Stephanus Muller - LitNet

LitNet Akademies – Jaargang 5(1) – Augustus 2008(1944), maar wat vandag steeds onthou word as ’n voorbeeld van die invloed van dieNeue Sachlichkeit in Afrikaans. Uit ’n musiekwetenskaplike perspektief is die romanbelangrik weens die wyse waarop dit die kulturele lewe van Kaapstad in die 1930’smusikaal inklee. Hierdie artikel begin deur voorbeelde en, meer algemeen, kategorieë vanoorvleueling tussen fiksie en musiekgeskiedenis te lys. Suid-Afrikaanse presedente wordkortliks toegelig voordat die tweede deel van die artikel fokus op Johanssen se Gety. Deurlesings van Gety en primêre dokumente uit die Arnold van Wyk-versameling (J.S. GerickeBiblioteek, Universiteit van Stellenbosch) met mekaar in verband te bring, word karaktersen gebeure in Gety in hierdie deel van die artikel aan gedokumenteerde historiese figureen gebeure gekoppel. Hierdeur word Johanssen se roman voorsien van ’n outobiografieseen historiese konteks wat voorheen nie bekend was nie. Die fokus in hierdie deel van dieartikel val in die besonder op Johanssen se beskrywing van ’n strykkwartet-uitvoering inKaapstad en hoe hierdie beskrywing sou kon skakel met die jeugwerke in Arnold van Wykse juvenilia. Die hipotese word oorweeg dat Johanssen in sy roman die eerste uitvoeringvan Van Wyk se Strykkwartet in E mineur beskryf. Behalwe dat hierdie en ander gebeurein die roman met dokumente in Van Wyk se nalatenskap in verband gebring word, verskafdie artikel ’n sistematiese perspektief oor die ontwikkeling van Van Wyk se belangstellingin die strykkwartetmedium. Dit kontekstualiseer die komponis se meer volwassekwartetkomposisies, nl. die Vyf Elegieë vir Strykkwartet (1941) en die Eerste Strykkwartet(1946). ’n Venster van mimetiese waarheid word dus geopen op Arnold van Wyk se vroeëkomposisionele praktyk en op aspekte van sy persoonlike lewe. Die laaste en derde deelvan die artikel maak gebruik van Paul Ricoeur se teoretisering van die skakelings tussenhistoriese en fiktiewe tyd in Time and Narrative om die algemene vraag oor die verhoudingvan geskiedenis en fiksie aan die orde te stel. Die moontlikheid word oorweeg dat Gety asfiksie ’n alternatiewe historiese realiteit kan teken as wat in musiekhistoriografie moontlikis.1. Komponiste in fiksieHistoriese komponiste kan op verskillende maniere ten tonele gevoer word infiksie. Soms dien hulle slegs as inspirasie vir karakterinkleding of rykverhaalgegewens in algeheel fiktiewe kontekste. Herr Klesmer in George Eliot seDaniel Deronda toon byvoorbeeld ’n beduidende graad van ooreenstemming metFranz Liszt. 1 Die verhouding tussen die jong komponis Robert Frobischer en dievermaarde Vyvyan Ayrs in die kultusroman van David Mitchell, Cloud Atlas, maakgebruik van die historiese omstandighede van Frederick Delius se laaste jare,waarin hy deur ’n talentvolle amanuensis bygestaan word. In Friedrich Huch seroman Enzio is die jong Wilhelm Furtwängler die inspirasie vir die karakter vanRichard, terwyl die karakter Enzio ook ooreenkomste toon met die historiesekomponistefigure van Othmar Schoeck en Paul von Klenau. 2 Die beroemdstevoorbeeld in hierdie kategorie is waarskynlik dié van Thomas Mann, wat in ’n briefaan die kunstenaar Wolfgang Born beken dat sy model vir die protagonis in DerTod in Venedig Gustav Mahler was. 3 Die huiwering waarmee die woord kategoriegebruik word in hierdie konteks, word deur hierdie voorbeeld verklaar. Mann seGustav Aschenbach is ’n beroemde skrywer, nie ’n komponis nie, en die verhaalvan sy vervoering met die jong Poolse seun Tadzio en sy uiteindelike sterwe inVenesië het met die historiese Mahler niks te doen nie. Die verband is die fisiekebeskrywing van Aschenbach, sy geskakeerde karakterisering en die beskrywingvan die tipe kunstenaar wat hy was. Dít is wat Mann by Mahler afkyk.’n Tweede soort verskyning van komponiste in fiksie word gevind wanneer diekomponis deur naam of konteks identifiseerbaar verskyn in ’n histories-ingeligteen/of chronologies-geografies verifieerbare konteks, maar een waarin óf dieinnerlike en uiterlike handeling, óf die verhaal, of die plot of kombinasies daarvanfiktief is. ’n Voorbeeld hier is Julian Barnes se kortverhaal “The Silence”, wathandel oor ’n komponis wat sukkel om sy agtste simfonie te voltooi. Alhoewel22ISSN 1995-5928 | Tel: 021 886 5169 | E-pos: akademies@litnet.co.za