Latex - StAZ

Voorbeeld latexprotocol: stappen in derichting van latexvrije ziekenhuizenColofonDeze publicatie is in opdracht van Sectorfondsen Zorg enWelzijn tot stand gekomen. Het onderzoek en de verslagleggingis uitgevoerd door TNO Arbeid.UitgaveSectorfondsen Zorg en Welzijn, UtrechtDecember 2003Auteurs TNOJ.M. van de BovenkampH. R. GallisR. JongkindX. ThieTNO-publicatieR0315435/018-32273RedactieSectorfondsen Zorg en Welzijn,Afdeling CommunicatieRealisatieCompasso Mundocom, AmsterdamOplage700 exemplarenPublicatienummerSFZW 920.034.39Meer informatieStichting Arbeidsmarktbeleid Zorg en WelzijnPostbus 82033503 RE Utrechttel. (030) 298 52 22fax (030) 298 52 00e-mail: info@fondsenzw.nlwww.fondsenzw.nlAan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten wordenontleend. De Sectorfondsen Zorg en Welzijn, verenigd in deStichting Arbeidsmarktbeleid Zorg en Welzijn zijn niet aansprakelijkvoor eventuele drukfouten noch voor het gebruik van deinhoud van de teksten en de daaruit voortvloeiende feiten,omstandigheden en gevolgen. Overname van teksten is alleentoegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgevers.VOORBEELD LATEXPROTOCOL: STAPPEN IN DE RICHTINGVAN LATEXVRIJE ZIEKENHUIZEN83

10 Fase 7: Testen van vervangende producten 11310.1 Waarom moeten we testen? 11310.2 Hoe kunnen we testen? 11310.3 Aandachtspunten 11411 Fase 8: Invoering/gebruik vervangende producten 11511.1 Welke producten? 11511.2 De invoering van vervangende producten 11611.3 Gebruik vervangende producten 11611.4 Communicatie aan belanghebbenden 11611.5 Aandachtspunten 11712 Fase 9: Evaluatie 11912.1 Eindelijk klaar? 11912.2 De cyclus gaat door 11913 Ten slotte 121Referenties 123Probleem: latexallergie 125A Voorbeeldbrief aan directie/Raad van Bestuur 127B Producten die mogelijk latex bevatten 129C Eisen en wensen met betrekking tot medische producten 130D Programma van eisen Spuit-Volume-pompen 131E Voorbeeld checklist voor handschoenen 132F Voorbeeldprotocol voor gebruik latexvrije producten op de OK 13486

4.2De baten van eenlatexvrij beleidEr is een groot aantal baten te bedenken die het overgaanop gebruik van latexvrije medische producten met zichmeebrengt. Het is hierbij van belang te realiseren dat indienhet ziekenhuis volledig latexvrij werkt de baten groter zijndan wanneer slechts een deel van de latexhoudende productenis vervangen. Enkele voorbeelden van baten zijn:• gemiddeld vijf tot tien procent van de medewerkers in degezondheidszorg heeft een latexallergie. Door latexvrij tewerken kan dit aandeel worden teruggebracht en kanverdere sensibilisatie worden voorkomen; voorkomen isimmers beter dan genezen;• een mogelijke efficiencywinst voor de planning van depatiënten in de OK. In latexomgevingen moeten patiëntenmet een latexallergie als eerste geopereerd worden, omdatde ruimtes dan nog schoon zijn. Latexvrij werken biedt dusmeer flexibiliteit in de planning;• het screenen van de patiënten op latexallergie is niet meernoodzakelijk;• een werkgever is verplicht om op de gezondheid vanwerknemers te letten. Tijdens het werk opgelopenlatexallergie is volgens het Nederlands Centrum voorBeroepsziektes een beroepsziekte (Beenhakker et al., 2003).Bij beroepsziekten moet de werkgever alternatievenbedenken en er aan meewerken deze in te voeren. Indienwordt gewerkt met latexvrije producten, voldoet eenwerkgever aan deze plicht;• als iemand eenmaal latexallergie heeft ontwikkeld, dan isdit blijvend. De gevolgen van allergie zijn dus verstrekkend.Door het risico op latexallergie terug te dringen kun je veelleed voorkomen;• levensbedreigende situaties bij patiënten die wordenveroorzaakt door latexallergie, als een anafylactische shock,kun je voorkomen;• de kosten van ziekteverzuim of zelfs WAO-instroom als gevolgvan latexallergie kunnen sterk worden teruggedrongen;• gebruik van latexvrije materialen verbetert het imago alswerkgever. Immers, het getuigt van zorg voor werknemersen patiënten. Bij een krappe arbeidsmarkt is dit imago eenbelangrijk aandachtspunt. Veel ziekenhuizen zijn namelijkal geruime tijd bezig met werken aan een latexvrij beleidvoor medische hulpmiddelen. Achterblijven bij moderneveranderingen kan voor het imago van ziekenhuizennegatieve gevolgen hebben;• een reductie van het aantal soorten handschoenen datgebruikt wordt doordat bij overgang op andere producteneen nieuw inkoopbeleid eenvoudig mogelijk wordt.Voorbeelden van reducties van dertig naar vier soortenhandschoenen zijn in Nederland bekend. Een dergelijkebeperking van het aantal soorten vereenvoudigt hetinkoopproces.4.3 De kosten van deovergang op latexarmeof latexvrijeproductenHet overgaan op latexvrije producten levert dus een aantalbaten op. Het is echter ook een proces dat tijd en geld kost.Er is een aantal kostenposten te onderscheiden:• het proces van overgang naar latexvrije producten vergt eenaantal stappen en deelname van een groot aantal personen(zie verderop in dit latexprotocol). Al deze personen dienentijd vrij te maken voor deelname aan het veranderproces.Dit zijn veelal indirecte of verborgen kosten omdat het vaaktussen de reguliere werkzaamheden door moet gebeuren;• latexarme of latexvrije producten, en dan met name handschoenen,zijn veelal duurder dan latexhoudende producten.Leveranciers van medische producten geven echter aan datnaarmate meer latexarme en latexvrije producten gevraagdworden, de prijzen aanzienlijk zullen dalen;• overstap op gebruik van latexvrije producten vereist eenverandering van de inkoop; nieuwe producten moetenworden uitgezocht en inkoopcontracten moeten wordenaangepast. Enerzijds vergt dit extra energie van deinkopers, anderzijds kunnen door onderhandeling metleveranciers de kosten van overstap op latexvrije productenaanzienlijk beperkt worden (er zijn zelfs voorbeelden vanafdelingen in ziekenhuizen die kostenneutraal zijnovergestapt op latexvrije handschoenen);• voor breed draagvlak voor de verandering onder werknemersis communicatie essentieel. Daartoe zal informatiemateriaal(folders, brieven, productvoorbeelden, etc.) moeten wordenontwikkeld en verspreid.96FASE 1: CREËREN VAN DRAAGVLAK

4.4Het creëren vandraagvlakBinnen ziekenhuizen is een groot aantal partijen te onderscheidendie direct of indirect te maken hebben met delatexproblematiek. In het krachtenveld van deze partijen ishet van belang dat je die partijen betrekt van wie steun nodigis om een verandering van de grond te krijgen.De belangrijkste partij is de directie of de Raad van Bestuur(RvB). De directie/RvB is verantwoordelijk voor het beleid dathet ziekenhuis voert en voor de verdeling van de budgetten.Omdat een budget nodig is voor vervanging van latexhoudendeproducten is de directie/RvB een belangrijke partij waarvansteun vereist is en die benaderd moet worden voor deze steun.In bijlage A is een voorbeeldbrief opgenomen die is gerichtaan de directie/RvB en waarin om aandacht voor de latexproblematiekwordt gevraagd.• bewandel zo veel mogelijk de formele wegen die binnen deorganisatie gelden om een verandering in gang te zetten.Veel energie in iets steken zonder dat er formele toestemmingvoor is gegeven brengt grote risico’s op weerstand envertragingen met zich mee;• bedenk dat elke verandering ergens moet beginnen en laatje niet tegenhouden door het idee van ‘niemand doet iets,dus waarom zou ik iets doen?’;• indien de noodzaak tot overgaan op latexvrije productenvoor het ziekenhuis laag wordt ingeschat, is het zinvolinzicht te krijgen in de omvang van latexallergie. Dit kandoor cijfers betreffende latexallergie op te vragen bij dearbodienst. Zijn deze cijfers niet beschikbaar dan is het eenmogelijkheid een prevalentiestudie uit te voeren. Hierbijkan door middel van vragenlijsten, bloedonderzoek enhuidtesten in kaart worden gebracht wat de omvang vanallergische klachten, welke zijn gerelateerd aan het gebruikvan latexhoudende medische producten en bij welkepersonen en in welke functies deze klachten het grootst zijn.Verder zijn arbocoördinatoren, arbeidshygiënisten, medewerkersvan arbodiensten of van de afdeling Allergologie(indien aanwezig) belangrijke spelers, omdat zij zich veelalbezighouden met zorg voor veilig en gezond werken. Indienbinnen het ziekenhuis iemand het voorstel heeft over tegaan op latexvrije producten is het verstandig dit af testemmen met één van deze personen/afdelingen. Zij hebbenwaarschijnlijk het beste inzicht in de stand van zaken metbetrekking tot welke producten latex bevatten en welke niet.Tot voor kort werd gebruik gemaakt van benzidinepoeder.Benzidine is carcinogeen. Nu worden voor de kleuringenkits en minder schadelijke vervangers gebruikt.Uiteraard zijn binnen een ziekenhuis veel meer partijen teonderscheiden die je achter de verandering moet zien tekrijgen. Dit is echter lastig als de verandering nog niet isbegonnen. Om de verandering in gang te zetten is in elk gevalsteun van de directie/RvB noodzakelijk. Wie je daarnaastdirect kunt betrekken bij aanpak van de verandering, isonderwerp van het hoofdstuk over de ‘latexwerkgroep’.4.5AandachtspuntenEnkele aandachtspunten die relevant zijn voor het creëren vandraagvlak zijn:• bepaal wie binnen de organisatie de sleutelfiguren zijn omeen proces als het overgaan op latexarme/ latexvrijeproducten in gang te zetten. Dit kan door middel van eenzogenaamde krachtenveldanalyse waarin verschillendebelangrijke partijen worden opgesomd en hun onderlingerelaties in kaart worden gebracht;FASE 1: CREËREN VAN DRAAGVLAK97

5 Fase 2: De doelstelling bepalen5.1 Mogelijke doelstellingen en scenario’sEen doelstelling is nodig om de ‘wat’-vraag te beantwoorden:wat wil je bereiken met reductie van latexbevattende medischehulpmiddelen? Ook belangrijk is te denken aan ‘wanneer’ je dedoelstelling wilt bereiken. Als je praat over ‘latexvrij beleid’,dan heb je in ieder geval vier niveaus van latexvrij. Je kuntuiteraard andere of meer doelstellingen bedenken, maar devolgende kun je meenemen in je overwegingen (elk niveau isweer ambitieuzer dan het vorige):• komen tot latexvrije handschoenen in de non-sterieleomgeving van het gehele ziekenhuis: als je het non-sterielehandschoenenprobleem oplost heb je een groot deel van deproblematiek van latexallergie opgelost, immers dezeproducten hebben een groot aandeel in het totaal latexbevattendeproducten;• komen tot poedervrije latexarme handschoenen in desteriele omgeving van het gehele ziekenhuis. Poedervrij enlatexarm zijn twee kenmerken van handschoenen die veelproblemen wegnemen. Bovendien kan hiertoe door kostenoverwegingenworden besloten; poedervrije/latexarmesteriele handschoenen zijn goedkoper dan volledig latexvrijesteriele handschoenen;• komen tot latexvrije handschoenen in de non-steriele ensteriele omgeving van het gehele ziekenhuis. Hetzelfde alsbij de eerste optie, maar gaat een stapje verder door nietalleen de non-steriele, maar ook de steriele omgeving tevoorzien van latexvrije handschoenen;• komen tot een latexvrij ziekenhuis (alle latexbevattendeproducten): deze doelstelling is de meest ambitieuze engaat uit van een volledig latexvrij ziekenhuis. Hierbijworden zowel de handschoenen vervangen als ook anderemedische producten die latex bevatten.5.2 AandachtspuntenBij de keuze voor één van de doelstellingen, of een zelf teformuleren doelstelling is het van belang voldoende tijd tenemen om de juiste doelstelling te bepalen:• denk aan de kosten en baten van de doelstelling;• denk aan de benodigde tijd om de doelstelling te realiseren;hoe hoger de doelstelling wordt gesteld, hoe meer tijdnodig zal zijn deze te bereiken;• denk aan andere problemen die samenhangen met latexallergie,zoals gerelateerde voedselallergie of bij hetvervangen van handschoenen aan handdoekenbeleid engebruik van verschillende soorten zeep (deze zaken kunnenook allergische reacties aan handen veroorzaken).99FASE 2: DE DOELSTELLING BEPALEN

6 Fase 3: Opzetten van de latexwerkgroep6.1 De stakeholders6.2De oplossing van het latexprobleem kun je niet alleenbereiken. Je hebt de hulp en kennis van je collega’s uit jeeigen en andere afdelingen nodig om het probleem aan tepakken. Daarom is het essentieel de stappen die je neemt ingoed overleg te doen. Een latexwerkgroep is daartoe eenuitstekend middel. Het is dan wel van groot belang de juistemensen in je werkgroep te krijgen, de ‘wie’-vraag.De samenstellingvan de werkgroepDe volgende afdelingen zijn in ieder geval betrokken bij hetlatexprobleem. Je zult dus mensen uit die afdelingen in delatexwerkgroep nodig hebben. Je kunt naar eigen inzichthieraan afdelingen toevoegen of weglaten.a. Lid managementLatexbeleid is beleid. Beleidszaken hebben een financieelaspect. Betrekken van een (gedelegeerd) lid van hetmanagement in een vroeg stadium bij projecten waaroveruiteindelijk financiële beslissingen worden genomen, isdaarom verstandig.b. Afdeling InkoopDe inkoper is verantwoordelijk voor de inkoop van delatexarme producten en stelt hiervoor contracten metleveranciers op.c. Afdeling Arbo (of externe arbodienst)De arbo-expert is betrokken bij het verbeteren van dearbeidsomstandigheden van het personeel en vanuit datoogpunt zeer relevant voor een gezondheidsprobleem alslatexallergie. Bovendien heeft de arbo-expert toegang tot(ziekteverzuim)cijfers over latexallergie.d. Gebruikers: medisch en verpleegkundig:De gebruikers van de latex(arme) producten zijn de spilwaar alles om draait: zij moeten met de producten werken.Het is dus van groot belang zoveel mogelijk vertegenwoordigersvan de afdelingen die met de producten werkenin de werkgroep te betrekken. Je kunt dan denken aanvertegenwoordigers van medisch specialisten, verpleegkundigen,apothekers, anesthesist, werknemers van deverkoeverafdeling, zo nodig werknemers van de ICafdeling, perfusionist, röntgenassistent, etc.e. Facilitaire DienstOok de Facilitaire Dienst heeft te maken met het latexprobleem,denk bijvoorbeeld aan het handschoenen-101FASE 3: OPZETTEN VAN LATEXWERKGROEP

gebruik in het restaurant of bij de schoonmaakdienst.Bij een grondige aanpak van het probleem zullen ookdeze werknemers betrokken moeten worden.f. ZiekenhuishygiënistDe ziekenhuishygiënist zorgt ervoor dat infectiepreventiein het ziekenhuis optimaal is en toetst of medischehulpmiddelen tegen de desinfecteermiddelen kunnen.Deze functie is dus belangrijk bij het beoordelen enanalyseren van de latexproblematiek.g. Allergoloog/dermatoloogDe allergoloog of dermatoloog (of de afdeling dermatologie)is een belangrijke speler in de werkgroep. Latexveroorzaakt immers een allergie. De allergoloog kan oorzakenvan latexallergie specificeren en daardoor hetsucces van de werkgroep waarborgen.h. Lid van de Commissie Medische HulpmiddelenDe Commissie Medische Hulpmiddelen beslist en adviseertvaak over welke spullen het ziekenhuis in mogen komen.En afgevaardigde van deze commissie is dus belangrijk.Al deze medewerkers zijn in feite linking pins naar hun afdelingen/commissiesen kunnen zodoende draagvlak en acceptatievergroten door naar hun achterban te communiceren. Indienvanwege praktische redenen niet alle hiervoor genoemdecollega’s in de werkgroep kunnen deelnemen, denk er danaan in ieder geval de afdelingen die hier genoemd zijn te raadplegenen te informeren bij de te nemen stappen.Medische Hulpmiddelen, omdat deze verstand heeft van demedische hulpmiddelen en producten waar het om gaat.Zodra de werkgroep geformeerd is, is het zinvol deze bijeen telaten komen en nog eens terug te kijken naar de tot dan toegerealiseerde stappen: overzicht van de latexproblematiek,het draagvlak en de doelstelling die geformuleerd is. Het isdan mogelijk op basis van nieuwe inzichten de doelstelling aante passen en/of de werkgroep aan te vullen met anderebelanghebbenden. Dit wordt ook wel de PSU (project start-up)genoemd.Je verkrijgt hiermee eenstemmigheid binnen de werkgroep enalle leden van de werkgroep voelen zich ‘eigenaar’ van dedoelstelling. Vervolgens zal de werkgroep de volgende fasendoorlopen:• identificatie van latexhoudende producten;• opstellen van een programma van eisen voor dezeproducten;• beoordelen van vervangende producten;• testen van vervangende producten;• invoeren en gebruik van vervangende producten;• evaluatie.Het is aanbevelenswaardig elke fase goed te doorlopenvoordat aan de volgende fase begonnen wordt: zorg dat dewerkgroep per fase in ieder geval één keer bijeenkomt. Na elkefase is het zinvol dat elk projectlid zijn/haar afdelingscollega’sinlicht over de wat door de werkgroep is gedaan.6.3De coördinator vande werkgroep6.4 De rol van deopdrachtgeverElke werkgroep heeft een coördinator nodig. In de eerstebijeenkomst is het verstandig deze coördinator te kiezen.De coördinator is verantwoordelijk voor:• het formeren van de latexwerkgroep;• het organiseren en plannen van de bijeenkomsten van dewerkgroep.De werkgroepcoördinator heeft dus twee voorname rollen:• de rol van een ombudsman die de projectleden helpt bijalle vragen die zij hebben rondom het proces;• de rol van een organisator die de projectgroep helpt bijhet organiseren en faciliteren van de verschillendestappen om het doel te bereiken.De coördinator is in feite faciliterend aan het proces. Eengoede kandidaat kan zijn een medewerker van de CommissieHet is essentieel de formele opdrachtgever (vaak dedirectie/RvB) die het fiat voor dit project heeft gegeven,te betrekken in elke fase. Afstemming in de vorm van terugkoppelingvan de resultaten van elke fase met de opdrachtgeveris daarbij belangrijk. In elk geval heeft de latexwerkgroepeen projectplan nodig aan de hand waarvan devoortgang, de benodigde menskracht en de (financiële)middelen kunnen worden vastgesteld.Dit projectplan kun je baseren op de fasen van dit voorbeeldprotocol.Eén van de voornaamste rollen van de opdrachtgever isstatusverlening van het project aan de omgeving. Je kunt metde steun van de opdrachtgever makkelijker zaken organiserenen voor elkaar krijgen dan zonder.102FASE 3: OPZETTEN VAN LATEXWERKGROEP

6.5AandachtspuntenBij het opstellen van een latexwerkgroep zijn ten slotte devolgende aandachtspunten van belang:• stel een werkgroep samen: denk aan alle betrokkenen bijhet latexprobleem en selecteer de juiste personen;• stel een coördinator aan;• stel een projectplan op met de te nemen stappen (zie defasen in dit protocol) en de benodigd tijd en financiëlehulpmiddelen die nodig zijn om deze stappen uit te voeren;• zorg voor voldoende terugkoppeling naar en steun van deopdrachtgever;• zorg dat de leden van de werkgroep achter de veranderingstaan en dit ook kunnen uitdragen naar hun achterban(de werknemers uit hun afdelingen).103FASE 3: OPZETTEN VAN LATEXWERKGROEP

7 Fase 4: Identificatie latexhoudende producten7.1 Lijst met latexhoudende productenDe eerste stap die de werkgroep moet zetten, is achterhalenwelke producten en op welke afdelingen latex bevatten.Daarnaast moet de werkgroep vaststellen waarvoor dezelatexbevattende producten worden gebruikt. Aan te raden isdit voor het gehele ziekenhuis te inventariseren. Het zal nietaltijd even duidelijk zijn welke producten latex bevatten enwelke niet. In bijlage B is daarom een lijst opgenomen metproducten die latex kunnen bevatten. Dit hangt ook nog afvan de leverancier. De werkgroep zal zelf, bijvoorbeeld via deafdeling Inkoop, een lijst van de in het ziekenhuis gebruiktelatexbevattende producten moeten opstellen met daarininformatie zoals het type product, een korte omschrijving ende leverancier(s) van het product. Nadat de lijst is opgesteldkunnen de afdelingen aangeven welke producten van de lijstzij gebruiken en waarvoor zij deze gebruiken. Het is aan tebevelen dergelijke lijsten in geautomatiseerde systemen(databases) op te nemen en iemand verantwoordelijk te stellenvoor het up-to-date houden van deze databases. Deze lijstgeldt uiteraard alleen voor de doelstelling ‘volledig latexvrijziekenhuis’. Het is ook mogelijk, afhankelijk van de doelstelling,een dergelijke lijst op te stellen voor een bepaald typeproduct; bijvoorbeeld alleen voor handschoenen.Ten slotte blijkt het in de praktijk vaak lastig aan te gevenwelke producten latex bevatten en welke niet.De fabrikanten van de betreffende producten moeten wordengeraadpleegd zodat zij kunnen aangeven welke productenlatex bevatten. Als deze fabrikanten niet weten of de productenlatex bevatten of niet, dan is dat een aandachtspunt bijde keuze van het toekomstige materiaal (het is noodzakelijk teweten welke producten latex bevatten en welke niet).7.2 AandachtspuntenAandachtspunten bij identificatie van latexhoudende productenzijn:• probeer een zo compleet mogelijke lijst van latexhoudendeproducten te krijgen en zorg ervoor dat deze lijst eenvoudigkan worden aangevuld indien iemand producten tegenkomtdie nog niet op de lijst stonden maar er wel op horen;• stel de lijst op in nauwe samenspraak met productdeskundigenals leden van de afdeling Inkoop en van de CommissieMedische Hulpmiddelen (indien aanwezig);• betrek de fabrikanten bij het opstellen van deze lijst;• houd deze lijst door middel van een geautomatiseerdsysteem (database) up-to-date.105FASE 4: IDENTIFICATIE VAN LATEXHOUDENDE PRODUCTEN

8 Fase 5: Opstellen programma van eisen8.1 De eisen en wensen aan de productenAls fase 4 is afgerond weet je welke latexbevattende productenop welke manier en op welke afdeling(en) worden gebruikt.De volgende stap is het opstellen van een programma vaneisen voor de betreffende producten. Van sommige productenis bekend dat ze aan bepaalde normen moeten voldoen(bijvoorbeeld CE-normen). Zo zijn er nog meer eisen teformuleren die de gebruiker stelt aan het product. Het is heelbelangrijk in dit stadium de gebruikers van de producten voldoendeinput te laten geven over de eisen en wensen die zijaan de producten stellen.Er is een onderscheid tussen een eis en een wens. Bijvoorbeeldvoor een handschoen die in een steriele omgeving wordtgebruikt, bestaat een CE-norm voor sterkte. Een wens kan zijndat de geur van de handschoen prettig is. Oftewel onder een‘eis’ wordt verstaan dat het latexbevattende product datgebruikt wordt minimaal aan de omschreven eis moet voldoen(vereist) en onder een ‘wens’ wordt verstaan dat het de aanbevelingheeft, dat het product aan de omschreven wensvoldoet (wenselijk).Fase 5 is een belangrijke fase. De gebruikers stellen degebruikerseisen en -wensen van het product vast.Dit vergt veel werk en onderling overleg. Per product moetnamelijk een programma van eisen worden gemaakt.Belangrijke aandachtspunten en randvoorwaarden bij deformulering van de eisen en wensen zijn:• bepalen van het doel van het hulpmiddel;• omgeving waarin het hulpmiddel functioneert;• eisen en wensen van patiëntencategorieën die te makenhebben met het hulpmiddel;• media en medische hulpmiddelen (MHM): met welke anderemedische hulpmiddelen functioneert het betreffendehulpmiddel;• eisen en wensen aan toedieningstechnieken;• eisen en wensen van gebruikers van de hulpmiddelen: deuser-interface;• eisen en wensen aan het onderhoud van het hulpmiddel;• eisen en wensen in geval van kritische situaties bij toepassingvan het hulpmiddel;• eisen en wensen op het gebied van de prijs en kosten vanhet product;• eisen en wensen zijn ten aanzien van de logistieke aspectenen relaties met leveranciers.107FASE 5: OPSTELLEN PROGRAMMA VAN EISEN

Als je deze aandachtspunten en randvoorwaarden eenmaal opeen rijtje hebt, heb je een context waarin het betreffendeproduct geplaatst kan worden. Nu kun je beginnen met hetopstellen van concrete eisen aan het product. Als hulp kun jein bijlage C een voorbeeld vinden van mogelijke algemeneeisen die je aan een medisch product, in dit geval handschoenen,kunt stellen. In bijlage D vind je een voorbeeld vanspecifieke eisen die je aan een medisch hulpmiddel, in ditgeval een spuit-volume-pomp, kunt stellen. Bijlage D laat ziendat je allereerst een algemeen beeld moet hebben van decontext waarin het medische hulpmiddel functioneert,voordat je concrete eisen aan het hulpmiddel op kunt stellen.Deze voorbeelden kun je naar eigen inzicht gebruiken en/ofaanvullen.8.2AandachtspuntenBesteed bij het in kaart brengen van de eisen aandacht aanhet volgende:• probeer een zo compleet mogelijke lijst van eisen voormedische producten te ontwikkelen en zorg ervoor dat dezelijst eenvoudig kan worden aangevuld met extra relevanteeisen;• stel de lijst van eisen op in nauwe samenspraak metproductdeskundigen als leden van de afdeling Inkoop en vande Commissie Medische Hulpmiddelen (indien aanwezig).108FASE 5: OPSTELLEN PROGRAMMA VAN EISEN

9 Fase 6: Beoordelen vervangende producten9.1 Beoordeling keuze vervangende productenZodra je weet welke eisen de gebruikers aan de latexbevattende(huidige) producten stellen, is het tijd te kijken naarvervangende producten. Deze vervangende producten moetenin ieder geval minimaal voldoen aan de eisen die je geformuleerdhebt in het programma van eisen. Omdat doorontwikkelingen bij leveranciers beschikbare latexhoudendeen latexvrije producten voortdurend veranderen, is het nietmogelijk een standaardlijst met latexhoudende producten enhun vervangers te geven. Immers, zodra je een dergelijke lijsthebt opgesteld, is deze al weer verouderd.Er zal dus per ziekenhuis naar mogelijke vervangende productengezocht moeten worden. Hierbij speelt de afdeling Inkoopeen belangrijke rol. Deze afdeling legt contacten metverschillende leveranciers en verzamelt zo veel mogelijkinformatie over latexarme en latexvrije producten die wordenaangeboden. Op dit moment leveren bijna alle leveranciers intoenemende mate medische producten die geen latex bevatten.Veel van de leveranciers hebben een speciaal beleid dat isgericht op het zo veel mogelijk aanbieden van vervangers voorlatexhoudende producten. Dat betekent dat latexhoudendeproducten uit het assortiment verdwijnen. De afdeling Inkoopdient een overzicht te maken van het aanbod van latexarme enlatexvrije producten van zowel de huidige leveranciers alsandere leveranciers. Dit kan door eenvoudigweg (specifieke)productinformatie aan te vragen bij leveranciers. Zij beschikkenveelal over uitgebreide brochures met overzichten vanmedische producten die zij aanbieden. Ook op de websites vande meeste leveranciers zijn deze overzichten te vinden of op tevragen.Bij de keuze van een aantal mogelijke vervangende productenis een checklist voor vervanging handig. Met deze checklistkun je producten met elkaar vergelijken door een scoresysteem.Deze checklist bestaat uit het programma van eisenuit fase 5, het belang dat men aan deze eisen/wensen stelt(weegfactoren) en een overzicht hoe de producten scoren opde betreffende eis. Het is aan te raden een eerste beoordelingvan producten met behulp van de checklist in een kleine groepte doen. De latexwerkgroep is hiervoor geschikt. Er zullen bijde eerste beoordeling namelijk veel producten beoordeeldmoeten worden. Als je dit door een groot aantal personenlaat doen wordt de beoordeling al snel onbeheersbaar energ tijdrovend. Het testen van een selectie van producten(zie fase 7) kan wel door een groter aantal werknemersworden gedaan.109FASE 6: BEOORDELEN VERVANGENDE PRODUCTEN

9.2 Hoe werkt de checklist?Bij de uiteindelijke selectie van een alternatief latexvrijproduct wil je een nieuw latexvrij product kiezen waarvan deeigenschappen overeenkomen met, of beter zijn dan hethuidige latexhoudende product. De voorbeeld checklist hieronderis bruikbaar ter ondersteuning van dit selectieproces.Algemene informatieIn de eerste tabel kun je algemene informatie als het typevervangend product en de leverancier invullen. Hierbij kanook worden aangegeven welk type latexhoudend productwordt vervangen en welke leverancier dit product levert.Beoordeling op eisenLatexhoudende VervangendevariantvariantProducttype(n) Handschoentype x Handschoentype yLeverancier(s) A BIn de vorige fase is een programma van eisen/wensengeformuleerd. In de checklist kunnen voor de verschillendegenoemde eisen en wensen wegingsfactoren (Wf) wordenbepalen. Met een wegingsfactor kan worden aangegeven hoebelangrijk een eis is. De wegingsfactor dient een getal tussen1 en 3 te zijn:- 3: knock-off eis: als het product niet aan deze eis voldoet,valt het af;- 2: vereiste eigenschap; aan deze eis moet het product zogoed mogelijk voldoen;- 1: gewenste eigenschap; het zou mooi zijn als het productaan deze eis voldoet.Hierna kunnen voor de verschillende eisen scores wordeningevuld waarmee wordt aangegeven hoe de vervangendeproducten scoren op de eisen. Hierbij kan één van de volgendescores worden ingevuld:-2 : slecht-1 : matig1 : goed2 : uitstekendElke eis krijgt dus een wegingsfactor (hoe belangrijk is dezeeis?) en een score (hoe scoort het product op deze eis?).Zie hieronder voor een voorbeeldchecklist voor handschoenen.Je kunt zelf eisen toevoegen en die een bepaald gewichtgeven. Ook kun je clusters van eisen toevoegen. Zo zijn inonderstaande voorbeeldchecklist drie clusters van eisen teonderscheiden: ‘prijs’, ‘techniek/functionaliteit’ en‘logistiek/leveranciers’.Door de wegingsfactoren te vermenigvuldigen met de scoreskan een gewogen score worden berekend (laatste kolom in deonderstaande tabellen: Wf x score). Deze gewogen scoreskunnen per cluster van eisen bij elkaar worden opgeteld totde totaalscore.Prijs Wf (1,2,3) Score [-2...2] Wf xscoreKostprijs (per 100 stuks)Mogelijke kortingenVerwachte daling van de prijsZelf eisen toevoegenTotaalscore110FASE 6: BEOORDELEN VERVANGENDE PRODUCTEN

Techniek/functionaliteit Wf (1,2,3) Score [-2...2] Wf xscoreNormenPasvormGeurKleurGladheidSterkteDuurzaamheidPoedervrijGeen andere allergenenGeen achtergebleven acceleratorenPyrogeenvrijBescherming tegen biologischeagentia/chemische stoffenOperatiehandschoenen testen opcompatibiliteit met operatiejas (afglijden)Zelf eisen toevoegenTotaalscoreLogistiek/leveranciers Wf (1,2,3) Score [-2...2] Wf xscoreVoldoende alternatieven leverbaarLevertijdenSpeciale eisen aan leverantieZelf eisen toevoegenTotaalscoreTotaalbeoordelingBij de totaalbeoordeling is het mogelijk een gewicht mee tegeven aan de clusters van eisen ‘prijs’, ‘techniek/functionaliteit’en ‘logistiek/leveranciers’. Dit gewicht kan wordenuitgedrukt in een percentage. Het totaal van de percentagesmoet 100% zijn, maar hoe dit totaal is verdeeld over deproductclusters moeten de beoordelaars zelf uitmaken; hoehoger het percentage, hoe belangrijker het cluster van eisenwordt gevonden. In de kolom ernaast kunnen de subtotalenuit de bovengetoonde clusters van eisen worden overgenomen.In de laatste kolom kan per cluster van eisen hetgewicht maal de subtotalen worden genoteerd, dit zijn detotalen. Tel je deze totalen op, dan heb je de totaalscoreproduct. Voorwaarde voor vergelijking van deze totaalscoreproduct met de totaalscore van andere producten is wel datvoor exact dezelfde eisen wegingsfactoren en scores moetenworden ingevuld anders gaat een vergelijking niet op.111FASE 6: BEOORDELEN VERVANGENDE PRODUCTEN

10 Fase 7: Testen van vervangende producten10.1 Waarom moeten we testen?10.2Je hebt nu een beeld van de mogelijk vervangende productenen hoe deze producten scoren op die eisen die binnen hetziekenhuis belangrijk worden gevonden. Op basis van deresultaten van deze beoordeling kun je een beperkt aantalbest scorende vervangende producten selecteren die verdergetest dienen te worden. Dit testen is een vervolg op de eerstebeoordeling op het programma van eisen waarbij productendie niet aan de knock-off eisen voldeden zijn afgevallen en erbestaat nu een duidelijk beeld van de producten die het bestevoldoen aan de gedefinieerde eisen. Het testen van de bestbeoordeelde producten kan door een grotere groep personenplaatsvinden dan alleen de werkgroep, het aantal te testenproducten is immers beperkter doordat alleen de bestbeoordeelde producten verder getest worden. Dit testen is vanbelang om vast te stellen hoe gebruikers het gebruik van dezeproducten in de dagelijkse praktijk ervaren.Hoe kunnen we testen?Bij het testen wordt weer gebruik gemaakt van een lijst vantestcriteria. Deze zal voor een groot deel gelijk zijn aan hetprogramma van eisen uit de vorige fase, maar er kunnen ookcriteria worden toegevoegd. Welke testcriteria wordenopgenomen dient de latexwerkgroep te besluiten. Inspraakvan alle leden van de werkgroep is hierbij van belang aangezienelke belanghebbende vanuit de achtergrond vanzijn/haar professie bepaalde criteria belangrijk zal vinden.De wijze waarop je gaat testen, kun je grotendeels zelf bepalen.Twee mogelijkheden zijn:• Simulatietest. Hierbij worden handelingen die regelmatigworden uitgevoerd gesimuleerd met gebruikmaking vanverschillende vervangende producten. Hoe deze productenscoren op de opgestelde criteria wordt genoteerd op eenchecklist. Bijvoorbeeld: een chirurg test latexvrije handschoenendoor vast te stellen hoe een handschoen aanvoeltbij verschillende bewegingen of bij het vasthouden vanverschillende typen instrumenten gedurende een korteperiode; een chirurg zal op het moment dat hij/zij dehandschoen aantrekt direct veel informatie kunnen geven(handschoenen zijn als een tweede huid voor hen). Op dezewijze kan in relatief kort tijdsbestek een groot aantalproducten worden getest.• Praktijktest. Hierbij worden vervangende producten tijdensde dagelijkse werkzaamheden gebruikt en getest, bijvoorkeur op verschillende afdelingen. De scores van deproducten op de criteria worden dagelijks bijgehouden op113FASE 7: TESTEN VAN VERVANGENDE PRODUCTEN

een checklist. Bijvoorbeeld een verpleegkundige gebruiktgedurende een week bij haar werk handschoenen van type Xen beoordeelt deze bij intensief gebruik. Een week latergebruikt ze handschoen type Y en beoordeelt deze. Dezewijze van testen kost veel tijd, variërend van ongeveer 1 tot3 maanden, maar geeft een beter beeld van het gebruikgedurende een langere periode. Bovendien vergroot dezeaanpak de acceptatie van de producten doordat ze doorverschillende medewerkers op verschillende plekken wordengetest.Hoeveel producten je gaat testen is afhankelijk van een aantalzaken:• de resultaten van de beoordeling uit de voorgaande fase.Als na beoordeling op basis van de knock-off criteria slechtstwee of drie producten overblijven is het wellicht verstandigdeze allemaal te testen. Als een grote groep producten alsmogelijke kandidaten overblijft is het aan te raden eenselectie te maken; bijvoorbeeld een groepje bestaande uitde hoogst scorende producten;• het type product: producten die veel gebruikt worden enin veel varianten worden aangeboden, bijvoorbeeld handschoenen,zullen ruimer vertegenwoordigd zijn bij het testen.10.3 AandachtspuntenBij het testen van vervangende producten is een aantal aandachtspuntenvan belang:• neem voor het testen ruim de tijd. Als producten over eenlangere periode getest zijn, zullen de testresultaten eenhogere betrouwbaarheid hebben;• stel de criteria waarop de producten worden getest weloverwogensamen. Het is belangrijk een keuze te makenwaarin de gebruikers zich kunnen vinden. Immers het kanzijn dat nog jaren met de gekozen producten gewerkt gaatworden;• laat het testen door zo veel mogelijk medewerkers metverschillende functies uitvoeren. De eisen die wordengesteld aan producten zullen per functie verschillen; eenchirurg stelt bijvoorbeeld andere eisen aan een handschoendan een verpleegkundige;• besteed aandacht aan communicatie. Laat ook de medewerkersdie niet direct betrokken zijn bij het testen wetendat er testen plaatsvinden. Zo wordt voorkomen dat eronduidelijkheid ontstaat over de nieuwe producten dieworden gebruikt en de testen die worden uitgevoerd.De keuze van het type test en de hoeveelheid te testenproducten wordt voor een groot deel bepaald door de tijd ende menscapaciteit die je beschikbaar hebt om de testen uit tevoeren. Naarmate meer tijd en capaciteit beschikbaar is kanop een meer afgewogen wijze een besluit worden genomenover de producten waar het ziekenhuis verder mee wil gaan.Afdelingen die betrokken kunnen worden bij het testen zijnonder andere de OK, de IC, het dagcentrum, een verpleegafdeling,de prikpoli, de schoonmaakafdeling en de keuken.Uitbreiding met andere afdelingen is uiteraard mogelijk.114FASE 7: TESTEN VAN VERVANGENDE PRODUCTEN

11 Fase 8: Invoering/gebruik vervangende producten11.1 Welke producten?Uit de testen die voor verschillende vervangende productenhebben plaatsgevonden komt een aantal best scorendeproducten naar voren. De werkgroep beslist welke van dezeproducten uiteindelijk ingevoerd gaan worden. Dit bepaal jesamen op basis van de scores die de producten hebbengehaald in de test. Er zal echter waarschijnlijk aanvullendediscussie noodzakelijk zijn voor een definitief besluit genomenkan worden.In fase 8 wordt de rol van de afdeling Inkoop steeds belangrijker.Deze afdeling bepaalt samen met leveranciers decondities voor inkoop in termen van prijzen, levertijden,kortingen, leverbetrouwbaarheid, etc. Zo zal de afdelingInkoop het beste zicht hebben op de (on)mogelijkheden dieer zijn bij verschillende leveranciers. Ook deze punten dienente worden meegenomen bij de uiteindelijke beslissing welkelatexarme/latexvrije producten aangeschaft moeten worden.Op deze wijze zal de selectie van de producten parallel lopenmet onderhandelingen die Inkoop voert met verschillendeleveranciers.115FASE 8: INVOERING/GEBRUIK VERVANGENDE PRODUCTEN

11.211.3De invoering vanvervangende productenDe invoering van vervangende producten hangt voor een grootdeel af van de gekozen doelstelling betreffende de mate vanlatexvrij krijgen van het ziekenhuis. De ambitie van de gekozendoelstelling varieert van poedervrije latexarme handschoenentot volledig latexvrije ziekenhuizen. Naarmate de doelstellingambitieuzer is, zal de invoering complexer zijn. Zeker als tendoel wordt gesteld alle latexbevattende producten in het ziekenhuiste vervangen door non-latexproducten, is dat eenomvangrijke klus voor de afdeling Inkoop. Om deze klus beterbehapbaar te maken is het mogelijk deze overgang in blokkente laten plaatsvinden. Dit kan door bijvoorbeeld te beginnenmet het volledig latexvrij maken van een niet-seriële omgevingals de dagverpleging en daarna aandacht te besteden aanandere afdelingen. Zo kun je het risico op latexallergie voor dedagverpleging in elk geval alvast tot nul reduceren. Daarnaastkan de invoer op twee manieren plaatsvinden: in één keer alleproducten vervangen of geleidelijk producten vervangen eneerst de oude voorraden opmaken. Voordeel van het vervangenin één keer is dat direct het latexrisico tot nul is gereduceerdals alle latexbevattende producten weg zijn van een afdelingof het hele ziekenhuis.Nadeel is wel dat alle latexhoudende producten die nogaanwezig zijn moeten worden weggegooid. Dit betekent eenextra kostenpost.Gebruik vervangendeproductenAls de beoordeling en de selectie van vervangende productengoed is verlopen zullen deze vervangende producten watbetreft veiligheid, betrouwbaarheid en gebruiksgemak tenminstehetzelfde niveau hebben als de latexhoudende producten.Met behulp van de checklisten heb je immers getrachtdie vervangende producten te kiezen die op deze aspectenminstens even goed scoren als latexhoudende producten. Bijingebruikname van de nieuwe producten is het van belang datde gebruikers snel kunnen beschikken over deze producten ende oude latexhoudende producten zo snel mogelijk verdwijnen.Dit voorkomt misverstanden over de te gebruiken producten.Als gezegd zou een eenmalige volledige overstap op latexvrijeproducten daarom het beste zijn. Dit is niet voor elk ziekenhuiseen realistische optie. Toch is het van belang de type Iallergie te voorkomen. Deze allergie ontstaat door verspreidingvan latexdeeltjes via de lucht. Ter voorkoming van de allergieis het van belang latexvrije zones in het ziekenhuis te krijgen,bijvoorbeeld met een niet-steriele afdeling. Dan is in elk gevalop deze afdeling het risico geminimaliseerd.11.4 Communicatieaan belanghebbendenDe invoer en gebruik van nieuwe producten heeft consequentiesvoor een aantal belanghebbenden. Zo zal voorlichtingvoor álle gebruikers belangrijk zijn om te voorkomen dat denieuwe producten voor hen ‘uit de lucht komen vallen’. Jekunt hierbij denken aan het verstrekken van informatie over:• de nieuwe producten: Hoe zien ze er uit? In hoeverre wijkenze af van de van de oude producten?• het gebruik van de nieuwe producten: In hoeverre wijken denieuwe producten qua gebruik af van de oude producten?• het geven van feedback over ervaringen met gebruik: Totwie kunnen werknemers zich richten als zij klachten of vragenhebben over de nieuwe producten?Er zijn verschillende mogelijkheden voor de vorm waarin dezecommunicatie kan worden gegoten. Het is mogelijk voorlichtingsbijeenkomstente geven, voorlichtingsfolders op te stellenof speciale protocollen te ontwikkelen voor verschillendegebruikersfuncties (verpleegkundigen, chirurgen, etc.) ofafdelingen (operatiekamer, intensive care, etc.). In bijlage Fis een voorbeeld van een dergelijk protocol opgenomen dat isgebruikt voor de OK’s in het AMC (Beenhakker et al, 2003).Naast voorlichting voor medewerkers is ook voorlichting voorpatiënten en familie van patiënten een aandachtspunt. Voordeze groep is het ontwikkelen van foldermateriaal geschikt.De afdeling Arbo kan, samen met een afdeling PR & Communicatie,bij het opstellen van dit informatie-materiaal eenbelangrijke rol spelen. Door aan deze communicatie aandachtte besteden, voorkom je onduidelijkheid en verklein je daarmeede kans dat weerstand tegen de invoer van nieuwe productenontstaat.116FASE 8: INVOERING/GEBRUIK VERVANGENDE PRODUCTEN

11.5AandachtspuntenBij de invoering en het gebruik van vervangende productenverdienen de volgende punten speciale aandacht:• zet enkele alternatieven naast elkaar om te vergelijken welkekosten en baten de keuze voor een bepaald product metzich meebrengt. Een handig instrument om dit te doen voorhandschoenen is het spreadsheet behorend bij het rapport‘Een analyse van de kosten en baten voor de invoer vanlatexvrije handschoenen in ziekenhuizen’. Dit spreadsheetis te vinden op de cd-rom bij dit werkpakket;• stel bij de invoer van nieuwe producten heel duidelijk vastwaar en wanneer je de producten in wilt invoeren, dit voorkomtonduidelijkheid en vertraging in het proces;• duidelijke werkprocedures zijn essentieel om te voorkomendat werknemers oude latexhoudende producten blijvengebruiken.• probeer de termijn voor vastleggen van prijsafsprakenbeperkt te houden. Doordat steeds meer ziekenhuizenovergaan op latexvrije producten zullen prijzen naarverwachting dalen. Dit zal het eerste plaatsvinden bij‘grootverbruik’ artikelen als handschoenen, maskers enkatheters. Later zullen waarschijnlijk ook producten dieminder vaak gebruikt worden steeds meer volledig latexvrijworden aangeboden en zal naar verwachting ook de prijsvan deze producten dalen.Enkele aandachtspunten die speciaal gelden voor deafdeling Inkoop zijn:• probeer de overgang naar de nieuwe producten zo snelmogelijk te laten verlopen. Stem dit echter wel af metleveranciers aangezien grote bestellingen kunnen leidentot voorraad- of capaciteitproblemen bij groothandels ofproducenten;• besteed veel aandacht aan het opstellen van nieuwecontracten met leveranciers. Een ingrijpende veranderingals de overstap op latexarme/latexvrije producten is eengoed moment om de contracten met verschillende leverancierseens te heroverwegen. Terugdringen van het aantalleveranciers levert aanzienlijke besparingen op de inkoopkostenop doordat leveranciers pakketkortingen kunnengeven. Bovendien vereist een klein aantal leveranciersminder afstemmingsactiviteiten voor de afdeling Inkoopdan een groot aantal leveranciers;• koop per ziekenhuis centraal latexvrije handschoenen enandere producten in;• doe geen nieuwe grote bestellingen van ‘oude’ handschoenenen andere producten;• probeer via gesprekken met leveranciers duidelijk in beeldte krijgen of de latexarme/latexvrije producten afwijkingenhebben ten aanzien van verpakking, houdbaarheid,transport, etc.;117FASE 8: INVOERING/GEBRUIK VERVANGENDE PRODUCTEN

12 Fase 9: Evaluatie12.1 Eindelijk klaar?De latexwerkgroep heeft een groot aantal stappen doorlopen.De latexhoudende medische producten zijn deels of volledigvervangen door latexarme of latexvrije alternatieven. Ben jenu klaar?Deze vraag is moeilijk te beantwoorden. Wanneer ben je echtklaar? Een belangrijke indicator is of de doelstelling bereikt is.Als je je bijvoorbeeld tot doel hebt gesteld te komen tot latexvrijehandschoenen in de non-steriele omgevingen van hetgehele ziekenhuis dan zul je in de evaluatiefase moetenbepalen of dit gelukt is. Dit kan alleen maar door na te gaanof in het gehele ziekenhuis in de non-steriele omgeving geenlatexhoudende handschoenen meer worden gebruikt.Ook kun je in de evaluatiefase beoordelen of de gemaaktekosten hebben opgewogen tegen wat het heeft opgeleverd.Dit laatste is echter vaak moeilijk te bepalen tenzij je voor enna de vervanging een duidelijk beeld hebt van de met latexallergiesamenhangende kosten.Tijdens de evaluatie dien je als werkgroep ook te bepalen ofhet gestelde doel voldoende hoog gesteld is of dat het nodig iseen stap verder te gaan. Als je bijvoorbeeld het doel bereikthebt om de dagverpleging latexvrij te krijgen, kun je een stapverder gaan en ook andere afdelingen latexvrij krijgen. Hoever je hierin wilt gaan is een beslissing die je binnen de organisatiedient te nemen. Mocht je besluiten nog een stap verderte gaan in het latexvrij maken van het ziekenhuis dan kun jede cyclus van de figuur op pagina 90 weer starten.12.2 De cyclusgaat doorHet is niet voor niets dat de fasen van dit voorbeeld latexprotocolin een cirkel zijn gezet. Voor een volgende stap in derichting van volledig latexvrij werken is de cyclus weer bruikbaaren kun je deze weer doorlopen. Uiteraard vereisen nietalle fasen evenveel inspanningen als de eerste keer en kan jegebruikmaken van de ervaringen van vorige keren dat decyclus is doorlopen. Van belang is echter wel in elke fase weerna te gaan wat de mogelijkheden zijn om de fase te doorlopenen met welke aandachtspunten je rekening moet houden. Opdeze manier blijft dit voorbeeldprotocol een handig hulpmiddelom de belangrijke stappen richting latexvrij werken teondersteunen.119FASE 9: EVALUATIE

13 Ten slotteHét latexprotocol bestaat niet. Daarom is dit protocol een‘voorbeeld latexprotocol’ genoemd. Welke vorm de uiteindelijkeovergang richting latexvrij werken krijgt, laat zich niet voorschrijven.Dat moet elke latexwerkgroep zelf voor het eigenziekenhuis bepalen. Dit voorbeeldprotocol heeft dan ook geenstrak te volgen planning gegeven maar aandachtspunten dievan belang kunnen zijn voor het ziekenhuis waar je werkzaambent. De mogelijke invulling in fasen en de aandachtpuntenzijn gebaseerd op ervaringen van werknemers uit ziekenhuizenen begeleiders van veranderprocessen in organisaties. Ditvoorbeeldprotocol heeft tot doel deze kennis en ervaringenop een gestructureerde manier te delen met de werknemersvan alle Nederlandse ziekenhuizen. Het is van belang datziekenhuizen die bezig zijn met beleid gericht op reductie vanlatex hun ervaringen delen met anderen. Een goede manierhiervoor is het centraal deponeren van protocollen envoorlichtingsmateriaal bij het Arbokenniscentrum van deSectorfondsen Zorg en Welzijn (www.arbozw.nl). Zo kunnenwe proberen zo goed mogelijk samen te werken aan hetcreëren van latexvrije ziekenhuizen in Nederland.121TEN SLOTTE

ReferentiesGeraadpleegde literatuur• AANA, American Association of Nurse Anesthetists,Latexprotocol: http:// www.aana.com.• Beenhakker MM, Werff DBM van der, Tange RA, Weber CRJ.Latexallergie; Waarom latexvrije handschoenen in hetOK complex. In: Nederlands Tijdschrift voor KNO-Heelkunde9(3):119-123, 2003.• Bovenkamp JM van de, Gallis HR, Miedema EP. Een analysevan kosten en baten van de invoering van latexvrije handschoenenin ziekenhuizen. TNO-rapport in opdracht vanSectorfondsen Zorg en Welzijn. Hoofddorp: TNO Arbeid,2003.• Eijnatten van FM. Onderzoeksmethodologie, cursus tbv.Doctoraalstudenten technische bedrijfskunde, 2002.• Groot H de. Het Rotterdamse Latexprotocol, AfdelingAllergologie, Academisch Ziekenhuis Rotterdam, 2000.• Smits N, Tjoe Nij E, Doekes G, Portengen L, Meer G de,Heederik D. Latexallergie als gevolg van beroepsmatigeblootstelling aan latexallergenen: een literatuuroverzichten een inschatting van de incidentie in Nederland.’s-Gravenhage/Doetinchem: Ministerie van Sociale Zakenen Werkgelegenheid, Directie Voorlichting, Bibliotheek enDocumentatie/Elsevier bedrijfsinformatie, 2001.Covenanten algemene ziekenhuizen• Convenant inzake terugdringing ziekteverzuim enverbetering van arbeidsomstandigheden in de brancheziekenhuizen, Den Haag: december 2001.• Een veiliger en gezonder werkklimaat: Plan van Aanpak bijhet Arboconvenant Ziekenhuizen Utrecht: SectorfondsenZorg en Welzijn, december 2001.Nederlandstalige literatuur over latexproblematiek• Bijl AMH, Jong NW de, Mulder PGH, Wijk RG, Groot H de.Prevalentie van IgE-gemedieerde allergie voor natuurrubberlatexop Rotterdamse operatiekamers, In; NederlandsTijdschrift voor Geneeskunde, (35):1780-1784, 1999.• Buddingh C. Commotie rond de latex handschoen: nog veelonduidelijk over latexallergie, In: Tijdschrift voor bedrijfsverpleegkunde12(3):10-12, 1997.• Dooms-Goossens A. Beroepsmatige handschoengevoeligheid.In: Promosafe 23(3):24-31, 1996.• Jarjoura S. De allergie voor natuurlijke rubberlatex.In: Werk en welzijn 5:2-7, 1999.• Melse J. Type 1 overgevoeligheid voor latex: een beroepsziektein opkomst bij werkers in de gezondheidszorg: literatuurstudieen een onderzoek naar latex overgevoeligheid ineen ziekenhuis, Amsterdam. Universiteit van Amsterdam(UvA), Coronel Laboratorium, (CORVU rapport) 1993.• Nagtegaal R. Latexallergie: een beroepsziekte met socialeen economische consequenties. In: Tijdschrift voor bedrijfsverpleegkunde12(3):13-17, 1997.• Nies I. De lust van de latexvrije handschoen. In: Nursing,(3):45-49, 2002.• Tjoe Nij E, Niftrik N van, Wendel de Joode B van. Beroepsmatigeblootstelling aan latex allergenen in ziekenhuizen inNederland: oriënterende blootstellingsmetingen enverkennende evaluaties van beheersmaatregelen. Den Haag:Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW),2001, (werkdocumenten 216).Engels- en Duitstalige literatuur overlatexproblematiek• Allmers H, Brehler R, Chen Z. Reduktion der aerogenenLatexallergen-Belastung durch Austausch von gepudertenLatexhandschuhen in einem Krankenhaus. In:Arbeitsmedizin, Sozialmedizin, Umweltmedizin 33(5):194-201, 1998.• Besier T, Schilling GE, Bauer R. Sensibilisierungen gegenNaturlatex durch Handschuhe in der Zahnheilkunde: eineretrospektive Bestandsaufnahme am UniversitätsklinikumBonn (1990-2000). In: Dermatologie in Beruf und Umwelt50(1):11-16, 2002.• Brehler R, Rutter A, Kutting B. Allergenicity of naturalrubber latex gloves. In: Contact dermatitis 46(2): 65-71,2002.• Eschenbacher B, Hull D, Huy JM. Compendium of NIOSHhealth care worker research 2001, Cincinnati : NationalInstitute for Occupational Safety and Health (NIOSH), 2002.(DHHS (NIOSH) publication 2003-108).• Hornwitz IB, Kammever-Mueller JD. Natural rubber latexallergy workers' compensation claims: Washington Statehealth care workers, 1991-1999. In: Applied occupationaland environmental hygiene 17(4):267-275, 2002.• Liss GM, Tarlo SM. Natural rubber latex-related occupationalasthma: association with interventions and glove changesover time. In: American journal of industrial medicine40(4):347-353, 2002.• Poole CJM, Nagendran V. Low prevalence of clinical latexallergy in UK health care workers: a cross-sectional study.In: Occupational medicine 51(8):510-512, 2001.123REFERENTIES

• Schmid K, Broding HC, Niklas D. Latex sensitization in dentalstudents using powder-free gloves low in latex protein :a cross-sectional study. In: Contact dermatitis 47(2):103-108, 2002.• Schürer N. Problematik der Latexallergie. In: Ergo-Med21(6):190-191, 1997.• Vandenplas O. Occupational asthma caused by naturalrubber latex. In: Cahiers de medicine du travail/Cahiersvoor arbeidsgeneeskunde 33(2): 87-92, 1996.• Wrangsjö K. IgE-mediated latex allergy and contact allergyto rubber in clinical occupational dermatology-Solna:Arbetsmiljöinstitutet (Arbete och hälsa 1993-25) 1993.Literatuur voor het opzetten en begeleidenvan projecten• Bos J, Harting E (red.). Projectmatig creëren, Scriptumbooks, Schiedam, 2001.• Groote GP, Slikker P. Projecten leiden: methoden en techniekenvoor projectmatig werken, Utrecht: Het Spectrum, 2001.• Heinsius J, Erich B, Carrilho M. Eerst denken, dan doen: demethode van projectmatig werken voor non-profit organisaties.Utrecht: Centrum voor Ingebouwde Vorming (CIV),1994.• Wijnen G, Renes W, Storm P. Projectmatig werken, Utrecht:Spectrum, 2001.Buitenlandse websites met interessanteinformatie voor latexvrij maken vanziekenhuizen• De American Association of Nurse Anesthetists (AANA) heefteen latexprotocol opgesteld ophttp://www.aana.com/crna/prof/latex.asp.• De American Latex Allergy Association geeft een overzichtvan latexhoudende en latexvrije producten ophttp://www.latexallergyresources.org/latex_alternatives.cfmDeze lijst is laatst vernieuwd in juni 2003.• De Spin Bifida Association of America geeft ophttp://www.sbaa.org/html/sbaa_ mlatex.html een lijst vanziekenhuisproducten die latex bevatten en een alternatievelijst van latex veilige producten. Deze lijst is laatstvernieuwd in voorjaar 2001.• Op http://www.medgate.co.uk/latex/latexprotocol.htmwordt een opsomming gegeven van latexvrije producten,latexhoudende producten die vermeden moeten worden enlatexhoudende producten die met een kleine modificatieveilig zijn.124REFERENTIES

Probleem:latexallergieDefinitie: beperken van de kans opnadelige reacties op latexSymptomenHuid:Ogen:Neus:Gezicht:Cardiovasculair:Respiratoir:Abdominaal:OorzakenBlootstelling aan latex via:• cutaan• mucosaal• intravasculair• inwendige weefsels• inhalatieroodheid, irritatie, eczeem, oedeem,netelroosoedeem, erytheem, jeuk, tranenjeuk, oedeem van; lippen, tong,huig, keeloedeem, erytheem, jeukhypotensie, hartkloppingen, systoledyspnoe, beklemmend gevoel, hijgen,bronchospasmen, larynxoedeem, apnoepijn, misselijkheidHoog risico groepen a.g.v. vaker latex contact zijn:• spina bifida/meningomyelocele• urogenitale anomalieen/veel catherisaties• dwarslaesies• multiple operatiep.s. mogelijke kruisgevoeligheid fruit, noten- engroentesoorten allergieVerpleegdoelHet kind ondervindt geen uitlokking van latexallergischesymptomen, m.n. systematische reacties, d.m.v. latexvrijeverplegingInterventies• onderkennen latexallergie• informeer medehulpverleners• voorkom latexcontact• wees voorbereid op symptomen als anafylactische shock• zorg voor latexvrije reanimatiematerialenOnderkenning• risicogroepen• symptomen• anamnese• allergietest (dermatologie)Informeer medehulpverleners• noteer de allergie dik rood in het dossier• noteer allergie op polsbandje• hang waarschuwingsblad op: deur; status; bed• informeer andere disciplines vooraf, denk aan anesthesieen OK-personeel• geef familie/bezoek uitleg over de gevaren vanlatexallergieVoorkomen van latexcontact• schakel dermatologie in bij twijfel latexallergie• verpleeg in de box• leg deken over matras (latexhoudend)• plaats kind als eerste op OK-programma, of minimaal 1 tot 6uur na voorgaande OK• ga na wat latexhoudende materialen zijnWees voorbereid op (systemische reacties)• observeer circulatie, ademhaling en andere vitale functies• volg protocol anafylactische shock• zet klaar EPINEPHRINE, corticosteroïden clemastine,ranidatineDenk aan latexhoudende materialen als:• stethoscoop• waterset beademingsballon (geel)• swivel connecter• narcose ballon• handschoenen• hemodialyse catheter• venti zuurstofmasker• verpakking van tegaderm• annesthesie epiduraal set• nefrotomie set• urinecatheter (Euro medical geel, 10, 12, 14, 16)• urine plaszakje• urine urimeter• leukoplast, leukosilk, hansaplast, bruine pleister• echografie transducer• spikes van arterieel, NaCl 0,9%, Glucose 5% en H2O• instillagel spuit• pulseoxymeter125PROBLEEM: LATEXALLERGIE

• thiopental• centrale lijn: SG Baxter & enkele Arrows (dry latex)• slokdarmsonde sengstaken CH 18• niet-transparante beademingsmaskers• zepen, alcohol• intraveneuze medicatie uit ampullen met rubber• drukzakken (transparant)• matrasOplossingen/alternatieven• gebruik alleen water, geen zeep• deken over het matras• gebruik K-Y brandgel voor intubatie/catherisatie• haal tegaderm buiten de box uit de verpakking• plak tegaderm over stethoscoop• gebruik foley catheter 100% siliconen maximaal 14 dagen• gebruik maagafloopzak i.p.v. urimeter• fixeer tube met veterband en geschikte pleister(M3-pleister latexvrij)• gebruik fixomull, leukopor, steristrip, tegaderm• gebruik drukzak Unifusor wit• gebruik transparante waterset beademingsballon• gebruik ambu ballon• gebruik transparante mondkappen• gebruik thiopental ampullen met grijze dop• gebruik glazen ampullen• informeer bij apotheek bij onduidelijkheden• gebruik voor lange lijn; Arrows CS 14502/14553/16402/16553• voersondes zijn latexvrijKinder IC vpk: F. De Boer126PROBLEEM: LATEXALLERGIE

AVoorbeeldbrief aan directie/Raad vanBestuurBron: Academisch Medisch Centrum, AmsterdamDirectie/Raad van Bestuur-t.a.v.Datum Geachte ,In deze notitie komt de problematiek rond het gebruik van latex in het aan de orde.Het gebruik van latex in de gezondheidszorg en in in het bijzonder heeft de afgelopen jaren in toenemende mate aandachtgekregen. Latex is een rubberproduct dat verkregen wordt door natuurlijke rubberpolymeren chemisch te behandelen en vervolgens tevulkaniseren waarna een stabiel, stevig en rekbaar materiaal ontstaat. Latex wordt gebruikt in verscheidene producten die we bijnadagelijks gebruiken. In de zorgsector wordt latex met name gebruikt voor het fabriceren van handschoenen. Daarnaast worden veelinfuussystemen uitgerust met latexaansluitingen en -slangen.Naast de stabiliteit en de goede verwerkbaarheid heeft latex de onaangename eigenschap om bepaalde gebruikers te sensibiliseren.Dat wil zeggen dat de betreffende gebruiker een allergie ontwikkelt tegen latex. Met name het wijdverbreide gebruik van latexhandschoenengeeft in de zorgsector aanleiding tot vaak ernstig verlopende allergieën. Diverse ziekenhuizen hebben daarom beleidontwikkeld ten aanzien van het gebruik van latexhoudend materiaal en gebruik van latexhoudende handschoenen in het bijzonder.Allergieën hebben niet slechts betrekking op gebruikers van latexhoudend materiaal. Ook patiënten kunnen een allergie hebben.Uit de literatuur is bekend dat dit aanleiding kan geven tot onbegrepen complicaties tijdens de narcose.De voor u liggende notitie heeft betrekking op het gebruik van latex in en heeft tot doel te komen tot een ziekenhuisbreedbeleid op het gebruik van latexhoudende of latexvrije producten.Hopend u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd.Met vriendelijke groet,VOORBEELDBRIEF AAN DIRECTIE/RAAD VAN BESTUUR127

Latexproblematiek in .Exacte cijfers over de incidentie van een allergie voor latex zijndoor bovengenoemde factoren niet te geven. In de literatuurwordt gesproken van een incidentie van 10% onder operatiekamerpersoneel.Bovendien wordt in de vakliteratuur van deanesthesie gesproken over het risico van onbegrepen bloeddrukdalingentijdens een operatie welke kunnen berusten opeen onbekende type I allergie voor latex.AanbevelingenDe Arbowet doet geen specifieke uitspraken over het gebruikvan latex. Wel is de Arbowet duidelijk in de eis dat werkgeversen werknemers bij geconstateerde risico’s maatregelenmoeten nemen om het risico te elimineren. Zoals eerdergesteld is het elimineren van het gebruik van latex op ditmoment niet reëel.Ons voorstel is om aan de informele werkgroep die zich met delatexproblematiek bezighoudt formeel de opdracht te gevenom de latexproblematiek te onderzoeken en vervolgens tekomen met aanbevelingen. Hiervoor kan het ontwikkeldevoorbeeld latexprotocol van de Sectorfondsen Zorg en Welzijnals hulp dienen.Gezien de problematiek van het gebruik van latex in de zorgsectorzoals die beschreven is in de literatuur lijkt het gerechtvaardigdom over te gaan tot . Zowel voor patiëntenals voor medewerkers ligt het in de lijn der verwachtingendat de incidentie van latexallergieën zal gaan toenemen. Metde incidentie neemt dan ook het risico van een niet ontdektetype I allergie toe, met alle gevolgen van dien. De stap om hethele ziekenhuis latexvrij te maken is niet zonder meer temaken. Het beschikbare materiaal bij de diverse leveranciers iszo divers dat het praktisch gezien onmogelijk is een keuze temaken.Daarbij komt dat de problematiek niet alleen de aanwezigheidvan latex betreft maar ook de aanwezigheid van zetmeelpoederin latexhandschoenen, steriel en onsteriel.Zetmeelpoeder bindt het latexeiwit en kan via aerogene wijzebij reeds gesensibiliseerde medewerkers (en/of patiënten) eentype I reactie provoceren. Het is met name dit laatste aspectwat het gebruik van latex in toenemende mate problematischmaakt. Zonder het te weten kunnen medewerkers en patiëntengesensibiliseerd raken waardoor er onverwacht een type Ireactie kan ontstaan.128VOORBEELDBRIEF AAN DIRECTIE/RAAD VAN BESTUUR

BProducten die mogelijk latex bevattenBron: De Groot, 2000 en AANA, 2003Er is een groot aantal medische producten dat mogelijk latexbevat en aandacht verdient bij het latexvrij maken van eenziekenhuis.Beademingstoebehoren- beademingsmasker- elastiek aan masker- beademingszak- endo-tracheaalbuis- slangsystemenCatheters en zakken- blaascatheters- endoscoop- bevestiging van stomazakken- klisma- darmcontrast-toebehorenDrainageslangenLongfunctieapparatuur- mondstuk- slangenHandschoenen- onderzoeks- en steriele handschoenenDiversen- decubitusring- bloeddruk meetapparatuur (manchetten en slangen)- diafragma- elastieken- gebitbeschermer- kruik- operatiekappen- operatieschoenen- orthodontisch elastiek- plakelektroden- rolstoelbanden- rubber onderleggers- stuwband- tourniquets- urinezakken- binnen manchet bloeddrukmeter- elektrode pads- matrassen op stretchers- beschermingslakens- vloeistof circulerende thermische lakens- chirurgisch gordijnVerband en pleisters- pleisters voor infuus- hechtpleisters- elastisch verband- drukverband/-kousen- plakband (poreus)Spuiten en injectietoebehoren- balloncatheters- infuusinstrumenten- infuuszakken- infuusslangen (inspuitmogelijkheden)- Porta-a-Cath systeem- stoppen op injectieflesjes- tussenstukken- perfusiespuiten129PRODUCTEN DIE MOGELIJK LATEX BEVATTEN

CEisen en wensen met betrekking tot medischeproductenVoorbeeld: steriele of non-steriele handschoenenPrijsKostprijs (per hoeveelheid)Mogelijke kortingenVerwachten daling van de prijs………Technisch/functioneel (indien van toepassing)NormenPasvormGeurKleurGladheidSterkteDuurzaamheidPoedervrijGeen andere allergenenGeen achtergebleven acceleratorenPyrogeenvrijBescherming tegen biologische agentia/chemische stoffen………Logistiek/leveranciersVoldoende alternatieven leverbaarLevertijdenSpeciale eisen aan leverantie………130EISEN EN WENSEN MET BETREKKING TOT MEDISCHE PRODUCTEN

DProgramma van eisen Spuit-Volume-PompenBron: Staf Medische Hulpmiddelen, Academisch ZiekenhuisGroningenTer illustratie volgt een aantal aandachtspunten die kunnenworden onderscheiden bij het opstellen van een programmavan eisen voor spuit-volume-pompen:1. Doel van de apparatuurDe spuit en volumepompen (S/Vp) zijn bedoel om bewaakt engecontroleerd infuusvloeistoffen, al dan niet gecombineerdmet geneesmiddelen, bloed en bloedproducten en sondevoedingtoe te dienen. De toediening geschiedt intraveneus viaperifere of centraal veneuze catheters en parenteraal.2. Omgeving waarin de apparatuurfunctioneertDe S/Vp worden integraal in het AZG ingezet op intensivecares, operatiecentrum, functiecentra, onderzoek enbehandeleenheden en verpleegeenheden.3. PatiëntencategorieënDe S/Vp worden toegepast bij alle patiëntencategorieën variërendvan neonaten, kinderen en volwassenen.4. Media en medische mulpmiddelen(MHM)De S/Vp worden toegepast in relatie met luer-lock (LL)spuiten, 50, 30, 20, 10 ml en Toedieningssystemen (TDS) voorinfusie, transfusie en sondevoeding. De S/Vp dienen tefunctioneren met de in het AZG gebruikte TDS en LL spuiten.5. ToedieningstechniekenDe S/Vp worden toegepast voor continue en intermitterendetoediening van onder punt 1 genoemde vloeistoffen engeneesmiddelen. De toedieningen kunnen afwisselendgeschieden, waarbij per S/Vp gewisseld kan worden van TDS ofspuit.7. OnderhoudDe S/Vp worden onderhouden door de Dienst InstrumenteleZaken (IZ). Voor wat betreft de onderhoudstechnische aspectenwordt mede verwezen naar de beoordelingscriteria van deWIBAZ, Werkgroep Instrumentenbeoordeling AcademischeZiekenhuizen, 5e editie december 2000.Reiniging, desinfectie (RD) van de S/Vp vindt plaats door deMedisch Instrumenteel Medewerker (MIM) en de verpleging,volgens de adviezen en protocollen van de DienstZiekenhuisepidemiologie (ZEPI) en de Ter Zake Deskundige(TZD) MHM.De S/Vp dient te voldoen, aan de op het moment van aanschafgeldende Nederlandse en Europese normen en richtlijnen,zoals CE, EMC, etc.Op basis van genoemde eigenschappen (1 t/m 7) zijn devolgende eisen onderscheiden:Constructieve en software specificaties- het is vereist dat de spuit en volumepomp:• maximaal gewicht heeft van 3500 gram• schokbestendig zijn bij een val van 100 cm hoogte• voorzien zijn van een 220-V aansluiting, voorzien van eengeborgde stekker• etc.Technische specificaties- het is vereist dat de spuit en volumepomp• een technische levensduur heeft van minimaal 10 jaar• een fabrieksgarantie heeft van minimaal 1 jaar• zijn voorzien van een drukalarmering• etc.6. Gebruikers van apparatuur, user-interfaceDe S/Vp worden bediend en gebruikt door artsen en verpleegkundigen.Vanwege het grote aantal gebruikers van de S/Vp ishet van belang dat de bediening van de S/Vp eenduidig zijn.Dit kan gerealiseerd worden door één bedieningsconcept S/Vpvan verschillende leveranciers of één leverancier. De mogelijkheidbestaat dat de S/Vp tussen gebruikerseenheden onderlingworden uitgewisseld.131PROGRAMMA VAN EISEN SPUIT-VOLUME-POMPEN

E Voorbeeld checklist voor handschoenenAlgemene informatieLatexhoudende variantVervangende variantProducttype(n) Handschoentype x Handschoentype yLeverancier(s) A BBeoordeling op eisenPrijs Wf (1,2,3) Score [-2…2] Wf x scoreKostprijs (per 100 stuks)Mogelijke kortingenVerwachte daling van de prijsZelf eisen toevoegenTotaalscoreTechniek/functionaliteit Wf (1,2,3) Score [-2…2] Wf x scoreNormenPasvormGeurKleurGladheidSterkteDuurzaamheidPoedervrijGeen andere allergenenGeen achtergebleven acceleratorenPyrogeenvrijBescherming tegen biologischeagentia/chemische stoffenZelf eisen toevoegenTotaalscoreLogistiek/leveranciers Wf (1,2,3) Score [-2…2] Wf x scoreVoldoende alternatieven leverbaarLevertijdenSpeciale eisen aan leverantieZelf eisen toevoegenTotaalscoreTotaal beoordeling132VOORBEELD CHECKLIST VOOR HANDSCHOENEN

ScoreoverzichtLatexvrije variantProducttype:Handschoentype yGewicht Subtotalen Totaalvan 0% - 100% voor (de totaalscores uit gewicht xde drie clusters van de bovengenoemde subtotaaleisen: totaal = 100%clusters van eisen)1. Prijs 0 0 02. Techniek/functionaliteit 0 0 03. Logistiek/leveranciers 0 0 0Totaalscore product 100 0133VOORBEELD CHECKLIST VOOR HANDSCHOENEN

F Voorbeeldprotocol voor gebruik latexvrijeproducten op de OKBron: Latexprotocol Academisch Medisch Centrum Amsterdam(Beenhakker et al., 2003)Verwijder al het latexhoudend materiaal zo veel mogelijk uitde operatiekamer• Gebruik latexvrije onderzoeks-, operatiehandschoenen,gezichtsmaskers en mutsen. In non-woven materiaal zitsoms latexhoudende lijm!• Gebruik latexvrije infuussystemen en spuiten.• Infuusflessen en zakken met een latexhoudende dop ofaanprikpunt moeten niet gebruikt worden. Vermijdt ook deaanprikpunten van infuuszakken waarin latex geïsoleerd zit.• Overleg met de apotheker welke medicijnen gebruikt kunnenworden. Probeer zoveel mogelijk medicijnen die in eenglazen ampul verpakt zitten te gebruiken.• Zachte saturatiemeters kunnen latex bevatten. Plak bijtwijfel voor het gebruik de vinger of teen af met Tegaderm ® .Nelcor ® levert nu latexvrije plak saturatiemeters.• Gebruik een stuk zwachtel onder de stuwband om het infuusin te brengen.• Vastplakken van het infuus e.d. kan gebeuren met:Leucosilk ® , Leucopor ® , Veca-fix ® , Medipor ® en Tegaderm ® .Zelfs een klein stukje leukoplast ® kan een anafylactischereactie veroorzaken.• Tensiebanden zijn ook latex/pvc-vrij verkrijgbaar. Zorg datde verbindingsslang voor bloeddrukmeting, tussen machineen manchet, niet in aanraking met de patiënt komt.• Stethoscopen kunnen latexhoudend zijn.• Gebruik een latexvrij beademingstoestel (zijn leveranciersvan beademingstoestellen terughoudend op de vraag of huntoestel latexvrij is, beschouw deze dan als latexhoudend).• Gebruik van een beademingsfilter kan inhalatie van latexdeeltjesvoorkomen.• Gebruik siliconen beademingsballonnen voor de Watersset.Er zijn latexhoudende ballonnen in de handel die eencoating met siliconen hebben. Helaas is niet waar te nemenof die coating niet stuk is. Het Jackson Rees beademingssysteemis in een latexvrije uitvoering verkrijgbaar. Ook zijnlatexvrije disposable Waters- en Jackson Rees-systemen tekoop en beademingskapjes. Endotracheale tubes kunnengefixeerd worden met een veterbandje.• Indien een lange handschoen nodig, dan een steriel mouwtjemet daaroverheen steriele operatiehandschoen gebruiken.• Er is een latexvrije Swan-Ganz katheter van de firmaEdwards ® zonder ballon verkrijgbaar. Probleem bij eenSwan-Ganz katheter zonder ballon is het niet ‘balloonfloating’ kunnen inbrengen. Daardoor is röntgendoorlichting nodig en is meten van de Wedge pressureonmogelijk. Latexvrije Swan-Ganz katheters en inbrengsetszijn in ontwikkeling. Innumed ® heeft een siliconenSwan-Ganz katheter waar wij geen ervaring mee hebben.Gebruik geen centrale lijnen waarbij latexhoudende dopjesmee gesteriliseerd zijn.• Neem als team door welke materialen gebruikt gaan wordenen wat de eventuele alternatieven zijn.Let op: dit protocol is slechts een voorbeeld van het door hetAMC gebruikte latexprotocol. Het kan zijn dat de genoemdeleveranciers inmiddels meer of andere latexvrije varianten vanhun producten aanbieden.134VOORBEELDPROTOCOL VOOR GEBRUIK LATEXVRIJE PRODUCTEN OP DE OK

EEN ANALYSE VAN KOSTEN EN BATEN VAN DE INVOERING VAN LATEXVRIJEHANDSCHOENEN IN ZIEKENHUIZENEen analyse van kosten en baten van deinvoering van latexvrije handschoenen inziekenhuizenColofonDeze publicatie is in opdracht van Sectorfondsen Zorg enWelzijn tot stand gekomen. Het onderzoek en de verslagleggingis uitgevoerd door TNO.UitgaveSeptember 2003Auteurs TNOJ.M. van de BovenkampR. GallisE.P. MiedemaTNO-publicatieR0300032/018-32252RealisatieCompasso Mundocom, AmsterdamMeer informatieStichting Arbeidsmarktbeleid Zorg en WelzijnPostbus 82033503 RE Utrechttel. (030) 296 52 22fax (030) 298 52 00e-mail: info@fondsenzw.nlwww.fondsenzw.nlAan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten wordenontleend. De Sectorfondsen Zorg en Welzijn, verenigd in deStichting Arbeidsmarktbeleid Zorg en Welzijn zijn niet aansprakelijkvoor eventuele drukfouten noch voor het gebruikvan de inhoud van de teksten en de daaruit voortvloeiendefeiten, omstandigheden en gevolgen. Overname van teksten isalleen toegestaan na schriftelijke toestemming van deuitgevers.Oplage1150 exemplarenPublicatienummerSFZW 920.033.71135

InhoudSamenvatting 1381 Inleiding 1391.1 Aanleiding 1391.2 Methode 1401.3 Opbouw van de rapportage 1402 Latex, omvang en gevolgen van gebruik 1412.1 Inleiding 1412.2 Mogelijke latexallergieën 1422.3 Ordegrootte van latexallergie 1422.4 Omvang gebruik latexhandschoenen 1432.5 Raming blootstelling aan en sensibilisatie door latex 1442.6 Raming omvang aan latexallergie gerelateerde WAO-instroom en ziekteverzuim 1463 Berekening van kosten en baten 1493.1 Inleiding 1493.2 Kosten gebruik latexhandschoenen 1503.2.1 Toelichting op aanpak 1503.2.2 Kostensoorten 1503.2.3 Kosten van de handschoenen zelf 1503.2.4 Kosten WAO-instroom 1523.2.5 Kosten ziekteverzuim 1533.2.6 Kosten ter preventie van latexallergie 1533.2.7 Kosten claims 1543.3 Kosten non-latexhandschoenen 1543.3.1 Toelichting op aanpak 1543.3.2 Kostensoorten 1543.3.3 Kosten van de handschoenen zelf 1553.3.4 Kosten verbonden aan het proces van invoering van latexvrije handschoenen 1553.4 Baten door overstap op non-latexhandschoenen 1563.4.1 Kosten die niet hoeven te worden gemaakt 1563.4.2 Baten door vereenvoudiging inkoopproces 1564 Overzicht van kosten en baten 1574.1 Inleiding 1574.2 Toelichting op het rekenmodel 1574.3 Kostenvergelijking latex, non-powder en non-latex 1585 Resultaten interviews 1616 Conclusies en discussie 1636.1 Conclusies 1636.2 Discussie 164Literatuur 165Bijlage 1 In- en uitvoerscherm rekenmodel 167Bijlage 2 Vergelijking kosten en baten bij situatie 0 is: 100% gebruik latexhandschoenen 169Bijlage 3 Vergelijking kosten en baten bij situatie 0 is: 80% gebruik latexhandschoenen, 20% gebruiknon-latexhandschoenen 171137

SamenvattingLatexallergie is een toenemend probleem en is een erkendeberoepsziekte. Er zijn twee typen allergie te onderscheiden:de type I allergie veroorzaakt door inhalatie van latex particles,c.q. huidcontact met latex en het type IV, waar sprake is vaneen lokale overgevoeligheid door de toevoegingen. Daarnaastis er overgevoeligheid door het schuren van poederdeeltjesover de huid. Op verzoek van de branchebegeleidingscommissiein het kader van het Arboconvenant Ziekenhuizen heeftTNO Arbeid een analyse gemaakt van de kosten en baten vande invoering van non-latexhandschoenen. De analyse vankosten en baten richt zich onder meer op de vraag of deziekenhuisbranche eventueel kostenneutraal kan overgaanop latexvrije handschoenen.Voor dit onderzoek is literatuuronderzoek gedaan en zijn enkelebelanghebbenden geïnterviewd. Op basis hiervan konden derelevante kostensoorten worden vastgesteld. De kosten vaninvoering bestaan uit directe en indirecte kosten. De batenkennen eveneens directe en indirecte componenten. Bij hetmaken van een rekenmodel is getracht zoveel mogelijk componentenmee te nemen. Doordat Nederlandse gegevens vaakontbreken, is ook gebruik gemaakt van buitenlands cijfermateriaal.Daar waar concrete cijfers ontbreken, zijn noodzakelijkerwijsinschattingen gemaakt.In de analyse worden twee stappen onderscheiden, de overgangnaar ‘non-powder’ en de overgang naar ‘non-latex’. Ookis onderscheid gemaakt tussen het jaar van invoering en devolgende jaren, wanneer de eenmalige kosten van invoeringniet meer van toepassing zijn.• aanschaf van non-latexhandschoenen is op dit moment nogaanzienlijk duurder dan latexhandschoenen en een volledigeoverstap op non-latexhandschoenen zal, als deze nu binneneen jaar plaatsvindt, een investering van ruim 3 miljoeneuro op brancheniveau vergen voor het eerste jaar. In devolgende jaren zijn de meerkosten ruim 1 miljoen euro;• de kosten van gebruik van non-latex verder verlagen is wenselijken mogelijk door bijvoorbeeld verdere schaalvoordelente creëren. Dit vergt de nodige inventiviteit, maar moet,zeker gelet op de organisatie van inkopers in de zorg, tot demogelijkheden behoren. Wanneer dit kostenverschil daalt,en dat valt te verwachten als non-latexhandschoenen meergebruikt worden, zal overstappen voordeliger worden.Aanpassing van de prijs voor non-latexhandschoenen in onsrekenmodel laat dit ook al zien; als non-latexhandschoeneneven duur zijn als latexhandschoenen, kan vergeleken metde huidige situatie in het eerste jaar al ruim 1 miljoen euroworden bespaard en in de volgende jaren ruim 3 miljoeneuro doordat negatieve gezondheidseffecten vanhandschoengebruik wegvallen;• overgang naar andere dan latexhandschoenen is wenselijk.De, nog steeds toenemende, hoeveelheid allergieën, metals gevolg hiervan hoge kosten, rechtvaardigt een groteinspanning van alle betrokkenen om tot verbeteringente komen. De activiteiten die nu in het kader van hetArboconvenant worden uitgevoerd, zijn daartoe eengrote stimulans.Het rekenmodel vindt u op de cd-rom in dit werkpakket.De belangrijkste conclusies van het onderzoek zijn:• er is een rekenmodel beschikbaar gemaakt in de vorm vaneen Excel-spreadsheet, waarmee instellingen zelf aan deslag kunnen om hun specifieke situatie in te vullen en teberekenen wat overstappen op non-latexhandschoenenmeer of minder kost dan gebruik van latexhandschoenen;• ondanks de zorgvuldigheid waarmee getracht is de cijfersvorm te geven, is er sprake van onzekerheden en zijn aannamesgedaan. Zo zijn op landelijk niveau gemiddeldengenomen van bijvoorbeeld de kostprijs van handschoenenwelke op niveau van individuele instellingen kunnen afwijken.Dit maakt dat de uitkomsten een zekere kwetsbaarheidhebben;138SAMENVATTING

1 Inleiding1.1 AanleidingHet Arboconvenant inzake terugdringing ziekteverzuim enverbetering van de arbeidsomstandigheden in de ziekenhuisbrancheheeft als belangrijkste doel concrete afsprakente maken over een gezamenlijke aanpak van de fysieke enpsychische belasting, gevaarlijke/allergene stoffen en vanhet verzuim. In dit kader is vastgelegd dat een haalbaarheidsonderzoeknaar het gebruik van latexvrije handschoenen inziekenhuizen zal worden uitgevoerd: “De BBC draagt er zorgvoor dat binnen één jaar na ondertekening van dit convenanteen kosten/ batenonderzoek is uitgevoerd naar de haalbaarheidvan invoering van latexvrije handschoenen. Partijenbevorderen het gebruik van latexarme handschoenen bij deinstellingen. Bij gebleken haalbaarheid, leverbaarheid en navaststelling van richtlijnen voor infectiepreventie, stellenpartijen zich ten doel dat de instellingen binnen de looptijdvan het Arboconvenant volledig overgaan op latexvrije handschoenen.”*TNO Arbeid is eind 2002 door SectorfondsenZorg en Welzijn gevraagd het bovengenoemde kosten- enbatenonderzoek uit te voeren.Het onderzoek heeft tot doel na te gaan welke inspanningenen uitgaven een ziekenhuis moet doen om over te gaan oplatexvrije handschoenen en welke (financiële) effecten ditheeft op de bedrijfsvoering en op gezondheid van medewerkers.De analyse van kosten en baten richt zich onder meer opde vraag of de ziekenhuisbranche eventueel kostenneutraalkan overgaan op latexvrije handschoenen. In concreto gaathet hierbij om de volgende vragen:• Welke kosten zijn verbonden aan de invoering vanlatexvrije handschoenen in ziekenhuizen?• Welke meer- of minderopbrengsten mogen verwacht wordenna de invoering van latexvrije handschoenen?• Wat zijn de uiteindelijk kosten en opbrengsten van deinvoering van latexvrije handschoenen voor de branche?In de analyse wordt gebruik gemaakt van gegevens op diversniveau. Veel informatie over kosten verbonden aan gebruik vanlatexhandschoenen is afkomstig uit buitenlandse literatuuren onderzoeken, andere gegevens betreffen de Nederlandsesituatie. Hier gaat het zowel om gegevens over de branche, alsper individuele instelling. In het ontwikkelde rekenmodel zijnde gegevens waar nodig herleid en/of geëxtrapoleerd. Naastliteratuurgegevens is gebruik gemaakt van interviews.Gesprekken zijn gevoerd met een onderzoeker van het CoronelInstituut, een inkoper van een groot algemeen ziekenhuis, eenarbeidshygiënist en een leverancier van medische hulpmiddelen.* Arboconvenant inzake terugdringing ziekteverzuim en verbetering van arbeidsomstandigheden in de branche Ziekenhuizen, 19 december 2001.139INLEIDING

1.2MethodeDe analyse vindt plaats in verschillende stappen:• gezondheidseffecten:- beschrijven van de omvang van gebruik van latexhandschoenen;- raming van sensibilisatie door latex;- raming van de omvang van aan latexallergiegerelateerd ziekteverzuim;- raming van de omvang van aan latexallergiegerelateerde instroom in WAO;- kosten van deze gezondheidseffecten;- raming van de kosten van eventuele civielrechtelijkeclaims (beroepsziekten);• invoering:- beschrijven en zo goed mogelijk kwantificeren vanactiviteiten en praktijk rond het invoeren van gebruikvan latexvrije handschoenen;• prestaties van de onderneming:- veranderingen in het inkoopproces van handschoenenin ziekenhuizen.- raming van de mogelijke besparingen op (gezondheids)kosten als gevolg van overstappen op non-powderhandschoenen*;- raming van de mogelijke besparingen op (gezondheids)kosten als gevolg van overstappen op latexvrijehandschoenen.1.3 Opbouw vande rapportageHet rapport is als volgt opgebouwd: eerst wordt ingegaan opde gevolgen van latex, daarna wordt in beeld gebracht hoegroot de blootgestelde populatie is. Vervolgens wordt hetberekeningsmodel besproken en ingevuld. Aan de hand vande resultaten van het model worden conclusies getrokken.Omdat één van de doelstellingen van dit rapport is dat deverschillende ziekenhuizen zelf kunnen uitrekenenwelke kosten en baten in hun specifieke situatie een rolspelen, is het rekenmodel ook als instrument ontwikkeldin een Excel-spreadsheet.Het rekenmodel vindt u op de cd-rom in dit werkpakket.* In het onderzoek staat de overgang op non-latexhandschoenen centraal.Omdat in veel ziekenhuizen de overstap naar non-powderhandschoenen(als tussenstap) gemaakt wordt, nemen wij dit type handschoenen tervergelijking mee in de kosten-batenanalyses.140INLEIDING

2 Latex, omvang en gevolgen van gebruik2.1 InleidingHet gebruik van latex in de medische wereld kent een langehistorie. Het product heeft een aantal zeer gunstige eigenschappendie, ook nu nog, nauwelijks door andere productenworden overtroffen. Overzichten van medische hulpmiddelenwaar latex in verwerkt is, bevatten al snel honderdenverschillende soorten items variërend van catheters eninfusen via afdekmateriaal tot aan elektroden. Handschoenenvoor onderzoek en behandeling maken van de middelen waarinlatex is verwerkt een substantieel deel uit. Traditioneelwerden handschoenen voornamelijk gebruikt bij invasieveingrepen en ander direct contact. Daarmee was ook de ordegroottevan de allergieproblematiek beperkt. Er wordt eenonderscheid gemaakt tussen de steriele handschoenen en deonderzoekshandschoenen. De steriele zijn specifiek voor desnijdende specialismen en kennen een hoge graad van nauwkeurigheidin afwerking (vorm, dikte, tactiel gevoel). Deonderzoekshandschoenen zijn bedoeld voor allerlei werkzaamheden,zijn eenvoudiger en veel meer een massaproduct.Sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw is het gebruik van latexhandschoenenexplosief toegenomen. Twee zaken spelenhierbij een rol. Ten eerste is er de bescherming tegen infectieszoals Hepatitis B en HIV. Hierbij was zowel een stimuleringvanuit de werkgever (goed werkgeverschap) als een vraagvanuit de werknemers te zien (roep om bescherming, deelsvanuit onzekerheid). Ten tweede is er de steeds verdergaandeprotocollisering van de primaire processen. Denk hierbij aande richtlijnen van de Werkgroep Infectie Preventie, maar ookaan kwaliteitssystemen als NIAZ-PACE en CCKL. Hierbij is hetmotief meer het borgen van de kwaliteit van het proces dan debescherming van de medewerker. Door deze groei in gebruikvond er ook een verandering in het gebruik van grondstoffen,productieproces en procedures plaats en bevatten veel latexproductennu meer allergenen dan in het verleden (Smits etal., 2001). Een van de aspecten is dat door onder andereverplaatsing en opvoeren van de productie de kwaliteitseisennegatief werden bijgesteld (onder andere om de vraag tekunnen bijhouden). Een van de manieren om de productie opte voeren is het reduceren van het aantal spoelingen; dit leidtechter tot het achterblijven van meer allergenen.Het gebruik van onderzoekshandschoenen is de afgelopendecennia sterk uitgebreid zowel naar frequentie binnen detraditionele groepen als naar andere functiegroepen.Illustratief in dit kader zijn laboratoriummedewerkers enfacilitair personeel. Daar waar voorheen op het lab slechts141LATEX, OMVANG EN GEVOLGEN VAN GEBRUIK

2.2incidenteel gebruik gemaakt werd van handschoenen, zien wenu een situatie waarbij medewerkers nagenoeg continuhandschoenen dragen. Een vergelijkbare situatie doet zich,in mindere mate, voor bij schoonmakers en medischinstrumentatie technici.Zoals gezegd wordt in zeer veel verschillende hulpmiddelenlatex gebruikt. Dit rapport beperkt zich tot de kosten en batenvan het vervangen van latexhandschoenen.Mogelijke latexallergieënLatex kan twee vormen van allergie veroorzaken: een type Iallergie, een allergische reactie variërend van slijmvliezen vanneus, ogen of longen tot huid door contact of inhalatie metlatexeiwitten en een type IV allergie, een overgevoeligheidsreactiedoor contact met latextoevoegingen.Voor ziekenhuizen is met name het type I relevant. Allereerstdoor het dragen van de handschoenen waarbij een lokale overgevoeligheidsreactieontstaat (bultjes, jeuk, trillende handen).Ten tweede kunnen de latexeiwitten in de lucht komen, doordatbij aan- en uittrekken het poeder zich verspreidt en wordtingeademd. Deze variant kan leiden tot klachten als roodheid,jeukende bultjes, niesen, loopneus, tranende ogen, kortademigheiden zwelling van handen, oogleden, lippen of tong.De verschijnselen treden veelal op na enkele minuten of urenna blootstelling en verdwijnen veelal na vierentwintig uur.Bij doorgaan met gebruik van latex kunnen de klachten naverloop van tijd verergeren of zelfs overgaan in een algeheleallergische reactie.In zeldzame gevallen kan een type I reactie leiden tot systemischesymptomen, die snel zeer ernstig worden. Een (levensbedreigende)anafylactische shock kan bij hoge uitzonderingbinnen enkele minuten optreden (Smits et al., 2001). Type IVkan met name ontstaan door regelmatig of langdurig huidcontactmet latex bevattende producten, waarbij extraheerbaredeeltjes via de huid worden opgenomen. Type IV is een relatiefmilde contactallergie, waarbij de klachten meestal uren totdagen na blootstelling ontstaan. De effecten blijven in hetalgemeen beperkt tot het gebied met het huidcontact en desymptomen verdwijnen gewoonlijk enkele weken nadat deblootstelling is beëindigd. Naast de allergische reacties kansprake zijn van irritatie door het schuren van de latexdeeltjesover de huid. Deze mechanische invloed kan leiden tot eenirritatie contact dermatitis, waarbij de open, beschadigde huidgevoeliger is en de kans op het ontwikkelen van een allergievergroot. Is eenmaal een sensibilisatie opgetreden, danontwikkelt zich een allergie. Deze allergie kan leiden tot eenvolledige arbeidsongeschiktheid voor het beroep, met daaraangekoppeld negatieve consequenties voor de persoon en deomgeving. Belangrijk daarbij is te onderkennen dat, zeker bijeen type I allergie, het niet voldoende is alleen de gesensibiliseerdemedewerker over te laten gaan op andere handschoenen.Als collega’s in de directe nabijheid latexhandschoenen blijvengebruiken, dan zal, doordat de latexpartikels zich door delucht verplaatsen, de medewerker niet worden gevrijwaard enalsnog een allergie oplopen of niet van zijn allergie afkomen.Tot slot zijn er nog twee zaken die opgemerkt dienen te worden.Ten eerste is er bij sommige mensen sprake van een verhoogdrisico door een genetische bepaaldheid. Deze ‘atopische’groepen zijn vaak gevoelig voor astma, hooikoorts of eczeem.Ook kan er sprake zijn van kruisovergevoeligheid voor voedingstoffenals bananen, avocado en kastanjes. Na constateringvan een latexallergie bestaat derhalve de mogelijkheid dat heteten van dergelijke producten ook tot een reactie leidt. Tentweede is er naast de medewerkers sprake van overgevoeligheidbij patiënten. Zo blijkt 40% tot 60% van de patiënten meteen spina bifida overgevoelig. Dit heeft consequenties voorhet inrichten van de OK’s.2.3 Ordegrootte vanlatexallergieDe ernst van het probleem wordt onderschreven door de ontwikkelingin het Verenigd Koninkrijk waar door latex en poederveroorzaakte astma één van de snelstgroeiende werkgerelateerdeastma’s is; 3,6 miljoen mensen zijn allergisch, waaronder17% van alle verpleegkundigen (Trade Union Congress,2002a). Volgens een in 2002 gepresenteerd rapport ontwikkelenin het Verenigd Koninkrijk jaarlijks ruim 1200 werknemers(met name verpleegkundigen en andere werknemers in degezondheidszorg) allergie voor rubberproducten (Trade UnionCongress, 2002b). In Nederland is, mede door het ontbrekenvan het onderscheid tussen het ‘risque professionell’ en het‘risque social’, cijfermateriaal over beroepsgebonden aandoeningenminder nauwkeurig dan in de ons omringende landen.Daardoor wordt (ook deels in dit rapport) vaak uitgegaan vanbuitenlands cijfermateriaal. In Nederland zijn door diverseinstanties (onder andere BGZ Rotterdam en de NVAB) welinitiatieven ontplooid om latexallergieën tegen te gaan.142LATEX, OMVANG EN GEVOLGEN VAN GEBRUIK

2.4Opvallend is dat, tot op het moment dat de convenanten vankracht werden, het vervolg op deze acties overgelaten werdaan de individuele instellingen. Het blijkt dat veel ziekenhuizenzelf initiatief nemen en genomen hebben om over te gaan ophetzij non-powder hetzij non-latexhandschoenen. Het gebruikvan latexhandschoenen kan dus verstrekkende gevolgenhebben voor de gezondheid van de gebruikers ervan. Wijzullen op deze problematiek meer specifiek ingaan door in dithoofdstuk aandacht te besteden aan de volgende aspectenvoor de Nederlandse situatie:• de omvang van gebruik van latexhandschoenen;• een raming van sensibilisatie door latex;• een raming van de omvang van aan latexallergie gerelateerdziekteverzuim;• een raming van de omvang van aan latexallergie gerelateerdeinstroom in WAO.Deze aspecten dienen eerst gekwantificeerd te worden intermen van aantal personen of aantal dagen alvorens wij inkunnen gaan op de hieraan gerelateerde kosten en baten.Omvang gebruiklatexhandschoenenAllereerst zal de omvang van handschoenengebruik moetenworden vastgesteld, alvorens een berekening van de kostenkan worden uitgevoerd. Daartoe kijken we naar het aantalmedewerkers werkzaam in de algemene ziekenhuizen en hetaantal personen dat handschoenen gebruikt.(2001) noemen een totaal aantal van 195.000 ziekenhuismedewerkers*in Nederland. Dit aantal komt ongeveer overeenmet de cijfers van Arbeidsmarktinformatie Zorg en Welzijn(AZW, 2003); zij onderscheiden voor 2000 een totaal aantalvan 211.450 werknemers in 144 ziekenhuizen en een schattingvoor 2001 van 217.00 werknemers in 140 ziekenhuizen. Als weons toespitsen op de voor dit onderzoek relevante algemeneziekenhuizen, dan geeft het CBS in haar statistieken aan datin 2000 151.100 personen in loondienst zijn bij algemeneziekenhuizen (CBS, 2003). Volgens de Nederlandse Verenigingvan Ziekenhuizen (NVZ, 2003) is het aantal medewerkers bijalgemene ziekenhuizen in 1999 152.630 personen. Uit cijfersvan Arbeidsmarktinformatie Zorg en Welzijn (AZW, 2003) blijktdat in 2001 ongeveer 155.800 personen werkzaam zijn bijalgemene ziekenhuizen. Als we de stijgende trend vanongeveer 1% die het aantal werknemers in de afgelopen jarenheeft gehad, doorzetten dan komen we voor de algemeneziekenhuizen in 2003 uit op ongeveer 159.000 werknemers.Handschoendragende medewerkersVoor het onderzoek is van belang welk van deze werknemershandschoenen dragen. Smits et al. (2001) merken op dat hetaandeel handschoendragers (en welk type) onder de groepziekenhuismedewerkers onbekend is. Om toch een inschattingte kunnen maken van dit aantal bepalen we welke groepenwerknemers met name handschoenen dragen. Uit cijfers vanArbeidsmarktinformatie Zorg en Welzijn (AZW, 2003) blijkt,dat bijna 65% tot het primaire personeel gerekend kan worden(zie onderstaande tabel).Aantal medewerkersVoor het bepalen van het aantal medewerkers hebben wegebruik gemaakt van verschillende bronnen. Smits et al.Werkzame personen in algemene ziekenhuizen (Bron: AZW, 2003)1997 2000n % n %werkzame personen 149.061 154.065● waarvan totaal primair: 95.698 64,2 98.661 64,0- verpleging en verzorging 56.329 37,8 57.222 37,1- medisch/sociaal-wetenschappelijk personeel 4.474 3,0 5.440 3,5- overig personeel 29.106 19,5 30.673 19,9- verplegend en verzorgend personeel in opleiding 5.789 3,8 5.326 3,5● waarvan ondersteunend 50.087 33,6 51.649 33,5● waarvan flexibel personeel (uitzendkrachten, stagiaires) 3.223 2,2 3.755 2,4totaal 100 100* We tellen hier personen, geen fte’s, omdat de kosten van latexallergieën afhangen van personen en niet van fte’s. Het aandeel fte’s ligt (uiteraard) lager.143LATEX, OMVANG EN GEVOLGEN VAN GEBRUIK

Functieverdeling ziekenhuismedewerkers in procenten van het totaal voor het jaar 2000 (CBS, 2003)*.algemene ziekenhuizentotaal ziekenhuizenalgemene en administratieve functies 17,1 18,4hotelfuncties 15,3 13,6patiënt- en bewonergebonden functies 60,7 61,1leerling-verpleegkundig, verzorgend ofopvoedkundig personeel 3,4 3,0terrein- en gebouwgebonden functies 1,2 1,3stagiaires 0,5 0,5Het CBS geeft voor de samenstelling van het personeel vanalgemene ziekenhuizen een andere onderverdeling, namelijknaar functies (zie bovenstaande tabel).Op basis van de gegevens uit bovenstaande tabellen kunnenwe er van uitgaan dat in ieder geval 65% van de werkzamepersonen frequent handschoenen draagt. Het gaat hierbij ompersoneel direct betrokken bij het primaire proces in de tabelop de vorige pagina en de patiëntgebonden functies(eventueel de leerlingen en stagiaires) in bovenstaande tabel.Kleine variaties zijn er naar het soort ziekenhuis. Er wordtechter gewezen op het feit dat ook een deel van het facilitairpersoneel (de hotelfuncties) een risicogroep is. In minderemate geldt dit ook voor de medisch instrumentatie technicien de beveiliging (die handschoenen dragen in risicovollesituaties). Deze groepen laten we in onze kosten en batenberekeningen buiten beschouwing. Reden hiervan is dat dehandschoendragers op het geheel van de hotelfuncties slechtseen deel zijn, de verschillende percentages niet te tracerenzijn en de draagfrequentie bij deze functies beduidend lagerligt dan die van het verplegend personeel. Daarentegen zalook van de 65% niet iedereen frequent handschoenen dragen(bijvoorbeeld een hoofdverpleegkundige), en wordt ditpercentage zodoende gecompenseerd met de handschoendragersuit de andere groepen. Voor algemene ziekenhuizenzien we dus dat het relatieve aantal functies waar handschoenengedragen worden ongeveer 65% van het totaal aantal functiesbedraagt. Het absolute aantal handschoenendragers komt danongeveer uit op 103.350 personen (65% van 159.000). Ditaantal vormt de ondergrens voor het aantal handschoendragersin algemene ziekenhuizen.2.5 Raming blootstellingaan ensensibilisatie doorlatexSchadelijke effecten die kunnen worden veroorzaakt doorgebruik van latex zijn latexallergie en latexastma. Bij deraming van blootstelling en sensibilisatie door latex proberenwe te komen tot een gemiddelde voor beide aandoeningen.Bepaalde groepen ziekenhuismedewerkers lopen meer risicowanneer het gaat om de ontwikkeling van latexallergie dananderen. Risicogroepen zijn met name: het OK-personeel,verpleegkundigen en laboratoriummedewerkers (Knibbe et al.,2001). Een exacte vaststelling van de omvang van blootstellingaan latex blijkt moeilijk, zo stellen Smits et al. (2001).Bronnen zijn niet ruim voorhanden en geven soms een verschillendbeeld. In Duits onderzoek wordt bijvoorbeeld gestelddat 17% van een totaal van 395 medewerkers van eenuniversitair tandheelkundige kliniek allergische reactiesvertoont (Besier et al., 2002). Bijl et al. (1999) stellen datongeveer 15% van de frequente handschoengebruikers gesensibiliseerdblijkt en dat 40-50% van hen huidklachtenheeft. Dat zijn aanvankelijk vooral lichte huidirritaties maarna herhaalde episoden kan contacteczeem ontstaan. Alsgevolg van intensief contact met latex in handschoenen isinmiddels meer dan 10% van het personeel op operatiekamersovergevoelig (NCvB, 2000). Smits et al. (2001) komen op basisvan vergelijking van verscheidene onderzoeken tot het volgendeoverzicht van het voorkomen van latexallergie bij diverseberoepsgroepen in ziekenhuizen (zie tabel volgende pagina).* Onder algemene en administratieve functies wordt personeel verstaan dat zich niet daadwerkelijk bezighoudt met de gezondheid van de patiënten maar metbijvoorbeeld administratie, automatisering, techniek, opleiding en organisatie. Onder hotelfuncties vallen interieurverzorgers, keuken-personeel en dergelijke.Patiënt- en bewonergebonden functies bestaan uit personen die bevoegd zijn verpleegkundige, verzorgende of opvoedkundige hulp te geven. Leerlingverpleegkundig,verzorgend en opvoedkundig personeel zijn personen die binnen een instelling een opleiding volgen voor het verlenen van verpleegkundige,verzorgende of opvoedkundige hulp. Stagiaires, ten slotte, zijn personen die praktijkervaring moet opdoen voor een schoolopleiding (Bron: CBS, 2003).144LATEX, OMVANG EN GEVOLGEN VAN GEBRUIK

Prevalentie van latexallergie op basis van verschillende praktijkstudies (bron: Smits et al., 2001).locatie/afdeling aantal studies (n) prevalentie (%)algemeen ziekenhuis personeel 6 7-14operatiekamer personeel 7 5-16verpleegkundigen 7 1-22In onderstaande tabel wordt het relatieve belang van latex als veroorzaker van contacteczeem geïllustreerd.Meest genoemde oorzaken bij de meldingen wegens contacteczeem (bron: NCvB, 2001).oorzaak aantal (n) meldingen (% van het totaal))latex 32 13nat werk 31 13chroom 23 9metaalbewerkingvloeistoffen 22 9planten/bollen 9 4Uit onderzoek in het Verenigd Koninkrijk blijkt dat astmaveroorzaakt door latex de snelst groeiende vorm van werkgerelateerdeastma is. Ongeveer 17% van al het verplegendpersoneel is al allergisch voor latex (TUC, 2002). Finse studiestonen aan dat de frequentie van latexallergie onder medischpersoneel in verschillende onderzoeken varieert van 2,8% tot17% (Alenius et al., 2002). Het aantal ziekenhuismedewerkersdat handschoenen draagt en gesensibiliseerd is voor latex isin velerlei internationale onderzoeken onderzocht. De meesteonderzoeken geven een percentage rond de 17% aan (zieonder andere: Allmers et al., 1998; Besier et al., 2002; LareseFilon et al., 2001).Sinds november 1999 moeten de gevallen van latexallergie inNederland formeel gemeld worden bij het Nederlands Centrumvoor Beroepsziekten. Vanaf juli 1997 tot eind 1999 zijn er 46meldingen binnengekomen. Het Nederlands Centrum voorBeroepsziekten schat dat per jaar 23 gevallen met een klinischrelevante latexallergie per 100.000 werknemers in de gezondheidszorgvoorkomen (Smits et al., 2001). Uitgaande van eentotaal van 159.000 mensen die in ziekenhuizen werken, komtdit neer op 37 ziekenhuismedewerkers per jaar die een latexallergieontwikkelen. Hierbij dient echter te worden opgemerktdat er sprake zal zijn van een forse onderrapportage. Dat eengroot deel van de allergieën niet geregistreerd is, is een algemeenonderkend fenomeen. In de studie van Smits et al.(2001) wordt uitgegaan van een registratie van klachten van25%, waarbij zij zich baseren op een Amerikaanse studie uit1992. De grote academische ziekenhuizen in Nederlandrapporteren elk al 5 tot 10 gevallen per jaar (Smits et al.,2001). Volgens Van Dam (2001) komt type IV allergie bijminder dan 5% van de handschoendragers voor. Het ernstigertype I komt ongeveer voor bij 1% van de totale bevolking,hoewel bij 1 op de 6 medewerkers uit de gezondheidszorgantistoffen tegen latex in het bloed zijn aangetroffen. De aanwezigheidvan antistoffen duidt op (eerdere) blootstelling eneen latente overgevoeligheidsreactie. De mate van sensibiliteithangt ook af van de blootstellingintensiteit in termen van aldan niet dagelijks gebruiken van handschoenen en de tijdwaarop handschoenen achter elkaar gedragen worden. Het isdaarom moeilijk exacte percentages te geven van aantalgesensibiliseerden. Wij baseren ons voor een inschatting voorde Nederlandse situatie grotendeels op het meest uitgebreideonderzoek dat hiernaar in Nederland is gedaan door Smits etal. (2001).Op basis van dit onderzoek en andere hierboven genoemdeonderzoeken schatten wij sensibilisering door latex via huiden/of luchtwegen op gemiddeld 10% van de risicopopulaties(de handschoengebruikers) in de algemene ziekenhuizen.Van deze groep staat in Nederland ongeveer 25% in voldoendemate aan latexallergenen bloot om, indien men gesensibiliseerdis, allergische klachten te ontwikkelen (Smits et al., 2001).Uitgaande van 103.350 handschoendragers in algemene ziekenhuizenkomen we via deze schatting uit op ongeveer 2.580ziekenhuismedewerkers die allergieklachten door blootstellingzouden moeten vertonen (10%*25%*103.350).145LATEX, OMVANG EN GEVOLGEN VAN GEBRUIK

2.6Raming omvang aanlatexallergiegerelateerdeWAO-instroom enziekteverzuimhuidaandoeningen beroepsgebonden zijn. 23% van de personendie aangaven dat ze via hun werk in contact kwamen metstoffen die huidaandoeningen kunnen veroorzaken, komt incontact met rubber en/of latex 2 . Er zijn wel duidelijke verschillenin beroepen in de gezondheidszorg voor wat betreftdegenen die de oorzaak van de huidaandoeningen bij het werkzoeken. Zo gaat 88,5% van de verpleegsters er vanuit, dat dehuidaandoening werkgerelateerd is terwijl dit bij de overigeberoepsgroepen binnen de gezondheidszorg 48% is (Kremeret al., 2002).De voornaamste schadelijke gevolgen van gebruik van latexhandschoenenzijn de eerder besproken aandoeningen van dehuid en van de luchtwegen. In de periode 1998-2000 stroomden1.720 werknemers de WAO in vanwege aandoeningen van dehuid en 5.582 vanwege aandoeningen aan longen of luchtwegen(Kremer et al., 2002). Gemiddeld stroomden 0,09 werknemersper 1.000 verzekerden per jaar de WAO in vanwege huidaandoeningen.Dat is 0,6% van de totale WAO-instroom.Gemiddeld stroomden 0,29 werknemers per jaar per 1.000verzekerden de WAO in vanwege luchtwegaandoeningen. Ditkomt neer op 1,9% van de totale WAO-instroom. In de gezondheidszorgis het aantal personen dat in de WAO terecht komtdoor luchtwegaandoeningen erg laag. Deze branche wordt danook niet als risicovol beschouwd voor deze aandoening(Kremer et al., 2002). We laten naar aanleiding van dezeconstatering de luchtwegaandoeningen dan ook verder buitenbeschouwing voor de inschatting van het aantal personen datin de WAO terecht komt.Nu we dit weten, is het interessant te bekijken welke van dehuidklachten zijn veroorzaakt door het werk. Op grond vanresultaten van onderzoek van Kremer et al. kan wordengeconcludeerd, dat de WAO-instroom per jaar per 1.000verzekerden voor beroepsgebonden aandoeningen 1 van dehuid 0,04 is wat neerkomt op 0,25% van de totale WAOinstroom(Kremer et al., 2002). Nu we weten welk deel van deWAO-instroom voor deze aandoeningen wordt veroorzaaktdoor het werk, is het interessant te bekijken wat deze aandelenbetekenen voor de ziekenhuisbranche. In de gezondheidszorggeeft gemiddeld 61,8% aan dat de huidaandoeningenhet gevolg zijn van het werk. Bij verpleegkundigen/paramedicigeeft een significant hoog percentage van 78% aan dat deHet blijkt zeer lastig of zelfs onmogelijk exact te bepalenwelk deel van de latexallergische aandoeningen wordtveroorzaakt door het gebruik van latexhandschoenen. Ditwordt bevestigd door verschillende onderzoekers. Zo stellenSmits et al. (2001): “Het aantal personen dat als gevolg vanberoepsmatige blootstelling latexallergie ontwikkelt, is moeilijkin te schatten. Ten eerste zijn uit de literatuur weinigkwantitatieve schattingen bekend op basis van longitudinalestudies. Ook is een sterke onderrapportage te verwachtenindien gebruik wordt gemaakt van buitenlandse beroepsziektenregistraties”.Op basis van beschikbare gegevens kunnen we komen tot eenglobale inschatting van het aantal personen dat door gebruikvan latexhandschoenen in de WAO belandt. Op basis van gegevensvan het AZW (2002) kunnen we de WAO-instroom in dezorg en welzijn bepalen. Dit komt op basis van de ontwikkelingin voorgaande jaren voor 2003 neer op ongeveer 18.160personen. Voor de algemene ziekenhuizen met een relatiefaandeel in het personeelsbestand van zorg en welzijn van 18%betekent dit ongeveer 3.270 werknemers die in de WAO instromen.Hiervan is ongeveer 0,25% veroorzaakt door huidaandoeningen(Kremer et al., 2002). Van deze groep geeft 61,8%aan dat deze huidaandoeningen veroorzaakt zijn door het werken 23% hiervan geeft aan dat zij in contact komen met rubberen latex als mogelijke veroorzaker van de huidaandoening(Kremer et al., 2002). Zo komen we op een inschatting van1,2 werknemers van algemene ziekenhuizen die door gebruikvan latex (handschoenen) in de WAO belanden (3.270 x 0,25%x 61,8% x 23%). 3 Dit aantal zal dus variëren tussen één en tweepersonen per jaar.1De definitie van een beroepsgebonden aandoening is gebaseerd op de definitie van een beroepsziekte volgens de Arbowet “een beroepsziekte is een ziekte ofaandoening die het gevolg is van een belasting die in overwegende mate in arbeid of arbeidsomstandigheden heeft plaatsgevonden” (Kremer et al., 2002).2Hoewel er meer latexproducten zijn die allergieën kunnen veroorzaken, nemen we voor de berekeningen aan dat dit percentage van 23% betrekking heeft opgebruik van latexhandschoenen. Hierdoor corrigeren we globaal voor het aandeel luchtwegaandoeningen dat veroorzaakt wordt door gebruik van latexhandschoenenen in het onderzoek van Kremer et al. (2002) niet is opgenomen in dit percentage.3Het betreft hier de jaarlijkse instroom van nieuwe WAO-gevallen. De werknemers die al in de WAO zitten, vallen onder het ziekteverzuimpercentage.146LATEX, OMVANG EN GEVOLGEN VAN GEBRUIK

ZiekteverzuimVan belang is ook te weten hoeveel ziekteverzuim is toe teschrijven aan het gebruik van latex. Hiervoor moeten we bijgebrek aan beter cijfermateriaal gebruik maken van het onderzoekvan Kremer et al. (2002) en deze onderzoeksresultatendie eigenlijk specifiek zijn voor WAO-instroom gebruiken voorziekteverzuim. Het ziekteverzuimpercentage voor algemeneziekenhuizen verschilt enigszins per bron. Zo geeft het ministerievan SZW (SZW, 2003) aan dat het ziekteverzuim vooralgemene ziekenhuizen 7,2% is. Het VERNET verzuimnetwerkgeeft een verzuimpercentage van 6,3% aan voor verplegendpersoneel in 2001 (VERNET, 2003). In de monitor ArboconvenantZiekenhuizen (Coumou et al., 2003) is dit verzuimpercentageovergenomen. Arbeidsmarktinformatie Zorg en Welzijn(AZW, 2003) ten slotte geeft voor algemene ziekenhuizen eenziekteverzuim percentage aan van 6,4%. Al deze percentageszijn exclusief zwangerschapsverlof. Wij gebruiken op basis vandeze gegevens een gemiddeld verzuimpercentage van 6,5%voor 2003. Dit betekent dat 6,5% van het totaal aantal dagendat wordt gewerkt, verzuimd wordt. Als 159.000 werknemersgemiddeld 220 dagen per jaar werken zijn dit 6,5% x 159.000 x220 = 2.273.700 verzuimdagen. Het deel van deze verzuimdagendat we toe kunnen schrijven aan latexgebruik, baseren weop de WAO-instroomcijfers; 0,25% x 61,8% x 23% = 0,036%.0,036% van 2.273.700 verzuimdagen bedraagt ongeveer 820verzuimdagen door gebruik van latexhandschoenen.Op basis van de in dit hoofdstuk verzamelde gegevens zullenwij in het volgende hoofdstuk kosten en baten van gebruik vanlatexhandschoenen berekenen.147LATEX, OMVANG EN GEVOLGEN VAN GEBRUIK

3 Berekening van kosten en baten3.1 InleidingWe hebben nu bij benadering vastgesteld hoeveel werknemersvan algemene ziekenhuizen als gevolg van gebruik van latexhandschoenende WAO instromen en hoeveel verzuimdagenaan dit gebruik kunnen worden verweten. Dit gegeven vormtéén van de kosten die worden veroorzaakt door gebruik vanlatexhandschoenen. In dit hoofdstuk gaan we verder in opmogelijke kosten van gebruik van dit type handschoenen enmogelijke baten van gebruik van ander materiaal handschoenen.Als uitgangspunt voor de berekening van kosten en baten vanhet gebruik van latex- en non-latexhandschoenen gebruikenwij een analysemodel (zie figuur op de volgende pagina).Dit model visualiseert het denkkader voor het onderzoek. Doorgebruik te maken van dit model worden de relaties tussen deverschillende aspecten van kosten en baten verduidelijkt. Kernvan het onderzoek vormen de schadelijke effecten van gebruikvan latexhandschoenen. Om deze schadelijke effecten zo veelmogelijk te beperken worden preventiekosten gemaakt (denkaan voorlichting). De mate waarin deze preventiekostengemaakt moeten worden, hangt af van determinanten als degeldende technologie en karakteristieken van de werknemersdie de handschoenen gebruiken. Gebruik van latexhandschoenenleidt tot negatieve effecten op de gezondheid diekosten in termen van verzuim en WAO-instroom met zichmeebrengen (relatie 1). Deze effecten kunnen ook weernegatieve gevolgen hebben voor de bedrijfsprestaties intermen van productiviteit en werknemerstevredenheid (relatie3). Aanpassing van managementactiviteiten, bijvoorbeeld eennieuw handschoenbeleid, kan weer leiden tot een aantal baten(relatie 2). Allereerst zijn dit de huidige kosten van verzuim enWAO-instroom die vervallen en daarnaast wordt het mogelijkextra baten te genereren door bedrijfsprestaties te verbeterenen een hogere werknemerstevredenheid te realiseren.In het figuur op de volgende pagina is het analysemodel terugte vinden dat is gebaseerd op een generiek kosten- enbatenmodel en is gespecificeerd als denkkader voor onzeonderzoekssituatie.149BEREKENING VAN KOSTEN EN BATEN

Denkkader kosten – batenanalyseManagementkosten (kosten van preventie)a algemene managementactiviteitenb veiligheids- en gezondheidsbeleid en activiteitenDeterminanten van managementkosten en effectena arbeidsomstandigheden, productieproces,technologie, etc.b karakteristieken werkenden leeftijd, gezondheid,leefstijl, etc.12Veiligheids- en gezondheidseffecten(leidend tot kosten of schade)a beroepsziekten en werkgerelateerde aandoeningenb verzuim en uitval naar WAOc werknemerstevredenheid, verloop3Bedrijfsprestaties (extra opbrengsten)a productiviteit, effectiviteit, kwaliteit, innovatieb werknemerstevredenheid3.2De redenatie die ten grondslag ligt aan onze aanpak is devolgende: het gebruik van latexhandschoenen leidt tot eenaantal fysieke klachten en deze klachten brengen kosten metzich mee. Door gebruik te gaan maken van andere typen handschoenen(non-powder/non-latex) zullen enkele investeringenmoeten worden gemaakt, echter gebruik van dit type handschoenenzal leiden tot minder klachten en ook de hierbijbehorende kosten zullen afnemen of zelfs vervallen. Zo kunnenop niveau van instellingen en op niveau van de sector besparingen(baten) worden gerealiseerd. Doel van het in dit rapportbeschreven onderzoek is het in kaart brengen van deze vereistekosten en de mogelijk te genereren baten.Kosten gebruiklatexhandschoenen3.2.1 Toelichting op aanpakDe bestaande praktijk, vóór de overgang op latexvrije handschoenen,dient in beginsel als referentiepunt. In dit puntgaan we ervan uit dat alleen latexhandschoenen wordengebruikt; dit vergemakkelijkt de reken- en vergelijkingsmogelijkheden.De kosten en baten van gebruik van andere typenhandschoenen worden als meer- en minderkosten ten opzichtevan dit referentiepunt berekend.3 kosten van ziekteverzuim door aandoeningen als gevolg vangebruik van latexhandschoenen;4 kosten ter preventie van aandoeningen als gevolg van latexhandschoenen;5 eventuele kosten van claims van medewerkers als gevolg vangebruik van latexhandschoenen.Hieronder werken we de berekening van de kosten bij gebruikvan handschoenen uit door in te gaan op de bovengenoemdekostencategorieën. Exacte kostenberekeningen zijn door hetontbreken van noodzakelijk cijfermateriaal veelal niet temaken. Hierdoor zijn wij in een aantal gevallen genoodzaaktinschattingen te maken. Om deze inschattingen zo betrouwbaarmogelijk te laten zijn, onderbouwen we in dit hoofdstukelk van de berekeningen op basis van beschikbare onderzoekenen literatuur. Op basis van deze informatie bouwen we eenrekenmodel. Door dit rekenmodel in de vorm van een spreadsheette gieten, wordt het mogelijk verschillende kosten/batenberekeningente maken en kunnen zodoende verschillendesituaties met elkaar worden vergeleken. In hoofdstuk 5 gevenwe een overzicht van deze vergelijkingen van kosten en baten.3.2.3 Kosten van de handschoenen zelfDe kosten van de handschoenen hangen af van de kostprijsvan handschoenen en het aantal handschoenen dat wordtgebruikt.3.2.2 KostensoortenBij gebruik van latexhandschoenen kunnen we een aantalcategorieën van kosten onderscheiden:1 kosten van de handschoenen zelf;2 kosten van WAO-instroom door aandoeningen als gevolg vangebruik van latexhandschoenen;Kostprijs handschoenenNon-latexhandschoenen zijn op het moment nog steeds aanzienlijkduurder dan latexhandschoenen. Ondanks dat bijziekenhuizen bekend is dat latexhandschoenen extra kostenmet zich meebrengen door de latexallergie die het kanveroorzaken, kiest het grootste deel van de ziekenhuizen150BEREKENING VAN KOSTEN EN BATEN

vanwege (direct) kostenvoordeel toch voor dit type handschoen.Echter het aandeel niet-latexhandschoenen stijgt endoor de marktwerking valt te verwachten dat de kostprijs vandeze handschoenen de komende jaren zal dalen (Besseling &Klooster, 2003). Deze mening wordt gedeeld door leverancierswaarbij aangegeven wordt dat er sprake is van een zichzelf versterkendeffect: meer gebruik leidt tot lagere kosten, welke totmeer gebruik leiden, waardoor de prijs verder kan dalen.De keuze van een bepaald type handschoen hangt niet alleenaf van het wel of niet aanwezig zijn van latex maar ook van hettype stof waartegen de handschoen moet beschermen en hetgebruiksdoel. Standaardprijzen voor handschoenen zijn danook moeilijk vast te stellen en bestaan bovendien niet eens bijveel leveranciers. De prijs wordt veelal bepaald op basis van debulk aan handschoenen die wordt aangeschaft. Wij baserenons bij onze kosten-batenanalyse op de gebruikte gemiddeldekostprijzen uit het onderzoek van Besseling en Klooster(2003). Deze onderzoekers maken onderscheid tussen sterieleen niet-steriele handschoenen. De niet-steriele handschoenenworden ook wel onderzoekshandschoenen genoemd. Deonderzoekshandschoenen worden door bijna iedereengebruikt: de steriele (chirurgische) handschoenen alleen bijingrepen en bijna alleen door medici. Deze handschoenen zijnaanzienlijk duurder (en worden in meer maten geleverd; niets, m, l maar bijvoorbeeld 6-12).Steriele handschoenen hebben in de latexvariant een gemiddeldeprijs van € 2,30 per paar en niet-steriele handschoenenhebben een gemiddelde prijs van € 0,06 per paar. Een tussenvormtussen latex en non-latex(onderzoeks)handschoenen isde non-powderhandschoen. Deze ligt wat prijs betreft tussende latex en de non-latex in. Een aantal ziekenhuizen heeftreeds de overstap naar deze tussenvorm gemaakt.Non-powderhandschoenen hebben een gemiddelde prijs vanongeveer € 0,08 per paar. Steriele non-powderhandschoenenzijn duurder; ongeveer € 3,00 per paar (Besseling & Klooster,2003).Belangrijk is te vermelden dat de prijzen die hier genoemdworden gemiddelden zijn die gebaseerd zijn op richtprijzen.De werkelijk betaalde prijs hangt zeer sterk af van de besteldehoeveelheden. Afhankelijk van de hoeveelheid kunnen kortingentot wel 50% worden bedongen (zie voor meer informatieover kostprijzen: Besseling & Klooster, 2003).Aantal handschoenenNaast de gemiddelde kostprijs van latexhandschoenen dienenwe ook de omvang van gebruik van deze handschoenen in ziekenhuizenvast te stellen. Voor de Nederlandse situatie wordtvoor één ziekenhuis gesproken over ongeveer 140.000 sterieleen 850.000 niet-steriele latexhandschoenen (Buddingh,2002). Navraag bij diverse Nederlandse ziekenhuizen en leverancierslevert een zeer gevarieerd beeld op. Bij universitairmedische centra ligt het verbruik tussen de 2 en 5 miljoenper jaar. Grote algemene ziekenhuizen (topklinische zorg)gebruiken ongeveer 1 miljoen en bij veel andere algemeneziekenhuizen ligt het gebruik tussen de 400.000 en 600.000stuks per jaar, oftewel tussen de 200.000 en 300.000 paar.Voor een totaal aantal handschoenen dienen we een inschattingte maken van gebruik van handschoenen in alle algemeneziekenhuizen samen. Deze inschattingen baseren we op basisvan de gehouden interviews. We komen tot de volgendeinschatting voor algemene ziekenhuizen (zie onderstaandetabel). Het aantal is hier uitgedrukt in paren handschoenen.Omvang gebruik handschoenen algemene ziekenhuizen.aantal paar handschoenenaantal algemeneper ziekenhuis (gemiddeld ziekenhuizen totaal aantal paartype handschoen* 300.000 per jaar) (NVZ, 2001) handschoenensteriel 9.000 (3%) 100 900.000niet-steriel 291.000 (97%) 100 29.100.000* De verhouding tussen steriele en niet-steriele handschoenen is gebaseerd op praktijkvoorbeelden die voortkwamen uit de interviews.151BEREKENING VAN KOSTEN EN BATEN

Als gezegd gaan we bij de situatie op tijdstip ‘0’ slechts uit vangebruik van latexhandschoenen. De intensiteit van gebruikvan latex- en non-latexhandschoenen blijkt ook niet eenvoudigvast te stellen. Uit het recent verschenen onderzoek blijktdat in 21% van de gevallen bij infectueus materiaal en in 13%van de gevallen bij niet-infectueus materiaal altijd met latexvrijehandschoenen gewerkt wordt (Knibbe et al., 2001). Demeeste organisaties geven aan dat er soms met latexvrijehandschoenen wordt gewerkt; in 66% van de gevallen bijinfectueus materiaal en in 72% van de gevallen bij niet-infectueusmateriaal. In 8% van de gevallen wordt nooit gewerktmet latexvrije handschoenen. (Knibbe et al., 2001).Totaalkosten handschoenenIn het geval van louter gebruik van latexhandschoenen komenwe uit op de volgende totaalkosten (zie onderstaande tabel).Naast deze variabele kosten dienen we ook rekening te houdenmet vaste inkoopkosten. Deze kosten in de vorm van kostenvoor relatiebeheer, kunnen bestaan uit:• 1 uur voor relatie opbouwen: € 100;• 2 uur voor onderhouden van relatie: € 200;• proceskosten voor facturen: € 500.We kwamen hierbij uit op 1,2 personen per jaar. Op basis vangegevens van AZW kunnen we aan de hand van de groei inpersoneelskosten inschatten, dat voor 2003 de personeelskostenvoor algemene ziekenhuizen neerkomen op ongeveer€ 33.100 per persoon per jaar zoals ook blijkt uit enkele jaarverslagenvan ziekenhuizen. Indien een werknemer in de WAOzit, dienen deze kosten gemaakt te worden om een vervangendewerknemer het werk van de WAO-instromer te laten doen.Uitgaande van een instroom van 1,2 personen in de WAObetekent dit een geschatte gemiddelde kostenpost op jaarbasisvan 1,2 x € 33.100 = € 39.720. Bekijken we deze kostenvoor één jaar, dan zullen deze kosten variëren tussen€ 33.100 (bij één persoon) en € 66.200 (bij twee personen).Aan ziekteverzuim en WAO-instroom zijn, naast de directekosten van het niet productief zijn van een werknemer diewel gewoon doorbetaald moet worden, nog meer indirectebedrijfseconomische kosten verbonden.Te denken valt bijvoorbeeld aan het inwerken van een nieuwe/vervangende medewerker en het kwaliteitsverlies dat ontstaatdoordat een ervaren werkkracht uitvalt. Ook zullen extrainspanningen/overleguren vereist zijn om de capaciteitsproblemenals gevolg van uitval van een medewerker op te lossen.Totale kosten indien alle handschoenen bij algemene ziekenhuizen van latex zijn.totaal aantal kostprijs latexhandschoenen totale kosten latextypehandschoen paar handschoenen per paar handschoenensteriel 900.000 € 2,30 € 2.070.000niet-steriel 29.100.000 € 0,06 € 1.746.000Totaal € 3.816.000Per leverancier komen de totale vaste inkoopkosten zo uit opongeveer €800. Uit de gehouden interviews is naar vorengekomen dat een ziekenhuis gemiddeld ongeveer 10 leveranciersvan handschoenen heeft. Per ziekenhuis wordt zodoendeeen bedrag van € 8.000 besteed aan vaste inkoopkosten.Op niveau van de branche bestaande uit 100 instellingen komtdit bedrag neer op € 800.000. De totale inkoopkosten (vasten variabel) komen op brancheniveau zodoende uit op:€ 3.816.000 + € 800.000 = € 4.616.000.3.2.4 Kosten WAO-instroomIn hoofdstuk 3 hebben we ook een inschatting gemaakt van deomvang van de WAO-instroom van werknemers bij algemeneziekenhuizen als gevolg van gebruik van latexhandschoenen.Ten slotte kan in specifieke gevallen omscholing vereist zijnom de uitval op te vangen. Het valt moeilijk vast te stellen inhoeverre deze kosten gemaakt worden, omdat ze erg specifiekzijn voor individuele gevallen. Het is daarom ook niet mogelijkhier een bedrag aan te koppelen wat op landelijk niveau wordtuitgegeven aan dergelijke zaken. Het is echter wel van belangte realiseren dat met puur de verzuimkosten in termen vanpersoneelskosten de totale kosten als gevolg van verzuim nietzijn gedekt. Naarmate verzuim langer duurt, zullen deze indirectekosten frequenter gemaakt moeten worden en zullen debedragen die hiermee gemoeid zijn hoger zijn. In geval vanintrede in de WAO van een werknemer zullen deze kosten aanomvang en belang toenemen.152BEREKENING VAN KOSTEN EN BATEN

Naast deze bedrijfseconomische kosten zullen ook op organisatorischvlak problemen ontstaan die een negatief effect opde efficiency van het werk kunnen hebben en zodoende ookbedrijfseconomische gevolgen kunnen hebben. Hierbij valtbijvoorbeeld te denken aan roosterproblemen door uitval vanmedewerkers, een toename van de werkdruk voor collega’s enproblemen bij de OK-planning. Ook voor deze problemen geldtdat ze moeilijk in landelijke kosten zijn uit te drukken, maardat ze zeker wel beslag leggen op de financiële middelen vaneen ziekenhuis. Ter illustratie is in de box een casevoorbeeldopgenomen van kosten van verzuim als gevolg van latexallergiein Amerika.3.2.5 Kosten ziekteverzuimIn hoofdstuk 3 hebben we ingeschat hoeveel ziektedagen hetgevolg zijn van gebruik van latexhandschoenen in algemeneziekenhuizen. Ziekte brengt uiteraard kosten met zich mee.Om een inschatting te kunnen maken van deze kosten dienenwe te weten wat een verzuimdag voor een werknemer van eenalgemeen ziekenhuis kost. Op basis van een inschatting vangemiddelde personeelskosten van € 33.100 per persoon perjaar (gebaseerd op AZW, 2003) kunnen we uitrekenen wat depersoneelskosten per dag zijn. 820 verzuimdagen*(33.100/220 werkdagen) levert een kostenpost van € 123.372op. In deze verzuimdagen zijn de huidige WAO-ers, exclusiefde instroom, meegenomen.Naast deze personeelskosten kunnen we ook kosten onderscheidenals gevolg van bezoeken aan een bedrijfsarts. Voorhet aantal uren dat een bedrijfsarts wordt bezocht maken wegebruik van de volgende inschatting: bij een ziekteverzuimvan 6,5% over 159.000 werknemers komen we uit op gemiddeld10.335 personen die verzuimen. Als elk persoon gemiddeldtwee keer een bedrijfsarts bezoekt, levert dit ongeveer20.600 bezoekuren op.Als we aannemen dat ongeveer hetzelfde aandeel van WAOinstroomdat wordt veroorzaakt door latexgebruik geldt voorbezoek aan bedrijfsartsen, dan komen we uit op ongeveerzes uren. Inclusief de kosten van niet-productief zijn van dewerknemer en de kosten van de bedrijfsarts is dit een kostenpostvan bijna € 1.000 op brancheniveau.3.2.6 Kosten ter preventie van latexallergieBij gebruik van latexhandschoenen worden naast de verzuimkostennog extra kosten gemaakt die er op gericht zijn latexallergiete reduceren.Ongeveer 85% van de organisaties houdt zich bezig met éénof meerdere activiteiten gericht op terugdringen van latexallergie.Hierbij kan worden gedacht aan (Knibbe et al., 2001):• aanbieden van behandel- en begeleidingstraject bijconstatering latexallergie;• uitvoeren van onderzoek naar omvang van problematieken oplossingsmogelijkheden;• voorlichting aan afdelingshoofden over risico’s vanlatex-allergie op de afdeling.De kosten die ter preventie van latexallergie worden uitgegevenzijn niet op landelijk niveau te bepalen. Slechts inindividuele gevallen zullen ziekenhuizen hiervan een inschattingkunnen maken. Globaal zullen voor deze activiteiten devolgende kosten worden gemaakt:• aanbieden behandel- en begeleidingstrajecten: drie keerbezoek bedrijfsarts/dermatoloog (huisarts niet meegenomen)= 3 x € 150 + 3 x € 60 x aantal medewerkers. Hetaantal medewerkers per ziekenhuis is gemiddeld 159.000 /100 = 1.590. Het aantal werknemers dat klachten als gevolgvan latex zal hebben, kunnen we benaderen door gebruikte maken van de aandelen werknemers die klachten hebbendoor het werk (61,8%) en het aandeel hiervan dat klachtenIllustratie van te maken kosten als gevolg van latexallergie (bron: http://www.angelfire.com/md/plaa/costs.html).In de Verenigde Staten is voor een patiënt met latexallergie gedurende 588 dagen bijgehouden welke kosten er gemaakt zijn. Hetbetreft hier zowel zelf betaalde kosten als kosten die gemaakt zijn door de verzekering. Hierbij is onderscheid gemaakt tussenkosten voor medische behandeling, voor opleiding en emotionele ondersteuning en dagelijkse kosten (onder andere misgelopenpromotie en ziektevergoedingen). Onderstaande tabel geeft een totaalbeeld van deze kosten.kosten voor patiëntkosten voor(= medewerker) verzekeringmedische behandeling $ 345 $ 1.256opleiding en emotionele ondersteuning $ 5.520dagelijkse kosten $ 14.255totaal $ 20.120 $ 1.256153BEREKENING VAN KOSTEN EN BATEN

heeft door latex (23%). Met een verzuimpercentage van6,5% komen we zo op: 6,5% x 61,8% x 23% x 1.590 =1,4 personen per ziekenhuis dat door latexaandoeningeneen bedrijfsarts bezoekt. De kosten hiervan zijn dan 3 x€ 150 + 3 x € 60 x 1,4 = ongeveer € 750;• uitvoeren onderzoek: commissie 6 leden, duur traject 1 jaar,10 bijeenkomsten = 6 x 10 x € 100 = € 6.000, plus rapportschrijven 1 week = 36 uur x v 100 = 3600. Totaal € 10.000;• voorlichtingsbijeenkomsten: 5 afdelingen, 20 personen perkeer = 5 x 20 x € 100 = v 10.000 plus promotiemateriaal(posters, etc.) € 2.500. Totaal € 12.500.Per instelling bedragen de begeleidings- en voorlichtingskostenvoor latexaandoeningen dan ongeveer € 23.250. Datis op brancheniveau met 100 instellingen v 2.325.000. Dezeberekening illustreert dat aanzienlijke kosten zijn gemoeidmet activiteiten gericht op preventie van schadelijke gevolgenvan gebruik van latexhandschoenen.3.2.7 Kosten claimsJuridisch is de werkgever verantwoordelijk voor veilige engezonde arbeidsomstandigheden. Als een medewerkergezondheidsschade oploopt door het werk, kan de werkgeveraansprakelijk worden gesteld. De werkgever is verplicht alleswat redelijkerwijs mogelijk is te doen om de blootstelling aanhet allergeen te voorkomen of tot een minimum te beperken.Hoewel het in Nederland nog geen gemeengoed is om directprocessen aan te spannen tegen werkgevers vanwege aandoeningenals gevolg van werk, is dit in Amerika al meer hetgeval. Hier is dan ook onderzoek gedaan naar claims in destaat Washington als gevolg van rubber-/latexallergie tussen1991 en 1999. Uit dit onderzoek komt naar voren dat jaarlijksongeveer 2,66 op de 10.000 (0,03%) ziekenhuismedewerkerseen claim indienden als gevolg van latexallergie. Het betrofhierbij in 84,3% van de gevallen huidaandoeningen, meestalvan de hand. In 81,2% van de gevallen hoefde niet betaaldte worden voor verloren werk als gevolg van de latexallergie.Het gemiddelde bedrag dat per claim was gemoeid, was$ 2.759,10. Het verplegend personeel had de meeste claims(33,2%). De gemaakte claimkosten bestonden voornamelijkuit medische kosten en uit kosten voor schadeloosstelling vande slachtoffers (Horwitz & Kammeyer-Mueller, 2002).In Nederland zijn voor zo ver bekend geen onderzoeken gedaannaar claims ten gevolge van latexallergie. Als we ter indicatieuitgaan van eenzelfde incidentie van 0,03% en van een gemiddeldgeschat claimbedrag van € 10.000, dan zou, indien inNederland indienen van claims evenveel voorkomt als nu in deVS, hiermee een bedrag gemoeid zijn van ongeveer € 477.000(159.000 x 0.03% x € 10.000). Hierbij dient te wordenopgemerkt dat het beeld ten aanzien van claims aan snelleveranderingen onderhevig is. Het Bureau Beroepsziekten vande FNV helpt medewerkers bij het opstellen van een claim dooreen opgelopen beroepsziekte bij hun (voormalig) werkgever.De verwachting is dat de hoogte van de claims snel zal stijgenomdat:• ook toekomstig inkomensverlies wordt gekwantificeerd(zie claim VS, waarbij het carrièreperspectief werdmeegewogen);• naast fysiek letstel ook psychische schade wordt meegenomen.Tot nu toe was dit voor de rechter niet bespreekbaar,maar ook hier is sprake van een trendbreuk.Het ligt daarmee in de rede dat claimbedragen snel zullenstijgen naar niveaus in de buurt van € 100.000 per geval.3.3 Kosten nonlatexhandschoenen3.3.1 Toelichting op aanpakBij de beschrijving van deze situatie bekijken we de additionelekosten en baten in vergelijking tot t=0. Op t=1 nemen we aandat alle latexhandschoenen zijn vervangen door non-latexhandschoenen.Uiteraard is dit voorlopig een fictieve situatie,echter voor een goede vergelijking is dit het uitgangspunt. Inhet traject om te komen tot gebruik van louter latexvrije handschoenenzal een overgang plaatsvinden, waarin beide typenhandschoenen worden gebruikt. Hier wordt bij de berekeningenniet direct rekening mee gehouden. Wel is het met behulpvan het rekenmodel in de spreadsheet mogelijk om verschillendesituaties te simuleren. In het volgende hoofdstuk wordteen aantal van deze situaties met elkaar vergeleken.3.3.2 KostensoortenWe onderscheiden bij non-latexhandschoenen de volgendekosten en baten, waarbij we t=0 als uitgangspunt nemen en opbasis hiervan verschillen vaststellen:• kosten van de handschoenen zelf;• kosten verbonden aan het proces van invoering van latexvrijehandschoenen;• baten in termen van kosten die niet hoeven te wordengemaakt vanwege niet meer gebruiken van latexhandschoenen(kosten verzuim, kosten WAO, preventiekosten,kosten claims);• baten door de mogelijkheid het inkoopproces tevereenvoudigen.154BEREKENING VAN KOSTEN EN BATEN

Totale kosten, indien alle handschoenen bij algemene ziekenhuizen non-latex zijn.totaal aantal kostprijs latexhandschoenen totale kosten non-latextypehandschoen paar handschoenen per paar handschoenensteriel 900.000 € 6,00 € 5.400.000niet-steriel 29.100.000 € 0,14 € 4.074.000Totaal € 9.474.0003.3.3 Kosten van de handschoenen zelfKostprijs handschoenenVoor de non-latexhandschoenen zijn verschillende variantente onderscheiden. De goedkoopste zijn vinylhandschoenen dieongeveer even duur zijn als latexhandschoenen maar minderbeschermende eigenschappen hebben. Duurdere variantenvan non-latexhandschoenen zijn de nitrilhandschoenen diebetere beschermende eigenschappen hebben maar ongeveertwee keer zo duur zijn. Steriele handschoenen hebben in delatexvrije nitril-variant een gemiddelde prijs van € 6 per paaren niet-steriele handschoenen een gemiddelde prijs van€ 0.14 per paar (Besseling & Klooster, 2003). Omdat hetkwaliteitsniveau van de nitrilhandschoenen vergelijkbaar ismet latexhandschoenen, gebruiken we deze variant voor dekostenvergelijking.Aantal handschoenenHet aantal handschoenen is identiek aan situatie t=0. Dit betekent900.000 steriele en 29.100.000 niet-steriele handschoenen.Totaalkosten handschoenenIn bovenstaande tabel worden de totaalkosten voor handschoenenweergegeven in het geval alle handschoenennon-latex zijn.Deze kosten betreffen de totale variabele kosten. Op de vasteinkoopkosten komen we nog terug bij de bespreking van batendoor vereenvoudiging van het inkoopproces.3.3.4 Kosten verbonden aan het proces vaninvoering van latexvrije handschoenenVoor invoering van latexvrije handschoenen is een aantalacties noodzakelijk. In het plan van aanpak horende bij hetArboconvenant Ziekenhuizen wordt gesprokenover het opstellen van een latexprotocol. Hierin wordt eenaantal aspecten geformuleerd, waaraan handschoenleveranciersdienen te voldoen. Aandachtspunten die van belang zijnbij invoering van gebruik van non-latexhandschoenen en diezodoende ook invloed hebben op kosten en de hoogte van dekostprijs van handschoenen zijn:• per ziekenhuis centraal inkopen van latexvrije handschoenenvereist een nieuw inkoopbeleid met de nodige opstartkosten.Hierdoor wordt het mogelijk te komen tot een sanering inhet aantal aanbieders van handschoenen. Gelet op de autonomievan bijvoorbeeld specialisten, de vele fusies in dezorg en lange tijd dat instellingen reeds bestaan, kan hetzijn dat gebruik wordt gemaakt van een (groot aantal) leveranciers.Het invoeren van nieuwe handschoenen biedt eenunieke kans om ook het inkoopproces te stroomlijnen;• geen grote bestellingen doen van de “oude” handschoenen;• opstellen traject voor latexvrij maken van overige medischehulpmiddelen;• voorlichtingskosten voor gebruik latexvrije handschoenen.Het is moeilijk de extra te maken kosten exact te kwantificeren,deze zijn erg afhankelijk van de specifieke situatie in eenziekenhuis en de mate waarin al deels met non-latexhandschoenenwordt gewerkt. Om een inschatting te kunnen makenvan de kosten die verbonden zijn aan het proces van invoeringvan latexvrije handschoenen geven we een rekenvoorbeeld opniveau van een instelling. We onderscheiden hierbij de volgendejaarlijks terugkomende kosten van:• het maken van een inkoopanalyse en gesprekken met leveranciers:2 dagen analyse (2 x 8 x € 100 = € 1.600)en 4 gesprekken met leveranciers (4 x € 100 = € 400) en1 rapport (8 x € 100 = € 800) en een discussie met 4 man(4 x € 100 = € 400). Maakt € 3.200 totaal;• het maken van een inkooprapport: 8 x € 100 = € 800;• een gebruikstest van handschoenen: 10 afdelingen,1 persoon per afdeling, 2 keer bij elkaar = 10 x 2 x € 100 =€ 2.000;• voorlichtingsmateriaal voor medewerkers: € 12.500.Totaal wordt per instelling €18.500 aan kosten gemaaktwat betekent dat op landelijk niveau ongeveer 100€ 18.500 = € 1.850.000 aan kosten wordt gemaakt voor deoverstap op gebruik van non-latex.155BEREKENING VAN KOSTEN EN BATEN

3.4Baten door overstapop non-latexhandschoenen3.4.1 Kosten die niet hoeven te wordengemaaktWe hebben voor de t=0-situatie berekend welke kosten wordengemaakt door verzuim en WAO-intrede als gevolg van gebruikvan latexhandschoenen. Deze kosten zijn uitgerekend inparagraaf 3.2 en bestonden uit de volgende kostenvarianten:• kosten WAO: inschatting van € 39.720 per jaar;• kosten ziekteverzuim: inschatting van € 123.372 per jaar;• kosten ter preventie van aandoeningen veroorzaakt doorgebruik latexhandschoenen: inschatting van € 2.325.000per jaar;• kosten claims: inschatting van € 477.000 per jaar.De totale kosten als gevolg van het gebruik van latexhandschoenenbedragen op landelijk niveau bijna 3 miljoen euro.Door gebruik van non-latexhandschoenen kan dit bedrag inprincipe worden bespaard. We hanteren hierbij wel de aannamedat het gebruik van non-latexhandschoenen niet leidt totandere allergische reacties en op die manier verzuim veroorzaakt.3.4.2 Baten door vereenvoudiginginkoopprocesIn het plan van aanpak bij het Arboconvenant Ziekenhuizenwordt als actiepunt genoemd het centraal inkopen van handschoenen.Hierdoor wordt het mogelijk kostprijsvoordelen tebehalen. Fabrikanten leveren vaak advies bij selectie van dejuiste typen handschoenen voor een specifieke situatie.Uiteraard biedt het centraliseren van het inkoopproces mogelijkhedenom met één of enkele leveranciers goede(prijs)afspraken te maken, waardoor een gunstige inkoopprijskan worden bedongen en aanzienlijk op de inkoopkosten kanworden bespaard. Nu hebben sommige ziekenhuizen soms welzestig verschillende leveranciers van handschoenen. Wijschatten op basis van gesprekken met ziekenhuizen in, datreducties van het aantal leveranciers tot 60% mogelijk zijn.Zodoende kan ook ongeveer in die mate bespaard worden opde vaste inkoopkosten. Waren die kosten aanvankelijkongeveer € 800.000 per jaar, nu kunnen die worden teruggedrongentot ongeveer € 320.000 per jaar.Ook dient hierbij te worden opgemerkt dat de aanschaf vanhandschoenen veelal wordt gedaan met een ander budget danwaaruit de kosten van ziekteverzuim worden betaald. De noodzaaktot een ander handschoenbeleid wordt zodoende bij depersonen die hierover beslissen minder gevoeld (Besseling &Klooster, 2003). Een beeld van de situatie over de grenzen vanafdelingen heen (de voordelen openbaren zich slechts opinstellingniveau) is noodzakelijk om een goed inzicht te krijgenin de totale kosten. Het gebruik van non-latex heeft dus allereerstals voordeel dat de kosten van verzuim, WAO-instroom enclaims als gevolg van latexallergie worden teruggedrongen ofzelfs opgeheven. Ook hoeven preventiekosten om nadeligeeffecten van gebruik van latex te voorkomen niet meer gemaaktte worden. Daarnaast worden ook de indirecte bedrijfseconomischeen organisatorische kosten als gevolg van het verzuimingedamd, denk aan inwerken van nieuwe mensen, verlies vankennis, etc. Deze laatste kosten zijn (op landelijk niveau) zeermoeilijk kwantificeerbaar, maar dienen wel meegenomen teworden in de overweging over te stappen op gebruik vannon-latexhandschoenen.156BEREKENING VAN KOSTEN EN BATEN

4 Overzicht van kosten en baten4.1 Inleiding4.2 Toelichting opIn dit hoofdstuk geven we een overzicht van kosten en baten het rekenmodelwaarbij met behulp van het ontwikkelde rekenmodel een aantalsituaties op brancheniveau met elkaar wordt vergeleken:• de situatie waarin alleen latexhandschoenen wordengebruikt;• de situatie waarin alleen non-latexhandschoenen wordengebruikt;• de situatie waarin alleen non-powderhandschoenenworden gebruikt;• de huidige situatie waarin deels latexhandschoenen endeels non-latexhandschoenen worden gebruikt.Om een realistisch beeld te geven van de kosten die gemaaktdienen te worden voor de overstap van latexhandschoenennaar non-latex of nonpowder-handschoenen, geven we aanwelke initiële inkoopkosten in het eerste jaar gemaakt moetenworden en welke kosten in de daaropvolgende jaren jaarlijksgemaakt worden. Door de verschillende situaties in overzichtelijketabelvorm weer te geven wordt eenvoudig eenvergelijking mogelijk.Het rekenmodel in de vorm van een spreadsheet is gebaseerdop gegevens die zijn verzameld in de voorgaande hoofdstukken.Door verwerking van gegevens op brancheniveau wordthet mogelijk verschillende situaties met elkaar te vergelijken,waarbij afwegingen kunnen worden gemaakt voor alternatievenop basis van kosten en baten. In het invoerscherm van despreadsheet dienen gegevens te worden ingevoerd. Dezegegevens kunnen zowel betrekking hebben op alle algemeneziekenhuizen op brancheniveau als op niveau van individueleinstellingen. In dit hoofdstuk wordt het rekenmodel gebruiktvoor kosten-batenberekeningen op brancheniveau. Echter, ookop instellingsniveau kan het rekenmodel worden ingevuld enkunnen op die manier kosten-baten- berekeningen wordenuitgevoerd die gelden voor die individuele situatie. In bijlage 1is het invoer- en uitvoerscherm van het rekenmodel weergegeven.Het rekenmodel vindt u op de cd-rom in dit werkpakket.OVERZICHT VAN KOSTEN EN BATEN157

Vergelijking van kosten bij gebruik van alleen latexhandschoenen met kosten bij gebruik van alleen non-latex- of alleen nonpowderhandschoenen.situatie type kosten bedrag bedragjaar 1 jaar 1+nalle handschoenen latex handschoenkosten € 4.616.000personeelskosten (inclusiefverzuim,WAO en voorlichting) € 2.447.797claimkosten € 480.000totale kosten € 7.543.797alle handschoenen non-powder totale kosten € 7.198.000alle handschoenen non-latex totale kosten € 11.644.000meerkosten bij overgaan opnonpowder vergeleken methuidige situatie € -345.797 € -2.195.797meerkosten bij overgaan opnon-latex vergeleken met huidigesituatie € 4.100.203 € 2.250.2034.3Kostenvergelijkinglatex, non-powderen non-latexIn bovenstaande tabel vergelijken we een aantal situatiesvoor algemene ziekenhuizen op landelijk niveau, waarbij desituatie waarin alleen latexhandschoenen worden gebruiktals uitgangspunt wordt genomen.In bijlage 2 staat het rekenmodel weergegeven dat bovenstaandeuitkomsten genereert. In voornoemde vergelijkinghebben we als uitgangspunt genomen een situatie t=0, waarinalle handschoenen die worden gebruikt latexhandschoenenzijn. Uit het overzicht blijkt dat overstappen op non-latexhandschoenenaanzienlijke meerkosten met zich meebrengt:het eerste jaar ruim 4 miljoen euro en de volgende jaren nogruim 2,2 miljoen euro per jaar.aan latexallergie kunnen worden vermeden. Vanwege hetontbreken van poeder zal het risico op type I allergie afnemenen daarmee een deel van de kosten. Welk deel dit exact is, ismoeilijk in te schatten. Een deel van de allergieën wordtveroorzaakt doordat latex uit de handschoen zelf losweekten door de huid gaat. Dat deel stop je alleen door gebruikvan non-latex.Hieronder geven we een overzicht van een situatie die meerovereenkomt met de huidige situatie in de algemene ziekenhuizenin Nederland. In deze vergelijking nemen we aan dat80% van de gebruikte handschoenen latexhandschoenen zijnen dat al 20% van de gebruikte handschoenen is vervangendoor non-latexvarianten (zie ook: Besseling & Klooster, 2003).De vergelijking van kosten en baten wordt dan als volgt (zietabel op de volgende pagina).Overstappen op non-powderhandschoenen, die met nametype I latexallergie zullen voorkomen, is goedkoper; het eerstejaar bespaart het al bijna 3,5 ton en de volgende jaren wordtnog meer op de huidige kosten van latexhandschoenenbespaard (ruim 2 miljoen euro per jaar). We nemen hierbijeven aan dat bij dit type handschoen alle kosten verbonden158OVERZICHT VAN KOSTEN EN BATEN

Vergelijking van kosten bij gebruik van 80% latex- en 20% non-latexhandschoenen met kosten bij gebruik van alleennon-latex of alleen non-powderhandschoenen.situatie type kosten bedrag bedragjaar 1 jaar 1+n80% van handschoen latex en20% non-latex handschoenkosten € 5.747.600personeelskosten (inclusiefverzuim,WAO en voorlichting) € 2.423.237claimkosten € 384.000totale kosten € 8.554.837alle handschoenen non-powder € 7.198.000alle handschoenen non-latex € 11.644.000kosten overgaan op non-powdervergeleken met huidige situatie € -1.356.837 € -3.206.837kosten overgaan op non-latexvergeleken met huidige situatie € 3.089.163 € 1.239.163In bijlage 3 staat het rekenmodel weergegeven dat bovenstaandeuitkomsten genereert. In deze meer reële situatie ishet verschil minder groot; overstap op volledig non-latex kostruim 3 miljoen euro in het eerste jaar en in de volgende jarenruim 1 miljoen euro. Overstap op non-powderhandschoenenlevert direct in het eerste jaar al ruim 1,3 miljoen euro kostenbesparingop, ondanks de initiële kosten die nodig zijn voorhet overstappen op dit nieuw type handschoen. De daaropvolgendejaren is de besparing ten opzichte van de huidige situatieruim 3,2 miljoen euro per jaar. Het is duidelijk dat vervangenvan latexhandschoenen door non-latexhandschoenen extrakosten met zich mee zal brengen. Na het eerste jaar van deovergang zullen de kosten echter naar verwachting welaanzienlijk dalen.Dit heeft een aantal oorzaken:• de initiële kosten noodzakelijk voor overstap op een nieuwetype handschoen hoeven maar één keer gemaakt te worden;• de marktwerking zal zijn werk doen, waardoor door eengrotere vraag naar latexvrije handschoenen de kostprijsaanzienlijk zal dalen;• indien alle ziekenhuizen overgaan op latexvrije handschoenen,zal het aanbod van andere typen handschoenen afnemen,waardoor aanbieders meer zullen concurreren op prijs danop product en een verder prijsdaling kan doorzetten;• aanschaf van nieuwe typen handschoenen biedt ruimte vooreen nieuw inkoopbeleid en zodoende wordt het mogelijk hetaantal leveranciers te reduceren, waardoor gunstigetarieven kunnen worden bedongen en steeds efficiënter kanworden ingekocht;• veel organisatorische problemen als gevolg van negatieveeffecten van latexhandschoenen die de efficiency negatiefbeïnvloeden (denk aan roosterproblemen door ziekteverzuim),zullen wegvallen. Hierdoor zal de efficiency verbeterenen kan zodoende door overgaan op non-latexhandschoenenop kosten worden bespaard.Het grote voordeel van de non-latexhandschoenen is dat delatexaandoeningen kunnen worden teruggedrongen en datzodoende kosten van verzuim, WAO-instroom en dokterbezoeken de vele moeilijk kwantificeerbare organisatorische kostenkunnen worden ingedamd. Ook bevordert dit de aantrekkelijkheidvan het werk. Naast kwantificeerbare baten dienen ookdergelijke moeilijk kwantificeerbare voordelen in de overwegingom op gebruik van non-latexhandschoenen over testappen, te worden meegenomen.159OVERZICHT VAN KOSTEN EN BATEN

5 Resultaten interviewsIn het kader van de analyse van kosten en baten bij invoeringvan gebruik van latexvrije handschoenen is een aantal interviewsgehouden met diverse actoren (voor een overzicht vande geïnterviewden zie hoofdstuk “Literatuur”). Deze interviewszijn gehouden om een goed beeld te krijgen van relevanteaspecten voor een kosten-batenanalyse. Daar waar mogelijk isgevraagd om kwantificeerbare informatie, zodat deze informatiedirect in de ontwikkeling van het rekenmodel kon wordenmeegenomen. In de voorgaande hoofdstukken is veel van devia interviews vergaarde informatie al verwerkt. Hieronder formulerenwe enkele aanvullende relevante aandachtspunten dieuit de interviews naar voren zijn gekomen.InkoopprocesVeel inkopers kijken alleen naar directe kosten. De reden hiervooris dat ‘voorgefinancierde winst’ oftewel toekomstigebesparingen niet goed kunnen worden gekwantificeerd endaarmee betrokken in de besluit-vorming. Indirecte of ‘verborgen’kosten worden eveneens niet meegenomen. Daardoor vallenzaken als productieverlies door bezoek aan de bedrijfsarts,ziekteverzuim en kosten arbodienst buiten beeld. Hieruit volgtdat de stuksprijs nog steeds het beslissende criterium vormt.Vereenvoudiging van logistieke processen (reductie van aantalleveranciers, etc.) wordt wel in de gedachtelijn meegenomenmaar is niet doorslaggevend, slechts ondersteunend.Opvallend is ook dat een aantal ziekenhuizen zelf al aan deslag is gegaan met het vervangen van latex door non-powder,maar dat effectmetingen (wat heeft het nu opgeleverd?) langniet altijd worden uitgevoerd. Vergelijking van verschillendeleveranciers vindt wel plaats, maar op criteria als draagcomfortdoor middel van een gebruikerspanel scoren de leverancierszeer diffuus. Vandaar dat prijs veelal als enig criteriumwordt gehanteerd.ZiekteverzuimHet NCvB krijgt relatief weinig meldingen van bedrijfsartsen.Er zijn nog onvoldoende mechanismen om een appél te doenaan bedrijfsartsen om te melden en aan personeel om nietdirect naar de dermatoloog te gaan en de bedrijfsarts tepasseren (zoals nu wel gebeurt). Het duurt vaak (te) langvoordat medewerkers (h)erkennen, dat zij een latexsensibilisatiehebben opgelopen. Hierdoor is het voor de organisatiemoeilijk om adequaat te reageren en is de aandoening (veel)ernstiger dan had gehoeven. Het is vaak niet goed bekend dat,als er sprake is van een type I allergie, de vervanging nietstopt bij de gesensibiliseerde medewerker, maar veelal op eenhele afdeling vervanging plaats dient te vinden. Hierdoor kanhet probleem langer dan nodig blijven bestaan.161RESULTATEN INTERVIEWS

OntwikkelingenEr is, mede door het convenant, een ‘sense of urgency’ ontstaan.Ook is de bekendheid met latexproblematiek nu wijdverspreid. Dit betekent dat er een breed draagvlak ontstaat omveranderingen door te voeren. De latexvervangers hebbengeen van alle dezelfde voordelen als latex ten aanzien vangebruiksgemak (draagcomfort, elasticiteit, warmte vasthouden,tactiele informatie, etc.). Daarom wordt door de fabrikantengezocht naar betere alternatieven. Eén van de kandidatenom in de toekomst nitril op te volgen is polyurethaan. Ookhier speelt de ontwikkeling van het kostenaspect een grote rol.De USA loopt in dit kader voorop, daar wordt al overgegaan oppolyurethaan. Voordeel van polyurethaan is de hypoallergeniteit,nadeel de iets mindere chemische resistentie. Het blijktdat ook bij nitril er sprake kan zijn van contactallergie. Ditheeft te maken met het onvolledig uitwassen van toevoegingen.Dit aspect dient zorgvuldig te worden gemonitord. Het isvan belang dat de bedrijfsartsen en gebruikers hiervan op dehoogte zijn, zodat actie kan worden ondernomen. Overgangnaar non-powder c.q. non-latex is meer dan alleen hetinkopen van een ander type handschoen. Instellingen blijkenzorgvuldig in dit traject en zorgen voor gebruikersgroepen omte testen, promotieactiviteiten en soms ook een (blijvende)keuze tussen non-powder en non-latex. Acceptatie door hetserieus nemen van de gebruikers is hierbij cruciaal.162RESULTATEN INTERVIEWS

6 Conclusies en discussie6.1 ConclusiesHieronder formuleren we de voornaamste conclusies van hetonderzoek:• Kosten en baten met betrekking tot het overgaan van latexnaar non-powder c.q. non-latex zijn inzichtelijk gemaakt.Zowel de directe als indirecte kosten zijn meegenomen;• Veel verborgen kosten zijn nu ontsloten en ingepast in hetberekeningsmodel. Een deel van deze verborgen kosten kanook gebruikt worden voor andere projecten;• Er is een rekenmodel beschikbaar gemaakt (zie bijlage 1Excel-spreadsheet en de cd-rom bij dit werkpakket),waarmee instellingen zelf aan de slag kunnen om hunspecifieke situatie in te vullen;• Ondanks de zorgvuldigheid waarmee getracht is de cijfersvorm te geven, is er sprake van onzekerheden en zijn aannamesgedaan. Dit maakt dat de uitkomsten een zekere kwetsbaarheidhebben;• Aanschaf van non-latexhandschoenen is op dit moment nogaanzienlijk duurder dan latexhandschoenen en een volledigeoverstap op non-latexhandschoenen zal, als deze nu plaatsvindt,een investering van ruim 3 miljoen euro op niveau vande branche vergen voor het eerste jaar en, bij gelijkblijvendprijsniveau, ruim € 1 miljoen de jaren daarna;• De kosten van gebruik van non-latex verder verlagen iswenselijk en mogelijk door bijvoorbeeld verdere schaalvoordelente creëren. Dit vergt de nodige inventiviteit, maarmoet, zeker gelet op de organisatie van inkopers in de zorg,tot de mogelijkheden behoren. Wanneer dit kostenverschildaalt, en dat valt te verwachten als non-latexhandschoenenmeer gebruikt worden, zal overstappen voordeliger worden.Aanpassing van de prijs voor non-latexhandschoenen in onsrekenmodel laat dit ook al zien; als non-latexhandschoeneneven duur zijn als latexhandschoenen, kan vergeleken metde huidige situatie in jaar 1 al ruim 1 miljoen euro wordenbespaard en in de volgende jaren ruim 3 miljoen euro.• Overgang naar andere dan latexhandschoenen is wenselijk.De nog steeds toenemende hoeveelheid allergieën rechtvaardigteen grote inspanning van alle betrokkenen om totverbeteringen te komen. De activiteiten die nu in het kadervan het Arboconvenant worden uitgevoerd, zijn daartoe eengrote stimulans.163CONCLUSIES EN DISCUSSIE

6.2DiscussieHet imago van instellingen wordt steeds belangrijker. Zeker bijkrapte op de arbeidsmarkt is een goed imago van belang.Aandacht voor de gezondheid van het eigen personeel wordtdaarmee (nog) belangrijker. Het overgaan op non-latexhandschoenenen een heldere communicatie in- en extern over ditonderwerp kunnen bijdragen aan dit positieve imago. Verloop,WAO-instroom en medewerkers met allergieën dragen bij aaneen negatief imago, zeker als er sprake is van claims, en bijvoorbeeldmelding op de lijst van het Bureau Beroepsziekten.Voor zover bekend is dit de eerste keer dat op een soortgelijkemanier kosten en baten van gebruik van latexhandschoeneninzichtelijk zijn gemaakt. Gelet op het beschikbare budget ende beperkte tijd om het onderzoek uit te voeren dient ditonderzoek beschouwd te worden als een eerste aanzet omkosten en baten van een overgang naar een ander product inbeeld te krijgen. Ondanks de uitvoerige vergelijking vanbronmateriaal blijkt dat veel cijfers een mate van onbetrouwbaarheidhebben. Een mogelijkheid om de betrouwbaarheid tevergroten is om tijdens het uitzetten van het rekenmodel deinstellingen te vragen gegevens terug te koppelen naar eencentraal punt. Hiermee kan binnen een redelijke termijn enmet beperkte middelen de betrouwbaarheid snel stijgen.164CONCLUSIES EN DISCUSSIE

LiteratuurInterviewgegevensIn aanvulling op het literatuuronderzoek zijn met enkele actorengesprekken gevoerd:• de heer A. Monster (wetenschappelijk onderzoeker) van hetCoronel Instituut;• mevrouw W. Romijnders van Maxxim Medical, een fabrikantvan onderzoekshandschoenen;• de afdeling Inkoop van het Gelre Ziekenhuis. Dit ziekenhuisheeft de overgang naar non-powder reeds gemaakt.De Nederlandse Vereniging voor Inkoop en Logistiek in deGezondheidszorg is benaderd, maar zij zag voor haar geen rolin het kader van dit onderzoek. Wel heeft zij geholpen contactte leggen met het Gelre Ziekenhuis. Daarnaast zijn nog informelegesprekken gevoerd met enkele arbeidshygiënisten diebetrokken waren bij de invoering van non-powder- of nonlatexhandschoenen.Coumou F, Petersen A van, Knibbe H, Geuze L, Vree F van.Monitor Arboconvenant Ziekenhuizen Nulmeting, Eindrapport.Leiden: 2003.Dam FJ van. Nieuwsbrief V&M, Latexallergie: fabels en feiten.Nieuwsbrief Veiligheid & Milieu 2001;2(5).Horwitz IB, Kammeyer-Mueller JD. Natural Rubber LatexAllergy Workers’ Compensation Claims: Washington StateHealthcare Workers, 1991-1999. Applied Occupational anEnvironmental Hygiene 2002;17(4):267-275.Knibbe JJ, Hooghiemstra F, Knibbe NE. Fysieke belasting inZiekenhuizen; Stand der techniek onderzoek ter voorbereidingop een Arboconvenant voor de Ziekenhuisbranche. Bennekom:LOCOmotion, 2001.Geraadpleegde literatuurAlenius H, Turjanmaa K., Palosuo T. Natural Rubber LatexAllergy. Occupational and Environmental Medicine2002;59:419-424.Kremer AM, Heuvel SG van den, Jettinghof K, Putten DJ van.WAO-instroom door beroepsgebonden aandoeningen van dehuid, longen en luchtwegen. Doetinchem: Elsevier bedrijfsinformatie,2002. Arboconvenant reeks.Allmers H, Brehler R, Chen Z, Raulf-Heimsoth M, Fles H, Baur X.Reduction of latex aeroallergens and latex-specific IgE antibodiesin sensitized workers after removal of powder naturalrubber latex gloves in a hospital. Journal of Allergy andClinical Immunology 1998;November.Besier T, Schilling GE, Bauer R. Sensibilisierungen gegenNaturlatex durch Handschuhe in der Zahnheilkunde: eineretrospektive Bestandsaufnahme am UniversitätsklinikumBonn (1990-2000). Dermatologie in Beruf und Umwelt2002;50(1):11-16.Besseling E, Klooster M. (Non-) Latex; een inventariserendmarktonderzoek naar het gebruik en de prijzen van handschoenenin ziekenhuizen. Amsterdam: Ruigrok MC, 2003.Bijl AM, Jong NW de, Mulder PG, Gerth van Wijk R, de Groot H.Prevalentie van IgE-gemedieerde allergie voor natuurrubberlatexop Rotterdamse operatiekamers. Nederlands Tijdschriftvoor Geneeskunde 1999;143:1780-1784.Buddingh C. Nog veel onduidelijk over latexallergie; commotierond de latexhandschoenen. Amsterdam: VU Medisch Centrum,2002.Larese Filon F, Bosco A, Fiorito A, Negro C, Barbina P. Latexsymptoms and sensitisation in health care workers.International Archive of Occupational and EnvironmentalHealth 2001;74:219-223.NVAB: latexallergie voorlichtingsbrochure oktober 2000.NVZ vereniging van ziekenhuizen, Kengetallen algemene ziekenhuizen,2001.Smits N, Tjoe Nij E, Doekes G, Portengen L, Meer G de,Heederik D. Latexallergie als gevolg van beroepsmatige blootstellingaan latexallergenen: een literatuuroverzicht en eeninschatting van de incidentie in Nederland. ’s-Gravenhage/Doetinchem: Ministerie van Sociale Zaken enWerkgelegenheid, Directie Voorlichting, Bibliotheek enDocumentatie/Elsevier bedrijfsinformatie, 2001.Geraadpleegde internetbronnenArbeidsmarktinformatie Zorg en Welzijn (AZW), 2003:http://www.azwinfo.nl/CBS, 2003:http://statline.cbs.nl165LITERATUUR

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Persberichtfebruari 2001: Arboconvenant met academische ziekenhuizenafgesloten over aanpak ziekteverzuim en reïntegratie:http://home.szw.nl/actueel/Mitchigan Health & Hospital Association Service, Latex AllergyPrevention Programshttp://www.mhaservicecorp.com/lp/services/programs/latex.aspNCvB, Signaleringsrapport Beroepsziekten 2000. Amsterdam:Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel Instituut,Academisch Medisch Centrum, 2000: http://www.arbobondgenoten.nl/arbothem/aansprk/NCBsignalering2000.pdfNCvB, Signaleringsrapport Beroepsziekten 2001. Amsterdam:Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel Instituut,Academisch Medisch Centrum, 2001: http://www.arbobondgenoten.nl/arbothem/aansprk/NCBsignalering2001.pdfNederlands Centrum voor Beroepsziektenhttp://www.beroepsziekten.nl/Prismanthttp://www.prismant.nl/Stichting Samenwerkende Topklinische opleidingsZiekenhuizen (STZ).http://www.stz-ziekenhuizen.nl/index.htmlNVZ vereniging van ziekenhuizen, 2003:http://www.nvz-ziekenhuizen.nl/pub/html/Trade Union Congress, Latex allergy costs NHS billions in lostskilled staff, Trade Union Congress, 2002a:http://www.tuc.org.uk/the_tuc/tuc-4867-f0.cfmTrade Union Congress, The latex summit report: latex allergy: ameeting of minds held at Congress House, London WC1 onMonday, 20 May 2002b:http://www.tuc.org.uk/h_and_s/tuc-5219-f0.cfmLinks zum Thema Latexallergie op de site van “Das BGFA -Forschung für den Gesundheitsschutz am Arbeitsplatzhttp://www.bgfa.ruhr-uni-bochum.de/extern/ws_latex.phpDe Nederlandse Vereniging voor Inkoop en Logistiek in deGezondheidszorghttp://www.nvilg.nl/home.htmlhttp://www.anesth.com/lair/lair.htmlVERNET, verzuimnetwerk, branchecijfers 2002:http://www.vernet.nlConvenant en plan van aanpakConvenant inzake terugdringing ziekteverzuim en verbeteringvan arbeidsomstandigheden in de branche ziekenhuizen,19 december 2001.Een veiliger en gezonder werkklimaat: Plan van aanpak bij hetArboconvenant Ziekenhuizen Utrecht: Sectorfondsen Zorg enWelzijn, december 2001.Interessante www-linksBureau Beroepsziekten FNVhttp://www.bbzfnv.nl/index.htmlKennisnetwerk Arbeidsrelevante Aandoeningenhttp://194.109.137.20/kr_medwerk/Latexallergie-Informations Vereinigung Die Selbsthilfeorganisationfür Latexallergiker http://www.laiv.de/166LITERATUUR

Bijlage 1In- en uitvoerscherm rekenmodelInvoerschermAlgemeenTotaal aantal medewerkers van het ziekenhuis 0Gemiddelde personeelskosten per werknemer per jaar € 0,00Aandeel medewerkers dat handschoenen draagt 0,0%Aandeel hiervan dat latexhandschoenen draagt 0,0%Aandeel hiervan dat non-powder-handschoenen draagt 0,0%Aandeel hiervan dat non-latexhandschoenen draagt 0,0%InkoopInschatting vaste inkoopkosten van handschoenen per jaar bij huidigaantal leveranciers € 0,00SterielNiet sterielPrijs van een paar latexhandschoenen (in euro) € 0,00 € 0,00Prijs van een paar non-powder-handschoenen (in euro) € 0,00 € 0,00Prijs van een paar non-latexhandschoenen (in euro) € 0,00 € 0,00Aantal paren latexhandschoenen per jaar 0 0Aantal paren non-powder-handschoenen per jaar 0 0Aantal paren non-latexhandschoenen per jaar 0 0GezondheidTotaal aantal werknemers van dit ziekenhuis dat per jaar deWAO instroomt 0Ziekteverzuimpercentage (exclusief zwangerschapsverlof) 0,00%Aantal uur dat de bedrijfsarts per jaar wordt bezocht 0Voorlichtingskosten over veilig gebruik van latexhandschoenen € 0,00OverigAantal claims per jaar naar aanleiding van gebruik latexhandschoenen 0Kosten gemiddelde claim € 0,00OvergangEenmalige kosten voor overstap op non-latexhandschoenen(inclusief voorlichtingskosten) € 0,00Reductie van aantal leveranciers door nieuw inkoopbeleid 0,0%167IN- EN UITVOERSCHERM REKENMODEL

Uitvoerscherm kosten en baten van latexhandschoenenAlgemene gegevensAantal handschoendragers 0Aantal medewerkers dat latexhandschoenen draagt 0Aantal medewerkers dat non-powder-handschoenen draagt 0Aantal medewerkers dat non-latexhandschoenen draagt 0Aantal personen met allergische klachten door gebruik latexhandschoenen(op basis van landelijke cijfers) 0Kosten inkoop handschoenen huidige situatieKosten latexhandschoenen per jaar € 0Kosten non-powder-handschoenen per jaar € 0Kosten non-latexhandschoenen per jaar € 0Totale kosten handschoenen (inclusief vaste inkoopkosten) € 0Kosten gezondheid huidige situatieAantal werknemers in de WAO door gebruik latexhandschoenen 0,00Aantal verzuimuren door gebruik latexhandschoenen 0Totale personeelskosten door werknemers die instromen in de WAOdoor latex € 0Totale personeelskosten door werknemers die verzuimen door latex(exclusief WAO) € 0Totale personeelskosten door latex gebruik (inclsief voorlichtingskosten) € 0Kosten van claims € 0Totale kosten (inkoop- claim- en gezondheidskosten) in huidige situatie € 0Kosten bij volledig overgaan op non-powder-handschoenenInkoopkosten non-powder-handschoenen per jaar (inclusief lagere vasteinkoopkosten door nieuw inkoopbeleid) € 0Kosten overgang op non-powder-handschoenen € 0Totale kosten indien wordt overgestapt op non-powder-handschoenen € 0Kosten bij volledig overgaan op non-latexhandschoenenInkoopkosten non-latexhandschoenen per jaar (inclusief lagere vasteinkoopkosten door nieuw inkoopbeleid) € 0Kosten overgang op non-latexhandschoenen € 0Totale kosten indien wordt overgestapt op non-latexhandschoenen € 0Wat kost volledig overgaan meer of minder dan de huidige situatie? Jaar 1 Jaar 1+nBij overgaan op non-powder-handschoenen € 0 € 0Bij overgaan op non-latexhandschoenen € 0 € 0168IN- EN UITVOERSCHERM REKENMODEL

Bijlage 2Vergelijking kosten en baten bij situatie0 is: 100% gebruik latexhandschoenenInvoerschermAlgemene gegevensTotaal aantal medewerkers van het ziekenhuis 159.00Gemiddelde personeelskosten per werknemer per jaar € 33.100,00Aandeel medewerkers dat handschoenen draagt 65,0%Aandeel hiervan dat latexhandschoenen draagt 100,0%Aandeel hiervan dat non-powderhandschoenen draagt 0,0%Aandeel hiervan dat non-latexhandschoenen draagt 0,0%InkoopInschatting vaste inkoopkosten van handschoenen per jaar bij huidigaantal leveranciers € 800.000,00SterielNiet sterielPrijs van een paar latexhandschoenen (in euro) € 2.30 0,06Prijs van een paar non-powderhandschoenen (in euro) € 3,00 0,08Prijs van een paar non-latexhandschoenen (in euro) € 6,00 0 ,14Aantal paren latexhandschoenen per jaar 900.000 29.100.000Aantal paren non-powderhandschoenen per jaar 0 0Aantal paren non-latexhandschoenen per jaar 0 0GezondheidTotaal aantal werknemers van dit ziekenhuis dat per jaar de WAO instroomt 3.270Ziekteverzuimpercentage (exclusief zwangerschapsverlof) 6.50%Aantal uur dat de bedrijfsarts per jaar wordt bezocht 20.600Voorlichtingskosten over veilig gebruik van latexhandschoenen 2.325.000,00OverigAantal claims per jaar naar aanleiding van gebruik latexhandschoenen 48Kosten gemiddelde claim € 10.000,00OvergangEenmalige kosten voor overstap op non-latexhandschoenen(inclusief voorlichtingskosten) 1.850.000,00Reductie van aantal leveranciers door nieuw inkoopbeleid 60,0%169VERGELIJKING KOSTEN EN BATEN 0=100%

Uitvoerscherm kosten en baten van latexhandschoenenAlgemene gegevensAantal handschoendragers 103.350Aantal medewerkers dat latexhandschoenen draagt 103.350Aantal medewerkers dat non-powderhandschoenen draagt 0Aantal medewerkers dat non-latexhandschoenen draagt 0Aantal personen met allergische klachten door gebruik latexhandschoenen(op basis van landelijke cijfers) 3.876Kosten inkoop handschoenen huidige situatieKosten latexhandschoenen per jaar € 3.816.000Kosten non-powderhandschoenen per jaar 0Kosten non-latexhandschoenen per jaar 0Totale kosten handschoenen (inclusief vaste inkoopkosten) 4 . 616.000Kosten gezondheid huidige situatieAantal werknemers in de WAO door gebruik latexhandschoenen 1,16Aantal verzuimuren door gebruik latexhandschoenen 6.464Totale personeelskosten door werknemers die instromen in de WAOdoor latex € 38.462Totale personeelskosten door werknemers die verzuimen door latex(exclusief WAO) € 83.099Totale personeelskosten door latexgebruik (inclusief voorlichtingskosten) € 2.447.797Kosten van claims € 480.000Totale kosten (inkoop- claim- en gezondheidskosten) in huidige situatie 7.543.797Kosten bij volledig overgaan op non-powderhandschoenenInkoopkosten non-powder-handschoenen per jaar (inclusief lagere vasteinkoopkosten door nieuw inkoopbeleid) € 5.348.000Kosten overgang op non-powderhandschoenen € 1.850.000Totale kosten indien wordt overgestapt op non-powderhandschoenen 7.198.000Kosten bij volledig overgaan op non-latexhandschoenenInkoopkosten non-latexhandschoenen per jaar (inclusief lagere vasteinkoopkosten door nieuw inkoopbeleid) 9.794.000Kosten overgang op non-latexhandschoenen 1.850.000Totale kosten indien wordt overgestapt op non-latexhandschoenen 11.644.000Wat kost volledig overgaan meer of minder dan in de huidige situatie? Jaar 1 Jaar 1+nBij overgaan op non-powderhandschoenen - € 345.797 - € 2.195.797Bij overgaan op non-latexhandschoenen € 4.100.203 € 2.250.203170VERGELIJKING KOSTEN EN BATEN 0=100%

Bijlage 3Vergelijking kosten en baten bij situatie 0is: 80% gebruik latexhandschoenen, 20%gebruik non-latexhandschoenenInvoerschermAlgemeenTotaal aantal medewerkers van het ziekenhuis 159.000Gemiddelde personeelskosten per werknemer per jaar € 33.100,00Aandeel medewerkers dat handschoenen draagt 65,0%Aandeel hiervan dat latexhandschoenen draagt 80,0%Aandeel hiervan dat non-powderhandschoenen draagt 0,0%Aandeel hiervan dat non-latexhandschoenen draagt 20,0%InkoopInschatting vaste inkoopkosten van handschoenen per jaar bij huidigaantal leveranciers € 800.000,00Steriel Niet sterielPrijs van een paar latexhandschoenen € 2.30 € 0,06Prijs van een paar non-powderhandschoenen € 3,00 € 0,08Prijs van een paar non-latexhandschoenen € 6,00 € 0,14Aantal paren latexhandschoenen per jaar 720.000 23.280.000Aantal paren non-powderhandschoenen per jaar 0 0Aantal paren non-latexhandschoenen per jaar 180.000 5.820.000GezondheidTotaal aantal werknemers van dit ziekenhuis dat per jaar de WAO instroomt 3.270Ziekteverzuimpercentage (exclusief zwangerschapsverlof) 6,50%Aantal uur dat de bedrijfsarts per jaar wordt bezocht 20.600Voorlichtingskosten over veilig gebruik van latexhandschoenen € 2.325.000,00OverigAantal claims per jaar naar aanleiding van gebruik latexhandschoenen 48Kosten gemiddelde claim € 10.000,00OvergangEenmalige kosten voor overstap op non-latexhandschoenen(inclusief voorlichtingskosten) € 1.850.000,00Reductie van aantal leveranciers door nieuw inkoopbeleid 60,0%171VERGELIJKING KOSTEN EN BATEN 0=80%

Uitvoerscherm kosten en baten van latexhandschoenenAlgemene gegevensAantal handschoendragers 103.350Aantal medewerkers dat latexhandschoenen draagt 82.680Aantal medewerkers dat non-powderhandschoenen draagt 0Aantal medewerkers dat non-latexhandschoenen draagt 20.670Aantal personen met allergische klachten door gebruik latexhandschoenen(op basis van landelijke cijfers) 3.101Kosten inkoop handschoenen huidige situatieKosten latexhandschoenen per jaar € 3.052.800Kosten non-powderhandschoenen per jaar € 0Kosten non-latexhandschoenen per jaar € 1.894.800Totale kosten handschoenen (inclusief vaste inkoopkosten) 5 . 747.600Kosten gezondheid huidige situatieAantal werknemers in de WAO door gebruik latexhandschoenen 0,93Aantal verzuimuren door gebruik latexhandschoenen 5.171Totale personeelskosten door werknemers die instromen in de WAOdoor latex € 30.770Totale personeelskosten door werknemers die verzuimen door latex(exclusief WAO) € 66.479Totale personeelskosten door latexgebruik (inclusief voorlichtingskosten) € 2.423.237Kosten van claims € 384.000Totale kosten (inkoop- claim- en gezondheidskosten) in huidige situatie 8.554.837Kosten bij volledig overgaan op non-powderhandschoenenInkoopkosten non-powder-handschoenen per jaar (inclusief lagere vasteinkoopkosten door nieuw inkoopbeleid) € 5.348.000Kosten overgang op non-powderhandschoenen €1.850.000Totale kosten indien wordt overgestapt op non-powderhandschoenen 7.198.000Kosten bij volledig overgaan op non-latexhandschoenenInkoopkosten non-latexhandschoenen per jaar (inclusief lagere vasteinkoopkosten door nieuw inkoopbeleid) € 9.794.000Kosten overgang op non-latexhandschoenen € 1.850.000Totale kosten indien wordt overgestapt op non-latexhandschoenen 11.644.000Wat kost volledig overgaan meer of minder dan in de huidige situatie? Jaar 1 Jaar 1+nBij overgaan op non-powderhandschoenen - € 1.356.837 - € 3.206.837Bij overgaan op non-latexhandschoenen € 3.089.163 € 1.239.163172VERGELIJKING KOSTEN EN BATEN 0=80%