Jaarmagazine 2015

jaarmagazine 2015
1

IN 2015
MIJN 2040 4
MIJN 2040 Mark Suykens over participatie 6
MIJN 2040 Yves De Weerdt over co-creatie 8
ARMOEDE Jos Geysels legt accenten 12
MOBILITEIT Zonder bus. Wat nu? 16
GENDER Ben jij een vrije vrouw
of een tijger aan de haard? 20
GENDER Erika Van Tielen over de balans
tussen werk en gezin 22
VORMINGPLUS Het beleidsplan ’16-’20 28
COLUMN Calypso, van Marius Meremans 32
BEWONERSPARTICIPATIE in
een sociale woonwijk 34
TRANSITIE Op bezoek bij TransLab Kampus 38
BELEEF DE RUIMTE 43
Ruth Soenen over de publieke ruimte 44
RUST Filosofe Joke Hermsen over tijd,
weegschaal en zeis 48
STILTE Pol Goossen op FeSsstival 51
STILTE 30 dagen stilte zoeken 55
LAST MINUTES Alex Vanneste over
spionage in WO I 56
OUDER WORDEN Mie Moerenhout: Het leven
gaat door 61
Onze partners 64
Onze mensen 67
MARTINE COPPIETERS
coördinator Vormingplus
warmte in de wereld
2015 was niet onmiddellijk het jaar waarin de wereld
een warm, veilig wollen dekentje leek. Het vertrouwen
in andere mensen leek een flinke knauw te krijgen,
beleidsbeslissingen kreeg je koud te slikken, het
geloof in de maakbaarheid van de samenleving lag op
apegapen. Die kilte sloop tussen de lijntjes van krantenartikels,
in de fora op het internet, in de afstand tussen
leven en glitter.
Hoe anders dan bij ons.
Als je op de schaal van de Kempen werkt, zindert de
zin om dingen aan te pakken dag in dag uit. Daarvoor
boren we soms erg uiteenlopende thema’s aan, maar
altijd vallen we daarbij terug op een breed draagvlak
van mensen en organisaties.
Mensen zijn warm te maken om hun buurt of hun
omgeving nieuwe impulsen te geven, om stroom te
zetten op het circuit dat hen bindt. En daar kan geen
tijdsgeest tegen op.
2 lees ons digitaal
https://goo.gl/2GXnnH

‘Een vrouw die er goed uitziet én
ook nog eens een goed stel hersens
heeft? Dat kan zogezegd niet.’
erika van tielen
over genderverschillen en
de balans tussen werk en gezin
pag. 22
3

mijn
4
2040

eeldzoeker.be
Hoe de Stadsregio er in 2040 uit zal zien?
Dromen bewoners
in beleid gieten
beeldzoeker.be
Democratie, daar draait het project Mijn2040 om.
Een zestigtal bewoners droomden de toekomst die zij zien
voor de Turnhoutse Stadsregio. De deelnemers vormden een unieke groep:
mensen uit verenigingen en anderen net niet uit verenigingen,
burgers in verschillende kleuren en met verschillende achtergronden,
jonge en oudere burgers, … :
een bonte mix van mensen uit Vosselaar, Oud-Turnhout, Beerse en Turnhout.
Op een speelse manier werden die dromen uit 2015 gepresenteerd
als realisaties uit 2040. Dat leverde uiterst boeiende
en creatieve verhalen op die dwingen na te denken over de
toekomst. Niet de haalbaarheid maar het buiten het kader
durven denken, stond daarbij centraal.
Met het project wil Vormingplus Kempen nieuwe manieren
uitproberen om mensen te betrekken bij het plaatselijke
beleid. We peilden bij Mark Suykens en Yves De Weerdt naar
hun mening over bewonersparticipatie, over meedenken en
meewerken.
5

foto Stefan Dewickere
6
Mark suykens, AL LANGER DAN
20 JAAR ALGEMEEN DIRECTEUR
VAN VVSG, DE VERENI-
GING VOOR VLAAMSE
STEDEN EN GEMEEN-
TEN
“Integraal moet het ni
Een gebiedsgerichte a
is dan sterker.”
Hoe kunnen mensen hun stem laten
horen?
MARK: “De gemeenteraad is natuurlijk
het eerste forum waar de stem van
burgers via de verkozen raadsleden
klinkt. De raad is er om de hoofdlijnen
van het beleid mee uit te zetten en om
de controle op de uitvoering van het
beleid te organiseren. Maar raadsleden
hebben vooral de opdracht om naar
hun burgers te luisteren. Een raadslid
is een volksvertegenwoordiger. Die rol
wordt dikwijls te weinig opgenomen
omdat de politieke partijen erg dominant
zijn.”
Ook in allerlei adviesraden wordt de
stem van de burgers vertolkt.
MARK: “De adviesraden hebben een
lange traditie, zowel in de vrijetijdssectoren
(cultuur, sport, jeugd) als in harde
materies als ruimtelijke ordening.
Veel van die raden zijn bij decreet verplicht.
Een gemeente heeft algauw een
tiental adviesraden met telkens tien
of meer deelnemers. Reken maar uit:
in de Vlaamse gemeenten zijn meer
dan 30.000 burgers actief in zo’n raad.
De organisatie van die raden vraagt
dus een hele forse inspanning zowel
van het gemeentebestuur als van de
burgers. En dan kan je de vraag stellen
of dat voldoende rendeert.”
Heeft die participatievorm zijn beste tijd
gehad?
MARK: “Er is veel kritiek op deze raden.
Ik geef maar twee commentaren. Zo
werken deze raden sterk sectoraal
- voor één beleidsthema - terwijl we
juist naar een meer integrale aanpak
streven. Op wijkniveau bijvoorbeeld
komen ruimtelijke ordening, sport,
jeugd en cultuur soms heel dicht bij
elkaar. Raden werken ook dikwijls categoriaal:
jongeren, ouderen, gezinnen,
migranten. Ook dan mis je in de adviezen
dikwijls een brede kijk. Integraal
moet het nieuwe normaal worden. Een
gebiedsgerichte, een wijkgerichte aanpak
van participatie is dan sterker.”
“Een tweede commentaar: adviesraden
kijken dikwijls ook naar zichzelf.
De gemeentelijke cultuursubsidies
worden bijvoorbeeld verdeeld onder
de leden van de cultuurraad. Een
vriendengroep die geen lid is maar wel
een poëziewandeling in de gemeente
organiseert, valt buiten de prijzen.
Hoe kunnen burgers beter betrokken
worden?
MARK: “Op het eerste niveau zijn de
adviesraden het oudste instrument om
burgers te laten meepraten. Goed en
open georganiseerd, hebben ze zeker
hun verdienste. Maar ondertussen
zijn er honderden andere methodieken
voor participatie bijgekomen. Er
bestaan zelfs databanken voor. Je ziet
vele nieuwe vormen opduiken onder
meer in de digitale sfeer. Ook bij het
uittekenen van een betere gemeentelijke
dienstverlening merk je dat: service
design bijvoorbeeld betrekt burgers op
een heel attractieve manier als gebruiker
van diensten.”
“Het betrekken van burgers gaat
overigens een heel eind verder dan de
klassieke inspraak. Het begint al met
de maatschappelijke participatie van
mensen. Als mensen door armoede
of gebrek aan kansen niet kunnen
deelnemen aan de lokale samenleving,
is er iets mis. Voor een gemeentebestuur
betekent dit dat een sterk breed

euwe normaal worden.
anpak van participatie
mijn
2040
sociaal beleid nodig is. Lokaal beleid is
daarom ook altijd sociaal beleid.”
doodknuffelt door er allerlei administratieve
regels aan te koppelen.”
tie. Zorg ook dat er geen praktische
drempels zijn om te participeren.”
ACTIEF BURGERSCHAP
“Een tweede niveau is het actief
burgerschap. Mensen engageren zich
in hun stad of wijk. Ze zetten zich in
om die lokale samenleving aantrekkelijker
te maken. Dat heeft niets met
de praatcultuur van de adviesraden te
maken. Burgers doen veel zaken die de
gemeente ten goede komen, bijvoorbeeld
zelf een speelstraat tijdens de
vakanties organiseren. Dan gaat het
over doeparticipatie, doedemocratie.
Een bestuur kan dit actief burgerschap
stimuleren door open te staan voor
nieuwe initiatieven en niet alles zelf te
willen doen.”
“Een derde niveau is de klassieke
beleidsparticipatie. Het bestuur vraagt
burgers om mee te praten over de
inhoud van het beleid.”
Allerlei burgerinitiatieven en tijdelijke,
nieuwsoortige organisaties steken de
kop op. Hoe kunnen die betrokken worden
bij het lokale beleid ?
MARK: “Veel burgerinitiatieven zijn inderdaad
projectmatig. Mensen werken
aan iets heel concreet zoals stadslandbouw.
De engagementen zijn zeker bij
de jongere generaties ook tijdelijker,
minder continu dan de vergadercultuur
van de adviesraden. Je ziet buiten
het klassieke verenigingsleven tal van
nieuwe initiatieven van burgerschap.
Het lokaal bestuur zou dat moeten toejuichen
en die initiatieven ondersteunen
door ze veel ruimte te geven. Soms
zie je wel dat een stad zo’n initiatief
Is ons model van lokale democratie niet
te veel een aangelegenheid van de blanke
middenklasse? Zie jij mogelijkheden om
daarin verandering te brengen ?
MARK: “Het betrekken van mensen bij
het lokale beleid is toch voor een groot
deel maatwerk. Gaat het bijvoorbeeld
over informeren, raadplegen, adviseren,
coproduceren of meebeslissen? In
welke fase organiseren we die betrokkenheid:
zeker bij het tot stand komen
van het beleid, bij het meerjarenplan
dat bij het begin van de legislatuur
wordt opgemaakt. Maar zeker ook in
de uitvoering van beleid. Hoe concreter,
hoe beter: dat geldt ook voor
participatie.”
Moet het lokale bestuur meer inzetten op
het organiseren van betrokkenheid van
burgers uit alle lagen van de bevolking?
Wat moet daarvoor gebeuren of veranderen
?
MARK: “Het blijft inderdaad een vaststelling
dat veel participatietrajecten
niet werken bij moeilijk bereikbare
groepen. Maar je kan daar als bestuur
wel oog voor hebben. Ik geef maar
enkele tips. Zo kan je een toeleider
- Samenlevingopbouw bijvoorbeeld
- inschakelen. Zo zal je moeten
investeren in een vertrouwensband. Je
moet het ook niet als gemeente alleen
doen. Neem het OCMW mee, zoek ook
andere partners. Houd ook rekening
met de vaardigheden en de kennis van
de groep die je wil bereiken. Zet zeker
niet alleen in op verbale communica-
Het zijn vaak grote steden die experimenteren
om meer burgers te betrekken
bij hun beleid. Wat kan er gebeuren in
kleinere steden en gemeenten?
MARK: “De schaal van de gemeente
speelt geen doorslaggevende rol. Grotere
steden hebben natuurlijk wel een
grotere verscheidenheid aan burgerinitiatieven.
Ook kleinere gemeenten
kunnen hun participatief beleid sterk
vernieuwen. Denk maar aan het ‘Charter
voor de toekomst van Kortenberg’
dat enkele jaren geleden innovatief tot
stand kwam. Het vraagt in de eerste
plaats een sterke visie van beleidsmensen
op participatie, vervolgens gaat het
om een professionele begeleiding. Organisaties
zoals Samenlevingsopbouw,
Vormingplus of andere participatiebureaus
kunnen daarbij zeker helpen. •
7

Socioloog Yves De W
over participatie en
“Er is ge
andere
krims.be
yves de weerdt: “Of ze het nu
graag doen of niet: politici zullen moeten
toegeven dat de politiek niet meer álles
kan regelen. Er is geen andere keuze
dan de burgers meer te betrekken bij het
beleid.”
EEN STAP VERDER
8
Vormingplus Kempen lanceerde in 2015 ‘Mijn 2040’, een
stadsregionaal participatieproject dat burgers aanmoedigt
om na te denken over de toekomst. Hoe moet de
stadsregio eruit zien in 2040? De denkoefening resulteert
in een krant die in 2016 wordt uitgebracht en op grote
schaal wordt verspreid in de vier gemeenten die deel uitmaken
van de stadsregio Turnhout: Turnhout, Vosselaar,
Beerse en Oud-Turnhout.
Yves De Weerdt laat zijn licht schijnen over participatie
én ‘co-creatie’, wat je als de overtreffende trap
van participatie zou kunnen omschrijven.
“Co-creatie gaat veel verder dan participatie,”
legt Yves De Weerdt uit. “Je
vraagt niet aan mensen hoe ze over je
beleid denken, maar maakt het samen
met hen. Geen advies maar mede-eigenaarschap.
Beleidsmensen die burgers
inspraak geven en nadien toch gewoon
hun eigen plannen uitvoeren, gaan er
vaak prat op dat ze een participatief
beleid hebben gevoerd. Terwijl die burgers
bij de uitvoering doorgaans geen
rol meer spelen. Daarom praat ik liever
over co-creatie. Dat gaat een, waarschijnlijk
noodzakelijke, stap verder.”
Om burgers inspraak te geven en de participatie
te organiseren, werden in de jaren
’70 de adviesraden opgericht. Veertig
jaar later bestaan die nog altijd. Maar
het is vooral de blanke middenklasse die
de raden bevolkt. Hoe representatief zijn
die raden nog?
“Volgens mij kan je veel beter doen
dan advies vragen. Belangrijker dan
de vraag of adviesraden hun nut nog
hebben, vind ik daarom de vraag

mijn
2040
eerdt
co-creatie:
en
keuze.”
waar je met je beleid naartoe wil. Wat
wil je bereiken? Hoe wil je je beleid
organiseren? Dat zijn de eerste vragen
die je je moet stellen. Als je, volgens
de normen van de democratie, zoveel
mogelijk mensen bij je beleid wil
betrekken en rekening wil houden met
kwetsbare groepen, moet je vaststellen
dat de klassieke instrumenten van
de representatieve democratie vaak
tekort schieten. Dat heeft verschillende
oorzaken. De adviesraden
werden opgericht in een periode dat
de overheid alles zelf wilde regelen,
en daar doorgaans ook middelen en
mensen voor had. Dat uitgangspunt is
veranderd. Middelen zijn schaars, en
de personeelsbezetting krimpt. Daar
komt nog bij dat problemen complexer
zijn geworden. Problemen zijn vaak
bovenlokaal en transversaal geworden.
Ze strekken zich uit over verschillende
domeinen en vakgebieden. Ten derde
zijn burgers veel meer dan vroeger
in staat om zich te organiseren en
autonoom acties te ondernemen. En
dat met een toenemende economische
slagkracht. Als Campina Energie op
een week tijd 375.000 euro bijeenhaalt
bij burgers, is dat meer dan een indicatie.
Tel dat bij mekaar op en je kan niet
anders dan vaststellen dat de adviesraden,
die nog altijd geschoeid zijn op
modellen uit de jaren 70, aan herziening
toe zijn. Dat ligt niet eens aan de
adviesraden zelf. De volledige context
waarbinnen ze moeten functioneren,
is fundamenteel aan het wijzigen.”
DE UITDAGING ZIT IN
DE ACTIE
Dat de adviesraden in hun huidige vorm
niet meer deugen, is dus duidelijk. De
volgende vraag is dan: schaf je ze af ? Of
is het aanpassen van de adviesraden een
betere optie?
“Ik zou ze volledig herdenken. Met
kleine aanpassingen met beperkte
houdbaarheid krijg je een aantal meer
fundamentele tekortkomingen van
adviesraden immers niet opgelost. Adviesraden
zien het advies bijvoorbeeld
als een eindpunt van de participatie.
Zo beperkt de inspraak zich tot het
denkproces over het beleid, terwijl de
grote uitdaging in actie zit, in de uitvoering.
Bovendien wordt doorgaans
enkel advies verleend over voorstellen
die door het beleid worden voorbereid.
Daar zit dus het grote verschil met cocreatie.
Dat richt zich op een mede-eigenaarschap
van het volledige proces,
van probleemstelling over oplossing
tot uitvoering. Dat sterker inzetten op
een gedeeld begrip van probleem of
uitdaging bij co-creatie in transitieprocessen
is een enorme sterkte.”
“Einstein zei ooit: ‘Als je me een uur
tijd geeft om een probleem op te lossen,
zal ik 55 minuten besteden aan
het begrijpen van het probleem en 5
minuten aan de oplossing.’ Daar gaan
de adviesraden in de fout. De overheid
besteedt amper tijd om burgers
de complexiteit van een probleem
uit te leggen. Alle aanwezigen in een
adviesraad interpreteren een probleem
op hun eigen manier. Ze geven er elk
hun eigen oplossing voor, de eensgezindheid
is ver zoek en het resultaat is
al te vaak dat bijna niemand zich kan
vinden in de beslissing die de overheid
uiteindelijk neemt, wat de uitvoering
dan weer sterk kan bemoeilijken.”
Wat is dan het alternatief voor de
adviesraden?
“De veranderingen die we nu zien, zijn
te complex om nu al een blauwdruk
van de adviesraad van de toekomst te
schetsen. Maar het zou me verwonderen
als de burgerbewegingen zoals
die al op vele plaatsen zijn ontstaan,
geen ingrediënt van het nieuwe recept
zouden zijn. Maar er is nog een weg
af te leggen. De meeste burgerbewegingen
zijn heel jong. Ze moeten de
kans krijgen om te groeien en zich te
bewijzen. Ze moeten ook ernstig genomen
worden door de politiek, en niet
tegen dezelfde lat gehouden worden
als zogenaamd democratische instrumenten
die al decennia lang ontwikkeld
werden, bovendien gefinancierd
vanuit de samenleving. Burgerbewegingen
doen dat autonoom, met een
sterke gerichtheid op het algemeen
belang. Als de overheid die bewegingen
als bedreigend gaat zien, beslist
ze eigenlijk om die maatschappelijke
energie te richten op tegenstellingen,
op strijd. De overheid kan burgerbewegingen
daarom als een zegen zien
en werk maken van een constructief
kader waarin iedereen vanuit zijn
sterktes bijdraagt aan maatschappelijke
verandering. Burgers die mee
beleid maken, vormen een enorme
meerwaarde, hoe oncomfortabel die
voor veel politici nog aanvoelt.”
Om mee te kunnen denken over het
beleid is de eerste voorwaarde dat je
grondig geïnformeerd wordt.
“Klopt. Transparantie is zonder twijfel
een kernbegrip in een verdere uitbouw
van participatief beleid. Als je mensen
vraagt om advies te geven, laat hen dan
ook weten wat je ermee doet. En dat is
de taak van de overheid. Maar ook daar
is de tijd voorbij dat de overheid kon
zeggen: ‘Deze materie gaat jullie petje
te boven. Laat dit maar aan de experts
over.’ Veel burgers in die processen
zijn zelf expert, en soms vaak meer
dan de overheid waarmee ze aan tafel
zitten.”
9

10
Dat is niet gemakkelijk.
“Dat is het meest gebruikte argument
om het niet te doen. Maar of het nu
makkelijk is of niet, is zelfs niet relevant.
Het zal moeten! Burgers bewegen
zich meer en meer op het beleidsveld
en hun impact op beleidsprocessen
zal alles behalve verminderen. Je kan
burgers dus best de informatie en de
kans geven om deel te nemen aan het
beleid.”
DENK AAN DE WINST
“De overheid moet daarbij niet denken
aan de moeite en de inspanning die
het zal kosten om iedereen goed te
informeren en te betrekken. Ze moet
juist denken aan de winst die het oplevert:
naast een burger die veel beter
begrijpt wat beleid maken inhoudt,
ook extra krediet, extra draagvlak,
extra energie, extra kennis, extra inzichten…”.
Dat er in dit leerproces ook
wel eens dingen grondig mis zullen
lopen, is geen reden om er niet aan te
beginnen. Opnieuw, in een zo sterk
wijzigende context kan je niet halsstarrig
blijven vasthouden aan oude
recepten.
Burgerbewegingen schieten als paddenstoelen
uit de grond, maar hun weerslag
op het beleid is voorlopig nog miniem.
Die stap is nog niet gezet.
“Ik weet niet of hun impact miniem is.
Wel bevindt hun invloed zich ofwel op
heel lokale schaal, ofwel vooral in de
strijd tegen beleid, vaak juridisch van
aard. Niet onlogisch, want it takes two
to tango, dus ook de overheid zal moeten
meekantelen. Dat zal dus wel even
duren. Het vereist een andere manier
van denken en dat vergt per definitie
tijd. Al zie je in de Vlaamse steden
toch een positieve dynamiek ontstaan
op dat vlak, met een aan te moedigen
experimenteerdrift. Trouwens, of ze
het nu graag doen of niet: politici
zullen moeten toegeven dat de politiek
niet meer álles kan regelen. Beheersen
De burgerbewegingen geven politici een
gouden kans om de kloof te verkleinen.
Wat je moet doen, is ze erkennen,
respecteren, informeren. Dat kán.
is geen optie meer. Er is geen andere
keuze dan de burgers meer te betrekken
bij het beleid. Dat houdt voor de
overheid automatisch in dat het een
stukje macht en invloed inlevert. De
ene gaat daar gemakkelijker mee om
dan de andere, maar dat is dus een
proces waar je doorheen moet.”
GOUDEN KANS OM
KLOOF TE VERKLEINEN
“Ik heb geen glazen bol. Ik denk
trouwens dat er niemand is die nu kan
zeggen hoe onze samenleving over
tientallen jaren georganiseerd zal zijn.
Maar er worden steeds meer burgerbewegingen
opgericht en ze nemen
toe aan belang en aan gewicht. Je ziet
dat de politiek volop op zoek is naar
een manier om daar mee om te gaan.
Dat is verstandig, want als dat niet
gebeurt, zal de kloof tussen de politiek
en de burgers nog vergroten. Dan gaan
de twee partijen op den duur lijnrecht
tegenover mekaar staan. Dat is het
laatste wat je wil zien gebeuren. De
burgerbewegingen geven politici een
gouden kans om de kloof te verkleinen.
Wat je moet doen, is ze erkennen,
respecteren, informeren. Dat kán. Er
is alleen politieke moed voor nodig.
In Sardinië gebruikt men al jaren
een alternatieve munt: de sardex. De
overheid heeft die munteenheid nu
officieel erkend en het is iedereen zelfs
toegestaan om de belastingen te betalen
met de sardex. Niet iedereen ziet al
in hoe fundamenteel dit het beleid verandert.
Maar het toont wel aan hoe een
overheid op een volwaardige manier
kan omgaan met burgerinitiatieven.”
De evolutie van de burgerbeweging
dreigt op twee snelheden te draaien. In
de steden ontstaan sneller burgerinitiatieven
dan op het platteland. Is bij de
kleinere bewegingen schaalvergroting
gewenst, of juist niet?
“Dat de evolutie sneller gebeurt in steden
dan in dorpen, is niet vreemd. Vier
factoren bepalen de snelheid waarmee
veranderingen geboren worden: de
aanwezigheid van financiële middelen,
de aanwezigheid van kennis, de aanwezigheid
van een communicatienetwerk
en tot slot ook de concentratie:
hoe dichter alles bij mekaar ligt, hoe
hoger de snelheid. In een stad zijn die
vier factoren talrijker aanwezig dan in
een kleine gemeenschap. Daar kan je
niks aan veranderen, maar dat is ook
niet erg. Werken op kleine schaal biedt
immers ook voordelen. Om er maar
eentje te noemen: de afstand tussen
burger en beleid is in een dorp doorgaans
veel kleiner dan in een grootstad.
Dat er in een stad als Antwerpen
districtsraden bestaan, kan een manier
zijn om dat voordeel ook in de stad aan
te wenden. Schaalvergroting lijkt mij
alleen nodig als het onderwerp of het
probleem daarom vraagt. Duurzaamheid
is bijvoorbeeld een probleem dat
je moeilijk op kleine schaal kan oplossen.”
•
TEKST ROEL SELS
krims.be

kort<
geluidsvrij kon verpozen
temidden van de gezellige
drukte van een jaarmarkt.
Dat werd vaak gesmaakt.
informatiedag voor 22
cultuurmedewerkers uit
het Turnhoutse arrondissement
.
’Dat zijn ze bijna allemaal,’
stelt Katrien Loots,
Vormingplus-medewerkster
en organisator. ‘Tot vorig
jaar brachten we enkel
de cultuurwerkers van de
regio Turnhout en Herentals
apart samen, maar onze
keuze om nu te mikken op
het hele arrondissement
lijkt meer dan geslaagd’.
Naast ontmoeting en uitwisseling,
essentiële bouwstenen
om de collegialiteit
te bevorderen, viel er ook
heel wat nuttige informatie
te rapen. Het lokale cultuurbeleidswerk
kreeg er een
extra zuurstofinjectie bij.
KLAAS VOOR
IEDEREEN
Zo’n projecten hebben we
ook: vertrekken van een
idee en door te babbelen
en te overdenken helemaal
elders uitkomen.
In Laakdal wilde Wakkerdal
meer kinderen in armoede
betrekken bij het Klaasfeest
van een aantal verenigingen.
Daar hadden ze een
som geld borg voor.
Maar bij de verenigingen
was het enthousiasme niet
zo groot. Daarom werd het
bedrag overgemaakt aan
de Welzijnsschakel om hun
decemberactiviteiten mee
te bekostigen.
Zo kon de Sint toch langskomen.
De verenigingen
nemen zich voor om na te
denken over en te werken
rond armoede. De Laakdalse
vereniging Wakkerdal zal
het thema warm houden.
DE WERFKEET
IN OPBOUW
Leerlingen van het Centrum
Deeltijds Onderwijs Noorderkempen
stripten een
oude werfkeet en bouwden
ze terug op. Met een aantal
organisaties (voorlopig
Vormingplus Kempen,
MOOOV en De Koep - maar
misschien dienen er zich
nog andere aan) kunnen we
ze her en der in de Kempen
inzetten als infobalie of als
promostand.
KEMPENSE
CULTUUR-
WERKERS
Donderdag 26 februari
vormde de Lakenhal in Herentals
het decor voor een
geslaagde ontmoetings- en
STILTEBOX
In de aanloop naar feSsstival
(zie ook pag. 51) stalden we
op enkele manifestaties in
juli en augustus de Stiltebox
uit: een unit waarin je
PULSE
Pulse Transitienetwerk
Cultuur is een netwerk van
mensen uit de kunsten,
erfgoed en sociaal-culturele
sectoren. Zo bundelt het
een 1000-tal culturele organisaties
en individuen die
experimenteren met duurzame
alternatieven voor ons
huidige samenlevingsmodel.
Samen met de Vlaamse
Gemeenschap werkt Pulse
aan een transitie naar een
sociaal-rechtvaardige duurzame
samenleving. Voor
ons volgt Jef de stuurgroep
van Pulse op.
Zo organiseerde Pulse eind
oktober 2015 een trefdag
met als thema ‘No Voice To
Waste’: welke rol kunnen
kunst en cultuur spelen in
tijden van sociale, economische
en culturele crises?
Hoe zetten we onze sterktes
in om alternatieven voor te
stellen en nieuwe netwerken
van macht te activeren?
Hoe kan de cultuursector
het beste mobiliseren voor
een diverse, meer rechtvaardige
en duurzame toekomst?
Een 150-tal mensen
woonde die dag bij.
11

Jos Geysels:
beeldzoeker.be
Armoede is een
veelkoppig monster...
“... maar elk van die monsterkopjes kan je bestrijden”
12
Armoede is van alle tijden, maar dat maakt het probleem
niet minder aanvaardbaar. Integendeel juist, want
armoede is te bestrijden en dat hoeft niet eens geld te
kosten: dat kan binnen de bestaande budgetten.
Vormingplus Kempen is een organisatie die de vinger
aan de pols van de samenleving houdt en de komende
jaren van de bestrijding van armoede een prioriteit wil
maken. Met Jos Geysels wordt overlegd op welke manier
dat het beste kan.
Jos Geysels is voorzitter van ‘Decenniumdoelen
2017’, dat in 2007 werd
opgericht met de bedoeling om op
tien jaar tijd de armoede in België
te halveren. Hij is - samen met Erik
Vlaminck - ook coauteur van het in
2015 verschenen boek ‘De schande en
de keerzijde’, over armoede en ongelijkheid.
Al vele jaren geeft hij lezingen
over het onderwerp.
Een probleem aanpakken, begint met
het probleem te herkennen, te definiëren
en te begrijpen. “Daar help ik je
graag bij,” zegt Jos Geysels, “maar hou
me tegen, want dit is een onderwerp
waar ik uren over kan doorbomen.”
Afgesproken.
Armoede is een begrip dat veel en
weinig zegt. Vraag honderd mensen wat
armoede is en je zal honderd definities
krijgen. Wat is armoede precies?
“Daar bestaan inderdaad misverstanden
over. Veel mensen denken dat het
aantal armen gelijk is aan het aantal
mensen dat een leefloon krijgt. Het
probleem is, helaas, véél breder dan
dat. Er zijn ongeveer 106.000 ‘leefloners’
in België, terwijl het aantal
armen wordt geschat op 1,6 miljoen.
Vlaanderen scoort met 700.000 armen
iets beter, al is dat heel relatief. Zelfs
al behoort Vlaanderen tot de rijkste
regio’s van Europa, dan zien we toch
dat het percentage kinderarmoede er
blijft stijgen en ook het aantal mensen
dat voedselbanken bezoekt, toeneemt.
Armoede is geen relatief begrip. Er is
een Europese armoedenorm die in
elk land op dezelfde manier berekend
wordt. De armoedegrens ligt op 60%
van het mediaan inkomen. Bekijk
dus alle inkomens van een land, pak
daar het middelste inkomen voor je
berekening en neem daar 60% van. Dat
is officieel de armoedegrens. In België
ligt die op 1.085 euro. Als je daar onder
zit, ben je ‘arm’.
Zoals gezegd: 1,6 miljoen mensen halen
die 1.085 euro niet. Dat is om en bij
de 15% van de bevolking. En daar stopt
het probleem zelfs niet. 20 tot 22% leeft
‘op het randje’.”

13

JOS GEYSELS: “Men heeft veel te lang niet
willen nadenken over systemen die écht zouden
helpen: de herverdeling van middelen.”
grote kloof, maar geen van ons beiden
leeft in armoede. Er is trouwens
sowieso geen reden tot optimisme: alle
indicatoren wijzen erop dat de kloof
tussen arm en rijk ook in ons land
toeneemt, net zoals ook de armoede
nog toeneemt.
14
Dat wil zeggen dat ze weliswaar net
boven die armoedegrens zitten, maar
er is geen marge en er mag niks foutlopen
met het gezin of de gezondheid of
ze komen in de problemen.
STEREOTIEP
Is armoede een probleem van de grootstad
dat uitdijt naar het platteland?
Het is complexer dan dat. We denken
te vaak in beelden. Als we aan armen
denken, denken we veel te snel aan
de bedelaars of daklozen, die we in de
grote steden vaker zien dan in kleinere
steden of dorpen. Maar vergis je niet:
er zijn twee tot drie keer zoveel mensen
in armoede die een job hebben dan
mensen met een leefloon. We hebben
het dan vooral over de alleenstaanden,
zelfstandigen, freelancers, mensen
met een slecht betaalde job, bejaarden,
zieken, invaliden, ondernemers die
failliet zijn gegaan. De groep armen is
heel divers.
Soms is het probleem in een grote stad
inderdaad groter dan op het platteland,
maar dat is geen algemene regel.
Je kan Boom geen grootstad noemen,
en daar worden toch de meeste kinderen
in armoede geboren.
Wat de Kempen betreft, beschik ik
niet over de exacte cijfers, maar het
is algemeen geweten dat de Kempen
niet Vlaanderens rijkste regio is. Het
aantal armen ligt er net iets boven het
gemiddelde. We hebben ook weinig
of geen rijke, residentiële gemeenten
zoals Knokke of Sint-Martens-Latem
die de cijfers nog wat zouden kunnen
opkrikken.
In welke mate is armoede ‘erfelijk’?
Wordt armoede doorgegeven van vader
op zoon?
Die zogenaamde generatiearmoede
bestaat. Maar ook hier geldt weer dat
het probleem vaak te stereotiep wordt
bekeken. Er zijn mensen die uit de
armoede geraken. Maar het feit dat
het percentage armen al decennialang
rond de 15% blijft liggen, bewijst dat
er ook altijd nieuwe armen bij komen.
Wat maatschappelijk gezien heel
belangrijk is, is dat ons gemiddelde
vermogen met de jaren merkelijk is
toegenomen, terwijl de armoede niet
gedaald is.
ARMOEDEKLOOF?
Dat wijst op een vergroting van de kloof
tussen arm en rijk.
Klopt, maar zelfs dat is een relatief
begrip. Want als je enkel kijkt naar die
kloof, scoort België in Europa zelfs
goed. We zijn een van de meest ‘gelijke’
landen, wat wil zeggen dat de kloof
nog relatief klein is. Maar dat zegt
weinig over armoede. Om het heel simpel
uit te leggen: ik kan best een goed
inkomen hebben terwijl jij nog 20 keer
meer verdient dan ik. Dan is er wél een
beeldzoeker.be
Wat zijn daar de oorzaken van? Kan je
daar de vinger op leggen?
Er zijn verschillende oorzaken. De
groep alleenstaanden is nu veel groter
dan vroeger, toen de gezinnen groter
waren en langer bij mekaar bleven.
Jongeren verlaten sneller het huis en
blijven langer alleen. Er zijn ook meer
gescheiden ouders dan vroeger. Het
is geweten dat alleenstaanden een
kwetsbare groep vormen. Daarnaast
heeft ook de migratie een rol gespeeld.
Ten derde -niet onbelangrijk- heeft
men het probleem altijd verkeerd
aangepakt. Beleidsmensen denken
nog dikwijls net hetzelfde als dertig
jaar geleden als het over armoede gaat.
Toen was de gangbare idee dat mensen
min of meer zelf kozen voor armoede.
Anders gezegd: wie flexibel genoeg
was en hard genoeg zijn best deed, zou
er wel uit geraken. En als het beleid
daar nog een paar ondersteunende
maatregelen aan zou toevoegen, zou
het probleem wel verminderen of zelfs
verdwijnen. Maar dat is niet zo. Men
heeft veel te lang niet willen nadenken
over systemen die écht zouden helpen:
de herverdeling van middelen. Dat
is decennialang taboe geweest en in
sommige kringen is het dat nu nog.
Armoede heeft veel gezichten. Hoe
bestrijd je armoede het best?
Armoede is een veelkoppig monster,
maar het is perfect mogelijk om elk
van die monsterkopjes te bestrijden.
Om te beginnen, moeten de minimumuitkeringen
opgetrokken worden
tot de armoededrempel van 1.085
euro. Daar komen we nu bijlange niet.
beeldzoeker.be

Een alleenstaande ‘leefloner’ krijgt
ongeveer 835 euro, de laagste werklozenuitkering
zit daar nog onder, de
invaliditeitsuitkering schommelt er
rond. Daarnaast is het heel belangrijk
om een aantal kostencompenserende
maatregelen te nemen. Denk maar aan
de kinderbijslag en de studietoelagen.
Je kan, zonder dat je één cent hoeft uit
te geven, die uitkeringen heroriënteren
zodat mensen die er het meeste
nood aan hebben wat meer krijgen en
anderen wat minder. Dat zou al een
wereld van verschil maken. Helemaal
dramatisch is het gesteld met
betaalbare woningen. 100.000 armen
wachten op een sociale woning. Werk
die achterstand weg!
Als je op die manier elk facet van armoede
bestrijdt, boek je resultaat. Dan
kan je de armoede wegwerken, of toch
minstens halveren, wat wij in onze
‘Decenniumdoelen 2017’ als doelstelling
hebben omschreven.
‘Decenniumdoelen 2017’ eindigt volgend
jaar. De doelstellingen worden -dat
kunnen we nu al wel stellen- niet bereikt.
Wat nu?
We hebben zopas een berekening
gemaakt. Tegen het tempo waarmee
we de armoede nu terugdringen, zal
het zelfs nog 50 jaar duren voor de
armoede gehalveerd is. Maar ‘Decenniumdoelen
2017’ is geen politieke partij.
Wij kunnen niet meer doen dan op
diezelfde nagel blijven kloppen, de keiharde
cijfers onder de neuzen van de
politici blijven schuiven en hen op hun
verantwoordelijkheden wijzen. We
beraden ons over hoe we verder gaan
na 2017, maar als het van mij afhangt,
doen we verder. Het engagement dat
er is, mag niet verloren gaan.
IS ER NOG HOOP?
Hoe komt het dat, ondanks al het
lobbywerk van de vele armoede- en
welzijnsorganisaties, politici armoede
blijkbaar maar niet als een prioriteit
willen behandelen?
Omdat armen politiek gezien geen
interessante groep zijn. Een kenmerk
van financiële armoede is immers dat
ze gekoppeld is aan sociale armoede.
Armen nemen zelden het woord,
zijn slecht vertegenwoordigd in het
verenigingsleven en nemen nauwelijks
deel aan de samenleving. ’t Is pure
theorie natuurlijk, maar als alle armen
zich zouden verenigen, zouden ze de
grootste politieke partij van België vormen.
Politici zouden dan wel rekening
houden met hen.
Een harde slotvraag: het gaat al zo
lang fout en er gebeurt al zo lang heel
weinig… Is er eigenlijk wel hoop op
beterschap?
Die is er. Echt. Dat merk ik. Ik ga
veel spreken over armoede en ik ben
goed geplaatst om het te zeggen: de
belangstelling voor het probleem, óók
bij de middenklasse, groeit. Cijfers
bevestigen dat. In de aanloop naar
de verkiezingen van 2014 peilde de
VRT naar de politieke items die de
mensen het meest raakten. Armoede
scoorde daar hoger dan tevoren.
Armoede krijgt steeds meer aandacht.
Steeds meer mensen willen dat er iets
aan gebeurt. Dat een organisatie als
Vormingplus Kempen op kleine schaal
zijn steentje bijdraagt en er zelfs een
prioriteit van maakt, zegt genoeg. Zo
moet het gebeuren. Als we de krachten
bundelen, op alle niveaus, dringen we
de armoede terug.
•
TEKST ROEL SELS
15

Een groeiende groep mensen kampt met vervoersproblemen.
Dat is een rechtstreeks gevolg van de
zware besparingsmaatregelen die de regering doorvoert.
Want als de regering bezuinigt, bezuinigen de
vervoersmaatschappijen ook.
16
Zonder
mobiliteit
bus
(en wat nu?)

foto: sofie segers
Veel verbindingen in het netwerk van
het openbaar vervoer worden afgeschaft.
Tegelijkertijd krijgen in tijden
van economische crisis steeds meer
mensen het moeilijker en moeilijker
om de eindjes aan mekaar te knopen.
De aankoop van een auto of een fiets
is voor velen al een brug te ver. Mix die
twee feiten -de dienstverlening die teruggeschroefd
wordt en meer mensen
in armoede- en je krijgt een gigantisch
vervoersprobleem als resultaat.
Vormingplus Kempen houdt de vinger
aan de pols en pakt de problemen op
kleine schaal aan.
Viviane Schuer: “Bij Vormingplus
Kempen weten we dat veel mensen
moeilijkheden ondervinden door het
beperkte aanbod van openbaar vervoer
in sommige regio’s. We horen klachten
van mensen die problemen hebben
om op hun werk of in het ziekenhuis
te geraken. We weten ook dat hier en
daar mensen zich al aan het groeperen
zijn om oplossingen te bedenken voor
dat probleem.”
MET MAN EN MACHT
“We vinden dat daar voor Vormingplus
Kempen een belangrijke taak is weggelegd.
Want als wij ergens op een maatschappelijk
knelpunt stoten, bekijken
wij graag of we kunnen helpen. Dat zit
in het DNA van onze organisatie.”
En of er een knelpunt is: mobiliteit.
Niet meteen het gemakkelijkste
“Oplossingen bedenken voor een mobiliteitsprobleem
is simpel. Betaalbare en
toegankelijke oplossingen vinden: dat is
al een heel pak moeilijker.”
probleem om aan te pakken, want een
mobiliteitsprobleem is heel dikwijls synoniem
voor een financieel probleem.
Immers, wie geld genoeg heeft om een
eigen auto te kopen en mogelijks nog
een bus- en treinabonnement daar bovenop,
heeft geen mobiliteitsprobleem.
Anders gezegd: het is juist de kwetsbaarste
groep mensen die het snelst
vervoersproblemen ondervindt.
Viviane Schuer: “Vormingplus Kempen
ging met een aantal instanties -IOK,
ACV, Resoc, Mobiel 21, Welzijnszorg
Kempen- in overleg. Op het ‘Streekpactcafé’
van Resoc Kempen deden we
een oproep om projecten in te dienen
die de mobiliteit zouden verbeteren.
Dat leverde zes projectvoorstellen op.
In overleg besloten we om te kiezen
voor een project dat de link legde
tussen tewerkstelling, activering en
opleiding enerzijds en vervoersarmoede
anderzijds. Dat sprak ons aan.
Samen met ACV regio Geel richtten we
de werkgroep ‘Alleman mobiel’ op. Die
focust zich op de regio Meerhout, Geel
en Laakdal omdat die ook op het vlak
van tewerkstelling een zorgregio is.”
UITGEBREIDE
VRAGENLIJST
viviane schuer
“We stelden een uitgebreide vragenlijst
op,” licht Viviane Schuer de werkwijze
toe, “en die bezorgden we aan organisaties
die expertise hebben op het
foto: sofie nagels
17

Een werkgroep met een logo
18
still uit youtube-filmpje de lijn
domein van tewerkstelling: VDAB, interimkantoren,
vakbonden, armoedeverenigingen,
gemeenten en OCMW’s,
VOKA en de bedrijven zelf. Ze kregen
allen dezelfde vragen. Waar liggen volgens
jou de knelpunten? Wat zijn jouw
ervaringen? Zie jij oplossingen? Wil
je deel uitmaken van een werkgroep
en welke rol kan je daarin spelen? 70
vragenlijsten hebben we verstuurd. We
kregen 41 antwoorden. Met die respons
waren we best tevreden, al viel het
ons wel op dat het vooral de bedrijven
waren die niet hadden geantwoord.
Op zich is dat jammer, want het gaat
uiteindelijk toch om hun werknemers.”
SLECHT BEREIKBAAR
“Op de vraag waar de knelpunten lagen,
kwamen de meest uiteenlopende
antwoorden. Om tot een overzicht
te komen, hebben we die geclusterd.
Veel klachten gingen over de moeilijke
bereikbaarheid. Vooral vanuit kleine
gemeenten en gehuchten is dat een
probleem. Zo heeft Meerhout een heel
slechte verbinding met Mol.
Maar ook vanuit parochies zoals
Veerle-Heide in Laakdal, is het pover
gesteld met openbaar vervoer. Soms
zijn zelfs de verbindingen binnen één
en dezelfde gemeente problematisch.
Vanuit De Leunen in Geel raak je bijvoorbeeld
moeilijk in het centrum.”
“De slechte bereikbaarheid geldt niet
alleen voor de kleinere en afgelegen
deelgemeenten, gehuchten of parochies.
Ook bedrijvenzones zijn vaak
moeilijk te bereiken met het openbaar
vervoer. Ik denk dan bijvoorbeeld aan
de Geelse industriezones, maar ook
aan die van Oevel. Het is vreemd dat
daar niks aan gedaan wordt. Daar werken
toch vele duizenden mensen, die
er dagelijks moeten zijn. Ook hier stellen
we vast dat de groep die sowieso
al het meest kwetsbaar is, het zwaarst
getroffen wordt. Het zijn vooral de
laaggeschoolde handarbeiders die
moeite hebben om op het werk te
geraken. Sommige interimkantoren
zeggen ons dat tot 50% van hen een job
moet weigeren omdat ze vervoersproblemen
hebben. Hetzelfde geldt voor
winkelcentra.
Op zoek naar oplossingen om in de Zuiderkempen van A naar B te gaan
Ook die zijn dikwijls buiten het stadscentrum
gevestigd. De laatste jaren
vestigen ook steeds meer diensten- en
opleidingscentra zich buiten de dorpsof
stadskernen. Een aantal kleine
kantoren fuseren en vestigen zich aan
de rand. Maar dat komt de bereikbaarheid
niet ten goede. Tel alle bedrijven,
winkelcentra en dienstencentra bij
mekaar op die buiten het centrum
gelegen zijn en je weet dat je met een
héél grote groep van werknemers zit
die in de kou staan.”
BEPERKTE EN LANGE
RIJTIJDEN
“En dan hebben we het nog niet eens
gehad over het werken in ploegen,”
zegt Viviane Schuer. Als je ’s avonds
laat of ’s nachts nog met het openbaar
vervoer zou willen rijden, ben je er
helemáál aan voor de moeite.”
“Opvallend is dat vooral de verbinding
Mol-Meerhout slecht is. Op die lijn zijn
de diensten afgestemd op de schooluren.
Wie niet rond half negen of vier
uur wil rijden, moet zijn plan maar
zien te trekken. Ook het afschaffen van
de belbussen heeft nadelige gevolgen
voor veel mensen. In Mol heeft men
dat nog gedeeltelijk opgelost, door
het inschakelen van de zogenaamde
‘Centrum Express’. Dat zijn bussen die
tussen het centrum en de vele Molse
parochies (Rauw, Sluis, Achterbos, Ginderbuiten,
Ezaart, Gompel…) pendelen.
Een goed initiatief.”
“Nog een klacht die regelmatig terugkomt,
zijn de lange reistijden ondanks
de relatief korte afstanden. Zeker voor
wie halftijds werkt, is dat vervelend.
Halftijdsen zijn soms langer onderweg
dan op hun werk.”

Een watertaxi over het kanaal?
(hier in Rotterdam)
TE DUUR VOOR VELEN
“Je verplaatsen kost geld. Mensen die
de eindjes zo al niet aan mekaar kunnen
knopen, hebben al helemaal geen
geld over voor de bus of een auto. Ze
worden daardoor immobiel, waardoor
ze ook nog eens in een sociaal
isolement dreigen te geraken. We zijn
geneigd om die financiële problemen
te onderschatten. Dat veel mensen
geen auto kunnen kopen, weten we.
Maar dat er daarnaast nog een grote
groep is die zich ook geen deftige fiets
kan veroorloven, beseffen we wellicht
niet voldoende. Waarmee ik maar wil
aantonen dat ook de slogan ‘je kan nog
altijd fietsen’ zeker niet opgaat voor
iedereen. Een fiets kopen en onderhouden,
kost ook geld.”
“Tot slot zijn er ook mensen met
psychische of fysische beperkingen,
die het niet aandurven om een bus te
nemen, zeker als die overvol zit. Zij
moeten een enorme drempel over als
ze de bus willen nemen.”
OP ZOEK NAAR
OPLOSSINGEN
Viviane Schuer: “Met de werkgroep
‘Alleman mobiel’ hebben we de
grote verscheidenheid aan problemen
bekeken en besproken. Eentje ervan
konden we op relatief korte termijn
aanpakken: we gaven de flyer ‘Op stap
met bus of trein’ uit en koppelden er
een cursus aan om mensen te helpen
om hun drempelvrees te overwinnen.
Hoe lees je een uurtabel, hoe vind je informatie
op internet, hoe maak je beter
gebruik van het openbaar vervoer in
je eigen streek? Daar organiseren we
gratis cursusdagen voor, die in maart
plaatsvinden.”
“Op de langere termijn wilden we
iets doen aan de problemen op de lijn
Mol-Meerhout en aan de moeilijke
bereikbaarheid van industriezones. We
bezochten een aantal steden en regio’s
die op het vlak van ‘slimme mobiliteit’
al enige ervaring hebben en verder
staan dan wij. Zo kwamen we terecht
in ’s Hertogenbosch in Nederland, en
in Gent en de provincie Limburg. Niet
alle initiatieven konden onze sympathie
wegdragen. We merkten dat
oplossingen vaak gevonden worden
in het inzetten van vrijwilligers. Wij
zijn daar geen voorstander van. Het
kan immers niet de bedoeling zijn dat
vrijwilligers de jobs van beroepschauffeurs
gaan overnemen.”
“Ons idee is dat voor de korte afstanden
fietsen en elektrische fietsen
een belangrijke rol kunnen spelen.
We gaan nu onderzoeken hoe dat in
de praktijk kan werken en hoe dat
betaalbaar gehouden kan worden.
Voor de langere afstanden moeten er
pendeldiensten naar de bedrijventerreinen
komen. Ook dat gaan we verder
uitdiepen.”
OUT-OF-THE-BOX
“Het kan ook geen kwaad om af te
stappen van de traditionele vervoersmethoden.
Als je out-of-the-box
durft denken, kom je bij theoretische
oplossingen terecht die behoorlijk wat
potentieel hebben. Waarom zou bijvoorbeeld
een watertaxi op het kanaal
niet kunnen werken? Vele tientallen
bedrijven hebben zich langs het kanaal
gevestigd. Duizenden werknemers
zouden gebruik kunnen maken van
zo’n service. Waarom zouden we daar
eens niet ernstig over nadenken? In
Nederland overweegt men zelfs bussen
zonder chauffeur in te zetten op
bepaalde trajecten. Dat is zo gek nog
niet. En als die mogelijkheden tóch
bestaan, waarom ze dan niet minstens
eens van naderbij bekijken en de vooren
nadelen op een rijtje zetten?” •
TEKST ROEL SELS
19

Ben jij een
vrije vrouw of
een tijger aan
de haard?
6 tips voor meer gelijkheid
bij je thuis
3
1
“MANNEN ZIEN DE
HUISHOUDELIJKE
TAKEN NIET.”
Verdeel de huishoudklussen
en praat erover
Heel wat vrouwen zijn ontevreden over
de taakverdeling in huis. Want breidt
het gezin uit met kindjes, dan komt
vaak het hardnekkige rollenpatroon
weer boven. Klinkt bekend? Doe er
dan wat aan! Zit samen met je partner.
Maak een lijst op om de klussen te
verdelen. En durf je huishouden ook
écht uit handen te geven. Cruciaal voor
het succes? Praten, praten en … praten.
Omdat jouw partner liever tekst en
uitleg krijgt dan een ge zicht als een
don der wolk.
2
“GELUK IS ME-TIME.”
NEEM TIJD VOOR JEZELF,
ZÓNDER SCHULDGEVOEL
2
Avondje in de zetel, beurt bij de
schoonheidsspecialist, dagje met
vriendinnen. Ook jíj verdient metime.
Toch voelen de meeste vrouwen
zich schuldig voor die ‘gestolen’ tijd
– tegenover de kinderen en de partner.
Absoluut onterecht! Meer nog: jouw
opdracht vanaf vandaag? Maak élke
week in je agenda een gaatje voor een
verwenmoment. Laat de afwas voor
een keer op het aanrecht staan. En doe
dan vooral waarin je zin hebt.
20

Gelijkheid tussen mannen en vrouwen: droom of realiteit?
En liggen we daarvan wakker? Het Platform Vrouwenkracht
van Vormingplus Kempen stuurde actrice Inge Paulussen
met het kamertheater Tijgers aan de haard naar groepjes
jonge vrouwen. Met vragen over geluk, tijdsindeling en opvoeding
van de kinderen.
Resultaat? Wijze raad. Voor meer evenwicht
- én vrede - in de Vlaamse huiskamers.
“BETEKENT LUXE OOK
MEER GELUK?”
LEG JE LAT WAT LAGER
Geluk is … carrière maken, de wereld
rondreizen, een tiptop onderhouden
eigen huis. Een voltijdse job, vijf
hobby’s en veel vrienden. Kortom: we
hebben het druk druk druk, en willen
perfect zijn in álles. Mag het ook ietsje
minder zijn? Stop die ratrace. Neem
wat gas terug. En hou eens géén rekening
met wat je vrienden en familieleden
zullen zeggen – of denken.
4
“VROUWEN VERDIENEN
10% MINDER DAN
MANNEN”
GA VOOR EEN GELIJKE VERDE-
LING VAN VERLOF EN WERK
Vanaf de geboorte van een kind ruilen heel
wat vrouwen hun carrière in voor meer
tijd thuis. Moederschapsrust, ouderschapsverlof,
deeltijds werk: de mogelijkheden
zijn fantastisch. Maar ze staan wel gelijke
groeikansen tussen mannen en vrouwen
in de weg. Een oplossing? Verdeel het
ouderschapsverlof tussen jou en je partner.
En stimuleer je partner om voor deeltijds
werk te gaan. Zo doorbreken we samen het
glazen plafond.
5
“OP TELEVISIE WILLEN
ALLEEN VROUWEN
HUN WAS WEER
WIT KRIJGEN”
MAAK ZELF KOMAF MET
STEREOTYPEN
Klassieke rollenpatronen houden stevig
stand. En dat ligt grotendeels aan onszelf.
Want we vinden het vanzelfsprekend dat
meisjes of jongens sommige taken beter
kunnen. Zo krijgen onze kinderen de
verschillen met de paplepel ingegoten. Hoe
doorbreken we die stereotypen? Bijvoorbeeld
door ook jouw zoon aan het werk
te zetten in het huishouden. En dochters
enthousiast te maken voor technische
beroepen.
6
“MEER FLEXIBILITEIT
ZONDER LAST VOOR
DE SAMENLEVING OF
WERKGEVER”
LAAT OVERHEDEN
JE STEM HOREN
Een aantal zaken vragen politieke actie.
Zoals de invoering van een 30-urenweek
voor meer evenwicht tussen werk en privé.
Of de promotie van het ouderschapsverlof
voor papa’s. Ook moet de kinderopvang
betaalbaarder én flexibeler worden. Zeker
voor alleenstaande ouders. Want met één
inkomen vechten zij elke maand weer om
rond te komen. En om meer meisjes warm
te maken voor technische jobs, hebben
we de hulp van het onderwijs nodig. Meer
gelijkheid? Laat je stem klinken, en bouw zo
mee aan het beleid.
MEER WETEN OVER TIJGERS AAN DE HAARD?
CHECK VORMINGPLUSKEMPEN.BE/TIJGERS-AAN-DE-HAARD
21
foto Ryan McGuire / stocksnap.io

22

ERIKA VAN TIELEN, 32, MAMA
VAN FINN (4) EN ROWEN (2),
NIEUWSANKER BIJ RTV EN FREE-
LANCE MEDIAMADAME, AUTEUR
VAN ‘HAPPY MAMA. INSPIRATIE
VOOR JONGE MOEDERS: OVER
ROZE EN ANDERE WOLKEN.’
WWW.ERIKAVANTIELEN.BE
ERIKA VAN TIELEN:
“Ik wil gewoon niet
dat mijn ambitie me
opslorpt.”
TEKST ANNELIES A.A. VAN BELLE
FOTO’S CHRIS STESSENS
Voor ze kinderen kreeg, reeg Erika Van
Tielen de mediajobs aan mekaar. Het
ging van Ketnetwrapster naar VTM en
QMusic, en daarna naar de VRT, waar ze
presenteerde op StuBru en reportages
maakte voor Vlaanderen Vakantieland.
Nu ze mama is, zijn werk en privéleven
wat meer in evenwicht, maar daar heeft
ze geen spijt van.
“Vroeger nam ik elke job aan. Ik had geen kinderen en geen
gezinsleven, dus ik hoefde met niemand rekening te houden.
Nee zeggen, deed ik zelden. Ik was jong, het was fantastisch
om al die kansen te krijgen. Nu is alles in rustiger vaarwater
gekomen. Mama worden, heeft me eigenlijk vooral geholpen
om mijn werk wat meer te relativeren. Ik ben nog steeds ambitieus,
maar het is meer een soort ‘getemde’ ambitie. Ik lig
er niet meer wakker van als ik een opdracht niet binnenhaal.
Mijn kinderen zijn nu het allerbelangrijkste in mijn leven,
daar liggen mijn prioriteiten. Ik ben nog even perfectionistisch
als vroeger – dat is de aard van het beestje - , maar ik kan
makkelijker loslaten. Thuiskomen en die kindergezichtjes
zien, dat doet me de knop meteen omdraaien. Dan kan ik
mijn professionele besognes even achter me laten.
“Daarnaast heb ik ook geleerd om de kleine dingen meer te
waarderen. Mijn jongens samen zien spelen, zien knuffelen:
het kan me zo ontroeren. Ik ben emotioneler en gevoeliger
geworden dan vroeger, al ben ik altijd wel een beetje zo
geweest. De schattigheid en aandoenlijkheid van mijn eigen
kinderen vind ik natuurlijk eindeloos. We hebben net een
grote reis gemaakt naar Zuid-Afrika, maar voor mij is gewoon
een dagje aan zee ook heerlijk. Genieten van de zon, een
lekker drankje op terras, mijn kinderen dicht bij me hebben:
dat is genoeg. Vroeger droomde ik van de grote dingen des
levens, of de dingen waarvan ik dacht dat ze groot en belangrijk
waren, nu weet ik het kleine meer te waarderen. Er zit
zoveel schoonheid in die kleine dingen.
23

24
“Ook familiebanden weet ik sinds ik
moeder ben meer te koesteren. Dat
samenzijn over de generaties heen,
dat is zo bijzonder. Je beseft dat het nu
gebeurt, dat je er op dit moment van
moet genieten, dat het straks voorbij
kan zijn. Een middagje stappen met
mijn mama of samen uit winkelen
gaan, dat kan echt deugd doen.”
DE VRIJHEID OM KEU-
ZES TE MAKEN
“Deze generatie vrouwen heeft de luxe
om de keuze te maken, te zorgen dat
werk en gezin meer in balans zijn. Ik
ben blij dat ik die keuze mag en kan
maken. Al is dat ook niet voor iedereen
even eenvoudig. We leven in een tijd
waar alles mogelijk is, waarin alles
kan en alles mag, en daardoor lijkt het
meteen ook alsof we alles moéten, we
in alles even goed en gedreven moeten
zijn. Als het feminisme, of de vrouwenemancipatie,
echter één ding zou
moeten bereikt hebben, is het dat je als
vrouw vrij mag zijn je eigen keuzes te
maken.
“Vrouwen kunnen zeer veroordelend
zijn naar elkaar toe. Ik vind dat afschuwelijk.
Wil je als vrouw thuisblijven
voor de kinderen en niet werken?
Waarom niet? Maar ook het tegenovergestelde
moet kunnen, dat je volop
voor je carrière gaat en de opvang van
de kinderen aan anderen overlaat. Al
kun je je natuurlijk de vraag stellen
waarom die vrouwen dan kinderen
hebben. Het kost tegenwoordig moed
om te zeggen: voor mij hoeft dit of
dat niet. Vaak voel je je slecht omdat
anderen je beoordelen, niet omdat je
twijfelt aan je eigen keuze.

ERIKA VAN TIELEN: “Hoe dan ook:
mijn leven is eenvoudiger geworden sinds ik
me niets meer aantrek van het oordeel van
anderen.
“Hoe dan ook: mijn leven is eenvoudiger
geworden sinds ik me niets meer
aantrek van het oordeel van anderen.
Mensen begrijpen soms niet dat ik
wegging bij de VRT. Ben je dan niet
meer ambitieus? Jij kunt toch beter?
Enzovoort. Maar als ik me nu goed voel
bij deze keuze, waarom niet? Ik werk
acht dagen in de maand voor RTV, en
daarnaast doe ik losse opdrachten.
Dat geeft me veel vrijheid om mijn
dagen te plannen, ik ben erg flexibel.
Sommige periodes heb ik het drukker,
maar andere dagen kan ik gewoon
om halfvier aan de schoolpoort staan.
En dat vind ik fijn, dat ik zoveel bij
mijn jongens kan zijn. Ik wil gewoon
niet dat mijn ambitie me opslorpt.
Ik wil tijd voor mezelf, en voor mijn
kinderen. Het is een luxe die ik zelf
gecreëerd heb.
“Ik weet ook dat hier sprake is van een
natuurlijke cyclus. Als ze baby zijn,
dan besta je gewoonweg niet, dan heb
je geen eigen leven. Maar nu ze twee
en vier zijn, krijg ik al wat meer tijd
voor mezelf, doordat zij zelfstandiger
worden, al is de band nog heel sterk.
En ik kan me voorstellen dat het binnen
vijf jaar weer helemaal anders
is. Ik zie dat bij vrienden met grotere
kinderen: plots beginnen ze weer uit te
gaan, hebben ze ruimte om professioneel
weer voluit te gaan, enzovoort.
Ik probeer hierin dus mijn gevoel te
volgen, het natuurlijke proces zijn
gang te laten gaan. Wat heeft het voor
zin dit tegen te werken en je voortdurend
gefrustreerd te voelen om wat
je niet hebt? Ik zeg niet dat het altijd
even eenvoudig is, want ik leg mezelf
beperkingen op omdat ik kinderen
heb. Maar ik geniet toch vooral van alles
wat ik wel heb, en wat er nu is.”
HET BEWAKEN VAN DE
BEURTROL
“Mijn partner is cameraman, en heeft
dus een minder flexibel werkschema
dan ik. Hij kan uiteraard niet zomaar
weglopen op een set. Sowieso is hij
minder geneigd
rekening te
houden met de
zorg voor de
kinderen. Hij is
wel heel aanwezig,
en bijna even
vaak met hen in
de weer als ik, maar hij zal zich nooit
de vraag stellen: ben ik er wel genoeg
voor hen? Dat lijkt toch iets typisch
mannelijk te zijn, dat je daar niet over
piekert. Van nature zijn vrouwen veel
meer bezig met de vraag of alles wel
goed in balans is. Wij hebben sneller
een schuldgevoel, zowel op het werk
als thuis.
“Dat ik er dus meer ben voor de kinderen
is niet iets wat me wordt opgelegd,
maar iets wat spontaan zo gelopen is.
Al zie ik erop toe dat de taken in ons
huishouden een beetje gelijk worden
verdeeld. Sta ik op voor de kinderen
’s morgens? Dan brengt mijn partner
ze naar school. Kookt hij? Dan zorg ik
voor het afruimen van de tafel. Ook
voor het ’s avonds in bed stoppen van
de kinderen hebben we een beurtrol.
“Ik vind het belangrijk dat je dat
bewaakt, want vrouwen hebben snel
de neiging om alles zelf te doen,
en mannen de zaken uit handen te
nemen. Ze durven ook te denken dat
ze veel dingen beter kunnen, wat vaak
helemaal niet zo is. Wij onderschatten
de mannen. De boel de boel laten, en
zien wat er gebeurt, dat zouden wij
veel vaker moeten doen. We klagen wel
dat we aan zoveel moeten denken en
zoveel moeten combineren, maar we
trekken ook voortdurend alles naar
ons toe. Als er ongelijkheid is, ligt het
dus ook aan onze eigen ingesteldheid.
Ik zit bijvoorbeeld altijd met vier
agenda’s in mijn hoofd, die van mezelf,
van mijn zonen, én van mijn man. Mijn
man heeft maar één agenda, de zijne.
“Ik wil gewoon niet dat mijn ambitie
me opslorpt. Ik wil tijd voor mezelf,
en voor mijn kinderen. Het is een luxe
die ik zelf gecreëerd heb.”
Ik kan daar veel van leren. Al zou de
wereld natuurlijk ook niet gebaat zijn
met alleen maar een mannelijk denken
(lacht).”
OP DE WERKVLOER
“Op de werkvloer merk ik ook een
verschil tussen hoe mannen en vrou-
25

wen behandeld worden. Het lijkt wel
alsof wij sneller op zaken afgerekend
worden, vaker verantwoording moeten
afleggen. Een vrouw die er goed uitziet
en ook nog eens een goed stel hersens
heeft? Dat kan zogezegd niet. Je past
ofwel in het vakje van de mooie vrouwen,
ofwel van de slimme vrouwen.
Dat is toch vreemd, dat men zo denkt?
Alles moet precies altijd in een hokje
worden gestopt. Maar knappe mannen
verdenkt men er zelden van niet al te
intelligent te zijn. Hun aantrekkelijkheid
is gewoon een extra troef.
“Dat was dus iets waar ik professioneel
wel eens tegenaan liep: ik was een leuk
gezichtje, maar men zag niet dat ik
best wel wat inhoudelijke capaciteiten
had. Met de loonkloof heb ik nooit zo
te maken gehad, of toch niet in die
mate dat het me opviel. Wat wel zo is:
werkgevers beslissen vaak iets voor
jou, als je vrouw of moeder bent. ‘Daar
zal ze wel geen tijd voor hebben’, ‘Die
job zal ze nu wel niet kunnen doen’.
Terwijl ik liever zelf kan beslissen wat
al dan niet mogelijk voor me is. Ik
moet er soms extra op hameren dat
ik écht wel beschikbaar ben, ondanks
het feit dat ik een jonge moeder ben.
Het etiket ‘moeder’ is ook erg beladen.
Heb jij al ooit gehoord dat ze op een
man het etiket ‘vader’ kleven, en dat
dat bepaalt hoe hij professioneel wordt
benaderd? Nee toch?
“Ik denk overigens dat ik een efficiëntere
werkkracht ben geworden, sinds
ik moeder ben. Mijn tijd is beperkt en
dus moet ik die zo goed mogelijk weten
in te vullen. Ik hanteer een strakke
dagindeling, en dat vind ik geen
slechte zaak. Toen ik nog op de VRT
werkte, werd ik de hele dag afgeleid en
al bij al verzette ik toen minder werk
op een dag. Werken als de kinderen
thuis zijn, doe ik niet meer, want dat
zorgt alleen voor frustratie. Ik probeer
ze alle aandacht te geven als ze er zijn,
en op de andere momenten focus ik
me volledig op mijn werk. Ik probeer
die twee zaken duidelijk af te lijnen,
want dat werkt voor mij het beste.”
KLEINE KRIJGERS
“Mijn zonen zijn heel stereotiepe
jongens, die best wel wild kunnen zijn,
en houden van auto’s en ander rijdend
materieel. Ik heb ze niet in die richting
gedwongen, dat is waar ze van nature
naartoe getrokken worden. En ik
probeer dat uiteraard ook niet tegen te
werken, maar hierin hun pad te volgen.
Ik heb sowieso weinig vastgeroeste
principes op dat vlak, en geen vastomlijnd
beeld van hoe ik de opvoeding zie.
Het is veeleer zo dat zij me opvoeden
in hoe ik het moet doen, gaandeweg. Ik
leer elke dag weer bij. Dus ik denk ook
niet dat ik ze zal bestoken met een of
ander emancipatorisch gedachtegoed.
“Men zegt altijd dat kinderen veel
meer leren van de dingen die ze zien,
dan van wat hen verteld wordt. Dat
plan ik dan ook te doen. Als ze zien
dat zowel mama als papa hier instaan
voor het huishouden, dat we beiden
ongeveer even aanwezig zijn, dat is
het belangrijkste denk ik. Dat er niet
zo’n vader thuiskomt ’s avonds met
een aktetas en zich in de zetel ploft,
terwijl moeder aan het fornuis staat
te kokerellen. Ik hoop dus dat ik ze op
een heel natuurlijke manier waarden
en normen kan meegeven, door hoe
wij als gezin samenleven. Voorts? Ik
hoop vooral dat mijn kinderen grote
mensen worden met een open blik, die
vrij zijn hun eigen keuzes te maken.”
•
ERIKA VAN TIELEN: “De boel de boel laten, en zien wat er
gebeurt, dat zouden wij veel vaker moeten doen.”
26

NIEUWE
COLLEGA’S
Sinds juni ‘15 is het (gesubsidieerde)
sociaal-culturele
landschap weer wat groter
geworden. Toen erkende
Vlaams minister van Cultuur
Sven Gatz het Oost West
Centrum, Fevlado en Impuls.
Impuls is een vormingsinstelling
die gespecialiseerd
is in weerbaarheid, diversiteit
en leiderschap. Het Oost
West Centrum biedt integrale
gezondheidseducatie
aan die oosterse en westerse
visies op gezondheid
verbindt en de Federatie van
Vlaamse DovenOrganisaties
(Fevlado) wil werk maken
van gelijkwaardigheid van
dove personen en hun taal,
de Vlaamse Gebarentaal, in
de samenleving.
• www.impuls.be
• www.owc.be
• www.fevlado.be
ZILVERWIJZER
Oud is niet out. Of toch
wel? Als senior sta je alvast
voor een reeks nieuwe
uitdagingen. Je lichaam
wordt strammer en je trapt
al wat sneller op je adem. Je
pensionering komt steeds
>kort<
dichterbij en je vrije tijd
dreigt drastisch toe te nemen:
dingen die een leven
overhoop kunnen gooien.
Bij ‘Zilverwijzer’ sta je stil bij
deze wijzigingen. Samen
met leeftijdsgenoten ga
je op zoek naar tips om
je goed in je vel te blijven
voelen. Zilverwijzer werd
ontwikkeld door VIGeZ en
de Vlaamse Logo’s. Vormingplus
Kempen gaf het
een promotioneel duwtje
in de rug. Dat leidde tot
vormingsmomenten in
Arendonk, Herentals, Lille,
Olen, Turnhout en Vorselaar.
VORMINGPLUS
ZKT.
VRIJWILLI-
GERS
Jaarlijks zet Vormingplus
verschillende projecten op
in de Kempen. Een werk
waar heel wat bij komt
kijken. Zaken organiseren,
de communicatie verzorgen,
hier en daar wat administratie
doen, … helpende
handen zijn altijd welkom.
Zin om de Vormingplusploeg
te versterken?
Iedereen die een beetje tijd
en vooral veel zin heeft, is
welkom. Je hoeft nergens in
gespecialiseerd te zijn. We
vinden vast iets dat aansluit
bij wat je goed kan en
graag doet. Mail ons (info@
vormingpluskempen.be) en
we spreken eens af.
DE PAUZE-
KNOP VAN
THOMAS
SIFFER
E-mail checken tijdens het
ontbijt, vlug de kinderen
naar de opvang brengen,
de file trotseren, net op tijd
op je werk verschijnen, ‘s
middags een snelle snack
eten, uitgeput thuiskomen,
te moe zijn om een maaltijd
te koken, geen zin om met
het huiswerk te helpen,
e-mail checken, wat televisie
kijken en veel te laat onder
de lakens kruipen, klaar voor
een rusteloze nacht. Want
eigenlijk moest je je sociale
netwerk nog onderhouden,
gaan sporten en de veertig
items afwerken die op de
to-dolijst staan.
Thomas Siffer leefde jarenlang
aan topsnelheid. Hij
was journalist, presentator,
copywriter, communicatieadviseur,
columnist en
hoofdredacteur. Meer dan
eens combineerde hij een
aantal van deze jobs. Tot
hij de pauzeknop indrukte.
Omdat er nood was aan
rust, minder stress en een
leven zonder verplichtingen.
Thomas liet in 2002 alles los
en gooide het roer helemaal
om.
Voor de Vormingpluscentra
verliet hij even het diepe
zuiden van Italië, waar hij
tegenwoordig verblijft met
zijn gezin. Hij ging dieper
in op zijn carrièrewending
en zijn nieuwe leven, een
verhaal dat niet alleen
positieve kanten bleek te
hebben. Toch betrapte je
jezelf er achteraf op dat er
zich een vraag in je hoofd
had genesteld: “Wat als ook
ik vaker de pauzeknop zou
indrukken?”
VORMINGPLUS
VERHUISDE
Sinds april huizen we in de
Prins Boudewijnlaan 9 bus
2 - nog altijd in Turnhout.
Dat doen we samen met
het Centrum voor Deeltijds
Onderwijs Noorderkempen
en het Expertisecentrum
Dementie vzw Tandem. Een
pand dat wat ruimer, lichter
en gerieflijker is, en nog
altijd binnen de ring ligt, op
loopafstand van het station.
We stellen het binnenkort
ook voor aan de buren.
27

Stilstaan is vooru
Het beleidsplan van Vormingplus Kempen
Vormingplus Kempen duikt een nieuw lustrum in onder
het motto ‘Stilstaan is vooruitgaan’. Dat is de titel, die het
nieuwe beleidsplan voor de periode 2016-2020 samenvat.
Daarmee legt Vormingplus Kempen de klemtoon op
reflectie en verdieping.
28

dirk raeymaekers
Gie Van den Eeckhaut en Martine Coppieters: ‘We willen met Vormingplus
iets teweegbrengen en zelf accenten leggen.’
itgaan
2016-2020
Voorzitter Gie Van den Eeckhaut:
“Jezelf opnieuw uitvinden, kan soms
nuttig, of zelfs nodig zijn. Maar in ons
geval hoeft het niet. Toch nu niet. We
zijn vijf jaar geleden al nieuwe wegen
ingeslagen. In die vijf jaar hebben we
fundamenten gelegd, en die zijn goed.
Daarop kunnen we verder bouwen.
Laten we dat eerst doen, voor we weer
nieuwe horizonten gaan verkennen.”
Voorzitter Gie Van den Eeckhaut
en coördinator Martine Coppieters
geven uitleg. Gie Van den Eeckhaut:
“Dit beleidsplan kan je beter als een
kompas dan als een plan omschrijven.
Er staat in hoe we onze organisatie de
komende jaren willen ontwikkelen.”
BEHOEFTEGERICHT
WERKEN
Martine Coppieters: “Het vorige
beleidsplan stond in het teken van een
nieuwe aanpak, een nieuwe werkmethode.
We zeiden toen dat we voortaan
meer behoeftegericht zouden gaan
werken. Meer ‘werken vanuit wat er
leeft’. Om dat te kunnen doen, is het
belangrijk dat je de samenleving goed
leest. Hoe weet je wat er reilt en zeilt
in een ruime regio zoals de Kempen?
Hoe hou je de vinger aan de pols? En
hoe kan je je werking daarop baseren?
Daar hebben we de voorbije jaren heel
sterk op ingezet. Maar dat proces is
nog lang niet afgelopen. Integendeel,
nu we die verkenningsfase achter de
rug hebben en we langzaam maar
zeker anders zijn beginnen denken
en werken, zijn we nu klaar om verder
te gaan op die weg. We zullen dus wel
degelijk vooruitgaan, maar niet door
nieuwe strategische doelstellingen te
lanceren. Nee, we gaan gewoon verder
afmaken wat we vijf jaar geleden
begonnen zijn.”
Gie Van den Eeckhaut legt de vernieuwde
werking uit aan de hand van
een voorbeeld. “Vormingplus Kempen
heeft in zijn beginperiode vooral ingespeeld
op vragen die zich aandienden
vanuit het werkveld. Dat is niet
verkeerd, dat heeft zelfs veel voordelen.
Je weet namelijk zeker dat wat je doet,
tegemoetkomt aan een behoefte. Het
nadeel is dan weer dat je niet veel
lijn in je werking kan krijgen. De ene
keer moet je een cursus vergadertechnieken
organiseren, de andere keer
moet je een spreker vinden die over
de geschiedenis van de bloedworst
in de Kempen kan komen vertellen.
Beide zijn interessant, maar de grote
verscheidenheid aan vragen die op je
afkomen, zorgen ervoor dat je werking
erg ‘ad hoc’ blijft. Helpen waar er een
vraag is. Blussen waar het brandt.”
NAAR DE KERN VAN DE
KWESTIE
“Vijf jaar geleden hebben we besloten
om onze werking aan te passen. Vormingplus
Kempen is nu eenmaal een
organisatie die haar rol wil opnemen
in de maatschappij. We willen de
samenleving duwen in de richting van
meer duurzaamheid, meer democratie,
meer burgerrechten… We willen iets
teweegbrengen en zelf accenten leggen.
Dat is nog iets anders dan problemen
oplossen die zich links en rechts
voordoen. Tijdens de voorbije periode
hebben we onze werking aangepast.
We zijn sterker gaan focussen op wat
er leeft in de Kempen en wat hier de
problemen zijn.
29

EENZAAMHEID?: “We willen een werking of
een structuur opzetten die mensen in eenzaamheid
effectief helpen en die iets veranderen.”
30
Werken rond nieuwe thema’s?
We willen nu naar de kern van
de kwestie gaan en ideeën ontwikkelen
die vernieuwend zijn
en die antwoorden geven, ook
al liggen die niet voor de hand.
martine coppieters
coördinator Vormingplus Kempen
Dan stel je bijvoorbeeld vast dat
eenzaamheid en vereenzaming een
sociaal relevant thema is. Vroeger
zouden we daar een aantal projecten
over hebben opgezet, er een thema van
gemaakt hebben en er lezingen over
georganiseerd hebben. En we zouden
daarmee beantwoord hebben aan een
behoefte. Maar nu doen we het anders.
We willen nu naar de kern van de
kwestie gaan en ideeën ontwikkelen
die vernieuwend zijn en die antwoorden
geven, ook al liggen die niet voor
de hand. Laten we bij het voorbeeld
van de eenzaamheid blijven om het
te illustreren. We willen daarrond nu
diepgaander en structureler werken.
We willen een werking of een structuur
opzetten die mensen in eenzaamheid
effectief helpen en die iets
veranderen. Vormingplus Kempen zal
nooit het probleem van de eenzaamheid
kunnen oplossen. Zo ver reikt
onze ambitie trouwens ook niet. Maar
we willen de bestaande situatie wel
helpen te verbeteren.”
NETWERK-
ORGANISATIE
“Ik kom nog eens terug op de titel van
ons beleidsplan: ‘Stilstaan is vooruitgaan.’
De weg die we vijf jaar geleden
zijn ingeslagen, zijn we nog steeds
volop aan het ontwikkelen. In het
verleden hebben we thema’s vastgelegd
waarrond we willen werken. Daar
willen we nu bij blijven stilstaan om ze
verder uit te diepen. Tegelijkertijd willen
we ons netwerk nog uitbreiden en
versterken. We zijn en blijven immers
een netwerkorganisatie.”
“Ons netwerk zal inderdaad nog
belangrijker worden,” zegt Martine
Coppieters. “Als je de maatschappij wil
lezen, als je de vinger aan de pols wil
houden, heb je veel contacten nodig.
Met mensen en organisaties die in het
veld staan, met onderzoekers die de
problemen in kaart brengen, met politici
die op hun domein oplossingen
proberen aan te reiken…”
De vraag is of de vele verenigingen of
instanties die vroeger met hun problemen
terechtkonden bij Vormingplus
Kempen niet de dupe zullen worden van
de nieuwe aanpak. Betekent met andere
woorden het ‘stilstaan’ van Vormingplus
Kempen ook voor de vraagstellers
‘vooruitgaan’?
Martine Coppieters is overtuigd van
wel. “Voor de verenigingen heeft
onze nieuwe aanpak weinig tot geen
gevolgen. Ze zijn het intussen al 11 jaar
gewoon om met hun vragen tot bij
ons te komen en ze zullen dat ook wel
blijven doen. We zullen ook iedereen
blijven antwoorden en adviseren en
doorverwijzen, zoals we dat altijd
gedaan hebben. We gaan die ‘u vraagt
wij draaien’-aanpak alleen niet meer
promoten. Maar in de praktijk kunnen
verenigingen dus nog altijd bij ons
terecht. Dat verandert niet.”

CONTACT MET BASIS
De ‘u vraagt wij draaien’-aanpak is
wel een uitstekende methode om het
contact met de basis te behouden. Vreest
Vormingplus Kempen niet om die nu te
verliezen?
Martine Coppieters: “Ik heb daar geen
schrik van. De thema’s die we behandelen,
zijn relevante thema’s. Door daar
goed op in te spelen, kunnen we zelfs
veel vragen overbodig maken en de
vraagstellers vóór zijn.”
Gie Van den Eeckhaut: “We blijven
sowieso investeren in onze contacten
met iedereen, want zoals we al zeiden:
die contacten zullen alleen nóg belangrijker
worden. De cijfers verschillen
van jaar tot jaar, maar normaal
werken we jaarlijks met zo’n 200 à 300
partners samen. Dat is gigantisch. Dat
netwerk is alles voor ons. Het is ons
voornaamste werkingsinstrument. Dat
blijft zo.”
Martine Coppieters: “Behalve het
verdiepende en ook wel tijdsintensieve
werk dat we verrichten om de
maatschappij te lezen en daar een
thematische werking aan te koppelen,
zullen we toch ook een methode
blijven gebruiken die geschikt is om
in te spelen op vragen en problemen
die zich plots stellen: de Sprekersbox.
De Sprekersbox laat ons toe om kort
op de bal te blijven spelen. We bieden
permanent een aantal sprekers aan die
thema’s behandelen die erg relevant
zijn. De thema’s en de sprekers variëren.
Verenigingen kunnen zo’n spreker
goedkoop boeken omdat Vormingplus
Kempen deelt in de kosten. De
Sprekersbox is een handige manier
om op vragen die op ons afkomen te
antwoorden.”
OVERBODIG WORDEN
Gie Van den Eeckhaut: “Ons beleidsplan
2016-2020 zegt dus veeleer hoe
we de volgende vijf jaar willen werken
dan wat we willen doen. Thematische
thema’s hebben we nauwelijks
vastgelegd. Dat kan ook moeilijk,
omdat die zich in golfbewegingen
zullen aandienen. Terwijl we het ene
thema nog aan het onderzoeken zijn,
zal een ander al uitgewerkt worden en
nog een ander misschien al beëindigd
worden. We willen ons niet blijven
vastpinnen op één thema. We zijn nu
bijvoorbeeld minder actief op het vlak
van stiltebeleving dan vijf jaar geleden.
En, om maar een voorbeeld te noemen:
het thema van burgers die de openbare
ruimte willen innemen, is een thema
dat er bijgekomen is. Die thema’s die
mekaar opvolgen of verdwijnen en
elders in een andere gedaante weer
opduiken: dat is uitermate boeiend. De
vijf educatieve medewerkers van Vormingplus
Kempen hebben de opdracht
gekregen om in de komende vijf jaar
elk twee nieuwe thema’s te exploreren.
Dat wil zeggen: praten met mensen,
onderzoeken of er draagvlak
is, partners vinden en een werking
uitbouwen… Het uiteindelijke doel
van Vormingplus Kempen is steeds:
onszelf overbodig maken. Daarmee bedoel
ik dat we rond een bepaald thema
een structuur of een werking willen
opzetten die ook blijft bestaan nadat
wij ons hebben teruggetrokken om op
een andere plek rond een ander thema
te kunnen gaan werken.” •
TEKST ROEL SELS
Gie Van den Eeckhaut: “We blijven sowieso investeren in
onze contacten met iedereen, want zoals we al zeiden: die
contacten zullen alleen nóg belangrijker worden.
31

column
MARIUS MEREMA
Calypso
Onze maatschappij is een echt kluwen geworden en mensen ervaren soms
dat ze er geen vat meer op hebben. Het klassiek verenigingsleven heeft
daar niet altijd onmiddellijk een antwoord op. Een organisatie zoals Vormingplus
‘die de zeebodem afscant naar vragen maar ook creatieve mogelijkheden
ontdekt’, blijft dus broodnodig, vindt Marius Meremans.
32
MARIUS MEREMANS IS SINDS 2013
VLAAMS VOLKSVERTEGENWOORDIGER
VOOR DE N-VA EN ZETELT O.A. IN DE
COMMISSIE CULTUUR, JEUGD, SPORT EN
MEDIA
Wellicht nog gekend door de wat oudere lezer, maar
voor de jongere toch even een korte toelichting:
Calypso was het schip waarmee commandant Jacques-
Yves Cousteau de oceanen afschuimde en daarbij met
allerhande snufjes de zeebodem verkende en maritiem
leven onderzocht.
Zo legendarisch dat de toenmalige bekende countryzanger
John Denver een hit scoorde met een song
over dat schip. Het was trouwens ook een duurzaam
initiatief omdat het al gebouwd was in de tweede wereldoorlog
en ook nog dienst heeft gedaan als veerboot:
recylage dus avant la lettre...
En toch is het geen brug te ver om de vergelijking door
te trekken met de taak of de missie van een Vormingplus.
Er beweegt nogal wat onder het wateroppervlak,
mensen hebben ideeën of willen wat in beweging
brengen.
Vele maatschappelijke ‘verworvenheden’ die we nu als
‘gewoon’ ervaren, waren dat niet en daarvoor moet je
niet zo gek veel terug in de tijd duiken. Het is zeker de
verdienste van koppigaards en mensen die hun idee
of project verkondigden en erin slaagden anderen te
sensibiliseren.
De kracht van het sociaal-cultureel werk ligt net daarin,
dat ze erin slagen dat ‘maritiem’ leven aan de oppervlakte
te brengen. De tijd dat een vormingscentrum
louter een aanbodgestuurd cursusfabriekje was, ligt
ook al achter ons – ook al was het toen een nood die
diende gevuld te worden.
Voor de burger is onze maatschappij echt een kluwen
geworden, een complexe moloch waar je snel achterop
kan geraken, mensen hebben soms het gevoel er geen
vat meer op te hebben. Veel hebben vragen en noden
waar het klassiek verenigingsleven niet direct een
antwoord op heeft.

NS
“Wie nieuwe ideeën omarmt,
weet ook dat sommige moeten
losgelaten worden.”
Een organisatie zoals Vormingplus die de zeebodem
afscant naar vragen maar ook creatieve mogelijkheden
ontdekt, blijft dus broodnodig.
Eigenlijk is die zoektocht pas geslaagd als die innovatieve
ideeën zelf hun weg vinden in het sociaalculturele
veld en eigenlijk definitief zich vastankeren
in de maatschappij, of hun plaats vinden binnen een
bestaande organisatie.
Dit vergt van het ‘klassieke’ sociaal-cultureel veld dat
ze flexibeler werken en zich openstellen naar andere
organisaties. Nu, een ruim aantal past dit al toe, maar
ervaring leert ook dat dit wel een nieuwe kijk vergt op
het sociaal-cultureel werk.
Dit vraagt veel van onze verenigingen en tegelijk
moeten we erover waken dat we een gezond evenwicht
behouden, met andere woorden: de rijkdom en de diversiteit
van het huidige landschap in het oog houden.
Maar wie nieuwe ideeën omarmt, weet ook dat sommige
moeten losgelaten worden. Dat betekent dat je op
tijd en stond voor een spiegel gaat ‘stilstaan’ en durft
te erkennen wat niet meer relevant is, ook niet meer
ondersteund wordt.
Mensen verenigen zich anders, tijdelijker en vrijblijvender.
Dat hoeft niet noodzakelijk een handicap
te zijn – het zal de laboratoriumfunctie binnen het
sociaal-cultureel veld alleen maar belangrijker maken.
Commandant Cousteau heeft als voormalig marine-officier
diverse malen zwaar uitgehaald naar de storting
van radio-actief afval in zee – logisch toch, als je je hele
leven hebt gespendeerd om de precaire oceaanbiotoop
in kaart te brengen en te vrijwaren van onheil.
Wie in Vlaanderen zich bekommert om wat een
gemeenschap beroert of bezighoudt, wie opstaat met
nieuwe ideeën, draagt zorg voor de wereld om zich.
Daarmee zijn niet alle problemen in onze samenleving
opgelost, maar we pakken ze tenminste aan. •
33

De Gestelen, een sociale woonwijk in Onze-Lieve-Vrouw Olen
Ilse Vanhoof over bewonersparticipatie
in Olense sociale woonwijk
Het positieve verhaal
is belangrijk
34
Sociale huisvestingsmaatschappij De Heibloem trad in 2015 uit zijn comfortzone
en schakelde daarvoor de hulp in van Vormingplus Kempen. “We vonden
dat we stappen konden en moesten zetten op het vlak van bewonersparticipatie,”
zegt Ilse Vanhoof. “Maar dat was onbekend terrein voor ons en we konden
dat niet op eigen houtje verwezenlijken. Wetende dat Vormingplus Kempen de
ervaring en de knowhow heeft om zo’n project tot een goed einde te brengen,
vroegen we daar raad. Samen hebben we de campagne ‘De Heibloem wil het
weten’ opgezet in sociale woonwijk ‘de Gestelen’. Met succes.

“HET POSITIEVE VERHAAL IS BELANG-
RIJK. ALS JE VERTELT DAT IEDEREEN ER
BETER VAN WORDT, KRIJG JE MENSEN
WEL GEMOBILISEERD.”
ilse vanhoof
foto Bart van der moeren
“20% van de bewoners werkte er
actief aan mee. De participatie bleef
ook niet zonder gevolgen. Een aantal
aandachtspunten die naar voor werden
gebracht, werden onmiddellijk
aangepakt.”
Ilse Vanhoof is een directeur met een
brede kijk op de zaken. En met de nodige
dosis lef, want die was wel degelijk
vereist om een project te lanceren
waarvan je op voorhand weet dat het je
veel extra tijd en energie zal kosten én
waarvan het eindresultaat een groot
vraagteken is.
Zelf bekijkt ze het bescheidener. “De
tijd dat een sociale huisvestingsmaatschappij
alleen maar moest bouwen,
is voorbij. Zaken zoals het zorgen voor
een goede verstandhouding, een goed
klimaat en de communicatie met de
bewoners worden steeds belangrijker.
Ik vermoed dat grote maatschappijen
daar wel de nodige aandacht aan
besteden. Zij hebben er de mensen
en de middelen voor. Wij doen op dat
vlak ook ons uiterste best. Wij hebben
bijvoorbeeld ook een sociale dienst die
op volle toeren draait. Maar voor een
kleine organisatie als De Heibloem
blijven de mogelijkheden toch beperkt.
Ik ben de enige die fulltime in dienst
is. Ik krijg uitstekende hulp van vier
halftijdsen, maar groter dan dat is ons
ploegje niet. Ook op financieel vlak is
er maar weinig ruimte om een extra
project op poten te zetten, maar de
provincie Antwerpen subsidieerde ons
project rond bewonersparticipatie en
stelde ons in de mogelijkheid om het
tot een goed einde te brengen.”
Hoe slaag je erin om bewoners van
een sociale woonwijk te betrekken en
te mobiliseren? Voor andere doelgroepen
kan het misschien volstaan om
een brochure in alle brievenbussen te
droppen, maar daar zouden wij ons
publiek zeker niet mee bereiken. Na
overleg met Vormingplus Kempen
kozen we voor vlaggen. We lieten verschillende
vlaggen maken met daarop
telkens een andere vraag. ‘Is hier
genoeg te doen?’ Helpen we je genoeg
verder?’ ‘Content over de wijk?’ ‘Groen
genoeg in de buurt?’ ‘Is wonen hier te
duur?’ Daaronder kwam telkens ons
logo en de slogan ’De Heibloem wil
het weten’. We plaatsten die vlaggen
op strategische plaatsen in de wijk en
lieten ze 14 dagen staan, zonder er iets
mee te doen of zonder erover te communiceren.
Dat miste zijn effect niet.
De vlaggen trokken de aandacht en
waren al snel een populair gespreksonderwerp.
Twee weken later hebben
we een nieuwsbrief naar alle bewoners
gestuurd met de nodige uitleg en
nog eens twee weken later hebben we
iedereen thuis bezocht om mensen
te motiveren. Dat is heel arbeidsintensief,
maar het werkte wel. In totaal
namen 23 bewoners actief deel aan
de bevraging. Dat is 20% van het
totaal. Zeker gezien de doelgroep,
die niet meteen de gemakkelijkste
is om te mobiliseren, was
dat een succes.”
foto Bart van der moeren
BIJ DE DOELGROEP
“Het eerste, en misschien meteen wel
het grootste probleem waar we op
stuitten, was de communicatie.
35

‘In september 2015 organiseerden we een slotmoment. De huurders, de eigenaars en afgevaardigden van de gemeente waren aanwezig.’
36
BUURTFOTO’S NEMEN
De manier van communiceren was
weldoordacht. Ook de volgende stappen
werden goed voorbereid. Ilse
Vanhoof: “Op een eerste bijeenkomst
bespraken we drie thema’s. We vroegen
of onze communicatie oké was en of
onze nieuwsbrief goed gelezen werd.
Daarnaast stelden we onze eigen werking
in vraag. Voldoet die wel aan de
behoefte en is ze voldoende toegespitst
op de problemen die bewoners ervaren?
En tot slot maakten we ook van
‘herstellingen’ een apart agendapunt.
Een defect of mankement is immers
vaak een grote bron van ergernis en
dikwijls ook de belangrijkste aanleiding
tot een rechtstreeks contact
tussen huurder en verhuurder.”
“In een tweede sessie stuurden we
de bewoners die deelnamen aan het
project op pad met een fototoestel. We
vroegen hen om alles te fotograferen
wat ze goed of slecht vonden. Ook dat
was een werkvorm die aansloeg. Je
moet die mensen immers niet vervelen
met de vraag om lijstjes te gaan maken
en nauwkeurig te omschrijven wat hen
wel en niet bevalt. Zoiets zouden ze als
een echte opdracht of een huiswerk
beschouwen, terwijl rondwandelen
met een fototoestel zelfs meer effect
heeft én veel leuker is. We hadden de
weergoden mee. Het weer was schitterend
in de periode dat de foto’s genomen
werden. We kregen dan ook heel
wat bruikbaar materiaal binnen.”
“In een derde en laatste sessie hebben
we alle foto’s en opmerkingen
gebundeld en gerangschikt per thema.
Daarna hebben we een prioriteitenlijstje
opgesteld. Die lijst bezorgden
we aan de raad van bestuur van De
Heibloem en aan het schepencollege
van Olen. We kunnen immers niet
alles zelf oplossen. Een aantal zaken
behoren tot de bevoegdheid van de
gemeente. We hadden het schepencollege
vanzelfsprekend op voorhand op
de hoogte gebracht van ons participatieproject.
De schepenen waren er van
bij de start heel enthousiast over en
verleenden doorheen het ganse traject
hun volle medewerking.”
SLOTMOMENT
Ilse Vanhoof: “In september 2015
organiseerden we een slotmoment. De
huurders, de eigenaars en afgevaardigden
van de gemeente waren aanwezig.
De bijeenkomst verliep in een goede
sfeer. Niet alleen waren de bewoners
blij dat ze inspraak hadden gekregen.
Een aantal van hun aandachtspunten
waren op het moment van de bijeenkomst
zelfs al behandeld. Zo had De
Heibloem al een werkgroep communicatie
opgericht met de huurders. En de
gemeente had al een paar verkeersborden
aangepast. Bovendien was er ook
al een weg versmald om de veiligheid
van een nabij liggend speelplein te
verhogen. De huurders zagen zo dat
er ook effectief rekening gehouden
werd met hun klachten en wensen. Wij
vonden dat heel belangrijk.

Als we zelfs maar even de indruk
zouden geven dat de opgestelde
prioriteitenlijsten voorgoed ergens in
een schuif zouden belanden en er voor
de rest niks meer mee zou gebeuren,
zou dat nefast zijn voor elke vorm van
inspraak of participatie die we in de
toekomst nog zouden plannen.”
“Nu kunnen we gerust zeggen dat
dit project een succes was, en voor
herhaling vatbaar in andere wijken.
We hebben er zelf ook veel van geleerd.
Namelijk dat het van belang is een
positief verhaal te brengen. Als je kan
duidelijk maken dat je iets wil doen
waar iedereen beter van wordt, krijg
je mensen wel gemotiveerd. Al blijft
ook dan een goede begeleiding nodig.
Maar ook op dat vlak hebben we nu
veel geleerd.”
foto bart van der moeren
VOOR HERHALING
VATBAAR
Of er al meteen een nieuw participatieproject
gepland is? “Nog niet,”
zegt Ilse Vanhoof. “Maar dat zal er wel
komen. Vermoedelijk zal het -als we er
geen subsidies meer voor kunnen krijgen-
iets kleinschaliger moeten gebeuren.
Maar we staan hoe dan ook achter
participatieprojecten zoals deze.”
“Je krijgt er zelfs meer van terug dan
je verwacht. Tijdens de gesprekken en
bijeenkomsten vernamen we bijvoorbeeld
dat nogal wat bewoners van de
Gestelen er een jaarlijkse gewoonte
van hebben gemaakt mekaar nieuwjaarsbrieven
te sturen. Dat is een
geweldig leuk initiatief, waar wij niks
van wisten. We gaan nu bekijken of we
dat niet op de ene of andere toffe manier
kunnen ondersteunen, zonder dat
het natuurlijk zijn spontane karakter
verliest. We zouden de nieuwjaarsbrieven
bijvoorbeeld kunnen vermelden
in onze nieuwsbrief, of er eventueel
zelfs enkele integraal in opnemen. Op
die manier betrekken we de bewoners
trouwens nog meer bij de nieuwsbrief
en bij onze communicatie.” •
TEKST ROEL SELS
AANDACHTSPUNTEN
VOOR DE HEIBLOEM
De huurders maakten zelf een prioriteitenlijst
op met de 7 belangrijkste punten:
1. Uitbreiden van de technische dienst
van De Heibloem
2. Organiseren van een jaarlijks overleg
met de bewoners
3. Stimuleren van de communicatie
tussen de huurders onderling om
burenproblemen te voorkomen
4. Invoeren van een signaalkaart of
klachtenkaart om makkelijk klachten
door te kunnen geven
5. Beter bekend maken van het reglement
van inwendige orde en de
inhoud ervan regelmatig opfrissen
voor de bewoners
6. Zorgen voor een realistische communicatie
met de betrokken bewoners
als er renovatiewerken worden
uitgevoerd
7. Respecteren van de afgesproken
uitvoeringstermijnen voor herstellingswerken.
AANDACHTSPUNTEN
VOOR DE GEMEENTE
De bewoners rangschikten 9 aandachtspunten
voor de gemeente Olen:
1. Maatregelen nemen om het autoverkeer
in de wijk te vertragen
2. Onderhoud van de wegen en van
de wandel- en fietspaden in de
wijk
3. Onderhoud van het openbaar
groen in de wijk
4. Optreden tegen sluikstorters
5. De parkeergelegenheid in de
buurt herbekijken
6. Regelmatig de zitbanken onderhouden
7. De sport- en speelmogelijkheden
in de buurt herbekijken
8. Gevaarlijke punten in de wijk
aanpakken
9. Verkeersborden nakijken en wijzigen
of verplaatsen indien nodig
37

38
“We zijn met velen
er komt een bewegi
Op bezoek bij TransLab Kampus

…
ng op gang”
foto hansvangeel.com
hansvangeel.com
Het was een ongewoon gezicht, die zomeravond in Stelen. Normaal
gezien verstoren alleen de vogels of een toevallige tractor de plaatselijke
rust en stilte. Maar nu gonsde het van leven.
Allerlei mensen doken op, uit alle hoeken van de Kempen. Ze stopten
bij het boerderijtje van Kathleen en Tim, zochten wat stoelen bij
elkaar, laadden de kruiwagen vol water en drank en installeerden
zich nadien in het veld, tussen de planten, lekker in de avondzon.
De bijeenkomst kon beginnen.
39

foto hansvangeel.com
“WIJ HOEVEN NIET AFHANKELIJK TE
ZIJN VAN DE GROTE BUSINESS DIE
VOEDSEL GEWORDEN IS”
Tim & Kathleen, Plantentrekkers
40
DE DRAAD DIE BINDT
Een TransLab Kampus staat open
voor iedereen die werkt rond transitie.
Dat werken kan professioneel zijn,
zoals Steven van de Intercommunale
Ontwikkelingsmaatschappij voor
de Kempen of Guy, de stadsboer van
Turnhout.
Maar je vindt er ook Lize en Aline, die
manieren zoeken om duurzamer te
leven en misschien wel een transitiegroep
in Arendonk willen opstarten.
Transitie is de draad die de deelnemers
verbindt. Ze kiezen allemaal voor
verandering. Minder consumeren,
een kleinere ecologische voetafdruk,
minder fossiele brandstoffen.
En langs de positieve kant: meer
samen delen, huren of ruilen, meer
zelf in handen nemen en het lokale
herwaarderen.
DE PLANTENTREKKER
Kathleen en Tim, de gastvrouw en
-heer van de TransLab Kampus in Stelen,
hebben samen De Plantentrekker
opgericht. Het is een landbouwbedrijf
dat werkt volgens het CSA-principe.
CSA staat voor Community Supported
Agriculture, landbouw ondersteund
door de gemeenschap.
Tim: “CSA-bedrijven werken kleinschalig
en de producten worden
rechtstreeks aan de klant verkocht.
Dit betekent minder transport, geen
verpakking en bewaring nodig, minder
voedselverspilling en dus een kleinere
ecologische voetafdruk. Verder werken
de gemeenschap en de boeren samen.
Daardoor hoeven we niet afhankelijk
te zijn van de grote business die
voedsel geworden is en kiezen we voor
korte-ketenlandbouw.”
“We hoeven in dit systeem niet enkel
te streven naar kilo’s zoals veel andere
landbouwers. Bij ons worden kromme
wortels of een te kleine bloemkool niet
weggegooid omdat de supermarkt dit
vereist. We leren weer de echte smaak
van verse, lokale en grondgebonden
groenten kennen en er wordt zoveel
mogelijk voor natuurlijke en diverse
zaadvariëteiten gekozen.”
Kathleen: “We vinden het belangrijk
dat mensen terug meer contact krijgen
met hun voeding, de boerderij en de
natuur. Verbinding via de gemeenhansvangeel.com

schap is belangrijk voor ons. Met
de boerderij willen we uitwisseling
mogelijk maken tussen verschillende
mensen.”
BONTE BENDE
Het transitieverhaal stopt echter niet
bij duurzaam voedsel. Je kan zowat elk
aspect van je leven anders aanpakken:
huisvesting, energie, mobiliteit, kleding
of geld, alles kan. De transitiefamilie
is dan ook een bont gezelschap.
Autodelen, samen tuinen, energiemeesters,
co-housing, repair-cafés,
letsgroepen, geefpleinen, budgetwinkels,
… de deelnemers van de TransLab
Kampus zijn soms zelf verbaasd van de
initiatieven die ze leren kennen.
“Die ontmoeting is belangrijk”, zegt
Katrien Loots van Vormingplus Kempen,
initiatiefnemer van de Kampussen.
“We brengen mensen eerst en
vooral met elkaar in contact. Je leert
anderen kennen, wisselt ervaringen
uit en deelt je problemen. We bieden je
een netwerk van mensen die bezig zijn
met dezelfde zaken als jezelf. Het is
tegelijk een lerend netwerk. De avond
is voor ons pas geslaagd als je geïnspireerd
naar huis gaat.”
INSPIRATIE
Geheel in de transitiegedachte vindt
men die inspiratie vaak op lokaal vlak,
in de Kempen zelf. Maar als het de
moeite loont, kijken ze wat verder de
wereld in. In Stelen was Tine Hens te
gast, een journaliste die door Europa
trok op zoek naar inspirerende
transitieverhalen. Ze bundelde haar
ervaringen in ‘Het Klein Verzet’, een
ondertussen bescheiden bestseller.
Tine vertelde over vergeten utopieën,
over boeren die elektriciteit verkopen
en ingenieurs die boer werden. Ze
bezocht projecten en ontmoette mensen
in Groot-Brittannië, Griekenland,
Denemarken, Portugal en Duitsland.
Mensen die heel hard trappen om niet
zo snel vooruit te gaan, maar die op
hun manier wel hun straat, wijk, dorp
of stad een andere richting op duwen.
Voorbeelden die indruk maakten die
avond. Omgekeerd was Tine verrast
over het opzet en de dynamiek van de
TransLab Kampus.
Het zou ons niet verbazen als er in het
volgende boek van haar verhalen uit de
Kempen opduiken. •
TEKST JAN VAN HOUT
Lerend netwerk
Het lerend netwerk TransLab Kampus
is een onderdeel van het project
TransLab K van Vormingplus Kempen.
In het TransitieLab wordt geëxperimenteerd
met kleinschalige projecten
waarin burgers zelf ecologische initiatieven
nemen, zodat de transitiebeweging
versterkt en gestimuleerd wordt.
Meer info over de activiteiten van
TransLab K vind je op
www.translabk.be
zin om...
... volgende keer deel te nemen?
Neem contact op met Katrien of Jef
van Vormingplus Kempen.
foto hansvangeel.com
41

Kampus-gangers tevreden
HET KAN OOK ANDERS
Je vindt bij TransLab K gelijkgestemden
die met andere projecten, maar
in dezelfde richting bezig zijn, wat je
oppept, nieuwe ideeën geeft en zorgt
dat je rapper vooruit komt.
Het verbindt concrete activiteiten, zodat
het netwerk nog sneller groeit, en
je ook weet wie wat waar doet, zodat je
niet in mekaars wielen rijdt, maar een
enorme synergie aan het creëren bent.
Zo komt er in snel tempo een onderstroom
op gang met reële levensvatbare
kansen, die toont dat het ook
anders kan!
dirk van den broucke
Molentuin Kwiek
INNOVATIE IS
TOEKOMST
Het is belangrijk dat TransLab K
uitgroeit tot een grote groep om de
duurzaamheid te laten tonen naar de
andere bedrijven en burgers die zich
nog niet bewust zijn. Innovatief te
werk gaan, dat is de toekomst.
guy cotemans
Stadsboer, Stadsboerderij Turnhout
INSPIREREND
Ik kijk altijd uit naar de TransLab
Kampus omdat ik telkens vol inspiratie
naar huis ga. Op het werk zijn we elke
dag bezig met projecten rond duurzaamheid
en CO2 besparen, maar het
is leuk om te zien hoeveel mensen zelf
kunnen bereiken door hun overtuiging,
enthousiasme en creativiteit. Ik
heb elke keer weer inspirerende mensen
ontmoet, leuke locaties bezocht,
originele initiatieven leren kennen.
Een aanrader!
OEF!
ellen leys
duurzaamheidsambtenaar IOK
TransLab Kampus betekende voor
mij iets van een opluchting: ook in de
Kempen leeft de idee van duurzaamheid!
In steden lijkt het zo evident,
maar transitie wroet ook hier z’n
weg tussen mensen. Zo’n Kampus is
drie keer fijn: een boeiende locatie,
treffende onderwerpen, interessante
mensen en dus gesprekken.
aline hens
(opstartende) Transitiegroep Arendonk
SAMEN STERKER
Vanuit de transitiegedachte neem ik
heel graag deel aan de Kampussen.
Daar komen mensen samen uit de omgeving
met hetzelfde gedachtegoed,
maar met verschillende ervaringen en
kennis.
Wij willen er iets aan doen, elkaar
hierin helpen, steunen, in discussie
gaan, naar mooie voorbeelden kijken
en luisteren.
TransLab geeft ons daartoe de kans
omdat ze die mensen weet samen te
brengen en leuke activiteiten weet te
bedenken waar we wat van opsteken
en mee verder kunnen.
TransLab geeft ons ook het gevoel dat
we samen sterker staan, dat we niet
alleen moeten roeien.
rit boogaerts
U-turn (Transitiegroep Turnhout)
42

herover mee plein, park en straat!
Dat was het wat provocerende uitgangspunt
van Beleef de ruimte, één van onze
projecten in 2015.
Eco-tags op Olmense wegen
OPENBARE
RUIMTE
“Wat niet privé is, is openbaar.
Van iedereen.We lieten
die ruimte beheren door
onze overheid, en daardoor
verloren we ze wat uit het
oog. Er moet meer mee te
doen zijn: door meer mensen
gebruikt, anders ingevuld.Zo
kunnen we er met z’n allen
weer van genieten.” Zo klonk
het nog. Katrien ging aan de
slag en verzamelde honderd
foto’s van bewoners die de
openbare ruimte veranderden:
mooier maakten, functioneler,
speelser, ...
Mensen die bijvoorbeeld op
een grasperk bordjes plaatsten
met de tekst ‘Gelieve op
het gras te lopen’, die zelf
bankjes ontwierpen voor een
braakliggend terrein, een
fontein waarin je kon vissen
naar kermiseendjes, …
Katrien: “Met die foto’s
gingen we de boer op en
zetten we mensen aan tot
het nemen van initiatieven
in de openbare ruimte. In
Mol, Geel en Olmen (Balen)
gingen groepjes mensen aan
het werk met de bedoeling
om één actie of initiatief te
ontwikkelen. De ene keer
lukte dat beter dan de andere
keer.”
WARM OLMEN
Katrien: “In Olmen hadden
we enkele vriendinnen die
een houten boom wilden
planten waaraan bewoners
hun dromen konden ophangen.
Echte vergaderingen
hielden ze niet; het leek meer
op een gezellig clubje samenzweerders.
Om mensen
nieuwsgierig te maken, schilderden
we enkele avonden
met verwijderbare krijtverf
tags in enkele straten. We
zetten ook heel wat boompjes,
die we timmerden met
plankjes, in de wijken als
aanloop naar de onthulling
van de grote boom. Maar
de gemeente haalde die allemaal
op.
Ook viel er wat later een
GAS-formulier in de bus.
Even leek het nog of de
gemeente wou meewerken,
maar voor de initiatiefnemers
hoefde het niet meer.”
MOL
Een groepje vrienden nam
in Mol de verkeersborden
in enkele autovrije straten
creatief onder handen. Ook
hier had het de gemeente
niet mee. Zij verwijderden
al het materiaal - al waren
de initiatiefnemers van plan
daar zelf voor in te staan.
GEK OP GEEL
“In Balen liep het door
omstandigheden buiten
ons om mis, maar in Geel
werden zelfs zes acties tot
een goed einde gebracht,”
zegt Katrien. Een yogasessie
op de Markt, strandspeelgoed
voor de kinderen bij de
fonteintjes in het centrum,
complimentenkaartjes aan
geparkeerde fietsen, ... : aan
leuke acties geen gebrek. En
het groepje vrienden heeft
nog plannen zat.
Katrien wil hierop in 2016
verder borduren: ze onderzoekt
hoe je met bij elkaar
geplukte mensen samen
dingen kan doen, buiten het
traditionele verenigingsleven
om. Op de volgende
bladzijden lees je over het
gesprek dat ze daarover had
met Ruth Soenen.
43

44
Ruth Soenen
OVER DE PUBLIEKE RUIMTE

De publieke ruimte is van
iedereen. Waarom doen
we er dan zo weinig mee?
Publieke ruimtes zijn de
perfecte plaatsen voor
originele interventies,
gezellige bijeenkomsten
of leuke activiteiten. Maar
dat gebeurt niet, of toch
veel te weinig. En als het
gebeurt, wordt het belang
ervan onderschat.
Vormingplus Kempen probeert daar
wat aan te doen. In 2015 werd het project
‘Beleef de ruimte’ opgezet. Het was
een pilootproject. Katrien Loots trok
naar antropologe én specialiste ter
zake Ruth Soenen om van haar te vernemen
hoe ze, nu de testfase voorbij
is, ‘Beleef de ruimte’ naar het volgende
level kan tillen.
Katrien Loots schetst de geschiedenis
van ‘Beleef de ruimte’ bij Vormingplus
Kempen. “In 2014 deden we een
onderzoek, waarbij we een aantal
dingen vaststelden. Zo merkten we
bijvoorbeeld dat burgers zich in steden
groeperen om iets te doen in de openbare
ruimte. Blijkbaar kan de openbare
ruimte mensen er toe aanzetten
om samen iets op touw te zetten of
om zich te
verenigen. Dat
interesseert
Vormingplus
Kempen
wel, omdat
wij sowieso
de polsslag
nemen van het verenigingsleven. Wij
stellen al jaren vast dat er een evolutie
aan de gang is naar, wat wij noemen,
nieuwsoortige verenigingen. Mensen
verenigen zich nog wel, maar dat
gebeurt minder vaak in een vzw- of andere
structuur. Vaak maken die nieuwe
verenigingen of groepen gebruik van
de openbare ruimte.”
EXPERIMENTEREN
“Voor ons was dat gegeven interessant
genoeg om ermee aan de slag te gaan.
We startten in 2015 het project ‘Beleef
de ruimte op om ons nieuwgekozen
‘studiegebied’ verder te verkennen.
“We zijn zeker niet ontevreden over
wat we bereikt hebben, maar we zitten
met een aantal vragen. Wat is er nodig
om een project in de openbare ruimte
te laten slagen? Waarom lukt het de
ene keer wel en de andere keer niet?
Wie heb je nodig om een project te
vinden en hoe vind je die mensen? We
hebben tijdens ons onderzoek mooie
voorbeelden gezien van stadsinitiatieven,
maar zouden die ook op het
platteland werken? Want dat heeft
toch een iets ander karakter.”
“Het zijn maar enkele van de vragen
die wij ons stellen. Ik voeg er wel graag
nog aan toe dat het ‘onderzoek’ waarvan
ik spreek geen wetenschappelijk
onderzoek was. We zijn zelf links en
rechts op zoek gegaan naar informatie
en ideeën, en hebben enkele ervan in
de praktijk uitgetest.”
“SAMENZIJN, SAMENKOMEN OF
SAMENLEVEN IN EEN PUBLIEKE
RUIMTE KAN WEL DEGELIJK, OOK
ALS JE MEKAAR NAUWELIJKS KENT.”
“We merken duidelijk dat er potentieel
is en we gaan de komende maanden
nog meer experimenteren. Maar wellicht
zijn er zaken die we beter kunnen
doen of waar we rekening mee moeten
houden. Intern waren we het erover
eens: de eerste stap die we nu moeten
zetten, is praten met Ruth Soenen en
haar onze vragen voorleggen. Zij is de
specialiste ter zake.”
THEORIE EN PRAKTIJK
Ruth Soenen, die de universitaire diploma’s
‘sociale pedagogiek’ en ‘sociale
en culturele antropologie’ op zak heeft,
juicht de plannen van Vormingplus
Kempen toe om een ‘werkdomein’ te
maken van de openbare ruimte. Zelf
zette ze die stap jaren geleden al. “Ik
heb nogal wat onderzoek gedaan naar
45

armoede en dus ook naar de dingen
die daar verband mee houden: migratie,
cultuurverschillen… Als je daarmee
bezig bent, merk je al snel dat er een
groot verschil is tussen de theorie en
de praktijk. Ik merkte dat veel van de
bestaande theoretische modellen niet
kloppen. Veel wetenschappers bakenen
hun onderzoeksterrein netjes af. Ze
delen de bevolking in groepen in en
kiezen er dan één groep uit op wie ze
zich gaan focussen: de middenklasse,
de roma’s, de Marokkanen… noem ze
maar op. Ze doen dat natuurlijk met de
beste bedoelingen. Maar in de praktijk
werkt het niet zo. Die groepen bestaan
niet. Of ze zijn toch zeker niet zo afgebakend
als de theoretische modellen
laten uitschijnen. In het alledaagse
leven lopen die groepen voortdurend
door mekaar. Ze trekken met mekaar
op, of juist niet. Maar ze zien mekaar,
ze ontmoeten mekaar. Voortdurend.
In winkels en warenhuizen, in het
gemeentehuis, bij het OCMW, in de
openbare ruimte, in de bus en de tram,
naast het sportveld, bij de school… En
terwijl bijna elke socioloog elk van die
afzonderlijke groepen aan het bestuderen
is en in theoretische modellen
aan het stoppen is, kijkt bijna niemand
naar hoe de verschillende groepen met
mekaar omgaan en samenleven. Daar
ben ik mee aan de slag gegaan. En niet
van achter mijn bureau. Ik ben de tram
opgestapt. Negen maanden lang heb ik
dagelijks Tram 12 genomen. Die rijdt
door Hoboken, Merksem, Wijnegem,
Mortsel, Wommelgem, Berchem en
Antwerpen. Als je alle kanten en alle
facetten van Antwerpen wil zien, moet
je Tram 12 nemen.”
PRIVACY EN VERTROU-
WEN
“Tram 12 is een prachtig voorbeeld van
een publiek domein, waar iedereen
gebruik van maakt. Want dat is de
definitie van een openbare ruimte. Om
die reden gebruik ik trouwens liever de
term ‘collectief gebruikte ruimte’. Dat
is een betere omschrijving; ‘openbaar’
kan voor interpretatie vatbaar zijn.”
“Als je iets wil organiseren in de
publieke ruimte, of het contact tussen
mensen daar wil stimuleren, moet je
eerst nagaan wie er komt. Wie maakt
gebruik van de ruimte? Welke groepen
zijn er actief ? En interpreteer daarbij
het begrip ‘groep’ zo ruim mogelijk.
Want er zijn niet alleen etnische
verschillen. Een groep wordt niet
-en zeker niet alléén- bepaald door
afkomst of huidskleur. Er zijn ook
de omwonenden, de jongeren en de
ouderen, de mensen die ‘op bezoek’
komen om te winkelen… Hoe verhouden
die zich tot mekaar? Hoe gaan die
met mekaar om? Dat moet je proberen
te lezen. Dat is een werk waar je je tijd
voor moet nemen. Je kan dat niet doen
door een keer ter plaatse te gaan en
een enquête te doen. Je moet een hele
tijd ter plaatse blijven.”
Dan rest de vraag natuurlijk nog hoe
je de publieke ruimte bestudeert. Dat
zou het onderwerp van een jarenlange
studie kunnen zijn, maar Ruth Soenen
probeert op één namiddag toch enkele
belangrijke facetten mee te geven.
“Hou er rekening mee dat mensen héél
erg gehecht zijn aan privacy, en heb
daar ook respect voor. Als je alleen in
een treinwagon zit en er stapt iemand
op, zal die persoon niet naast je komen
zitten. Dat is niet iets van deze tijd
waarin mensen mekaar nog nauwelijks
kennen, dat is altijd zo geweest.
Het heeft ook niks te maken met
asociaal of onbeleefd zijn, integendeel
juist. Het duidt op een respect voor de
privacy van de andere.”
VLUCHTIG IS
NIET VERKEERD
“Wees dus niet te snel met conclusies
als mensen of groepen afstand bewaren.
Tegelijkertijd is het ook belangrijk
om te weten dat vertrouwen geen
voorwaarde is voor sociaal contact.
Toevallige ontmoetingen kunnen
bijzonder hartelijk zijn, zonder dat
er meteen een nieuwe groep of een
blijvende vriendschap gevormd wordt.
Ik kan dat mooi illustreren: ik winkelde
in een supermarkt, waar ik mijn
zoontje even in een speelparkje kon
droppen. Toen ik hem na een halfuur
weer oppikte, nam hij afscheid van zijn
speelkameraad. ‘Tot nooit meer,’ zei
hij. Ik vond dat niet alleen heel mooi,
maar ook heel treffend. Het is perfect
mogelijk om mekaars beste vrienden
te zijn voor een halfuur en mekaar
nadien nooit meer te zien. Maar er is
bijna geen socioloog te vinden die daar
onderzoek naar doet. Moeilijk te begrijpen,
want het kluwen van dit soort
kortstondige relaties is enorm belangrijk.
We hebben véél meer toevallige,
vluchtige ontmoetingen dan georganiseerde.
Het is net die onophoudelijke
kabbelende stroom van vluchtige
relaties en contacten die het sociale
karakter van een stad of dorp bepaalt.
46
“Je mag mensen niet te bruusk overvallen. Goed dat
jullie een free hugs-actie koppelden aan moederdag.”

Knutselen voor het project WarmOlmen.
Ruth Soenen: “Samenzijn, samenkomen of
samenleven in een publieke ruimte kan wel degelijk,
ook als je mekaar nauwelijks kent.”
Net omdat sociologen er zo weinig
mee bezig zijn, vind ik het belangrijk
dat een organisatie als Vormingplus
Kempen het wél doet. Want samenzijn,
samenkomen of samenleven in een
publieke ruimte kan wel degelijk, ook
als je mekaar nauwelijks kent.”
VINGER AAN DE POLS
Vormingplus Kempen ondervond dat
aan den lijve. Letterlijk. In Geel werden
op moederdag ‘free hugs’ (een gratis
knuffel) uitgedeeld aan passanten. Het
wérkte. Voorbijgangers waren eventjes
verbaasd, maar dan aangenaam verrast.
Ruth Soenen: “Die actie is goed omdat
ze gekoppeld werd aan moederdag.
Anders zou ik er mijn twijfels bij gehad
hebben. Je mag mensen immers niet
te bruusk overvallen. Maar moederdag
is iets heel gekends. Je hebt de free
hugs dus gekoppeld aan iets waar men
vertrouwd mee is. Dan werkt het wel.
Maar van die kleine dingetjes kan het
dus afhangen.”
Niet alle plaatsen lenen zich tot een
goeie interactie tussen verschillende
groepen. Maar moeilijk betekent
niet onmogelijk. “Als je merkt dat
twee groepen niet goed met mekaar
opschieten of zelfs lijnrecht tegenover
mekaar staan, is het een slecht idee
om één van de twee weg te halen. Wat
je moet doen, is er juist een derde of
zelfs een vierde groep bij betrekken.
Dan veranderen de verhoudingen en
wordt de angel er vaak uitgehaald.
Maar zulke dingen kan je pas vaststellen
als je lang ter plaatse bent. Werken
in de publieke ruimte vergt tijd. Zelfs
als je een project hebt gedaan en de
plaatselijke mensen of groepen zetten
het project verder zonder dat je er als
vormingswerker nog bij betrokken
bent, kan je het niet helemaal loslaten.
Ga af en toe nog eens kijken of alles
nog goed verloopt. Is er geen groep
die de bovenhand heeft genomen? Of
die zich juist heeft afgezonderd? Zijn
er nog geen conflicten ontstaan? Het
is mooi als een werking verdergezet
wordt zonder jouw aanwezigheid.
Maar hou op een discrete manier toch
de vinger aan de pols.”
VOELSPRIETEN
Het welslagen van een project in de
publieke ruimte hangt dikwijls af van
de mensen die je er in het begin bij
kan betrekken. Het is niet gemakkelijk
om de juiste personen te vinden.
Katrien Loots: “Vormingplus heeft
een breed netwerk. We kennen veel
mensen. Maar als we ergens iets willen
organiseren, komen we toch meestal
bij hetzelfde kliekje terecht: de usual
suspects die we al kennen. Hoe kunnen
we dat doorbreken?”
Het antwoord van Ruth Soenen ligt in
de lijn van alles wat ze al vertelde:
“Ga ter plaatse en zet je voelsprieten
uit om terecht te komen bij mensen
die niet reeds tot je kennissenkring
behoren. Ik weet dat het tijd kost, maar
die tijd heb je nodig en die brengt
op termijn ook op. Denk logisch na
en kies een plek uit waar mensen
samenkomen. Dat kan een parkeerplek
zijn, of een frituur. Ga daar niet
zomaar staan, want niemand zal je
aanspreken. Doe iets. Begin te tekenen
of maak foto’s. Je zal merken dat het
niet lang duurt voor mensen je komen
vragen wat je aan het doen bent. Wees
geïnteresseerd in wat ze vertellen en
wat hun zorgen en bekommernissen
en hobby’s zijn. Ze zullen je ook vragen
stellen, want uiteindelijk kom je op
‘hun’ terrein. Zorg dat je een goed antwoord
geeft. Zeg niet dat je de buurt
komt bestuderen, want dat schrikt af.
Hou een uitlegje klaar waarmee je de
mensen warm kan maken, zonder ze
natuurlijk iets wijs te maken.”
SMALL TALK
“Ook kinderen zijn een handig middel
om tot een contact te komen. Dat ondervond
ik op Tram 12. Met mijn zoontje
erbij werd ik sneller aangesproken.
Small talk over de kinderen, of zelfs
over huisdieren, wérkt. Ook dat is een
gegeven dat je in het achterhoofd kan
houden om vroeg of laat eens iets mee
te doen.”
“Noteer en documenteer alles wat
je doet en wat je ziet,” besluit Ruth
Soenen. “Ook details zijn belangrijk.
Het is pas als je nadien al die notities
bij mekaar legt en overloopt dat je er
lijnen in kan gaan zien. Vaak is dat wel
specialistenwerk. Ik zou adviseren om
bij iemand te rade te gaan die de lijnen
kan ontdekken en de hoofd- van de
bijzaken kan onderscheiden.” •
TEKST ROEL SELS
47

Op vraag van Vormingplus Kempen sprak filosofe Joke
Hermsen in Retie over ‘de tijd’: een begrip dat veel betekenissen
heeft en voor interpretatie vatbaar is, maar
dat vooral in zijn meetbare vorm – de kloktijd – gekend
is. Het andere, niet meetbare, gezicht van de tijd is volledig
naar de achtergrond verdrongen. We kennen de tijd
bijna alleen nog als een economische factor. De tijd is
een rechte lijn waarop deadlines geplaatst worden.
Met alle gevolgen van dien.
Filosofe Joke Hermsen
Een beetje meer wee
wat minder zeis
48
stilte, rust en
ruimte
is nog altijd een van onze thema’s.
We nodigden filosofe Joke
Hermsen uit, organiseerden met
drie gemeenten feSsstival én
maakten promo voor de actie ‘30
dagen stilte zoeken’. Voer voor de
volgende pagina’s!
“In Nederland lopen de medische
kosten voor depressies, burn-outs,
chronische vermoeidheden en stressgerelateerde
ziektes op tot 6 miljard
per jaar”, zegt ze in het begin van
haar betoog. De conclusie dat we dus
dringend anders moeten omspringen
met de tijd, laat ze fijntjes achterwege.
Maar een boodschap die verzwegen
wordt, klinkt vaak luider dan een die
uitgesproken wordt.
“Tijd is een van de moeilijkste thema’s
in de filosofie,” weet Hermsen. “Al 25
eeuwen proberen geleerden het begrip
tijd te definiëren en altijd stuiten ze
op dezelfde vragen, zoals: wat is tijd?
En wie bezit de tijd? In de Griekse mythologie
zijn er twee figuren die de tijd
elk op hun eigen wijze omschrijven:
Chronos en Kairos.”
DE CHRONOSTIJD
“Chronos was de grootvader van Kairos,”
legt Joke Hermsen uit. “Hij wordt
vaak afgebeeld met een zeis. Chronos
maakte van een abstract begrip als de
tijd iets meetbaars en bijna tastbaars.
Onder tijd verstond hij de meetbare
‘kloktijd’. Tijdseenheden waren afgebakende
periodes, met een begin en een
einde. Net zoals een zeis ook een einde
heeft. Het is ook niet toevallig dat de
visie van Chronos op de tijd weergegeven
wordt met de symbolische zeis.
Tijd wordt bij hem voorgesteld als iets
dat ooit ophoudt, net zoals ons leven
eindig is. De dood is -letterlijk- een
deadline. Voor we sterven, moeten
we een aantal dingen doen en stellen
we onszelf een aantal doelen. Je zou
kunnen zeggen dat de Chronostijd, die
eindig is, ervoor zorgt dat we ’s morgens
uit bed komen. We weten immers
dat onze tijd op aarde niet onbeperkt
is en we willen iets verwezenlijkt
hebben en iets van ons leven gemaakt
hebben voor we doodgaan.”
“Met de Chronostijd is er op zich niks
mis. Ze is nuttig, en zelfs onmisbaar,
om orde te scheppen in de chaos.
Zonder Chronostijd zouden we geen
afspraken kunnen maken, zouden we
geen openbaar vervoer kunnen regelen
en zou bij uitbreiding de maatschappij
compleet vierkant draaien. Het pro-

“De Chronostijd is té belangrijk
geworden. Ze heeft de Kairostijd
bijna volledig opgeslokt.”
joke hermsen
DE KAIROSTIJD
foto hansvangeel.com
gschaal,
bleem is dat de Chronostijd té belangrijk
geworden is. Ze heeft de Kairostijd
bijna volledig opgeslokt. Op het einde
van de 19de eeuw is het beginnen
foutlopen. Klokken hadden overal hun
intrede gedaan: in huiskamers, in
scholen, in fabrieken. Mensen gingen
klokken zelfs als sieraden op hun
lichaam dragen. De Chronostijd werd
de basis van de economie. De tijd werd
volledig vereconomiseerd. De film
‘Modern times’ van Charlie Chaplin
was daar een eerste grote aanklacht
tegen. De film werd gemaakt halfweg
de jaren 30. Chaplin speelt een zwerver
die in een fabriek aan de lopende band
werkt, terwijl hij bewaakt wordt door
camera’s en beeldschermen. Het duurt
niet lang voor de stoppen bij hem helemaal
doorslaan, helemaal gek gemaakt
door de tijd en de tijdsdruk. Zijn
collega’s, die onder dezelfde tijdsdruk
werken, worden voorgesteld als een
kudde afgestompte schapen. De film
illustreert perfect hoe de Chronostijd
heerst en hoe de Kairostijd daar het
grootste slachtoffer van is.”
Joke Hermsen legt uit wat onder
de Kairostijd precies moet worden
verstaan. “Kairos was de kleinzoon van
Chronos. Zijn opvatting over tijd verschilde
erg van die van zijn grootvader
en stond er zelfs haaks op. Kairos
zag de tijd niet als een meetbaar
begrip, verstond er juist ‘een gelegenheid’
onder, of ‘het juiste ogenblik’.
Voor Kairos was de tijd een abstract
gegeven. Hij beschreef tijd als een
subjectief gegeven: de tijd is iets dat je
kan ‘nemen’. Zoals de tijd voor jezelf,
of de tijd om na te denken. Voor hem
is de tijd iets persoonlijks. Voor Kairos
brengt de tijd creativiteit en inspiratie
en stimuleert ze bevlogenheid.”
“In de eeuwen die volgden, kende
de visie van Kairos veel aanhangers.
Erasmus schreef zelfs ooit dat geen
enkel politicus, diplomaat of strateeg
één beslissing zou mogen nemen
zonder de Kairostijd te raadplegen,
met andere woorden: zonder de tijd te
nemen om grondig over de dingen te
reflecteren.”
“Een misverstand dat vaak opduikt, is
dat de Kairostijd verward wordt met
nietsdoen of de luierik uithangen.
Dat is niet wat met Kairostijd bedoeld
wordt. De Kairostijd heeft juist te
maken met het zinnig doorbrengen
van een moment dat je jezelf hebt
toegeëigend. Vaak ben je dus in de
Kairostijd juist heel gefocust, al
hoeft dat niet. De Kairostijd kan
immers ook ingevuld worden met
dagdromen, wachten, stilstaan…
zelfs met vervelen. Al die zaken
zijn dikwijls veel zinvoller dan
je denkt. Hoe vaak gebeurt
het niet dat je denkt dat je je
verveelt, dat je vanuit een trein
zinloos naar het voorbijglijdende
landschap staart, maar
49

foto hansvangeel.com
‘Ik denk dat de Kairostijd zijn dieptepunt gekend heeft. Ik zie links en rechts de eerste tekenen van herstel.’
50
dat je juist op dát moment een goeie
ingeving krijgt of een oplossing voor
een probleem waar je al langer mee
rondloopt?”
“Niet voor niets stamt het woord
school af van het Griekse woord scholè,
dat ondermeer ‘rust’ betekent. Pas in
rusttoestand, in het interval tussen
twee handelingen, kunnen we tot bezinning
en reflectie komen. Pas als we
‘nietsdoen’, opent zich de ruimte van
het denken en van de creativiteit. Dat
zijn immers verschijnselen die zich
door geen vooropgesteld doel of economisch
nut laten sturen of opjagen.”
“Kairos wordt vaak afgebeeld met een
weegschaal. Dat is natuurlijk symbolisch.
De Kairostijd is de tijd die je
neemt om te wikken en wegen, om
een balans te vinden… Die tijd wordt
in onze huidige maatschappij -door
de Chronostijd- aan de kant geduwd.
Helemaal ten onrechte, want zo wordt
onze creativiteit gefnuikt.”
Maar Joke Hermsen blijft optimistisch.
“Ik denk dat de Kairostijd zijn
dieptepunt gekend heeft. Ik zie links
en rechts de eerste tekenen van herstel.
Onlangs werd ik uitgenodigd om te
komen spreken op een avond waar de
30-urenweek het centrale thema was.
Iets minder Chronos, iets meer Kairos.
Iets minder zeis, iets meer weegschaal.
Mensen beginnen het in te zien. In
Zweden wordt daar nu al mee geëxperimenteerd.
Dat verheugt me.”
VERANDERT HET OOIT?
Na het exposé mocht het talrijk opgekomen
publiek de tijd nemen om bij
zichzelf en de buurman na te gaan wat
tijd betekent en wat je kan ondernemen
om anders met de tijd om te gaan.
Vanuit het publiek kreeg de filosofe
nog een prangende opmerking voorgeschoteld.
“De Grieken discussieerden
tweeduizend jaar geleden al over de
Chronos- en de Kairostijd, en wij doen
dat nu nog. Het valt te vrezen dat er
over tweeduizend jaar nog altijd over
gediscussieerd zal worden.”
Joke Hermsen counterde. “De discussie
op zich is niet slecht. Net zoals de
Chronostijd niet per definitie slecht is
en de Kairostijd goed. We hebben de
Chronostijd immers nodig om plannen
te maken en ons leven te organiseren.
We moeten er alleen voor zorgen
dat er nog ruimte overblijft voor de
Kairostijd. Het probleem is dus niet
dat er twee ideeën over tijd zijn. Die
kunnen perfect naast mekaar bestaan.
Maar de Chronostijd is te bepalend
geworden in ons economisch bestel.
‘Time is money’, luidt het gezegde.
Daar moeten we vanaf. Tijd is veel
meer dan geld. Tijd is juist onbetaalbaar.”
•
TEKST ROEL SELS
foto hansvangeel.com

25 oktober.
Een zonnige zondagnamiddag op het
domein van de ex-horecazaak ‘Burcht
Hertog Jan’ in het landelijke
Oud-Turnhout. Dit is het ideale decor
voor de slotmanifestatie van FeSsstival,
een evenement dat georganiseerd wordt
in het kader van de jaarlijkse sensibiliseringscampagne
‘Cultuur van de stilte’, die
in 2015 voor de vijfde keer plaatsvond.
Pol Goossen:
“Stilte verbindt
51
mensen met mekaar”

PITTIGE WANDELING
De amateurkunstenaars vanuit Talander
en Arendonk stelden vooraf in hun
huis en atelier hun werken tentoon.
Van daaruit vertrok de begeleide fietstocht
naar Oud-Turnhout. De fietsers
konden onderweg, bij de Kruisbergkapel,
verpozen bij een harpconcert
van Ellen en Veerle. Bij aankomst bij
Burcht Hertog Jan worden ze verwelkomd
door vier alpenhoornblazers.
Voor de gelegenheid wordt de veerpont
opnieuw in gebruik gesteld om
de fietsers over het kanaal te zetten.
Vanuit bezoekerscentrum Boshuis
trokken de Ravelse deelnemers via een
kindvriendelijke wandeltocht naar de
veerpont bij Burcht Hertog Jan.
Aan de Oud-Turnhoutse wandelaars
vertelde schepen van land- en tuinbouw
Jos Van Troy over de samenwerking
tussen landbouw en natuur in De
Liereman. Dichterscollectief ‘Collectief
Dichterbij’ zorgde voor poëzie
onderweg.
DE INLEIDING
52
was een organisatie van de gemeenten
Arendonk, Ravels, Oud-Turnhout
en Vormingplus Kempen
in samenwerking met Het Stilteplatform,
Hofke van Chantraine, het Bezoekerscentrum
Boshuis Ravels, Natuurpunt/CVN,
Talander en Waerbeke.
Wie beter dan Pol Goossen kan
FeSsstival opluisteren? De acteur die
in de tv-serie ‘Thuis’ gestalte geeft aan
Frank Bomans, is een groot natuur- en
dierenvriend, en bovendien hoogsensitief.
Nog méér dan andere personen
weet hij rust en stilte te waarderen.
Het is bijna 15 uur en vanuit drie
verschillende kanten komen wandelaars
en fietsers toe bij Burcht Hertog
Jan. Aan de slotmanifestatie is immers
een ‘voorprogramma’ gekoppeld.
Vanuit drie deelnemende gemeenten
(Arendonk, Ravels en Oud-Turnhout
zelf) is een wandel- of fietstocht naar
Burcht Hertog Jan georganiseerd.
Het is 15u. Bijna alle bezoekers zijn toegekomen
bij ‘Burcht Hertog Jan’, maar
er wordt beleefd gewacht op eventuele
laatkomers. Niet iedereen wandelt of
fietst immers even snel en onderweg
is er genoeg te genieten. FeSsstival is
een evenement dat daar ruimte voor
laat, en ver weg blijft van stress en
deadlines en drukte. De aanwezigen
genieten met volle teugen van de
gratis drank en van het gezellige keuvelen
met de andere bezoekers, onder
wie ook de burgemeesters en enkele
schepenen van de drie gemeenten. Af
en toe worden de gesprekken onderbroken
door het statige, bijna plechtige
geluid van de alpenhoornblazers die
de nieuwe bezoekers verwelkomen.
Wanneer iedereen er is, neemt Christa
Truyen van Vormingplus Kempen het
woord: “We hebben vannacht het uur
verzet. De meesten van ons hebben
dat extra uur waarschijnlijk in bed
doorgebracht, maar toch heeft het
een symbolische waarde: vandaag zit

er rek op de tijd. Mooier kan haast
niet voor dit festival, dat aansluit bij
de campagne ‘Cultuur van de stilte’.
Vormingplus is al jarenlang actief
op dit vlak. We zetten sterk in op de
beleving van stilte, rust en ruimte. We
zijn heel blij dat Arendonk, Ravels en
Oud-Turnhout dat belang ook inzien.
Ze onderzoeken of de natuurgebieden
in de drie gemeenten met mekaar
verbonden kunnen worden met trage
wegen. Zo’n samenwerking kan veel
perspectieven bieden.”
DE STILLE MAN
Na Christa Truyen betreedt Pol Goossen
het geïmproviseerde podium. Hij
leest een zelfgeschreven tekst voor
over ‘De stille man’. Een tekst die hem
als hoogsensitief persoon op het lijf
geschreven is, maar die voor iederéén
heel herkenbaar is.
“De stille man is voortdurend in oorlog
met de wereld om hem heen. Zelden
of nooit wordt hij met rust gelaten.
Overal moet hij in het verweer, want
rumoer -of zelfs lawaai- is overal. Elke
ochtend opnieuw staat hij met de
beste bedoelingen op. Hij maakt een
ochtendwandeling en alles lijkt goed
te gaan. De auto’s zoemen alleen in
de verte. Vandaag lijkt de stille man
de strijd tegen het lawaai te kunnen
winnen. Gelukzaligheid is troef. En
plots, als bij toverslag, wordt alles
vernield. Een bos- of parkwachter
zet zijn bladblazer aan. Zelf heeft de
werkman oordoppen om niet knettergek
te worden van de decibels die hij
produceert, maar wie zich toevallig in
zijn buurt bevindt, heeft dat geluk niet
en wordt hardhandig uit zijn stilteroes
gerukt. De stille man begrijpt er niks
van. Het is herfst. Bladeren vallen nu
eenmaal van de bomen. Wat is het
nut van die bladeren weg te blazen en
ze tien meter verder te leggen? Heeft
deze man ooit gehoord van het feit dat
gevallen bladeren deel uitmaken van
een kringloop? Zou hij ooit van humus
gehoord hebben? De stemming van de
stille man is helemaal omgeslagen van
gelukzaligheid naar ergernis.”
“Maar de hel is voor de stille man nog
niet achter de rug. Erger nog: ze is nog
maar net begonnen. Hij zoekt verpozing
op zijn dakterras. Hij geniet nog
maar nauwelijks van de stilte of zijn
gsm gaat. Waarom bellen en sms’en
mensen zoveel? Waarom moet iedereen
zo bereikbaar zijn? Het lijkt wel
alsof iedereen lijdt aan een bereikbaarheidsverslaving.
De stille man neemt
zijn gsm niet op. Hij houdt trouwens
al helemaal niet van telefoneren. Automatische
telefoonbeantwoorders: hij
heeft er een hekel aan. Druk 1 voor Nederlands,
druk 2 voor blablabla, druk 3
“Blijkbaar zijn onze oren vogelvrij verklaard.
Iedereen mag er aanslagen op
plegen, op elk moment van de dag. ”
pol goossen
voor blablabla. En wat je ook drukt, het
eindigt toch altijd op dezelfde manier:
met wachtmuziek. Muziek. Muzeik.
Muziekte. Als het maar geen seconde
stil is. Elk stiltemoment moet meteen
opgevuld en in de kiem gesmoord
worden. Zelfs wachten mag je niet op
je gemakje doen; zelfs daar moeten
decibels bij te pas komen.”
Pol Goossen komt nu pas echt op dreef.
Zijn aanklacht tegen de terreur van
het lawaai gaat onverminderd verder.
“De stille man houdt niet van feestjes,
kermissen en braderijen.
53

En nog minder van Kerstmis en van
die jingle bells die niet ophouden voor
je er neurastheniek van wordt. Geef
hem maar water. Of de zee. Liefst op
een afgelegen plekje. Van mensen
krijgt hij dan wel eens de opmerking
dat daar niks te zien is. Hij antwoordt
hen dan dat daar vooral niks te horen
is. Het lawaai is de norm geworden.
Waarom, in hemelsnaam? De rokers
zijn al verbannen. Nu de lawaaimakers
nog. Heel frappant wordt het wanneer
de stille man helemaal in zijn eentje
op een terras zit. Hij vraagt de uitbater
of de muziek wat zachter kan. Of
beter nog: helemaal af. Hij is immers
de enige klant en hij heeft er geen zin
in. Maar het mag niet. Want er moet
‘dikke ambiance’ zijn, zegt de uitbater.
Wat begint als een rustig gesprek,
escaleert al snel. De uitbater wordt
boos en begint te roepen. Muziek
moet! En als de stiltezeikerds daar
niet tegen kunnen, moeten ze maar
ophoepelen! De stille man antwoordt
dat hij dat graag wil doen, maar dat
hij bijgodniet weet waar naartoe. Het
lawaai is overal. Zelfs in de cinema,
waar iedereen stil zou moeten zijn en
alleen zou moeten kijken en luisteren.
Er wordt gepraat, gelachen, gegeten,
gedronken… Alsof dat de normaalste
zaak van de wereld is. Misschien moeten
cinemadirecteurs maar eens een
cinemacoach inhuren. Iemand die het
publiek kan opvoeden; die de bezoeker
kan uitleggen hoe je je hoort te gedragen
als je respect hebt voor de andere
toeschouwer. Dat moet toch kunnen?
Als er zelfs coaches bestaan om Miss
Aardbei of Miss België te worden, dan
moet een cinemacoach toch ook tot de
mogelijkheden behoren? De stille man
vraagt het zich moegetergd af.”
HOOGSENSITIEF
Het betoog van Pol Goossen gaat nog
minutenlang verder. Na afloop van zijn
protestrede zoeken we hem even op
en vragen hem hoeveel er van de stille
man in hem zit, of omgekeerd. “Je mag
wel zeggen dat ik een stille man ben,”
zegt hij. “Ik hou van stilte, in de breedste
betekenis van het woord. Want
stilte betekent voor mij ook zaken als:
eenvoud, rust, harmonie, beleefdheid…”
“Ik heb de tekst die ik net voorlas
enkele jaren geleden geschreven voor
mijn solovoorstelling ‘Daar sta je dan’”,
legt de acteur uit. “Die voorstelling
gaat over iemand die hoogsensitief
is. Ik ben zo iemand, dus ik heb de inspiratie
niet ver moeten zoeken en uit
mijn eigen ervaringen kunnen putten.
Voor de volledigheid voeg ik eraan toe
dat iemand die hooggevoelig is, niet
alleen extra gevoelig is voor lawaai. Uit
mijn oorspronkelijke tekst heb ik, voor
deze gelegenheid, dus enkel de passages
geselecteerd die specifiek over
lawaaihinder gaan.”
“Mensen fronsen de wenkbrauwen wel
eens als ik vertel dat ik hoogsensitief
ben. Toch is het niet zo uitzonderlijk.
Naar schatting 20% van de mensen
is dat, in meer of mindere mate. Ik
begrijp bijgevolg niet dat er zo weinig
aandacht voor is en dat er zo weinig
gedaan wordt om het probleem te
verhelpen. Kijk, je hoeft geen geleerde
te zijn of anatomie gestudeerd te hebben
om te weten dat je zuinig moet
zijn op je oren. Het zou niet eens grote
inspanningen vergen om een flink
deel van de lawaaiterreur terug te
dringen. Toch gebeurt het niet. Onze
oren zijn blijkbaar vogelvrij verklaard.
Iedereen mag er aanslagen op plegen,
op elk moment van de dag. Onbegrijpelijk.
Onze oren zorgen figuurlijk én
letterlijk voor ons evenwicht. Ze laten
ons bovendien toe te luisteren naar
anderen. Hoe belangrijk is het niet te
kunnen luisteren naar wat iemand
zegt, óf niet zegt? Want dat laatste is
even belangrijk. Stilte verbindt mensen
met elkaar.”
4’33”
Om die verbintenis door stilte bijna
tastbaar te maken, speelt ter afronding
van FeSsstival het gelegenheidsorkest
‘The Orchestra of Coloured Silence’ onder
leiding van muziektherapeut Gerd
Sprangers het (stilte)stuk 4’33” van
componist John Cage. Een heel passend
muziekstuk, dat klinkt als: ………
Exact 4 minuten en 33 seconden later
wordt de stilte brutaal verbroken door
een oorverdovend applaus. Voor één
keer stoort het lawaai niet. Uitzonderingen
bevestigen de regel. •
TEKST ROEL SELS
FOTO’S HANSVANGEEL.COM
54

Therapeute Katrien houdt zoveel van stilte, dat
ze er elke dag mee begint. Gedurende ’30 dagen
stilte zoeken’ in april ging ze nog een stapje verder.
Zeven dagen lang hield Katrien
haar stilte-impressies bij.
30 dagen stilte zoeken
DAG 1 Een klein beekje in de Liereman, een stiltegebied
waarin ik al mijmerend wandel. De zon flikkert op het
snellende water en trekt mijn aandacht. Alles valt stil, pure
schoonheid krijg ik zomaar cadeau. Een vogel zingt, hij
verrijkt de stilte. Ik ben opgenomen in de stilte, verbonden,
ruimer dan mijn kleine hoofd en mijn begrensde, doorleefde
lichaam.
DAG 2 Thuis. Ik ben aan het afwassen, mijn hoofd ergens
anders dan mijn lijf, mijn handen zonder aandacht, snel. Ik
heb geen enkele reden om opgejaagd te doen. Is het de macht
der gewoonte of gewoon mijn natuur? STOP. Vijf minuten
stil, het is april! Mijn impulsen en gedachten vertragen, ik
ontspan, voel mijn adem, ik zak in mijn lichaam en voel het
water en het bord dat ik afwas. Ik word ruimer, opener, ontvankelijker.
Ik voel wat ik doe (afwassen!) en dat is fijn.
DAG 3 Tussen twee therapieën door heb ik tien minuten.
Ik begin nota’s te maken, in mijn agenda te kijken. Na het volgende
uur gebruik ik mijn voornemen om vijf minuten stilte
in te bouwen. Rust, ruimte en openheid ontstaan, en duren
veel langer voort dan de objectieve vijf minuten. Dit wordt
een nieuwe gewoonte en da’s goed.
DAG 4 Ik doe mijn fysieke therapeutische oefeningen
traag, zorgvuldig opgebouwd, met aandacht en zachtheid, als
vanzelf. Plots voel ik stilte in mijn bewegingen, in heel mijn
wezen en rond me. Erna loop ik verend en met een stevige
tred naar mijn ontbijt. Het gevoel neem ik mee naar mijn
werk. Ik ben bij mezelf en tegelijkertijd bij de ander, zacht en
krachtig.
DAG 5 Een auto dient om snel ergens te zijn. Elk obstakel
is een bron van ergernis wanneer ik dreig te laat te komen,
alsof ik en mijn doel het centrum van de wereld zijn! Ik moet
denken aan de stilte-uitdaging: STOP. Het besef komt dat
alles en iedereen in dit verkeer zijn plaats, zijn doel en zijn
tempo heeft en dat ik daar gewoon een onderdeeltje in ben,
berustend dat ik wellicht te laat kom, maar dat is geen ramp.
Stilte brengt ook mildheid en liefde mee.
DAG 6 Zevenblad overwoekert mijn tuin, en ik wil stilte
toepassen in mijn strijd tegen de plant. Hoe kan ik zacht en
stil blijven terwijl bijna al mijn spieren opspannen om mijn
riek diep in de grond te steken? Aan die witte, lange wortels,
knopjes, woekeringen lijkt geen einde te komen. En toch, het
helpt. Door mijn aandacht op de stilte word ik minder snel
moe.
DAG 7 Twee vriendinnen komen op bezoek. Enthousiasme
windt me op, verlangen om te vertellen en te vragen
activeert mijn hoofd, ik voel de drang om alles goed te doen.
Ik benut de stilte als een rode draad voor de namiddag en
avond: steeds terugkomen bij mezelf... om van daaruit bij de
ander te zijn, open, ontvankelijk en onbevangen. Zo kan ik de
ander echt ontmoeten, zoals die is. Anders luister ik niet naar
het leven waar ik deel van uitmaak. Maar als ik me kan laten
opnemen door de stilte, dan voel ik me rustiger, verbonden,
gelukkig en zinvol: mijn kleine, unieke persoontje doet er
toe. Ik heb natuurlijke reacties en intenties, niet meer en niet
minder. Dan voel ik me net als een madeliefje in een grote
tuin, in onze grote wereld.
55

Professor Alex Vanneste geeft uiteen
AMBACHTELIJK, M
weg
‘last minutes’,
voortaan is er
56
Eén van de dingen die we
doen, is het ondersteunen van
plaatselijke verenigingen. Dat
doen we met inhoud en geld:
elke maand stellen we een
vormingsaanbod samen dat we
hen goedkoop aanbieden.
Zo betalen ze voor kwalitatieve
lezingen, workshops en cursussen
tot een kwart van de reële
prijs.
In dat aanbod zat in 2015 ook
Professor Alex Vanneste. Roel
Sels maakte hem mee in Rijkevorsel.
DE SPREKERSBOX
Na vier jaar poetsten we de formule
op: met acht activiteiten
per maand in plaats van vier en
een vereenvoudigde administratie,
zodat verenigingen alles
vlot kunnen aanvragen.
Op uitnodiging van de plaatselijke afdeling van het
Davidsfonds sprak professor Alex Vanneste op
15 oktober over spionage tijdens de Eerste Wereldoorlog.
De Oude Pastorij in het centrum van Rijkevorsel liep
behoorlijk goed vol voor zijn uiteenzetting.

zetting over spionage tijdens WOI
AAR UITERST EFFICIËNT
kristofvanaccom.be
Professor Alex Vanneste toonde zich
een enthousiast en boeiend verteller.
Hij doorspekte zijn verhaal met veel
kleurrijke anekdotes en genoot duidelijk
van de ruime belangstelling.
WERELDOORLOG
IN HET BLOED
Alex Vanneste is een kenner van de
Eerste Wereldoorlog. Een beetje verwonderlijk
is dat, want het vakgebied
van de professor is vooral de (Franse)
taal- en letterkunde. “Maar ik ben
geboren in West-Vlaanderen,” legt hij
uit, “dan zit de Eerste Wereldoorlog in
je bloed.”
Hij gaf tal van lezingen over de door de
Duitsers geïnstalleerde ‘dodendraad’:
de elektrische draad die van Knokke
tot Aken over de Belgisch-Nederlandse
grens liep met de bedoeling het in- en
uitgaande verkeer tussen de beide
landen quasi onmogelijk te maken
en makkelijk te kunnen controleren.
“België dreigde leeg te lopen. Meer
dan 10% van de bevolking is in die tijd
gevlucht. En om het een beetje cru te
stellen: de Duitsers wilden natuurlijk
geen bezetter zijn van een leeg land.
Bovendien wilden ze voorkomen dat
er hulp van buitenaf het land in zou
komen”. Het was onmogelijk om de
grens tussen België en Nederland
over zijn volledige lengte te bewaken.
De Duitsers wilden geen duizenden
soldaten opofferen om die grens te
bewaken. Daarom installeerden ze een
elektrische versperring.
SPIONAGE
De lezing die Alex Vanneste in Rijkevorsel
hield, ging specifiek over de
spionage tijdens de Grote Oorlog. “Als
je onderzoek doet naar de dodendraad,
kom je automatisch ook bij spionage
en contraspionage uit. En bij vragen
zoals: hoe slaagde men erin om
ondanks de dodendraad berichten het
land uit te smokkelen en waarom was
dat nodig?”
Alex Vanneste geeft zelf antwoord op
die vragen. “Er bestond in die tijd geen
beroepsspionage in ons land. Het waren
de Britten die het voortouw namen
om in België een spionagenetwerk op
poten te zetten. De spionage werd in
Nederland gecentraliseerd. Vanuit het
neutrale Nederland was het immers
relatief gemakkelijk om berichten naar
Frankrijk en Engeland te versturen.
Het grote probleem was natuurlijk de
berichten in Nederland krijgen. Dat
moest gebeuren door mensen zoals jij
en ik, want zoals gezegd: professionele
spionnen waren er niet.”
FANTASIE IN TIJDEN
VAN NOOD
“Berichten die de grens overgingen,
werden verstopt in kragen, wandelstokken,
houten benen… Je houdt niet
voor mogelijk hoe fantasierijk de mens
is in tijden van nood. Heel veel van die
berichten gingen over het treinverkeer.
België had immers zowat het beste
spoorwegnetwerk van de wereld. Voor
de Duitsers was dat een godsgeschenk.
Ze moesten de soldaten maar in Aken
op de trein zetten om overal snel te
geraken. De spionage bestond voor een
heel groot deel uit spoorwegobservaties.
Vele honderden mensen hielden
overal in het land treinen in de gaten.
Van waar kwamen ze? Waar reden ze
naartoe? Wat vervoerden ze? Hoeveel
soldaten zaten in de treinen? Het was
zaak om al die gegevens zo snel mogelijk
in Nederland te krijgen. Daar werd
alle toegekomen informatie bij mekaar
gelegd en werden de nodige conclusies
getrokken.”
57

LEREN VAN FOUTEN
De Slag bij Verdun, die een van de
bloedigste uit de Eerste Wereldoorlog
zou worden, werd voorspeld, maar
helaas geloofden de autoriteiten dat
bericht niet. Ze leerden wel onmiddellijk
van hun fout. Vanaf dan namen
ze de berichten die vanuit Nederland
kwamen wél ernstig. De spionage
werkte dus wel degelijk. Dat gaven de
Duitsers na de oorlog trouwens ook
toe. Ze beweerden nooit écht grip te
hebben gekregen op de spionage, die
goed georganiseerd en beveiligd was.
Zo werden alle berichten gecodeerd.
Zelfs als de Duitsers een bericht
onderschepten, wisten ze niet waar het
over ging.
VREEMDEN
VOOR ELKAAR
Bovendien kenden de spionnen
mekaar niet. Het netwerk bestond uit
mensen die observeerden, rapporten
schreven, berichten codeerden, berichten
verstopten, berichten vervoerden
en de grens overstaken. Heel vaak was
voor elk van die opdrachten iemand
anders verantwoordelijk. Wie in het
netwerk zat, kende alleen de persoon
voor en na hem in het netwerk, maar
nooit de volledige organisatie. Wie
opgepakt werd, kon de Duitsers niet
veel wijzer maken. Zo heeft de Duitse
contraspionage links en rechts wel
eens een succesje geboekt, maar nooit
het hele netwerk opgerold.”
DE OORLOG WAS
OVERAL
Alex Vanneste dankte na afloop het
publiek en de organisatie. “Mede dankzij
Vormingplus Kempen ben ik in
deze regio al regelmatig uitgenodigd
om over de Eerste Wereldoorlog te
kristofvanaccom.be
praten. Dat is goed, want te vaak leeft
bij mensen nog het idee dat die oorlog
zich alleen in de Westhoek afspeelde.
Natuurlijk: 90% van de 600.000 militairen
die in België het leven lieten,
sneuvelden daar. Maar de oorlog was
overal. Tot 300.000 landgenoten waren
betrokken bij de strijd. Die werden in
elk dorp gerekruteerd. Ook hier. Heel
het land, ook deze regio, kreunde onder
de armoede. Het is goed dat, mede
dankzij uiteenzettingen als deze, de
mensen daar aan herinnerd worden.”
•
TEKST ROEL SELS
VANNESTE VINDT
ONZE FORMULE PRIMA
“Dit is een bewijs dat de formule van
Vormingplus Kempen om een deel van
de kosten terug te betalen aan de organisator
wérkt. Het systeem zit goed
in mekaar. We weten allemaal dat veel
lokale verenigingen krap bij kas zitten
en het ziet er helaas niet naar uit dat
die situatie snel zal verbeteren. Subsidies
zullen eerder verminderen dan
verhogen. Maar dankzij deze formule
is het voor minderbedeelde verenigingen
toch nog haalbaar om interessante
sprekers uit te nodigen.”
mieke jacobs
Organiseer met ons
WAT GO
58
jean-paul van bendegem kwam
op uitnodiging van het Turnhoutse
Wetenschapscafé praten voor een volle
Barzoen

EDKOPER
Je wil iets organiseren
met je vereniging, maar
je vindt je gading niet in
onze Sprekersbox? Als je
zelf met een voorstel op
de proppen komt, kunnen
we nog altijd je activiteit
financieel ondersteunen.
kristofvanaccom.be
MAXIMUM 200 EURO
TOELAGE
Kempense organisatoren kunnen we
zo voor 75% van de begeleidingskosten
– met een maximum van 200 euro –
betoelagen. Je aanvraag behandelen we
intern op een tiental dagen tijd.
KIJK OP
www.vormingpluskempen.be/
aanvraag-toelage
lieve Blancquaert praatte in
Merksplas op uitnodiging van de bib
over Birthday
bert de deken
het tabletcafé leert mensen
omgaan met een tablet in de bib van
Balen
59

Het leven
gaat door
Gepensioneerden. Bejaarden. Ouderen.
Het is niet belangrijk hoe we de steeds groter
wordende groep van 65-plussers noemen.
Belangrijk is hoe we naar die groep kijken.
En hoe we op hun wensen en noden kunnen
inspelen. Om dat te kunnen doen, moet je om te
beginnen de vinger aan de pols houden.
Wat leeft er bij de ouderen van vandaag?
Waar zijn ze mee bezig? En wat zijn hun noden?
We vroegen het aan Mie Moerenhout, directeur
van de Vlaamse Ouderenraad.
60

kristofvanaccom.be
MARTINE COPPIETERS, coördinator Vormingplus:
“Onze educatieve medewerkers exploreren in de volgende beleidsperiode
elk twee thema’s. Zo snijdt Christa in 2016 het thema
‘ouder worden’ aan. Inspiratie vond ze bij Mie Moerenhout.’
Ze heeft een dubbele boodschap. Aan
de overheid en de bevoegde instanties,
maar ook aan de ouderen zelf. “We
worden niet alleen ouder, we blijven
ook langer gezond en actief. De overheid
zal daar op in moeten spelen.
Maar ook de ouderen zelf moeten zich
er meer van bewust zijn dat ze niet
afgeschreven zijn op hun 65. Meestal
hebben ze dan nog 20 jaar voor zich.
Dat is dus bijna een derde van de ouderdom
die ze hebben. Het is een grote
fout te denken dat er je alleen nog een
uitbolperiode rest als je 65 bent. Toch
zit dat idee er nog bij velen in.”
De maatschappij verandert veel sneller
dan de denkpatronen die we hebben
over ouderen. Ga het maar na. 65-plussers:
dat is toch de groep mensen
voor wie bingoavonden en Rimpelrock
wordt georganiseerd? Juist.
Maar staan we er ook bij stil dat wie
vandaag 65 is 18 of 19 was in de sixties.
Dat een hedendaagse 65’er opgroeide
met The Beatles en The Stones, dat hij
misschien Woodstock meemaakte en
op de barricades stond tijdens de studentenprotesten
in mei ’68? Neen. Dat
beeld hebben we zeker niet meteen als
we over ‘gepensioneerden’ praten.
De hoogste tijd dus om eens een
en ander bij te stellen. Als directeur
van de Vlaamse Ouderenraad is Mie
Moerenhout uitstekend geplaatst om
de leefwereld van de hedendaagse
ouderen te schetsen.
HET LEVEN GAAT DOOR
Mie Moerenhout vindt de vraag waar
ouderen vandaag de dag vooral mee
bezig zijn, niet helemaal correct.
De vraagstelling wijst immers al op
hokjesdenken. “Ouderen vormen geen
aparte, afgesloten groep. Ze maken
deel uit van de totale bevolking, maar
je kan hen niet afzonderen van de rest.
Hun leven mag dan wel veranderen op
de dag dat ze met pensioen gaan, maar
hun persoonlijkheid en hun interesses
veranderen daardoor niet. Op hun 65
houden ze van dezelfde dingen als op
hun 55 of hun 45. Wie heel zijn leven
graag gelezen heeft, zal ook nog graag
lezen als hij de 65 gepasseerd is. Het
leven gaat gewoon door, ook wanneer
je niet meer moet opstaan om te gaan
werken.”
“Het is een grote fout te denken dat
er je alleen nog een uitbolperiode
rest als je 65 bent. ”
De zorgen en bekommernissen van
ouderen zijn vaak dezelfde als die van
twintigers of dertigers. Geld, wonen,
relaties, vrijetijd… het zijn zaken waar
iedereen mee bezig is. Maar verschillende
generaties hebben er een
verschillende kijk op.
Mie Moerenhout: “Voor veel ouderen
is geld belangrijk. Ze verdienen geen
geld meer: ze moeten rondkomen met
hun pensioen en dat is niet altijd even
simpel. De kosten lopen plots op. Denk
maar aan de woning die ineens de hele
dag verwarmd moet worden wanneer
ze gepensioneerd zijn. Of aan de maaltijden
die ze niet meer op hun werk
krijgen en die ze zelf moeten maken.
Ze hebben plots ook veel meer tijd om
geld op te doen. Ze worden dus al snel
geconfronteerd met minder inkomsten
en meer uitgaven. Dat houdt hen
bezig. Daarmee gaat dikwijls een zorg
over de woning gepaard. Ouderen zijn
dikwijls bang om zorgbehoevend te
worden. Dat kan immers een verhuis
naar een woonzorgcentrum of een
serviceflat tot gevolg hebben. En dan
lopen de kosten nog veel harder op.
Reken al maar op een bedrag tussen de
1.500 en 2 .000 euro per maand. Probeer
dat maar eens van een normaal
pensioen af te houden. Geld is dus
zeker een voorname bekommernis van
ouderen. Vooral als het samengaat met
aangepast wonen.”
“Daarnaast zijn relaties ook erg
belangrijk voor ouderen. Denk daarbij
MIE MOERENHOUT
alleen maar aan de manier waarop ze
met hun kleinkinderen omgaan. Die
is heel apart, en anders dan de manier
waarop ze met hun eigen kinderen
omgingen toen die klein waren. Nu
is er immers meer tijd en meer rust.
Vanzelfsprekend blijven ook de relaties
met vrienden, familieleden en de partner
van belang. Vaak zijn dat mensen
die ze al decennialang kennen, wat
maakt dat de rouwperiodes langer
duren als een van hen wegvalt. Wat de
invulling van vrijetijd betreft, neemt
het verenigingsleven een voorname
plaats in. Hoe vaak zie je niet dat
bejaarden vrijwilligerswerk doen bij
sportclubs of cultuurverenigingen?
Wie het zich kan permitteren, reist ook
vaak. Maar ik heb toch de indruk dat
het reizen als activiteit van ouderen
overdreven wordt in de reclamewereld.
We merken ook dat er behoorlijk
veel interesse is voor cursussen en
workshops. Ouderen zijn niet altijd
mee met de nieuwste ontwikkelingen
op digitaal vlak en willen op dat vlak
graag wat bijleren.”
61

“Ouderen worden al snel geconfronteerd met minder
inkomsten en meer uitgaven. Dat houdt hen bezig.”
62
LIJNEN UITZETTEN
Voor het beleid is het niet altijd gemakkelijk
om in te spelen op de noden
en behoeften van de grote groep ouderen.
Want die groep is zo heterogeen
dat je ze nauwelijks een groep kan
noemen. Mie Moerenhout: “Volgens
het Vlaamse decreet ben je officieel
een ‘oudere’ vanaf 60. Maar ik hoef je
niet te vertellen dat er een groot verschil
is tussen een 60-jarige en pakweg
een 85-jarige. Er zijn gezonden en de
zorgbehoevenden. De mensen die hier
opgegroeid zijn en de migranten. En
de groep migranten is op zich ook erg
divers: nieuwkomers en mensen die
al lange tijd hier zijn, migranten met
westerse en een niet-westerse cultuur…
Het is moeilijk om de groep ouderen af
te bakenen. In theorie ben ik daar ook
tegen. Alle mensen zijn gelijk en voor
ieder van ons geldt dat we elke dag een
dag ouder worden. Maar dat verouderingsproces
loopt heel verschillend. We
kennen allemaal wel voorbeelden van
personen die ‘oud’ zijn op hun 50ste
of nog jong op hun 70ste. Dat maakt
het begrip ‘ouderen’ wel heel relatief.
Tegelijk besef ik dat je in de praktijk
niet anders kunt dan grenzen stellen.
Als je iets wil realiseren voor ouderen,
moet je wel érgens een leeftijdsgrens
trekken.”
Hoe kan het beleid tegemoetkomen
aan de wensen van een groep die zo
heterogeen samengesteld is?
Mie Moerenhout doet enkele aanbevelingen.
“Om te beginnen moet de
overheid duidelijker aangeven wat er
-vooral op het vlak van woonzorgcentra
en serviceflats- nodig is. Wat is er
waar nodig en in welke vorm. Dat is
een zaak van de overheid. Ik merk dat
de vastgoedsector en projectontwikkelaars
die markt inpalmen en naar hun
hand zetten. Ik hoef er geen tekening
bij te maken: voor hen telt in de eerste
plaats geldgewin, niet het welzijn van
de ouderen. En het gaat van kwaad
naar erger. Mensen worden nu zelfs
aangespoord om te investeren in zo’n
project. Met gegarandeerde intresten
per jaar. Het bewijst wat ik zeg: het is
om geld te doen, niet om mensen. Projectontwikkelaars
zullen serviceflats of
een woonzorgcentrum bouwen daar
waar dat het het meeste opbrengt of
waar de grond het goedkoopst is, niet
noodzakelijk waar de nood het hoogst
is. Mijn devies is duidelijk. Laat het
bouwen maar aan de privésector over,
maar de overheid moet veel duidelijker
aangeven wat er mogelijk is en
wat niet. De overheid moet de lijnen
uitzetten en bepalen wat waar nodig
is. De privésector moet zich daar naar
schikken.”
VORMINGSWERK
Mie Moerenhout zegt tot slot ook welke
rol Vormingplus Kempen kan spelen.
“Er zijn kleinschalige initiatieven
te nemen die de eenzaamheid tegen-
kristofvanaccom.be
gaan. Je kan een buurtwerking stimuleren.
En het begrip buurt mag je dan
zelfs ruim interpreteren: een buurt
is groter dan je eigen straat. Ook verenigingen
kunnen de vereenzaming
voorkomen. Enkele simpele ingrepen
kunnen een wereld van verschil betekenen:
breng een ledenblad rond in
plaats van het op te sturen. Zo houd je
contact. Haal leden die mobiel beperkt
zijn op als je een activiteit organiseert.
Vormingplus kan verenigingen daarop
wijzen. Vormingswerk zelf blijft ook
belangrijk. Ondersteun activiteiten die
ouderen wegwijs maken in de digitale
wereld. Informeer de ouderen ook over
verschillende woonvormen, zoals kangoeroewonen,
assistentiewoningen,
woonzorgcentra… Spoor ouderen aan
om hun stem te laten horen. Ouderenadviesraden
zijn daar uitermate
geschikt voor. De meeste gemeenten
hebben er een. Ook op het vlak van
mobiliteit kan Vormingplus een rol
spelen. De Vlaamse Ouderenraad heeft
een mooie brochure die bomvol adviezen
staat. Vormingplus kan als partner
of als initiatiefnemer enkele van die
adviezen uitwerken.”
“Maar ik herhaal het graag: wijs ouderen
op het feit dat ze gemiddeld nog
20 jaar te leven hebben als ze 65 zijn.
We leven langer en we leven langer
gezond. Daar is niet iedereen zich
voldoende van bewust. Ook op dat vlak
ligt voor organisaties als Vormingplus
nog werk klaar.”
•
TEKST ROEL SELS
mark adkins/flickr

ZORGEN VOOR OUDEREN
HOE BEGIN IK ERAAN?
EEN VORMINGSREEKS
OVER TALENTEN, COMMUNICATIE, HULPMIDDELEN,
EMOTIES EN LEVENSVRAGEN DAARBIJ
Neem je de zorg op voor een oudere bij jou of
bij die thuis? Of heb je wat vrije tijd en wil je
vrijwilliger in de ouderenzorg worden? Of boeit
de zorg voor ouderen je al lang? Dan is deze
vormingsreeks beslist iets voor jou.
Je krijgt een brede kijk op het zorgen voor
ouderen en verdiept je in een aantal deelaspecten
ervan. Je bepaalt mee een stukje van de
inhoud. Je ontdekt je talenten maar ook je
valkuilen. Je wisselt uit met anderen en leert
daarvan.
Meer informatie over de inhoud vind je op
www.zorgenvoorouderen.be
MOL
Op vier donderdagnamiddagen vanaf 17 maart in Dienstencentrum Ten Hove. Info bij ann.raes@ocmwmol.be
BEERSE
Op vier donderdagvoormiddagen vanaf 14 april in het Dienstencentrum De Ontmoeting. Info bij tinne.peeters@ocmwbeerse.be
63
Een initiatief van Vormingplus Kempen, Vormingplus regio Mechelen, Zorg-Saam vzw, RDC Thuiszorgcentrum CM regio Mechelen Turnhout, Thuiszorg VoorZorg, Steunpunt
Mantelzorg, LDC De Ontmoeting Beerse, LDC Ten Hove Mol, LDC De Wilg Willebroek en LDC De Waaier Lier, en werd mogelijk gemaakt met de steun van de Vlaamse
overheid en de provincie Antwerpen

(W)ONDER CONSTRUCTION | 11.11.11 COMITÉ - GEEL | ABVV MECHELEN-KEMPEN | ACCO | A
EN INBURGERING - PRISMA | AGRO-BEHEERCENTRUM | AIF | AL-ARM | ALZHEIMER LIGA |
UURVRIENDEN | BARZOEN | BEWEGING.NET | BEWEGING.NET ARENDONK | BIBLIOTHEEK A
HERENTALS | BIBLIOTHEEK HERSELT | BIBLIOTHEEK HOOGSTRATEN | BIBLIOTHEEK HULSHO
LEN | BIBLIOTHEEK OUD-TURNHOUT | BIBLIOTHEEK WESTERLO | BIO-PLANET | BRIGHT F
ASTEEL MEERLAER | CAW DE KEMPEN | CD&V HERENTALS | CDO | CENTRUM BASISEDUC
TRUM DE WARANDE | CULTUURCENTRUM DE WERFT | CULTUURCENTRUM ‘T SCHALIKEN |
ULTUURRAAD LILLE | CULTUURRAAD MERKSPLAS | CULTUURRAAD MOL | CULTUURRAAD
VIDSFONDS BEERSE | DAVIDSFONDS DESSEL | DAVIDSFONDS HERENTALS | DAVIDSFONDS
| DAVIDSFONDS RIJKEVORSEL | DAVIDSFONDS VORSELAAR | DAVIDSFONDS WESTERLO |
VERENIGDE VERENIGINGEN | DE VOORZORG | DE WAKKERE BURGER | DECENNIUMDOELEN
DINAMO | DUURZAAMHEIDSADVIESRAAD OUD-TURNHOUT | EARTHCARE | EVA TURNHOU
ATIES | FEMMA | FEMMA ARENDONK | FEMMA ARENDONK VOORHEIDE | FEMMA GEEL-HO
FORUM VAN VLAAMSE VROUWEN KASTERLEE | FORUM WERK EN SOCIALE ECONOMIE | FR
HERSELT | GEMEENTE HOOGSTRATEN | GEMEENTE HULSHOUT | GEMEENTE KASTERLEE
LAS | GEMEENTE MOL | GEMEENTE OLEN | GEMEENTE OUD-TURNHOUT | GEMEENTE RA
ESTERLO | GEVANGENIS MERKSPLAS | GEVANGENIS WORTEL | GEZINSBOND | GEZINSBO
GRIJZE PANTERS HERENTALS | GRIJZE PANTERS TURNHOUT | HET ZONNELICHT | HIVSET
CHAPPIJ DE ARK | HUISVESTINGSMAATSCHAPPIJ DE HEIBLOEM | IMPULS | INNOTEC | IN
KREATIEF LAAKDAL/MEERHOUT | KREATIEF LILLE | KRINGWINKEL ZUIDERKEMPEN | KVG
MEL | KVLV LAAKDAL | KVLV LILLE | KVLV VEERLE | KWADRAET | KWB | KWB GEEL PUNT
ANDELIJKE GILDEN GEWEST GEEL | LANDELIJKE GILDEN POEDERLEE | LANDELIJKE THUIS
| MARKANT BEERSE | MARKANT KASTERLEE | MEERHOUTSE ONTWIKKELINGSSAMENWERK
ONDIALE RAAD TURNHOUT | MOOOV | NATUURPUNT | NATUURPUNT EDUCATIE | NATU
GROBBENDONK | NEOS KASTERLEE | NEOS NATIONAAL | NEOS RAVELS | OCMW ARENDON
RATEN | OCMW LAAKDAL | OCMW MOL | OCMW RETIE | OCMW TURNHOUT | OCMW VO
NS HUIS | OPVANGCENTRUM TURNEA | PROVINCIAAL VERBOND VOOR VOLKSTUINEN | PR
ECHELEN-TURNHOUT | REGIONAAL LANDSCHAP KLEINE EN GROTE NETE | REGIONAAL L
ARENDONK | RTV | SAMENHUIZEN | SAMENLEVINGSOPBOUW ANTWERPEN PROVINCIE | SA
OORT BRUIST | SENIORENRAAD ARENDONK | SENIORENRAAD BALEN | SENIORENRAAD BE
OL | SOCIAAL FORUM KEMPEN | SOCIALE HOGESCHOOL HEVERLEE | SOCIUS | SPAAK | S
HOUT | STADSBOERDERIJ TURNHOUT | STADSREGIO TURNHOUT | STILTEPLATFORM DE MER
EEL-LAAKDAL-MEERHOUT | THOMAS MORE | TIME2CARE | TRANSITIEGROEP MOL-BALE
NIET DOOD | UNIVERSITEIT ANTWERPEN | U-TURN | VELT | VELT MIDDENKEMPEN - KERN V
OL | VIVA-SVV TURNHOUT | VLAAMS STEUNPUNT VRIJWILLIGERSWERK | VLAAMSE OUDE
ANTWERPEN | VORMINGPLUS LIMBURG | VORMINGPLUS WAAS EN DENDER | VRIJETIJDSCEN
ULTUUR WESTERLO | VVJ | WAERBEKE | WAKKERDAL | WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSOV
ELZIJNSSCHAKEL HOU VAST | WELZIJNSSCHAKEL ‘T KIERTJE | WELZIJNSSCHAKELS | W
IETSOVERLEG KEMPEN | WERKGROEP OPVOEDINGSONDERSTEUNING HULSHOUT | WETEN
FONDS TURNHOUT/OUD-TURNHOUT | WIT-GEEL KRUIS ARENDONK | WZC HOF TER LANDE
F 291 VERENIGINGEN, ORGANISATIES EN BESTUREN
64
leo janssen / npe
Partners
99% van onze activiteiten in 2015 gebeurde in samenwerking met partners. Die vind je hie

CV | ACW | ADVIESRAAD PERSONEN MET EEN HANDICAP MOL | AGENTSCHAP INTEGRATIE
ANTWERPEN AAN ‘T WOORD | APACHE | ARMOEDE-OVERLEG VLAANDEREN | ATB DE NA-
RENDONK | BIBLIOTHEEK BALEN | BIBLIOTHEEK DESSEL | BIBLIOTHEEK GEEL | BIBLIOTHEEK
UT | BIBLIOTHEEK LAAKDAL | BIBLIOTHEEK LILLE | BIBLIOTHEEK MERKPLAS | BIBLIOTHEEK
UTURES | BUURTCOMITÉ GRAANSTRAAT | BUURTWERK VAART | BUURTWERKING DOMEIN
ATIE KEMPEN | CITIZENNE | CJP | CM | CULTUREEL CENTRUM BAARLE | CULTUURCEN-
CULTUURCENTRUM ZWANEBERG | CULTUURFORUM TURNHOUT | CULTUURRAAD BEERSE |
OUD-TURNHOUT | CURIEUS LAAKDAL | CURIEUS MEERHOUT | CURSUSTEAM OLEN | DA-
KASTERLEE | DAVIDSFONDS LILLE-POEDERLEE-WECHELDERZANDE | DAVIDSFONDS MOL
DE DORPEL | DE FAKKEL | DE KOEP | DE LANDGENOTEN | DE SPRONG | DE TROEF | DE
2017 | DEELRAAD SOCIO-CULTURELE VERENIGINGEN MOL | DEMOS | DEN LEEUWERIC |
T | FAMILIEHULP ARENDONK | FEDERATIE VAN MAROKKAANSE DEMOCRATISCHE ORGANI-
LVEN | FEMMA KASTERLEE | FEMMA LICHTAART | FEMMA OLMEN | FEMMA VOORTKAPEL
IS GEMIXT | GEMEENTE ARENDONK | GEMEENTE BALEN | GEMEENTE BEERSE | GEMEENTE
| GEMEENTE LAAKDAL | GEMEENTE LILLE | GEMEENTE MEERHOUT | GEMEENTE MERKS-
VELS | GEMEENTE RETIE | GEMEENTE VORSELAAR | GEMEENTE VOSSELAAR | GEMEENTE
ND HERENTALS | GEZINSBOND LAAKDAL | GEZINSBOND MOL | GEZONDHEIDSRAAD LILLE
- EXPERTISECENTRUM DOORELKAAR | HOFKE VAN CHANTRAINE | HUISVESTINGSMAAT-
TERNATIONAAL COMITÉ | IOK | ISOM | JEUGDRAAD MOL | KON-TACT | KREATIEF GEEL
REGIO TURNHOUT | KVLV BAARLE-HERTOG | KVLV BALEN CENTRUM | KVLV GEEL ZAM-
| KWB LAAKDAL | KWB MOL CENTRUM | KWB ROSSELAAR | KWB VERBOND TURNHOUT |
ZORG ARENDONK | LBC | LICALAB | LINX+ | LIVING | LOGO KEMPEN | LOW IMPACT MAN
ING | MINDERHEDENFORUM | MOBIEL 21 | MOEDERS VOOR VREDE | MOLENTUIN KWIEK |
URPUNT NETEBRONNEN | NEDERLANDSTALIGE VROUWENRAAD | NEOS BEERSE | NEOS
K | OCMW BALEN | OCMW BEERSE | OCMW GEEL | OCMW HERENTALS | OCMW HOOGS-
RSELAAR | OKRA | OKRA LILLE | OKRA TREFPUNT GEEL LARUM | OKRA TREFPUNT RETIE |
OVINCIE ANTWERPEN | PULSE | PWA MEERHOUT | REGIONAAL DIENSTENCENTRUM REGIO
ANDSCHAP SCHELDE DURME | REPAIRCAFÉ VLAANDEREN | RESOC KEMPEN | RODE KRUIS
MENWERKINGSVERBAND OCMW’S BALEN-DESSEL-MOL-RETIE | SC MOLSHOOP | SCHOR-
ERSE | SENIORENRAAD MEERHOUT | SENIORENRAAD MOL | SINT-JAN BERGMANSCOLLEGE
PK | S-PLUS ARENDONK | SPORTRAAD MOL | STAD GEEL | STAD HERENTALS | STAD TURN-
ODE | STILTEWERKING OUD-TURNHOUT | TALANDER | TEWERKSTELLINGSCOÖRDINATOR
N | TREKKERSGROEP FAIRTRADEGEMEENTE BALEN | TREZART | TRIADA | TURNHOUT IS
ORSELAAR | VFG | VIM | VIMCLUB | VITO | VIVA-SVV | VIVA-SVV MEERHOUT | VIVA-SVV
RENRAAD | VLAAMSE OVERHEID | VLM | VORMINGLUS REGIO MECHELEN | VORMINGPLUS
TRUM DE KRUIERIE | VROUW EN MAATSCHAPPIJ MOL | VROUWENRAAD HERENTALS | VTB
ERLEG RAVELS | WELZIJNSSCHAKEL DE SCHAKEL | WELZIJNSSCHAKEL HET LICHTPUNT |
ELZIJNSZORG KEMPEN | WERELDRAAD WESTERLO | WERELDSOLIDARITEIT | WERKGROEP
SCHAPSCAFÉ TURNHOUT | WIJKVERENIGING HEILAAR | WILLEMSFONDS MOL | WILLEMS-
| ZIEKENZORG | ZORG-SAAM
65
rboven opgelijst.

vormingplus digitaal
• www.vormingpluskempen.be
• www.translabk.be
• www.translabk.be/kaart
• www.mijn2040.be
• www.oppepper.be
• www.destillekempen.be
vormingpluskempen • translabk • beleefderuimte •
destillekempen • mijn2040
66

DE MENSEN
HET TEAM
martine coppieters
coördinator
martine@vormingpluskempen.be
JAN VAN HOUT
adjunct-coördinator
jan@vormingpluskempen.be
jef VAN eyck
sociaal-cultureel werker
jef@vormingpluskempen.be
christa Truyen
sociaal-cultureel werker
christa@vormingpluskempen.be
katrien loots
sociaal-cultureel werker
katrien@vormingpluskempen.be
jolien hermans
sociaal-cultureel werker
jolien@vormingpluskempen.be
viviane schuer
sociaal-cultureel werker
viviane@vormingpluskempen.be
dirk raeymaekers
communicatiewerker
dirk@vormingpluskempen.be
DE RAAD VAN BESTUUR
CONTACT
foto bert de deken
De Raad van Bestuur bestaat uit
Myriam Bergmans, Paloma Buhaceanu,
Stefaan De Wit, Leen Dries,
Assunta Geens, Igor Geubbelmans,
Paul Goossens, Pol Goris, Mieke Hens,
Wendy Mercelis, Lut Mertens, Tinne
Peeters, Gust van Dongen en Nico
Verhoeven.
Voorzitter is Gie Van den Eeckhaut.
DE ALGEMENE
VERGADERING
De Algemene Vergadering van Vormingplus
Kempen bestaat uit mensen
uit diverse maatschappelijke sectoren
van de Kempen. Ze telt momenteel 45
leden.
Vormingplus Kempen vzw
Prins Boudewijnlaan 9 bus 2
2300 Turnhout
Open elke werkdag van 9 tot 17 uur
T 014 41 15 65
E info@vormingpluskempen.be
W www.vormingpluskempen.be
ontwerp: Vormingplus Kempen
druk: www.maes-natuurlijk.be, op Cyclus-100% gerecycleerd
papier
verantw. uitg. Martine Coppieters, p/a Prins Boudewijnlaan 9 bus 2, 2300 Turnhout
67

68
met steun van