interview met Frans Van Daele in het decembernummer - VKW

OntmoetingenElke crisis mondtuit in méér Europa,nooit minder22 |december | vkw ondernemen 2012Frans van Daele (ex-kabinetschef Herman Van Rompuy) en Caroline Ven(gedelegeerd bestuurder VKW)(Foto Jan Locus)

OntmoetingenHoe kijken mensen die jaren mee bouwden aan Europa,naar het eurokritische tumult? Topdiplomaat Frans vanDaele speelde tientallen jaren een even belangrijke alsdiscrete rol achter de coulissen. Hij wisselt ervaringenuit met Caroline Ven, in een vorig leven eveneens nauwbetrokken bij onderhandelingen. Beiden concluderen datde weg lang en niet altijd makkelijk is, maar nog altijdde juiste.Het stof lijkt nu wat te zakken, maar tijdens deze crisis werd hier en daarwel echt getwijfeld aan het welslagen van de euro.Frans van Daele: “41 jaar diplomatieke loopbaan, waarvan het leeuwendeelgewijd was aan Europese integratie, leert me één ding: elke crisis leidde totméér Europa en niet tot minder. Vijftien jaar geleden werd de euro in elkaargezet zonder veel economische coördinatie. Delors had daar al op gewezenen pleitte voor meer ‘gouvernement economique’. Men heeft dat toen proberenop te lossen door een budgettair en monetair slot. Het budgettair slot kwamlos te zitten tijdens de vette jaren in de periode Schröder-Chirac. Het monetairslot, gericht op primaire prijsstabiliteit, werd geopend door de toeschietelijkemanier waarop de banken de staten, de gezinnen en de bedrijven van financiëlemiddelen voorzagen. De bankencrisis bracht vanaf 2007 de fouten in het weefselsteeds duidelijker aan het licht. Maar de maatregelen die Europa nu nam,gingen gepaard met heel wat overdracht van macht en bevoegdheden naarhet centrum. Om de budgettaire discipline te bewaken, werd het stabiliteits- engroeipact terug scherp gesteld.”Caroline Ven: “Met de nu genomen maatregelen werd het veel makkelijker omlidstaten aan te pakken van wie de begroting ontspoort. Maar nog een anderprobleem voor de muntunie waren de sterk divergerende loon- en loonkostenontwikkelingen,en daar zouden de sociale partners in principe een grotererol kunnen gaan spelen. Ik heb er ooit al over geschreven dat we eigenlijk eensoort Europese loonnorm zouden moeten hebben, die uiteraard afgestemd isop pakweg productiviteitsverschillen, maar ik denk niet dat we zover al staan.Voorzitter Van Rompuy wijst ook op een grotere betrokkenheid van de socialepartners als belangrijk element van ‘accountability’ en van de noodzaak omhet draagvlak te vergroten voor de Europese evoluties.”Frans van Daele: “Over de gelijktrekking van het loonbeleid overheersen tweestellingen. Enerzijds pleit een aantal landen zoals België, voor een vrij hogeloonnorm, zodat sociale objectieven gedekt worden. Een andere groep landenbeklemtoont de verschillen in de diverse economieën en vindt een vaste loonnormniet houdbaar. Die discussie is zeer verregaand gevoerd toen we hetVerdrag van Nice bespraken. Ik herinner me de discussie met Spanje, dat ondermeer argumenteerde dat perifeer gelegen landen met een concurrentienadeelkampen, dat moest kunnen worden gecompenseerd door de loonvorming.Economen kennen die discussie, maar op politiek vlak is dit nog niet uitgepraat.Het is wel de reden waarom we een Euro Plus-Pact maakten, een soort politiekeverbintenis die inhoudt dat landen hun nationaal economisch beleid richten opzaken als competitiviteit, maar ook opduurzaamheid qua sociale uitgaven.Wij pleitten in dat verband voor eenaanpak met gemeenschappelijkedoelstellingen en daaraan gekoppeldeen menu met manieren waarop jedie doelstellingen kan bereiken. Meerwas niet haalbaar.”Caroline Ven: “Je ziet iets vergelijkbaarsmet internationaal opererendebedrijven die geconfronteerd wordenmet verschillende regelgevingen inlanden en vestigingen. Ook daar kanje heel moeilijk een sterk dirigistischeen uniforme aanpak opleggen. Ik pleitvooral voor het betrekken van socialepartners en het opnemen van verantwoordelijkheidvan sociale partnersin het overlegproces, analoog metde manier waarop managers in eenbedrijfsomgeving rekening moetenhouden met lokale stakeholders.”“Wat goed gaat, wijten mensenaan zichzelf; wat slechtgaat, wijt men aan anderen.”Het gaat op die manier wel erg traag…Frans van Daele: “Tja, dat was al hetrecept bij de oprichting van de Unie.‘l’Europe se construira pas a pas,graduellement, ou ne se construirapas’, zegden de oprichters Monnet enSchumann. De stapsgewijze benaderingis nu eenmaal nodig omdat het tijdvraagt om pers, publiek en parlementte overtuigen. Wie te snel gaat, verliestzijn draagvlak. Dat is nu eenmaal demanier waarop democratische maatschappijenbeslissingen nemen: het ispas als voldoende mensen voelen datde nood aan een beslissing er is, datdie genomen wordt. Ik zie dat ook in deVS, waar ik jaren gewerkt heb. Ik stelvast dat ze daar nog altijd afstevenenop de ‘fiscal cliff’.”vkw ondernemen 2012 | december | 23

OntmoetingenBaron Frans van DaeleReeds als humaniorastudent wist Frans van Daele dat Europa het project waswaaraan hij zich wilde wijden. Toch legde hij zijn diplomatieke examens pasaf na studies Romaanse filologie; afkomstig uit Nederland, wilde hij eerst Fransleren.Als diplomaat zou hij zowat alle van de belangrijkste posities bekleden: ambassadeurin de VS, de Verenigde Naties, de EU en de NAVO.(Foto Jan Locus)Hij was ook kabinetschef voor verschillende ministers van Buitenlandse Zaken.Toen hij dit jaar op pensioen ging, was hij kabinetschef van de eerste voorzittervan de Europese Raad Herman Van Rompuy. In die functie speelde hij eenbelangrijke rol als architect van de belangrijkste maatregelen die de ‘weeffouten’uit de eurozone moeten halen.Misschien communiceert Europadat onvoldoende?Caroline Ven: “We moeten wellicht nogeens doen wat we deden in de aanloopnaar de muntunie. Overal werdenrondetafels georganiseerd door deCommissie, samen met de lidstaten. Ikheb toen nog met zo’n communicatieteamssamengewerkt als experte vanuitde bedrijfswereld. Ik denk dat we nu opeen punt zijn gekomen waarop we weereens met zo’n communicatie-inspanningde voordelen van het Europeesproject in de verf moeten zetten. Wemoeten wellicht opnieuw uitleggenwaarom bepaalde hervormingen nodigzijn en hoe we via economische eninstitutionele integratie uiteindelijk eenvredesproject realiseren. Zo kunnenwe wellicht de perceptie van vandaagcounteren.”Maar je kan Europa toch niet enkelblijven verkopen als een antioorlogsproject?Frans van Daele: “In het westen van deEuropese Unie zullen sommigen zichmisschien niet meer herinneren dat hetanders kan, maar in het oosten zijn ernog een heleboel die nog zeer levendigweten wat het is om in conflict te leven.”Caroline Ven: “Europa als vredesprojectis actueler dan ooit. Zodra er armoedeopduikt en de groei wat weg blijft, duiktal heel snel opnieuw een nationalistischereflex op en ontstaat de neigingom zich terug te plooien op het eigenbelang.En in zo’n context is een conflictnooit ver weg, al is het daarom noggeen oorlog. Onderschat dat gevaarniet. Daarom vond ik sommige reactiesop de Nobelprijs voor de Vrede voorEuropa zo totaal misplaatst. Dit project isecht iets waar we trots op kunnen zijn.(zie kader ‘Don’t mention the war’).”Frans van Daele: “Wat natuurlijkook speelt, is de creatie van groei enwelvaart. Het zal vandaag wellicht watvreemd klinken nu er geen groei meeris en we zowat in een recessie zitten,maar over langere tijd gemeten isduidelijk hoeveel groei de interne marktbrengt. Er zijn al berekeningen geweestover een eventuele Grexit en over eenverdwijnen van de eurozone. Ze komenuit op een verlies aan BNP van ergenstussen 10 en 20 procent voor landenzoals België en Nederland. Ja, wezijn dus het slachtoffer van ons eigensucces; wat goed gaat, wijten mensenaan zichzelf, wat slecht gaat, wijt menaan anderen.”Als diplomaat hebt u veel onderhandeldop internationaal niveau. Watadviseert u ondernemers die in hetbuitenland een deal moeten sluiten?Frans van Daele: “Gebruik je netwerkom je onderhandelingspositie voor tebereiden. Kijk achter de kaarten vandiegene met wie je aan tafel zit. Alspermanent vertegenwoordiger voorBelgië bij de Unie had ik zeer veel aan deverslagen van mijn collega-diplomatenuit de Europese hoofdsteden. Daardoorbegreep ik veel beter wat er achter eenbepaalde positie stak en of het een echteof een pseudopositie betrof. Een goedeonderhandelaar probeert je immers telaten geloven dat hij meer contraintesheeft dan in werkelijkheid. Het viel mealtijd op dat men in de hoofdsteden veel24 |december | vkw ondernemen 2012

Ontmoetingenmeer vertelt over een standpunt dan deman die tegenover jou zit. Informatievan onze ambassades uit de Europesehoofdsteden hielp me om in te schattenwat in de hoofdsteden écht leefdeen dan kan je natuurlijk beter onderhandelen.”Kunnen ondernemers niet meerprofiteren van ons diplomatieknetwerk?Frans van Daele: “Vele jaren ervaringleren me dat deuren van buitenlandseambassades openstaan voor buitenlandsezakenbelangen. Ik zie ook hoegroot het succes is van de buitenlandsezendingen onder Prins Filip.Dat bewijst dat dit overheidsapparaattoegevoegde waarde kan bieden en dereden is evident: je wil weten met wie jete maken hebt. Hoe betrouwbaar is jegesprekspartner? Van waar komt hij?Welke beperkingen heeft hij? Door wiewordt hij echt aangestuurd? Ik kan memoeilijk inbeelden dat dat niet belangrijkzou zijn voor een ondernemer die in hetbuitenland een contract afsluit.”Caroline Ven: “De bedrijven die nu algebruik maken van die kanalen, zijnover het algemeen zeer tevreden, maarnog te weinigen kennen de weg. Wemoeten daar nog wat missionariswerkdoen. Ze beginnen ook niet altijd vroeggenoeg. Neem al vroeg in het verhaalcontact op met de ambassade waar jeeventueel wil gaan investeren. Onzeambassadeurs zetten de deur openen kennen het terrein erg goed. Zekunnen ook andere deuren openen.”Volgens de Oeso wordt de Chineseeconomie dit jaar groter dan die vande eurozone. Dergelijke berichtenversterken voor sommigen het beeldvan Europa als het oude, vermoeidecontinent…Frans van Daele: “Dat opkomendeeconomieën zoals China en India aaneen inhaalbeweging bezig zijn en eenmeer prominente plaats zullen innemenin de vaart der volkeren hoeft nietnoodzakelijk ten koste van een ander tegaan. We moeten er vooral op toeziendat die nieuwe economieën, dikwijlsexportgedreven, een plaats innemenin een groter gestructureerd geheelwaarbinnen iedereen een stuk rechtenen plichten waarneemt. G8 en G20 zijnpogingen, hoe onvolmaakt ook, om eenminimum aan structuur te geven aandie globale economie, om op die maniervoldoende evenwicht te krijgen tussenrechten en plichten, en in die zin is heteen vorm van export van het multilateraalmodel, waar wij sedert WOII zoveelbaat van ondervonden.”Maar het verdeelde Europa lijktnog weinig in de pap te brokkelente hebben…Frans van Daele: “Je moet natuurlijk jemannetje weten te staan, maar het hoeftniet altijd om een ‘zero sum’-game tegaan met een winnaar en een verliezer.Dé grote les van Europa is dat je het ookzo kan organiseren dat iedereen er betervan wordt. Vanuit dat model kunnenwe veel gewicht in de schaal leggen,maar dan op zo’n manier dat iedereenergens mee naar huis kan. Maar om datDé grote les van Europais dat je het ook zo kanorganiseren dat iedereener beter van wordt.in de toekomst te kunnen, moeten wenog vooruit op het vlak van integratie.Ik denk dan aan een voorlopig nogonvolmaakt buitenlands beleid. In demate dat we erin slagen om nog meerdingen samen te doen, vertaalt zichdat onmiddellijk in een versterking vanonze invloed op het wereldschaakbord.En dat ligt echt wel binnen ons bereik.”Jo CobbautDon’t mentionthe warDebatten en berichtgeving over deeurocrisis gaan er soms aan voorbij datwe voor meer Europese economischeintegratie kozen vanuit een verlangennaar vrede en stabiliteit. De unie werduitgebreid naarmate landen zich kondenvrijmaken van hun dictatuur of van hetcommunisme. Het is geen toeval dat demuntunie er snel kwam na de val van deBerlijnse Muur. De solidariteit van West-Duitsland met Oost-Duitsland, inclusiefde eengemaakte Duitse mark, toont hoeeconomische en politieke eenmakingbijdraagt tot vrede en samenwerking, endus tot meer welzijn voor allen.Het klopt dat landen zoals Griekenlanddankzij de muntunie jarenlang bovenhun stand hebben geleefd en dat hunbeheersstructuren niet solide genoegzijn. Het aanpassingsproces zal nietgemakkelijk zijn. Maar in de muntuniezijn de gevolgen allicht nog draaglijk.Zeker als men de pijnpunten van dehuidige constructie van de eurozoneaanpakt.De bevolking heeft immers ook recht opeen positief verhaal, op hervormingendie, aangevuld met steun van sterkerelidstaten, weer perspectief bieden aanlanden in de problemen. Anders dreigteen polarisering, waarbij een deel vande Europese bevolking zich in de steekgelaten zal voelen. Het kortetermijndenkendat steun aan landen in moeilijkhedenvoorstelt als een onrendabelebelegging, moet dringend plaatsmakenvoor een langetermijnvisie. Solidariteiten wederzijdse verantwoordelijkheidgaan daarbij hand in hand.Caroline Venvkw ondernemen 2012 | december | 25