billy elliot - Lessen in het donker

BillyElliotjekinoEDUCATIE

BILLYELLIOTFilm en educatie…... in het vertoningcircuit vanLessen in het donker, in het kader vanFilmfestival Open Doek, ter gelegenheidvan een workshop verzorgd doorJekino of van een film in de klas...Het medium film kreeg een plaatsin het lessenpakket van heel wat scholen,daarom zorgen wij graag vooreen degelijke programmatie en pedagogischeomkadering. We makenjaarlijks een pittige selectie van een30-tal films uit het afgelopen seizoen,organiseren op heel wat plaatsenvertoningen en zorgen voor kant-enklarelesmappen voor een boeiendeverwerking in de klas. Daarbij spelenwe in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen.In elke lesmap streven we naareen filmtechnische en inhoudelijkebenadering van de film en focussenwe op één filmterm.Doelgroep BILLYELLIOT: 1e graadSecundair OnderwijsjekinoEDUCATIEwww.jekino.bewww.opendoek.bewww.lesseninhetdonker.beFEEDBACKWe horen graag je reactie op defilm, de bespreking en lesmap. Surfnaar www.lesseninhetdonker.be omeen evaluatiefiche in te vullen. Ookde leerlingen kunnen hun reactiekwijt op de pagina van de film dieze zagen.InhoudstafelFilmfiche __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4Regie en productie __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7Stephen DaldryOp zoek naar BillyDansen als expressiemiddelOude wondenLeuke weetjesVerwerkingtips __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 11Eerste reacties bij het verlaten van de zaalNabespreking in de klasThema’s in de film“Wat is er mis met ballet?”De staking en de dans __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 14Opdrachten_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 21De impact van muziekStoryboard: het begrip tijd in de filmFiche voor de leerlingen __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 24FilmficheKopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijnze meteen goed voorbereid op de voorstelling! Ook voor je collega’s die deleerlingen vergezellen, kan dit een handige leidraad zijn.P 2 P 3

FilmficheSynopsisPalmaresDe elfjarige Billy Elliot woont samenmet zijn vader, broer en oma in eenachterstandwijk in het noorden vanEngeland. Van zijn vader krijgt hijgeld voor wekelijkse bokslessen.Iedere week volgt Billy deze trouw,maar een talent blijkt hij alles behalve.Wanneer er ook een balletklasvan de sportzaal gebruik komt maken,gaat er een nieuwe wereld voorhem open. Zijn liefde voor muzieken dans wordt aangewakkerd en hetduurt niet lang of hij is de eerste enenige jongen die zich bij het balletgroepjeaansluit. Juf Wilkinson zietin hem een talent. Nu moeten alleenBilly’s vader en broer nog wordenovertuigd.Technische kaartVK / 2000 / 110 minutenTaal: Engels, Nederlands ondertiteldRegie: Stephen DaldryScenario: Lee HallProducenten: Greg Brenman,Jonathan FinnMuziek: Stephen WarbeckCamera: Brian TufanoMontage: John WilsonChoreografie: Peter DarlingMet o.a. Jamie Bell (Billy), JulieWalters (Mrs. Wilkinson), GaryLewis (Dad), Jamie Draven (Tony)BILLY ELLIOT was één van de grootsteprijsbeesten uit het jaar 2000, hijwon maar liefst 49 internationaleprijzen, waaronder BAFTA’s voorBeste Film, Beste Acteur Jamie Bellen Beste Vrouwelijke Bijrol voorJulie Walters. Daarbovenop kreeg hijook nog eens drie Oscarnominaties:voor Beste Regie, Beste Bijrol (JulieWalters) en Best Scenario.Uit de persgeplukt“Billy Elliot is ontroerend, geloofwaardig,indringend, sprankelend enpuur. Billy Elliot is een filmervaringdie je je weer even kind laat voelenen je zelf pliés, pirouettes of arabesquenmakend de bioscoopzaal uitdoet huppelen.”De Filmkrant“Ga deze film horen, zien en voelen!”KutsiteSurftipsDe officiële filmsite is vandaag nietmeer online. Maar ondertussen is ereen zeer succesvolle theaterversievan deze film gemaakt.http://www.billyelliotthemusical.comVóór je naar defilm gaatWat denk jij van jongens die balletdansen?Ken je zo iemand? Zou jegraag zo iemand leren kennen? Hetis de droom van het hoofdpersonageuit deze film. Wat verwacht jevan die jongen? En wat verwacht jevan de film? Onthoud die verwachtingengoed, zodat je ze achteraf kanvergelijken met je eindoordeel vande film.P 4 P 5

Regie enproductieStephen DaldryMet slechts drie films op zijn palmaresis Stephen Daldry ondertussenuitgegroeid tot een uitzonderlijksuccesvol regisseur. Voor elk vanzijn drie films, BILLY ELLIOT, THEHOURS en THE READER ontving hijtelkens een Oscarnominatie voorbeste regie.Voor hij zich aan film waagde (BILLYELLIOT is zijn filmdebuut) was hijal een uiterst succesvol theaterregisseur.Voor zijn theaterwerkwon hij al tweemaal de LaurenceOlivier Award (de belangrijksteBritse theaterprijs) en al tweemaalde Tony Award (de belangrijksteAmerikaanse theaterprijs).Stephen Daldry: “Het grootsteverschil tussen theater en film isde dictatuur van een regisseur.Theater is veel meer een collectiefen collegiaal proces. In het theaterkan je je veroorloven om eens tezeggen dat je het zelf ook niet meerweet. Als je dat bij film zou doen,staan de bloedhonden klaar om jete verslinden (lacht).”Op zoek naar BillyDe casting van het titelpersonagewas uiteraard van essentieel belang.Regisseur Stephen Daldry hadals voorwaarde dat diegene die Billyging spelen uit de regio kwam waarde film zich afspeelt en weinig ervaringmocht hebben. Uit 2000 kandidatenwerd Jamie Bell gekozen dieal vanaf zijn zesde dansles volgdemaar weinig acteerervaring had.Jamie is afkomstig uit het arbeidersstadjeBilingham, en stamt uiteen dansgezinde familie: zowel zijnzus, moeder, tante als grootmoederhebben ooit op zeker niveau gedanst.Eigenlijk wou hij hockeyspelerworden, zegt hij zelf. “Ik speeldevroeger de hele tijd hockey, tot ikeens een wedstrijd zag. Het wasniet echt mooi. Toen ik zes was,werd ik op een keer meegesleurdnaar een danscompetitie. Daar zagik een meisje op het podium dansen.Ze deed het niet goed en ik zeitegen mijn moeder dat ik het beterkon. Dus kocht zij tapdansschoenenvoor mij.”P 7

VerwerkingtipsEerste reactiesbij het verlatenvan de zaalVlak na de vertoning willen deleerlingen vaak hun eerste indrukkenkwijt; ze hebben nood aan eenontladingsmoment. Je hoeft nietonmiddellijk veel dieper in te gaanop hun eerste bedenkingen, maarje kan ze wel de kans geven om‘stoom af te laten’.Daarbij kunnen enkele eenvoudigevragen helpen:• Vond je het een goede film?Waarom (niet)?• Hoe kan je de film volgens jou hetbest omschrijven?Leuk / saai / meeslepend / ontroerend/ grappig / origineel / spannend/ langdradig / belachelijk / …?• Welk moment uit de film is je hetmeest bijgebleven?• Zou je de film aanraden aan jevrienden? Aan je ouders?• Met welk gevoel bleef je achter inje bioscoopzetel?• Wat vond je van het einde?Nabespreking inde klasHet doel van een goede filmbesprekingin de klas is het vormen vaneen eigen mening, de mening vananderen te horen en de leerlingente laten nadenken over het verbandtussen de film en de eigen leefwereld.Je kan BILY ELLIOT al grondig besprekenop basis van deze drie vragen:• Inhoud: Waar gaat de film over?• Vorm: Welke filmtechnieken zijnopgevallen?• Beleving: Welke scènes of momentenvond je herkenbaar enwaarom?Laat de leerlingen hun antwoordenverduidelijken en verdedigen enlaat de andere leerlingen daaropreageren.P 10 P 11

Hieronder enkele mogelijke bijvragen.Inhoud• In de film kan je twee verschillendeverhaallijnen opmerken.(Het verhaal van Billy en het verhaalvan vader Elliot en zoon Tony.)Kan je de twee verhalen kort vertellen?(zie ook het volgende hoofdstuk)• Wat is volgens jou het belangrijkstethema in de film?• Hoe kan je de gezinssituatie vanBilly omschrijven? Waarin is hetzoal anders dan een normaal gezin?• Waaraan merk je dat de moedernog steeds sterk aanwezig is in zijnleven?• Kan je de ontwikkeling omschrijventussen het eerste moment dathij in de dansles komt kijken en dedag dat hij naar de balletschoolgaat?• Waarom kiest Billy nu net voorballet en geen andere sport zoalsboksen of voetbal, denk je?• Welke obstakels moet hij zoal trotserenom zijn droom te bereiken?Vorm• Heb je op de muziek gelet? Watvond je ervan?• Hoe belangrijk is muziek in de film?Welke functie heeft de muziek?• Zijn er gelijkenissen tussen begineneindgeneriek? Wat denk je dat demakers daarmee willen zeggen?Beleving• Hoe zou jij zelf met zo’n situatieomgaan? Wat zou je doen als je inBilly’s schoenen stond?• Kan het soms ook goed zijn om je(misschien tegen je zin) aan een traditiete houden? Waarom?• Wat is jouw talent, denk je? Watwil je met je talent doen?motieven in de filmTraditieBoksen is een traditie in de familieElliot. Alle mannelijke leden vande familie hebben het geleerd.De bokshandschoenen die Billygebruikt, zijn nog van zijn opa geweest.Billy breekt met de traditieomdat hij liever danst.StakingDe mijnwerkers van DurhamCounty staken omdat ze van deoverheid de garantie willen dat demijnen open blijven. Zonder mijnenis er geen werk en dus geen inkomen.Midden jaren tachtig zorgdede dreigende sluiting van diversemijnen voor grimmige opstandenin Engeland.Vragen• Waarom is Billy’s vader zo boosals hij te weten komt dat Billy danslessenvolgt?• Welke dingen zijn je opgevallen bijde staking in de film? (Bijvoorbeeld:het harde optreden van de politieof het feit dat de stakers geen inkomenhebben)• Kan je de houding van vader enbroer Elliot tijdens de staking begrijpen?• Waarom geeft vader Elliot het stakenplots op? Zou jij hetzelfde doenals je in zijn plaats was?“Wat is er mis metballet?”De jongens van de klas kunnen zichmisschien afkeren tegen het themavan de film. Misschien vinden zeook dat ballet enkel voor meisjesis. Vanuit de vraag die Billy aan zijnvader stelt: “Wat is er mis met ballet?”kan een gesprek gevoerd worden.Waarom zou ballet enkel voormeisjes zijn? Vinden ze Billy Elliotverwijfd? Waarom wel of waaromniet?P 12 P 13

De staking en dedans: twee verhalen,twee wereldenHet filmverhaal verloopt in zekerezin als een fuga met twee motievendie elkaar voortdurend kruisen entoch afzonderlijk herkenbaar blijven.Er is het balletmotief, verbondenmet Billy; en er is het stakingsmotief,verbonden met vader enTony Elliot. Bijna in iedere sequentiespelen beide motieven mee.Soms lopen ze in elkaar over in eenononderbroken camerabewegingen soms breekt het ene motief doorin het beeld van het andere motief.Geleidelijk bevinden beide delenzich in een verhouding waarbij hetballetmotief de boventoon en hetstakingsmotief de ondertoon vande film gaan vormen.De stakingIn de film hebben zowel vader alsTony de handen vol met de stakingdie sinds enkele weken de mijnenvan Groot-Brittannië lamlegt. Deuitputtingsslag tussen de arbeidersen de conservatieve regeringvan ‘Iron Lady’ Margareth Thatherheeft in 1984 werkelijk plaatsgehaden mondde uiteindelijk, na een lange,slopende strijd, uit in een nederlaagvoor de mijnwerkers.Tegen deze historische achtergrondwordt Billy’s verhaal verteld.Daarbij ligt de focus – zoals de titelvan de film aangeeft – natuurlijk opBilly.De hiërarchie van verhalen maaktDaldry meteen subtiel duidelijk ineen van de eerste scènes, waarinBilly zijn verdwaalde grootmoederterugvindt.P 14 P 15

- Terwijl op de voorgrond hethoofdpersonage zichzelf introduceert(“It’s me, Billy. Remember?”)bemerkt de aandachtige kijker verop de achtergrond donkere trucksdie horden oproerpolitie uitbraken.Die beweging in een hoekje van hetscherm zou totaal niet opvallen,ware het niet dat de camera heeleven blijft hangen op dat beeld, ookal zijn alle personages er al uit verdwenen.De staking laat zich voelen in elksegment van de samenleving. Nietalleen brengt ze vele gezinnen,waaronder de Elliots, in grote financiëlemoeilijkheden, er zijn ookmeer onverwachte gevolgen, bijvoorbeeldwat het sociale en cultureleleven van de arbeidsgemeenschapbetreft. Zo gaan de balletlessenvan Mrs. Wilkinson voortaandoor in de bokshal omdat de locatiedoor de stakers wordt ingepalmd.Doorheen de film wordt de stakingalsmaar grimmiger. In het beginwordt de politiemacht ludiek inbeeld gebracht, maar doorheen defilm wordt de dreiging steeds groteren angstaanjagender. Dat contrastwordt duidelijk als je de volgendetwee scènes vergelijkt:- Debbie, de dochter van Mrs.Wilkinson, laat druk pratend metBilly een stok tegen een huismuurslepen. Naadloos gaat die muurvan bakstenen over in een muurvan politieschilden die een straatafgezet houden. De twee kinderenkijken niet eens op om te zien water gaande is. Een knipoog van deregisseur om het absurde en hetonwezenlijke van de politiebezettingte benadrukken.- Heel wat later zien we Billy op wegnaar zijn privéballetles een groepjeagenten voorbijgaan dat zich opeen graspleintje aan het vermakenis. Hoewel de sfeer erg los schijnt,steken hun zwarte uniformen onheilspellendaf tegen de lichte achtergrondvan het stadje. Er hangt rebellieen confrontatie in de lucht… .Het balletAangezien de film een ode brengtaan de dans krijgt de muziek ergveel aandacht in de film. Een grotekwaliteit daarbij blijkt uit de dramatischeintegratie van de muziek.Van het begin stuwt de muziek hetdrama voorwaarts. De piano speeltdaarbij de hoofdrol.De film brengt twee piano’s in beeld:Die in de huiskamer van de Elliotsdieherinnert aan de moeder- en diein de balletklas van Mrs. Wilkinson.De film beschrijft een mooie dramatischelijn alleen al via het beeldspoorvan de piano. Daarnaast krijgtook de rockmuziek nog ruime aandacht.Het betreft enkele songs vanBritse bands als T-Tex, The Clash enThe Jam. Daarnaast is er de dansmuziekTop Hat White Tie and Tailsvan Fred Astaire uit de film TOPHAT (1935) en de symfonische balletmuziekvan Tchaikovsky’s HETZWANENMEER.Het wordt vanaf het begin duidelijkhoe belangrijk het muziekelementis in het leven van Billy. Het eerstewat we van Billy te zien krijgen zijnzijn handen terwijl hij een elpee oplegt.Alleen al door de manier waaropzijn vingers nerveus en verlangendover de platenspeler trippelenis het overduidelijk dat muziekdeze jongen raakt tot in het diepstevan zijn ziel. Het dansen zit hem inhet bloed, niet alleen in figuurlijke,maar ook zoals later blijkt ook inletterlijke zin. Billy heeft zijn aanlegvoor dans en muziek meegekregenvan zijn muzikaal begaafde moederen van zijn grootmoeder.KleurDe regisseur geeft aan de film eenbijna onopvallend, maar zeer verzorgdkleurgebruik. Het staat indienst van de dramatische opbouwvan het verhaal. Het meest uitgewerktekleurengebruik is dat vanhet blauw. Het behoort tot de wereldvan het ballet. Vanuit zichzelfheeft het klassieke ballet de wittekleur als hoofdkleur, denk maar aande tutu’s van de meisjes. De filmechter kleurt het ballet met blauwen werkt zo op een subtiele manierde relatie uit tussen Billy, zijn moederen Mrs. Wilkinson.P 16 P 17

BeeldmotiefEen dominant beeldmotief is datvan de voeten. Tal van scènes krijgeneen intro via een close-up vanvoeten. Ze onthullen de uiteindelijkebetekenis die het dansen voorBilly heeft. Hij spreekt daarover inhet slot van de auditiescène.Dans als middel tot expressieBilly is nog niet rijp, hij kan de vollezeggingskracht van dans en muzieknog niet vatten.“Wat uitdrukken?”, vraagt hij naïefwanneer Mrs. Wilkinson het heeftover expressie met dans. Billy heeftnog een hele weg af te leggen alvorenshij zijn doel zal bereiken. Deovergang naar die fase van ontwikkelingheeft Daldry symbolisch gevatin een poëtische scène waarinMrs. Wilkinson Billy het verhaal vanhet Zwanenmeer vertelt. Kan Billynu de volle emotionele reikwijdtevan het Zwanenmeer nog niet bevatten,dan begrijpt hij die des tebeter wanneer hij jaren later zijneerste hoofdrol in datzelfde balletvan Tchaikovski zal vertolken.Ook al schijnt Billy de zeggingskrachtvan ballet nog niet te beseffen,toch is het onbewust zijnbelangrijkste expressiemiddel.Typerend is bijvoorbeeld dat deultieme confrontatie tussen hemen zijn vader niet uitmondt in eenhandgemeen maar in een wildedanspartij waarin Billy al zijn frustratiesen wensen bij elkaar dansten zijn vader bijna dwingt hem inzijn ambities te steunen. Daarnaastzijn er nog talloze scènes waarinwe Billy in extase door de stratenvan z’n dorp zien zweven, b.v. wanneerhij de pirouette eindelijk onderde knie heeft. Of in razende woedenadat z’n vader hem uitdrukkelijkheeft verboden nog verder te gaanmet Mrs. Wilkinsons balletlessen.ArbeiderswereldversusballetwereldAls arbeiderskind voelt Billy zichhelemaal niet thuis in het chiquewereldje van de balletschool, waarde mensen hem met “William” aansprekenen hem vragen naar hetculturele erfgoed van Durham. Deinkomhal van de school wordt koel,afstandelijk en vanuit de hoogtein beeld gebracht. Tijdens het interviewspringt het beeld heenen weer tussen Billy en zijn vaderenerzijds en de jury anderzijds,zonder ze ooit samen in beeld tebrengen. Geen gejuich ook van dearbeiders wanneer Billy’s vader hetgoede nieuws van zijn zoons toelatingtot de balletschool meldt. Er issowieso al weinig appreciatie voorBilly’s hobby, en bovendien is destaking juist gebroken.De wereld van het ballet en de arbeidersgemeenschapblijken tweegescheiden werelden te zijn, metBilly als enige raakpunt: Billy en zijnliefde voor ballet.Vragen• Noem enkele voorbeelden waar jede staking op de achtergrond vanhet beeld ziet / voelt.• In het begin van de film wordt destaking grappig in beeld gebracht,maar de sfeer wordt steeds grimmigeren serieuzer. Ben je het eensmet deze uitspraak? Geef voorbeeldenuit de film.• Wat is het eerste wat we te zienkrijgen? Waarom hebben de filmmakersvoor die openingscene gekozen,denk je?• Geef enkele voorbeelden uit defilm waar je zou verwachten datBilly Elliot zal vechten of ruzie maken,maar dat hij in plaats daarvanuitzinnig begint te dansen?P 18 P 19

OpdrachtenDe impactvan muziekMuziek is één van de belangrijksteonderdelen van een film. Een filmmakergebruikt muziek vaak om eenbepaalde sfeer te versterken. Eenachtervolging wordt spannenderdoor muziek met een snel ritme eneen stevige beat bijvoorbeeld.Welk soort muziek past volgens joubij volgende beelden? (zoek eventueelop Youtube.com naar de meestgepaste muziek, en leg uit waaromje deze muziek hebt gekozen.)Situatie 1:Een meisje gaat alleen een donkerhuis in. Ze weet niet wie er binnen is.Situatie 2:Een meisje gaat alleen een donkerhuis in. Ze weet dat haar vriend, dieze een jaar niet meer heeft gezienop haar zit te wachten. Eindelijk zalze hem terugzien!Dit zijn mogelijke antwoorden:Situatie 1: Het is een enge situatie.Daarbij horen: donkere, trage, mysterieuzeklanken die langzaam uitmondenin een climax.hangt in de lucht. Bijvoorbeeld:Aanzwellende strijkinstrumentenof zwoele saxofoonklanken.Storyboard:het begrip tijdin de filmEen film is aan tijd gebonden. Eengemiddelde speelfilm duurt anderhalftot twee uur. Dit wordt defilmtijd genoemd. In de filmtijd gebeurter bijna altijd meer dan er inhet echt in twee uur zou kunnen gebeuren.Inmiddels zijn we als kijkeral zo gewend aan het kijken naarfilms, dat we zelf informatie aanvullendie een filmmaker weglaat.Als je bijvoorbeeld iemand in deauto ziet wegrijden en die persoonin een volgend beeld een gebouwziet binnengaan, dan vul je automatischaan dat die persoon bij hetgebouw is gekomen met de autoen die geparkeerd heeft. Dat kanin werkelijkheid misschien een uurduren. De filmmaker vertelt het ineen paar seconden. De techniek diede filmmaker daarbij gebruikt heetmontage (het aan elkaar plakkenvan beelden).Situatie 2: Een positieve situatie,een hereniging van twee geliefdenP 21

In de film zie je hoe Billy thuis en inde balletzaal oefent op de pirouette.-Hoeveel tijd kost dit (ongeveer) infilmtijd?-Hoeveel tijd denk je dat Billy in hetecht nodig zou hebben om die pirouettete leren?-Waarom laat de filmmaker niet zienhoe lang het in het echt zou duren?StoryboardJe gaat een gebeurtenis die in hetecht een dag in beslag neemt, ineen paar beelden proberen duidelijkte maken. Voordat de opnamenvoor een film beginnen, maakt deregisseur altijd een storyboard. Datis een soort stripverhaal van alle afzonderlijkebeelden in de film, zodatde mensen die zich bezighoudenmet de opnames, precies wetenwat ze moeten opnemen.Maak een storyboard van de volgendegebeurtenis. Ga ervan uit dat jemaar twee minuten filmtijd hebt.Je hebt flink gespaard om dat eneding te kunnen kopen wat je al zolang wilt hebben. Vandaag ga je hetsamen met je vriend(in) eindelijkecht kopen. Helaas, een zakkenrollerpikt op weg naar het winkelcentrumje portemonnee. Je ziet dedief wegrennen.Maak met tekeningenduidelijk hoe jij uiteindelijk jeportemonnee terugkrijgt en naarhuis gaat met wat je zo graag wildehebben. De tekeningen hoeven nietheel precies te zijn, als het maar duidelijkis wat er gebeurt. Schrijf eronderin enkele trefwoorden wat depersonen op de tekeningen zeggen.Fiche voor de leerlingen:Op de volgende pagina vind je eenfiche voor de leerlingen. Daaropstaan een aantal trefwoorden, citatenen vragen die met de film temaken hebben. Je kan deze fichegebruiken als leidraad tijdens debespreking van de film.P 22 P 23