Bakkers in Dalfsen en omgeving 't Kästfeest van Derk en ... - Atlantis

RondomDalfsen45Een uitgave van de Historische Kring Dalfsendecember 2002Bakkers in Dalfsen en omgeving‘t Kästfeest van Derk en JentieHet molenmakersgeslacht BisschopHistorische KringDalfsen

Historische Kring DalfsenErelidAb GoutbeekBestuurVoorzitterHans de Boer, Gerner Es 6,7722 RX Dalfsen, tel. 0529 431385.e-mail hansdeboer@zonnet.nlVice voorzitterAb Goutbeek, Ruitenborghstraat 27,7721 BB Dalfsen, tel. 0529 431481Secretaris/SecretariaatDiny van der Beeke-DijkGentiaan 2, 7721 HB Dalfsen,tel. 0529 432318,e-mail HW.vdBeeke@worldonline.nlPenningmeesterAnton Prins, Ruigedoornstraat 16,7721 BW Dalfsen, tel. 0529 431499,e-mail aprins@ncrvnet.nlRabobank Dalfsen: rek. nr. 31.28.94.260LedenHans Aalders, tel. 0529 433684Greet van der Kamp, tel. 0529 431493Anton Peters, tel. 0529 432921Jan Wijnberger, tel. 0529 433201Website Historische Kring Dalfsenwww.hk.dalfsen.freeler.nle-mailadres website: hk.dalfsen@freeler.nlTijdschrift Rondom DalfsenRedactieGrada Bruggeman-Zweerts, tel. 0529 431825,e-mail grajo@hetnet.nlGerrit van der Kolk, tel. 0529 431727Jaap Tempelman, tel. 0529 433310,fax 0529 430636, e-mail tempel@daxis.nlRedactie-adresRien van Santen, Meidoornlaan 18,7721 EZ Dalfsen, tel. 0529 432253e-mail mjpvansanten@hetnet.nlLidmaatschapHet lidmaatschap van de vereniging HistorischeKring Dalfsen bedraagt € 11,34 per jaar,waarvoor u drie nummers van Rondom Dalfsenontvangt.AbonnementEen abonnement op Rondom Dalfsen bedraagt€ 13,61 voor drie bladen.Losse nummers kosten € 4,54.OpzeggingWanneer een opzegging de administratie nietvóór 1 november heeft bereikt, wordt hetlidmaatschap/abonnement automatisch vooréén jaar verlengd.Leden- en abonnementenadministratie enverkoop losse nummersAnton Peters, Westerstraat 19,7721 DA Dalfsen, tel. 0529 432921.Reeds verschenen nummers, voorzover nogbeschikbaar, zijn op aanvraag leverbaar enworden met een acceptgirokaart toegezonden.december 2002, 15de jaargang nr.3 / Rondom Dalfsen 45oplage: 1100 exemplarenvormgeving/opmaak: Paulien Tempelman, Dalfsendruk: Sonodruk, HeinoISSN 0922-3541Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook wordenverveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaandeschriftelijke toestemming van de redactie.Ofschoon iedere poging ondernomen is om de volgens deauteurswet rechthebbenden van het in dit tijdschrift opgenomenillustratiemateriaal op te sporen, is dit in enkele gevallenniet mogelijk gebleken.In het onderhavige geval zou de redactie graag bij voorbaatexcuses willen aanbieden voor elke onvrijwillige inbreuk op hetauteursrecht en de rechthebbenden willen verzoeken contactop te nemen met de redactie.De ondertekende artikelen zijn voor verantwoording van dedesbetreffende auteur.WerkgroepenWerkgroepen van de Historische KringDalfsen en hun contactpersoon:Boerderij- en Veldnamenonderzoek:Henk Haverkamp, tel. 0529 434119.Dialectgroep:Henk van ‘t Zand, tel. 0529 431226.Digitalisering:Gert Klomp, tel. 0529 431944.Documentatie- en knipselarchief:Alie Nijland-Bartels, tel. 0529 431886.Foto-archief:Rix Pasman-Jans, tel. 0529 432584.Genealogie:Jan Wijnberger, tel. 0529 433201.Werkgroep 1939-1945:Jan Sievers, tel. 0529 401846.Elke maandagmorgen van 09.15 - 12.30 uuraanwezig op het gemeentehuis in Dalfsen.Historische Werkgroep Oudleusen:Willie van Oenen-Bouwhuis,tel. 0529 471242.Met dank aanHoveniersbedrijf BisschopBouwbedrijf BongersBruna SchuurmanFoto CambierDierenartsenpraktijk DalfsenGarage, Tweewielercentrum enAutorijschool Fokkens BVGjaltema Makelaardij en AssurantiënFrijling Advies en AdministratieGoudzwaard makelaardijKleinmeulman Mode,mode en jeans voor haarLandbouwmechanisatie-LoonbedrijfVan Leussen BVBouwbedrijf Van Pijkeren BVCoöp. Rabobank Dalfsen-Lemelerveld BASchmidt Medica drogisterijparfumerieStegeman juwelier en opticienUbink SportveldenUnivé ‘De Onderlinge’ verzekeringenDalfsenVoortman Dalfsen BVWijnberger BV mannenmodeVerkoopadressenAurora kantoorshop Dalfsen BVBruna Schuurman, DalfsenDe Kaborij, LemelerveldInhoudsopgaveBakkers in Dalfsenen omgeving 941Diverse auteursMiddenpagina 948/949Kruidenier R. Lingemanvoor zijn winkel in LentheMolenmakersbedrijven inDalfsen vanaf 1821 951Deel 3. Het molenmakersgeslachtBisschopBen KloostermanOpnieuw in beeld 955Christelijke Lagere SchoolLemelerveld, 1923‘t Kästfeestvan Derk en Jentie 956Wim van LeussenVerleden en Heden 958R.K. Kerk HoonhorstFoto’s omslag, vlnr:Bakker Jan SpijkerBakker Dorus TijhaarOud-molenbouwer Paul Bisschopin de Westermolen940 RONDOM DALFSEN 45

Bakkers in Dalfsen en omgevingDiverse auteursDe redactie vond het een goed idee, om het reilen en zeilen van een deel van het grote aantal bakkersdat in vroegere jaren in Dalfsen en omgeving dit beroep heeft uitgeoefend, de revue te laten passeren.Voor de goede orde moet wel vermeld worden, dat niet alle besproken bakkers zelf brood bakten,maar voor de wederverkoop zorg droegen. Dit is de eerste reeks. In enkele volgende uitgaven vanRondom Dalfsen zullen we verder aandacht aan de broodvoorzieners besteden.BakkerijSnel - HeilhofIn 1869 vestigde zich Lammert JanSnel uit Heino als bakker aan hetKerkplein te Dalfsen. Zijn vader,Gerrit Willem Snel, gehuwd metJennigje Bosch en bakker te Heino,had op 6 november van dat jaar debakkerij van Willem de Graaf voorzijn zoon Lammert Jan gekocht.Lammert Jan was getrouwd metJohanna Lambertdina Westenbrink,dochter van Willem Westenbrink enAleida van Salem. Op 24 november1877 werd zoon Gerrit Willem geboren.Deze Gerrit Willem trouwde metGerritdina Geertruida Truin (geboren1880) en nam de zaak over. Er werdentwee meisjes geboren: Jansje en Dina(Gerritdina Geertruida), later Dientjegenoemd.Op 13 december 1939 trouwde GerritdinaGeertruida (Dientje), (mijnmoeder) met Johannes Heilhof uitZwolle. Mijn vader werkte toen alsbanketbakker en venter bij Koen vanBrummen in Zwolle. Na hun huwelijkwerd de bakkerij omgedoopt totfirma Heilhof-Snel.Voornamelijk hervormde klantenkwamen naar de winkel. Omdat dewinkel pal tegenover de HervormdeKerk lag, vonden de boeren het heelgewoon dat er zondags hete kooltjesvoor de stoof bij ons gereed stonden.Na kerktijd stond ook altijd de koffieklaar voor onze klanten. Wel twaalfmensen of meer kwamen dan altijdkoffie drinken en lieten hun psalmboekachter. Ook werden er vaak opzondag boodschappen meegenomendie op zaterdag vergeten waren. Menmocht eigenlijk op zondag geenboodschappen verkopen, maar dezewerden niet betaald en dus opgeschrevenen later afgerekend. Boerenbrachten ook zoete geschilde appeltjesom te laten drogen bij de oven.Iedere zaterdagmiddag kregen deklanten, die boodschappen kwamenhalen voor het weekend, een kopjethee voor klantenbinding. Mijn vaderheeft eerst gevent met een bakfiets,daarna met een bromfiets en nog latermet een DKW-auto uit ± 1958.Mijn ouders kregen vier kinderen.Het eerste kindje, een jongetje, werddood geboren. Daarna kregen ze nogdrie dochters: Dinie, Alie en Willie.Alle drie moesten we meehelpen methet rondbrengen van brood. Ik kanme nog herinneren, dat ik elke dageen half broodje naar een klant moestbrengen, die mij dan met het broodjeweer naar huis stuurde met de klachtdat het te zwart was. Opa Snel krabdeer met z´n mes dan wat vanaf en vervolgensging ik hetzelfde broodjeweer terugbrengen naar die klant.Elke zaterdagmorgen na schooltijdOpa Snel bracht het brood rond metpaard en wagen. Wanneer opa in Vilsterenwas, wilde het paard altijdstoppen bij “Madrid”! Bij “Het RoodeHert” in Ankum precies hetzelfde;“Peerd wol nie verder”, volgens opa.Ook was een gevleugelde uitdrukkingvan opa Snel: “Sak oe d´r ienebakk´n”, als één van de kleindochtersde verkering weer uit had.▼Winkel van Snel in 1916. Van links naar rechts: Jansje Snel, Dina Snel, Opoe Snel-Truin, Opa Snel.RONDOM DALFSEN 45 941

▼Opa en opoe Snel, ± 1938.▼Johan en Dientje Heilhof op vakantie in Münster, ± 1960.moest ik op de fiets drie broden naarde Aalshorst brengen. Ook moestenwij, de kinderen, vader onderweg bevoorradenop zaterdag na schooltijd.Samen met mijn zus Dinie brachtenwe op zaterdagmiddag broden naarde families Boezelman en Witvos aande Zwolseweg (nu Ruitenborghweg).Volgens Dinie hadden ze bij de familieBoezelman gevaarlijke honden;daarom bracht ik de broden altijdnaar de familie Witvos, verder weg!Pas veel later hoorde ik dat er helemaalgeen gevaarlijke honden waren.Vroeger moest men de kruidenierswarennog allemaal afwegen: suiker,koekjes en dergelijke. Als je tijdenshet bezorgen een koekje wilde snoepen,dan deed je dat niet uit één zak,maar uit verschillende zakken, zodatmen het verschil in gewicht nietmerkte.Er was destijds verschil in het aansprekenvan de “vrouwen”; hetmaakte niet uit of ze getrouwd ofongetrouwd waren. Een domineesvrouwen onderwijzersvrouw waren“mevrouw”, “juffrouw” was devrouw van bijvoorbeeld een agent eneen arbeidersvrouw was “vrouw”.Rangen en standen werden streng inacht gehouden.Mijn jongste zus Willie heeft hetlangst in de winkel geholpen. In 1958was men verplicht om drie dagen perjaar vakantie te nemen. Dit was eigenlijkeen straf, want dan werd erook niets verdiend! Later werd ditzelfs uitgebreid tot 2 keer 3 dagen perjaar. Door supermarkten die in Dalfsenkwamen werd het moeilijk om hethoofd boven water te houden. Mijnvader is in 1971 op 61-jarige leeftijdgestopt met de winkel (gesaneerd).Mijn ouders hebben nog een poosje inde winkel gewoond, waarna in 1972het pand werd verkocht aan stomerijModerna. Zij hebben nog een tijdje bijde familie van der Pot op Bellingerweergewoond in verband met deverbouwing van de woning op Kerkpleinnr. 20. Dit pand was ook eigendomvan mijn ouders en na de verbouwingzijn zij daar gaan wonen.Interview met Alie Knotters-Heilhofdoor Grada Bruggeman-Zweerts enJaap Tempelman▼Van links naar rechts: Alie en Dinie Heilhof met Hennie van Brussel, kleindochter van Bloemers,voor het pand van Bloemers, buren van Heilhof, 1955.Foto´s: collectie familie HeilhofArchiefonderzoek: mevrouw A. Kamphuis - vanBeinum942 RONDOM DALFSEN 45

BakkerijSpijkerJan Spijker (88 jaar) is één van de weinigen– misschien wel de enige – dienog in leven is van het grote aantalbakkers dat in de vorige eeuw in Dalfsenen omgeving dit beroep heeft uitgeoefend.Zijn vader, Gerrit Jan Spijker,werd geboren in Haerst,gemeente Zwollerkerspel en waseerst werkzaam als knecht bij Klossein Nieuwleusen. Na zijn huwelijk metJentje Spijker (toevallig dezelfde achternaam)vestigde hij zich in debuurtschap Ankum. Uit dit huwelijkwerden acht kinderen geboren. JanSpijker was de jongste van de vier zonenen de enige die het bakkersvaktrouw is gebleven. Na zijn huwelijk in1942 met Jentje Dekker heeft hij in1943 het bedrijf overgenomen vanzijn vader, die op 65-jarige leeftijdstopte. Niettemin had de toenmaligehuisarts, dokter Te Rae, hem tensterkste afgeraden zijn vader op tevolgen, omdat hij last had van astmatischebronchitis en het vele stof▼G.J. Spijker en echtgenote en mevrouw M. Westerhof-Nijkamp met de tentwagen.(meel) in de bakkerij slecht zou zijnvoor zijn gezondheid. Hij heeft dezeraad in de wind geslagen en is er oudbij geworden. Hij vertelde, dat éénvan zijn broers tuinman was geweest,dus praktisch altijd in de open luchthad gewerkt, maar toch op veel jongereleeftijd was overleden. Hij haddaar zelf óók nog wel een verklaringvoor: de klanten willen altijd versbrood, zodat de bakker zelf het oudebrood maar moest opeten, maar, alduszijn stelling, in oud brood zittende meeste vitaminen, dus ik ben eroud bij geworden. In verband hiermeekan ook nog vermeld worden,dat hij als hobbyboervarkens leverde aaneen slager in Zwolle,want “varkens die hetoude brood opaten leverdende fijnste karbonades”.▼De winkel aan de Vossersteeg in de twintiger jaren. Links Jan Spijker (8 jaar) met naast hem Ida Spijker, Dina Spijker enFenna Jentina Spijker. In de deuropening de moeder van Jan, Jentje Spijker.Knecht bij Spijker wasJan Willem van Eerbeek,die veertig jaarals venter bij zijn vaderheeft gewerkt endaarna nog tien jaarbij hem. “Iedere kijkerkoopt bij Spijker” waszijn lijfspreuk!Het bakkersvak wasvaak een hard bestaan.Als gevolg vanhet grote aantal bakkersen de daaruitvoortvloeiende concurrentiegingen deklanten soms voor eenhalve cent verschilRONDOM DALFSEN 45 943

naar een ander. Bovendien moest ervooral tijdens de tweede wereldoorlognogal geïmproviseerd worden omde zaak draaiend te houden. Zo lag erbijvoorbeeld in de woning van meesterVan den Bosch naast de OpenbareLagere School in Ankum een ladingrogge op zolder verborgen “waarvanook de muizen profiteerden”! Verderwerd na 1942 vijftig mud rogge uit deMarshoek ´s nachts door de weilandenover de stuw gesmokkeld. In dietijd mocht men namelijk alleen gemalengraan in voorraad hebben. Transportenwaren in de oorlogstijd zondermeer gevaarlijk. Zo werd er bij hetlossen van een turfschip bij de Kluinhaarsbrugnadrukkelijk voor gewaarschuwd,dat er explosiegevaar wasals gevolg van munitierestanten, afkomstigvan Engelse vliegtuigen, diehet schip hadden beschoten. Hoeweler in de oorlogstijd nauwelijks rookwarenvoorradig waren, werd de tabaksvergunningdoorbetaald (fl. 5,-per jaar).De middelen van vervoer zijn tijdenszijn loopbaan ook nogal van uiteenlopendeaard geweest. Zijn vader gingvroeger met een melkjuk, waaraantwee manden met brood hingen, deboer op, De Broekhuizen in, soms totde spoorlijn in Berkum, terwijl zijnmedewerker Van Eerbeek met eenkruiwagen met kist op pad ging. Verderging het transport veelal metpaard en wagen. Vrij kort na de oorlogging Jan Spijker over tot gemotoriseerdventen; hij schafte namelijkeen jeep aan. Hiermee bezocht hij zijnklanten, zowel in als rondom Dalfsen.Mede dankzij deze jeep kreeg hij uiteindelijkde bijnaam “de nachtbakker”.Hij maakte namelijk graag eenpraatje bij zijn afnemers, waardoorhet vooral op zaterdagavond nogaleens laat werd. Het late uur had overigensvaak te maken met handel drijvenbij de boeren. Het voertuig hadnog een andere gunstige eigenschap.Op een moeilijk begaanbare binnenwegtrok hij eens de aandacht van depolitie in verband met een defect achterlicht.De politieauto kwam vast tezitten, waarbij de jeep met zogenaamdelage gearing uitkomst bood.Later bezorgde hij de boodschappenmet bestelbusjes.In de jaren zestig moest hij enige tijdmet het been in het gips. Niettemin▼Een krentenbrood met een lengte van1.80 meter! Dit brood werd te voet over destuw Vechterweerd gebracht ter gelegenheidvan de geboorte van een tweeling bij defamilie G. Lindeboom.moest er geld in het laatje komen, zodatzijn schoonzoon in de verkeringstijdeerst mee moest venten. Ook washij vol lof over het in praktijk brengenvan het begrip burenplicht door deheren Bosker en Hogenkamp. Zijhielpen hem regelmatig met bezorgen,zodat hij zelf tijd had om gebakte maken, dat tot “onder de rook vanZwolle” aan de man werd gebracht.Hij gaf eerlijk toe, dat de gemaakteoveruren en zijn hobbyboerderij hemdoor moeilijke tijden heen hebben geholpen.Nadat hij gestopt was metzijn bakkersbedrijf, heeft hij nog eenaantal jaren bij levensmiddelengroothandelVos gewerkt. Met enige trotsvertelde hij, dat de oude fornuispotuit de bakkerij, die gebruikt werdvoor het maken van taai maar ookvoor slachtproducten nog bij defamilie Vos in de tuin staat. Wat zijnliefhebberijen betreft, is hij er trotsop, dat hij ondanks zijn bronchitis,tientallen jaren lid is geweest vanzangvereniging Soli Deo Gloria enlater ook nog van het Dalfser mannenkoor.Interview met Jan Spijkerdoor Gerrit van der Kolk enGrada Bruggeman-Zweerts▼Mevrouw Spijker-Dekker achter de toonbank.Foto´s: collectie Jan Spijker944 RONDOM DALFSEN 45

KruidenierKolsteinVanaf 8 december 1948 tot 27 september1957 was mijn vader, JanKornelis Kolstein ( geboren op 28 februari1908, overleden op 19 februari1991), kruidenier in Gerner gemeenteDalfsen.Het huis heette Sterzicht, gebouwdin 1929 op de hoek Hessenweg/Dedemsweg, rechts naast de boerderijvan Hendrik Jan Marsman enAaltje Massier.Ons gezin bestond uit vader, moederen twee kinderen t.w. Auktje en Kees.Wij kwamen uit Assen en mijn vaderwilde een kruidenierswinkel beginnen.Hij was bakker van beroep, geborenen getogen in de stad Groningen.In een vakblad had hij gelezendat er een kruidenierswinkel in Gerner(bij Dalfsen) te huur was van defamilie W. Witten. De winkel heette indie tijd: De Goedkope Winkel. In hetpand woonden twee gezinnen, wij inde ene helft en Lammert Jan Hekman,gehuwd met Aaltje Witten met hundochter Willie in de andere helft.Lammert Jan Hekman was venter(met paard en bakkerskar) bij de familieVan der Linde in Dalfsen, bakkeren kruidenier.Hoe ging mijn vader te werk indie tijdHij had geen bakkerskar met paard,maar deed alles per fiets met tassenaan het stuur, in totaal zes en somsacht tassen; ook de fietstassen warenvol en werden op de terugweg voorlege flessen gebruikt.Het brood werd betrokken van bakkerBrinkman uit Ankum, waarmeemijn vader waarschijnlijk een soortcontract had. Later werd het broodgeleverd door de fa. Dragstra uitZwolle, een grote broodfabriek. Debezorgers van Dragstra’s broodfabriekhebben menige bekeuring gehad,omdat ze voor acht uur versbrood gingen bezorgen en dat mochtniet in die tijd.▼Winkel, Gerner G 13, met Wimke Geenhuizen-Huisman en één van haar kinderen ± 1958Aan het begin van de week ging mijnvader “boekjes” halen, dat wil zeggenboekjes op naam van de klant, waarinmijn vader de kruidenierswarenschreef die men nodig had; tevenswerd dan de reclamefolder doorgenomen.In de winkel werden ’s morgensvroeg tegen 6 uur de boodschappenklaargezet, om die dan laterin de week te bezorgen. Er was nietaltijd geld aanwezig om de boodschappente betalen en vaak was het“schrief maor op Jan, ik betale de volgendekeer wel”. Het was dan ookgeen wonder dat er veel geld onderde klanten zat. Maar als je als kruidenierweigerde om op te schrijven, gingenze naar een ander. Wat was hetbeste om te doen? Opschrijven ofklant weg, dat was een voortdurendeafweging.Sommige klanten waren “kerkgebonden”,maar vader had ook veel klantendie niet kerkgebonden waren. Indie tijd was ons gezin gereformeerd(synodaal).De concurrentie was in die dagen erggroot en sommige gezinnen haddenmeer dan één kruidenier en/of bakker,sommigen wel drie. Je kunt nagaanwat er werd verdiend, bijvoorbeeldop een pakje sigaretten driecent en op een brood niet veel meer.Het was ploeteren, vooral in de wintermaanden,wanneer de zandwegen,die er in die tijd veel waren, veranderdwaren in modderpoelen en mijnvader er met zijn fiets door moest. Hijkwam dan vaak doornat van zweet ofvan de regen thuis. De boodschappenwaren meestal niet nat, want daarhad hij dan een zeil over. Onze versteklant was de familie Kees Broekema,wonende op een boerderij nabij kasteelRechteren.RONDOM DALFSEN 45 945

Vader was een grote forse markanteman en bijna iedere Dalfsenaar kendehem in die dagen. Menige trapper aanzijn fiets heeft het dan ook begeven.De koekjes werden betrokken van defirma Frijling en werden door de zonenvan Frijling bezorgd in eenzwarte Citroën. De roomboter werdrechtstreeks gekocht bij de coöperatievezuivelfabriek in Dalfsen.Het politieoptreden.De politie was in die tijd zeer strengen stond voortdurend op de loer, of erna zes uur “achterom” nog boodschappenwerden gehaald en of dewinkel wel op woensdagmiddag wasgesloten. Alleen in de maand augustusmocht de winkel op vier woensdagmiddagenopen. Zelfs stond depolitie achter de bomen bij ons in deboomgaard om te controleren. Mijnvader heeft dan ook menigmaal eenbekeuring gehad en had veel moeitemet deze manier van optreden, onderandere van “lange tulle” en “defeestneus”, zoals hun bijnamen toenwaren.De rol van moeder en DinaMijn moeder “deed” de winkel, zoalsdat toen heette en de huishouding. Zijhad in die tijd een dienstmeisje; zijheette Dina Boerdijk, woonde inOudleusen en kwam twee morgens▼Vader en moeder Kolstein en zoon Kees bij het duivenhok achter het huisFoto gemaakt op 19 september 1955.en één dag in de week voor ƒ 5,-.Grotendeels bestond het werk dan uitliefdewerk, zoals de lezer kan opmerken.Dina huwde op 19 oktober 1954met Gerardus Johannes van der Vegten ze gingen wonen in de Prins Bernhardstraat2b, waar Dina nu nogwoont. Na het huwelijk van Dinakwam er geen dienstmeisje meer.Het einde.Het jaarinkomen ging gestadig achteruit,zodat mijn vader en moederbesloten op 27 september 1957 te verhuizennaar Apeldoorn, om daar eenkruidenierszaak over te nemen. Helaasis dit mislukt, mede door de indie tijd sterke opkomst van de supermarkten,zodat wij als gezin in mei1960 naar Canada zijn geëmigreerd.Ik heb gepoogd iets weer te geven indit verhaal over het wel en wee vanmijn ouders in hun “Dalfser periode”als kleingrutter.Kees KolsteinFoto’s: collectie Kees Kolstein▼Moeder Kolstein met Auktje en Kees in het hooi in het grasland van v.d. Kolk achter hun huis,augustus 1950.946 RONDOM DALFSEN 45

BakkerijTijhaar HoonhorstOpa Tijhaar had een bakkerij inLenthe, genaamd “d’Olde Bakker”(nu restaurant De Witte Gans). Zenoemden hem de “d’Olde Bakker”.Zijn zoon Frederikus Bernardus,roepnaam Dorus, begon in 1928 teHoonhorst samen met zijn vrouwToos Koerhuis de bakkerij. Toos is opzevenendertigjarige leeftijd overleden.Dorus is daarna getrouwd metAntonia Hagen.De jaren dertig waren moeilijk; erheerste crisis en de verdiensten warenlaag. Dorus begon te venten metWinkel ± 1932.de bakfiets met een grote mand voorop. Later werden de boodschappen bezorgd met paard en wagen. Dorus Tijhaar hadtwee werknemers in dienst, namelijk J. Gerritsen en Herman Kleinmeulman. De personeelsleden, waaronder ook dedienstmeisjes, sliepen meestal bij de familie Tijhaar in huis. Jans Koerhuis was het langst in dienst bij de familie Tijhaaren was zeer geliefd bij dit gezin. Hij was een bekende persoonlijkheid in Hoonhorst.De concurrentie kwam van de bakkers Flierman, Schuurman, Kappers en Schrijver te Hoonhorst. Bakker Lingemanhaalde zijn broden bij Tijhaar. Deze bakker Lingeman had veel gereformeerde klanten, terwijl Hoonhorst grotendeelsrooms-katholiek was. De specialiteiten van Tijhaar waren krentenbrood, taarten en koekjes. Ook werd er drank onder detafel verkocht als bijverdienste. Achter de winkel bevond zich een “riezemiete” ten behoeve van het opstoken van de ovenom brood te bakken. Later stookten ze met briketten en gebruikten ze een olieoven aan de achterkant van het huis.Boven de oven werden de appels gedroogd, ook die van alle buren. De handel bestond uit stroop, suiker, koekjes, meel,havermout, rookartikelen enzovoort. Alles werd in een boekje opgeschreven en ´s zondags kwamen de klanten alles betalen.Ook het eiergeld werd dan uitbetaald en de klantenbleven vaak koffie drinken. Dorus verkocht ook vuurwerk;alles stond in dozen opgestapeld in de woonkamer. Per ongelukgooide een klant eens een sigaret in een doos, waardooralle vuurwerk afging. Dorus heeft daarna nooit meervuurwerk verkocht.De oorlogsjaren 1940-1945 waren niet gemakkelijk. Ook hadde familie Tijhaar onderduikers in huis. Zij hadden onder de“riezemiete”een hol met een gang, waardoor de onderduikerskonden vluchten richting Mataram. Tijdens die oorlogstijdkwamen de mensen overal vandaan om eten te halen. Enkeleevacués uit Utrecht woonden bij de familie Tijhaar inhuis. Wanneer de vliegtuigen overkwamen voor bombardementenop Duitsland en wanneer de Duitsers bezig waren opMataram om de V2 raketten af te schieten richting Engeland,zat de gehele familie in de kelder. Gedurende de oorlog heeftDorus veel klompen, schoenen, kleren en levensmiddelen,zoals bloem en meel, weggegeven. Er kwam ook eens een V2naar beneden in het kraaienbos bij Mataram, waarvan de motorweigerde, maar gelukkig is deze V2 niet tot ontploffinggekomen.▼▼Bedrijfsvergunning.Foto middenpagina: Kruidenier R. Lingeman voor zijn winkel in Lenthe(collectie familie Lingeman)RONDOM DALFSEN 45 947

In genoemde periode had men nog veel te makenmet zandwegen. Vanaf 1950 kwamen de verhardewegen. De klanten waren koning bij Tijhaar,(maar Dorus bleef de keizer), dat wilde voorde kinderen zeggen: altijd de mond houden enonderdanig zijn. De produkten werden veelal losverkocht en de kinderen moesten volop meewerken,zoals eieren schoonmaken en sorteren,boodschappen en telefoonberichten wegbrengendoor weer en wind.´s Morgens, wanneer de kinderen uit bed kwamen,was het al lekker warm in huis. Ook mochtenze zelf broodjes bakken. Er was altijd wel watte doen in huize Tijhaar. De familie Schrijver waseen goede klant en had een groot gezin. Somsmoest deze familie ergens heen. Dorus Tijhaarregelde dan de trip, pakte zijn bestelbus uit,haalde en bracht de familie Schrijver en moest´s avonds de bus weer inpakken. Dorus deed ditvoor meer klanten, als ze bijvoorbeeld naar hetziekenhuis moesten.Dorus zat ook in het verenigingsleven en in besturenmet betrekking tot de winkel. Toen hij dewinkel in 1966 had verkocht aan dochter Mannieen haar man Jan Borsboom kwam hij elke daghelpen. Daarnaast had Dorus een opdracht voorzichzelf, namelijk een pad maken voor de ouderemensen, het zogenaamde “kerkenpad”, zodat zijvia dit pad naar de kerk konden gaan. De familieJ.H Borsboom-Tijhaar is gestopt in 1978.▼Pa en Ma, Toos, Martin, Willy, Theo, Mannie. De oudste kinderen Annie en Riekiestaan niet op de foto.Interview met Mannie Borsboom-Tijhaardoor Jaap Tempelman enGrada Bruggeman-ZweertsFoto´s: collectie familie TijhaarKruidenierLingemanIn de buurtschap Molenhoek bijLenthe, gemeente Dalfsen, staat eenschilderachtig huisje, dat in 1865werd gebouwd. Omstreeks 1887droeg een zekere weduwe de bakkerijannex kruidenierszaak, die er toenreeds in gevestigd was, over aanBoorsma, die het pand omstreeks1907 verkocht aan Martin Bekedam.Deze bediende de klanten eveneenstwintig jaar, waarna in 1927 Jan Gerritsende zaak overnam. Zes jaar laterkocht kruidenier R. Lingeman dezaak, nadat Gerritsen naar Canadawas geëmigreerd. Het gezin Lingemanheeft decennia in het huis gewoond.De heer Lingeman was tot inde verre omtrek een bekende figuur.Eens in de zes weken ging hij metklompen de boer op; een tocht vanongeveer veertig kilometer met paarden wagen bracht hem dan onder anderein Dalfsen, Heino, Lierderholthuis,Oudleusen en verder. Eén keerin de week ging hij op pad met kruidenierswarenen dagelijks bezorgdehij brood, dat hij van bakker Tijhaarbetrok. De tijd heeft het bouwsel nietongemoeid gelaten, want het pandwas door de jaren heen nooit veranderd,noch intern noch aan de buiten-kant, hetgeen het schilderachtigekarakter ten goede kwam maar debewoonbaarheid geweld aandeed.Wanneer het bijvoorbeeld regende,bleef het binnen niet altijd droog. In1968 stopte Lingeman met de kruidenierswinkel,waarna het echtpaar nogtwintig jaar in het huis is blijven wonen.Inmiddels is de woning gerenoveerd,waarbij het uiterlijk nagenoeg ongewijzigdis gebleven.De drie kastanjebomen voor de woningzijn eveneens gehandhaafd.Bron: Jan Lingeman950 RONDOM DALFSEN 45

De molenmakers Feijen, Schiller en BisschopDeel 3: Het molenmakersgeslacht BisschopBen KloostermanWe besluiten deze serie over de Dalfser molenmakers met het molenmakersgeslacht Bisschop, dat viergeneraties kende. Verdere opvolging was er niet, waardoor er helaas ook in Dalfsen een einde kwamaan het voortbestaan van dit aloude, prachtige ambacht. De molenmakers Bisschop hebben gewerktop vrijwel alle windmolens in Overijssel, maar ook in Drente en in het Gelderse bouwden, verplaatsten,onderhielden, restaureerden en (óók dat) sloopten ze molens. Van al die molens is er heden ten dagehelaas nog maar een gering aantal in bedrijf of nog in goede staat van onderhoud, waaronder onze‘eigen’ uit 1818 daterende windkorenmolen ‘Westermolen’.Alvorens nader in te gaan op de molenmakersBisschop, eerst even ietsover hun verre voorvaderen.De familienaam Bisschop is zeker alzo’n 300 jaar oud. Genealogisch onderzoekvoert terug tot het jaar 1748,toen er een landelijke volkstelling gehoudenwerd. Onder de gemeenteHeino kwam toen de naam voor vanGarret Arentsz. Bisschop, getrouwdmet Trientjen Jansen. (Er moet dusook daarvóór al een ‘Bisschop’ zijngeweest, want de naam GarretArentsz. duidt er op, dat hij een zoonwas van Arent, vrijwel zeker ArentGarretsz., dus ook weer een voorvaderen misschien nog wel meer.) Zehebben vijf kinderen, waarvan er, blijkensdie volkstelling, twee ouder zijndan tien jaar, dus geboren vóór 1738.Vader Garret Arentsz. zal dus omstreeks1700 geboren zijn. Het kon(nog) niet worden vastgesteld, maarbinnen de familie Bisschop weet menvrijwel zeker dat de oorsprong van de‘bisschoppelijke’ familie in Duitslandmoet worden gezocht. GarretArentsz. Bisschop woonde ten tijdevan de volkstelling op de erve ‘DenGrooten Bisschop’ in de Veldhoek onderHeino (thans Berkendijk 3).De oudste zoon, Arent Garretsz., vestigtzich, na zijn huwelijk in 1758 metHendrina Jansen, aan de Marshoekersteegin Dalfsen op de erve ‘Kollenhoven’(later Van Ankum). Zij krijgenzeven kinderen, waarvan de namenstaan opgetekend in het doopregistervan de parochie Hoonhorst.Van de zeven kinderen volgen we Joannes(Jan) Bisschop, als vijfde kindgeboren op 29 januari 1769. Hijtrouwt op late leeftijd (30 april 1821,dus 52 jaar oud) met de 31-jarige uitVilsteren afkomstige boerendochterGerredina Kampman. Hij vestigt zichals boer in de Mossen, achter landgoedDen Berg (Oude Vechtsteeg), inde kadastrale atlas van 1832 vermeldals de erve ‘Bisschop’. (De boerderij islater, tot 1998, bewoond geweest doorde familie Kijk in de Vegte en sindsdiendoor de familie F.G. Das.)Jan Bisschop bezit daar diverse landerijen,in totaal ruim 10 hectaren,voor die tijd een flink bezit. Het huwelijkduurt slechts 12 jaar, want op14 augustus 1833 overlijdt Jan Bisschop,64 jaar oud. Uit dit huwelijkwerden drie kinderen geboren:Hendrikus, 2 november 1822 en gehuwdmet Maria Kodden, Willemina,28 november 1824 en overleden 14maart 1844 en Arnoldus, 12 maart1827 en gehuwd met Aleida Hollak,boerendochter van Bernardus Hollaken Geertruida Schurink uit stad Ommen.Eerste generatie molenmakersEn met deze Arnoldus dient zich deeerste generatie molenmakers Bisschopaan! Bij zijn huwelijk op 28april 1855 is hij aanvankelijk ‘boerenwerker’op het ouderlijk huis in DeMossen, maar korte tijd later is hijtimmermans- en molenmakersknechtbij het molenmakersbedrijf Schillerwaarover u in het vorige nummer vanRondom Dalfsen hebt kunnen lezen.Arnold en Aleida Bisschop krijgentien kinderen, vijf zoons en vijf dochters,waarvan er twee kort na de geboorteoverlijden. Hij beleeft de bloeitijdonder de molens, want na 1856,toen de belasting op het gemaal, demeelaccijns, werd afgeschaft, was ersprake van een ware ‘molengolf’, ookin de gemeente Dalfsen. Zo zal hij betrokkenzijn geweest bij de bouw vandiverse nieuwe molens, zoals de molenvan Fakkert (1862 en, na brand,1868), Lemelerveld (1864), Zuidwolde(1878) en Balkbrug (1882).Daarnaast waren er de vele molenrestauraties,waardoor hij zich ongetwijfeldals een zeer vakbekwame molenmakerzal hebben ontwikkeld.Arnold Bisschop overleed op 14 januari1886 op 58-jarige leeftijd. Van hemwordt nog vermeld dat hij vijf jaarheeft gediend bij het eerste regimentinfanterie van de Nationale Militie.Tweede generatieVan de vijf zoons van Arnold is Willem,als vierde kind geboren op 21juni 1863, dan inmiddels ook al zo’njaar of tien, vanaf de lagere school, alstimmermans- en molenmakersknechtbij Schiller werkzaam en is daarmeedus de tweede molenmakersgeneratieBisschop.Willem Bisschop trouwt op 7 mei1890 met Gerritdina Wilhelmina Heupink,dochter van Hendrik Jan Heupinken Evertdina Schippers en ves-RONDOM DALFSEN 45 951

▼In dit pand aan de Welsummerweg woonde molenbouwer Willem Bisschop van 1890 tot 1904.Hij was ingetrouwd bij zijn schoonouders Heupink. Het perceel heeft vele eigenaren gehad.In de kadastrale atlas van 1832 staat het vermeld als ‘Nijenhuis’, vernoemd naar de eigenaar:landbouwer Jan Nijenhuis. Die verkoopt het boerderijtje in 1851 aan Krijn Fikse, landbouwer teWijhe. De volgende eigenaar is Wolter Schuurman, die het in 1857 kocht en een jaar later weerverkocht aan Hendrik Hilgenkamp. Hendrik Jan Heupink, kleermaker, werd in 1862 eigenaar, vervolgensklompenmaker Evert Huisjes in 1913 en in 1948 zijn schoonzoon Ewald Wilhelm Kolbe.Sinds 1963 is het eigendom van Frederikus Berend Rolleman en zijn vrouw Alberta Dunnewind.tigt zich op het adres ‘Welsum, gemeenteDalfsen, no. 8’. Het was evenzoeken waar dat kon zijn, maar viakadastrale gegevens werd duidelijk,dat hij bij zijn schoonouders was ingetrokken.Heupink, kleermaker vanberoep, woonde namelijk op dit perceel,dat hij in 1862 had gekocht vanHendrik Hilgenkamp. (Thans woonter de familie Rolleman).Veertien jaar lang heeft Willem bij zijnschoonouders ingewoond en in dieperiode worden acht kinderen geboren,de eerste, Arnoldus Hendrikus,op 4 oktober 1891, en vervolgensHendrika Johanna (22 december1892), Albertus Johannes (Jans) op 26november 1894, Everdina op 7 augustus1896 (zij trad toe tot de Congregatievan de zusters van het H. Hart enoverleed op 24 november 1976 te Tielals eerwaarde zuster Gonzaga), GerhardusAntonius (Gerhard) op 20 februari1898, Hendrik Jan (15 mei1899), Johanna Maria (14 februari1901), en Wilhelmus (Willem) op 11januari 1904. Kort daarna verhuist defamilie Bisschop naar een pand aanhet Kerkplein, achter de NH kerk.Daar worden nog twee kinderen geboren:Johannes Antonius( Johan) op18 oktober 1906 en Antonius( Anton)op 20 augustus 1909.Derde generatieDie verhuizing hield verband met hetfeit, dat Bisschop het molenmakersbedrijfvan Schiller had overgenomen,om het vervolgens met een952 RONDOM DALFSEN 45▼derde generatie ‘Bisschoppen’ voortte zetten als Gebroeders Bisschop Molenbouw.De derde generatie bestaataanvankelijk uit Arnold en Jans Bisschop.Later komen daar Willem enJohan bij. (Gerhard werd molenaar bijJansen in Lemelerveld en later bij BergiaZwolle, Hendrik Jan werd smid inDalfsen en Anton werkte op de cichoreifabrieken later bij de Grontmij).Het pand aan het Kerkplein was gunstiggelegen, op een steenworp afstandvan een oude Vechtarm, waarinhet hout gewaterd kon worden. Bisschopis aanvankelijk huurder vanhet pand, dat toen eigendom was vanJohannes Rudolph de Vries, koopmante Amsterdam. Op 28 januari 1909 komenhuis en erf voor f 2000,- in handenvan de gemeente, die het voorstegedeelte als woonhuis voor de veldwachterswil gebruiken.Het ging blijkbaar nog steeds goed inde molenbouw, want in 1921 kooptWillem Bisschop voor vierduizendgulden het huis en erf, kadastraal bekendals sectie K 1688, groot 3 are 20.In de raadsvergadering van 21 februari1921 ging de gemeenteraad met algemenestemmen met deze transactieakkoord. Het pand werd toen medebewoond door veldwachter J. Tempelman.In 1904 vestigde Willem Bisschop zijn molenmakerij in een pand aan het Kerkplein, achter deNH kerk. Het is het grote huis midden-links. Later kocht hij het naastgelegen huis, dat werdafgebroken, waarna er een woonhuis met winkel en smederij kwam voor zijn zoon Hendrik JanBisschop. Het is een pentekening van A.F. Vigelius uit 1920. (Zie Rondom Dalfsen nrs. 12 en 13).De huizen zijn al lang verdwenen en hebben plaatsgemaakt voor o.a. de Aldi en op devoorgrond kwamen woningen langs de Molendijk.

Drie jaar later, op 24 april 1924, breidtBisschop zijn bezittingen uit dooraankoop van het aangrenzende pand(noordzijde) met erf en achterliggendegrond, samen groot 12 are 5.Het betreft de percelen K 3381 t/m K3385. Hij koopt het perceel van de weduweHermine Overweg en de koopprijsis f 2500,-. Twee jaar later begintBisschop ook een smederij voor zijnzoon Hendrik Jan. Op 2 juni 1926 verlenenB en W van Dalfsen hem namelijkvergunning voor het bouwen vaneen smederij en stal op het aangekochteperceel K 3385. Weer twee jaarlater, op 27 februari 1928, wordt hemvergunning verleend tot het verbouwenvan zijn perceel, waaronder demolenmakerij.Op 20 april 1932 koopt Willem Bisschopweer een pand, ditmaal aan deWilhelminastraat. Het betreft hierde voormalige RK schuilkerk (thansSchlecker). De verkoop vindt plaatsin café Brinkhof door notaris Frankenaen de verkoper is GerhardusHenricus van Hulzen. Blijkens de actekoopt molenmaker Willem Bisschophuis, erf en grond voor zijn zoon AlbertusJohannes Bisschop, molenmaker,voor f 2370,-.Een paar jaar later heeft Willem Bisschopzich uit het molenbouwbedrijfteruggetrokken, want als hij op 30 december1935 voor notaris Frankenaverschijnt, is hij zonder beroep. Blijkbaarheeft er dan een boedelscheidingplaatsgevonden, want hij verkooptdan aan zijn zoon Hendrik Jan, smid,het woon- en winkelhuis met smederij,erf en tuin, groot 9 are 88. De koopsombedraagt f 3500,-. Het gekochtewas tot dan toe bij de koper in huur.Het molenmakersbedrijf wordt danvoortgezet door Jans Bisschop en zijnbroer Johan onder de naam A.J. BisschopMolenbouw, waarbij Jans deleiding heeft. Arnold en Willem hebbenzich dan allang uit het bedrijfteruggetrokken. Arnold heeft zichomstreeks 1920 als manufacturier gevestigdin Vaassen, later in Harderwijk.Willem vertrok in 1928 naarveevoederfabriek Bergia in Zwolle enbegon later in Haerst, een buurtschap▼Familiefoto uit omstreeks 1930. Willem Bisschop en zijn vrouw Gerritdina Heupink met 6 vande 7 zoons (Willem ontbreekt), 3 schoondochters en 5 kleinkinderen.Staande, v.r.n.l.: Jans (was getrouwd met Carolien Siero), Hendrik Jan en zijn echtgenote JoBisschop-Turiën, Gerhard (getrouwd met Annie Buscop uit Zeeland), Johan (getrouwd metMarie Rientjes Dalfsen), Anton (getrouwd met To Langendijk uit Leeuwarden) en de oudste zoonArnold (getrouwd met Anna Broekhof). Zittend: geheel links de echtgenote van Arnold en geheelrechts de echtgenote van Jans. De kleinkinderen zijn v.l.n.r.: Jo Bisschop, dochter van Arnold, Wim(bij opa Willem), zoon van Jans, Nolly en Willy, dochters van Arnold, en Sientje, dochter van Jans.bij Berkum onder de toenmalige gemeenteZwollerkerspel, een eigenmolenbouwbedrijf.Van wind- naar motorkrachtIn de molenmakerij gaat het dan overigensniet meer zo goed. Hoofdoorzaakis de omschakeling van windkrachtop motorkracht, waardoor demolenaar niet meer afhankelijk is vande wind. Aan de lopende band wordenmolens stilgelegd of gesloopt. Dewerkzaamheden bestaan dan ooksteeds meer uit het ombouwen vanwindmolens tot motormaalderijen,met tevens voorzieningen voor transporten opslag van de granen en hetmeel. In de meeste gevallen werdendan het wiekenkruis en de stellingverwijderd, waarna later meestal afbraakvolgde tot aan het stenen onderachtkant.Maar ook totale sloopwas het lot van vele molens. Eenvoorbeeld in Dalfsen van totale sloopis de molen van Snel, die achter garageHulsman stond. Deze molenwerd in de oorlogsjaren tot op het stenenonderachtkant gesloopt en is beginjaren tachtig volledig verdwenen.In Oudleusen herinnert alleen de stenenonderbouw nog aan wat eens destoere windkorenmolen van Garssenwas. Eerder verdwenen al vele anderemolens in onze gemeente, zoalsde molens in Lenthe, Lemelerveld,Rechteren, Hessum en de molens vanFeijen. Twee andere molens in onzegemeente, Massier nabij Nieuwleusenen Fakkert Hoonhorst, werdenonttakeld en bleven tot op de dag vanvandaag als ‘peperbus’ gehandhaafdmet mogelijk in de toekomst nog eenseen gedeeltelijk of volledig herstel.Vierde generatieToch is er nog wel voldoende molenwerkaan de winkel, waardoor erzelfs een vierde generatie molenmakersBisschop komt. Paulus JohannesJozef (Paul) Bisschop, geboren 23 juli1931 en zoon van Jans Bisschop,treedt in 1946 ook toe tot het ‘molenmakersgilde’en gaat samen met zijnvader en oom Johan op karwei. Hetwerkterrein strekt zich nog steeds uittot heel Overijssel en gedeelten vanGelderland en Drente. Uit overleveringen eigen ervaring kan Paul daarovernog veel vertellen. Op maandagmorgentrokken ze er al vroeg perRONDOM DALFSEN 45 953

▼In 1998, bij het vernieuwen van de stellingvan de Westermolen in Dalfsen, was PaulBisschop nog weer even in actie als molenmaker.Hij vormde de vierde en tevenslaatste generatie molenmakers Bisschop.fiets op uit en bleven dan vaak de heleweek weg, vooral bij verderaf gelegengrote restauraties, zoals in Twente. Erging bij deze restauraties ook weleens iets mis, waarbij zich soms ernstigeongelukken voordeden. Zoals innovember 1930 bij werkzaamhedenaan de stelling van de molen van Fakkertte Hoonhorst, waarover de DalfserCourant van 21 november hetvolgende berichtte: ‘Hedenmorgenis te Hoonhorst een ernstig ongevalgebeurd. Terwijl de Gebr. Bisschopbezig waren de windmolen vanFakkert te herstellen, stortte de stellingplotseling ineen, met als gevolgdat de beide gebroeders en de knechtnaar beneden vielen. Jans Bisschopklaagde over inwendige pijnen, terwijlde knecht een been brak. Beidenwerden vervoerd naar een ziekenhuiste Zwolle. De derde persoon kwammet de schrik vrij’. In het ziekenhuisbleek, dat Jans Bisschop een bekkenfractuurhad opgelopen. De knechtwas Gé van der Vegt, bij veel oud-Dalfsenaren ongetwijfeld nog bekendals ‘Gait de Meuje’. De ‘derde persoon’,Johan Bisschop, had geluk gehad.Hij viel op het gaas van een kippenrenwaardoor zijn val werdgebroken. Ze maakten overigens een▼De prachtige hoge windkorenmolen vanFakkert te Hoonhorst nog in volle glorie.Op 21 november 1930 stortte tijdensherstelwerkzaamheden de stelling naarbeneden waarbij molenmaker JansBisschop en zijn knecht Gé van der Vegt(bij velen bekend als ‘Gait de Meuje’)ernstig gewond raakten. Kort daarna werdde molen onttakeld, waarna de ‘peperbus’steeds meer geïntegreerd werd binnende zich alsmaar uitbreidende veevoederfabriek.Het geheel is nu eigendom van degemeente, die na afbraak van de fabrieker woningen wil bouwen. Van diverse zijdenwordt er naar gestreefd de molenrompvoor afbraak te behouden, om zomogelijk de molen weer in oude luister teherstellen.geweldige smak, want de stelling bevondzich op zo’n 10 meter hoogte.Wat de aanleiding was voor de herstelwerkzaamhedenvan de stelling,wordt duidelijk uit het volgende berichtin de Dalfser Courant van 14 november1930: ‘12 November: Terwijlmolenaar Fakkert met zijn windmolenaan het malen was, sloeg plotselingeen zeil stuk, dat al draaiende eenstuk van het hekwerk van de stellingwegsloeg. Het houtwerk kwam terechtop de school en de woning vanhet hoofd van de school. Er dedenzich geen persoonlijke ongelukkenvoor’.De vierde generatie molenbouwersBisschop heeft niet lang bestaan. In1956 trok Paul zich uit de zaak vanzijn vader terug, ging in de bouw enlater als onderhoudsman naar drukkerijEshuis. Zijn oom Johan had zichdrie jaar eerder al teruggetrokken. In▼Willem Bisschop uit Haerst/Zwolle was nietalleen molenmaker maar ook rietdekker.In 1974 vertoonde hij op hoge leeftijd(70 Jaar) nog zijn meesterschap op de kapvan molen De Star te Balkbrug, die toenverplaatst werd. Willem Bisschop wasgetrouwd met Hillegien Stolte uit Nieuwleusen.(Foto: Studio Henk Vos, Balkbrug).1951 vestigde hij zich namelijk inGeertruidenberg, waar hij het molenmakersbedrijfvan A. van Riel hadovergenomen. Zijn vader, Willem Bisschop,heeft dat nog net meegemaakt;hij overleed op 6 maart 1952 op bijna90-jarige leeftijd. Jans Bisschop, dietot dan toe in het in 1932 aangekochtepand aan de Wilhelminastraat hadgewoond en daar ook een winkeltjehad in tabakswaren en snoep, verhuisdetoen naar het Kerkplein enbleef nog doorgaan tot zijn 65ste jaar,november 1959. Daarmee kwam nabijna 140 jaar een einde aan driegeslachten Dalfser molenmakers:Feijen, Schiller en Bisschop.Eigenlijk ging het nog even door, nietin Dalfsen, maar in de buurtschapHaerst/Zwolle. Daar zette WillemBisschop zijn molenmakerswerkzaamhedennog voort tot ver in de jarenzeventig. Hij was (toen) tevens delaatste molenmaker van Overijssel.BRONNEN:- Genealogie familie Bisschop- Archiefonderzoekmevrouw A. Kamphuis-Van Beinum- Kadastrale Atlas 1832- Dalfser Courant- Eigen molenarchief954 RONDOM DALFSEN 45

Opnieuw in beeldChristelijke lagere schoolLemelerveld, 19231. Dirk Hoogenboom2. Gerrit Westrik3. Gerrit Exel4. Willem Kampjes5. Arend Jan Hulsink6. Meester Timmer7. Marinus Klein Ganseij8. Jennigje Schuttert9. Manna Kelder10. Aaltje Grootenhuis11. Geertje Hulsink12. Arnold Grootenhuis13. Meester Rink14. Marten Schuttert15. Leentje Erdsiek16. Rika Brouwer17. Janna Endeman18. Zus Erdsiek19. Antje Hoogenboom20. Sientje Valk21. Gerrit Bleumink22. Toos Klein Ganseij23. Mina van de Vegte24. Geertje Kampjes25. Juffrouw Misset26. Anna Kelder27. Cornelia Westrik28. Dina Endeman29. Johanna Erdsiek30. Albert Jan Kelder31. Piet Klein Ganseij32. Piet de Vries33. Hendrik Hulsink34. Jaap Hoogenboom35. Gerrit ValkRONDOM DALFSEN 45 955

’t Kästfeest van Derk en JentieOpeschreem deur Wim van Luus’nKästdaeng…..Midd’n november gaot de eerstedänneboom’m al aover de weg um dewinkels te veraandern in käststall’n.Sunterklaos is nog in de kötte broekmet de stoomboot ant schildern.De aole baas vindt ut bässendejämmer det die “kollega” van humsteeds vrogger in Nederlaand kump.Hi-j is toch dé kindervrind enbegrep nie det de grote mèèns’n deGOEDHEILIGMAN an dekaante zet. ‘Wie de jeugd hef hef detoekomst’ , bliekt niet meer neudig teweane. Vandaege an de dag likt dekedogies onder een plesstiek’n boom.‘t Is ma zo azzie ‘t bekiekt.Neu… vrogger wast nog ècht kästfeesten det dut mi-j denkn an ‘t veraelvan Derk en Jentie.Zi-j vertell’n mi-j aovervrogger, wat ze as kleinkind hebt mee-emäkt enwat kästfeest nog altied veur hun beteeknt.Um te begin’n muk oevertell’n det Derk en Jentie eenpaertie bint en de eerste kindervan Dieks en Bättha.Derk begunt:Een wekke veur kästgunk vae de bos in enhael’n een knieftig beumpieop, een dennigie van zon meterhoge. Die wönn versiert met engelnhooren keersies. Eerste kästdag zatewi-j ollemaole um de kästboomhen en moe leazn uut de biebel‘t veraal van Jozef, Maria en‘t kintie Jezus. Op de kachel stuntde sukelaemelk wärm te bliem’m enonderdoems zunge wi-j kästvässies.‘t Was altied knoer gezelligen wi-j moch’n opbliem’m tuthalf tiene. Dit gunk elk joor vedan.Toen wi-j tiene waan zol dr, netveur de kästdaeng, een breurtieof zussie bi-j kom'm, dit wönn utzesde kint van vae en moe. Wi-jmoch’n methelp’n um de wiegetrechte te krieng en det deuw metplezier, ‘t maträssie zat nog volbroene vlekk’n, ma geld veur eenni-je hadd’n ze nie. Dokter Vande Beld kwaamp en toen mochewi-j nao buurvrouw Annigie. Naoeen stief kwattiertie kwaamp vaeoons vetell’n dew d’r eenzussie bi-j han en meteen beneep’m gezichtevertell’nde ok det ‘t metmoe nie helemaole trechte was.Wi-j moss’n nog een steugie bi-jbuurvrouw Annigie bliem’mwant moe had ruste neudig.Umdew a tiene waan’n zaaw‘t verdriet in de oong van vae, värder956 RONDOM DALFSEN 45

wusse wi-j nog van niks, want zowietwaaw nog nie. BuurvrouwAnnigie leup us eam’mnao oons huus um tekiek'n hoe oft met moewas en zie kwaam’m met heurbeint weer, ollebeide met rooieoong en det maek’n oons machtigbange. Vae had met Annigieaoverlegd dette zelf an de kinderwol vertell’n wat ur passeerd was.Met beemde stemme beguntezien verael…Dokter Van de Beld hefadaone watte kon, in ‘t läst’nwasse met de raod op ‘t eande ennao ‘t ziekenhuus had gienzinne meer. Moe keek mi-j anmet angstige oong en zussie lagin de wiege te slaop’n, die had ur gienbenul van hoe slim ut metheur moe was. Ik heulede haande van moe inde miende en de traon’nleup’m oons aover de wangn.Opiens zei moe, “Dieks wil iej uutde biebel leaz’n, graeg Romein’nachte värs achtndättig enneangndättig, det wa oonzetrouwtekse”. Ik wolle de biebelpakk’n mar kon hum nänsfin’n, gewoonlijk stuntein ‘t kleine kässie.Dokter Van de Beld reupded ik drekt mosse kom’m entoenk bi-j de beddestee kwame wasmoe al weg.Met mekander binne wi-j ophuus an-egaone en stuk veur stuk,bi-j moe in de beddestea ekröpp’num ofscheid van heur te nem’m.Daengs veur de kästdaeng hewmoe begraem’m, det joor is urgien beumpie uut de bosehaeld. Opoe was ekom’m en diezörgn dedde wi-j ett’n kreeng en..,heel lief van opoe, zie hef wèlsukelaemelk ekokt.Jentie vertell’n det zi-j de biebelop heur bedde had ling, want zie wol‘t kästevangelie onder de kästboomveurleaz’n. Wi-j waan’n toch altiene en dan köj wel uut de biebelleaz’n. Now moe niet meerbi-j oons was, hew met oonsbeint ‘t besluut enöm’m um nao moehen te gaone. Wi-j hebt een paertäkkies gruun uut de bosehaeld, wat keersies in de naosukestopt en de biebel in een tasseedaone. De täkkies hew op ‘t grafelegd en de keersies anestökk’n.Ik hebbe Romein’nachte värs achtndättig enneangndättig eleaz’n en Jentie hef ‘tvan mi-j aover-enöm’m, zi-j leaz’n‘t kästevangelie veur moe. Toenhew saem “Ere zij God” ezungen een steugie elipt. Zo had moetoch ok nog kästfeest.Tante Beerntie, een ongetrouwdezuster van moe,kwaamp bi-j oons as huusholsteren … kon vae bliem’m wärk’n, wantmet zes kinder muj wel brood op deplanke häm’m. Zussie hef denaeme Bättha ekreang en detvund vae machtig mooi. Nao driejoor is vae met tante Beerntie etrouwden wi-j hebt d’r nog twee breurtiesbi-j ekreang. Laeter binne wi-j ollemaoleoonze eign weg egaone, ikkeen Jentie bint bi-j mekander in debuurte bliem’m woon’n en detdoew nog steeds. Vergangn joorbinne wi-j tachtig ewön’n en nao umstandigheed’nköw noggoed uut de voet’nkom’m. Met de baomkaemeris ‘t nog welgoed inorde. Ik bin drie joor eleed’nopereerd an u hup en lope now meteen stok. Jentie löp, met zoonschoefrekkie, ok as een kiefte.Elk joor gaode wi-j, met de kästdaeng,nog nao ’t kärkhof met eenpaer täkkies gruun.Een goeie moe vergettietoch nooit … of weldan?Met oop’m mond en vochtige oonghek elusterd nao Derk en Jentieen wi-j hebt mekander de haandegèèm’m met de weanse …prettige kästdaeng.RONDOM DALFSEN 45 957

Verleden en hedenRK Kerk Hoonhorst▲RK Kerk in Hoonhorst begin jaren zestig▼ RK Kerk in Hoonhorst in 2002958 RONDOM DALFSEN 45

RONDOM DALFSEN 45 959

960 RONDOM DALFSEN 45

RONDOM DALFSEN 45 961

962 RONDOM DALFSEN 45