Praktiik@ Alamy.de waarheidsvinding belemmert', kan alsnog tot aanhoudingworden overgegaan.Pressie om geen gebruik te makenvan verdedigingsrechten?Een dader van een strafbaar feit is straffeloos als hij zichop proportionele (en subsidiaire) wijze heeft verdedigdtegen een (onmiddellijk dreigende) aanval, en in het gevalwaarin (iets) te lang of te hard wordt (door)verdedigdtegen zon (onmiddellijk dreigende) aanval. Was er geennoodzaak tot zelfuerdediging, of heeft de dader veel harderof veel langer geweld gebruikt dan redelijkerwijze noodzakeiijkom zich tegen de aanranding te verdedigen, dan isde verdachte niet straffeloos. Toch zal ook in die laatstegevallen de dader zich niet zelden op zelfuerdedigingberoepen. Een doel van het opsporingsonderzoek is danook om voldoende feiten en omstandigheden te verzamelenom een onderbouwd onderscheid te kunnen makentussen beide situaties. Dat kan er toe leiden dat een persoondie aanvankelijk werd gezien als een 2ich verwerendeburger' uiteindelijk strafrechtelijk wordt vervolgd wegenseen ernstig delict, mogelijk zelfs een levensdelict.Naar geldend recht heeft deniet-aangehouden verdachte geenrecht op rechtsbiistand voorafgaandaan of tiidens ziin politieverhoorHet regime van de <strong>aanwijzing</strong> maakt het opsporingsonderzoekminder effectief, alleen al omdat een in vrijheidverkerende verdachte de gelegenheid heeft totafstemming van verklaringen met anderen en om sporente manipuleren of te wissen. In de <strong>aanwijzing</strong> wordtgeprobeerd dit risico van een minder grondig onderzoekte ondervangen door van de verdachte te verlangen dat hijmedewerking verleent aan het onderzoek. Als er <strong>aanwijzing</strong>enzijn dat de verdachte het onderzoek belemmert oftegenwerkt, dan kan hij alsnog worden aangehouden.Anderzijds zal de verdachte worden voorgehouden dat hijhet recht heeft om te zwijgen en dat hij niet tot bepaaldemedewerking verplicht is.Het is de vraag hoe deze twee tegenstrijdige signalenin de praktijk met elkaar worden verzoend. <strong>De</strong> verdachte,die op het politiebureau wordt verhoord en die op een depolitie onwelgevallig moment besluit naar huis te Saan(hetgeen hem als niet-aangehouden burger rechtens vrijstaat), zal wel worden aangehouden. Niet uitgesloten isdat de verdachte die zich op zijn zwijgrecht beroept, of dieniet wenst mee te werken aan bepaalde onderzoekshandelingen,ook als tegenwerkende'verdachte wordt aangemerkt,en dus vervolgens ook wordt aangehoudenNog minder denkbeeldig is de vrees aan de zijde vande verdachte, dat alles minder dan volledige medewerkingen volledige openheid bij het verhoor door politie als'tegenwerking'van het onderzoek zal worden gekwaliflceerd,en dus tot aanhouding zal leiden. En nog minderdenkbeeldig is dat de verhorende ambtenaren zulleninspelen op deze vrees en daaraan voeding zullen geven,om een meewerkende en vrij verklarende houding vande verdachte te bewerkstelligen.3 Zo geeftluist het niet-1 498 rurornLnr'¡Ds ;URTsTENBLAD - 1o -06-2011 - AFL.23
aanhouden van de verdachte een extra pressiemiddel inhanden van de verhorende ambtenaren.Hier tegen zou ingebracht kunnen worden dat de welaangehouden verdachte onder vergelijkbare druk staat,omdat deze niet weet wanneer hij weer in vrijheid zalworden gesteld. <strong>De</strong>ze onzekerheid biedt immers ook eendrukpunt'voor de verbalisanten.a Naar ons oordeel ligthet verschil echter hierin, dat met de aanhouding - zoalswij hierna uiteenzetten - ook de rechtsbijstand wordtgewaarborgd. En in de consultatie met zijn raadsman, zalde aangehouden verdachte objectief kunnen wordengeTnformeerd over het verband tussen enerzijds al of nietverklaren (of het afleggen van een verklaring met eenbepaalde inhoud), anderzijds het voortduren van de vrijheidsbeneming.En vergelijk die situatie met de situatievan een niet-aangehouden burger, die te horen kan krijgendat zijn verzoek om te wachten met het eerste verhoortotdat hij met een advocaat heeft gesproken,tochvan een weinig meewerkende houding getuigt...sGeen S alduz-beschermingbii niet-aangehouden verdachtenMogelijk heeft de vorige volzin bij sommige lezers dewenkbrauwen doen fronsen. Die lezers gaan er wellichtvan uit dat het verhoor van een verdachte van ernstigefeiten (want mogelijk zwaar lichamelijk letsel of de doodten gevolge hebbend) eerst kan beginnen als de verdachteconsultatie ('Salduz') bijstand heeft gehad voorafgaandaan het eerste politieverhoor.In de zaak Zaichenko/Rusland6 oordeelde het EHRMdat, hoewel Zaichenko niet vrij was om te gaan nadat hijbij een ?oad check'was staande gehouden, er geen sprakewas van een sígnificant curtailment of the applicantb freedomofaction <strong>De</strong> klacht van Zaichenko dat hij voorafgaandofbij zijn verhoor ten onrechte geen bijstand vaneen raadsman had genoten, werd daarom door het EHRMverworpen. Ook in de rechtspraak van het US SupremeCourt is de vraag of de verdachte van zijn vrijheid isberoofd, bepalend voor de vraag of de verdachte een rechtop rechtsbijstand toekomt.zVoor de Nederlandse situatie kan allereerst gewezenworden op de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor.s<strong>De</strong>ze <strong>aanwijzing</strong> (met zijn bekende onderverdeling vanzaken in A-, B- en C- categorie) is uitsluitend van toepassingop aangehouden verdachten.g Daarnaast heeft deHoge Raad geoordeeld dat niet zonder meer uit de rechtspraakvan het EHRM voortvloeit dat ook een niet-aange-houden verdachte de gelegenheid moet worden gebodeneen advocaat te raadplegen voorafgaand aan het eerstepolitieverhoor.'o<strong>De</strong> conclusie is dat naar geldend recht de niet-aangehoudenverdachte geen recht op rechtsbijstand heeftvoorafgaand aan of tijdens zijn politieverhoor. <strong>De</strong> Aanwijzinghandelwijze bij beroep op <strong>noodweer</strong> verwijst met dehiervóór al geciteerde passage ('alleen als verdachte heefthij (...) recht op bijstand van een advocaat') kortom naareen niet bestaand recht. Dat recht komt immers niet deverdachte toe, maar slechts de aangehouden verdachte,Belangrijker is dat dit gebrek in de <strong>aanwijzing</strong> niet wordtgerepareerd, omdat in de <strong>aanwijzing</strong> niet wordt bepaalddat de niet-aangehouden 2ich verwerende burger'nieteerder mag worden gehoord dan nadat deze een raadsmanheeft kunnen consulteren.<strong>De</strong> aanwiizing <strong>inzake</strong> <strong>noodweer</strong>kan worden gekwalificeerd alsgoedbedoeld gepruts met zeerkwaliike onbedoelde neveneffectenHet gevolg hiervan is dat de politie met het verhoorkan beginnen op een moment dat de verdachte nog geenraadsman heeft gesproken, en op ve¡zoeken van de verdachteom een advocaat te spreken kan antwoorden:'meneer, u heeft geen recht om een raadsman te spreken- zelfs al staat een (gekozen) raadsman al in de hal vanhet politiebureau te wachten." Een tweede gevolg is dateventuele belastende verklaringen van de niet-aangehoudenverdachte naar geldend recht dus þewoon voor hetbewijs gebruikt kunnen worden, ook als de verdachte vóórof tijdens zijn verhoor geen bijstand van een advocaatheeft kunnen krijgen.Juist door de verdachte niet aan te houden, wordthem kortom het recht op rechtsbijstand voorafgaand hetpolitieverhoor onthouden, en wordt hem de aan de schendingvan die regel verbonden bescherming, bestaande inuitsluiting voor het bewijs van de afgelegde verklaringen,ontnomen.3. Zie voor het gebru¡k van geoorloofde enrechtsbijstandverleners in de eerste fðe van9. lllustratief is de allereerste volzin van deeen aangehouden verdachte geformu¡eerdeongeoorloofde pressìe door pol¡tieambtena-het opsporingsondeuoek,en daarom sub-Aanwijzing rechtsb¡jstand polìtieverhoorlregel zonder meer ook geldt als het gaatren tijdens het verhoor van de verdachtejectief - dat de vrees om van de vr¡jheid'ln deze aanwiz¡ng worden in de ee¡steom een niet-aangehouden verdachte..ecent L. Stevens & WJ. Verhoeven, 'Wat isberoofd te worden, bij de ñeeste burgersplaats regels gegeven voor de veMezenl¡j-Die opvatting ¡s onjuist.'er m¡s met een goed gesprek? Een explora-groter is dan de vrees om nog niet vrù teking van het recht van de aangehouden11. Wij wüzen er nog maar even op dat art.tief onderzoek naar press¡e tijdens de polit¡-komen als men al aangehouden ¡s.verdachte om voorafgaand aan het verhoor50 5v ('<strong>De</strong> raadsman heeft vrjjen toegangele verdachtenverhoren en r¡sico's op valse6, EHRM 18 februari 2O1O, ní39660/02door de polit¡e een raadsman te raadplegen.tot den verdachte die rechtens van zijnbekenten¡ssen', DD 2011/9, p. 114 e.v.7, T.A.H.M. van de Laar & R.L. de Craaft(curs. aut.)'vrijheid is beroofd..,') op deze situatie niet4. Vgl. Stevens & Verhoeven, a.w, p. 122 en'Salduz en Miranda. Wijst het U.S. Supreme10. HR 9 november 2010, LIN 8N7727 envan toepass¡n8 is, nu een niet-aangehou-123: de verhoortechn¡ek 'het benadrukkenCouft de we9', DD 2O1O/71, p. 't141 e...,RvdW 2O1O/136Ot'Het middel berust opden verdachte immers n¡et (al dan nietvan de consequenties van niet verklaren'.met name p. I 153 en 1154.de opvatt¡ng dat uit de rechtspraak van hetrechtens) van z¡jn vrijheid ¡s beroofd...5. Ten slotte menen wij - maar dat oordeel8. <strong>OM</strong>-<strong>aanwijzing</strong> 20104007, S¿c¡f. 20'10,Europese Hof voor de Rechten van de Mensis slechts gebaseerd op onze ervaring als4003, inwerkingtreding I apr¡l 20'10.voortvloeit dat de h¡eryoor ten aanzien vanNIDTRLANDs,uRIs-TENBTAD - 10-06-201 1 t ert. ¿z 1 499
Change language