanblijven. Het
Koliegie van Raaden is een Sekretaris toegevoegd.
Men fchat het getal der Huizen binnen Tiel op ongeveer
zeshonderd, die van bij de drieduizend ingezee enen bewoond
worden. 'Er gaat niet veel handels om. Men heeft 'er eenige
zo genaamde Groot - Schippers; zij drijven eeuigen handel op
Keulen , van waar zij veele goederen na Holland, met naame
na Dordrecht voeren, om van daar wederom andere Waaren
langs den Rhijn na boven te brengen. Tiel heeft eenige
voornaame Mannen voortgebragt, onder andere DIDERIK VYG,
van welken wij boven fpraken, en die 'er zo groot gezag
oeffende, dat hij Kuning van Tiel plagt genoemd te worden;
voorts den vermaarden Zeeheld, MOOY LAMBERT genaamd;
wijders JOHANNES POSSELTUS en RUTGERUS VAN NYEL, den
eerden Hoogleeraar, in de Godgeleerdheid te Keulen, den an»
deren Regtsgeleerde en Koninklijken Raadsheer in Gelder,
land; en eindelijk den voormaals insgelijks reeds genoemden
ADELBOLD, Negentienden Bisfchop van Utrecht.
Zie PONTANUS , Gel 'er. Gefchied.
SLICHTENHORST , Tooneel van G
derland; ALTING, Notitia Gernt.
Infer. VALKENIER , Verward Eu~
ropa, enz,
TIILERWAART , een der zes Ampten van het Kwartier van
Nieuwmegen, in Gelderland. Het ontleent zijnen naam van
de ftraks befchreevene Stad Tiel, die 'er de Hoofd- of liever
de eenige Stad is, daar binnen gelegen. De LanJttreek, die
zeer graan- en boomrijk is, en zich, tusfchen de Waal en
de Linge, van Tiel af, voorbij de Dorpen Asperen en H?ukelom

£36" TIELERWAART, TIENHOVEN, enz.
kelom tot een weinig voorbij Loeveflein uitflrekt, is thans
een Eiland. Voorheen plagt zij een Schiereiland, en, voor
een gedeelte, aan dén "vasten wal verknogt te zijn. Door
middel van eene doorgraavinge, uit de Litige in de Waal,
1*ragt DIDERIK VYG, Heer van Zoeten, Amptman van Tiel en
Tielerwaart, het distrikt in de tegenwoordige gedaante. Men
lieeft in de Tielerwaart de volgende eenentwintig Kerspels of
Dorpen en Heerlijkheden: Tuil, Sennewijne, Op-Hemert,
Varik, Heezel, Op-Tnen, Neer-Tnen, Hiern, Haaften,
JHeeteud, Herwijnen, Vuuren en Efl; alle deeze behooren
onder den Geregtsbank van Tuil; wijders, Deit, Drumpt,
Warienoi]en, Qeldermalfem, En/'pijk, Rtimpt, Gellekom en
Meteren, allen aan den Geregtsbank " van Deil onderhoorig.
Zommigen deezer Dorpen hebben eigen Predikanten, anderen
eenen Leeraar met een nabuurig Dorp gemeen.
TIENHOVEN, eene Ambagtsheerlijkheid en Dorp, in Holland,
m het Land van Vianen, tusfchen Au-.tide en Langerak,
ten N lorden van de Lek. Te gader met Atneide,
waar nevens het aan éénen Ambagtsheere behoort , vinden
wij het getal der Morgens Lands op ruim achthonderd begroot.
Tienhoven bevat , verre weg, hier van het kleinfte
gedeelte. Volgens de jongfte opneeming, (tonden in het Ambagt
zevenenveertig- Huizen en een Steenplaat. Het Dorp,
aan den Lekdijk gelegen, heeft een klein Kerkje, met een
vierkanten fpitfen Toren voorzien. Digt bij het Dorp plagt
eertijds het Huis Herlaar te leggen, weleer, naar 't fchijnt,
een flerk Stóf,, doch nu geheel verdweenen. De Predikant
van Aireide neemt ook den dienst te Tienhoven waar. Eertijds
was deeze Heerlijkheid een eigendom der Heeren VAN
iJREDERODE.
TIENHOVEN, eene Heerlijkheid en Dorp, in het Nederkwartier
van het Sticht van Utrecht, aan de regterzijde van de
Bi vier de Vegt, flrekkende tot aan het Hollandfche grondgebied
onder Loosdrecht. De Veenen daar mede onder gerekend
zijnde, wordt de uitgeflrektheid van het Ambagt op achthonderd
Morgens gronds begroot. Het behoorde eertijds aan de
Kerk

TIETJERK, TIL. (SA' OMON VAN) &tf
Kerk van St. Pieter te Utrecht. Het Kapittel verkogt het,
in den Jaare 1621, aan den Heere ADRIAAN PLOOS VAN AM­
STEL. Zedert is het Ambagt meermaalen van eigenaaren veranderd.
Het Dorp Tienhoven, omtrent anderhalf uur van
Breukelen, en even zo verre van Maarzen gelegen, is tamelijk
volkrijk en welvaarend. De Kerk is een klein gebouw,
hebbende, op den Voorgevel, flegts een fpitsagtig Koepeltorentje.
De Hervormde Gemeente wordt 'er door haaren eigen
Leeraar bediend.
TIETJERK, een Dorp in Friesland, onder het Kwartier van
Oostergo, in de Grietenij Tietjerkfteradeel, welke van daar
haaren naam ontleent, en in welke zij zesendertig Stemmen
uitbrengt. Het Dorp, 't welk klein is, en uit flegts weinige
Huizen beftaat, legt aan den Rijdweg, die van Leeuwarden
na Groningen loopt. De Gemeente der Hervormden wordt,
nevens die van Zuwoude, door éénen Leeraar bediend.
TIL, (SALOMON VAN) een vermaard Nederlandsch Godgeleerde,
zag het eerfte leevenslicht, in Holland, in de Stad
Weesp, in den aanvang des Jaars 1643. Zijn Vader was
JOANNES VAN TIL, uit een niet onaanzienlijk geflagt in Kleefsland
afkomftig. Te Weesp, alwaar hij zich met der wooa
hadt nedergezet, geneerde hij zich met eenig tijdlijk beroep,
en bekleedde 'er, eenige maaien, den post van Ouderling der
Hervormde Gemeente. Doch vermits 'sMans zucht tot de
beoeffening der Godgeleerdheid overhelde, maakte hij, onder
het waarneemen van zijn beroep, zo groote vorderingen, in
dezelve, dat hij z ; ch , eindelijk, aan die weetenfchap, en
daar mede .vennaa-gfchapte kundigheden, geheel overgaf, en
vervolgens in Noordholland tot Leeraar te Zuidfcharwoude
en Broek beroepen wierdt. Het voorwerp des tegenwoordigen
Artikels was toen reeds gebooren. De Leeraar, in zijnen
Zoon een leergierigen en veel goeds beloovenden inborst
befpeurende, zondt hem in 't Latijnfche School te Alkmaar.
Dewijl hij aan zijns Vaders verwagtinge in allen deele beantwoordde,
wierdt deeze te raade, onzen SALOMON na Utrecht ,
aan 't Iloogefchool, te zenden. Een geregeld plan yan letteroelT*-

s 3
8 TIL. (SALOMON VAN)
oeffeningen volgende, befteedde hij eerst eenigen tijd aan dé
beoeffening der Wijsbegeerte en fraaie Letteren, vooral aan
die der Oosterfche taaien. Daar aan zich meer bepaaldelijk
op de Godgeleerdheid zullende toeleggen , verkoos hij tot
zijne eerfte Leermeesters den vermaarden GISBERTUS VOETIUS
en ERPENIUS; vervolgens genoot hij de lesfen van FRANCTJCUS
BURMANNUS. Onder den laatstgenoemden verdeedigde hij eenige
Stellingen: De Vetert Testamento, „ Over het Oude Testament."
Hoewel duj de letteroefeningen van onzen VAN TIL In zulkervoege
wierden ingerigt , als dienftig was om hem tot
eenen Openbaaren Verkondiger van het Euangelium te vormen,
fcheen hij, nogthans, zijn befluit deswegen niet vast
bepaald te hebben. Hij was, naamelijk, met eenige belemmering
in zijne uitfpraak gekweld. Dit deedt hem, bij wijlen,
angftige vermoedens opvatten aangaande zijne bevoegdheid
tot het predikampt. En vermids hij, nevens zijne aigemeene
zucht tot kennis en geleerdheid, eenige overhellende
geneigdheid tot de Geneeskunde gevoelde, wierdt hij te raade,
zich ook of> die weetenfchap toe te leggen, om, in al*
len gevalle, indien het ongemak, om 't welk te verdrijven
hij zijne uiterfle poogingen aanwendde, hem niet veriiet, en
hij dus tot den Kanzei onbevoegd mogt bevonden worden,
eene andere toevlugt open te hebben. En, inderdaad, zo
gelukkige vorderingen maakte hij in de Geneeskunde , dat
hij, in den Jaare 1662, en dus flegts negentien jaaren oud
zijnde, in overleg nam, eene Verhandeling in 't hcht te geeven,
onder don titel, Hortus- Sanitatis , contiuens plurima
diverforum morborutn 'renièdia, in unum codicem digefta:
,, Gezondheidshof, bevattende zeer veele geneesmiddelen van
„ verfchillende ziekten, in één boekdeel verzsmeld." Doch,-
't zij hem de uitgave door meer kundigen Wierdt ontraaden,
of om eenige andere reden, de ontworpene Verhandeling heeft
nooit het licht gezien, in 't voorbijgaan moeten wij hier aanmerken,
dat VAN TIL, raderhand, een d enftig bnlpmiddej tegen
zijne belemmerde of ftotterende uitfpraak vondt, in het
zorgvuldig vermijden van zodanige woorden, die hem de
Meeste haperiüg veroorzaakten. Van hier dat hij naderhand
den

xxvni.Dipl.iii.

TIL. (SALOMON v ü)
den Kanzei beklimmende, bij niemand, voor 't overige daar
van onkundig, van zulk een ongemak verdagt konde genou-f
den worden.
Ondanks des Jongelings beoeffening van de Geneeskunde,
voor zo veel hij eene bovendrijvende zucht tot het Leeraararnpt,
en de daar toe dientiige weetenfchappen koesterde,
bleef de Godgeleerdheid zijne hoofdfludie. Om in de waare
meening der gewijde Schriften zo veel te dieper door te dringen
, leide hij zich, onder andere, toe op eene naarftige baoiffening
der Brieven van PAULUS; treedende, ten dien einde,
in eene naauwkeurige Ontleeding van dezelve, en zorgvuldig
onderzoekende den juisten tijd, wanneer, de gelegenheid,
bij welke, en het bijzonder oogmerk, waar toe ieder Brief
gefchreeven was. Door dit alles won VAN TIL, meer en
meer, de genegenheid en vriendfchap van den Hoogleeraar
BURMANNUS, die hem, vervolgens, den raad gaf, om, ter
verdere voortzettinge en uitbreidinge van reeds gemaakte
vorderingen, ook het Leidenfche Hoogefchool te bezoeken.
Hier bloeiden thans de wijdvermaarde Mannen ABRAHAM HES-
DANUS, JOHANNES COCCEJUS en JOHANNES HOORNBEEK, bekend
onder de grootfte Godgeleerden van hunnen leeftijd. Alle
deeze wierden zijne Leermeesters. In de Oosterfc'e taaien,
met naame in het Ar-bisch, bediende hij zich van het onderwijs
van den niet minder beroemden JOHANNES GOLIUS. Men
verhaalt, dat VAN TIL, bij zijne komst te Leiden, zich bij
COCCEJUS vervoegende, en denzelven eene door hein opgeiielde
Verhandeling ter hand (lellende, van den Hoogleeraar,
naa het Gefchrift doorbladerd te hebben, dus minzaam en
v. r erende wierdt aangefproken : „ Wat beweegt n, mijn
„ Zoon, daar gij, in zo jonge jaaren, in de kennis der gewijde
Letterkunde, reeds zo groote vorderingen hebt gemaakt,
u bij mij te vervoegen?" en dat de jongeling hier
öp tot antwoord gaf: „ Om door u in de binnenlte geheime-
,, nisfen van het Heilig Boek, den eenigen wellust mijner
,, Ziele, dieper te worden ingewijd."
Terwijl VAN TIL te Lddtn vertoefde, en voornaamclijk
den raad en het geleide van COCCEJUS volgde, begon de leer.
wijze des vermaarden Mans bij zommigen in 't oog te loopen
5

«40 TIL. (SALOMON VAN)
pen,
e n
be, Penrde men reeds eenige vonken van dien Godgeleerden
twist, welke, zedert, de Nederlandfche Hoofdkerk
zo jammerlijk ontrustte. Het gerugt hier van kwam ook ter
ooren van den Vader onzes wakkeren Jongelings, en maakte
Jlem dermaate bekommerd, uit vreeze dat de bekende aan-
Meevrag
v s n
den verdagten Hoogleeraar zijnen Zoon, in 't
Vervolg , zoude nadeelig zijn , dat hij hem verboodt, de
Schriften van zijnen höoggefchatteh Leermeester te leezen,-
en tot het aankoopen van dezelve penningen Weigerde te verflrekken.
Doch zo groot was de begeerte des Jongeling*
Om met die fchatten zijnen leergraagen geest té verrijken
i
dat hij, hoe gehoorzaam, voor 't overige, aan zijnen Vader
in dit opzigt zijnen wil tegenftondt, en Zich een ger'uimen'
tijd zeer zuinig beholp, om voor de uitgefpaafde penningen
zich van de greetig begeerde Schriften te voorzien. Een'
zeldzaam voorbeeld, voorwaar, hooglijk te roemen boven
het gedrag veeier Jongelingen, die het geld, door hunne Ouderen
zomtijds met zuinig overleg befpaard, in losbandigheid:
verkwisten.
Ten deezen tijde begon zich VAN TIL ook op de -beoeffening
der Profeetifche Schriften toe te leggen. Gelijk hij eenen'
gereeden toegang tot COCCEJUS hadt, bediende hij zich van"
die gumlige gelegenheid , om in zaaken , die heni duister'
voorkwamen, raad en opheldering te vraagen. Onder andere
raadpleegde hij zijnen Meester over het volgende onderwerp,
t welk de overdenkingen van eêne menigte Godgeleerden
heeft bezig gehouden: „ Of de woorden der Profeeten, iri
„ het Nieuwe Verbond aangehaald, volgens het oogmerk der
„ Profeeten waren bijgebragt ? dan of zij, zo als veelen wil-
„ den, alleenlijk op het een of ander voorval waren toegé-
„ past? Indien zij volgens het oogmerk der Profeeten wareri
„ aangevoerd, vraagde hij na een middel om dit uit de, Pro-
„ feeten zelve te bewijzen: alzo hij voornasmelijk zich hier"
„ over bezwaard vondt, dat, naameüjk, de meeste voorzeg-
„ gingen, den Mej-fias betreffende , verbonden waren tiet
„ flegts aan beloften, maar ook aan dreigementen, op deri
„ uitwendigen én tijdlijken toeffand des Israëlitifchen Volks
„ doelende." Des jongen VAN TILS diep inzigt van zaaken
kan uit deeze proeve worden afgeleid.
I»

TIL. ( SALOMON VAN 5 Hi
In 't voorbijgaan moeten wij hier aanmerken, dat het geen
wij boven, aangaande des Jongelings beoeffening van de Gé^
neeskunde, verhaald hebben, op zijn verblijf aan 't Leiden*
fche Hoogefchool moet worden thuis gebragt.
Met eenen fchat van kundigheden, als' uit het reeds vermelde
kan Worden opgemaakt, toegerust, wierdt VAN TIL 0'
in den Jaare lóórj, tot den predikdienst bekwaam verklaarde
Niet lang ftondt hij ledig op de Markt. Nog in dat zelfde'
jaar aanvaardde hij het Leeraarampt, in den Nöordelijkfteni
hoek van Holland, te Huisduinen en op de Helder. In deeze
afgelegene plaats genoot hij rüimte va'n tijd, óm op de
geleide gronden van verfcheiden weetenfchappen vérder té
bouwen. Doch hoe rijk ook in kundigheden, VAN TIL bezat
een zwak geheugen. Dit belemmerde hem in het van buiten!
leeren van zijne opgeftelde Leerredenen. Meermaalèn plagt
hij, zedert, te vernaaien, hoe hij dikmaals, deswegen fchreien-i
de, langs duinen en dalen hadt gezworven. Dit gebrek deedt
hem op eene predikwijze vallen, wélke zedert veele naavolgers
heeft gevonden. Hij overdagt en fchreef vervolgens eev.ë
korte fchets zijner Leerrede, in de Latijnfche taaie, in Welke
hij de hoofdzaaken én fchrlftuurtexten optekende, om *f
een en ander op den Kanzei verder uit te breiden. Doch'
ook dit uitbreiden viel hem, m 't eerst,- bezwaarlijk, bij
mangel aan genoègZaamen voorraad van gepaste woorden.'
Maar ook hier tegen vondt hij een hulpmiddel.' Onder de
Leden zijner Gemeente hadt hij eên perfoon, zeer kundig in
de gewijde Schriften, doch, dóór volflagene blindheid, onbekwaam
om zich te oeffenen in Godgeleerde Weetenfchar*-;
pen. Met deezen man maakte ónze Leeraar verkeering, en
verbondt zich, óm genoegzaam dagelijks hem te vernaaien/
-wat hij geleezen of overdagt hadt. Langs deezen weg verzamelde
hij voorraad van woorden, en oeffende zich tevens in
het voor de vuist fpreeken. Aan zijne Leerlingen gaf hijnaderhand
den raad om dit voorbeeld te volgen.
Geduurende zijn verblijf aan de Helder, hoewel VAN Tii'
van de Godgeleerdheid en daar mede vermaagfchapte weeten-^
fchap zijn hoofdwerk maakte, keerde hij' tevens te rug tot dè'
beoeffening der Geneeskunde. Aanleiding daar toe gaf éea?
XXVIIL DEEL.- Xxxxxxx *#e*

24- TIL. (SALOMON VAN)
zweevend gerugt, volgens 'i welk alle Leeraars, die de begrippen
van COCCEJUS volgden , en openlijk predikten , van
hunne posten zouden ontzet worden. Zelf verfpreidde men
onder de hand eene lijst van gedreigde Predikanten, op welke
het onweder in de eerfte plaats zoude nederdaalen. Op
die lijst las men ook den naam van onzen VAN TIJ,. Om zich
tegen het gedreigde gevaar te wapenen, en voor zijn gezin
te kunnen zorgen, vondt hij het geraaden, zich tot het beoeffenend
gedeelte der Geneeskunde bekwaam te maaken.
Doch, gelijk het vervolg zal leeren, VAN TIL, nevens alle
de anderen, kwam vrij met den fchrik.
Elders genoegzaam onbekend fteet aldus onze Leeraar zijnen
tijd aan de Helder, dien befteedende aan de ftigting zijner
Gemeente en de beoefFening van nutte weetenfchappen.
De vermaarde Zeeflag, voor Kijkduin, onder het beleid van
den Admiraal DE RUITER, in de maand Julij des Jaars 1673.
voorgevallen, gaf aanleiding om hem eenigzins te doen bekend
worden. Zie hier het zonderling beloop dier zaake.
Op het gerugt der naderende vijandelijke Vlooten, in het gezigt
van het Hollandfche ftrand, hadden verfcheiden aanzienlijke
Mannen, onder andere van Amjlerdam, zich na de Helder
begeeven. Nevens deeze, terwijl de Vlooten aan elkander
waren, hadden zich ook de Dorpelingen Duinwaarts begeeven.
VAN TIL bevondt zich onder dezelven. De vreemdelingen
onzen Leeraar in het oog krijgende, wierden te raade,
hem te verzoeken tot het doen van een vuurig gebed
tot God, om zegen en hulp voor de onzen. Hij voldeedt
aan dit verzoek, en met zo veel ernst, vuur en gepaste
uitdrukkingen, dat hij de goedkeuring der verflandigen wegdroeg.
Zedert wierdt hij meer bekend, en ging van hem
een gunftig gerugt uit bij mannen, wier aanprijzing ter bevor>
deringe hem van dienst konde zijn.
• En, inderdaad, nog drie jaaren verliepen 'er, wanneer hij
in de bloeiende Gemeente in de Rijp , in Waterland , tot
Leeraar wierdt beroepen. Hier hadt hij beter geoeffende toehoorders,
dan op zijne eerfte ftaiulplaats, en gevoelde hij,
dïensvolgens, meer opgewektheid om hunne kundigheden ver-
(
der voor te lichten. Behalven de gewoone oefeningen voor
de

TIL. (SALOMON VAN) kki
de aankootnende jeugd, verklaarde hij, des Zondags naa derf
middag, aan de meer bedreevenen, het Euangelium van MAT-
THEÜS. Dit leide den grond tot de Uitlegging diens Euangeliums,
welke naaderhand in openbaaren druk verfcheen. Zes'
jaaren vertoefde aldus VAN TIL, met nut en ftigting, in dé
Rijp, wanneer hij na Medenblik wierdt verroepen. Hij deedt
aldaar zijne eerfte- Leerrede op den achtften November des
Jaars 1682. Doch zijn verblijf aldaar was van korten duurs'
niet langer dan tot den zevenden Julij des volgenden Jaars
1683. Hij vertrok, naamelijk, na Dordrecht, door bewerking,
inzonderheid, van-de.: Heere ARNOLD MUIS VAN. HOL7,
Burgemeester van die Stad. Spoedig won VAN TIL hier de
agting van de aanzienlede inwooners , onder anderen van
den geleerden JAN DE WITT, die hem eenen vrijen toegang
tot zijne keurlijke Boekerij v^pende, en het gebruik toeftondt
van zondanige Werken, als hsvn in het opfteüen van
Schriften van dienst konden zijn. VAN TIL was hier de ftigter
van een uitgeleezen Gezeifchap van eenigen der aanzienlijkfte
Stedelingen, die, op eenen-.gezetten dag der weeke,-
zamen kwam, om door ieerzaame gefprekken over en weder
tot nut en. vermaak te zija. Onze Leeraar, evenwel, verrigtte
hier het meeste werk. Zijne, bedenkingen over de godlijkheid,
het gezag- en de echtheid der hiftorifche boeken vaa
het Oude Verbond deelde hij zijnen Vrienden mede, die dezelve
uit zijnen mond pp het papier fielden. zijn werKi
tot titel voerende Atrium Gcntium apenumi „ Het Voor-
„ hof der Heidenen geopend", is hier aan zijne geboorte
verfchuldigd, gelijk ook zijne Bedenkingen over de acht eerfte
Hoofjftukke» van 't Boek Genefis.
Een jaar of daar omtrent hadt VAN TIL te Dordrecht het
Leeraarampt bekleed, wanneer het beroep in de aanzienlijke
Stad en .Gemeente van Amfterdam hem wierdt opgedraagen»
Doch de Dordrechtenaars, nu 's Mans waarde hebbende tee-,
ren kennen, bèflooten hierop tot bet. doen van eene ^pooging^
om hem te behouden. Zij booden hem aan, niet flegts eene
vermeerdering van Jaarwedde, maar ook den titel en waardigheid
van Hoogleeraar in de Godgeleerdheid en Kerkelijke'
Gefchiedenisfen. Naar den wensch der aanbiederen gelukte
Xxxxxxxa
des**

244 TIL. (SALOMON VAN)
deeze pqoging. VAN TIL verbondt zich, van nieuws, aas
Dordrecht, en paarde, zedert, nevens het openbaar Kerkelijk
onderwijs, het geeven van lesfen ten zijnen huize. Ze*
hoog geagt en gezien wierdt hij, meer en meer, onder de
Stedelingen, dat men hem, veelal, met den naam van Vader
VAN TIL begroette. Het Hoogleeraarampt hadt onze Leeraar
aanvaard, met het nitlpreeken van eene Latijnfche Redevoering
, De Officio Magiftratus erga fcholas et gymnafia, atque
eos, qui ftudiorum patrocinia pro viribus fuscipiunt; „ Over
„ den pligt der Wethouderen omtrent de laagere en Kweek-
„ fchoolen, en de zulken, die de voortzetting der letteroef-
„ feningen naar vermogen op zich neemen.' r
Verfcheiden Werken gaf VAN TIL in 't licht, geduurende
zijn verblijf te Dordrecht, getuigenis draagende van zijne
uitgebreide geleerdheid, ea ervarenisfe in vee'erhande weetenfchappen
i Wijsbegeerte, Penning-, Tijdreken- en Aardrijkskunde,
Joodfche, Griekfche en Romeiufche Oudheden , en
verdere takken van Geleerdheid, die den dooroeffenden Godgeleerde
vormen. Onder de Schriften, welke VAN TIL, geduurende
zijn ;verblijf te Dordrecht, het iiebt deedt zien,
zijn deeze de voornaamfte: Metkodus Conciona»tdi, „ Pre»
,, dikwijze"; wordende voorafgegaan van eene Verhandeling,
getiteld, Methodus Jïudendi; „ Manier van ftudeeren " 1688.
Dicht- Zang- en Speelkunst, zo der Ouden, als bijzonder
der Hebreen, 1692. Het eerfte Boei der Pfalmen des Konings
en Profeeten Davids, 1693. Het Voorhof der Heidenen
voor alle Ongeloovigen geopent, 1694. Vervolg op het
Voorhof der Heidenen, IC195. Het tweede Boek der Pfalmen,
beginnende met Pfalm XLII, en eindigende met Pfalm
LXXI1. 1696. Eerfte Werelds Op- en Ordergang, na Mofis
oogwit en befchrijving ontvouwt, 1697. Het derde Boek
der'Pfalmen, beginnende met Pfam LXXIII, en eindigende
met Pfalm LXXX1X, 1(^98. Phosphorus Propheticus, feu
Mofis et Hahacuci' Vaticiria , &c. 1700. Malachias iiluftratus,
&c. 1701. Wij zwijgen van zijne bezorging der
Hitgaven van Gefchriften van andere voornaame Mannen.
Ruii»

TIL. (SALOMON VAN) *45
Ruim negentien jaaren hadt dus VAN TIL ten iieraad ver-,
ftrekt voor de Gemeente van Dordrecht, en voor de Stad
zelve, wanneer de tijd verfcheen om het luisterrijkst tooneel
der Geleerdheid in de Veréénigde Gewesten te betreeden.
Op den zesden Maij des Jaars 1702 beriepen hem de oezorgers
van het Leidenfche Hoogefchool tot Hooglecraar in de
Godgeleerdheid. Deeze aanbieding meende hij niet te mogen
van de hand wijzen. Hij vertoefde nog eerigen tijd te Dordrecht,
tot omtrent het midden van Augustus, en aanvaardde
vervolgens zijn ampt te Leiden, m* eene Redevoering, De
exitu Ecclefia Refor matte ex Bahylonta jpirituali; „ Over
den uitgang der Hervormde Kerke ui: het geesttijk Babel."
Met groote toejuiching bekleedde hij zijnen aanzienlijken post,
vermits hij, uit verfcheiden Gewesten, ook van buitenlands,
Leerlingen trok; alle welken, indien hij in dezelven eene
zucht voor waare Geleerdheid befpeurde, tot hem eenen
vrijen toegang hadden. VAN TIL , naamelijk, konde niet verdiaagen,
dat Jongelingen, die rot het Predikampt wierden opgeleid,
terftond bij hunne komst aan 't Hoogefchool, eenen
aanvang maakten met de beoeffening der Godgeleerdheid, zonder,
alvoorens, in de Wijsbegeerte, Taalkunde, Hiftorieu en
verdere takken eener geleerde Opvoedinge, eenige vorderingen
gemaakt te hebben. Onze Hoogleeraar, niet lang naa
zijne komst te Leiden, door de Wethouderfchap der Stad
verzogt zijnde, om maandelijks de Nederdui-fehe Gemeente
met eene Leerrede te fligten, nam ook dien last op zich,
onder andere metj oogmerk, om zijnen Leerlingen proefkundige
voorbeelden te geeven van de regels, welke hij in
zijne lesfen over de Predikwijze aan jde hand gaf. Behalven
dit alles ging VAN TIL voort met het fchrijven en
uitgeeven van Werken over verfchillende onderwerpen; alle
welken, zo wel van 'sMans uitgebreide en aigemeene geleerdheid,
als van zijne zeer naarftige tijdbefteedinge, overvloedige
getuigenisfen draagen.
Onder zo veele werkzaamheden wierdt onze Hoogleeraar
zomtijds merkelijk belemmerd met een pijnlijk Voeteuvel,
waar aan hij, reeds geduurende zijn verblijf te Dordrecht,
verfcheiden jaaren hadt gezukkdd. Ohder dit lastig ongem
a K
Xxxxxxx 3

«f
T I I

TILBURG, TILEMAN. 247
-in het Dorp, cp een ruim Kerkhof ftaat, is een fchoou en
groot gebouw, gelijk ook de Toren, die van boven met een
grooten Knop, in de gedaante van een Peer , pronkt. De
Leeraar deezer Plaatze neemt ook den dienst waar te Goorle,
't welk te gader met Tilburg, onder eenen zelfden Heer behoort.
Het Geregt beftaat uit Droifaard, eenen Burgemeester,
zeven Schepens en twee Tienmannen, of Gaarders der belastingen;
alle welken, uitgezonderd de laaiden, verkoozen worden
door den Heer van Tilburg, wiens inkoomen van deeze
Plaats op ruim vijfduizend Guldens begroot wordt. Op een
ruim Plein, met fraai gefchoorene Lindeboomen beplant, worden,
behalven de Weeklijkfche, vier Jaarmarkten gehouden.
Een deerlijke ramp wedervoer den Tilburgers, op eene dier
jaarmarkten, in den Jaare 1672. De Franjchen overvielen
de weerelooze Dorpelingen, en beroofden dezelven van hunne
La'kens, huisgeraden, geld, vee en andere goederen. Doch
de drukke Lakenweeverij deedt hen dien ramp fpoedig te
boven koomen. Eindelijk merken wij nog aan, dat het Kollegie
ter Admiraliteit op de Maaze, te Tilburg eenenOntvanger,
Contrarolleur en eenen Commies ter Recherge houdt.
Zie Tegenw. Staat van Staats-Bra.
bant.
TILEMAN. Gaarne vermelden wij de naamen van perfoonen,
die, reeds vóór het opgaan van het licht der Kerkhervorminge,
de diepe duisternis bemerkten, in welke zij heront
dwaalden, en uit dien hoofde verlangden na betere tijden,
in welke de verftanden der Christenen van den klaaren glans
des Euangeliums zouden beftraald worden. Zulk een beter
onderrigt Geestelijke was TILEMAN. Hij leefde in het laatst
der Vijftiende Eeuwe, wanneer hij een zeer hoogen ouder-•
dom bereikt hadt. Zijne woonplaats was de Stad Groningen,
en hij aldaar Monnik onder de Orde der Minderbroederen.
Hoewel, veelligt, ook bij andere gelegenheden, bleek zijne
denkwijze, op eenen tijd, als zeker burger, JAN LUÖTÏK genaamd,
bij hem ter biegt kwam. Want als deeze zijnen Geestelijken
Xxxxxxx 4
Vader

2 4? TILEMAN, TILIUS. (THOMAS)
Vader klaagde, dat men zijn gemoed met allerlei ik weet niet
welke menfchelijke inzettingen bezwaarde en verftrikt hieldt,
gaf hij zijnen biegteling tot antwoord „ Dat tegen die ment>
fchelijke inzettingen veel te zeggen viel; maar dat het vrij-
„ moedig voordraagen van zijne begrippen, daar omtrent,
„ niet vrij ftondt: alzo hij, die de waarheid fprak, groot ge-
^ vaar liep; dat hij, wat aangaat de voorwaarden van eeu-
,> wige behoudenisfe, de zaak aldus moest begrijpen: te weer
,, ten, dat CHRISTUS voor ons geftorven, en alleen onze Zaligmaaker
is, op welken men zijn vertrouwen moest lïelf,
len; dat alle andere dingen, als Aflaaten en diergelijken,
„ niets meer of anders dan loutere beuzelingen waren, van
?, welke men, derhal ven, wat het weezen der zaake aanbe-
?? ' aD gde, geen werk moest maaken."
Zie Catalogus Tejltum Veritatis,
TILIUS, (THQMAS) was een perfoon, die van de noodzaaklijkheid
eener Kerkhervorminge, en de fchnftmaatigheid der
begrippen van de zodanigen , die dezelve voorftonden en
dreeven, in goeden ernst moet overtuigd geweest zijn. Dit
althans fchijnt men te moeten befluiten uit de zeer aanzienlijke
tijdelijke opofferingen, die hij aan zijn Geweeten deedt.
Hij was, naamelijk, Abt van St. Bernard, bij Antwerpen,
en trok, van die waardigheid, een jaarlijksch inkoomen van
Zestigduizend guldens. Aan de leere der Omroomfchen kennis
gekreegen, en dezelve aan de gewijde Schriften getoetst
hebbende, vondt hij zo veele overeenkomst tusfchen dezelve,
dat hij van eenen zwaaren gemoedsangst wierdt beflreeden,
en bij zich zeiven rust nog duur hadt, voor dat hij het Pausdom
openlijk verzwakt hadt. Te Antwerpen konde zulks
niet gefchieden, buiten dreigend lijfsgevaar, vermits aldaar
de vervolgingen zeer geweldig woedden, ten tijde als de
twijfelingen meer en meer op zijn gemoed indrongen. Hierpm,
wierdt hij te raade, zijne Abtdij en Vaderland te verlaa-
\en, en eene fehuilplaats te zoeken in het Land van Kleef.
f$ volvoerde dit ontwerp in den Jaare 1567, niets anders,
met

TÏLIUS, (THOMAS) TILLY. (Graaf van) a\9
met zich neemende, dan vierhonderd guldens aan gereede
penningen. In het gemelde Landfchap leidde hij het geestlijk
gewaat af, en begaf zich in den echten ftaat. Niet genoeg,
intusfchen, oordeelde hij het, van de Roomfche Kerk zijn
affcheid te hebben genomen. Door drang zijns gemoeds
vondt hij zich genoopt, de gezuiverde Leere te verkondigen.
Dit en zijne begaafdheden wierden, eerlang, in Holland rugtbaar;
waar op men hem beriep tot Leeraar der Hervormden
te Haarlem, en naaderhand te Delft, alwaar hij , in den
Jaare i^o, zijne dagen eindigde. HOOFT verhaalt, van onzen
TILIUS, eene bijzonderheid, volgens welke hij, tot de
verandering van zaaken, te Amfterdam, in den Jaare 1578,
niet weinig toegebragt; althans de gemoëferen, tot de daadelijke
volvoering van het ontworpen plan, kragtdaadig zou
hebben aangezet. Te weeten , terwijl hij nog te Haarlem
het Leeraarampt bekleedde, kwam hij, op Zondag den vijfentwintigften
van Maij des Jaars 1578» nabij Amfterdam, op
de St. Antonijsdijk, om 'er de Hervormden met eene Leerrede
te ftigten. Welken Text hij verkoozen hadde, en of
zijne Redevoering tot ophitzinge diende, zegt de Hiftoriefchrijver
niet te weeten; dit wel, dat ftraks naa het fcheiden
der Vergaderinge, veelen zijner toehoorderen zich gemoedigd
vonden om de handen uit den mouw te fteeken; met dat gevolg,
dat de tegenwoordige Wethouderfchap, kort daar naa,
Uit de Stad gedreeven, de geheele Regeering veranderd, en
aldus de Hervormde Leere openlijk wierdt ingevoerd.
Zje HOOFT, Nederlandfche Wftorien.
TILLY, (Graaf van) bekleedde den post van Rkmeester,
in dienst van den Staat, en lag in Bezetting in 'sGraavenhage,
ten tijde als de Gebroeders DE WITT op de bekende
rampzalige wijze de flagtoffers der woede van het Graauw
wierden. Hoewel gehoorzaam aan de bevelen der Overheid,
gaf hij, egter, geene onduidelijke blijken van zijne gunftige
gezintheid jegens het doorluchtig broederpaar. Terwijl het
gemeen omtrent de Voorpoort zamenrotte, en telkens nieuws
Xxxxxxx 5
D R E I
"

35» TILLY, (Graaf van) TJRNS.
dreigementen uitfloeg, ontving TILLY fchriftlijk bevel van Gecommitteerde
Raaden, ora zijne eigen Kompagnie Ruiters,
en nog twee andere, ten fpoedigue te doen opzitten; hij zelve
moest de Wagt betrekken , en de twee andere op de
Plaats doen post vatten. Voorts wierdr hem belast, niets te
doen, maar de bevelen van Gekommitteerde Raaden af te
wagten. Kort daar op ontving hij last, om met zijne Kompagnie,
op de Plaats, buiten de Gevangenpoort, voor de
f
Herberg de Zwaan, en de twee andere, de eene op den
Kneuterdijk, de andere op het Buitenhof, te doen post vatten.
Eene zeer ongunflige ftandpiaats hadt TILLY , om dat
twee Burger Vaandels zich zo kort voor en nevens zijne
Ruiters plaatften, dat de paerden zich naauwlijks konden beweegen,
zonder de burgers uit het gelid te dringen. Terwijl
TILLY aldaar flondt, verfpreidde zich fpoedig een gerugt door
'sGraavenhage, dat de boeren, uit den omtrek der Hofplaatze,
in aan togt waren, om de Heeren DE WITT te ontzet- „
ten; welk gerugt, naaderhand, bleek verzonnen te zijn, alleen'
met oogmerk, om de Ruiterij, vermits dezelve den burgeren,
in hun ontwerp omtrent het broederpaar, over de hand was,
te doen aftrekken, om de toegangen te bezetten. Naar wensch
flaagde men in dit Ontwerp. TILLY ontving bevel om de
boeren te gemoet te trekken. Doch, voor zo veel dit bevel
hem flegts mondeling wierdt gegeeven, weigerde hij te gehoorzaamen,
en zijnen post te verlaaten, 't en ware hij daar
toe fchiiftiijken last ontving. Niet lang leedt het, of hij ontving
met 'er daad zodanigen last. Thans zeide ik: li zal
gehoorzaamen, maar voegde 'er deeze merkwaardige woorden
nevens: doch nu zijn DE WITTEN doode luiden. De uitkomst
vervulde fpoedig deeze voorzegging.
Zie
COSTERUS, Hiftorisch Verhaal.
TIRNS, in de landtaal Tuns, een Dorp, in de Friefche
Grie: nij Wijmbritzeradeel, onder het Kwartier van Wester.
go. Ouder de. achtentwintig Dorpen dier Grietenije is het,
in rang Vau fteaunen, het drieé'ntwintigfle, met drieëntwintig
Item-

TITELMAN. (PIETER) 25*
ftemdraagende Plaatzen. Tirtis legt aan de Vaart, die van
Sneek na Franeker loopt. Men vindt 'er flegts weinige Huizen.
Met Tsbregtum en Tjalhnizen heeft het den Leeraar
gemeen. Niet verre van het Dorp legt een hooge Wier:
waar uit zommigen befluiten, dat weleer hier eene adelijke
State heeft gelegen.
TITELMAN, (PIETER) Wij maaken gewag van deezen perfoon,
onder andere om het merkwaardig getuigenis, welk hij
van de Doopsgezinden gaf, ten tijde als deeze lieden onder
de zwaarfte vervolgingen zuchtten, van welke bij zelve het
vuur holp ftooken. Hij was Deken te Roti/en,-en Inquifiteur
van Vlaanderen. Van 's Mans bedrijven, in de laatfte hoedanigheid,
zullen wij thans verflag doen, met oogmerk om
onze Leezers te doen opmerken, het overgroot geluk der
tegenwoordige in vergelijking van vroegere tijden, met opzigt
tot het onbelemmerd genot van vrijheid, om den Almagtigen,
naar de infpraak des Geweetens, openlijk te mogen dienen.
Op den twintigften April des Jaars 1554, wierdt voor hem
te regt gefield, zekere GELEYN DE MUELERE, Schoolmeester
van Vlaamfche leerkinderen te Oudenaarden, van Ketterij betigt,
om dat hij zich zeer naarftig in de gewijde Schriften
oeffende. Hij vondt zich in geen klein gevaar. Van den
eenen kant, vreesde hij God en de waarheid te beleedigen;
aan de andere zijde drukte hem de zorge voor Vrouw en
vijf jonge Kinderen. Geen veiliger weg meende hij dan te
kunnen inflaan , dan zich, voor den Inquifiteur, op de Wethouderfchap
der Stad, zijnen wettigen Regeer te beroepen.
Doch TITELMAN hier op geene agt flaande: Dit dient niet
ter zaake, gaf hij hem tot antwoord; gif zift door mij gevangen,
die des Fausfen en des Konings Qemagtigde ben.
Antwoord daarom op mijne vraagen. Als de gevangene bij
zi ne beroeping volhardde, fprak hem TITELMAN aldus aan:
„ Daar ftaat gefchreeven : alwie mij belijden zal voor de
„ menfchen, dien zal ik ook belijden voor mijnen Vader,
die in de Hemelen is; maar wie zich mij.-is en mijner
„'woorden fchaamt, voor dit overfpeelis? geflagt, diens zal
3, zich de Zoon des menfchen ook fchaamen, wanneer hij
„ koo-

^52 TITELMAN, f PIETER)
„ koomen zal in de Heerlijkheid zijns Vaders, met de Hei-
„ lige Engelen. En de H. PETRUS gebiedt, dat wij altijd
„ bereid zullen zijn om reden te geeven allen den geenen,
„ die van ons rekenfchap eifchen, van de hoop, die in ons
is. Ik hegeer dan te deezer uure rekenfchap van uw ge-
„ loof." Thans des Schoolmeesters tong los gebroken zijnde,
en hij allen fchroom ter zijde Hellende: O mijn God, riep
hij uit, V is nu tijd: fiaa mij bij naar uwe beJojte. Zich
voorts tot den Inquifiteur wendende: Vraag nu wat gij wilt,
voegde hij 'er nevens, ik zal it rondelijk antwoorden, 'tgeen
mij Gods Geest zal ingeeven te fpreeken, en niets verzwijgen.
En, inderdaad, de gevangene deedt hierop eene belijdenis,
waar in hij het Pausdom ronduit verzaakte. Als men
hem hier op aan zijne Vrouw en Kinderen deedt gedenken ,
en hem vraagde, of hij dezelve niet lief hadde: „ Gij weet",
gaf hij tot antwoord, „ dat ik die van harte beminne. Ik
v
zeg u de waarh.-id, indien de geheele waereld louter goud
„ ware, en mij toekwam, dat ik die zeer gewillig zou over-
„ geeven, om mijn Vrouw en Kinderen bij mij te hebben,
„ met brood en water, in gevangenis en fmaad." Als men hem
hier op te gemoet voerde, dat hij, om bij Vrouw en Kinderen
te koomen, flegts zijn gevoelen hadt te herroepen, verklaarde
hij, zulks gaarne te zullen doen, zo 't niet met Gods
gebod en zijn Geweeten onbeftaanbaar ware. TITELMAN het
Vonnis van hardnekkige Ketterije over hem hebbende uitgeiproken,
wierdt de Gevangene gefleld in handen der waereldlijke
Overheid, en voorts geworgd en verbrand.
In den Jaare 1560 viel, op aanbrengen van den Paltoor,
in handen van den TITELMAN, zekere JAN DE CREUS, welke,
ïia Tperen gevoerd zijnde, door den Inquifiteur ondervraagd,
en voorts op den Pijnbank wierdt gebragt. Alzo hij bij zijn
gevoelen volhardde, deedt hem de Kettermeester in den Ban,
en gaf hem aan den waereld!ijken Regter over, om volgens
den inhoud der Piakaaten behandeld te worden.
Dus als een andere SAULUS, welke naam hem door zommigen
wierdt gegeeven, voortflaande in zijne woede, ontmoette
hij , eerlang , eenigen tegenftand van eenige Leden
van den Raad van Vlaanderen; welke tevens aanwees, hoe
zeer

TITELMAN. (PIETER) 22$
zeer het Geloofsonderzoek, op de wijze, zo als het wierdt
geoeffend, zelf bij Roomschgezinde Overheden, begon in 's
oog te loopen. 't Was, naamelijk, in den Jaare 1564, daï
de gemelde Raaden hunne bezwaaren tegen TITELMAN inbragten,
klaagende „ dat hij zich gedroeg als Ir.qaifueur des Ga-
„ loofs, hoewel hij zijnen Lastbrief nooit vertoond hadt, en
„ zich dagelijks vervorderde, ten nadeele van 'sLands oude
„ Vrijheden en gewoonten-, zonder kannis van zaaken te doen
„ vangen zulke perfoonen , als 't hem goed dagt, ja die uil
„ hunne huizen te. doen trekken, en huiszoeking te doen
„ buiten weeten der Wethouders, alleen tot zijne hulpe nee-
„ mende de Baljuwen en Schouten, die hem in verfcheiden
„ zaaken geenen bijftand durfden weigeren, uit vreeze van
„ bij hem verdagt of aangeklaagd te worden. Zaaken, meen.
„ den zii, van znlk een gevolg, dat indien men den Inquifi*-
„ teur zulke ongerijmde en onverdraaglijke nieuwigheden lan-
„ ger liet gebruiken, het te vreezen Qondt, dat de Gemeente
„ zoude aan 't muiten Haan." Hier op volgde een verbod
tot befcherdenheid aan den inquiteur TITELMAN; doch deeze
bekreunde zich diens weinig, maar zogt zijn Regtsgebied,
van tijd tot tijd, nog al verder uit te breiden. Zijne woede
eindigde alleen met zijnen dood, die omtrent het Jaar 1566
moet zijn voorge -allen.
In 't begin deezes Artikels gewaagden wij van een merkwaardig
getuigenis, welk deeze wreedaart, 't eenigen tijde,
van de Doopsgezinden gaf. Het geval Wordt aldus verhaald.
Op zekeren tijd, van flegts twee of drie Dienaars verzeld,
rondloopende, om lieden, die bij hem verdagt waren, inzon»
derheid Doopsgezinden, te zoeken en te vangen, wierdt TI­
TELMAN ontmoet van de, dus genaamde , Rooderoede, die
hem met verwondering vraagde, „ hoe hij met zulk een
„ klein gezelfchap durfde uittrekken om de luiden te vangen,
„ daar ik, zeide hij, mijn ampt niet kan oeffenen, dan met
„ eene menigte van Dienaaren, wel gewapend, en met lijfs-
„ gevaar?" Het antwoord, welk TITELMAN hem hier op te
gemoet voerde, luidde aldus: Ik heb hier niet te vreezen;
want ik gaa alleen uit om goede menfchen te vangen, die
geenen teg.enjland bieden, en zich gewillig laaten vangen.
,» Is

g54 TJALLEBlRD, TJALLEHÜIZU1VL
„ Is 't zo gelegen", fprak hier op de andere, ,, dat gij* uit-
„ gaat om de goeden, en ik om de kwaaden te vangen ^
„ wie zal dan ongevangen blijven?"
Als eene bijzonderheid, welke, behalven het reeds verhaalde,
het karakter van TJTELMAN met eenen zwarten kool tekent,
vinden wij vermeld, dat hij, vdór zijne bevordering
tot het Deken- en Inquifitetirfchap , van de begrippen der
Hervormden niet afkeerig was; dat hij zulks in zijne Leerredenen
niet onduidelijk deedt uitfchijneh; ja, dat hij, vervolgens
, lieden ter dood veroordeeld heeft om gevoelens, welke
zij van hem hadden irigezoogen.
Zie c. BRANDT, Hiflorie der Refor-
• matte.
TJALLEBIRD, een vrij aanzienlijk Dorp, in het Kwartier
van Friesland, de Zevenwouden genaamd, onder de Grietenij
jÈngwirden^ welke zo klein is, als betraande uit flegts vier
Dorpen, dat men 'er niet meer dan éénen Hervormden Leeraar
vindt; deeze heeft zijne Pastorij en Wooning te Tjallebird.
De Kerk is zonder Toren. Het Dorp heeft dertig
.Stemmen.
TJALLEHUIZUM , in de meergemelde Friefche Grietenij Wijmbritzeradeel
gelegen, is een klein Dorpje, gelijk blijken kan
uit het gering getal van acht Stemmen, welke het kan uitbrengen.
Men wil dat het voormaals grooter was, en zijne
tegenwoordige geringheid, onder andere, heeft dank te weeten
aan de verwoestingen der Spanjaarden, die, in den Jaare
1516, dit en eenige andere Dorpen in kooien leiden. In dit
Dorp woonde, weleer, een vermogende Boer, tevens Dorgregter
en Ontvanger, WIEE KXAASSEN genaamd. De verraaderlijke
hand eens doodflaagers, die bij nacht met hem'over den
weg reisde, misfchien verlokt door eenig geld , welk de ongelukkige
bij zich hadt, maakte een einde aan ziju leeven.
Dk viel voor in het begin van Maart des Jaats 1627. Op
eenea

TJERKGAAST, TJERKWERD. 255
eenen
Graffteeri, in zes platte Latijnfche dichtregels, wordl
het treurig voorval vermeld.
„ Sifte pedem quisquis facras imraveris sedes,
„ Et lege quam mifera morte perevntus homo-,
„ Quem tenet hic tumulus: noctu comitandö necatrar
„ Nefcius a Socio .vuinere: grande nefas 1
„ Spiritus inde brevi petit alti palatia coeli;
„ Corpus ubi, Chrifto mite vocante, manet."
. Elders hebben wij reeds aangemerkt, dat dit Dorp, met
Tirns en Tsbregtum, eenen Leeraar in gemeenfchap heeft,
.cs.r>:;-

CStf TJERK WERD', TJUM.
Stemmen uitbrengt. Tjerkverd legt aan de Trekvaart, tus»
Ichen Bolswerd en Workum, ongeveer een half uur gaans van
de eerstgenoemde Stadj De Kerk is zonder Toren. Dé
Leeraar, welke in dezelve den Predikdienst waarneemt, bedient
ook het nabuurig Dorp Dedgum. Onder het Dorp behooren
verfcheiden kleine Buurten of Gehugten. Van ouds
lagen hier verfcheiden Adelijke Staten, zedert in gemeenë boerewooningen
Veranderd. Eene derzelven , Hoitema - State
genaamd, vertoont nog heden de kennelijke blijken van haaren
alouden luister. Het Huis legï , naamelijk, bèflooten
binnen eene wijde Graft, over welke een fteenen brug, of,
zo als men 't in Friesland noemt, een Pijp legt; boven welke
een Poort ftaat, groot genoeg, bijkans, om voor eené
Stadspoort te dienen. Langs eenen ruimen eiken Wenteltrap
klimt men hier na een groot Bovenvertrek, van waar men,
öp de nabuurige Stad Bolswerd, een vermaaklijk uitzigt heefu
Volgens overlevering, zou deeze Poort zesduizend guldens
gekost hebben. In eene der Kameren der aloude Heerenhuizinge,
welke men, van wegen haare bouwvalligheid, in dert
Jaare 1779, meerendeels afgebroken en vertimmerd heeft, zag
men, eertijds, twee fraai gewerkte houten deuren , welke
den toegang gaven tot een ander Vertrek, in 't welk een fierlijk
Roomsch Altaar ftondt. Men befluit hier uit, dat Jonk*
heer HOITEMA, ten dienfte van zich zeiven en zijner Iluisgenooten
, eenen Kappellaan zal gehouden hebben. Voorts
gaf de geheele inrigting des gebouws eenen vermogenden
eigenaar te kennen*
TJUM , bij zommigen Tzüm gefpeld, is, in rang, het eerfte
Dorp in de Friefche Grietenij Franekeraa-el, in het
Kwartier van Westergo. Nevens de Buurten of Gehugten,
tot hetzelve behoorende, bevat het zesënvij'ftig Stemdraagende
Boerderijen. Het Dorp is vrij geregeld aangeleid; het beftaat
nit eene breede Straat, ter wederzijden met Huizen bebouwd,
*op welke eenige mindere Straatjes uitloopen. De Kerk is
een ruim geftigt. Nevens dien van het Dorp Koudunt, wordt
de Toren deezer Kerke voor den hoogden in de Provin-

TJUM, TJUMMARUM. &S7
vincie aangezien. Jaarlijks wordt bier een vrij bloeiende Paerdemarkt
gehouden. Ejrtijds lagen in en bij dit Dorp verfcheiden
aanzienlijke adelijke Staaten, van welke men alleenlijk
de overblijfzels in groote Boerderijen' zier. Daarenboven
lag, niet verre van- Tjum, eertijds, een Vrouwen Klooster,
Medum genaamd. Twee Boederijen, naar men wil, op den
grond daar van gelegen, voeren nog dien naam. Het gewijde
geftigt was aan MARIA MAGDALENA geheiligd. Eene zwaare
overftrooming deedt het dermaate verarmen, dat de Zusters
genoodzaakt waren, hetzelve te verlaaten, en met haarer handen
arbeid den kost te winnen... JVIARTIIMUS ELIUSV eerst,
Roomsch Priester in dit Dorp, doch vervolgens der Hervormde
Leere toegedaan, deedt, op last der Regeeringe, in
den. Jaare 1566, de eerfte Leerrede te Leeuwarden, \
TJUMMARUM, een aanzienlijk Friesch Dorp, in het Kwartier
van IVestergo, onder de Grietenij Barradeel, in welke
het den derden rang bekleedt, en achtendertig Stemmen uitbrengt.
Zeer aangenaam en vermaaklijk is de gelegenheid
deezes Dorps, in het best en vrugtbaarst gedeelte der Provincie,
in 't midden van keurlijke bouwlanden, die de beste
foort van Graanen, in menigte, voortbrengen. Van hier dat,
in den zomertijd, de doortogt zeer menigvuldig is, en de
Landzaaten, om hunne oogen in het bekoorlijit gezigt van
het te velde ftaande .Koorn te verlustigen, dtezen en den omliggenden
oord zeer druk koomen bezoeken. Het Dorp zelve
is zeer geregeld aangeleid; het beftaat uit eene dubbele buurt.
De Kerk is groot, en pronkt met een dikken vierkanten
Toren, die in een fchuins opgaand dak eindigt. De Leeraar
, welke hier de Hervormde Gemeente bedient , verrigt
insgelijks het predikwerk in het r.abuurig Dorpje Pirdgum*
Voorheen hadden'er ook de Doopsgezinden eene Vergaderplaats,
in welke een Leeraar der nabijgelegene S«d Franeker, van
tijd tot tijd, eene Leerrede deedt. Doch, van wegen de
verminderde en genoegzaam uitgeftorvene Leden, der Gezinte,
is men, zints veele jaaren, daar mede uicgefcheiden. In
overoude tijden zag men, in de nabuurfchap van Tjumma-
•rum, veele adelijde Staten, zommige van welke, onder de
XXVIII. DEEL. Vyyyyyy ge-

»58 TJUMMARUM, TOLHUIS. ( Het)
gedaante van aanzienlijke Boerderijen of Burgerlijke Lustplaatzen
, nog in weezen zijn. Zo wel onder de eene als andere
gedaante ziet men 'er, onder andere , Harkema-State, eenen
vermogenden bnrger van Harlingen toebehoorende. Om de
bovengemelde reden vindt men insgelijks in. de Kerk verfcheiden
aanzienlijke begraafplaatzen; onder andere die van den
Edelen HARING POPPEMA, Heere van Teifckelling en Grind,
op den zevené'mwintigften Maart des Jaars 1553 in of bij die
Dorp overleeden. Zijn hoogbejaarde Vader was toen nog 'm
leeven, en; rigtte hem een Gedenkteken•>op, volgens d^n inhoud
van het volgende Graffchrift, welk men op den Zark
teesti
„ Quem monumenta tuum referunt, Haringie, nomen„ j
„ Poppema, decrepitus condidit ipfe pater.
Carpe Viator itér, fed ne peregrina capefce
„ Nomina, fünt patri® (lemmata clara fuse;
„ Sunt domini ScheJIinga tui, et tua jura tuentur,
„ Qi ajque jaces avido Giyna fubefi falo."
,, Te tarnen o 1 Sublate patri magis ïlIa bearunt
„ Ante, per ingenium dona fublata tuum."
TOLHUIS , (Het) van ouds een zeer vermaard gebouw, en inzonderheid
befaamd geworden, zedert den overtogt der Franfchen
over den Rhijn, in den Jaare 1672, welke bij dit geftigt gefchiedde.
Het Tolhuis legt in het Kwartier van Gelderland,
de Over- Betuwe genaamd, doch zeer nabij het Dorp Loheth,
tot het Kleeffche grondgebied behoorende. Voorheen wierdt
dit Geftigt van den Rhijn befpoeld. Doch zedert het doorfteeken
van het Panderenfche Gat (zie Art. PANNERDEN,
Deel XXIII.) heeft die Rivier een anderen lbop genomen;
waar door veroorzaakt is, dat het geftigt, of liever deszelfs
puinhoopen, meer dan een half uur gaans landwaarts van hes
water gevonden worden. Van het Tolhuis vindt men aangetekend,
dat het, in zijnen bloeienden ftaat, zo vast en fterk
was, dat het muurwerk met geene Kanonkogels kon doorboord
worden.- Het was een eigendom der Gelderfche Hertogen,
die 'er, van tijd tot tijd, hun Zomerverblijf kwamen
nee-

TOLHUIS; (Hét) 250
neemen; Aan den ongelukkigen Hertoge ARNOUD diende het,
voor een korten tijd , tot eene Gevangenisfe; zijn Zoon
ADOLF hadt hem derwaarts doen voeren. In 't einde det
Zestiende Eeuwe maakte 'er zich Prins MAURITS meester van.
Zedert leide men 'er Bezetting binnen, om, van dien kant,,
den vijand het inrukken binnen Gelderland te beletten. Boven
hebben wij, met een woord , aangetekend, dat de Franfchen *
iri den Jaare 1672 , alhier over den Rhijn trokken. ' Van
het gedenkwaardig voorval , van wegens deszelfs heillooze
gevolgen voor de Veréénigde Gewesten, vinden wij de vol*
gende bijzonderheden aangetekend;
De Prins VAN cowDé, naa de Stad Emmerik te hebben betnagtigd,
bevondt zich, in 't begin van Junij, binnen de gemelde
Stad, en beraamde 'er het ontwerp van eenen inval iri
de Veréénigde Nederlander). De Rhijn lag tusfchen beiden?
en hoewel deeze Stroom, door den droogen Voorzomer, op
eenige plaatzen * voor de Ruiterij, waadbaar was, hadt, egter,
de Franfche Bevelhebber geene genoegzaame kundfchap
van den oordj om den overtogt te durven onderneemen. Ter
goeder uure kwam hem thans een verraaderfche Geldersman»
JAN FIETERSZ genaamd \ zijnen dienst en geleide aanbieden»
Hij was een Veerman, en dus in de gelegenheid om den toeftand
des Rhljnfirooms naauwkeurig te kunnen kennen. Hij
berigtte den Prinfe VAN coNDé, hoe hi] al voor lang hadt
opgemerkt, dat, bij het Tolhuis eene droogte in den Rhijn
Was, die, bij het tegenwoordige laag water, van de Ruk
terij zeer gemaklijk kon doorwaad worden; als mede, dat
dezelve geringen tegenftand zoude ontmoeten, alzo de aangeweezene
plaats, door den Kolonel VAN AYLVA, flegts met
eene kleine bende Ruiterij bezet wierdt. Een gunftig berigt
was deeze opening van den trouWloozen Geldersman. Mei
dit alles lag 'er evenwel ook nog andere Bezetting langs den
Stroom j onder JAN BARTON DE MÖNTBAS, Kommisfaris - Generaal
der Ruiterije van den Staat} deeze lag op drie plaatzen,
langs den oever, tusfchen het Dorp Heusfen en het
Tolhuis
Aangemoedigd door het berigt van den boven genoemden
aanbrenger* befloot de Prins VAN cowé , den Stroom te
S O E S
Vyyyyyy 3

s6o TOLHUIS. (Hef)
doen bezigtigen. Doch de Bevelhebber, welken hij, ten
dien einde, hadt afgevaardigd, keerde onverrigter zaake te
rug, hebbende met het volk van MONTBAS fchutgevegt gehounen.
Toen wierdt coNDé te raade, van eenige anderen verzeld,
in eigen perfoon, het werk te gaan opneemen. Tot
zijne verwonderinge vondt hij de bezette posten verlaaten.
Men weet, hoe de Heer MONTBAS , om deeze ontwijking
van den vijand, zich den haat van Grooten en Gemeenen op
den halze haalde, en vervolgens wierdt te regt gefield; zo
dat hij zekerlijk zijn bedrijf met den hals zou hebben moeten
boeten, indien hij niet uit zijnen Kerker ontvlooden ware.
In 't voorbijgaan merken wij hier aan, dat volgens de aantekening
van zommigen, MONTBAS voldoende bewijzen in handen
hadt, om zijne fchijnbaare misdaad te regtvaardigen; doch
dat de gelegenheid des tijds niet toeliet, zich van dezelve te
bedienen. Zie, op 'sMans naam, DeelXXIII, bl. 95. CoNDé,
intusfchen, vermoedende, dat de onzen flegts geweeken waren,
om vervolgens, wanneer de overtogt zoude ondernomen
worden, te heviger aan te vallen, fprak zijne Troepen moed
in 't hart, door de voorflelling van het gewigt der onderneeminge,
en de eere van het volvoeren. De overtogt wierdt
op den twaalfden Junij ondernomen. De Graaf VAN GUICHE
reedt eerst in den Stroom, geleid wordende door den gemelden
JAN PIETERSZOON; dien, evenwel, nu het hart geduurig
ontzonk: zo dat hij telkens met eene teug Brandewijns moest
gemoedigd worden. De Graaf VAN GUICHE vondt den Stroom
waadbaar op twee plaatzen , op de eene voor acht en tien
man naast elkander, op de andere voor een geheel gefchaard
Eskadron. Veertig Franfche Edellieden reeden vooruit, en
bereikten, ondanks het fchieten der Staatfchen uit eenen Toren
bij het Tolhuis, de overzijde der Riviere. Doch hier
eenige Staaifche Ruiters ontmoetende, wierden zij te rug gedreeven
in den Stroom; uit welken zij andermaal voet aan
land zetteden, doordien de Staatfchen, voor het vuur eener
Franfche Batterije, aan de overzijde van den Stroom, de
Viugt moesten ueemen. Dit fchieten, intusfchen , was de oorzaak
van het omkoomen van een goed deel Franfchen in de
Riviere, naardien zjj, door het fchrikken van hunne paerden
voor

TOLHUIS, (Het) TOMBE. (LA) 2n"l
voor het fchieten, van het pad gedwaald waren. Eindelijk gelukte
het den Graave VAN GUICHE , zo veel volks over den
Stroom bij een te bekoomen, dat hij in de Betuwe konde
post vatten.
Deeze merkwaardige overtogt gefchiedde in de tegenwoordigheid
en onder 't oog van Koning LODEWYK DEN XIV. die
zich begeerig toonde, om, even als zijne Troepen, de Rivier
te paerd te doorwaaden. De Prins VAN coNDé raadde
hem zulks af, welken het Voeteuvel verhinderde, te water
te gaan, doch die, evenwel, niet zou hebben durven agterblijven,
indien de Koning hem ware voorgegaan. Sedert liet
de Prins zich over de Rivier zetten. Wat al leeds en onheils
voorts den Lande wedervoer, is van elders bekend; ons plan
verbiedt ons het verhaal daar van.
Kort naa den overtogt, maakten zich de Franfchen meester
van het Tolhuis, en verwoestten het ten eenemaale. Geere
andere overblijfzels zijn 'er van voorhanden , dan eenige
zwaare puinhoopen, gelegen in eenen diepen Kuil, eertijds
de Graft, welke het Kafteel omringde. Wij hebben reeds
aangetekend, dat het Tolhuis niet meer aan den Rhijn, maar
op eenigen afftand van daar landwaarts is gelegen.
TOMBE, (LA) een vermaard Kunstfchilder, wierdt gebooren
te Amfterdam, in den Jaare 161Ó. In 't eerst beoeffende
hij de kunst in zijn Vaderland. Begeerte na hooger vorderingen
deedt hem het kunstkweekend Italië bezoeken. Hij
vertoefde aldaar verfcheiden jaaren, en een goed gedeelte van
dezelve te Rome. Zo zeer was hij ingenomen met de fclioonheid
der Voorwerpen, welke Natuur en Kunst, in dat Gewest,
voor het Penfeel, in groote menigte, uitleveren, dat
hij, naa zijne wederkomst in het Vaderland, bijkans niets,
anders dan Italiaanfche Gezigten, Graften, Grotten en Bergwerken
fchilderde. LA TOMBE overleedt in zijne Geboorteftad,
in den Jaare 1676, het zestigfïe zijns ouderdoms.
Zie
HOUBRAKEN.
1 n Yyyyyyy 3 TONGEJ

téi TONGELAAR, (Het Land van) T O N G E L R E , enz,
TONGE; (OUDE) zie OUDE TONGE, Beel XXIII. bladz. 302,
TONGELAAR, (Het L,and van) een distrikt, in het gedeelte
van Staats Brabant, bij den naam van Land van Knik
en Stad Graave bekend. Tongelaar is onderhoorig aan een
klein Dorpje, omtrent een vierendeel uur gaans van de Stad
Graave gelegen. Men ontmoet in het Landfchapje een Kasteel;
't welk, egter, weinig aanziens heeft.
TONGELRE, ook wel Tongerlo of Tongeren genaamd, een
Dorp in Staats Brabant, in de Meierij van 's Hertogenbosch,
tusfchen de Steden Helmont en Eindhoven. Het getal der
Huizen wordt op ongeveer honderdëndertig begroot. De
Hervormden hebben 'er eene Kerk, (taande, nevens haaren
Jpitzen Toren, midden in het Dorp, die door den Predikant
yan fVoenfel wordt bediend.
TONGEREN , eene Buurt van flegts eenige weinige Hui-
^en, in het Geldersch Kwartier, het Landdrostantpt van
Yeluwe genaamd, niet verre van het aanzienlijk Dorp Eepe.
TOORNEBURG , een van ouds vermaard Kafteel, in Kennemerland,
in den Jaare 1255, door Graaf WILLEM DEN II gebouwd,
volgens BEK A , tot een eeuwigduurende aan/loot der
Friezen, naamelijk der Westfriezen, als die daar door in bedwang
gehouden wierden. Volgens MELIS STORE , lag dit
Kafteel tusfchen het van ouds vermaarde Froonen en Alkmaar,
en wel zo digt bij twee andere Kafteelen, dat ze,
pver en weder, elkander konden befchieten. Tegenwoordig
-?ijn 'er, van het aloude Geftigt, geene Overblijfzels te vinden.
Zie
ALTING, Nottt. Geraan, Infer.
TOREN. (Blaaum) Bij deezen naam Is bekend een Heeren-
ÏJUis, in de Tielerwaart, in' het Dorp Herwijnen. De tegenwoordige
gedaante, zijnde die van een zwaaren ronden
Toren, met een fpits leljerj dak, wijst uit, dat het, voormaals
t

TORRE. (JAKOB DE LA) ' 253
maals, eene Sterkte of Kafteel geweest is. Volgens zommigen
zoude het , eertijds , Hertoge KAREL van Gelder tot een
Blokhuis tegen de Hollanders gediend hebben.
TORRE. CJAKOB DE LA) Van de koenheid van veele Amfterdamfche
burgers , in het bieden van tegenftand aan de gewelddaadigheden
van 't Spaanfche Hof, ten tijde van het opgaand
licht der Kerkhervorminge, kan het wedervaaren van
deezen perfoon , onder anderen, ten bewijze dienen, 't Is
bekend, hoe de Heer VAN BREDERODE, nevens verfcheiden
andere Edelen, om des te beter der goede zaake van hunne
hulp te dienen, in den Jaare 1567. zich na Amfterdam begeeven
hadt. Dit der Landvoogdesfe zijnde overgebriefd,
baarde ten Hove geen geringen agterdogt. De genoemde
JAKOB DE LA TORRE bekleedde thans den post van Geheimfchrijvër
van den Geheimen Raad, en bevondt zich te Utrecht,
ter verrigtinge van eenige zaaken, de belangen des Konings
van Spanje raakende. Hier ontving hij last van de Hertoginne-Landvoogdesfe,
om zich na Amfterdam te begeeven,
om de Regeering te vermaanen, tot het doen ontzeggen van
haare Stad aan den Heere VAN BREDERODE, des noods zelf
met geweld van Wapenen. Geene kleine verlegenheid veroorzaakte
deeze boodfchap bij Burgemeesteren, als die zich verzekerd
hielden, dat de Heer VAN BREDERODE aan zulk een
bevel zich weinig ftooren zoude, 't Geen zij zich voorfpeld
hadden, gebeurde inderdaad aan eene bezending uit de Vroedfchap.
Toen begaf zich DE LA TORRE, in eigen perfoon,
van twee Schepenen verzeld, bij den Edelman; die den Geheimfchrijvër
insgelijks afwees, voor reden geeveude zijne
ongehoudenheid om zich naar 't bevel der Landvoogdesfe te
gedraagen. Intusfchen hadt het gerugt deezer onderhandelingen
zich door de Stad verfpreid, en onder de Gemeente,
onder welke BREDERODE veele vrienden hadt, merkelijke opfchuddiugen
veroorzaakt, 't Bleef hier niet bij. De Geheimfchrijvër
DE LA TORRE kwam, eerlang, in merkelijk gevaar.
Eenige Friefche en andere Edellieden, onder andere LANCE-
LOT VAN BREDERODE, beftonden hem, in zijne Herberg en
Kamer, op den Dam, te overvallen, en tot 's anderendaags
Yyyyyyy4
' m

264 TORRE, (JAKOB DE LA) enz.
in gijzeling te houden. Zij doorfnuffelden zijne papieren,
en bragten de gewigtigfte derzelven bij den Heere VAN BRE­
DERODE. DE LA TORRE, welken men, zo als hij zelve naderhand
verhaald heeft aan iemand, die dit fehrijfr, in dit bezoek,
met woorden en wapenen, den dood gedreigd hadt,
zich binnen Amfterdam niet veilig agtende, verliet in allen
lpoed en heimelijk de Stad.
Sedert viel DE LA TORRE , eenigen tijd, in ongenade bij
den Hertog VAN ALVA. Men weet, hoe~deeze dwingeland
het opbrengen van den Tienden en Twintigften Penning den Landzaaten
opleide, doch tevens van zommigen merkelijken tegenftand
ontmoette. Van deeze onwilligheid in het voldoen aan
zijn Gebod, zogt de Hertog de reden, onder andere, in de
verfpreiding van zekere Pauslijke Bulle, naar de eerfte woorden
in Coena Domini genaamd. Deeze dreigde met den
ierkelijken Ban eenen iegelijk, die dusdanige fchattingen inwilligde
of ontving, buiten toeftemming van den Paus. De
Geheime Raad hadt, tot het doen drukken der Bulle, verlof
gegeeven, en de Geheimfchrijvër DE LA TOURE den Verlofbrief
ondertekend. De Hertog ftrafte hem daar voor met bekommering
in zijn huis, en verbod om zijn ampt in den tijd
van een rond jaar te mogen oeffenen.
Zie p. c. H O O F T.
TORRENTIUS. (JOAN) Niet t'onregt leggen zommige Dich.
ters onder den blaam, van hun edel vermogen misbruikt te
hebben in dichterlijke tafereelen, door het fchetzen van de
ontucht in een bevallig licht, en dus de harten der Jeugd befmet
en de zaaden des bederfs in dezelve geftrboid te hebben.
Even zeer ftaan verfcheiden Schilders aan die misdaad fchuldig.
De edele Schilderkunst, gefchikt om verhevene denkbeelden
in de Ziel te verwekken, diende, in de hand van
TORRENTIUS, om geilen wellust en ontucht voort te planten.
In den Jaare 1580 wierdt hij te Amfterdam gebooren. Hij
leide zich inzonderheid toe op het fchilaeren van Stukken,
die de kuifche x>ogen kwetften, en den vleesculijken wellust
I I iTÏfTff - prifej
2li

TORRENTIUS, (JOAN) enz. \ «5$
prikkelden, 't Zij om deeze reden, en zijn daar nevens gepaard
liegt gedrag, 't zij om eenige andere oorzaak, ons niet
gebleeken, zeker is het, dat hij, 't eenigen tijde, zijne Geboorteftad
verliet, en zich met der woon te Haarlem nederzette.
Zijn aanhoudende voortgang in flegtigheden, zo van
de eene als van de andere foort, deedt hem hier, bij de Regeering
, dermaate in 't oog loopeu, dat hij gevat en in het
Tuchthuis wierdt opgeflooten. Dit viel voor in den Jaare
1630. Niet lang, evenwel, fchijnt hij aldaar vertoefd te
hebben. Immers vindt men aangetekend, dat TORRENTIUS, op
hooge voorfpraak, uit den Kerker ontflagen zijnde, na zijne
Geboorteplaats wederkeerde; alwaar hij ook zijne dagen eindigde.
Eenen Voorganger in het kwaade hadt onze TORREN­
TIUS in zijnen Vader; van welken de Schepen GERARD SCHAAP
Pieterszoon verhaalt, dat hij de' eerfte Tuchteling in het Amfterdamfche
Rasphuis geweest is.
Zie HOUBRAKEN, en j. WAGENAAR, Beschrijving
van Amfterdam.
TRELCATIUS, (LUCAS ) Predikant in de Walfche Gemeente,
en Hoogleeraar in de Godgeleerdheid aan 't Hoogefchool te
Leiden, was van geboorte een Franschman, als zijnde ter waereld
gekoomen te Erin, bij Douay, in den Jaare 1542. Hij
hadt eene Moei, die, in de even genoemde Stad, den post
van Mater, of Opzieneres van een Nonnenklooster bekleedde.
Deeze nam de zorge en kosten zijner opvoedinge op
zich, en zondt hem in het Latijnfche School te Douay, met
oogmerk om hem tot den Geestlijken ftand op te leiden.
Naa de eerfte gronden der taalkennisfe geleid te hebben, vertrok
hij na Parijs, alwaar hij zich , in de taaien en andere
voorbereidende weetenfchappen , verder oeffende. De twee
vermaarde mannen JOHANNES MERCERUS en PETRUS RAMUS
hadt hij hier tot Leermeesters.
Onder dit alles vatte hij eenige vermoedens op, omtrent
de misbruiken en bijgeloovigheden der Roomfche Kerke. Van
hier dat hij zijne oeffening inzonderheid inrigtte tot het rechte
Yyyyyyy 5
be-

*66 TRELCATIUS. (LUCAS)
begrip der gewijde Schriften, 't Gevolg was, dat hij van de
tot nog toe aangekleefde dwaalingen overtuigd wierdt, en tot
•de gerneenfchap der' Hervormden overging. Ligt is het te
denken, dat zijne Moei, en de verdere bekostigers zijner opvoedinge,
hem, zedert, de gewoone hulp onttrokken. In
deeze verlegenheid vondt hij eene uitkomst, in de genegene
aanbieding van eenige Rijsfelfche Kooplieden van de Gezinte
der Hervormden; deeze beloofden hem hunnen bijftand, on 1 -
der voorwaarde, dat hij, naa de voleindiging van den ge-
-woonen lor p zijner letteroefeningen, zich ten dienfte van
hunne verdrukte Gemeente zou laaten gebruiken. Diensvolgens
vertoefde hij nog eenigen tijd te Parijs, en vervolgens
te Orleans; zich met onvermoeiden vlijt toeleggende op het
verzamelen van kundigheden, in eenen bekwaamen Leeraar
noodig. De burgerlijke onlusten , welke, intusfchen , het
Koninkrijk Frankrijk begonnen te beroeren , noodzaakten
hem, elders eene veilige fchuilplaats te zoeken. Hij vondt
dezelve in Engeland.
Geduurende zijn verblijf in Frankrijk, was TRELCATIUS,
te Santerre, in den echt getreeden. Om voor hem zeiven
en zijn gezin een voegzaam onderhoud te vinden, opende
hij nu een School te Londen, waar in hij de Jeugd in de Latijnfche
taaie onderwees. Den ledigen tijd, die hem, van het waarneemen
van zijn hoofdberoep, overfchoot, befteedde hij aan
de verdere beoeffeninge der Godgeleerdheid, en van daar mede
vermaagfchapte Weetenfchappen; In deeze leevenswijze wierdt
hij geftoord, door het opontbod der Rijsfelaaren, die, ingevolge
der voorheen gemelde voorwaarde, hem opeischten,
om hunner Gemeente ten dienfte te (taan. Vier kinderen hadt
hij thans reeds bij zijne Huisvrouw verwekt. Met dit gezin
vertrok hij na Antwerpen, met oogmerk om aldaar, omtrent
zijne bedreevenheid in Godgeleerde Weetenfchappen ondervraagd,
en tot den Predikdienst bevorderd te worden. Kort
daar naa vertrok hij na Rijs fel. Doch de boosheid der tijden
, vooral de haat tegen de Hervormde Leeraars, gedoogde
aldaar geen lang verblijf. Met goedvinden en toeftemming
zijner Gemeente, vertrok dan TRELCATIUS na Brusfel, Zes
jaaren nam hij hier den Predikdienst waar, en eindigde dien
met

TRELCATIUS, (LUCAS) enz. 267
met de overgave der Stad, aan den Hertog VAN PARMA, in
den Jaare 1585. Zedert vertrok hij na Antwerpen, en wierdt
vervolgens in verfcheiden Gemeenten beroepen. Benevens
andere, bezat TRELCATIUS , in groote maate, de hoedanigheden
van nederigheid en onbaatzuchtigheid. Van hier dat hij
weigerde eene keuze te doen, maar de beflisfmg zijns lots,
ten aanzien eener vaste ftandplaatze, overliet aan de uitfpraak
zijner medebroederen, in een Sijnode vergaderd. Deeze weezen
hem toe aan de Walfche Gemeente te Leiden. Nog in
het bovengenoemde Jaar 1585 maakte hij aldaar eenen aanvang
van zijnen dienst. De ijver, met welken hij zich vari
zijnen post en pligt kweet, en de lof, welken hij daar door
behaalde, was de oorzaak, dat de Bezorgers van het Hoogefchool,
reeds in den Jaare 1587, te raade wierden, den post
van Hoogleersar in de Godgeleerdheid aan hem op te draagen.
Hij aanvaardde deeze nieuwe bediening, en behaalde
daar mede geenen minder roem. De Pest, welke, in den
Jaare 1602 verfcheiden andere beroemde Leeraars wegrukte,
maakte ook een einde aan zijne bezigheden. TRELCATIUS
overleedt, op den achtëntwintigften van Augustus, in den
ouderdom van zestig jaaren. Hij liet tien kinderen naa; van
eenen derzelven zullen wij in 't volgende Artikel fpreeken.
Zie FRANC, JUNIUS , Oratio Funebris in
Lucam Trelcatium; MEURSIÜS , Aehena
Bat,
TRELCATIUS, (LUCAS) de Jonge, Zoon van den bovengemelden,
en zijn, Opvolger in het Hoogleeraarampt, was gebooren
te Londen, op den vijfëntwintiglten April des Jaars
1570, terwijl zijn Vader zich aldaar met het ampt van Latijnfchen
Schoolmeester geneerde. Reeds in zijne vroege jeugd
vertoonde hij de blijken van eenen veelbeloovenden geest j
ten bewijze waar van men, onder andere, vindt aangetekend,
dat hij reeds zo vroeg als in zijne zeventiende jaar den Predikftoel
openlijk hadt beklommen. Zo uitfteekende begaafdheden
voor den Kanzei bezat hij, dat hij deswegen wierdt
) •
ge-

568 v TRELCATIUS, (LUCAS) de Jonge.
gepreezen van den zeer bevoegden oordeelaar, den beroemden
SCALIGER , naar wiens oordeel hij in 't Nederduitsch en
in 't Fransch even gelukkig Haagde. Geduurende den aanvang
der Nederlandfche Kerkgefchillen leide hij een getuigenis
af, waar uit men fchijnt te moeten befluiten, dat TRELCATIUS
de Jonge van de leere van ARMINIUS niet zeer afkeerig was,
althans dezelve in liefde konde verdraagen. Op de klagte,
naamelijk, der KlasiL van Dordrecht, over de verfchillen
omtrent de leere der Hervormde Kerke gereezen, hadden de
Bezorgers van het Hoogefchool aan de Hoogleeraaren gevraagd
, of hun eenige gefchillen bekend waren. Waar op
TRELCATIUS, met zijne Amptgenooten ARMINIUS en GOMARUS
de zaak overleid hebbende, zij gezamentlijk in gefchrifte verklaarden
„ dat zij wel wenschten, dat de Klasfis van Dordrecht
met beter orde in deezen hadt gehandeld; dat zij
,, wel geloofden dat onder de Studenten meer gefchillen vie-
„ len dan hun lief waren; doch dat zij niet wisten , dat, zo
veel de fundamenten der Leere aanging, onder de Hoog-
„ leeraaren der Godgeleerde Faculteit eenig gefchil was; willende
zij zich voorts benaarfligen, om de gefchillen onder
„ de Studenten te doen ophouden." Deeze Verklaaring wierdt
gedaan in den Jaare 1605. Eene fpoedige en aanmerkelijke
verandering moet, zedert, in de godgeleerde denkwijze van
TRELCATIUS zijn voorgevallen. Want als hij, niet meer dan
twee jaaren daar naa, een Werk, onder den titel van Godgeleerde
Onderwijzingen, hadt in 't licht gegeeven, klaagde
ARMINIUS, in zekeren Brief, dat daar iu zaaken gedreeven
wierden, die geheel nieuw, en ten hoogften ongerijmd waren
, ftrijdende tegen de Schriftuur, tegen de geheele Oudheid,
en tegen de gevoelens van veele Hervormde Leeraaren.
TRELCATIUS de Jonge overleedt in den bloei zijner dagen ,
op den twaalfden September des Jaars 1607, in den ouderdom
van vierendertig jaaren.
Zie PETRUS BERTIUS, Oratio funebris
in Lucam Trelcaiium,
TEESEL,

TRESEL, (DANIËL) enz. 269
TRESEL, (DANIEL) Eerfte Klerk der Aigemeene Staaten,
is, in 's Lands Gefchiedenisfen, vermaard, om dat hij zijn
huis leende tot eene zamenkomst tusfchen eenige Hollandfche
en Stichtfche Heeren, in den Jaare 1618, om te raadpleegen
over zaaken van de hoogfte aangelegenheid, welke, ten di. n
tijde, de aandagt van veele Leden van Regeen'nge bezig
hielden, vooral met opzigt tot de aanmatiging van meer dan
dienltig gezag, van welke Prins MAURITS , bij veelen, wierdt
verdagt gehouden, 't Is bekend, hoe, ondanks alle poogingen,
daar tegen aangewend, zijne Doorluchtigheid over zijne
tegenflanders zegepraalde. Alle deeze, en veelen van dezulken
, die 't met hun gehouden hadden, vonden, bij de omwenteling
van zaaken, zich genoodzaakt , het Vaderland te
verlaaten. Onder de laatften bevondt zich TRESEL; die, zedert,
ingedaagd, doch niet verfcheenen Zijnde, met eene ballingfchap
van twee jaaren geftraft, en, daarenboven, in eene
boete van tweeduizend Guldens wierdt verweezen: zonder
dat, evenwel, 't geen opmerking verdieut, zijn Vonnis van
eenige bijzondere misdaad gewag maakte.
Zie j. WAGENAAR , VaderL Hijlorie.
TRESLONG, (WILLEM VAN BLOIS VAN) In het Zesde Deel
deezes Woordenboek:, op bladzijde 698, beloofden wij een
uitvoeriger leevensberigt, wegens deezen verdienftelijken Vad
rlandfchen Held. Thans gaan wij ons van deeze belofte
kwijten. Wij doen zulks met te meer genoegen voor ons
zeiven, zints het ons heeft mogen gebeuren, door de edelmoedigheid
en het vertrouwen van eenen nog leevenden aan-
Zienl jken afilammeling des doorluchtigen Admiraals, met echte
en oorfpronklijke aantekeningen begiftigd te worden; waar
door wij zijn in ftaat gefield, eenige nadere veelal onbekende
bijzonderheden, het hooglofliik Geflagt betreffende, aan het
licht te brengen, en tevens den volgreeks der naakoomelingen,
tot op den tegenwoordigen tijd, te vermelden. De
aanzienlijke Zender, welks naam is CORNELIS JOHANNES BLOYS
VAN TRESLONG, Oud - Burgemeester en Thefaurier der Stad
en

27Ó
TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAÏO
en de Landen van Steenbergen, thans woonende in '/ Hage,
ontvange, bij deezen, onze opregte dankbetuiging voor de
betoonde edelmoedigheid. Mogten de Leden van nog andere
aloude Vaderlandfche Geflagten, door dit voorbeeld, ter even
gulhartige mededeelinge, worden uitgelokt.
Wanneer in ons fFeordenbuek eenige misflag ingefloopen,
of eenige onnaauwkeurigbeid begaan is , rekenen wij ons
% pligt, en zijn zelf overbodig genegen, het onnaauwkeurige
kwalijk gefielde te verbeteren. Dus zullen wij, in het
tegi-nwoordige geval, handelen. Toen het boven gemelde
Artikel, in "het Zesde Deel, gefield wierdt, hadden wij niet
öén toegang tot de bronnen, welke nu voor ons geopend
ïijti; Volgens de kundigheden , daar uit ontleend, zullen
wij, met "weglaating der Zijllngfche takkken, ons alleen tot
het r'ëgïlrecht opgaande en onmiudelijk nederdaalende Geflagt
Van onzen Admiraal bepaalen, met tusfchenvoeging der voorhaarhtte
leevensbijzonderheden van onzen Vaderlandfchen Held

XXVIII.Dlpl.IY.

TRESLONG. (WILLEM
V A N
BLOIS VAN) 27?
„ Blois et Dunois, Dud de Gueldre, Sire d'Avennes de Lan»
„ dresfies, de Chimay-, de Trelon, de Gouda, Schoonhoven
„ et Tertholen &c. (lequel ne laifTant aucun hoirs de fa
„- Femme Margnerité'Fille de Renaut, Second huitieme Com-
„ te et Premier Duc de Gueldre) avant fon mariage avoit
„ procreê de Sophie de Dalem , de la noble et Anchiene
,, Maifon d'Arkel deux Fils naturels (ou felon L'opinion de
„ quelques uns, d'nn mariage Clandeflin avec la dite Dame
„ Sophie) fcavoirjeah B: de Blois Chlr , de L'ordre de St.
„ Arithoine,- Confeillier du Comte d'Hollande, et Guy B: de
„ 'Blois Chlr- Seigneur de Haften en Zelande, le quel Jean
„ B: de Blois recevoit de fon Pere entre autres Terres et
„ Seignéuries eelle de Trelon en Haynaut, la quelle a donné
„ le notn de Trelon a la Pofterité du dit Jean, du fur tiomt
„ de Blois, qui epoufa Marie de Hêemftede, Kille de Ue-
„ rard et de Marie de Polanen de Wasfenaar, de la quelle
,, il en gendra Plufteurs Enfents , et parmi ce'ux i.ois de
,, Riois de Trelon Chlr. Seigneur de Cabau, Confeillier da
„ C 'mte d'Hollande qui s'allia a une autre Marie de Heem-
„ itede, Fille de Rafle et d'Agnes d'Ollende, dont il eut en-
,, tre autres un Fils nommé Jean de Blo's de Trelon , Chlr.
„ Seigneur de Cabau, grand Uallieu de Goude et Confeillier
„ a la Haye, qui prit a Femme Etiêne de Bouckhorst, la
quelle lui donna Jasper de Blois de Treslong ie. du nom,
„ Grand Baliy de la Ville d"Haeriem, et du Bdliage de Ken-
„ nemerland, Marié avec Catherine Oem van Wijngaarden»
„ dont eft iffa Guilleaume de Blois de Trelon Seigneur d'Ou-
„ denhoorn et Pettegem &c. Grand Veneur d'Hollande ed
„ Admiral de Zeelande ; Conjoint avec Adrienne d'Egmont,
„ du quel mariage vint Jasper de Blois de Trelon 2e. du
„ nom, né L'an 1570 Sr. d'Oudenhoorn et Pettegem, allié
,, a Lucrece de la Salie, Fille de Jean Francois Chlr. Sei-
„ gneur de Crabbendyck dont il laiffa plufreurs Enfants: Or
„ il eft bon de rematquer icy, avant de les pourfuivre, que
„ le fteur du Chesne paroit n'avoir pas fceu cette alliance 3
„ puis qu'il le nomme mort, fans avoir eté Marie, dans font
„ Livre intitulé Hiftoire de ia Maifon de Chaftillon fur Mar-
„ ne, Imprimé a Paris L'an ióai ce que Pontus Heuteru*
„ fena«

ifz
TRESLONG. CWILLEM VAN BLOIS VAN)
„ femble fuivy; or il eft Conftant par le reverend Pera
Cbriflophore Bulkers Prélat de St. Sauveurs en Anvers
0\ dans fon Livre intitulé Genealogies des Seigneurs Nobles &c..
„ iEöJne 4'ue repofant dans nos Archives, comme par plu-,
„ fieurs autres bons Auteurs , dont les ouvrages fout en
„ grande Veneration et eftime, auffy bien que par des beaux
„ Documents Domeftiques qui nous ont eté exhibés, fi bien
„ que vray eft que le Sumommé Jasper de Blois 2e. du
„ nom, qui nacquit L'an 1576 Trepaffa L'an 1620, par un
„ accident de Glacé Fondu fous luy, laiirant de fa elite Fem-
„ me Lucrece de la fale Jean de Blois de Trelon, Philip
„ Robert de Trelon, Eleonore et Elifabeth de, Trelon; le
„ quel Jean eut a Femme Magdalene Fille de Jean Donker,
„ Grandveneur de i'Empereur Rudolphe fecond d'Augufte
„ Memoire; la quelle entres autres heritiers luy donna Jasper
„ de Blois de Trelon 3e. du nom, le quel d'Elifabeth de
„ Ginderdeuren Procrea Jean Babtifte de Blois de Trelon,
„ qui joignit le nom de Ginderdeuren, a celuy de fa Familie,
„ a caufe du Prcrogative que fon oncle Adrien de Ginder-
„ deuren lui fist par Teltament (a nous pareillement Exhibé )
„ moyennant et a coudition qu'il porta le nom de Ginder.
„ deuren en fa Memoire; il contrafta Mariage avec Jacque-
„ line Menton , dont eft iflue le fieur requifant; le quel
, comme defcendu en ligne direéte et mafculine legitime du
), fu noramé Jean B. de Blois Chlr. Seigneur de Trelon, avec
„ tous fes devanciers, a porté fes Armes de Gueule a deux
„ fafces rebretefceés d'Argent qui eft d'Arckel au Franc quartier
du premier a trois pats de vair au chef d'or (qui
*„ eft de Chaftillon) aiitfy qua le fusdit Jean B. de Blois,
„ les a pris de fa Mere, et les a brifé de Chaftillon fon
„ Pere au quartier dextre, 1'ecu fur raorte de deux timbre
d'Argent, Couronnés d'or, le premier timbre fommé d'un
„ Dragon naiiTant de Gueule (Cimier de Chaftillon) les
„ Lambrequins d'or, de Gueule et d'Azur; le fecond timbre
„ fommé d'un Cigne Volant d'Argent, accollé d'uue Couronne
„ d'or, (Cimier d'Arckel) les Lambrequins d'Argent et de
„ Gueule, iceluy ecu fupporté de deux Lions d'or, ainfy
„ qu'elies font cy deifus peintes et blafoneés;' et Certifions
x
„ en

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) 27J
„ en outfe q'uë Ia ditte 'Farniilié de Blois de trelon eft no-?
,, ble et reconnue pour telle dans cès Pays, cototrie il paroit
„ par les ordres Militaires et Cbevalleries oü ils. ont eté re-
,, cues, comme celle de 1'ordre Teutonicq'ue, dont plufieürs
i, ont merités d'étre Chëvaliers, et Commandeurs d'Ütrecht^
i, de Rehe et de Maasland, de Ia quelle dignité ils fe fonÉ
,, acq'uites avec beaucoup de Gl'oire en de Reputation; auiïy
i, voit on les Etlles de cette Familie recues au rang dei
,, Chanoinefles Ou Religieufes des Cnapitres et Cou-ents
d'Ancienne Noblesfe, Communement dit Adelycke SuKen,
„ ce qui eft une marqué evidente de lëu'r Nobiefie ; oütrè
s, qu'ils fe font acqnis beaucoup de ïuftre a raifon de la
„ grandeur dé leurs alliarces Conjugiales qu'ils ont contraétés'
„ avec lés premières Families des Paysbas, comme Egmont^
j, Croy, Ligne, Barbanfon, Montmorency, Merode, Lannoyj
i, Humieres, Rubempré , Borfelen, Asfendelfc et plulieures'
,, d'autres.
„ Certifions ef Atteftons encore que le Sieür Requiranc
i, avec tous fes fus fuccelTeurs ont toujours Vecus, tant eiï
i, Hollande, qVaitleurs fort fplendidement et en Perfonnes dé
,, Qualité et Condition fans avoir jamais fait auc'nne profesi,-fion
Ville ou Mecanicque ét derogeanté a la Noblefte
„ Et comme il eft jufle et raifonnable de dönner terhoignage
de 19 Veritéj nouS avons donné ce prefent a la requifii,
tion de Mesftre &C, fous nos.feing et fcel de nos Armes.
„ Utrecht ce douziéme du mois d'Avril FArf de Grócef
i, Mille (lx cents quatre vint et quinze. (En is ondertykent}
i (
Amold Jean Philip de Raet van der Vuo> t."
Ter zy'den ftont het Wapen van den Heefe
De Raet van der Voort, op het Pergament
in rood Lak*
De zra deezes Gètuigfchrifts koomt hier op nederV
,j Wij ARNOUD TAN PHILIPS DE RAET VAN DER VOORT, Rt&
der van de Krijgsorde van JEZUS CHRISTUS, enz.
XXVIII. DEEL. Zzzzzzz „ Vef'

274 TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS V A N )
„ Verkïaaren en getuigen , op verzoek van den Heere"
JASPER VAN BLOIS VAN TRESLONG (*) VAN O N D E R D E U R E N „
Ridder, dat wij (naa veelvuldige naafpooringen , zo in onze
Archiven, Memorienjen Geflagt- en Wapenkundige BeCehciden,
als in de oude Handvesten en Gedenkftukken, op verfcheiden
plaatzen hier te Lande berustende) gevonden hebben, dac het
Geflagt van BLOIS VAN T R E L O N , in vervolg van tijd en door
perfoonsvertegenwoordiging, in regelrechte en mannelijke linie,
afkomftig is van het aloud en doorluchtig Geflagt van
CHASTILLON SUR M A R N E ; en dat omtrent het Jaar 1350, JAN
CHASTILLON, de Tweede van dien naam, Graaf van Blois
VAN
en Dunois, Hertog van Gelder, Heer van Avennes, l.andrechies,
Chimay, Trelon, Gouda, Schoonhoven, Terthnlen ,
enz. (dewelke, geene kinderen naalaatende bij zijne Vrouwe
MARGARETA , dogter van REIINOUT den Tweeden, achtlterr
Graave en eerften Hertog van Gelder) vóór zijn l:uvre ijk
hadt geteeld, bij SOPHIA VAN D A L E M , uit het adelijk en oude
Huis van ARKEL, twee natuurlijke Zoonen (of, volgens het
gevoelen van zommigen, in een heimelijk huwelijk met de
gezegde Vrouwe SOPHIA) te weeten, JAN B. VAN E^OIS , Ridder,
van de Orde van S. ANTONY, Raad van den Graave varr
Eolland, en GUY B. VAN BLOIS, Ridder,. Heer van Haften
M
(*) Aldus wordt, bij wijlen
T
deeze naam gefpeld, ,zotxtijds
ook T R E L L O N G , of wel T E R L O N ; doch ae waare
fpelding is TRESLONG. ZO fchriift men ook nu eens BLOIS,.
en dan wederom BLOYS. „ Guy, Grave van Blois of
Bloys in Franhyk, Heere van Gouda, Schoonhoven,
Tertholen &c. , zijn Graaffchap van Bloys in den
Jare ijpi aan den Hertoge van Orleans ver kogt hebbende
, bragt hij den naam van dit Graeffchap over opzijne
Heerlijkheden in Noord- Holland, aan de Zat/*
gelegen; welke Heerlijkheden , als doe, te famen genomen
, bekent waren , met de naam van Zanen of Saandc,
en die van-die tijd af, zoo als nog op den hnydigen
dag, met den naam van de Landen van BLOYS ,
genoemt worden"

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS vAfO Hl
in Zeeland; welke JAN B VAN BLOIS, van zijnen Vader, onder
andere Landen en Heerlijkheden Ontving die van trek»
In Henegouwen , naar welke de naakoomelingfchap van den
gemelden JAN ; genaamd VAN BLOIS, den" naam TRÈLON ont*
leend heeft; welke trouwde MARIA' VAN HEEIÜSTEDÈ, dogtet'
Van GERARO, en van MAMA VAN PÖLANEN VAN WASSÉNAERJ
bij welke hij veele kinderen verwekte, en onder andere LODE.
WYK VAN BLOIS VAN TRELON , Ridder , Heer van Cabau *
Raad van den Graave van Holland, die insgelijks ten huwelijk
nam eene MARIA VAN HEEMSTEDE, dogter van RAÊSJ eri
Van AGMES VAN OOSTENDE , bij welke hij , onder andere {
eenen Zoon hadt, genaamd JAN VAN BLOIS VAN TRELONi
Ridder; Heer van Cabau, Hoofdfchout van Gouda èn Raads*
heer in V Hage; Welke ter Vrouwe nam STEP'HANA VAN BOUCK»
HORST, welke hem baarde JASPER VAN BLOIS VAN TRELON*
den Eerften van dien naam, Hoofdfchotit der Stad Haarlemj
en Baljuw van Kennemerland, gehuwd aan C'ATHABINA ÖES*
VAN WYNGAARDEN, waar uit gefprooten is WILLEN VAN BLOIS
VAN TRELON ,• Heer van Oudenhoorn en Pettegem, enz*
Opperjaagermeester Van Holland en Admiraal van Zeeland,'
gehuwd aan ADRIANA VAN EGMONT ; Uit welk huwelijk ge>
booren is JASPER VAN BI.OIS VAN TRELON, de Tweede van
dien naam," in den Jaare 1576, Heer van Oudenhoorn eri
Pettegem, gehuwd aan LÜCRETIA DE LA SALE,- dogter van?
jAN FRAN?OIS, Ridder, Heere van Krabbendijk, bij welke 1
hij verfcheiden kinderen heeft naagelaaten; Eer Wij voortgaan
tot de verdere affbimmelingen, is het dientllg # hier aari
te merken, dat de Heer DU CHENE van deeze verbintenisfé
onkundig fehijnt geweest te zijn * dewijl hij zegt dat hij
Ongehuwd overleeden is, in zijn werk,- getiteld: Hijïorie vati
het Huis van Chastillon fur Marne, gedrukt te Parijs, in
den Jaare 1Ó21 ; 't geen door PONTUS HEÜTEP.US fehijnt gevolgd
te zijn. Maar het is bekend , uit het Boek van den
Eerwaardigen Vader CHRISTOFFEL BUTKËNS , Priester van SU
Sauveur te Antwerpen , geiiteld, G«plagtregisters der Plee.
ren, Edelen , enz Deel IV, in onze Archiven berustende,
gelijk ook uit veele andere goede Scarijvers, welker Werken
in groote agting en aanzien zijn, als mede uit voortreffelijke
Zzzzzzz 9 . ï'» n S -

476 TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
Familieberigten, welke aan ons vertoond zijn; zo dat het
waarheid is, dat de gemelde JASPBK VAN BLOIS, de Tweede
van dien naam, welke gebooren wierdt in den Jaare 1576»
overleeden is in den Jaare 1620, door te verongelukken in
het ijs; naalaatende, bij gemelde zijne Vrouw LUCRETIA DE
LA SALE, JAN VAN BLOIS VAN TRELON, PHILIP ROBERT VAN
TRELON, ELEONORA eil ELIZABETH VAN TRELON; welke JAN
ter Vrouwe hadt MAGDALENA , dogier van JAN DONKER , Opperjaagermeester
van Keizer RUDOLFUS DEN II , doorluchtiger
gedagtenisfe; dewelke, behalven andere erfgenaamen, hem
baarde JASPER VAN BLOIS VAN TRELON, den D;rden van dien
raam; die, bij ELIZABETH VAN GINDERDEUREN, verwekte JA»
BAPTIST A VAN BLOIS VAN TRELON, welke, bij zijnen Geflagtnaam,
dien van GINDJSRDEUKEN voegde, ter oorzaake der
Voorregten, welke zijn Oom ADRIAAN VAN GINDERDEUREN
hem befprak bij Uiterften Wille (insgelijks aan ons vertoond)
mids en op voorwaarde dat hij den naam van GINDERDEUREN ,
ter zijner gedagtenisfe, zoude voeren; hij tradt in 't huwelijk
met JAKOBA MENTON, uit welke de Heer Rxquirant gefprooten
is; dewelke als in onmiddelijke en wettige mannelijke
Linie afdammende van den boven genoemden JAN B. VAN
BLOIS, Ridder, Heere van Trelon, nevens alle zijne Voorzaaten,
hebben hunne Wapens gevoerd, het eerfte Quartier
met Zilvere Balken op een Rood Veld, aan twee zijden met
Zilver opgeflagen, ziinde dat van VAN ARKEL; in het eerfte
Quartier met drie Zilvere Bellen op een blaauw Veld, daar
boven Goud, zijnde dat van CHASTILLON, zoo als de bovengenoemde
JAN B. VAN BLOIS, dat van zijne Moeder verkregen,
en het met dat van CHASTILLON, zijn Vader, in 't Regeer
Quartier gebroken heeft; het Wapenfchilt verheven met
twee Helmen van Zilver, met Goud gekroond, boven de
eerlte Helm, een, zijn bek openende draak, met het Helinftuk
vaii CHASTILLON; de Helmdekfels van Goud, open en
hoogblaauw, boven de tweede Helm een vliegende Zwaan
van Zilver, met een Goude Kroon om den hals, met het
Heimftuk van VAN ARKEL, de Helmdekfels van Goud, open
en hoogblaauw; dezelve Wapens onderfteund door twee Gouden
Leeuwen, zo als die hier boven behoorlijk gefchilderd en
uitgeregt zijn.
»» En

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS V A N ) 4$
I
voor erkend wordt; gelijk blijkbaar is uit de Kiijgs- en Ridderorders
, in welke zij zijn aangenomen, sis in de Duitfche
; Order, van welke het Lidmaatfchap aan veelen is opgedraagen,
en van de Komraandeurs van Utrecht, van Rheerien
VAN
„ En getuigen wij daarenboven, dat het genoemde Geflagt
BLOIS VAN TRELON van adel is en hier te Lande daar
) en van Maasland, welke waardigheid zij met grooten roem
en lof bekleed hebben. Ook heeft men de Dogters deezes
j Geflagts zien aangenomen worden in den rang van Kanunni-
I kesfeu of Geestelijke Dogters van Oudadelijke Kapittels of
! Kloosters, gemeenlijk Adelijke Stiften genaamd, 't geen ten
: klaarblijkelijken bewijze van haaren adeldom verflrekt. Behalven
dat zij veel aanziens hebben verworven, uithoofde
! der grootheerlij kneid hunner huwelijksverbintenisfen , welke
zij met de voornaamfle Geflagten in de Nederlanden hebben
aangegaan, als met die van E G M O N T , C R O Y , LIGNE, BARBAN-
SON, M O N T M O R E N C Y , MERODIi, L A N N O Y , HUMIERES, KUBEMiPRé,
BORSSRLEN, ASSENDELFT en veele anderen.
„ Verkïaaren en getuigen wij, daarenboven, dat de Heer
Requirant en alle zijne Voorzaaten, altoos, 20 in Holland-
: als elders, zeer luisterrijk geleefd hebben en als perfoonen
' van rang en vermogen, zonder immer eenig veragtelijk beroep
1 of handwerk gedreeven te hebben, 't welk vernederende was
voor den Adelfland.
„ En gelijk het redelijk en billijk is, aan de waarheid ge-
1 tuigenis te geeven, hebben wij de tegenwoordige Verklaaring
; gedaan, op verzoek van den Heere enz. met ons gewoon
Zegel en Handtekening bekragtigd.
„ Utrecht den twaalfden van de maand April van 't jaar
onzes Heeren duizend zeshonderd vijfennegentig. (Was ge-
. ceekend ) ARNOLD JAN PEULIP DE RAET VAN DER VOORT."
Ter zijden ftondt het Wapen van den Heere
DE RAET VAN DER VOORT, op Pergament,
jn rood Lak.
Zzzzzzz 3
Thaas

178 TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAK)
Thans gaan wij over tot onzen Grooten Admiraal; naa air
yoorens, 't geen in ons Zesde Deel, aangaande deszelfs
Voorouders, niet of gebrekkig gemeld is, te hebben aangetekend.
Wij maaken eenen aanvang van zijnen Oud-Over-:
Grootvader; deeze was JAN VAN IILQIS, welke, van zijnen
Vader, onder andere Goederen en Heerlijkheden , die van
Treslong, in Henegouwen, hadt verkreegen. Hij nam ter
Vrouwe MARIA VAN HEEMSTEDE , dogcer van Gerard van
Heem}} ede en van Maria van Po lanen van Wasfenaar. Behalven
verfcheiden andere kinderen, verwekte hij bij haar,
LopiS of LODEWYK VAN BLOIS VAN TRESLONG, Ridder,
Beer van Cabau , Raadsheer in den Hove van Ho/land*
Hij tradt in 't huwelijk met eene Jonkvrouwe van den zelfden
naam als zijne Moeder, MARIA VAN HEEMSTEDE , dogter
van Raas van Heem/lede en van Agnes van Oo/lende t
en wierdt bij haar Vader, van
JAN VAN BLOIS VAN TRESLONG , Ridder , Heere van Cahau,
Raad in Graavenhage, en Hoofdbaljuw van Goada.
Zijne Echtgenoote was STEVINA VAN BOEKHORST, en hij
bjj haar Vader, van
JASPER VAN BLOIS VAN TRESLONG , Hoofdfchout van Haar.
lem en Baljuw van Kennemerland. Hij begaf zich in 't huwelijk
met CATHARINA OEM VAN WYNGAARDEN. Behalven andere
Kinderen, wierdt uit deezen echt gebooren de hoofdper-;
fönaadje van ons tegenwoordig Artikel,
WILLEM VAN BLOIS VAN TRESLONG, Heer van Oudenhoorx
en Pettegem, Admiraal van Zeeland, Overfle van Oo/lenr
en Kapitein van twee Compagnien Voetknegten, en vervolgens
Lieutenant Houtvester en Groot Valkenier van,
Holland en Westfriesland, overleeden in den Jaare 1597.
De dageraat der Nederlandfche Vrijheid was het tijdffip
van zijnen bloeienden leeftijd. In verfcheide Leden van zijn
Creflagt hadt hij het voorbeeld van kloeke poogingen, ter affchuddinge
van het Spaanfche juk. Zijn Broeder JAN VAN
BLOIS VAN TRESLONG, hadt het vermaarde Verbond, en het
Smeekfchrift der Edelen ontworpen en benevens hem onder-?
teekent; voor welke Vrijheidsliefde gemelde zijn Broeder, in
den Jaare 1568, onder meer andere 's Larids Edelen, te 2*V«s-

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VANÏ G~O
fel, onthoofd is geworden. Dien zelfden geest ademende, wierdt
onze Held metafgefchrikt, maar begaf zig te Velde, en zogt de
goede zaak te helpen fchraagtn, onder de banieren van Uraave
LODEWYK VAN NASSAU, broeder van Prinfe WILLEM BEN I.
In het ltraks genoemde jaar verzelde hij deezen op den togt
na Groningen, en van daar, in den aftogt, na Jemmingen,
een Dorp aan de rivier de Eems gelegen. Bekend is de
Veldflag, welke, bij dit Dorp, voorviel, op den veertienden
Julij, tusfchen den Hertog VAN ALVA en Graaf LODEWYK,
als mede de zwaare nederlaag , den laatstgenoemden aldaar
toegebragt. Onder het dapper ftrijden , bekwam TRESLONG
eene zwaare wonde, doch hadt het geluk van 'svijands handen
te ontkoomen, en, over den Stroom, na Embden gevoerd
te worden. Hier deedt hij zich geneezën , en diende
vervolgens, eenigen tijd, den Graave van Oostfriesland, als
Edelman.
Intusfchen gebeurde het, dat Prins WILLEM, in de hoope
van gelukkiger te Water dan te Lande te zullen flaagen, beftelling
ter Zee uitgaf, aan gevlugte Edelen en Kooplieden,
om met fchepen, voor eigen rekening uitgerust, den vijand
alle mogelijke fchade toe te brengen. TRESLONG, ouder andere»
aanfchrijving van den Prinfe bekoomen hebbende, voorzag
hij zich van een fchip, en diende KORNELIS GERLOFSZOON
ROOSOL onder hem als Luitenant. Naa dat hij dit beroep
eenigen tijd hadt bij de hand gehad, en terwijl hij, in 't begin
des Jaars 1571, te Embden lag, deedt hemde Graaf in
verzekering neemen. De reden of het voorwendzei dier behandelinge,
was, dat TRESLONG , binnen Embden, Eekeren
Amfterdamfchen burger rantfoen hadt afgedwongen , en dac
zijn Luitenant ROOBOL, op 's Graaven bodem, eeaige vijandigheden
hadt bedreeven. TRESLONG zat verfcheiden weeken
in hegtenis, doch verworf, eindelijk, verlof tot het vrije gebruik
der ftraaten van Embden, onder eenen borgtogt van
duizend guldens, en de belofte van, zonder 'sGraaven toeftemming,
de Stad niet te zullen verlaaten. Intusfchen hieldt
men zijne zaak al aan Ceepende. Dit verveelde zijnen werkzaamen
geest. Op zekeren tijd den kans fchoon ziedde,* ontzeilde
hij de Stad, agterlaatende eene Verklaaring, bij welke
Zzzzzzz4
tij

»So TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
hij beloofde, altoos te zullen gereed jzijn,- zich te vervoegen
ter plaatze , alwaar men hem geregtelijk zoude aanlpreeken.
Uit zijne hegtenis ontflagen, begaf zich TRESLONG in dienst
van den Prinfe VAN ORANJE. In den aanvang des Jaars 157a
ontving hij last van zijne Doorluchtigheid, om twee fchepen
jn Zee te brengen. Met een van deeze hengelde hij, in de
maand Februarij, omtrent en binnen het Texelfche Zeegat.
Hier noodzaakte hem het vriezend weder, onder het Eiland
Wicringen te loopen. Door bezetting van het Ys, moest hij
aldaar tot in de maand Maart vertoeven. Terwijl TRESLONG
aldaar lag, gaf hij, van tijd tot tijd, vrijheid aan zijn volk
om aan land te mogen gaan. Zeer duur ftondt deeze vrijheid
aan zeventien perfoonen. Op grond van eenigen moedwil,
door hen bedreeven, wierden ze allen, in éénen nacht, omgebragt
door de Wierittgers; welke, daarenboven, TRESLONG,
onder eede, deeden belooven, dien moord nimmer aan hun
te zullen wreeken.
Onder dit alles kwam de maare deezer beklemminge van
TRESLONG tot BOSSU , van wegens den Hertog VAN ALVA,
Landvooad over Holland. Deeze zondt den Onderadmiraal
JAN SIMONSZOON ROL, met vier Vaandels Knegten, om het
fchip re bemagtigen. Het wierdt eerst, naar Krijgsgebruik ,
opgeëischr. Als TRESLONG, wijzende op zijn gefchut, hun
ten antwoord gaf, dat hij niet.^ dan kruid en lood ten beste
hadt, rukten de Spanjaards aan, doch wierden in zulkervoege
ontvangen, dat zij raadzaamst oordeelden , zich agter den
Dijk te verfchuilen. Toen fielden de Spanjaards praamen en
fjeden met anrde toe, en bragten dezelve met het grof gefchut
op het Ys flaakende voorts bijkans tweehonderd fchooten
op het fchip; die, ester, door TRESLONG zodanig ontvangen
wierden , dat ze andermaal moesten te rug wijken.
Intusfchen arbeidde het v Ik van TRESLONG met onvermoeiden
vlijt om het fchip los te bijter ; 't geen eindelijk ook gelukte.
Ondanks het fchieten en fchelden des vijands , fchoot het
fehip uit het Ys, en ontkwam het dreigende gevaar, met ver<
liës van flegts éénen ma»,
Dm

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) s8r
Dus de ruime Zee te baate hebbende, wendde TRESLONG
den fteven na Engeland, om 'er zich te voegen bij 'sPrinfen
Vloot, die aldaar lag, en nu door WILLEM, Graaf van der
Mark, Heer van Lumei, als Admiraal gebooden wierdr.
Bekend zijn de redenen, welke de Vaderlandfche Helden Engeland
fpoedig deeden verlaaten: de herinnering, naamelijk,
der fchande, voor eerlijke lieden, om zich met enkel zeefchuimen
te geneeren, en het bevel der Engelfche Koninginne,
door opftooken des Hertogs VAN ALVA, aan onze Zeelieden,
om de Engelfche Havens te verlaaten.
Nevens de overigen Hak hierom TRESLONG in Zee , den
fteven wendende na Texel, met oogmerk om vijandlijke
fchepen te bemagttgen , of zich van de eene of de andere
Noordhollandfche Stad te verzekeren. Het keeren van den
wind deedt hen van koers veranderen, en dien na de Maaze
zetten. Thans deedt TRESLONG den voorflag om, ware het mogelijk,
den Briel te bemagtigen; het geen door den .Graave
VAN DER MARK, als Vlootvoogd, en de verdere Scheepskapi.
teinen wierdt goedgekeurd. Eerst twee, en vervolgens nog
vierentwintig fchepen , ftrijken , op den eerften April des
Jaars 1572, 's naamiddags ten twee uure, voor het Hooft'
van den Briel. Niemand dagt aan de Watergeuzen. De
Veerman JAN PIETERSZOON KOPPESTOK kreeg daar van den
eerften Inval. Straks roeit hij met zijn Vaartuig na de Vloot,
en vraagt na TRESLONG, welken hij, in perfoon kende, alzo
TRESLONGS Vader Baljuw van den Briel geweest was. Zo
ras hadt onze Held zulks niet vernomen, of hij treedt ten
voorfchijn, en van den Veerman verwelkoomd zijnde, brengt
hij den man bij den Admiraal, Graave VAN DER MARK; welken
hij voorts berigt, dat deeze de rechte man was, die tot
hun oogmerk konde dienen. Men begeert dan op hem, dat
hij eene boodfehap in de Stad gaa doen. KOPPESTOK , niets
te verliezen hebbende , aanvaardt dien last, mids voorzien
wordende, op zijn verzoek, om te meer geloofs te vinden,
van TRESLONGS, Zegelring, om ftraks genoemde reden bij de
Wethouderfchap van den Brielle wel bekend.
Aldus uitgerust, begeeft zich de Veerman na de Stad, alwaar
hij de Wethouderfchap vergaderd vondt. Hier diende
Zzzzzzz5
hij

2S2 TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
hij derzeïve aan, hoe hem door den Graaf VAN DER MARK,
oevens TRESLONG en andere van 'sPrinfen Hoplieden was gevergd,
te verzoeken dat de Magiftraat twee Gemagtigden,
om met hun te fpreeken, na buiten geliefde te fchikken, de
welken niets kwaads wedervaaren zoude, alzo de komst der
Vloote alleenlijk diende, om de Stad van ALVA'S dwingelandij,
den Tienden Penning en het Spaanfche juk, te verlosfen. Dit
gezegd hebbende, bragt hij, ten bewijze der echtheid van
zijnen last, TRESLONGS Zegelring ten voorfcbijn. Naa eenigen
tegenftand kreeg hij 'er twee mede, die den Graave, nevens
TRESLONG en anderen, midlerwijt aan land getreeden, ontmoetten
in een huis, tusfchen het Havenhooft en de Stad.
Hier verworven ze twee uuren beraads. Deezen tijd verftreeken,
en een beflisfend antwoord nog niet zijnde binnen gekoomen
, befloot de Admiraal, uit vreeze dat men zich van
binnen Herken zoude, met zijn Volk in twee hoopen aan te
rukken. Hij zelve ftelde zich aan het hoofd der eene bende.
De andere, gang neemende na de Zuidpoort, wierdt door
onzen TRESLONG aangevoerd. Hij ontmoette aldaar den Rentmeester
JOAN VAN DUIVENVOORDE, die het vlugten in den zin
badt, doch welken hij bewoog tot blijven. Terwijl de Graaf,
de Noordpoort bemagtigd hebbende, 's avonds ten negen
uure de Stad binnen trok , deedt TRESLONG , ten zelfden
tijde, zijne intrede door de Zuidpaort, aan 't hoofd van
omtrent tweehonderdvijftig man, in alles, ten deele Luikerwaaien,
rap Volk, maar moedwillig, ten deele gevlugte Nederlanders,
's Daags naa deeze merkwaardige bemagtiging ,
ging het op een ftormen der beelden, fchenden en berooven
van Kerken en Kloosters. Doch de burgerij wierdt gefpasrd.
Hadde men voorts 's Graaven zin gedaan, men zou de Stad
in brand geftoken, en met den flank geruimd hebben. Doch
TRESLONG , nevens JAKOB SIMONSZOON DE RYK, en eenige andere
Hoplieden, verklaarden zich daar tegen. Men hadt nu,
zeiden ze, den voet op den drempel, en moest dieper na
binnen zoeken door te dringen. Men moest, voegden ze 'er
nevens, nu het geluk hun in den mond liep, en men den
fleutel des Lands in handen hadt, den Prinfe daar van kennis
geeven, die den misflag niet begaan zoude, om hen verlegen

fR.ESL.ONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) 283
gen te laaten. Door zulk eene verftandige taal van TRESLONGen
diens lotgenooten, liet de Graaf VAN DER MARK zich om-
Zetten , en gaf den Prinfe kennis van de behaalde zege.
Zedert vertoefde TRESLONG nog eenigen tijd in den Briel;
en gelijk hij de bemagtiging hadt bevorderd , zo was hij ook
van merkelijken dien.'t, om eene pooging ter heroveringe,
door den vijand te werk gefield, te doen mislukken. Want
naauwlijks hadt de Hertog VAN ALVA het verlies van den
Briel vernomen, of hij zondt den Graaf VAN BOSSU,. met
eenige fchepen, derwaarts, met oogmerk om hem de Stad te
doen herwinnen. Terwijl het Spaanfche Krijgsvolk, voet aan
land gezet hebbende, de Stad naderde, en aldaar, uit het
grof gefchut, raauwelijk ontvangen wierdt, voer TRESLONG ,
nevens ROOBOL, met eenig Volk, na het Water de Bornisfe,
alwaar BOSSU zijne fchepen gelaaten hadt. Een deel derzelven
fteekt TRESLONG in brand, boort anderen in den grond, of
zendt ze van den oever op de ruimte, Zo zwaar een fchrilf
beving hier door de Spanjaards, dat ze ftraks de Stad verlieten,
en zich in het Water de Bornisfe worpen; door 't welk,
zij het, met zwemmen, op het Land van Putten, en voorts
op Nieuw - Beiferland ontkwamen, uitgezonderd eenigen,
die verdronken, of in den modder verfmoorden,
't Is eene overbekende zaak, en van agteren gebleken, dat
bij deeze gelegendheid, alhier in den Briel, de Eerfte Steen
aan deeze Vrije Republiek gelegd is geworden.
Wij zullen hier laaten volgen dén Brief van den Kapitein,
JAKOB SIMONSZOON DE RYK, wegens deeze gebeurtenis, aan
Prinfe WILLEM DEN I gefchreeven, door eenen onzer Vader-
Jaadfche Dichters in Vaerzen gebragt: te meer, om dat de
verrigtingen van TRESLONG, daar in zeer kragtig worden
afgefchetst.
JACOB

&U TRESLONG. (WILLEM VAN BLOrs VAN)
JACOB
SIMONSZOON DE RYK
J
A A N
, WILLEM DEN EERSTEN,
P R I N S E V A N O R A N J E .
j, ïk fchrijf, Doorlugte Vorst! dees brief u uit den Briel;
„ Denk, denk niet meer: De Rijk zwerft troosteloos op de ftroomen,
„En vind in Neerland geen verblijf dan op zijn Kiel;
„ O Neen, mijn Prins, God lof den Briel is ingenoomen.
„Geheel de Vloot ligt thans geankerd voor den wal.
„ God lof! die Stad heeft reeds Oranjes zij gekooren.
„Gij fchrikt... Ik weet, dat u deez' maar ontzetten zal;
„Doch, fchep nu moed: de hoop op Vrijheid is geboren;
„De Spanjaards vlugten, — wij zijn Meester van de Stad,
„Eu onzer aller trouw, hoe 't ga zal nooit bezwijken,
„Al dreijgde ons Al va zelfs met galg en ftrop en rad;
„Wij züllen voor Bosfu de Oranje vlag niet ftrijken.
„Dat vrij het Beulenrot ons Watergeufen noem;
s,Wij zworven lang genoeg als arme Bannelingen, «
„,Doch dragen op dien Naam, uit zucht tot Vrijheid, Roem,
„Maar ook niet minder moed op onze helden Klingen.
„ 't Is

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) aSj
,,'t Is waar: het heeft voor lang .mijn Ziele wee gedaan,
„Dat ik uit Eerlijk bloed van ouds her voord, gefptooten,
„Niets tot behoudenis van 't Land kon onderdaan; ;
„ Mogt ik flegts, door mijn Schip, uw Oorlogsroem vergrooteru
„Dan, 'k heb uw taay geduld, ol Vorst! te lang gerekt,
,,'k Moet U in dezen brief, onze overwinning fchrijven,,
„Op dat U dapperheid, die,'t Land tot heil verftrekt,
„Nu onze kleine magt met Oorlogsvolk zou ftijven.
„ Der Britten Kooningin, geperst door Alva's taal,
„ Deed aan Lumey 't verblijf der Vloot in 't Rijk ontzeggen,
„Wij volgen dra den raad van uwen Admiraal,
„Om 't dus op Texel, of Enkhuijfen aan te leggen.
„Wij fteevenen driftig voort, daar elk de Vrijheid mint.
„De wakkere van der Mark doed aller moed ontbranden;
„Roept „Mannen! Zeilen bij!.. Klampt aan! en overwint..,."
„Schiet toe" zoo dat wij fluks twee Scheepen overmanden.
„ De wind loopt eensklaps om, met aangenaam geblaas,
„Jaagt met een flijve koelte, ons over Nereus ftroomen,
„Wij zeilen met de Vloot tot in de breede Maas,
„ En zijn, fchier eer men 't dacht, dus voor den Briel gekoomen,
„De Stad loopt uit, en kijkt verleegen van den Wal,
„Wij ftrijken Zeil, en zien den Veerman tot ons naderen.
„„Treslong! waar is Treslong? (dus roept hij overal)
„„ Ik ken dien DapprenHeld, beroemd door brave Vaderen 1"
i
„Treslong ontfangt hem ras met gulie minzaamheid,
„En zegt: „aan Koppeftok durf ik de zaak betrouwen."
„Dies word hij in der ijl naar van der Mark geleijd,
„Om dus ons Krijgsbefluijt aan deezen man t'ontvouwen.

*Só* TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
„Hij neemt den voorflag aanj roeijt driftig naar de Stad,
Vraagt uit des Graaven naam , den Magiftraat te fpreeken *
„Toont hun iets van Treslong, daar hij zijn Handringbad;
„ Maar zag geheel den Raad, door bange fchrik, verbleeken^
„Voorts zegt hij „Van der Mark, des Princen Admiraal,
„ „ Komt, tegen Alvaa's woen, en voor de Vrijheid vegten,
„„Kies vrijheid of den dood....; wie volgt mij uit deesZaal?
„ „ Befluijt .. hij heeft voor't minst vijfduijfendt Oorlogsknegten/'
„Men fammelt; doch in 't eijnd komt Koppeftok aan bood,
„ De fiere Graaf ontfaugt met hem twee Zendelingen j
„ En vraagt uit uwen naam de Sleutels van de Poort ;
„ Of dat hij hen eerlang tot de overgaaf zal dwingen*
„Verbeeld U welk een angst dit in de Stad verwekt!
„Dè Raad was *t eijnde raad, want niemand dorst zig uiten }
„ Eu daar men dus den tijd met overleggen rekt,
„ Moest van der Mark met ons, tot Krijgsgeweld befluijteri.
„De Vlöotling word ontfcheept, men grijpt een zwaren Mast.»
„ Rammeit dus op de Poort, dat fiot en grendels kraaken.
„Voorts was 'er firoo en pik en rijs op een getast,
„Om door het woedend vuur, een grooter log te maaken.-
„ Och! kon ik Ü, o Vorst! den onverfehrokken moed ,-
,,Van Robol, Entes, Brandt, Ruijkhaaver, Abelszoonen,-
„En Everdingen, Looy, Dirk Dnijven, van den fïoet
„Dier Helden, naar den eijsch in dezen brief veftoonen?
„Maar 'k weet dat eij hun deugd en dappre daaden kent:
,,'kNoem flegts Merout, Vlierhop, van Utrecht, Daam en Franfen,-
„Gelain, en Cabeljauw, en Spiegel en van Gent,
„Al Mannen, waardig om met Laauwerblaan te kranfen!
Dees

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOÏS VAN") i$f.
„Dees Helden door Treslong en d'Admiraal der Vioot,
„Trouwhartig aangevoerd, doen ons de ?tai verwinnen.
„Lumey zwaait m:t zijn Staf... we ontzien geen nood of dood.
Maar ftreeven, als een heir van Leeuwen, fier naar binnen.
„Toen hief het Krijgsgefchreij der Vlootelingen aan...
„ 't Was moorden!... doch wij doen de Plonderz ch: bedaaretu
„ Dan, ach de Geestlij kheid kou 't woeden niet ontgaan j
„ Des trachten wij vooral de Burgerij te fpaaren.
„Lumey, wel ftout van hart; maar al te woest van aart,
„ Sloeg driftig voor, om heel de Stad in brand te fteeien J
„ Doch, door Treslong en mij, en Entes wat bedaard,
, Ziet hij de fchoone kans, en laat zig overfpreeken;
„Ja zegt getroost te zijn, met ons, het wreedst geweld
„ Des trotfchen Spanjaards zelfs, het uiterst af te waehten,
„ Dus blijft dit Krijgsbefluijt bij allen vastgefteld j
„De Stad word dra verfterkt met onvermoeijde kragten,
„ Ach, zaegt gij zelfs hoe thans, hier in den Vrijen Briel,
„De Vrijheidmin herleeft, door zulk een zwaay der zaaken}
„Dat zou u Vorftelijk Hart, uw vrijgebooren Ziel,
,, Nog meer, dan ooit voorheen, 'in Heldevuur doen blaaken,
„ O! Heil en Heul des Volks, die 't kwijnend Nederland,
„Van 't prangendt Oorlogs-wee, eens eindelijk zult bevrijden*
„ Verfterk gij onzen moed, door fterken onderftand.
„ Blijf, nooit volroemde Vort, den Spaanfchen Beul beftrijdenï
,,'tGefchut der Vloot ftaat reeds gelaaden op den muur;
„Veel gaten zijn geftopt met Vis- en Haaringtonnen.
„De Vrouwen fchreeuwen: „Sa, geeft op den Spanjaard vuur,"
„En draaijen van heur kleen, ons Lonten voor Canonnen,
„ Zelfs

j33 TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN}
„Zelfs roept'de hef des Volks, famt heel de Burgerij:
„„Oranje leeve en blijve in 's Koonings naam regeeren,"
„In 't eijnd, de Magiftraat vloekt Alvaas dwinglandij.
„Elk wenscht U, hier, o Prins! als zijn befchermer te eerau
„Godlof! mijn hoop herleeft, hoe mindert nu mijn fmart 1
„Ik zie de goude Zon der Vrijheid eindelijk daegen.-
„De.mensch is altijd veeg: maar 't deugd bem'nnend hart
„Blijft willig goed en bloed, voor de Edele Vrijheid waegerï.
„Daar zal ik proef van doen, tot ik mijn geest vergiet:
Ja'moet ik, braaffte Vorst; voor Recht en Vrijheid fterven! -
„Mijn Heijl betust in Hem, die al mijn daaden ziet!i...
„'k Schep moed!... 'k zal nu een graf in 't Vaderland verwerven."
G. B E IJ E R.
Niet lang naa den Briel, wierdt ook Vlisfingen omgezet *
en de Spaanfche bezetting daar uit yerdreeven. Onkundig
van 't geen aldaar was omgegaan, was Don PEDRO PACIECO ,
Spanjaard van hoogen rang, Opper-Ingenieur des Hertogs*
VAN ALVA, in de Haven van Vlisjingen binnen geioopen , ea
ftraks in, hegtenis genomen. Omtrent dien zelfden tijd, vernomen
hebbende wat 'er in Zeeland gaande was, hadt TRES­
LONG, met drie fchepen, aldaar binnen gebragt (lijf tweehonderd
man. Het waren meestal Haagfche, Deiftfche, Rotterdamfche
en Brielfche burgers, uitgeftreeken met Kazuifels i
Monnikskappen en diergelijk gewaat, ip plaats van wapenrusting.
Op itroom deeat men hen wapenen en monffer'en. 'Kort
naa TRESLONGS komst te Vlisftngen j verwees men den Span-,
jaard PACIECO ter galgo. En wanneer deeze, op zulk een
einde geene rekening gemaakt heboende, groot losgeld a*nboodt,
drong TRESLONG op voortgang met het gevelde fmt
nis, uit weerwraak, meent men, van zijnen broeder, welken
de Landvoogd Hertog VAN ALVA , in den Jaare 1568, nevens
ande-

TRESLONG-, ( WILLEM VAN BLOIS VAN;
Zܧ
andere Edelen op het Schavot teBrusfel; hadt doen ombren-J
gen. TRESLONG, naamelijk, was van oordeel, ALVA geenen 1
gevoeliger fpijt te kunnen aandoen, dan met eenen' fchandelijken
dood van zo aanzienlijk, een perfouaadjewelke men zeH
de den Hertoge in den bloede te beftaan.
Door zo veel ijvers, ten algemeenen beste; met een gelukkigen
uitflag bekroond, hadt TRESLONG de aigemeene agtlng'
en het vertrouwen der Overheid verworven. Van hier dat
hem* eerlang, de aanzienlijke rang en waardigheid van Admiraal
van Zeeland wierdt opgedraagen-.; in welken post hij
zich ook altoos , ten nutte van de goede zaak; met den
meesten ijver heeft bezig gehouden. Zo hoorde men, in
den Jaare 1578, van onzen Held fpreeken, ter gelegenheid
van een ontwerp, 't welk; indien het tot rijpheid gekoorHeti
en volvoerd ware, den reeds behaalden roem merkelijk zouder
vergroot hebben. Te weeten, om den Spanjaarden ter Zee,"
zo wel als te Lande, afbreuk te doen, wierdt, bij de Aigemeene
Staaten, in overleg genomen , de voorflag eener 1
landinge
op de Zeekusten van Spanje, of anders het aantasten
en bemagtrgen der Spaanfche Zilvervloot^ die uit de Westftidiën
verwagt wierdr/ 't Was onze Admiraal TRESLONG, die
dit Ontwerp aan de hand gegeeven, en bij veelen fmaakelijfe
gemaakt hadt. Hij beweerde' gezags en invloeds genoeg te'
bezitten, om' zófflrnige (feden en bijzondere perfoonen te beweegen
lot het oprigten eener Maatfchappije, die achtentwintig
fchepen zoude verfchaffen, het kleinlte van tachtig lasten;
ieder voorzien van insgelijks tachtig bootsgezellen, neven?
twaalf metaalen of ijzeren Gotelingen,- fchietende ieder niet
minder dan acht of tien ponden ijzer, en met mondb'ehoeftetf
en krijgsnóodwéndigheden voor zes maanden voorzien; alle?
buiten kosten van 'sLands Staaten, mids deeze konden verftaan
daar nevens te voegen zes Jagten, behoorlijk uitgerust^
met twaalf of vijftienhonderd kloeke Nederlandfche Soldaaten 1
bemand, or.der den Graave VAN HOHENLO ,- of eenig JmW
Opperhoofd van gelijke agtbaarheid. Het ontwerp behelsde?
wijders, dat de buit, dien men zou behaalen, zoude koometr
iten voordeele van de Reeders : uitgenomen, dat de Krijgslieden
het gewoonlijk aandeel der bootsgezellen daar van geni*
. XXVIIL DEEL. Aaaaaaaa «n*

ztjo
TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
ch ,
ongelukkiglijk, deeden de aanwasfende inwendige verdeeldheden,
die thans het Vaderland jammerlijk beroerden, den ftree*
lenden toeleg in rook verdwijnen.
Hoewel TRESLONGS Boedel, door het uitrusten van fchepen,,
voor eigen rekeninge, in het manhaftig voorftaan der
Vrijheid, en zijnen ijver tegen de Spanjaarden, zeer verminderd
was; te meer, daar hij de Penningen, gevonden aan
boord van veroverde Spaanfche fchepen, in 's Lands Schatkist
aanbragt, koit hij, nogtans, in den Jaare 15-80, als de Staaten
van Holland, naa den afval des Graaven VAK RENNENBERG,
de goederen diers- trouwloozen hadden aangeflagen, uit dezelve,
de Heerlijkheid den Ouden Hoorn , voor zestienduizend
guldens; eene zeer aanzienlijke fomme in dien tijd, de fehajrsheid
van penningen in aanmerking genomen zijnde.
Daar TRESLONG allerlei foert van bootsvolk op zijne fchepen
hadt, allen den Vaderlande niet even eens gezind, is 't
geen wonder, dat hij, bij wijlen, met wederhoorigheid moest
worftelen, vooral wanneer de betaaling der foldije traaglijk
binnen kwam; een voorval, dan 't welk niets natuurlijker
viel in die zorgelijke tijden, in welke een klein Lar:d tegen,
den Koning van een uitgebreid Rijk de wapenen moest voeren.
Zulk een morrend ongenoegen, van de aijde van zijn
fcheepsvolk, bejagende den Admiraal, in den Jaare 1583.
Hij lag thans rre; de Vloot in Zeeland. Door gebrek aan
betaaling veel honeer en kommer liidende, hadt men de VlooleHngen
al eenij;en tijd iiooren mompelen, zij wilden tot den
vijand overloopen, zo ras Duinkerken in de inagt der Spanjaaiden
zoude gekoomen zijn. Nog luider hoorde men hier
Vis* • A".

TRESLONG. (VViLLÈM VAN BLOIS VAN) 20
Van fpreeken, zints de bemagtiging van die Stad doof dert
Hertog VAN FARMA; vooral zints toen Doorluchtigheid dié
Stad voor eene vrije Haven nsdc verklaard, die voor alle
Volken open ftondt. En, inderdaad, kwamen reeds vèelert
Van dreigementen tot daadelijkheden, en hadt rhen een grooter
verloop te vreezen, zonder dat de Admiraal zich in ftaat bevondt,
dien vloed te kïeren. Eenige behoedmiddelen, door
den Prins, met behulp der Hollanders en Zeeuwen, daar tegen
ta werk gefteld, deeden, ten langen laatfte, den oproef
bedaaren^
Bij de reeds verkreegené waardigheden, welke TRESLONG
riu bekleedde, kwam, eerlang, eene nieuwe, dienende ten
klaarfpreekenden bewijze van het groot vertrouwen , welk
Prins WILLEM in hem Helde. In de maand Junij des jaars
i584 ontving hij eenen Lastbrief van zijne Doorluchtigheid,
bij welken hij tot Overfte of Stadvoogd van O/lende wierdtaaugefleldi
Eene gevaarlijke muiterij, in die Stad uitgebroken,
riep hem fpoedig derwaarts, en hadt hij het geluk om de
rust aldaar te herftellen. Te weeten, bij gebrek aan betaa.'
ling, Was de Bezetting van Ofiende aan 't muiten getogen ^
ên wierdt daar in geftijfd, doordien de Hertog VAN FARBA^
door eenigen zijner Zendelingen , eene belofte hadt gedaan
van acht maanden foldije, in gereede penningen. Zo hoogrees
de muitzucht, dat veelen, zo uit de Magiftraat, als uit
de aanzienlijklre burgers , zich huns lijfs niet veilig agtende^
Van daar geweeken waren. In zulk eenen haehelijken liand
«an zaaken wierdt TRESLONG na O/lende gezonden, orfi
de geenen, die hij aan wedeifpannigbeid of Weiftliuge fchuldig
vondt, aau te tasten, en de Bezetting te veranderen. Bij
Zijne komst te Oftende, vondt hij alles in verwarring; meï
ongelooflijke moeite en niet zonder gevaar van zijn leeven $
gelukte het hem, de gemoederen der Krijgsknegten tot bedaaren
te brengen , door betaaling van eene maand foldij j
Waar op Zij, van nieuws,- gemonfterd wierden, en den eed
van trouwe herhaalden. Zo hoog was de moedwil ouder het
Krijgsvolk gefteegen, en de tucht zo diep vervallen, dat Zij^
ongeftrafi, de huizen p'onderden of om verre haalden. Vóór
ziju vertrek ftelde TRESLONG den Hopman MORQUIN aan, om
Aaaaaaaa a
m

Sf»
TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
in zijne plaats en afweezigheil het beuier te oeffenen; hem
en den Krijgsraad tevens belastende, het breeken en fchenden,
bij openbraien tromtnelllag, op den hals, ballingfch;;p of andere
ftraffe, te verbieden. Eindelijk was het den Overfie
TRESLONG ook' gelukt, de verandering der Bezettinge, zonder
ongemak, re wege te brengen. De -uitgeweekenen, door de
genomene maatregels gemoedigd , keerden ook eerlang te
rug.
Thans zijn wij gekoomen tot bijzonderheden in den'leevens-
Ioop van den Admiraal TRESLONG, die hem bi|(lere moeite berokkenden,
en hem in den Kerker bragten; uit welken hij,
egter, ten langen laatfte, en met eere omfl?gen wierdt. Het
zonderling beloop van zaaken vordert een omllandig verhaal.
Vooraf moeten wij aanmerken dat Prins WILLEM DE I,
aan wiens Hof TRESLONG , als P:rge, was opgevoed, bij wien
hij zeer geacht was, en die hem in veele zwaarwigtige Üha*
ken gebruikte , zodra riet door den moordenaar BALTIIAZAR
GERARDS , in den Jaare 15P4-, was omgebragt, of onzen Held
wedervoeren allerhande onaangenaamhedenr zeer dikwils het
ongelukkig lot van uitftekende Mannen; vooral, wanneer zij
de Vorften, bij welke zij zich verdienftelijk gemaakt hebben,
koomen te verlezen.
TRESLONG, een man , fchrijft HOOFT, ,, uitfteekende in
„ aanzienliikheit van perfoon, luister van leeven, groothert
„ van moedt , en fchattende zijne dienften, die gewisfelijt
,, achtbaar' waaren , niet beneeden hunne waarde; kon ( gelijk
„ doorgaands de geenen, die zich in bewindt van waapenen
„ vinden) quaalijk eenigh weederftreeven, van luiden op " t
„ kusfen zittende,'uier geduldt verzwelghen." üit deezen
grond ontftöndt het, dat hij, ziuts eenigen tijd, groot ongenoegen
hadt opgevat , voornaamelijk tegen eenen HEEMS ,
Raadsman, en VALERIÜS, Advokaat Fiskaal der Admiraliteit in
Zeeland, üit ongenoegen brak uit in den Jaare 1585. fïet
geviel, naamsiiik, dat hij, zijnde afgezonden van den Graavö
VAN HOHENLO na Middelburg, met Geloofsbrieven van Graave
MAURITS en den Raad van Staate,om over zekere «anfiagen, en
de nodige toebereidzels tot dezelve, te handelen, bij zijne komït

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) 2p3
te Middelburg geweldig begon te kinagen, dat men twee
Lastbrieven, al eenigen tijd geleeden in gereedheid gebragt,
voor twee Kooplieden, op zijne benoeming ter vri buit gemagtigd,
weigerde uk te geeven. Als men hem de'redenen
daar van onder 't oog bragt, voer hij, met bijftere klagten,
uit, tegen den Raadsman HEINS, door wiens hertelling hij zeide
deeze vertraaging veroorzaakt te weezen; leggende hem
tevens verfcheiden vuilen Hukken ten kste. Desgelijks gebruikte
hij zeer hooge woorden tegen den Advokaat Fiskaai
VALERIUS, welken hij voor eenen fchelm fcholdt; met nevensgevoegde
klagten over de oneerbiedigheid, met welke bij van
denzelven behandeld wierdt. Als TRESLONG thans wierdt onder
't oog gebragt, dat het hier op nu niet aankwam, maar
wel op dienst te doen: „ Daartoe ben ik bereid", hernam
daar op, in den zelfden toon, de moedige Admiraal; „ wer-
„ waarts men mij beveelt te gaan, zal,ik gaan, en de zege
„ daar af brengen, al zoude ik met• al mijn volk berften.
,, Maar, om te lijden dat zulk gezelfcbap" (hij doelde op
HEINS en VALERIUS) „ over mij den meester maaken, ik ben
„ van die leest nier." Hoe zeer men TRESLONG ook zogt
nader te zetten , met belofte van onpartijdig regt, tusfchen
hem en zijne partijen, liep het, egter, ten laatfte zo hoog,
dat hij zwoer, en voor eerloos wilde gehouden worden, indien
hij dien eed niet naa kwam, den Lande geenen dienst
te zullen doen als Admiraal, zo lang HEINS en VALERIUS van
hunne ampten niet wierden afgezet.
Van dit alles wierdt, 's anderendaags, den zesè'ntwintigflen
Fsbruarij, aan de Staaten van Zeeland verflag gedaan, door
Graaf MAURITS en de Raadslieden van Regeeringe; die aan
Hun Edel Mogenden tevens in bedenking gaven, of TRESLONG
niet van alle zijne ampten en waardigheden behoorde verlaaten
te worden, voornaamelijk om zijn zeggen, van den Lande
geenen dienst te kunnen of te zullen doen. Zommigen bragten
hier op in 't midden, dat zijne betuiging van gewilligheid
tot gaan, werwaarts het hem bevolen wierdt, grootlijks ten
zijnen voordeele pleitte; waar op anderen aanmerkten , dat
zulks gezegd wss op eene voorwaarde, naamelijk, zo zijne
tegenftreevers hem voortaan den voet niet dwars zetleden.
Aaaaaaaa 3
Ia

S94 TRESLONG. ( WILLEM VAN BLOIS VAN)
In weerwil hier van, en vermits de menigte der zulken . zo
onder de Zeeuwfche Staaten als onder cle fi&aöèn ter Admiraliteit,
die den Admiraal minder gunflig waren, wierdt me?
meerderheid van Hemmen bèflooten, en zonder hem vooraf
gehoord te hebben dat men TRESLONG van alle zijne ampten
ontzetten, en voorts in behoorlijke verzekering zoude ftellen,
tot dat hij, van het thans voorgevallene, en van 't geen
verder ten zijnen laste mogt worden ingsbragt , geregtelijk
£oude gezuiverd weezen.
Nog dien zelfden avond, in den Raad van Stanre ontbooden
zijnde, wierdt TRESLONG kennis gegeeven van dit Vonnis, en
hij ciensvolgens vervallen verklaard van zijne posten van Admiraal
van Zeeland, Overfte van Oftende en Hopman van twee
Vaandelen Voetknegten. In het Admiraalfchap hadt TRESLONG
tot Opvolger JUITJNUS VAN NASSAU , B^staartzoon van wijlen
Prinfe WILLEM DEN I.
Terftond naa de uitfpraak van dit Vonnis, wierdt de afgezette
/idmiraal overgeleverd aan DAVID ZOMER, Baljuw van
Middelburg; die, ge'.'erkt raet eenen hoop burgers, hem kwam
af haaien, en Ka 's Grmveuftven , de gewoor.e gevangeqiaats ,
overbrugt. Eerst ha-t hij hier 'sGraaven zasl, en vervolgens,
hooger in het Gebouw , eene andere Kamer tot zijn verblijf.
Zes qfz'sen wceken zat hi] hier, zonder iemands toegarg,
zeij'van ziir.e Echtgenoote. Vergeefs leverde deeze, aan Graayj
MAURITJ enden Raade van Staate, verfcheide Smeekfchrif-
{en ovei, om toegaüg tot haaren man, zo niet voor haar zelv>;
5
immers voor eenigen Advokaat of Prokureur. Lieden van
aanzienlijken rang, Krijgsoverften en Hoplieden, met 's Mans
0r-geiukkig lot begaan , en hem voor ONSCHULDIG houdende,
keerden Zich tot den Graaf van HOHENLO, met fchrifteiijk verzoek,
dat TRE-.LONQ voor zijnen bevoegden Regter gefield, en hem
onvertoögen regt mogt gebeuren; dat men hem althans vrijheid
gunde,onder genoegzaareen borgtogt, om tè mogen uiten
ingaan, of dat, bij mangel van dien, zijne befchuidigers,
nevens hem , in hegrenis mogten gefteid worden. Hoe zeer
de Graaf VAN HOHENLQ alle deeze redenen onderfchraagde,
met aandrang van zijn verzoek, dat de gevangene onder borgp$t
mogt ontflageh wordênj gljes WM vregtelaos. Men gaf
W

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS V , N ) »5
tot antwoord, indien TRESLONG zich bezwaard hieldt, bij mogt
zich tot de Aigemeene «tasten keèren , die daar in voorzien
mogten, zo als dezelve het zouden geraadeh vinden. Maar
in die Vergadering was het werk zodanig beftoken , dat TRES.
L O N G , op een Stneekfchrift, van zijnentwege ingeleverd, wierdt
verweezen aan de gemagtigde Refters , zijnde Graaf MAUR'TS
met den Raad van Staate. Eene laatfte, hoewel insgelijks
vrugtelooze pocging, waagde nog eens de Gralf VAN H O H , N -
L O , met een verzoek . dac den afgezetten Admiraal zijn huis
tot kerker mogt gegund worden.
Al eenigen tijd hadt TRESLONG in hegtenis gezeeten, eer men
onderrigting fjnformatSen; tegen hem hadt genomen. Eerlang,
egter, verpijnde zich de Baljuw ZOMER , om van heinde en
verre 'ftoffe ter zijner bezwaarnisfe bij een te haaien. Op den vierden
en vijfden April des jaars 1585 wierdt TRESLONG, voor de eerfte
maal, ten overftaan der Wethouders van Middelburg, breedvoerig
ondervraagd. Weinige dagen laater, '1morgens ten tien
«uren, deedt ZOMER hem, ondereen grooten toelorp van volk.»
in de openbaare Vierfchaar brengen. Hier befchuldigda hij den
gevangene met een bijfter groot getal van euveldaaden: wederfpannigheid
of Majeftekfchennis , meineedigheid, roof of verkorten
van 's Lands penningen, doodfiag , moord en roof; n-
fchende en beliuitende, uit dien hoofde , dat hij behoorde g?-
ftraft te worden met den zwaarde, voorts zijn hoofd, op een
ftaak, drie uuren lang, voor eenen iegelijk ten toon gefteld,
met verbeurdverklaard van alle zijne goederen, ten voordeele
van den Lande en der Aigemeene Staaten Naa deezen eis-cft
verzogt TRESLONG, wien tot nog toe nooit gegund was, over
zijne verdeediging, met iemand te mogen rasdpleegen, dat de
Vraagpunten, nevens ziju antwoord op dezelve, hem mogten
worden voorgelezen. Dit wierdt hem toegedaan, en voorts
de toegang 't hemwaarts voor zijne Echtgenoote en gezin, ter
befcheidenheid vsn den Baljuw, als mede voor Advokaaten ea
Pleitbezorgers.
Thans was Zeeland in last, om iemand te vinden , die de
verdeediging van den ongelukkigen Admiraal op zich wilde neemen.
Doch bij niemand vondt men zo veel harts of trou w­
hartigheids. Elk fchoof die taak van den hals, met v'oorwen-
Aaaaaaaa 4
döti

• $g.6 TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
den van'verfcheiden beletzelen. Op den Baljuw zeiven viel
bet vermoeden
?
allen eh eénen iegelijk, onder de hand, eenen
angst ie hebben aangejaagd. Om dit alles vondt TRESLONG,
zich genoodzaakt, iémand, tot ziine zeer zwaare kosten, üit
'ïGfayèüha'gp in Zeeland te doen overkomen.
Intu§fchen hadt men TRESLONGS Geheimfchrijvër, PIETER VAN
LAAR, nevens eenen Hopman OUWEN, insgelijks in verzekering
genomen ; waar naa den ge weezenen Admiraal alle toegang,
yoor êënigëti tijd, wederom ontzegd wierdt.
Op den negenëntwintigiten der gezegde maand, In de volle
Vierfchaar en in de tegenwoordigheid van een grooten zamenloop
yan nieuwsgierigen, doch in afweczen des Gevangenen,
deedt de Haagfche Avokaat eene uitvoerige yerweering tegen
de aankl'a'gt , eerst bij monde, en gaf voorts dezelve in gefchrift
pver; antwoordende ten principaale, en dringende, bij voorraad,
op ontflag onder borgtogt. Doch dit mogt hem niet gebeuren.
Met klaare blijken van ongunst tegen den Admiraal,
hieldt men de zaak, yan den eenen Regtdag tot den anderen,
fbepende. Veeleer betigtte hem de Baljuw met nieuwe
fcheltcftukken, waar van in den voorigen eisch niet geze'gt
was. Om het ftuk te fterker door te zetten, handelde de Baljuw
zeer hard met den Geheimfchrijvër VAN LAAR; doende hem
brengen tot fcherp onderzoek; 't welk, egter, niéts meer op
hem vermogt, dan de aantijging van een'enkel punt tot bezwaar
van TRESLONG; van 't welk deeze, evenwel, zich volkomen
zuiverde.
In deezen toeftand van zaaken , kwamen eenigen, 't zij in
goeden ernst of uit valscbheid, den Gevangene met fchrikverwekkende'
Vertellingen aan boord. Zommigen bragten hem orïder
't oog, dat hij den Pijnbank niet oi'tgaan zoude; anderen,
dat hij, wa'arfchijnlijk, zoude moeten fterven, met verbeurdverklaaring
van goederen, en behoud alleen van de geene, welke
zijn Echtgenoote hadt ingebragt.
In deze gemoedsgelteitenisfe , en onzeker aangaande zijn
ïoekomftig lot, kwam bij TRESLONG, op zekeren dag, in den
Kerker, de Cipier, JAN VAN BOSBEER geheeten. Met een gelaat
en woorden, den fchijn van medogen draagende, betuigde
bij den Qevangene zijn leedweezen ovet den ramp, die hem
1
be«

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) 29;
bejegend hadt, en met een zijnen wensen om hem te kunnen
jedJen. Tevens vraagde hij hem, wat hij hem geeven wilde,
indien hij daar toe zijne hulpe boodt. TRESLONG, hier aan
het oor leenende , en overpeinzende het gerugt, .vegens de
armftaande pijniging , die , waarfchijnlijk, omtn.i • hem zou
worden te werk gefield, boodt hem ftraks geld, f-.i floot het
verdrag voor twee duizend guldens, te betaalen de eene helft
op hand, de andere naadat hij in vrijheid zou geraakt Zijn.
Wijders zou de Cipier met TRESLONG na Engeland reizen, en
bij overkomst aldaar een gefchenk ontvangen , voor 't verlies
zijns huisgeraad; voorts, in dat Koninkrijk, kostvrij gehouden
worden, tot dat TRESLONG , daar of hier te Lande, hem een
4>eltaan bezorgd hadt. Het Verdrag, in gefchrift gefield, wierdt
bij beiden ondertekend, en daarenboven, van den kant des Cipiers
, onder eede beloofd, hetzelve te zullen naakomen, zonder
eenige vaischheid, bedrog, erg, of list, op verbeurte van
Zijn aandeel iti 't hémelrijk, en verdoemenis zrjner Ziele.
Op de heiligheid van zulk eene plegiig geftaafde Verbintenisfe
zich verlaatende, zag TRESLONG vast te gemoet, zijne aan-
Itaande redding uit den Kerker. Doch zie hier een lcnrikwekken!
voorbeeld eener ailerverfoeilijklle en godhoonendfle
mem'.edigheid.
De onderhandeling , tusfchen TRESLONG en de Cipier , was
begonnen en voltooid met medeweeten en op aanraaden van
den B;djuw ; die , wanneer TRESLONGS huisvrouw den Cipier
de eerfte duizend guldens kwam tellen, niet flegts bij de hand
was, maar ze ook na zich flrook. Daar en boven ontnam hij
haar met geweid , en zeer onwaardige bejegening , nog agc
honderd guldens. In 't voorbijgaan moeten wi) hier aanmerken,
dat des Baljnws erf^enaamen, volgens Vonnis des Hofs
van Holland, deeze foinme, nevens de rente, naar het besloop
des tijds, wederom hebben moeten uitkeeren.
Zo dra nu hadt de Baljuw ZOMER de bewijzen voor TRES.
LONGS voorneemen ter oiitvlugtinge niet in handen, of hij
meende veel gewonnen te hebben, en vorderde hem ter pijniginge.
Doch zo wijd konde hij zijne boosheid niet voortzetten.
Zijne Voorfpraaken dreven, dat gelijk iemand, die in
hslszaaken zijnen befchuldiger met giften de oogen uitflak,
Aaaaaaaa 5
daar

•m
TRESLONG. ( WILLEM VAN BLOïS VAN)
daar aan niet verbeurde , alzo ook e^n gevangen niet, aan 't
omkoopen van den Stokhouder; (taande het eenen iegelijkcn
vrij, zijn bloed te rantfoenet)„ Dat de Ivtiftiging flegtï beflondt
ait gistingen zonder blijk; waar op de Wetten uitdrukkelijk
verboden Vonnis van pijniging te vellen ; 't welk men wel te
betragten had, gemerkt een Rechter, die iemand ongeregtelijk
ter banke doemde, zelfs ftrafbaar wss aan lijf en leven.
Intusfchen kwam de maarè der harde behandeliuge van den
Gevangene ter ooren van eenigen zijner raaagen die zich voorts
aan de zaak ernftig lieten gelegen zijn. Zijn Schoonbroeder
OTTO VAN EGMONÏ, Hrer van Keetf.nburg, Ridder, en andere
zijner matte Bloedverwanten, Edellieden van de aanzieniijkfte
Huizen in Holland, verzogten, in hunnen eigen naame»
dat de Wethouders van Middelburg, naa een fpoedig verhoor
van den Gevangene en.het brengen van de zaak in een ftaat
van wijzen , mogt bebaagen, dezeive, ten overftsan van eenige
hunner Gematigden, te doen herzien van een voegzaam getal
onpartijdige Regtsgeleerden uit den Hage , van Utrecht of
Van elders, en alsdan te vonnisten, naar dat zij Regters verftaan
zouden: alles ten koste van de Verzoekers; die zich
voorts wilden verbinden, zulk eene fomme van penningen in
verzekering te geeven , als Burgemeefters en Schepenen van
Middelburg zouden geraaden Vinden. Doch ook dit middel
'was zonder vrugt, en wierdt de zaak hoe langer hoe meer
op de lange baan gefchooven.
Terwijl TRESLONG , in den Kerker, met verdriet zijne dagen
fleet, wierdt de ondeth&ndeling tusfchen Koningin ET.I-
SABETH van Engeland en de Aigemeene Staaten, over de op_
dragt der Opperheerfchappij aan haare Majefleit, ijverig voortgezet.
Nu meende de Admiraal hem den kans fchoon te ftaan-,
om een einde van zaaken te vinden. Hij hadt, namelijk, verfcheiden
Vrienden en goede bekenden aan het Hof der Engelfche
Komngitme. Deeze nam hij in den arm, en deedt, door
dezelve, aan haare Majefleit vertoonen, ,, hoe het der Mid-
„ delburgfche Wethouderfchap, als onervaaren in het ftuk der
„ Oorlogen, aan de nodige kennis ontbrak om over zijn be-
„ drijf te oordeelen; dat hij behoorde re regt te ftaan voor
„ den Krijgsraad, en voor de zulken, welke het de Aigemee-
,»

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) 295
„ ne Staaten behaagde daar nevens te voegen; of dat hij, als
„ een Hollandsen Edelman, anderzins den Hove van Holland
„ onderworpen was, en niet aan een burgerlijken Regtbank
„ in Zeeland, veel min dien van Middelburg." In zo verre
hadden deeze Vertoogen klem, dat de Koningin, dikmaalsj
ten zijnen behoeve, voorfchrijven deedt zenden aan de Aigemeene
en aan de Zeeuwfche Staaten, mitsgaders aan de Wethouders
van Middelburg; alles evenwel, ondanks de magtige
hand diens voorfchrijvens, zonder eenige uitwerking.
Schier wanhoopig aan een gelukkigen afloop zijner zaake,
was nu de ongelukkige TR.E-.LONC, wanneer dezelve, onverwagt,
eene gelukkige wending riam. De overkomst herwaarts
des Graaven VAN LEICESTER tot Algemeenen Laudvoogd veroorzaakte
dien gewenschten ommekeer. Naauwiijks was hij eeni»
germaate in zijn bewind gevestigd, of zich de zaak des Admiraals
aantrekkende, wederrkp hij den ïlaat der gemagrigdft
Regters, en Relde andere Pleitbezorgers. Het eerfte, 'c welk
de Landvoogd te wege bragt, was dat de Admiraal uit de beflootene
hegtenisfe wierdt ontflagen, en zijn huis tot Kerker
verkreeg, mids onder eede zich verbindende, daar binnen te
zullen blijven. Voorts bezorgde hem LEICESTER de vrijheid,
om zich na '/ Hage te mogen begeeven, en dit tot eene gevangenis
te hebben, mids onder gelijken eed van blijven, en
daarboven eene bepaalde fomme gelds tot borg^t. E'ndelijk,
op den vijfëntwintigften November des jaars 1586, verworf
hij verlof, om te mogen gaan vertrekken, werwaarts zijne gelegenheid
en 's Lands dienst kwam te vereifchen; onder eed
van ten eerften en alle vermaaning op ftrtlfe van belijder en
overtuigde (tonfesfi & Ccmviiïi) in perfoon te vcrfchijnen
voor het Hof van Holland, 't welk door den Graaf en den
Raad van Staate , tot het uitwijzen der zaake gemagtigd was.
Nevens den Graaf VANLEICESTER deedt nu TRESLONG , ingevolge
des oncvangenen verlofs, eenen keer na Engeland, om de Ko*
ningin voor haare gunften te bedanken.
Ondanks deezen gurftigen keer, was de zaak vsn TRESLONGS
nog niet geheellfjk afgedaan. Eer dit gebeurde, verliepen 'er
nog etlijke jaaren. Van hier dat de Admiraal, kon naa zijne
wederkomst uit Engeland , den Baljuw ZOME* voor het Hof
van

goo TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
van Holland deedt dagvaarden, om het nog hangend Pleitgeding
te agtervolgen. Doch de Baljuw wierdt daar van ontlast,
bij Vonnis van 't Hof, alzo hij zeide, dat de zaak hem
niet aangieg , maar hij zich derzelve eeniglijk gemoeid hadt,
op uitdrukkelijk bevel der voorige Regeeringe. Intusfchen
bleeven de papieren , hec geding betreffende ., berusten onder
de Wethouderfchap van Middelburg, die, hoe dikmaals ook
vermaand om dezelve , geflooten en verzegeld, over te zenden,
onder allerlei voorwendzels daarmede draalde, tot in den
jaare 1588. Thans verzogt TRESLONG, dat de Advokaat Fiskaal
en Prokureur Generaal mogt magt gegeeven worden, om
de zaak van wegen de Hooge Overheid te vervolgen. Doch
beiden verklaarden , naa het overzien der Stukken , zig daar
toe niet gegrond te vinden,
De moedige TRESLONG , agtende, met dit alles, de fchennis
, zijner eere toegebragt, nog niet geheel te zijn uitgewischtf,
deedt alle de geenen , welke iets ter zijner bezwaaringe
wisten in te brengen, voor het Hof daagtn. Doch niemand
verfcheen. Dus bleek, naa zo veele jaaren verdriets en
moeilijkheids, zijne onfchuld. Op den negentienden Junij des
i»arsi595, wierdt hij, eindelijk, van alle misdaaden, hem ten
laste gelegd, zuiver en onjchuldig verklaard. Dit vrijfpree,
kend Vonnis des Hofs bekragtigden de Staaten van Holland;
die hem voorts beloofden, de hand te zullen houden aan zijne
bevordering tot eenigen dienst des Lands; hem, intusfchen,
teezegging doende van eene Jaarwedde van zevenhonderd guldens.
Niet lang daar naa Relde hem Graaf MAURITS aan, met
goeddunken der gemelde Staaten , tot Lieutenant-Houtvester
, en vervolgens tot Groot - Valkenier van Holland en Westfriesland.
Tot befluit van dit Verhaal voegen wij hier nog nevens,
hoe de Admiraal, zedert, meermaalen heeft getuigd, dat hij,
om blieven van voorfchrijvinge aan de Engelfche Koninginne
ie verkrijgen, eene aanzienlijke fomme hadtfmoeten befleeden;
en dat deeze, gevoegd bij de kosten van het Pleitgeding; met
den aankleeve van dien, hem tezamen op wel vijftig duizend
Guldens te (laan kwamen.
. Ondanks dit aU#s, gelijk de Ridderlijke Hifforiefchrijver elders

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) 30*
ders aanmerkt, dat nooit ymandt zoo eer/yk leefde, oft eeao
onderdeel der menfchen last er d' hem : vocht ystrar.dt zoo
meerlyk, oft een onderdeel looft.' hem, TRESLONG hadt, nog
in 't vervolg Zijns leevens, de ondervinding van deeze waarheid.
Want, opdat wij, nogmaals, des Drosfaarts woorden de
onze maakerf; „ aangezien al de boven vermelde proeven van
„ TRESLONGS onnoozelheit; ongeacht het getal zijr.er meenig-
„ vuldighe dienden; ongevoeldt een'billijk meêdoogben oover
„ zijne largduurighe en 't om echt peleede quellaadjen; fpein-
„ den zich zijner belijders niet alleenlijk van achterklap niet;
„ maar braghten, jaa, te weeghe, dat-zeeker amprgenootfchap
„ (ik vind niet welk) zeer verfoeilijk va-n hem fchreef, aau
„ de'Staaten van Hollandt. En, vervolgt HOOFT, hoewel zij
hier meede kleenen dank begingen j ook de Ridderfchap niet
„ zwecgh dat zulx haar zeer verdroot.- de gewortelde wrok
„ hiel plaats , oorzaak (mijns bedunkens , zegt de Ridder)
„ dat TRESLONG buiten Krijgsberoep bleef, en 't ooverfchet
„ zijns leevens , in 't oefrenen der gemelde Hofampten töe-
„ braght,"
Tot befluit van dfr leevensberigt, moeten wij 'er het volgende
nog nevens voegen.
Zijne Koninklijke Majefleit van Deenmarken liet den Admiraal,
door zijnen Gezant bjj de Aigemeene Staaten, aanbieden
, om als Generaal en Overfle van een Regiment in zijne»
dienst te treeden; dan voor welke Eer en gunst hij beleefdelijk
bedankte.
Hoe onzen Admiraal , nietregenftaand'e zijne voor verhaald»,
verregaande en ondankbare mishandelingen, de goede zaak en
den Lande is genegen gebleven, vind men vermeld in de keurige
Bijvoegfels en Aanmerkingen , voor het Agtfte Deel der
Vaderlandfche Hiflotie van WAGENAAR, door de geleerde
Heeren VAN WVN, LAMRRPGHTSF.N, MARTINI en ENGELBERTS,
onlangs uitgegeeven , alwaar dezelve , fpreekende van TRES-
LONGS Huisvrouw, aldus fchrijven: „ Zij was ADRIANA , Dog--
„ ter van OTTO VAN EGMOND, Heere van Keneniurgh. Da
„ nog aanweezige Brief, door TRESLONG aan haar gefchreeven,
„ den 5 vau Hooimaand, op 't oogenblik,. dat hij vermeende
„ zijne te ftrenge gevangenis te zullen verlaaten , die brie£,
i) zeg

$02 TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
„ zeg ik, raet de eenvoudige benoeming van ARIAANTJEN be
„ ginnende, fcbetst mijnes inziens, genoeg, de eerlijke denk-
„ wijze , trouwe en liefde voor het Vaderland , van dien,
„ meer dapperen , dan , mogelijk befcheiden Krijgsman. Gij
„ zult „ fchreef hij „ mijne Heeren „ (doelende op Grave
MAÜEITS , den Raad van Staaten, en de Weth van Middelburgh)
verfekeren, dat ik riet dom of attenteren fal, 't geen dat
foude mogen prejudicidbel wefen , aen onfen bedrukten Vader
lande, en wat verder: ik verhope te betonen, fo lar.ge mijn
fiel in *t lijf fiaet te wefen een flaef en dienacr van
den Vaderlande en daer in fal ik volharden en flerven 4
„ Ook heeft zijn volgend Leeven, hoe zeer men hem buiten
„ Staats- en Krijgsbedieningen hield, nimmer, voor zoo ver
„ men kan nagaan, deeze woorden weder iprooken."
Van de Echtverbintenisfen en van Naakoomelingen des beroemden
Mans, tot op den tegenwoordigen tijd, zullen wij
nu nog verflag doen.
Tweemaalen is onze doorluchtige Vaderlander getrouwd geweest.
Zijne eerfte Echtgenoote was ADRIANA VAN EGMONT
VAN KENENBURG, Dogter van den Heer Otto van Eg,„ont van
Kenenburg van de branche van Mereskijn, en van Agnes
Croe/tnck, die, behalven andere kinderen, hem baarde ,
JASPER VAN BLOIS VAN TRESLONG, Heer van Oudenhoorn
en Pettegem, van welken in 't vervolg nader.
Naa het overlijden zijner eerfte Vrouwe hertrouwde onze
Admiraal met CORNELIA VAN DEN HEUVEL, Weduwe VAN BEK-
CHEM, b'j welke hij twee kinderen naaliet;
1. ENEAS VAN BLOIS VAN TRESLONG, en
2. SUSAKNA VAN BLOIS VAN TRESLONO.
JASPER VAN BLOÏS VAN TRESLONG, boven vermeld, is, even
als zijn Vader, tweemaalen gehuwd geweest. Zijne eerfte
Echtgenoote was LUCRETIA DE LA SALLE , Dogter van den
Ridder de la Salie, Ht.-re van Krabbenatjk, Ritmeester van
eene Kompagnie Cnirasfrers in dienst der Veréemgde Gewes,-
ten. Vier kinderen wierden uit dit huwelijk gebooren
I. |AN VAN BLOIS VAN TRESLONG, die volgt.
II. PHILIP ROBERT VAN BLOIS VAK TRESLONG , volgt ïnsge-
*•*
HL

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS vuO jc/f
III. Eleonora van Blois van Treslong.
IV. Elizabeth vau Blois van Treslong.
Naa bet overlijden der eerde Echtgenoote , hertrouwd»
JASPER met ADRIANA VAN STEEN HUIZEN, I>ogter van den Baron
van Steenhuizen., Heere vau iierne, enz. en verwekte
bij dezelve vijf kinderen,
A. WILLEM VAN BLOIJ VAN TRESLONG, Majoor ia
dienst der Veréénigde Nederlanden, overleeden in den Jaare
1676, en in den B>ielle, met acht Kwartieren, begraaven.
B. Catharina van Blois van Treslong , gehuwd aan
Willem van Steenhuizen, Kapitein in dienst van den Staat.
C. Agnes van Blois van Treslong , de Echtgenoote
van Maximiliaan van Steenhuizen , insgelijks Kapitein ia
dienst deezer Landen.
D. Sophie van Blois van Treslong.
E. Anna Maria van Blois van Treslong.
ï. JAN VAN BLOIS VAN TRESLONG, als de oudffe Zoon van
JASPER, boven genoemd, uit deszelfs eerde huwelijk, nam
ter Vrouwe Magdalena Donker, Dogter van Jan Donker,
Opper - Jaagermeester eu Groot - Valkenier van Keizer RUDQLrus
DEN II (*), en verwekte bij haar,
JASPER VAN BLOIS VAN TRESLONG, die in den echt tradt
met Elizabeth van Ginderdeuren, overleeden in den Jaare
1647; wordende, in het Jaar 1650, van haaien man in het
graf
( ) Uit dit Huwelijk van JAN VAN B'LOTS VAN TRESLONG,
met Magdalena Donker;, uit dat van JASPER VAN BLOIS
VAN TH.ESI.ONG, met Elizabeth van GLiderdeuren; uit
dat van JAN BAPTISTA VAN BLOIS VAN TRESLONG, bij»
genaamd van Ginderdeuren; en uit dat van JASPEH.
VAN BLOIS VAN TRESLONG VAN GINDERDEUREN, met
Geertrude van der Hem, atle ataser agter een volgende
genoemd. Zijn, van 'sMoeaert zijde, voort gekoomen
, of zijn daar aan , aoor Huwelijken, vertnaagjchapt,
zeer veele voarnaame Familien in de
Nederlanden, en voornaamelijk otk binnen dé Stad
Amfterdam..

« M TRFSTONO. f WILLEM V A N BLOIS VANI
graf gevolgd.
gebooren,
Onder andere kinderen was uit dit huwelijk
JAN BAPTI^TA VAN ELOIS VAN TRÉSLONG , bijgenaamd van
Ginderdeuren. Hij overleedt in den Jaare 1650, zijnde ge.
huwd geweest met Jakoba Menton, die in den Jaare 1668'
overleedt. Twee kinderen wierden uit deezen echt gebooren
:
1. David Van Blois van Treslong van Ginderdeuren,
ongehuwd geftorven.
2. Jasper van Blois Van Treslong van Ginderdeuren ,
Ridder, Baronnet des Heiligen Roomfchen Rijks, volgens Diploma
van Keizer LEOPOLD, gegeeven te Weenen, den zestienden
Maij des Jaars 1604. Hij was gehuwd aan Geertrui
van der Hem, Dogter van Laurens van der Hem, Heere
van Nederftein, Carel en Hèltebrand , en van Margareta
tap van 'iVaveren, genaamd Schagen. Drie kinderen zijn
Uit deeze Echtverbintenisfe naagebleeven:
1. Lmire.ns van Blois van Treslong, Stalmeester.
2. Acatha Therejia Maria van Blois van Treslong 4
overleeden in den Jaare 1695, gehuwd aan Jakob Lodemjk'
de St. Gilles, die bij-baar verwekte,
Jan Francais de St, Gilles.
3. fan Baptista van Blois van Treslong.
II. PHILIP ROBERT VAN BLOIS v/iK TRESLONG* Jaspers tweede
Zoon uit zijn eerfte huwelijk, overleedt in den Jaare 1620,
zijnde gehuwd geweest met Sophia Hagens, Dogtcr van den
Ontvanger Jeremias Hagens. Eén Zoon was de vrugt- deezer
echtverb'nnenisfe, en zijn naam
CORNEUS VAN BLOIS VAN TRESLONG, die ter Vrouwe nam
Maria Zagers, met welke hij een ampteloos leeven leidde,-
op zijn Landgoed, onder het Regtsgebied van Rozendaal, in
de Baronnij van Breda. Zes kinderen wierden uit dit huwelijk
gebooren:
1. Abraham van Blois van treslong, die volgt.
2. Johan van Blois van Treslong, volgt hier naa.
3. Cornelis van Blois van Treslong; zie hier agter.
4.- Lucntia van Blois van Treslong, overleeden in don
Jaare 16; 3, en te Rozendaal begraaven.
, 5, Cor*

TRESLONG, (WILLEM
VAN BLOIS VAN)
5. Cornelia van Biets van Treslong, volgt insgelijks.
6. Jacobus van Blois van Treslong, volgt mede.
Abraham van Blois van Treslong, boven genoemd $ békleedde
den post van. Sekretaris in de Westindiën* en was ga-<
huwd met Antonia Enfrenten, bij welke hij verwekte eene
Dogter,
Cornelia van Blois van Treslong, die in den Jaaré
1748 overleedt.
Johan van Blois van Treslong, Burgemeester in de Vrijheid
van den Oudenbosch, nam ter echtgenoote Sijke van
der Moer, doch verwekte bij haar geene kinderen.
Cornelis van Blois van Treslong, Gontrarolleur van hun
Hoog Mogende de Staaten Generaal , ten aanzien van de
Spaanfche Regten op de Schelde, overleedt in den Jaare 1738»
Cornelia van Blois van Treslong , gehuwd aan Jakob Cor*
ttelis Zegers, en overleeden te Rozendaal in den Jaare 1678g
was bij hem Moeder van twee kinderen:
1. Cornelis ZegerSi
2. Magdalena Zegers.
Jacobus' van Blois van Treslong , Burgemeester en Ont*
Vanger der Verpondingen binnen den Oudenbosch, Markgraaffchap
van Bergen op den Zoom* nam ter huisvrouwe
Cornelia Angjten, Dogter van den Burgemeester Joost Angj
flen, beiden overleeden in den bloei hunner jaaren * in den
korten tusfehentijd van negen dagen naa elkander, in den Jaara
1702, naalaatende één Zoontje van veertien maanden, genaamd
Cornelis van Blois van Treslong, Dijkgraaf in den Ouden*
bosch, overleeden iri den Jaare 1747, zijnde gehuwd geweest
met Geertruid van der Straten, Dogter van Jofeph Vdti
der Straten, Kapitein van eene Kompagnie Voetvolk in den
dienst van den Staat, en van Maria Boerbergh* Zij overleedt
in den Jaare 1739, zijnde Moeder geworden van zeveri
kinderen:
1. Jacobus van Blois van Treslong, Cadet In het Ré- 1
gïment van de Colonel DIBBITZ , zeer jong, in den Jaara
1741, overleeden.
2. Cornelis Johannes van Blois van Treslong, die volgf*
XXVUL DEEL. Bbbbbbbb 2. Jih

3oo* TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN)
3. Johan van Blois van Treslong, volgt insgelijks.
4. Ifaak van Bhis van Treslong.
5. Bastiaan van Blois van Treslong. Deeze twee laasften
zijn jong geftorven.
6. Frangoifa van Blois van Treslong.
7. Cornelia Joachima van Blois van Treslong. ,
CORNELIS JOHANNES VAN BLOIS VAN TRESLONG, tegenwoordig
Oud-Burgemeester en Thefaurier der Stad en Baronnie van
Steenbergen; is tweemaalen gehuwd geweest. Zijne eeifte
Echtgenoote was tVMemina de IVeert, Weduwe van Feit,
overleeden in den Jaare 1753» zijnde Moeder geweest va»
drie Zoonen en twee Dogteren , doch die aften in hunne
vroege jeugd geftorven zijn. Vervolgens tradt hij in 't huwelijk
met Johanna Ifabella Calkoen, Dogter van Jakob
Calkoen, eerst Rentmeester der Stad Bergen op den Zoom,
en Bailjuw van verfcheiden Heerlijkheden, in de nabuurfchap
dier gemelde Stad gelegen; en vervolgens, naa de overgave
der Stad aan de Franfchen. in den Jaare 1747, Contrarolleur
ter Admiraliteit te Amflerdam, en van Amoudina Basiingius,
Dogter van Mr. Jeremias Bastingius, Sekretaris der Stad
Bergen op den Zoom, en van Johanna Ifabella van Beaumom,
Tien kinderen zijn in het bovengemelde huwelijk verwekt
:
1. Jakob Arnold Basiingius van Blois van Treslong,
Lieutenant Colonel en Kapitein ter Zee, in dienst van het
Edel Mogende Collegie ter Admiraliteit in het Noorderkwartier
, gebooren binnen de Stad Steenbergen, den tienden Maare
175*5-
2. Cornelis Ifaak van Blois van Treslong, Lieutenant-
Colonel en Kapitein ter Zee, in dienst van het Edel Mogende
Collegie ter Admiraliteit op de Maaze, gebooren den veertienden
Augustus 1763, op den Huize Eekeleubergh onder
Steenbergen. ,
3. Willem Otto van Blois van Treslong, Lieutenant ter
Zee, in dienst van het laatstgenoemde Collegie, gebooren den
vijfëntwintigften November 1765 , op den Huize Eekelenberg r
boven genoemd..
4* Gus

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) tja?
4. Guy Lodewt)k Jan van mots van treslong, gebooreri
den achttien Januarij * op den Huize Eekelenberg, overleeden
in den Jaare 1770, in 's Graavenhage, en aldaar begraaven iri
de Klooster Kerk, in het Familiegraf, ftaande ten naame vari
BALTHASARINA KIEN, Weduwe van Maurits Pasqtte de Cha~
vones, in leeven Gouverneur van de Kaap de Goede Hoop,
en yan de verdere defcendenten van den Prefident Aarnout van
Beaumont.
5. Jan Lodeivijk Guy van Blois van treslong, Lieutenant
ter Zee* Insgelijks voor de Maazej gebooren op deri
veertienden Julij 1775, in 'sHage. .
6. Cornelia Geertruid van Blois van treslong, gehuv^d
met haaren Neeve Cornelis Johan van Blois van Treslong,
Colonel en Kapitein jar Zee, in dienst van het Edel Mogende
Collegie ter Admiraliteit in het Noorderkwartier, gebooren
op den Huize Eekelenberg, op den zeventienden September
1757, en bij hem Moeder van drie kinderen , hief
naa te noemen.
7. Jsannetta Huigina van Blois van treslong, jong
geftorven.
8. Johanna Amoudwa Ifabella van Blois van treslong,
gehuwd aan Mr. Martinus Curolus Kesfler, Praétizeerenderi
Advokaat en Notaris te Amfterdam, Zoone van wijlen den
Wel Eerwaardigen Heere Kesfler, eerst Hoogleeraar in dé
Godgeleerdheid te Steinfurt, en vér volgens Hoogduitfch' Predikant
der Hervormden te Amfterdam. Uit deezen echt is
gebooren, een Zoon genaamd Johan Jakob Kesfler, binnen
Amfterdam.-
9. IVilhèlmina Luereiia van Blois van treslong^ gsboören
in 'sHage op den eenentwintigden Januarij 1760.
10, Jacoba Andrifa van Blois van trestong, gebooren ia
^sHage den dertienden Maart 1772.
Johan van Blois van Treslong, boven genoemd, als de
Zoon van Cornelis van Blois van treslong, en van Geertruid
van der Straten, was Weesmeester te Steenbergen, eu over- "
Jeedt aldaar in den Jaare 1770, zijnde gehuwd geweest met
Johanna den Ëngelfen, Dogter van den Schepen Johan den
Engelfen, en van Johanna Koorndijker, en bij haar Vadef
van de volgende kinderen:
Bbbbbbbb a
as Cc*

TRESLONG. (WILLEM VAN BLOIS VAN) 309
Vier Kapiteinen en twee Luitenants, uit dit Geflagt, allen
hier vooren genoemd, zijn thans in 's Lands Zeedienst. 'Er
zijn geene redenen om te twijfelen, of dezelve zullen, in allen
gevalle, de voetftappen hunner braave Vaderen volgen. —
Drie van dezelve , te weeten JOHAN ARNOLD , CORNELIS
IZAAK, en WILLEM OTTO VAN BLOIS VAN TRESLONG, hebben,
op den dertigften Maij 1781, met "s Lands Fregat de Kastor,
onder het bevel van den niet min kundigen dan dapperen
Kapitein (nu Schout bij NagO PIETER MELVILL, omtrent twee
en een half uur, bijna boord aan boord, een allerhardnekkigst
gevegt, op de hoogte van Kaap St. Marie , tegen een
verdubbelde magt der Engelfchen, uitgehouden ; zijnde de
vierde JACOB ARNOLD BASTINGIUS VAN BLOIS VAN TRESLONG,
in de hoedanigheid van Luitenant, voor de Admiraliteit der
Stad Amfterdam, tegenwoordig geweest in het gevegt tegen
de Engelfchen, op Doggersbank, aan bood van het Schip
de Admiraal de Ruiter, onder Kommando van den dapperen
Schout bij Nagt(uu Vice - Admiraal) J. A. ZOUTMAN, op den
vijfden Augustus des Jaars 1781. Gelijk zij daar voor-ook
allen vier, benevens de andere Heeren Officieren, die dit gevegt
hebben bijgewoond , met Eeretekenen befchonken zijn geworden.
ELEONORA VAN BLOIS VAN TRESLONG, boven vermeld, onder
de kinderen van JASPER VAN BLOIS VAN TRESLONG, bij
LUCRETIA DE LA SALLE , wierdt de Echtgenoote van Tomas
Cupijt, Predikant in de Walfche Gemeente te Leiden.
WILLEM VAN BLOIS VAN TRESLONG, insgelijks boven genoemd,
als de Zoon van gemelden JASPER VAN BLOIS VAN
TRESLONG, bij zijne tweede Echtgenoote ADRIANA VAN STEEN-
HUYSEN, tradt in 't huwelijk met ANNA DE HARTOGE, en heeft
bij dezelve twee Zoonen verwekt:
1. Jan van Blois van Treslong, Majoor van de Guardes,
Ridder van de Teutonifche Orde ter Bailluagie van
Utrecht; befchreeven in de Orde met vier Kwartieren. Uit
zijn huwelijk, met N. N. van Vel/en zijn geene kinderen
naagebleeven.
2. Otto van Blois van Treslong, Kapitein ter Zee, rn
den vermaarden vierdaagfchen Zeeflag, in den Jaare 1666 ,
onder den Admiraal de Ruiter, voor 't Vaderland moedig
flrijdende, roemrugtig gefneuveld. •
Bbbbbbbb 3
TRICHT,

5 Ï E
TRICHT.TRIGLANDIUS. (JACOBUS)
TRICHT, een Geldersch Dorp, in het Graaffchap Buur en,
pan de Rivier de Linge, en, volgens eene niet onwaarfchijn-
|ijke gisfing, dus genaamd, omdat men 'er, van ouds, eenen
overvaart over de gemelde Rivier hadt. Want, dat deeze de
eigenlijke betekenis diens woords is, weeten alle Taalkenners.
Het Dorp is vrij aanzienlijk, en een der beste van het Graaffchap.
De Hervormde Gemeente wordt 'er door haaren eigen
Leeraar bediend. Niet verre van Buureh legt de van ouds
bekende Heerlijkheid Rijersvoort. Van het Huis, op 't welk
de Heeren van dieri naam hun verblijf plagten te houden, zijn
nog eenige overblijfzels voorhanden, aanwijzende, hoe het,
eertijds, van geen gering aanzien moet geweest zijn. In den
voet van een zwaaren Toren , welks bovenfte gedeelte niet
meer in weezen is, zijn verfcheiden Vertrekken, welke, voormaals
, van de Heeren VAN RYERSVOORT bewoond wierden.
IVIeu meent, dat deeze, behalven andere uitfteekendeVoorregten
, het regt van leven en dood bezeeten hebben. Prins
WILLEM DE V is tha&s, gelijk van het geheele Graaffchap, ook
Heer deezer Heerlijkheid. KETEL, laatde Heer van Rijersvoort
, ftondt de Heerlijkheid, nevens alle derzelver Geregtigheden,
af aan Prinfe WILLEM DEN UI , die dezelve met het
graaffchap heeft vereenigd.
TRIGLANDIUS, CJACOBUS) een bekend Nederlandsch Godgeleerde,
eu ijverig tegenftreever der Remondranten, wierdt gebooren
te Gouda, in den jaare 1583, van Roomschgezinde
Ouderen. Wat hem bewoog den Vaderlijken Godsdienst te
verlaaten , vinden wij niet aangeteekend. Omtrent het jaar
1607 moet deeze verandering van Kerkgemeenfchap zijn voorgevallen.
Van zijne jeugd af eene geleerde opvoeding genooten
hebbende , en , waarfchijnlijk tot den Geestlijken ftand
sijnde opgeleid , fielde zijne bedrevenheid in de taaien hem
ook in ftaat, om met zijne kundigheden anderen daarin voor
|e lichten. Van hier dat het Schoolbewind te Vianen hem
wierdt opgedraagen. Doch hij begaf zich , eerlang, tot het
beroep, waar tpe hij bepaaldelijk was opgeleid. De Gemeente
van Stoiwyk, een Borp in de nabuurfchap van zijne geboorteftad,
yerkreeg hem tot haaren Leeraar, doch behjeldt hem niét
hui-

TR1GLANDIUS. (JACOBUS) 3U
langer dan drie jaaren , naa verloop van welke TRIGLAND
tot Leeraar dar Hervormden in de Gemeente te Amfterdam
wierdt beroepen. Hij bekleedde aldaar het Leeraarampt geduurende
den tijd van vier&itwjntig jaaren. Thans tot Hoogleeraar
in de Godgeleerdheid te Leiden beroepen zijnde, eindigde
hij aldaar zijne dagen , in den jaare 1654 , in den onderdoin
van eenenzeventig jaaren. Van 'sMans Schriften is
zijne Kerkelijke Hifiorie meest bekend. In de Kerkelijke
twisten en oneenigheden der onrustige dagen , welke hij beleefde,
heeft hij rijklijk zijn aandeel gehad |; hij deedt al war
hij konde om de zaak der Remonftranten te beftrijden; waar
door hij , zomwijlen, tot uiterften overfloeg. Om een ftaal
te geeven van 'sMans denkwijze, zo in het Godsdienftige als
Staatkundige, oordeelen wij genoeg, het melden van zijnoordeel
over den perfoon en het karakter van JOAN VAN OLDEN-
SAENEVELD. Hij getuigde dan van den onthalsden Advokaat
„ dat hij was een hoogmoedig en laatdunkend man, die 'c
„ gantfche beleid der zaaken van Holland en Westfriesland, en
,, genoegzaam van de Veréénigde Nederlanden, in zijne han-
„ den gekreegen hebbende , zich hadt laaten voorftaan, dat
hij de zaaken der Religie , gelijk de Politieke zaaken be-
„ hoorden te beleiden naar zifnen last en welgevallen; dat de
„ Advokaat de waare Religie nooit gunftig geweest zijnde,
„ in dezelve verandering zogt te maaken, door de herziening
„ van de Confesüe en den Katechismus, door ARMINIUS, en
„ daarna den Arminiaanen de hand te bieden , en daar door
t l
de Kerkelijke Orde ten eenemaale te verbreeken; hebbende,
•„ om die disordre te doen behouden , de jaarlijkfche Sijnode
,, afgefchaft, en getragt, het valsch en onfchriftmaatig gevoe-
„ len der Arminiaanen met het fchtiftmatig gevoelen der Gere-
„ formeerde te vermengen; dat hij, ten dien einde Decree-
.„ ten en Refolutien gefmeed hadt , eerst van de onderlinge
„ Verdraagzaamheid , en daarnaa van de manier, hoe men
.„ openlijk in de Kerk zoude leeren: doende die Refolutien
„ zo fcherp Hellen , dat vroome en getrouwe Leeraars, be-
„ leefdelijk weigerende dezelve te gehoorzaamen, van hunne
„ dienften zijn afgezet en ter poorten uitgeleid en de vroo-
„ me ledemaaten op menigerlei wijze gekweld; en van de
Bbbbbbbh 4
{, oef-

g, 2
TRIGLANDIÜS (JACOBUS)
f, oeffening van den vvaaren Godsdienst beroofd: hebbende al-
„ zo eene nieuwe Vervolging en Geweetensdwang in de Gef,
reformeerde Kerken aangerecht; dat hij , om die onbehoor-
„ lijke daaden ftaande te houden, Waardgelders hadt aangeno-
„ men, en het land met zijne faftie gebragt in gevaar van te
vervallen in een binnenlandfchen Oorlog , en dat juist in
„ den tijd van het Befiand, toen hetzelve begon ten einde te
„ loopen-, dat het bedenkelijk was,, of zulks niet recht daar
„ toe aangeleid ware , om den vijand goede gelegenheid te
„ geeven van het Land, met het uitgaan van het Benand, als
„ onmagtig te overvallen, of tot een fchandelijk verdrag of
„ tot overgave te dwingen ; en of zulks wel konde gefchied
„ zijn , zonder heimelijk verftand met derzelver vijand; dat
„ die man, die alzo in de Kerk Gods domineerde, als of hij
magt over de harten en Confcientien der menfchen hadt ge-
„ had, die de Religie alzo wilde ftellen, en ftelde naar zijn
„ goedvinden, niet anders dan of hij meefter in dezelve wa-
„ te geweest, gelijk de Paus doet in 't Pausdom, alzo een
„ Politiek Pausdom in de Gereformeerde Kerk oprichtende;
„ die de Religie veranderen, de Kerken hadt begonnen te ver-
„ woeften, en den Politieken Staat, daar mede, en nevens
„ dien, in de uiterfie verwarring ftelde: dat die man,om deeze
zijne daaden, van vierentwintig Regters , naar alle regt
,, en billijkheid , met den zwaarde was gedood," Ex ungue
Leonem ?
Zie WITTE Diarium; j. TRIGLAND , Ker^
kelijke Hiftorien.
TRIGLANDIÜS, (JACOBUS) Kleinzoon van den firaks vermelden
Hoogleeraar , was de Zoon van eenen insgelijks gebeetejien
JACOBUS TRIGLANDIÜS , laatst Predikant onder de Hervormden
te A/n/teraam, en van JOHANNA DE MOREES , gefprooten
pit een deftig geflagt in den Burgerfland in de gemelde Stad,
jiog heden ten dage aldaar bekend en in weezen. Onze JActifVS
wlttrAt gebooren» op dsn achttien Maij des jaars 1652,
in

TRIGLAEDIUS. (JACOBUS) 313
in het nabuurig Haarlem, alwaar toen ziine Ouders woonden.
Beide deezen ontvielen hem door den dood, toen hij den ouderdom
van flegts elf jaaren hadt bereikt. Dit verlies was
oorzaak , dat hij zich met der woon na Amfterdam begaf,
om 'er, onder 't oog en toezigt zijner Bloedverwanten te
worden opgevoed. In deeze Stad leide hij de gronden der
geleerde Taalkennisfe, en vertrok vervolgens na Harderwijk,
om aldaar na hooger Weetenfchappen te ftreeven. Onder deeze
was thans de Wijsbegeerte het voornaamfte voorwerp zijner
beocffeninge. Het Hoogefchool te Leiden was thans vermaard
, door den roem der Godgeleerdheid van drie doorluchtige
Godgeleerden en Oofterfche Taalkenners, ABRAHAM HEI-
DANUS , CHR.isTOPHOB.us WITTICHIÜS en FREDERIK SPANHEIM.
Naa eenigen tijd vertoevens aan het Gelderfche Hoogefchool,
bekroop den jongen TRIGLANDIÜS de lust, om, onder het geleide
dier beroemde Mannen, tot in de dieprte verborgenheden
der Godgeleerdheid in de Oofterfche Taalkunde door te
dringen. In naarftigheid en vorderingen muntte hij uit boven
veelen zijner tijdgenooten. Doch , vermits .hij het overhaasten
voor fchadelijk hieldt, volhardde hij in zijnen loop, tot
in het vierentwintigfte jaar, eer hij zich aanboodt om tot den
ge wijden Predikdienst bevorderd en bekwaam verklaard tc worden.
Zedert bekleedde hij het Leeraarampt, eerst op een
Dorp, vervolgens te Breda en te Utrecht, en wierdt daamaa
tot Predikant te Leiden beroepen. Dit viel voor in den jaa.e
1681. ANTONIUS HULSIUS, die aan het Hollandsch Hoogef-hocl
het Hoogleeraarampt in de Godgeleerdheid bekleedde , overleedt
in den jaare 1687. De roem, welke TRIGLANDIÜS , in
het waarneemen van zijnen post , behaald hadt, en de reu.':
der geleerdheid, welke van hem was uitgegaan, bewoogen de
Bezorgers om den opengevallenen ftoel aan hem op te draagen.
Hij aanvaardde dien post, en kweet zich van denzelven
mat zo veel roems, dat, in den jaare 1702, ook het onderwijs
in de Hebreeuwfche Oudheden hem wierdt) aanbevolen.
Geen lang genot, nogthmis, hadt hij van deeze nieuwe waardigheid;
want hij overleedt op den tweeëntwititigften September
des jaars 1705,het vierenvijftigfte zijns ouderdoms. Tweemaalen
, te weeten, in de jaaren 1689 en IÓOQ, hadt hij, op
Bbbbbbbb5
aan-

TRIP. (Geflagt van)
ders broeder JACOBUS TRIP.
kinderen gebooren:
1. ADRIAAN JOSEPB TRIP, die volgt.
2. JACOB ELIAS TRIP, volgt insgelijks
3. LoUIZA CHRISTINA TRIP.
Uit dit laatfte huwelijk zijn vier
4. FLIZABETII SOPHIA TRIP. Welke beiden insgelijk*
volgen.
ï. ADRIAAN JOZEPH TRIP , eerst Prefident van den Krijgsraad,
en vervolgens Hoofdman van de Juftitie - Kamer van Stad
en Lande binnen Groningen , geboren in den jaare 1687 ,
cradt, voor de eerftemaal, in 't huwelijk met Anna
Wolihers,
Elizabeth
doch verwekte bij dezelve geene kinderen. Inden
jaare 1714 hertrouwde hij met
wierdt bij haar Vader van
(1) Louis Trip, gebooren in 1721.
JOHANNA BONDINA GALES, en
(2) Vineent Berent Trip, gebooren in 1723.
2. JACOB ELIAS TRIP, gehuwd aan ANNA TÏTIA NYSINGH,
liet eenen zoon na, genaamd
(3) JAN LUCAS TRIP, gebooren in 1726,Burgemeefter
van Groningen, beroemd om zijne uitmuntende Dichtwerken,
die hem op de lijst der vermaardfte Nederlandfche Dichters
(
een aanzienlijken naam hebben doen verwerven. Van deezen
zijn althans nog twee Zoonen in leeven.
3 LOUIZA CHRISTINA TRIP , gehuwd aan Gerard Stchterman,
Kolonel in dienst van den Staat, en Kommandeur der Stad Grave,
was moeder van
Christina Trip, gehuwd aan Andreas Conrtng, eerst
Onlanger Generaal, en naderhand Raadsheer te Groningen.
A. ELIZABETH SOPHIA TRIP, Echtgenoote van Jan Wieken
Raadsheer te Groningen, en bij hem moeder van de volgende
zeven kinderen:
(1) Louis Wichers.
(2) Wicher Wichers.
(3) J< Wiehers.

TRIP. (Geflagt van) 31 j
(4) Keerta Wichers, gehuwd aan H. M. Appius, Sekretaris
der Stad Groningen.
(5) Wibbina Wichers.
(6) Christina PP r ichers.
(7) Elizabeth Wichers.
II. JOSEPH TRIP , gebooren te Nooidkoppihg , in den jaare
1656, en vervolgens Raadsheer te Groningen , was getrouwd
met Beerta Elizabeth Gockinga, en verwekte bij haar eenen
Zoon,
SCATO TRIP, die bij Maria Lant, Vader wierds
van de volgende kinderen:
ï. Jofeph Trip.
2. Hendrik Jan Trip.
3. Hendrik Rudolph Trip.
4. Anna Trip, gehuwd aan W. Muntingke.
III. LAURENS TRIP, naa zijns Vaders wederkomst uit Zweden,
gebooren in de Beverwijk, in den jaare 1663, en vervolgens
mede te Groningen woonagtig , nam [aldaar ter Vrouwe
IUCRETIA GOCKINGA, en verwekte bij dezelve twee kinderen;
1. ADRIAAN TRIP, die volgt, en
2. Henrietta Trip;
ï. ADRIAAN TRIP, gehuwd aan zijne Nicht Adriana Bothe'
mus, teelde bij dezelve twee kinderen;
Ci) Laurens Trip, en
(2) Adriaan Trip.
2. Henrietta Trip, baarde haaren man Antony van Pee$ t
eenen Zoon, wiens naam wij niet vermeld vinden.
IV. ADRIANA TRIP , even als twee van haare bovengemelde
broederen, te Noordkopping , en wel in den jaare 1649, gebooren,
wierdt de Echtgenoote van Hendrik Bothenius, Bur*
gemeefier van Groningen, en bij hem moeder van
Adriaan Bothenim, Luitenant Kolonel in dienst
van hun Hoog Mogende, gehuwd aan Sophia van Velfen, bij
welke hij de reeds gemelde Adriana Bothenius verwekt heeft
V. Sa*

KI8 TRIP. i^ltagi vdn)
V. SOPHIA CHRISTINA TRIP , het jongde kind van ADRIAAN
TRIP, wierdt gebooren in de Wildevank , in den jaare 1672,
en is gehuwd geweest aan Albertus Btunsvelt, weiken zij
eene dochter, ter waereld heeft gebragt,
Adriana Louize Brunsvelt.
B. JACOBUS TRIP , tweede Zoon van den Bewindhebber ELIAS
TRIP , is tweemaal getrouwd geweest. Zijne eerfte Echtgenoote,
uit een doorluchtig Amfterdamsch Geflagt, was ELIZABETH
BIKKER, dogter van Jan Bleker en Agneta de Graaf; zijnde
hij aldus de Zwager geweest van den beroemden Raadpenflonaris
JOAN DE WITT, die-eene andere dogter derzelfde Ouderen
, Wendela Bicket, in huwelijk hadt. Drie dogters wierden
uit deezen echt gebooren:
I. ALETTA MARIA TRIP.
II. AGNETA TRIP.
III. CHRISTINA TRIP.
I.' ALETTA MARIA TRIP , tradt in 't huwelijk met Stsphatsüs
Woltets, en baarde denzelven drie kinderen:
1. Jan Wolters.
2. Elizabeth Wolten.
3. Sara Wolters.
ÏI. AGNETA TRIP, wierdt de huisvrouw van Arnold van At-
Jemy en bij denzelven moeder van
Elizabeth van Alfem, zedert'gehuwd aan Jakob
Frederik du Fay, Schepen en Raad der Stad Amfterdam,- ea
Bewindhebber der Oostïndifche Maatfchappij e.
III. CHRISTINA TRIP, reeds boven vermeld, als gehuwd aaa
haaren Neeve Louis Trip. Adriaanszoon.
Naa het overlijden zijner eerfte Echtgenoote, hertrouwde
JACOBUS TRIP met MARGARITA MUNTER , Dogter van den Amfterdamfchen
Burgemeester Jan Munter en van Margarita
Geelvinck. Drie Zoonen wierden uit dit huwelijk geboorenj
die allen hier naa volgen:
1. JAN TRIP.
i. Lir-

TRIP, (Geflagt van)
grj»
2. LüCAS TRIP.
. 3. JACOBUS TRIP.
1. JAN TRIP, Heer van Berkenrode, vijftienmaalen Burgemeester
der Stad Amfterdam, te weeten, in de Jaaren 1707*
5710, 1712, 1715, 1716, 171S, 1719, 1721, 1722, 1724,
1725, 1727, 1728, 1730 en.1731, Curator van 'sLands
Hoogefchool te Leiden, Bewindhebber der Oostïndifche Maatfchappije,
Dirc&eur der Sociëteit van Suriname, enz. gebooren
in den Jaare 1664 , is tweemaalen getrouwd geweest ï
eerst met MARGARITA NÏS, en vervolgens met Elizabeth Tielens.,
Het laatfte huwelijk was onvrugtbaar, maar het eerfie
gezegend met drie kinderen;
( Ï ) JAN TRIP.
(2) JACOBUS TRIP.
(3) Sara Maria Trip.
(1) JAN TRIP, gebooren in den Jaare ió>t, Kommisfari»
der Stad Amfterdam , en Bewindhebber der Westindifche
Maatfchappije, tradt in 't huwelijk met Petronella IVilhelmi.
ma van Hoorn, Dogter van Jan van Hoorn, Gouverneuï
Generaal van Nederlands fndiën, en verwekte bij dezelve
Jan Willem Trip, gebooren in den Jaare 1716.
(2) JACOBUS TRIP, gebooren in den Jaare 1605, Schepetï
te Amfterdam in den Jaare 1723, is tweemaal getrouwd geweest:
eerst met Maria Jacoba Six, Dogter van den Am-
Iterdamfchen Burgemeester Jan Six, uit welk huwelijk geene
kinderen zijn gebooren; en ten anderen met- Agata Maria
Pancras, Dogter van Gerbrand Pancras, Burgemeester vande
zelfde Stad. Uit deezen echt zijn twee kindereu gebooren
:
a. Johanna Elizabeth Trip, gebooren in den Jaare
1719.
b. Jan Corver Trip, gebooren in 1720.
( 3 ) SARA MARIA TRIP , gebooren in den Jaare 1693, tradt
jn 't huwelijk met Jan Corver de Jonge, Schepen en Raad,-
en Kolonel der Schutterije van Amfterdam. Dewijl deeee
Echt»

Sao
TRIP* (Geflagt van)
Echtverbintenis kinderloos was , ftelde de Heer Corver
Diakonie der Hervormde Gemeente tot zijne erfgenaame,
met oogmerk dat uit zijne naalaatenfchap een Godshuis, ten
behoeve van oude en behoeftige Echtgenooten, zou geftigt
worden. Zijne Weduw Sara Maria Trip voegde, ten gelijken
oogmerke, daar nevens eene fomme van dertigduizend
guldens.
2. LUCAS TRIP, gebooren in den Jaare 1666, Burgemeester
der Stad Amfterdam, in de Jaaren 1720, 1732, 1734*
en op den vijftienden November diens jaars overleeden, hadt
ter Vrouwe Elizabeth
( 1) DIRK TRIP.
(2) CORNELIS THIP.
Calkoen, en bij haar twee Zoouen:
(1) DIRK TRIP, Heer van Groet, gebooren in den Jaare
1691, Kolonel van de Burgerije, Schepen in den Jaare 1723,
en Burgemeester in de Jaaren 1735, 174* en 1748) op den
• tweeden April van welk laatstgenoemde
tradt, voor de eerfte reize, in 't huwelijk met
Eigels,
Naa
en verwekte bij dezelve
dé
jaar hij overleedt,
Christina
a. Catharina Elizabeth Trip, gebooren in 1715-
b. Lucas Trip, gebooren in 1720.
c. Pieter Trip, gebooren in 1724.
het overlijden zijner eerfte huisvrouwe, tradt hij in
een tweede huwelijk met Agata Levina Geelvinek, dogter
van den Burgemeester Lieve Geelvinek;
voortgekoomen,
Jan Trip, gebooren in 1732.
uit welk huwelijk is
(2) CORNELIS TRIP, Vrijheer van Oud- en Nieuw-Goudriaan,
gebooren in den Jaare 1695,
Schepen in den Jaare
3720, bij de buitengewoone verandering van den Jaare 174811
door Prins WILLEM DEN IV, tot Burgemeester aangefteld, en
vervolgens met}de zelfde waardigheid bekleed in de Jaaren
1750 en 1753, in welk laatstgemelde jaar hij op den zevenden
Maart overleedt, was getrouwd met Maria le Seutre,
en verwekte bij dezelve eenen Zoon
'
Lucas

TRIP. (.Geflagt van) .,,
Lucas Trip, gebooren in den Jaare 1720, Schepen
in 1746.
3- JACOBUS TRIP, Commisfaris der Stad Amfterdam, eu
aldaar zitting hebbende in het Edel Mogende Koliegie ter Admiraliteit
wegens het Noorder-Kwartier, was gebooren in den
Jaare 1671 , tradt in 't huwelijk met Jacoba Margarita
Uopper, en verwekte bij haar de volgende kinderen:
(1) JAN TRIP.
(2) Margarita Tfip.
(3) Catharina Trip.
(4) Sara Agatha Trip.
Cl) JAN TRIP, gebooren in den Jaare 1702, naderhand
Sekretaris der Stad Amfterdam, tradt in 't huwelijk met Eli.
zabeth Johanna Schildhouder, en heeft bij dezelve eenen
Zoon verwekt,
Jacobus Trip.
(2) Margarita Trip, gebooren in den Jaare 1609, wierdt
de Echtgenoote van Herman Hendrik van de Poll, welken
zij kinderen gebaard heeft.
C3) Catharina Trip, gebooren in den Jaare 1701, trade
in 't huwelijk met Gillis van Hoven, Schepen en Raad der
Stad Amfterdam, wien zij baarde:
a. Jacoba Margarita van Hoven, in den Jaare 172.8.
b. Catharina Johanna van Hoven, in 1729.
(4) Sara Agatha Trip, gebooren in den Jaare 1704
wierdt de echtgenoote van Francois Lestevenon , Sekretaris
der Stad Amfterdam, en bij hem Moeder van,
a. Jacoba Margarita Lestevenon, gebooren in 1725.
b. Geertrui Lestevenon, gebooren in 1729.
C. SOPHIA TRIP, gebooren in den Jaare 1615, begaf zich
in t huwelijk met Jan Coijmans. De volgende acht kinderen
wierden uit deezen echt gebooren:
I. Jan Coifmans, in den Jaare 1683 Schepen van Amfterdam,
getrouwd met Eikenraat Benard,
XXVIII. DEEL» Ccccccce li

TRIP. (Geflagt
van)
II. Elias Coijmans, in den Jaare 1682, Commisfaris van
Amfterdam , getrouwd met Elizabeth Catharina van der
Meulen.
III. jfofeph Coifmans, gebooren in den Jaare i6%6, insgelijks
Commisfaris, Bewindhebber der Westindifche Maatfchappije
te Amfterdam, en Dijkgraaf van de Beemfter, gehuwd
aan Clara
Valkenier.
IV. Sophia Coifmans, getrouwd met Jan Huidekoper,
Ridder,
Heere van Maarfeveen en Neerdijk, Burgemeester en
Bewindhebber der Oostïndifche Maatfchappije te Amfterdam,
en alzo Voorzaat van den tegenwoordigen nog leevenden Amfterdamfchen
Regent. .
V. Elizabeth Coijmans, getrouwd met Willem van der
Meulen,
Heere van Niecoop, Büjenburg, enz. Raad in de
Vroedfchap en Schepen der Stad Utrecht.
VI. Aletta
Coijmans, getrouwd met Carel Voet.
VU..Johanna Cornelia Coijmans, gehuwd van EverardScott,
Schepen, Raad en Bewindhebber der Westindifche Maatfchappij
te Amfterdam.
VIII. Eliana Coijmans, gehuwd aan Samuel Timmerman.
D. MARIA TRIP, gebooren in den Jaare 1619, wierdt de
Echtgenoote van haars Zusters Mans ouder broeder Balthazer
Coijmans, welken zij de volgende Dogters baarde:
I. Baltina Coijmans, gehuwd aan Jan Bemard.
II. Aletta Coijmans , eerst getrouwd met Geleijn Lamfingh,
en ten andere met Nicolaus Dag.
III. Maria Coijmans, gehuwd raet Gualtertts Boudaan, Predikant
onder de Hervormden te Amfterdam, en Vader van
den Burgemeester Gualterus Petrus Boudaan.
IV. Ifabella Coijmans, de echtgenoote van Jakob Boreel,
Heere van Duinbeek , Westhove en Meereftein, Schout,
Burgemeester, Schepen en Raad der Stad Amfterdam, Afge-*
zant -van hun Hoog Mogenden de Staaten Generaal in Frankrijk
en Muskovie, en Gevoïöagtigde op de Vredehandeling
te Rijswijk.
V. S

TRIP. (Gtjlagt
van)
V. Sophia Coijmans, gehuwd aan Pieter Boudaan , Bewindhebber
van de Oosü'ndifche Maatfchappij ter Kamer Zeeland.
VI. Conflantia Coijmans, getrouwd met Karei Smis/aert,
Hoofdfchout te Rheenen, en Afgevaardigde in de Geueraliteits
Rekenkamer wegens de Provincie Utrecht.
E. JACOBA TRIP, gebooren in den Jaare 1622, wierdt de
Echtgenoote van Jofleph Coijmans, neeve des Echtgenoots
van haare Zusters Sophia en Maria, Heere van Bouchem en
Nieuwal, en Baljuw van Brederode, doch zonder kinderen
overleeden.
Behalven de im genoemden, vinden wij nog eenige andere
Leden van dit Geflagt op de Regeeringslijst van Amfterdam
vermeld, waar uit de luister en het aanzien van dit Geflagt mag
worden afgeleid. N ig verder kan de rijkdom van eenigen
vsn deszelfs leden blijken uit het zo genaamde Trippen - Huis,
buiten tegenfpraak, wat de grootheid en bouworde aangaat,
een der pragtigfie en aanzienlijkfte burgerwooningen te Amfterdam
, en van 't welk eene der voornaamfie Graften haaren
naam ontleend heeft. De Heer WAGENAAR verhaalt, dat
de vermaarde MARIA DE MEDICIS , Koninginne- Moeder van
Frankrijk, ten tijde van haar verblijf te Amfterdam, in den
Jaare 1638, haaren intrek nam ten Huize van-ELIAS TRIP, ten
dien tijde eenen der voornaamfre Kooplieden. In den Jaare
1674, wist Louis TRIP (dien wij, egter, op de bovenftaande
Geflagtlijst niet vermeld vinden) toen Burgemeester van Amfterdam
, nevens zijne Amptgenooten GILLIS TALCKENIER, NI-
COLAAS PANCRAS en JOAN MUNTER , uit aanmerking dat de
Boedel van Prinfe WILLEM DEN III, met veele fchulden was
bezwaard, en zijne Hoogheid daar door belet wierdt, na een
huwelijk, aan zijnen rang voegende, te ftaan, bij den Raad
te bewerken, om ter Vergaderinge van Holland voor te flaan,
dat men den Prins behoorde te ontflaan van eene fchuld van
twee millioenen guldens, die ten zijnen laste liep, en dezelve
over te neeemen voor rekening der Provincie; zo als ook
gefchiedde. In de Jaaren 1680 en 1681 hadt de zelfde Heer
het opzigt, nevens andere Gelastigden, over de gewigtige onderneeming,
het maaken van eene nieuwe Waterkeering langs
Cccccccc 2
dea

TRIP, (Geflagt vattj enz.
den Ykant. Waarfchijnlijk zal gemelde Heer LOÜIS TRIP' de
ftigter geweest zijn van het boven gemelde Trippen - Huis,
naardien wij, onder de voornaame gebouwen, welke door
den zwaaren ftorm van den Jaare 1Ó74, merkelijk befchadigd
wierden, het, Huis van den Heere Burgemeester LOÜIS TRIP
bij naame genoemd vinden.
Zie j. WAGENAAR, Befchr. van Amfier
dam.
TROMMIUS, (ABRAHAM) een man, die, door ongelooflijke
naarftigheid en onvermoeiden vlijt, in het zamenftellen der
bekende Concordantiën, zich verdienftelijk heeft gemaakt,
wierdt gebooren te Groningen , in den Jaare 1633. Zijn
Vader was JOANNES TROM , man van eenig aanzien in den burgerftaat,
als bekleedende den post van Gezwoorene, en daarenboveu
dien van Ouderling der Hervormde Gemeente. Naa
het fchoolftof te hebben afgefchud , om te voldoen aan de
beftemmiug zijner Ouderen en zijne eigen begeerte, genoot
hij het hooger onderwijs van MARESIUS, ALTING, ANDREAS»
SCHOOCKIUS en andere Hoogleeraaren, in de Taalkennis, Wijsbegeerte,
Hiftoriè'n en andere voorbereidende Weetenfchappen.-
Vervolgens zich meer bepaaldelijk op de Godgeleerdheid hebbende
toGgeleid, maakte hij zo kloeke en fpoedige vorderin-*
gen, dat hij, in het tweeè'ntwintigften jaar zijns ouderdoms,
onder het getal der Propenehten wierdt aangenomen. Hoewel
het hem daar toe aan geene gelegenheid en aanzoek ont-»
brak , tot het aanneemen van een vast beroep, konde TROM-
MICS toen nog niet befluiten. Onder jonge iieden, welke na
hooger vorderingen in geleerdheid ftreefden, dan tot het zamenftellen
van eene Leerrede volftrekt noodzaakelijk vereischt
wordt, was, ten dien tijde, in vrij algemeen gebruik, het
bezoeken van buitenlandfche Hoogefchoolen, en het hooren
van Geleerden, van welke een gerugt door de waereld uitging.
Diensvolgens ondernam ook onze jonge Geestlijke eene
uitlandfche reize. Eerst bezogt hij een gedeelte van Duitscftland,
en vervolgens Zwitzerlandea wel het laatstgenoemde-
Ge-

TROMMIUS. (ABRAHAM)
r
ja*
Gewest, inzonderheid, om 'er door den vermaarden BUXOTRÏ
in de Oosterfche taaien verder te worden onderweezen. Op
zijne wederreize na het Vaderland, bezogt hij Frankrijk ea
Engeland, en vertoefde een geruimen tijd in ieder deezer
Koninkrijken.
Met eenen fchat van geleerdheid toegerust, aanvaardde hij,
kort naar zijne thuiskomst, het leeraarampt in de Gemeente
te Horen , een Dorp in Groningerland. Hij nam aldaar den
gewijden dienst waar, tot in den jaare 1671, wanneer hij nt
zijne Geboorteftad verroepen wierdt. Geduurende zijn verblijf
te Haren, begon TROMMIUS , in den jaare 1662 , te arbeiden
aan zijne Concordantie van het Oude Verbond. Aanleiding
daar toe zal hem , veelligt, gegeeven hebben foortgelijk een
arbeid aan het Nieuwe Testament, door zijnen Schoonvader ja*
HANNES MARTINUS , in dat zelfde jaar , ondernomen. In den
jaare 1665 wierdt deeze, door den dood, in zijn nuttig werk
geftoord, en TROMMIUS daar op te raade, zijn eigen werk te
Gaaken, tot dat hij de afgebrokene taak des overleedenen zou
volvoerd hebben. In Februarij des jaars 1672 verfcheen de
eerfte uitgave , in één boekdeel in folio, van meer dan duizend
bladzijden. Intusfchen zijne eigen taak niet uit het oog
verliezende, bragt hij ook deeze, met een onbezefbaar geduld
, in het tijdverloop van achtentwintig jaaren ten einde.
Het eerfte deel der Concordantie van het Oude Verbond, bevattende
de Hiftotifcke Boeken, verfcheen in den jaare 1685
het ander, behelzende de zo genaamde Leer- of Frofeetijcht
Boeken, van JOB tot aan MALEACHI, in den jaare 1690, tezamen
beflaande bij de drieèntwintighonderd bladzijden in folio.
Naa dit werk te hebben voleindigd, ondernam de werkzaame*
TROMMIUS foortgelijk een arbeid, ten aanzien der Griekfche
Overzetting van het Oude Verbond, gemeenlijk die der Zeventigen
genoemd. Ook hier aan hadt hij reeds in den jaare
1710 de laatfte hand geleid. Eenige vertraagingen van de
Drukperze waren oorzaak , dat het niet vroeger dan in den
jaare 1718 in 't licht verfcheen, in twee deelen in folio.
Reeds meer dan tachtig jaaren oud zijnde, maakte TROMMIUS
een ontwerp van Verbeteringen van zijne Nederduitfche Con-
Cccccccc 3
ior-

£36 TROMMIUS. (ABRAHAM)
cordantie; doch verfcheiden beletzeis wederhielden daar van
de volvoering.
Ter erkentenisfe en openbaare betuiginge van de nuttigheid
van 'sMans arbeid, vereerde het Hoogefehool van Groningen,
onzen TROMMIUS met de waardigheid van Doktor in de Godgeleerdheid
Een geringe beiooning , inderdaad , voor eene
onderneeming, van welke hij zelve de lastigheid zo leevendig
gevoelde, dat hij de bekende regels van den grooten JOSEPHUS
.SCAUGER op zich zeiven plagt toe te pasfen.
Si quem dira manet fenttntia judicis olim,
Damnatum aramuit fuppliciisque caput;
Hanc neque fatuli las/ent ergastuld masfa,
« Nee rigidas vexent fosfa inetalla malus.
f. LUXICA CONTEXAT: nam catera quid moror} omnes
Poenarum facies Mc labor unus habtt.
Welke regels door TROMMIUS, mlsfchien in een mismoedigen,
luim, onder een drukkend gevoel van de zwaarte zijns arbeids,
aldus waren overgebragt.
„ Is 't dat oijt Rechter wil een fchamper oordeel vellen,
„ Waardoor hij allermeest aan den Misdader quellen;
„ Die laet hem nimmermeer in *t naare Rasp-huis gaen,
„ Noch oock van dach tot dach aen 't fware Berch-werk ftaen:
„ Maer leg hem op, dat hij gae WOORD-REGISTERS maken,
„ Dus fal hij alle foort' van ftraffe teffens fmaken."
ABRAHAM TROMMIUS, behalven zijne naarftigheid in de zwaarwigtige
taak, welke hij ten beste zijner natuurgenooten aanvaardde
en volvoerde, was, daarenboven, een vredelievend en
befcheiden Godgeleerde, die den ontijdigen ijver van zommigen

TROMMIUS. (ABRAHAM) 327
gen menigmaalen beteugelde. Viermaalen is hij getrouwd geweest.
Hij overleedt in den jaare 1714» het zevenentachtigfte
zijns ouderdoms.
Zie HOOGSTRAATE M ; als mede de Vo