Jaarmagazine 2022

Jaarmagazine
2022
Nadia Nsayi
Hoe kunnen we met ons verleden
vreedzaam samenleven?
Kempen
samen naar beter
1

2

FOTO'S COVER EN HIERNAAST: CHRIS STESSENS
04
PARTICIPATIE
Filip De Rynck praatte
op de eerste Broodje
Burgersessie honderduit
over participatie
12
POLARISATIE
Chris Wyns deed de
keynote op onze Wij
& Zij-studiedag voor
praktijkwerkers
16
PATRICK VAN
GOMPEL
draafde via onze Sprekersbox
op in Beerse.
Een verslag én interview
21
DE-
KOLONISATIE
Nadia Nsayi over hoe
omgaan met ons koloniaal
verleden
28
MISDAAD,
STRAF EN
HERSTEL
Een project in veel
gedaanten
40
OPEN BOEK
Openhartige levensverhalen
van acht
vertellers
44
ECOLOGISCHE
TRANSITIE
Over water en onze
Kempense bodem
49
POLITISEREND
WERKEN
Jan en Christa over
onze aanpak en
klemtonen
SCAN DE QR-CODE
en lees dit magazine digitaal
56
UPDATE
Hoe blaas je zuurstof
in het lokaal verenigingsleven?
En nog:
09 Hoe pak je dat aan, burgers betrekken? | 26 Het Kempenoffensief op de fiets |
55 Buurtbudget Lille | 60 Oppeppers | 62 Samenwerken | 63 Ons team
3

Kempense beleidsmakers en ambtenaren
samen laten praten en denken over burgerparticipatie:
dat is één van onze dada's.
Op de eerste Broodje Burgersessie
hadden we in Herentals Filip De Rynck
te gast.
tekst DIRK RAEYMAEKERS | foto’s LIESBET SANDERS
Broodje
De clip
Filip heeft een rijkgevulde, zij het wat
atypische, loopbaan achter de rug:
opbouwwerker, vormingswerker bij Stichting
Lodewijk de Raet en de Wakkere
Burger, om op zijn veertigste aan een academische
opleiding te beginnen en zo hoogleraar
bestuurskunde te worden.
Stedenbeleid hoorde tot zijn onderzoeksdomeinen,
net als burgerparticipatie. En daar
draaide Broodje Burger net om.
youtu.be/vMh8ELPtsFI
4
PARTICIPATIE

LIESBET SANDERS
Burger
Vorm geven aan samenleving
Wat versta je onder burgerparticipatie, Filip?
Filip: “Ik zou daar heel wat theorie over kunnen
verkopen, maar dat ga ik niet doen. Ik vertel
liever over bijv. Zorgzaam Gullegem, een project
waarbij een honderdtal bewoners, ondersteund
door de gemeente, mensen die ziek zijn
ondersteunen. Dat is participatie, want het is
politiek: samen geven ze de samenleving vorm.
Het is een weliswaar kleinschalige, maar wel
betekenisvolle bijdrage tot de politiek.”
“In Vlaanderen zijn er zo’n 800 patiëntenverenigingen
actief. Die mensen organiseren zich
om een stem te krijgen in de gezondheidszorg.
Zo geven ze mee vorm aan de samenleving.
Dat is participatie, dat is politiek.”
“Er zijn ook veel vrijwilligers die via een erfgoedvereniging
ons erfgoed in stand willen
houden. Idem dito: ze geven vorm aan onze
lokale samenleving. Dat is participatie, want
het is politiek.”
“Ik denk heel anders over participatie dan
toen we zo’n 40 jaar terug met de Wakkere
Burger begonnen.”
5

"Toen was ons doel om de
lokale besturen te overtuigen
om aan inspraak te doen. We
brachten mensen samen om
stappen vooruit te zetten: om
hun burgers te informeren, om
hen hun plannen voor te leggen.
Het initiatief lag dan bij
die besturen, als zij er klaar
voor waren, vertrekkend vanuit
hun agenda. We moesten
er nochtans flink voor ijveren.
Hun ambtenaren waren daar
nog niet mee bezig.”
“Maar de politiek is veranderd,
net als de burgers, net
als de samenleving. Een gemeenschappelijk
kenmerk in
mijn voorbeelden hierboven
is dat ze alledrie gericht zijn
op doen; het draait om doedemocratie.
Vroeger lag de nadruk op praten:
we gingen overal gesprekken
doen om adviesraden
uit de grond te stampen. We
waren sterk in praten, in de
hoop een antwoord te krijgen.
Die spreek-democratie staat
erg in tegenstelling tot de verantwoordelijkheid
die mensen
nu opnemen om dingen te
veranderen. Dat is het verschil
tussen de inspraak van toen
en de participatie van nu.”
Proces in
meningsvorming
“Participatie is nu een proces
in meningsvorming. In Wichelen
kwam er bijvoorbeeld een
burgerpanel rond de vraag of
het dorp moest fusioneren.
Dat burgerpanel werd geloot
uit de inwoners. De burgemeester
verwelkomde iedereen
op de startbijeenkomst,
maar ging dan weg. Hij liet de
gesprekken over aan het panel
en zijn ambtenaren, en Fatma
Taspinar leidde deskundig
die debatten. Als je dit soort
gesprekken aan een klassieke
adviesraad zou overlaten,
zat je in een vergadering met
saaie, grijze mannen die thuis
niet veel te zeggen hebben
en hier zaten te wachten tot
ze eindelijk hun zeg van de
avond konden doen. Dat is
geen meningsvorming.”
“De meeste mensen hebben
geen mening als je hen iets
vraagt. Bij een participatieproces
moet je hen een mening
leren opbouwen. De essentie
van politiek, van democratie,
is de georganiseerde meningsvorming.
Participatie draait
niet om de verschillen tussen
GEERT MERTENS
de politici en de burgers, maar
wel om iedereen duidelijk te
maken hoe mensen anders
denken over verschillende
thema’s. Als je dat goed organiseert,
heb je een goed
proces. Ik moet het toegeven:
vroeger had ik daar een ander
idee over.”
Waarom is die participatie
voor jou zo belangrijk?
Filip: “Het lijkt misschien of
je daar als bestuur voor kan
kiezen, maar dat is niet langer
zo. Mensen zijn mettertijd veel
deskundiger geworden. Vaak
vind je die deskundigheid over
thema’s als stedenbouw, mobiliteit…
meer bij burgers dan
bij politici.”
“Ik vind dat er ook een ethische
dimensie aan zit. Aan
democratie moet je werken. Je
ziet over de hele wereld hoe
broos die kan zijn. Maar er
zijn ook pragmatische argumenten.
Als bestuur moet je
investeren in kwaliteit. Burgers
hebben bijvoorbeeld geen
boodschap aan de bevoegdheidsverdeling
binnen een
college. Veel thema’s zijn ook
niet te herleiden tot bevoegdheden.
Klimaat bijvoorbeeld,
is dat een bevoegdheid of een
opdracht voor het bestuur?”
“Als je je gemeente goed wil
managen, kijk je niet van binnen
naar buiten. Participatie
is net van buiten naar binnen
kijken. Dat moet een gemeente
ook leren doen. Dat levert
soms verrassende, maar ook
confronterende bevindingen
op. Burgers moet je niet voor
de gek houden.
6
LIESBET SANDERS

FILIP DE RYNCK: "Ik gaf het op
om te komen praten over de
vernieuwing van adviesraden.
Die hebben de boot gemist.”
ERIK WIEËRS: "Onze ruimte
nu is ofwel publiek ofwel
privaat. We mankeren een
tussenschaal, een collectieve
ruimte die beheerd wordt
door een groep mensen."
Als je het niet meent met participatie,
als je het niet professioneel
aanpakt, zie je mensen
geen tweede keer meer terug.”
“80% van de mensen aanvaardt
een ‘nee’ als een beleidsbeslissing,
op voorwaarde
dat het proces daartoe eerlijk
en degelijk verloopt. Mensen
willen als volwassenen behandeld
worden.”
Durf dingen doen
Filip: “Ik wil eerst nog even
uitzoomen: mensen kijken
niet alleen naar hun gemeentebestuur
om hun houding
tegenover de politiek of de
democratie te bepalen. Hun
houding wordt vaak beïnvloed
door levenssferen waar een lokaal
bestuur geen vat op heeft:
onderwijs, hun werk, als cliënt
in een ziekenhuis… Als mensen
uitgesloten worden, gaan ze
ook niet participeren aan die
samenleving. Door dat onrechtvaardigheidsgevoel
staat
het vertrouwen van de mensen
in de samenleving onder druk.
Ook het vertrouwen in de lokale
politiek neemt zo af.”
“Mijn raad aan lokale besturen
is: durf dingen doen. Hoe actiever
een gemeente is met zijn
plannen en zijn dienstverlening,
hoe actiever de burgers.
Dynamiek lokt dynamiek uit.
Samen dingen doen, zorgt voor
energie. Ambtenaren hebben
daarbij een belangrijke rol te
spelen als intermediairen tussen
politiek en burgers. In de
voorbije decennia zijn ambtenaren,
o.a. door een betere
opleiding, veel meer betrokken
en deskundig geworden in het
werken met burgers.”
“Sterke politici hebben geen
probleem met participatieinitiatieven:
ze weten dat zij
tenslotte de beslissing moeten
nemen. Maar daarnaast
hebben ze ook hun rol om die
processen te organiseren, te
legitimeren en te verbeteren.
Dat zijn uitdagingen voor
zowel lokale politici als ambtenaren.
Als participatie insijpelt
in de organisatie, zie je
dat er een cultuurverandering
gebeurt.”
Een ander
middenveld
“Het middenveld is de voorbije
decennia grondig veranderd,
o.a. door het ouder worden
van vrijwilligers. Nochtans
kan je ook nieuwe vormen van
dat middenveld ontdekken,
waarbij vrijwilligers informele,
tijdelijke engagementen op
zich nemen. Daardoor is de
druk op de traditionele adviesraden
sterk toegenomen,
zodanig dat ze stilaan hun
legitimiteit verliezen. Ik heb
het opgegeven om te komen
praten over de vernieuwing
van adviesraden. Ze hebben
de boot gemist.”
“Bij die nieuwe vormen van
middenveld heb je als gemeente
niet helemaal de
grondstoffen, de humus voor
die mensen zelf in handen.
Bij de start is vaak iedereen
enthousiast, maar op termijn
is er ook ondersteuning nodig.
Als je het meent met dat middenveld,
moet je er zelf ook in
investeren.”
LIESBET SANDERS
De Siamese
tweeling
Hoe bereid je als gemeente
een participatieproces voor?
“Participatie en een sterke
interne organisatie zijn daarbij
een Siamese tweeling. Bij lokale
besturen schort het vaak
aan dat laatste. Daar moet
nog aan gesleuteld worden.
Maar werk niet te lang aan
een voorbereiding: eenmaal
opgestart, drijf je best verder
op de ontstane wisselwerking
tussen praktijk en beleid.
Het managementteam heeft
daarbij een grote verantwoordelijkheid
om initiatieven niet
te laten vermorzelen door de
bureaucratie. Een grote vraag
daarbij is ook welk mandaat
de mensen krijgen die met het
participatieproces bezig zijn.
Daar moet je over durven praten,
en best vooraf."
PARTICIPATIE
7

"Zo moeten we in onze gemeenten ook evolueren:
met minder verticale tussenschotten
tussen de diensten, en met sterke ambtenaren
die gepokt en gemazeld zijn. Waarom worden
zo vaak jonge en onervaren mensen gezet op
zoiets als wijkbudgetten, terwijl je daar net
professionele ervaring bij nodig hebt?”
Hoe betrek je de gemeenteraad daarbij?
“Werken aan de democratie vergt tijd, capaciteit
en competenties. Daar schort het vaak aan
in landelijke gemeenten. Over de rol van de
gemeenteraad is het Decreet Lokaal Bestuur
duidelijk: de gemeenteraad is het centrale
orgaan om het participatiebeleid te bepalen.
Maar de kloof met de praktijk is gigantisch: het
beleid wordt bepaald door de meerderheidspartijen;
vaak weten raadsleden pas laatst wat
beslist wordt, burgers het eerst. Ik ben bezorgd
om het mandaat van raadsleden: wie wil dat
nog blijven doen? Het is vrijwilligerswerk in
een tweederangsrol, en je wordt er ook nog op
belast.”
“Niets houdt de gemeenteraad tegen, zegt het
decreet. We moeten durven discussiëren over
de rol van de gemeenteraad, om de democratie
te versterken. “
Schaalvergroting
Kunnen we niet best per regio samenwerken
om de krachten te bundelen?
Filip: “Dat gebeurt al vaak. Maar moet dat zo
blijven? Kunnen we niet beter gemeenten samenvoegen?
Het is misschien niet de meest
ideale oplossing, maar ik wil graag de stok in
het hoenderhok gooien. Nu zie je bijv. drie
gemeenten die een ambtenaar delen, maar dat
evenaart toch geen volwaardige stedenbouwkundige
dienst. Dat is geen duurzaam model
op lange termijn. De vraag naar capaciteits- en
schaalvergroting is niet langer te vermijden.
Ik vermoed ook dat er in een honderdtal gemeenten
daarover momenteel gesprekken
gevoerd worden. Bij die transitie dienen zich
nieuwe, terechte vragen aan over capaciteit en
schaal. De democratie verandert constant, en
ik ben daar niet pessimistisch over.” •
FILIP DE RYNCK: "Werken aan de democratie
vergt tijd, capaciteit en competenties. Daar
schort het vaak aan in landelijke gemeenten.”
8
LIESBET SANDERS

Herenthout
Burgers betrekken:
hoe pak je dat aan?
tekst CAROLINE HAVERANS | foto’s LIESBET SANDERS
LIESBET SANDERS
Als burgers worden we alsmaar mondiger.
In veel gemeenten leeft de druk en ook
de wil om mensen sterker te betrekken bij
het beleid. Maar hoe pak je dit als lokaal
bestuur goed aan? Herenthout waagde
zich aan de sprong.
Het resultaat: de start van een traject om
met de hele organisatie – personeel en
beleidsmakers – op een ander niveau aan
de slag te gaan met participatie.
Dat leverde ook inspiratie
voor Avansa om een tool te
creëren die gemeenten helpt
om een visie rond participatie
te ontwikkelen. Een babbel
met schepen Sander Ooms en
algemeen directeur Liesbeth
Lambaerts in Herenthout en
sociaal-cultureel werker
Katrien Loots van Avansa.
Sander: “Het is de droom
van elke gemeente om burgerparticipatie
in de hoogst
mogelijke vorm te creëren. Om
na te denken hoe we op frisse,
nieuwe manier burgers kunnen
betrekken bij het beleid.
Zo borrelde in eerste instantie
de vraag op over hoe onze
klassieke adviesraden te hervormen.”
PARTICIPATIE
9

SANDER OOMS: "Belangrijk is dat inwoners
voelen dat je effectief met participatie bezig
bent.”
Het was de start van een gemeentebrede
oefening, samen
met Avansa, rond participatief
denken. Een oefening die impact
heeft op de 110 medewerkers
van de gemeente.
Burger, beleid en
organisatie
LIESBET SANDERS
Liesbeth: “In de eerste werksessie
werd al gauw duidelijk
dat je niet alleen naar de adviesraden
moet kijken als je
burgers bij je beleid wil betrekken.
Want ál onze diensten
komen ermee in aanraking.
Die bekijken het vanuit hun
expertise. Beleidmakers bekijken
het vanuit het algemeen
belang. Burgers bekijken het
dan weer vanuit hun leefwereld.
Het is precies die wisselwerking
tussen de drie partners
die versterkend werkt.
Maar hoe kan je die visies op
elkaar afstemmen?”
Interne werkgroep
Sander: "Eerst maakten we
een interne werkgroep binnen
de gemeente: met zowel
personeelsleden die met twee
voeten in ’t veld staan als
sectormanagers, de algemeen
directeur én schepenen. Hier
kwamen vragen als: Waar
beginnen we eerst? Hoe stemmen
we ons intern beleid af
op wat er in Herenthout leeft?"
Liesbeth: “Vóór we naar de
burgers stapten, wilden we
eerst intern klaar zijn. Want we
hadden eerst betrokkenheid
en een draagvlak binnen onze
organisatie nodig. Die werkgroep
werd het hart van ons
participatiebeleid.”
Katrien: “Als je iets participatiefs
doet, loert het gevaar om
de hoek om zo snel mogelijk
de burger erbij te willen betrekken.
Dat doe je best pas
als je een intern kader hebt
over wat kan en niet kan, als
je een beeld voor ogen hebt
waar je traject naartoe kan
gaan. Zo baken je grenzen af.
Dat zorgt voor meer duidelijkheid.
Vervolgens geef je je
burgers daarbinnen ruimte.”
“Participatie heeft maar kans
op slagen als je organisatie
ervan doordrongen is. Door er
elke dag gevoelig voor te zijn
en dezelfde taal te spreken,
zet je stappen vooruit. Ruimte
laten om met elkaar in dialoog
te gaan, is de belangrijkste
stap. Om elkaar te begrijpen,
moet je eerst kunnen babbelen.
Herenthout heeft nu in elk
departement iemand die erachter
staat en mee duwt. Dat
is veel krachtiger dan wanneer
één iemand aan de kar moet
trekken.”
Burgerbevraging
Na die interne opstart, deed
de gemeente een burgerbevraging.
Die werd heel divers
verspreid, om een representatief
beeld van Herenthout
te krijgen. Dé hamvraag die
avond was op welke vlakken
de inwoner zich meer ziet samenwerken
met de gemeente.
Sander: “Zo verkregen we
heel wat thema’s en concrete
werksporen. Veel mensen gaven
aan dat het vaak moeilijk
is om feedback te krijgen vanuit
de gemeente. We beseffen
dat we sneller kunnen terugkoppelen.
Aan de andere kant
heb je ook onze draagkracht:
als gemeente kunnen we niet
altijd even snel schakelen om
de burgers iets terug te geven.
Maar als je uitlegt waarom
iets vertraging oploopt, dan
staan mensen daarvoor open.
Belangrijk is dat ze voelen dat
je er effectief mee bezig bent.
Communicatie is nu eenmaal
cruciaal.”
Katrien: “In het algemeen
stellen burgers weinig vertrouwen
in de overheid. Maar participatie
is er niet om als individuele
burger snel iets voor
elkaar te krijgen. Het gaat over
samenwerken, op zoek gaan
naar het beste voor de groep.
En dat start met vertrouwen.
Zo'n band moeten we vaak
helemaal opnieuw opbouwen.
Dat is iets heel gevoelsmatig.
Burgers weten meestal wel
dat ze niet meteen een oplossing
kunnen verwachten, maar
ze willen wel dat ze gehoord
en betrokken worden. Het is
nu de uitdaging voor de gemeente
om dat te vertalen in
de dagelijkse werking.”
10 PARTICIPATIE

Aflijnen waarover
burgers hun zeg
kunnen doen
Het burgermoment zorgde
voor drie prioritaire projecten:
Liesbeth: "Eerst en vooral
willen we aan de slag gaan
met burgers om er samen van
te leren. We willen ontdekken
hoe we hen in de toekomst
dichter kunnen betrekken bij
de uitbouw van ons beleid,
hoe we hen ons makkelijker
kunnen laten adviseren.
Daarnaast willen we ook verder
sleutelen aan onze interne
communicatie om dat mogelijk
te maken.
En we willen ook samen op
zoek naar een plek waar jongeren
jongeren kunnen zijn."
Sander: “De bal ligt nu in ons
kamp om de burgers te vertellen
hoe het nu verder gaat
met die projecten. Als we niet
communiceren over de tussentijdse
resultaten, vrees ik
dat mensen zullen afhaken.
Terugkoppelen is belangrijk.
Zo kunnen we er een gedragen
verhaal van maken en enkele
leuke projecten realiseren.”
Wanneer wordt de interne
werkgroep een participatiegroep
met burgers?
Liesbeth: “We willen de werkgroep
zo organisch mogelijk,
maar toch professioneel laten
groeien. We bekijken nu hoe
we de tools die we van Avansa
kregen beter kunnen inzetten.
Hoe en waar betrekken
we onze burgers, waar kunnen
we samen aan werken... Zo’n
denkoefening is moeilijk en
duurt langer. Maar uiteindelijk
komen we tot een beter resultaat.”
Welke tip hebben jullie voor
andere gemeenten?
Liesbeth: “Ga als beleidsmaker
en administratie samen
aan tafel zitten als de betrokkenheid
van het college er is.
Er zijn altijd excuses om er
nooit mee te starten. Oké, het
wordt een tijdsintensief proces,
maar als je het niet doet,
dan mis je de trein. Kleinere
lokale besturen hebben weinig
draagkracht. Als burgers mee
aan de kar trekken, kan je
meer realiseren.”
Dat beaamt Sander: “Door als
schepen gemotiveerd mee in
de werkgroep te zitten, bespaar
je op lange termijn heel
wat stappen. En ook: door
dingen sámen te doen, neem
je vragen en onduidelijkheden
bij mensen weg. Dat vergemakkelijkt
je verdere werking.”
Katrien: “Beleid, ambtenaren
en burgers: dat zijn de drie
stakeholders die je nodig hebt.
Momenteel missen we in Herenthout
die burgers nog in de
werkgroep. Maar we haasten
ons langzaam.”
•
LIESBET SANDERS
LIESBETH LAMBAERTS
"Kleinere lokale besturen hebben
weinig draagkracht. Als burgers
mee aan de kar trekken, kan je
meer realiseren.”
11

Wij & Zij
Chris Wyns over polarisatie
“We leven in een gepolariseerde wereld. Dat is niet
erg, want polarisatie hoort erbij. Onze samenleving
is nu eenmaal superdivers, met een veelheid aan
meningen. Het kan niet anders dan dat die meningen
soms botsen. De vraag is hoe je daarmee omgaat en
hoe je voorkomt dat de standpunten verharden en
de situatie escaleert. Want polarisatie is een katalysator
in het proces van radicalisering.”
Dat zegt Chris Wyns, opleider polarisatie
bij het Hannah Arendt Instituut.
Polarisatie, wat is het en waar komt het vandaan?
tekst ROEL SELS | foto’s CHRIS STESSENS
De clip
youtu.be/wdt8U-augKY
Dat polarisatie een probleem
is waar veel organisaties,
diensten, verenigingen en
gemeentebesturen mee worstelen,
bleek uit de grote belangstelling
die er was voor de
lezing die Chris Wyns over het
onderwerp gaf. Zijn theoretische
uiteenzetting vormde de
aanloop naar een praktijkgericht
dagprogramma vol workshops
en oefeningen. Daarin
werd dieper ingegaan op het
omgaan met polarisatie, al gaf
Wyns daar in zijn exposé ook
al tips en adviezen voor.
12
POLARISATIE

CHRIS STESSENS
CHRIS WYNS: “We kunnen
niet zonder polarisatie."
Toxische polarisatie
“We kunnen niet zonder polarisatie,”
begint Wyns zijn betoog
met een boude premisse.
“Dikwijls maakt het zelfs deel
uit van onze beeldspraak. We
durven zaken al eens overdrijven
om een punt duidelijk te
maken. Om onze mening kenbaar
te maken, stellen we ons
soms fanatieker op dan we
feitelijk zijn. Dat is ook niet zo
erg, want het gaat nog ergens
over. De inhoud primeert nog
altijd. Om het in voetbaltermen
uit te drukken: in de ijver
om de bal te raken, bega je
een overtreding. Dat is fout,
maar zolang het respect voor
de tegenstander er is, is er
niet veel aan de hand.
Algemener gezegd: de regel
is dat je de regel respecteert.
Pas als dat niet meer het geval
is, krijg je te maken met een
polarisatie die giftig en dus
gevaarlijk is. Het sluimerend
gif kan op steeds meer mensen
een impact krijgen en
uiteindelijk een samenleving
destabiliseren of onderlinge
verhoudingen ontregelen.”
“Als we praten over een polarisatie
die bedreigend is voor
de samenleving, hebben we
het over die toxische polarisatie
en niet over de inhoudelijke
of politieke polarisatie,
waarbij meningen tegenover
elkaar gezet worden. Al kan
het ene natuurlijk wel leiden
tot het andere.”
Allemaal, altijd
en overal
“Polarisatie is een gedachteconstructie
die niet gebaseerd
is op feiten, en die in plaats
van te focussen op de negen
overeenkomsten, de nadruk
zal leggen op het ene verschil.
De Troubles in Noord-Ierland
zijn een mooi voorbeeld.
Protestanten en katholieken
wonen er in dezelfde buurt, ze
hebben dezelfde sociale achtergrond,
dezelfde kinderen
met dezelfde behoeften, ze
maken gebruik van dezelfde
voorzieningen. Leef als leek
een week samen met een
protestants en een katholiek
gezin en je merkt geen enkel
verschil."
13

CHRIS STESSENS
CHRIS WYNS: "Het is belangrijk dat middenveldwerkers
ook al actief zijn op het moment dat er nog
rust is of slechts onderhuidse spanningen zijn."
"Polarisatie drijft
op emotie."
CHRIS STESSENS
"Toch staan velen van hen
mekaar soms letterlijk naar
het leven omdat ze niet bezig
zijn met wat hen bindt, maar
met wat hen van elkaar onderscheidt.
Typisch voor de
toxische polarisatie is dat dat
onderscheid verwoord wordt
in absolute termen: álle protestanten
zijn slecht, álle Walen
zijn lui, álle vluchtelingen
zijn profiteurs. En dat zijn ze
altijd en overal.”
“Zo’n toxische polarisatie
heeft brandstof nodig om te
kunnen blijven bestaan. Anders
dooft ze uit. Die brandstof
zijn vaak uitspraken die
over ‘onze’ of ‘hun’ identiteit
gaan en die dus opnieuw de
verschillen benadrukken.”
“Het moeilijke is dat polarisatie
een gevoelsdynamiek
is. Het drijft op emotie. Dat
maakt dat je iemand die al
geradicaliseerd is, niet kan
bestrijden met rationele argumenten,
zelfs niet met onomstotelijk
bewijsmateriaal.
Ik herinner me een verkrachting
en moord in de nabijheid
van een vluchtelingenkamp.
Niemand wist wie de dader
was, maar velen waren ervan
overtuigd dat het een vluchteling
moest zijn. ‘Wij tegen zij.
Wij doen zoiets niet, dus het
zal wel één van hen zijn.’ Die
redenering. Uiteindelijk leidde
DNA-bewijs naar de dader en
naar een veroordeling voor
de rechtbank. De moordenaar
bleek geen vluchteling te zijn.
Maar wie al geradicaliseerd
was, werd door de feiten niet
tot andere inzichten gedwongen.
Die bleef gewoon met de
beschuldigende vinger naar
het vluchtelingenkamp wijzen
en beweren dat daar ‘van alles
niet pluis is’. Het toont aan
hoe polarisatie tot radicalisering
kan leiden en uiteindelijk
zelfs tot complottheorieën om
een op niks gebaseerde mening
toch maar vol te kunnen
houden.”
Van rust
tot escalatie
“In het polarisatieproces zijn
volgens filosoof Bart Brandsma
vijf spelers actief. Om te
beginnen zijn er de pushers.
Dat zijn de extremisten met
geradicaliseerde meningen.
Zij hebben een netwerk van
volgelingen die hun theorieën
helpen uitdragen. Daarmee
hopen ze de grote, zwijgende
middenklasse te bereiken. Dat
is immers het doel: de zwijgers
moeten ook volgers worden
om op die manier de impact
en de macht nog te vergroten.
Tussen hen in staat de bruggenbouwer.
Hij wil de twee
partijen verzoenen. Hij heeft
de beste bedoelingen, maar
bereikt het tegenovergestelde
van wat hij wil bereiken. Door
redelijke en objectieve meningen
te verkondigen en oplossingen
te bieden, bezondigt
hij zich aan het feit dat hij met
puur rationele argumenten de
louter emotionele gevoelens
van de pushers bestrijdt en
dat is gedoemd om te mislukken.
Erger nog: het werkt als
een rode lap op een stier. Hij
biedt de pushers een forum
om hun monoloog af te steken.
De vijfde en laatste speler
is de zondebok. Dat is de man
of vrouw die ondanks alle
pogingen van de pushers in
het midden blijft staan. Onder
het mom ‘wie niet met ons is,
is tegen ons’ wordt hij of zij tot
vijand gemaakt. Alle studies
wijzen uit dat de polarisatie
met de jaren is toegenomen
en dat er dus steeds minder
mensen in het midden staan.”
14
POLARISATIE

Onderhuids
Dat polarisatie snel tot gevaarlijke toestanden
kan leiden, is duidelijk. “Het begint met
een situatie waar nog niks aan de hand is en
alles in rust is. Op de ene of andere manier
ontstaat er een soort van ongemak en dat
ongemak leidt tot onderhuidse spanningen.
Die komen vroeg of laat aan de oppervlakte
en worden openlijke spanningen. De stap naar
een controverse en een conflict is dan al niet
groot meer. Dat is de escalatie. En polarisatie
is daarbij de katalysator. De olie op het vuur.
Het is belangrijk dat middenveldwerkers ook al
actief zijn op het moment dat er nog rust is of
slechts onderhuidse spanningen zijn. Hoe later
in het proces, hoe moeilijker de situatie nog te
keren is.”
Hokjesdenken
"Polarisatie begint bij hokjesdenken,” zegt
Wyns. “Om de maatschappij een beetje overzichtelijk
en begrijpelijk te houden, moeten we
dat soms wel doen. We plakken dan etiketten
op dingen. Zo ontstaat er automatisch een ‘wij’
en een ‘zij’. Dat is heel normaal. Het wordt pas
erg als ‘wij’ zich gaat afzetten tegen ‘zij’."
"Dat zorgt voor spanningen die eerst onderhuids
en daarna openlijk zijn, en uiteindelijk
escaleren tot conflicten. De vraag is natuurlijk
hoe je dat voorkomt. Filosoof Brandsma reikt
enkele oplossingen aan.
Richt je tot de zwijgende
massa die nog altijd wel het
grootst is.
Het belangrijkste is dat je je niet tot de
pushers of de extremisten richt en zelfs niet
tot hun volgelingen. Richt je tot de zwijgende
massa die nog altijd wel het grootst is. Zorg
ervoor dat zij zich niet in de richting van de
pushers laten leiden. Dat doe je door geen partij
te kiezen, door op een gematigde toon het
gesprek aan te gaan, door te focussen op de
overeenkomsten in plaats van op de verschillen,
en door te luisteren naar de basisnoden
van de mensen.
Een goed gesprek begint immers met goed
luisteren. Als je de noden van mensen kent,
kan je gericht en duidelijk argumenteren dat
de oplossingen ergens in het gematigde midden
liggen en niet in één van de uiteinden.” •
Chris Wyns
CHRIS STESSENS
,
15

Patrick Van Gompel
TOTAALBEELD
Zachte woorden,
harde feiten
tekst JANNA DERGENT | foto’s TOTAALBEELD
Zijn vrouw vindt het een rommelzolder, hijzelf
noemt het een archief. Hoe dan ook hebben wij geluk
dat er een plaats is waar Patrick Van Gompel al
zijn ervaringen documenteerde en bewaarde. Met
dat materiaal kon hij naar eigen zeggen wel drie
boeken schrijven. Eén daarvan ligt intussen alvast
in de rekken: ‘Van onze verslaggever ter plaatse’.
In het boek en tijdens zijn lezing in de bibliotheek
van Beerse, neemt hij ons mee in zijn veelbewogen
44-jarige carrière als journalist.
Van oorlogsgebieden tot de Wetstraat: Patrick
Van Gompel heeft al veel gezien en gedaan in
zijn leven. Dat dacht het handjevol mensen dat
zich op een woensdagavond in oktober tussen
de boekenrekken verzamelde ongetwijfeld
ook. Kempenaars vinden het allicht fijn om
een Kempense held te mogen ontvangen. Deze
avond is het resultaat van een fijne samenwerking
tussen Avansa Kempen en Bibliotheek
Beerse. De bibliotheek boekte een lezing via
de Sprekersbox. Zo kon de organisatie het
gekende VTM-gezicht voor een zacht prijsje
ontvangen.
Meer dan een powerpointpresentatie met foto’s
en filmpjes en een microfoon heeft hij niet
nodig: Van Gompel is een geboren verteller.
Wie die serieuze journalist van op den televisie
verwachtte, heeft het mis. Steeds openhartig
en met een vleugje humor hier en daar, houdt
hij iedereen twee uur lang moeiteloos aan de
klapstoeltjes gekluisterd.
16
SPREKERSBOX

Een jonge Van Gompel
Voor zijn pensioen was hij niet weg te denken
van het scherm als het ging om oorlogsverslaggeving.
Dat is waarschijnlijk ook waar het
publiek in de zaal hem van kent, en voor bewondert.
Maar vandaag begint de spreker bij zijn begin.
Dat is voor hem in de Kempen. Zijn eerste
krantenartikel schreef hij voor de Volksgazet
- een voorloper van De Morgen - over een rupsenplaag
in Weelde. In werkelijkheid begon
zijn journalistieke carrière nog kleiner. Dat
illustreerde hij met een leuke anekdote: als
scholier schreef Patrick maar al te graag de opstellen
van zijn kameraden. In ruil voor snoep,
weliswaar. Daar kwam zijn aangeboren nieuwsgierigheid
- die naar eigen zeggen elke journalist
nodig heeft - al piepen. “Nieuwsgierigheid
is belangrijk, en houdt je leven boeiend.” Hij
interviewde zijn klasgenoten, maakte er een
verhaal van en zijn boffende vriendjes hoefden
slechts de tekst over te schrijven.
Dat die leerkracht dan wel een beetje achterdochtig
werd over het plotse schrijftalent van
haar leerlingen, kon Van Gompel alvast bevestigen.
Toch koos hij ervoor om geen journalistiek te
gaan studeren, maar moraalfilosofie. Hij kwam
er al snel achter dat dat niet zijn ding was,
maakte rechtsomkeer naar Weelde en belandde
in de lokale journalistiek.
44 jaar ter plaatse
Dat werd vervolgens een carrière van bijna een
halve eeuw als journalist voor kranten, weekbladen,
radio en televisie. Eens gepensioneerd,
had hij veel verhalen van zich af te schrijven.
33 daarvan bundelde hij in zijn boek 'Van onze
verslaggever ter plaatse'. Dat vormt ook het
uitgangspunt voor zijn lezing vanavond. Hij
brengt ons van de burgeroorlog in Rwanda tot
de opstand in Kiev, maar ook dichter bij huis.
Zo spreekt hij ook vrijuit over zijn depressie,
want hij vindt het belangrijk om daar open
over te zijn.
17

PATRICK VAN GOMPEL: "Als jonge
gast wilde ik de wereld zien. Dat
heb ik gedaan, maar belandde wel
op de minst toeristische plekken."
“Als jonge gast wilde ik de wereld
zien. Dat heb ik gedaan,
maar belandde wel op de
minst toeristische plekken. Die
met oorlog en miserie. Maar ik
zou het zo opnieuw doen, ook
al werd ik vaak met mijn neus
op de feiten gedrukt.”
TOTAALBEELD
Ook de verandering van het
medialandschap, dat zowel inhoudelijk
en technisch enorm
evolueerde tijdens zijn loopbaan,
krijgt een belangrijke
plaats. “Op dat vlak ben ik
gered door de bel. Het begon
intussen wat veel te worden
voor mij op technisch vlak.
Jonge mensen zijn daar veel
handiger in, hebben veel meer
technische kennis. Ik moest
mijn hoofd vooral gebruiken
om inhoudelijk correct te werken.
Neem de Wetstraat bijvoorbeeld,
alleen daar heb je
al 101 onderwerpen waarvan je
op de hoogte moet zijn.”
Van bakeliet
tot iPhone
Want die snelle technologische
veranderingen zijn niet te
onderschatten. Van Gompels
carrière begon met een bakelieten
telefoon met draaischijf
en een mechanische schrijfmachine,
en toen hij later naar
televisie verhuisde, sleurde hij
overal een satelliettelefoon
van 30 kilogram en montagemateriaal
in kisten van 200
kilogram mee. 44 jaar later
eindigde hij zijn carrière met
een iPhone van slechts 162
gram, een laptop en wifi.
“Journalistiek is hard veranderd,”
aldus de gepensioneerde
journalist. “Vroeger
koos je voor de radio, krant of
televisie, en leek het of er veel
meer tijd was. Nu heb je echt
multifunctionele journalisten,
en gaat - en moet - alles veel
sneller.” Dat duidt hij ook met
een voorbeeld: “Nu moet je én
goede vragen kunnen stellen
tijdens een interview, zelf je
beelden maken op je smartphone
en vervolgens in staat
zijn om die zo snel mogelijk
aan elkaar te plakken op je
laptop terwijl je op de stoep
van de Wetstraat zit.”
Met de neus op de
feiten
Op de intussen iconische
cover van het boek zien we
Van Gompel met helm op het
hoofd en microfoon in de
hand verslag uitbrengen van
de opstand in Kiev, Oekraïne.
Hoewel hij doorheen zijn carrière
reportages maakte over
de meest uiteenlopende onderwerpen,
is hij het meest
gekend voor zijn oorlogsjournalistiek.
Daar horen straffe
verhalen bij. Uit Rwanda, Congo,
Somalië, Libië, het Midden-
Oosten, Oekraïne …
Tijdens de lezing krijgen we
verschillende anekdotes te
horen over in wat voor verbijsterende
situaties Van Gompel
zich verwikkelde. Soms vallen
de monden even open. Vooral
zijn opmerkelijke verhaal
over zijn ervaring in Somalië -
waarvan hij ook een fragment
uit zijn boek voorleest - beklijft.
“En zo kunnen we
wel honderd keer
afwijken.”
Tijdens de lezing heeft Patrick
de neiging om voortdurend
af te dwalen. Maar dat stoort
niet. Integendeel. Soms zorgt
het ene verhaal voor een
bruggetje naar een ander.
Zoals eerder vermeld, heeft
hij naar eigen zeggen materiaal
om meerdere boeken te
vullen, en het moet moeilijk
geweest zijn om er ‘slechts’ 33
te selecteren.
Hoe hij dat deed? Eerst maakte
hij een tijdlijn. Het boek is
chronologisch opgebouwd,
wat de technologische evolutie
van de media ook meer
benadrukt. Voor de inhoud en
de correctheid van de verhalen
kwam die ‘rommelzolder’
dan weer van pas. Hij bekeek
en beluisterde alle beelden
PATRICK VAN GOMPEL: "Er
wordt veel over journalisten
gesproken, maar te weinig
mét ons. Ik hoop met mijn
lezingen de geloofwaardigheid
van mijn vak te
verhogen."
18
SPREKERSBOX

en opnames opnieuw, dubbelcheckte
de feiten op het internet
en zocht tenslotte zelfs de
cameramannen en collega’s op
die er destijds bij waren om
naar hun kant van het verhaal
te luisteren.
Geen journalistieke verslaggeving
dus, maar een bundeling
van verhalen die ook zijn eigen
gevoelens en indrukken van
destijds belichten. Ook tijdens
de lezing is hij niet bang zijn
eigen inbreng te geven. Hij is
dan ook een voorvechter van
het recht op vrije meningsuiting.
Ook daar ziet hij een taak
voor journalisten: “Iedereen
mag zeggen wat die wil. Het
is de plicht van de media om
kritisch te zijn over die stemmen,
en onrecht uit de doeken
te doen. Mensen hebben recht
op correcte informatie.”
Tijd voor discussie
Op het einde van zijn lezingen
maakt Van Gompel altijd
tijd voor vragen en debat. De
eerste vraag komt overigens
van de spreker zelf, het is er
eentje die hem vaak wordt
gesteld: “Waarom vertellen
jullie [journalisten] zo weinig
goed nieuws?” Het antwoord
daarop geeft blijk van de optimist
in hem, ondanks het feit
dat hij zoveel onrecht heeft
gezien. Er staat een slide klaar
met verschillende cijfers die
aantonen dat er vooruitgang
in het leven is, dat er altijd wél
positief nieuws te vertellen
valt. Maar er zijn andere feiten
die dan de bovenhand nemen.
Er is maar zoveel tijd in een
nieuwsuitzending.
Patricks boek
Zijn boek is intussen al meer
dan een jaar oud. Lezingen
geven komen daar als natuurlijk
bij voor Patrick Van
Gompel. Hij spreekt en debatteert
graag, en dat valt op.
Zijn lezing is zeker geen samenvatting
van zijn boek. Een
aperitiefje misschien, waarbij
je ook kan genieten van het
charisma van de schrijver.
Na je pensioen kon je het
werk meteen verderzetten met
je boek en de daarbijhorende
lezingen. Was het dan moeilijk
om je journalistieke carrière
helemaal los te laten? Is het
een beetje een uitbreiding
daarvan?
“Ik vind het heel boeiend om
over mijn vak te vertellen.
Mijn boek is daar een handige
leidraad voor. Ondertussen
is 'Van onze verslaggever ter
plaatse' één jaar oud, en ik
mag tevreden zijn over de
verkoop. Het is heel plezant
om mijn verhaal nog in een
bijkomend circuit te brengen.
Ik voel mij ook geroepen om
mijn vak te verdedigen. Wij
journalisten worden langs
verschillende kanten bekritiseerd.
Er wordt veel over ons
gesproken, maar te weinig mét
ons. Ik wil graag mét mensen
spreken. En dan hoop ik, tijdens
mijn lezingen, de geloofwaardigheid
van mijn vak te
verhogen. Die geloofwaardigheid
is het hoogste goed dat
we hebben, als journalist. Er
wordt ons soms verweten dat
we voor de regering zouden
fietsen, maar niemand heeft
mij ooit gedicteerd wat ik
moest zeggen. Dat wil ik kunnen
vertellen.”
19

Hoe pak je dat aan, het lezingen
geven?
“De Sprekersbox van Avansa
werkt als een magneet voor
organisatoren, omdat die zelf
maar 150 euro moeten betalen.
Dat vind ik een goede
zaak. Ik ben zelf ook proactief
te werk gegaan en heb verschillende
bibliotheken aangeschreven
met een voorstel.
Maar deze formule maakt het
wat gemakkelijker voor organisatoren.”
Voel je de behoefte om te
vertellen? Vind je het leuk om
voor een publiek te staan?
“Ja. Op een avond als deze kan
ik meer vertellen dan wat er
in het boek staat, en in eer en
geweten antwoorden op vragen
die mensen hebben. Dat
vind ik belangrijk en ik doe
het graag. Daarom koos ik ook
voor oorlogsjournalistiek: ik
heb dat gedaan omdat ik vind
dat mensen moeten weten
wat er gaande is in de wereld.
Zeker vroeger hadden mensen
een beperkte visie, beperkte
nieuwsbronnen. Dat is nu wel
geëvolueerd, nu kan men vanuit
verschillende invalshoeken
een eigen beeld vormen.”
Wie had je voor ogen bij het
schrijven van je boek, en bij
uitbreiding het voorbereiden
van je lezing?
“Ik heb de kijker voor ogen.
Iedereen moet elk woord dat
ik zeg of schrijf verstaan. Dat
is me - denk ik - wel gelukt.
Iedereen kan mijn boek lezen.
De lezer, ik weet perfect wie
dat is. De ‘ruim geïnteresseerde
persoon’. Dat is soms niet
gemakkelijk, zeker bij moeilijke
onderwerpen. Zo heb ik
in mijn boek gezwoegd om het
conflict tussen de Hutu’s en
de Tutsi’s in mensentaal uit
te leggen, zodat iedereen die
het leest het ook daadwerkelijk
snapt. Op televisie heb ik
ook eens het verschil tussen
sjiieten en soennieten uitgelegd.
Het is één van de taken
van een journalist om ervoor
te zorgen dat iedereen het
begrijpt.
Deze pracht van een uitspraak
van Albert Einstein sluit daar
ook bij aan: “Als je het niet
krijgt uitgelegd op de achterkant
van een luciferdoosje,
heb je het niet begrepen”.
En ik vind de gouden regel
in de journalistiek dat je ook
nooit dingen mag vertellen
die je zelf niet snapt. Dat is
een boemerang, want de kijker
betrapt je. Je moet altijd zelf
weten waar je het over hebt.”
•
20
SPREKERSBOX

Samenleven
dankzij én ondanks
ons verleden
21

CHRIS STESSENS
NADIA NSAYI: "In het secundair onderwijs
kregen we nauwelijks les over 'Belgisch-Congo'.
Dat is een groot manco."
De clip
Journaliste Elien Spillebeen ging op de
netwerkavond '22 van Avansa in gesprek
met Nadia Nsayi. Zij is politicologe en
auteur van het boek ‘Dochter van de dekolonisatie’.
Nsayi heeft Congolese roots.
Ze werd geboren in Kinshasa en kwam
op 5-jarige leeftijd naar België.
youtu.be/m0FLYRx3oLI
22 DEKOLONISATIE

Een historisch
gegroeide
ongelijkheid
rechtzetten
tekst ROEL SELS | foto’s CHRIS STESSENS
“Onze geschiedenis maakt ons
tot wie we zijn. Het is onmogelijk
te bouwen aan een rechtvaardige
samenleving zonder
dat je op een correcte manier
omgaat met je verleden. In
ons geval betekent dat dus
ook: met ons koloniale verleden.
Want die periode heeft
sporen nagelaten bij zowel
Congolezen als Belgen. Hoe
gaan we met die trauma’s om?
Hoe pakken we de dekolonisatie
aan?” In haar boek Dochter
van de dekolonisatie stelt politicologe
Nadia Nsayi enkele
pertinente vragen én geeft ze
er ook antwoord op. Avansa
Kempen nodigde haar uit op
zijn jaarlijkse netwerkevent.
Netwerkevent
Een veertigtal geïnteresseerden
waren aanwezig op
het tiende netwerkevent van
Avansa Kempen. “We hebben
de goede gewoonte om
elk jaar een maatschappelijk
relevant thema op de agenda
te zetten,” leidde Martine Coppieters,
coördinator van Avansa
Kempen, de avond in.
“Dit jaar kozen we voor het
thema ‘Kijken naar kolonialisme’.
In de media is daarover
veel te doen. De regering boog
zich in 2022 over de collectie
van het AfricaMuseum, een
commissie zal bepalen welke
voorwerpen onrechtmatig
verkregen werden en teruggegeven
worden aan Congo,
koning Filip bracht een zeldzaam
masker terug naar Congo
en betuigde zijn ‘diepste spijt’
voor de wandaden uit het
verleden. Maar in de Kempen
is de kolonisatie van Congo
en de gevolgen ervan amper
in het publieke debat aanwezig.
Daar willen we met deze
avond iets aan doen. Hopelijk
inspireert het de aanwezigen
om er zelf in de eigen organisatie
mee aan de slag te gaan.”
De anekdotiek
voorbij
Nadia: “Het is pas aan de
universiteit dat ik diep geïnteresseerd
raakte in de koloniale
geschiedenis van België. In het
secundair onderwijs hadden
we er nauwelijks les over ge-
kregen en werd ik niet getriggerd
om er meer over te willen
weten. Dat is trouwens een
belangrijk manco: we leerden
nauwelijks iets over ‘Belgisch-
Congo’, laat staan hoe we in de
21ste eeuw tegenover die geschiedenis
moeten staan. Als
er in de les al iets verteld werd
over Congo bleef dat beperkt
tot anekdotes: koning Leopold
II, het strafregime en de afgehakte
handen… Of ‘Tot 1960
was Congo een kolonie en
daarna niet meer’: dat soort
jaartalgebonden geschiedenis.
Over het globale beeld, over
het systeem van kolonialisme
en op welke principes dat gebaseerd
is: daarover vernamen
we niets. Vreemd toch: het is
alsof je WOII zou samenvatten
tot de gebeurtenissen in een
concentratiekamp, zonder dat
je uitlegt waar het nazisme
voor staat.”
Een heel ander
beeld
“Kolonisatie gaat altijd over
het bezetten van andere landen
om er zelf beter en rijker
23

van te worden. En de plaatselijke,
gekleurde bevolking
moet de witte overheerser
daar onder dwang bij helpen.
En dus is elke vorm van kolonisatie
rechtstreeks gelinkt
aan imperialisme, kapitalisme,
terrorisme en racisme. Maar
politici, onderwijzers en pastoors
hebben er een heel ander
beeld van opgehangen. Zij
stelden de liefdadigheid en de
goede werken voorop.”
“En ja, sommige Belgen hebben
ook mooie dingen verwezenlijkt
in Congo. Maar we
moeten daar een zéér grote
kanttekening bij plaatsen: ze
deden dat voor zichzelf, niet
voor de Congolezen. De wegen
die werden aangelegd, waren
heus niet bedoeld voor het
comfort van de plaatselijke
bevolking. De wegen gingen
alleen naar de rijke gebieden
en dienden om grondstoffen
te vervoeren. Dat er veel aandacht
ging naar de gezondheidszorg
was omdat men
er alle baat bij had om zelf
gezond te blijven én om over
sterke arbeiders, slaven, te beschikken.
De scholen die werden
opgericht, dienden alleen
om de kinderen op te voeden.
Verder dan basisonderwijs
ging het niet. Je kan een slaaf
leren lezen en schrijven, maar
het blijft een slaaf. Congolezen
werden niet opgeleid om
carrière te kunnen maken of
om zelf hun land te kunnen
besturen.”
Dekolonisatie
Het is nodig om dat mechanisme
achter kolonisatie goed
te kennen voor je een definitie
van dekolonisatie kan geven,
vindt Nsayi. “Dekolonisatie betekent
voor mij inzicht krijgen
in het koloniale verleden en
tegelijk een manier vinden om
daar kritisch mee om te gaan.
Je kan alleen over dekolonisatie
praten als je erkent dat er
altijd een structurele ongelijkheid
geweest is. Die ongelijkheid
heeft niet alleen met
huidskleur te maken. Er kleeft
ook een belangrijke sociale
dimensie aan: de rijken die
de armen uitbuiten. Die historisch
gegroeide ongelijkheid
bestrijden: dát is het echte
dekolonisatieproces.”
België heeft daarin al stappen
gezet. “Het gaat de goede richting
uit en dat juich ik zeker
toe, maar we zijn er nog lang
niet,” zegt Nsayi daarover. “Je
kan alleen maar goedvinden
dat in Gent de Leopold II-Laan
nu de Floraliënlaan heet, dat
de KULeuven de buste van
Leopold II uit de bib verwijderd
heeft en dat onze koning
zijn spijt heeft betuigd. Maar
uiteindelijk zijn dat symbooldossiers.
Daar mag het niet bij
blijven.”
Trauma's verwerken
Dekolonisatie gaat over het
verwerken van trauma’s. “Zowel
Belgen als Congolezen zijn
beschadigd uit dat koloniale
verleden gekomen. Daar kan je
niks meer aan veranderen. De
vraag is dus hoe je ermee omgaat
en hoe je dat een plaats
geeft. De geschiedenis heeft
ons gemaakt tot wie we zijn.
Hoe kunnen we, dankzij én
zeker ook ondanks ons verleden,
vreedzaam samenleven?
24 DEKOLONISATIE

NADIA NSAYI: “Elke vorm van kolonisatie is
rechtstreeks gelinkt aan imperialisme, kapitalisme,
terrorisme en racisme.”
Daarvoor is dialoog nodig, en die dialoog moet
vertrekken op basis van gelijkheid. Dat is niet
zo vanzelfsprekend als het misschien klinkt,
want daar is van beide kanten moed voor nodig.
Dat gaat bijvoorbeeld over het teruggeven
van alle roofkunst, over het optrekken van
standbeelden van Congolezen, over het benoemen
van gekleurde mensen in topposities.
Procentueel zijn er in ons land immers meer
Congolezen dan Belgen hooggeschoold. Maar
op de arbeidsmarkt worden ze gediscrimineerd
of ze werken onder hun niveau. Die stappen
moeten we nog zetten, en dat zijn best grote
stappen.”
Of het helemaal goed komt met dat dekolonisatieproces
en of het ooit helemaal afgerond
kan worden, daar durft Nsayi zich niet over uit
te spreken. “Ik ben van nature optimistisch en
ik geloof in een maakbare, betere wereld. Dat
we al belangrijke stappen gezet hebben, stemt
me zeker hoopvol. De grootste hindernis die
we moeten nemen, is misschien wel de tijd. Je
kan een 75 jaar durende bezetting niet zomaar
uitgommen. Daar is tijd voor nodig. En hebben
we die wel? De wereld evolueert zo snel dat
mensen de tijd niet krijgen om aan al die veranderingen
te wennen. Het dekolonisatieproces
is er daar maar één van.”
•
CHRIS STESSENS
MIHAI SURDU / UNSPLASH
25

26 PODCAST

MIEKE LUYTS
Kempenoffensief
op de fiets
Het Kempenoffensief? Dat zijn twee reeksen
podcasts rond Kempense thema's.
Je vindt de acht afleveringen op
hetkempenoffensief.be.
Er zat ook een vormingsaanbod aan vast.
Zo kwam 'de andere' Kris Peeters babbelen
over fietsen en mobiliteit voor het
tienjarig bestaan van de Turnhoutse Fietsersbond.
Daar hoorde ook een plaatselijke
rondrit bij voor de toehoorders.
27

Burgers en gevangenen praten
tekst ROEL SELS |
foto EDDY MEIJS
HANS VANGEEL
28
DIALOOG HERSTEL

Over misdaad, straf
en herstel
“Stel: je legt een kapot horloge in de schuif en na acht jaar trek
je die schuif open. Antwoord met ja of neen:
denk jij dat dat horloge dan hersteld is?”
In de gevangenis van Hoogstraten zagen en bespraken 15 gedetineerden
samen met 15 vrije burgers ‘The Painter and the thief’,
een Noorse documentaire over een kunstenares die de dief van
haar gestolen schilderijen opzoekt.
Het boeiende gesprek na de
film over misdaad, schuldbesef,
straf, spijt, detentie, inkeer
en herstel leverde verrassende
inzichten op.
Het bekijken en bespreken
van ‘The painter and the thief’
maakte deel uit van het filmfestival
Ciné Détiné en kaderde
in het project DIALOOG.
Avansa Kempen, CAW De
Kempen, Moderator, De Rode
Antraciet, De Huizen en het
personeel van het Penitentiair
Schoolcentrum Hoogstraten
werkten eraan mee.
Kunstdieven
Barbora Kysilkova is een Tsjechische
kunstenares die in
Noorwegen woont en werkt.
Het gaat goed met haar en
met haar carrière.
Ze staat aan de rand van de
grote doorbraak en is klaar
om opgemerkt te worden door
het grote publiek. Dat gebeurt
ook, zij het om de verkeerde
redenen, in 2015. Ze stelt tentoon
in Oslo. Twee van haar
beste schilderijen worden
gestolen. De dieven worden
herkend op de beelden van de
bewakingscamera’s. Ze worden
snel ingerekend. Maar de
schilderijen zijn spoorloos.
Barbora is helemaal in de ban
van het gebeuren. Wie steelt
haar werken? Waarom hebben
de dieven juist die twee werken
gekozen? En vooral: waar
zijn die schilderijen nu? Ze
besluit de confrontatie aan te
gaan met een van de boeven:
Karl-Bertil Nordland.
‘The Painter and the thief’, een Noorse documentaire
over een kunstenares die de dief van haar gestolen
schilderijen opzoekt.
29

,
Op de vraag waarom hij die schilderijen stal,
antwoordt hij met een ontwapenende eerlijkheid:
“Ik vond ze prachtig.” Maar waar de
werken intussen zijn, kan hij niet vertellen.
“Ik leefde in een roes. Heel die periode is een
waas. Ik weet niks meer.” Barbora oordeelt of
veroordeelt niet. Als compensatie vraagt ze
hem of hij model wil staan. Ze wil hem portretteren.
Karl-Bertil stemt toe. Er ontstaat
een band, en niet veel later zelfs een hechte
vriendschap. Barbora maakt een reeks portretten
van hem. Ze heeft
Ik leefde in een roes.
Heel die periode is
een waas. Ik weet niks
meer.
een nieuwe muze
gevonden en floreert.
Maar Karl-Bertil blijft
erg labiel. Na een
mislukte afkickpoging
laat hij zich helemaal
gaan. Kwaad op zichzelf
en op de hele wereld stapt hij in een auto
en rijdt zichzelf in de vernieling. Hij overleeft
het, maar na een opname in het ziekenhuis
moet hij opnieuw naar de gevangenis.
Rollen omgedraaid
Wat volgt, is de totale ommekeer, al komt die
geleidelijk en niet plots. Terwijl Karl-Bertil in
de gevangenis aan zijn herstel werkt en vastberaden
is zijn leven weer in de plooi te krijgen,
krijgt Barbora het steeds moeilijker.
Haar carrière zit weer in het slop, ze wordt
geweigerd door de ene na de andere galerie,
ze komt in geldnood en ze heeft relatieproblemen.
Wanneer Karl-Bertil vrijkomt, zijn de rollen
omgedraaid. Hij bekommert zich nu om de
kunstenares en belt haar en bezoekt haar om
haar er weer bovenop te krijgen.
Zonder oordeel
Burgers en gedetineerden praten na over de
film. Een eerste reactie komt van een burger.
“Wat mij opviel, was dat de vrouw geen oordeel
velt over de dief. Ze wil wel weten waar haar
schilderijen zijn. Daar vraagt ze meermaals
naar. Maar we hebben haar nooit verwijten horen
maken. De dief zegt dat hij niet meer weet
waar de schilderijen zijn en zij gelooft dat.
Het zal Karl-Bertil mentaal ongetwijfeld veel
geholpen hebben om als vriend en niet als
crimineel behandeld te worden.” Spijkers met
koppen, want in een van de vele filmrecensies
van de prijzen winnende film ‘The painter and
the thief’ schreef een criticus dat Barbora een
geweldig goeie psychologe zou zijn. Karl-Bertil
zélf diende de recensent van antwoord. Hij bevestigde
dat Barbora zonder het zelf te weten
de perfecte psychologe geweest was voor hem.
EDDY MEYS
Op de vraag wie in zijn eigen leven al een situatie uit de film heeft meegemaakt, wordt vooral met
‘ja’ geantwoord. “Ik herken de moeilijke jeugd van Karl-Bertil."
EDDY MEIJS
30
DIALOOG HERSTEL

“Een celstraf heeft op zich geen enkel
nut,” zegt een gestrafte. 'Waar het om
gaat, is hoe je die tijd doorbrengt."
Getormenteerd
Op de vraag wie in zijn eigen leven al een situatie
uit de film heeft meegemaakt, wordt
vooral met ‘ja’ geantwoord. “Ik herken de
moeilijke jeugd van Karl-Bertil. Ik ben zelf ook
opgegroeid in een sfeer van tirannie, geweld en
dronkenschap.” Een ander herkent de aantrekkingskracht
die een getormenteerde ziel kan
uitoefenen. “Ik herken het aangaan van moeilijke
relaties. Ergens in de film legt Barbora uit
dat ze op zoek wil gaan naar de ziel van Karl-
Bertil. Dat komt heel dichtbij, als ik dat hoor.”
Meer dan één persoon zegt ooit de financiële
problemen te hebben ondervonden, waar in
de docu eerst Karl-Bertil en later ook Barbora
mee te kampen krijgen. Gedetineerde of vrije
burger: met geldproblemen heeft bijna iedereen
ooit al eens te maken gehad.
Zwart gat in je geheugen
De vraag of het begrijpelijk is dat de kunstenares
het zo belangrijk vindt waar haar werken
zijn, wordt door iedereen, burgers en gedetineerden,
bevestigend beantwoord. “Het zijn
haar kinderen.
Als ze uiteindelijk één van de twee werken
terugvindt, gaat ze languit op het doek liggen.
Zo innig verbonden is een kunstenaar
met zijn werk.” Maar niet iedereen gelooft
dat Karl-Bertil niet weet waar het doek gebleven
is. “Zeggen dat je een zwart gat in
je geheugen hebt, is wel gemakkelijk.” Daar
is een van de gedetineerden het niet mee
eens. “Het kan wél, hoor. Als je verslaafd
bent, loop je volledig verdoofd rond. Ik ben
ook maanden kwijt, maanden waarvan ik me
helemaal niks kan herinneren.”
De dubbele vraag wat de zin is van een opsluiting
als straf en wat het doel is van een
detentie, maakt met voorsprong de meeste
reacties los. “In de gevangenis krijgen we
de tijd om na te denken. En om te leren van
onze fouten,” zegt iemand. Daar kan iedereen
zich in vinden, maar er komen wel aanvullingen.
“Een celstraf heeft op zich geen
enkel nut,” vult een gestrafte aan. “Waar het
om gaat, is hoe je die tijd doorbrengt. Laat
me het verduidelijken met een vraag. Je
moet er met ja of neen op antwoorden. Als
je een kapot horloge in een schuif stopt en
je trekt na acht jaar die schuif open:
31

denk jij dan dat het horloge gemaakt is? Dat is
dus wat ik maar wil zeggen: je moet proberen
iets nuttig te doen met je gevangenisstraf. Alle
hulp is welkom om je te helpen veranderen.
Want als je buitengaat zoals je binnengekomen
bent, heeft de opsluiting geen enkel nut
gehad.”
Tijd en hulp
Hoe die hulp er dan uit moet zien, luidt de
logische volgende vraag. Opnieuw neemt een
gestrafte het woord. “Dat hangt van persoon
tot persoon af. Cursussen of opleidingen kunnen
je helpen om je voor te bereiden bij je
zoektocht naar werk.
Maar niet iedereen heeft daar behoefte aan. Er
zitten in de gevangenis immers ook goeie stielmannen
die het niet nodig hebben om nog een
nieuwe stiel te leren."
"Of kijk naar Karl-Bertil in de film. Hij is zwaar
heroïneverslaafd en zeker niet het prototype
van een crimineel. Hij heeft zijn tijd in de cel
gebruikt om af te kicken. Dat zie je duidelijk.
Op het moment dat hij vrijgelaten wordt, is hij
minstens 10 kilo zwaarder. Hij heeft zijn tijd
gebruikt om te genezen, want een verslaving is
een ziekte. Zo heeft waarschijnlijk elke gedetineerde
wel specifieke hulp of steun nodig om
zijn specifieke problemen te bekampen.” •
"Je moet proberen iets nuttig te doen met je gevangenisstraf. Alle hulp is
welkom om je te helpen veranderen."
EDDY MEIJS
32 DIALOOG HERSTEL

EDDY MEIJS
Chocolade proeven
in de nor
tekst ROELS SELS | foto’s EDDY MEIJS
Een gevangenis is op het eerste gezicht niet
de meest logische plek om een exposé over
eerlijke handel te houden, maar juist daarom
is het ook zo zinvol. CAW De Kempen en
Avansa Kempen nodigden Oxfam Wereldwinkel
uit Hoogstraten uit om een uiteenzetting
over fair trade te geven in de gevangenis van
Merksplas.
33

Oxfam Wereldwinkel ging op de uitnodiging in,
nam chocolade als voorbeeld om het principe
van fair trade toe te lichten en koppelde er een
chocoladeproeverij aan.
Vijftien gevangenen woonden de activiteit bij.
De vraag of de naam Oxfam hen iets zei, werd
bevestigend beantwoord. “In de wereldwinkels
van Oxfam kan je fairtradeproducten uit het
zuiden kopen,” zei een van de gedetineerden.
“Dat klopt,” zei Yvonne Vlaminckx, “al verkopen
we daarnaast zeker ook lokale producten. Je
vindt in onze winkel bijvoorbeeld ook bessenconfituur
uit Minderhout en honing uit Rijkevorsel.
Maar het is nu eenmaal zo dat niet alles
lokaal geteeld kan worden. Koffie, thee, rijst en
chocolade zijn maar enkele voorbeelden uit
een lange lijst van producten die geïmporteerd
moeten worden en die wij verkopen. Het basisidee
daarbij is altijd dat de boer een eerlijke
prijs moet krijgen voor het werk dat hij gedaan
heeft.”
De zandloper
EDDY MEIJS
Cacao is het basisproduct van chocolade.
Zonder boeren die de cacaoplantages onderhouden
en de vruchten van de cacaobomen
oogsten, kan er geen chocolade gemaakt
worden. Zij staan aan het begin van het productieproces.
De landen waar de cacaobomen
het best gedijen, liggen rond de evenaar. Het
eindproduct, chocolade, wordt nergens méér
gegeten dan in Europa. De Verenigde Staten is
een goeie tweede.
“Twee zaken vallen onmiddellijk op,” zegt
Yvonne Vlaminckx. “Ten eerste is er de geografische
spreiding. Terwijl de cacaoboon enkel in
het zuiden geteeld wordt, wordt ze procentueel
gezien bijna uitsluitend in het noorden geconsumeerd.
Maar daarnaast stellen we nog een
tweede zaak vast: een zandloperconstructie.
Daarmee bedoel ik dat er aan de ene kant een
brede basis is van cacaoproducenten en aan
de andere kant een brede basis van gebruikers.
Maar daar tussenin zit maar een heel nauwe
doorgang. Dat enge middenstukje, dat de volledige
markt ontregelt, is het speelterrein van
multinationals.”
De route van de cacao
De weg die de cacaoboon aflegt, van teler tot
consument, verloopt in zes stappen. “Om te
beginnen zijn er de boeren zelf. Oxfam koopt
de cacao bij boeren die zich verenigd hebben
in coöperaties. Niet alleen staan ze sterker
als ze de krachten bundelen. Ook kunnen ze
via de coöperatie makkelijker investeringen
doen voor zichzelf of voor hun gemeenschap.
De internationale cacaohandelaars bekommeren
zich daar niet om: zij willen simpelweg
zoveel mogelijk cacao voor zo weinig mogelijk
geld. En dat brengt ons meteen bij de tweede
stap in de keten: de opkopers van de cacao.
De Oxfam-opkopers werken met een vaste
prijs. Dankzij die vaste cacaoprijs krijgen de
boeren een gegarandeerd inkomen. Opkopers
voor multinationals zijn alleen op zoek naar de
goedkoopste producent. Prijsgaranties bestaan
voor hen niet.”
Bevlogen volgt Yvonne Vlaminckx het cacaotraject.
De gedetineerden luisteren aandachtig.
Een enkeling neemt zelfs notities. “De opkopers
werken in dienst van multinationals. En
daarmee bevinden we ons in het smalle stukje
van de zandloper. Want aan de ene kant zijn
er vijf tot zes miljoen cacaoproducenten ter
wereld en aan de andere kant staan miljarden
chocolade-eters. Daartussen zitten welgeteld
acht handelaars in cacao. Zij verhandelen 70%
van alle cacao in de wereld. Oxfam schakelt
deze tussenstap volledig uit.”
“De vierde stap op weg naar de consument is
de enige tussenstap die hetzelfde is voor Oxfam
en de overige wereldhandel. Hier zitten de
transporteurs. Er moet zoveel cacao vervoerd
34
DIALOOG HERSTEL

worden dat het alleen per schip kan gebeuren.
Dat geldt zowel voor Oxfam als voor de multinationals.
In de voorlaatste stap van de keten
zitten de chocolademakers. Wereldwijd wordt
70% van de chocolade gemaakt door zeven
bedrijven. Ook hier zitten we dus nog in het
smalle deel van de zandloper die de markt verstoort.
Oxfam zorgt voor tegengewicht en werkt
niet samen met de grote chocolademakers,
maar met de kleinere. Voor België is dat een
bedrijf in Erembodegem, dat duurzaam werkt
en de principes van fair trade onderschrijft. De
zesde en laatste stap die naar de consumptie
leidt, zijn de winkels. Multinationals verkopen
hun chocolade vooral aan supermarktketens.
Onze winkels zijn lokaal en ecologisch, en ze
worden uitgebaat door vrijwilligers.”
De centen
Het verschil tussen de ‘gewone’ wereldhandel
en de fairtradehandel van Oxfam is vooral
in de centen te zien. Yvonne Vlaminckx: “Het
openhouden van onze winkels is goedkoper
dan het runnen van een supermarkt. Onze
chocolademaker is goedkoper dan een multinational,
en we doen geen beroep op internationale
handelaars. Die tussenstap slaan wij
over. De eindafrekening is hallucinant. Van elke
euro chocolade die in een supermarkt gekocht
wordt, gaat welgeteld 0,05 euro naar de cacaoboer.
Bij Oxfam is er aan de meet nog 0,35 euro over.
Zeven keer zoveel. Daarvan gaat nog ongeveer
een derde naar de Oxfam-organisatie zelf, zodat
wij ons werk kunnen blijven doen. De rest
is voor de coöperatie van de cacaoboeren.”
Puur, melk en wit
Van naaldje tot draadje werd uitgelegd hoe fair
trade werkt, en het nuttige werd aan het aangename
gekoppeld. De gedetineerden mochten
proeven van pure chocolade, melkchocolade
en witte chocolade. Maar niet voordat ze een
pure cacaoboon proefden. Die smaakt allerminst
zoet. “Chocolade krijgt zijn zoetheid door
suiker, niet door de cacao,” verklaart Yvonne
Vlaminckx. “Om te beginnen, moet je weten dat
de cacaovrucht twee producten oplevert die
nodig zijn om chocolade te maken: de donkere
cacaomassa en de witte cacaoboter. Pure chocolade
bevat drie keer zoveel cacaomassa dan
melkchocolade, maar de helft minder cacaoboter.
Het suikergehalte is bij beide types ongeveer
even hoog: 45% bij pure chocola en 40%
bij melkchocola. Om melkchocola te maken, is
ook melk nodig. In de vorm van melkpoeder
wordt dat nog toegevoegd.”
En wat dan met witte chocolade? “In feite is
dat geen chocolade,” opperde een gedetineerde.
Maar Yvonne Vlaminckx corrigeerde hem.
“Er wordt inderdaad wel eens beweerd dat
witte chocolade geen echte chocolade zou zijn,
maar dat is niet juist. Het klopt wél dat er voor
witte chocolade geen cacaomassa wordt gebruikt.
Vandaar wellicht het misverstand. Maar
er wordt des te meer cacaoboter voor gebruikt
en dat is natuurlijk evengoed een onderdeel
van de cacaovrucht.”
•
EDDY MEIJS
35

Uitwisselen met gedetineerden
over misdaad, straf, herstel
“Ik heb me
vanavond
terug mens
gevoeld”
tekst RIA GORIS | foto’s EDDY MEIJS
Het is een koude winteravond wanneer we aanmeren
in de gevangenis van Hoogstraten, voor
een gesprek tussen een groep vrije burgers en
gedetineerden met als netelig thema: misdaad,
straf, herstel. Het hoge, zwart getraliede hek
gaat voor ons open, een zwerm kauwen krijst
doordringend. We steken de bevroren slotgracht
over en staan op de ronde binnenkoer van wat
eens een prachtig kasteel moet geweest zijn. De
dialoog gaat door in een zaal met oude stenen
gewelven en een gigantisch wapenschild aan de
muur. Ze vormt een contrast met een stel cellen
zonder modern sanitair, waar een pot dienst doet
als toilet.
36
DIALOOG HERSTEL

Onder de vlag ‘DIALOOGgroepen’
komen vrije burgers en
gedetineerden samen om uit
te wisselen over onderwerpen
als conflict en herstel.
Hoogstraten is een van de drie
testcases, vanaf april '23 worden
dergelijke sessies in heel
Vlaanderen uitgerold. In de
Kempen vond eind vorig jaar,
nog in coronatijden, in de gevangenis
van Merksplas al zo’n
uitwisseling plaats, over het
toen bijzonder toepasselijke
thema ‘vrijheid’. Deze keer
zijn we te gast in de gevangenis
van Hoogstraten, waar de
directie ondanks personeelskrapte,
inspanningen doet om
een vrije dialoog mogelijk te
maken.
Een muisje tegen
een olifant
Dit is de derde avond over
‘misdaad, straf, herstel.’ Een
week eerder wisselden een
groep vrije burgers enerzijds,
en een groep gedetineerden
anderzijds, al ervaringen en
gedachten uit over dit thema.
“Het is of een muisje vecht
tegen een grote olifant”,
verzuchtte een van de vrije
burgers toen. Een andere
deelnemer, met ervaring met
gedetineerden, had net het
systeem van self fulfilling prophecy
uitgelegd. Dat gaat zo:
je hebt je straf uitgezeten en
komt daarna weer vrij, met het
stigma ‘ex-gevangene’. Geen
open ticket om alle kansen te
krijgen. Vaak bots je op breuken
in je eerdere netwerk van
familie en vrienden, en soms
heb je een flinke som geld terug
te betalen. En waar geraak
je aan werk, met voldoende
verdiensten om je schulden
terug te betalen? Het stigma
‘(ex-)gedetineerde’ kleeft al
aan jou, de verleiding om via
het foute pad snel uit je geldproblemen
te geraken, loert
om de hoek. Kan je nog vallen
als je al aan de grond zit? Een
onvermijdelijk scenario? Allesbehalve.
Gevangenen die
terechtkunnen bij hun vrienden
en familie, soms ook bij
een ex-werkgever, en liefst ook
goede begeleiding vinden voor
het geschonden moreel, gaan
een rooskleuriger toekomst
tegemoet.
Een goede straf?
Alles is mogelijk, maar volgens
vrije burgers met ervaring
met gevangenen, helpt het
logge gevangenissysteem de
zaken niet vooruit. “Een gevangenisstraf
betekent een
vrijheidsstraf,” merkt iemand
op. “Het betekent niet dat je
geen sociale contacten of een
ontspanningsactiviteit mag
hebben, of niet vrij naar de wc
mag gaan.” Allemaal zaken die
heel beperkt zijn in de gevangenis.
Wat zou dan een goede
straf kunnen of moeten zijn?’
Enkele deelnemers komen
uit bij het volgende lijstje: je
‘zit’ een bepaalde periode en
daarna zou het etiket ‘gevangene’
er af moeten; een goede
straf probeert de familie of
omgeving te ontzien; ze leert
mensen praten over problemen
en doorbreekt negatieve
levenspatronen; ze mag niet
leiden tot ‘detentieschade’,
EDDY MEIJS
37

dat wil zeggen dat je naast de
vrijheidsstraf niet beschadigd
wordt door onnodige beperkingen
of een slechte behandeling.
Zonder perspectief
Eén anekdote blijft bij. In één
van de gevangenissen in de
Kempen - niet Hoogstraten
- hebben gedetineerden een
groot, getralied raam op hun
cel. Toch is het niet mogelijk
om iets van hun omgeving te
zien, want de onderste helft
van de ramen is hermetisch
dichtgeplakt. Met wat geluk
zie je ’s nachts de volle maan.
Verder geen perspectief, letterlijk,
het is nog wat anders
dan in coronatijden in je appartement
of huis te blijven.
Wie op de chauffage klimt om
toch iets te zien, mag rekenen
op een geldboete. Een bezoeker
die vroeg waarom die
ramen afgeplakt zijn, kreeg als
enige antwoord: ‘het is altijd
zo geweest.’ Een voorbeeld van
detentieschade?
Luisterend oor
De avond met gedetineerde
mannen en vrouwen in Hoogstraten
gaat er niet minder
levendig aan toe. Na het bekijken
van de aangrijpende
videogetuigenis van Annemie,
die haar broer verloor door
moord en met de dader in
gesprek ging, ligt de vraag
voor: ‘Wat zou in jouw geval
een goede of rechtvaardige
straf geweest zijn?’ De emoties
lopen hoog op. “Ik was geen
gevaar voor de maatschappij,
ik ben hier terechtgekomen
door financiële fraude,” steekt
Leo* van wal.
“Ik voel me vooral machteloos
tegenover mijn gezin. Van
hieruit kan ik er niet zijn voor
hen. En schulden aflossen lukt
ook niet wanneer je hooguit
twee euro per uur verdient in
de gevangenis.”
“Ik heb wel een rechtvaardige
straf gekregen,” meent Stella*.
“Ik kan leven met mijn straf
omdat de rechter mij uitgebreid
gehoord heeft. Er was
begrip voor de context van de
feiten.” “Was het bij mij maar
waar!” blaast Kelly* “Ik heb
terecht straf gekregen, door
drugsproblemen heb ik veel
feiten gepleegd. Ik kreeg een
behandeling op een gesloten
psychiatrische afdeling. Ik heb
er geleerd om naar mezelf te
kijken en mijn leven te beteren.
Dan kom ik buiten, mijn
lesjes geleerd, en begin ik als
een beter mens een nieuw
leven. Omdat het gerecht zo
traag werkt, moet ik na verloop
van tijd opnieuw voorkomen
voor een oud feit en vlieg
ik terug naar de gevangenis!
Is dat hoe je door een straf
mensen beter maakt?” Kafka is
nooit ver weg in gevangenisverhalen.
Machteloos
De term ‘machteloos’ keert
meermaals terug. Maar ook
‘steun’: de steun die ze aan
elkaar geven, vaak vermengd
met een vleug gevangenishumor,
en hoe goed het doet om
een luisterend oor te krijgen
bij moreel consulenten of aalmoezeniers,
bij hulpverleners
van de Centra voor Algemeen
Welzijnswerk of bij de mensen
van De Rode Antraciet, die
sportieve en culturele activiteiten
inrichten. Bij vrijwilligers
ook, tegenover wie ze
zoveel vrijer praten dan met
justitiepersoneel dat rapporten
over hen moet opstellen.
“Die mensen zijn als een
tweede rechter,” stelt Anton*,
“als ze je niet moeten, ben je
de klos. Vergeet je voorwaardelijke
invrijheidsstelling dan
maar.”
Wanneer 21 uur nadert, klopt
een vriendelijke bewaker op
de deur. Hier geen uitlooptijd
zoals bij het gesprek met vrije
burgers in de bib, geen nakaarten
op café. De celdeuren
moeten tijdig dicht, ’s nachts
is het hier ieder voor zich.
We zijn allemaal
potentieel
misdadiger
Een week later staan we met
een groep vrije burgers bij de
wachtpost van de gevangenis,
bemand door een goedlachse
portier. Hij heeft een mandje
met fortune cookies op zijn
bureau, toepasselijk in deze
setting. De vragen die vrije
burgers en gedetineerden voor
elkaar geformuleerd hebben,
zijn intussen omgezet in stellingen
als ‘Misdaad is eigen
aan de mens en de samenleving’
of ‘Vrijheidsstraf is de
beste straf om tot inkeer te
komen’. Voer voor debat, gespreksstof
die meegenomen
wordt naar de herstelconferentie
die zal doorgaan op 23
november '23. De gedetineerden
geven eerst iedereen een
hand voor ze gaan zitten. Er
ontstaat al snel een geanimeerd
gesprek over de term
‘misdaad’: een fout tegenover
de wet? Iets dat je misdoet
om jezelf te beschermen?
38
DIALOOG HERSTEL

“Sommigen hebben een korter
lontje dan anderen, maar
iedereen is een potentiële
moordenaar”, meent Myriam,
een van de vrije burgers.
“In elke mens zit misdaad.
De omstandigheden en de
buitenwereld spelen een
belangrijke rol,” beaamt een
ander. Geknik in de ronde. Een
aandeel eigen verantwoordelijkheid
blijft overeind, én het
maakt uit waar je wieg gestaan
heeft.
Geen beloningssysteem
Is een hedendaagse gevangenis
geen hotel? Kelly* zet de
puntjes op de i: “Weten jullie
dat de weinige zaken die we
hier kunnen kopen in de kantine,
zoals chocomelk, duurder
zijn dan buiten in de supermarkt?
Terwijl we maar 6,40
euro per dag verdienen en nog
geld moeten overhouden om
te bellen! De buitenwereld lijkt
soms te denken dat we hier
gratis leven en alles maar krijgen.
Niet zo!” Een medegevangene
valt in: “In gevangenisdocumentaires
laten ze altijd
de beste celblokken zien, niet
die met een toiletemmer.” Het
beeld van de gevangenis als
hotel wordt aan flarden geschoten.
“Het personeel van justitie is
er niet om ons te helpen maar
om alle risico’s voor de maatschappij
in te schatten om te
zien of ze ons nog een kans
zouden geven.”
Gevangeniscultuur
Hulpverlening in de gevangenis
bestaat, maar de middelen
zijn erg beperkt. En de neiging
tot zelfinzicht, tot inkeer zeg
maar, is niet bij alle gedetineerden
aanwezig. Doe daar
een schep maatregelen bij die
tot frustratie leiden - zoals
stakingen die bezoek en activiteiten
overhoop gooien – en
een gevangene ziet zichzelf
eerder als slachtoffer van het
systeem dan als dader. “Het
mankeert aan een beloningssysteem
in de gevangenis,”
meent Eddy, een vrijwilliger
in de gevangenis. “Dat slecht
gedrag extra bestraft wordt,
vindt iedereen normaal. Maar
iemand die zich al maanden
netjes gedraagt, ondanks
moeilijke en uitdagende omstandigheden,
belonen met
een schouderklopje en een
extra bezoekuur, dat zit niet in
onze gevangeniscultuur.”
Een vriendelijke bewaker laat
ons het slotrondje afmaken.
Terwijl de gedetineerden naar
hun cel verdwijnen, (Kelly*:
"Daar ga ik liggen malen over
wat hier allemaal gezegd is")
trekken de vrije burgers naar
brasserie De Jachthoorn. “Nog
over dat schouderklopje,” zegt
Krie tegen Eddy, “daar ben ik
het helemaal mee eens. Maar
sommige gevangenen weten
niet om te gaan met een compliment,
omdat ze dat nog
nooit gehad hebben.”
Lieve zegt blij te zijn met de
nababbel: “Ik kan aan mijn
familie niet vertellen dat ik ga
praten met gedetineerden. Ze
zeggen dan: ‘gij zijt zot!’. Maar
mijn wereld staat op zijn kop
van wat ik allemaal gehoord
heb.” Van meer dan één gedetineerde
kregen we een gemeend
dankjewel. "Ik voel me
gehoord," vertelt Leo* in het
finale rondje. "Ik heb me even
terug mens gevoeld," vertelt
Kelly*. Dat een gevangene een
mens is, is blijkbaar geen evidentie
in onze samenleving.
•
(* we gebruikten in dit artikel vaak
fictieve namen)
EDDY MEIJS
Hoe zit het met begeleiding
die ervoor moet zorgen dat
mensen beter uit de gevangenis
komen dan ze erin gaan?
“Bij een straf moeten gedetineerden
werken aan de oorzaken
die hen in de problemen
brachten” luidt de stelling die
Mia trekt. “In theorie klopt
dat, maar het is niet mogelijk,”
zucht Anton*. “Als je eerlijk
bent, word je zwaarder gestraft."
39

Je verhaal
kwijt kunnen,
kan helend zijn
40
OPEN BOEK

tekst ROEL SELS | foto’s CHRIS STESSENS
De wereld zou er anders uitzien
als mensen meer met elkaar
zouden praten en vooral:
beter naar elkaar zouden luisteren.
Open Boek
CHRIS STESSENS
Samen met de stad Geel zocht
Avansa Kempen verschillende
mensen die stigma’s,
vooroordelen of discriminatie
meemaakten. Die draaiden
om armoede, psychische
kwetsbaarheid, verslaving, een
andere etnische achtergrond,
LGBTQI+…
Levensverhaal
vertellen
Zes avonden lang gaven we
hen een opleiding om hen te
leren hoe je je levensverhaal
kan brengen. ‘Hoe baken je je
verhaal af? Hoe zorg je ervoor
dat het duidelijk is voor de
luisteraar? Hoe werk je toe
naar een slot?…’ Door het intense
samenwerken rond zeer
persoonlijke thema’s vormden
ze al gauw een hechte groep.
Op verschillende momenten
vertelden ze een deel van hun
levensverhaal. We vertrokken
niet vanuit de stempel die
vaak op hen wordt gedrukt,
maar wel vanuit de persoon
zelf. De verteller koos volledig
zelf wat hij of zij wou vertellen.
Weg vooroordelen
We hoopten dat de luisteraars
zo voorbij de stigma’s en de
vooroordelen konden zien. Dat
ze niet iemand in armoede,
of met een psychische kwetsbaarheid
zagen, maar wel
Linda of Rika of Jesse…
Zij staan immers centraal.
Daarom kozen we er ook voor
om de gesprekken één op één
te houden: een verteller met
een toehoorder. Zo ontstond
er een mooie verbinding tussen
spreker en luisteraar.
Want mensen met verschillende
sociale en culturele
achtergronden komen zelden
in contact met mekaar, laat
staan dat ze mekaars problemen,
wensen en verzuchtingen
echt kennen.
Nochtans zou de wereld er anders
uitzien als mensen meer
met mekaar zouden praten
en vooral: beter naar mekaar
zouden luisteren.
De resultaten waren verbluffend,
en helend voor zowel de
vertellers als de toehoorders.
Dimpna
hedendaags
Het idee voor ‘Open Boek’
ontstond bij het stadsbestuur
van Geel.
Schepen van sociaal beleid
Griet Smaers: “Geel viert om
de vijf jaar zijn patroonheilige,
Dimpna. Door corona konden
de Ommegang en de bijhorende
festiviteiten niet doorgaan
in 2020, en zo werd 2022
een Dimpnajaar. We wilden
van dit feestjaar iets speciaals
maken en gingen op zoek naar
een goede manier om het
verhaal van de heilige Dimpna
hedendaags te maken. Dimpna
luisterde naar de kwetsbaren,
toonde begrip en verzorgde
hen. Maar we wilden dat verhaal
uit de 7de eeuw vertalen
naar onze huidige samenleving.
Want armoede komt
voor in veel vormen en is nog
steeds erg aanwezig in onze
maatschappij. Meer nog: het is
nooit veraf. We zien het alleen
niet altijd, omdat mensen er
niet mee te koop lopen en de
armoede verborgen blijft achter
bakstenen muren.
41

Op een of andere manier wilden
we dat doorbreken. We
wilden dat de verhalen van
kwetsbare mensen, in onze
eigen gemeente, tot bij de
mensen zouden komen die
meer geluk hebben gehad in
het leven en die nooit met
dezelfde problemen geconfronteerd
werden.”
Acht getuigenissen
Het stadsbestuur betrok de
mondiale raad en de gezondheidsraad
bij het project en
klopte aan bij Avansa Kempen.
Samen gingen ze in Geel op
zoek naar mensen die hun
bewogen levensverhaal wilden
vertellen. Dat leverde acht
pakkende getuigenissen op.
ILL. PIETER FANNES
Van levensverhaal
naar verhaal
Het vinden van acht persoonlijke
getuigenissen was
maar de eerste stap van het
‘Open Boek’-project. De acht
levensverhalen moesten nog
beperkt worden tot verhalen
van een kwartier, voor ze aan
een publiek konden worden
verteld. Daarvoor werd de
hulp ingeroepen van professionele
verhalenvertelster Rien
Van Meensel. Zij begeleidde de
deelnemers aan het project.
Rien Van Meensel: "Dat was
niet altijd gemakkelijk. Een
verhaal heeft immers een vaste
structuur, met een inleiding,
een midden en een slot. Een
levensverhaal heeft dat niet.
Dat is een onophoudelijke
aaneenschakeling van gebeurtenissen,
die bovendien per
definitie niet afgesloten zijn.
Want zolang je leeft, schrijf je
verder aan je levensverhaal.
Het was dus best een uitdaging
om structuur te krijgen
in wat deze mensen wilden
vertellen. Meestal hadden ze
ook zoveel meegemaakt dat ze
zwaar moesten selecteren om
het op een kwartier verteld
te krijgen. Maar dat was ook
juist het mooie van dit project:
door hun levensverhaal
tot maximaal 15 minuten te
bundelen, werden de deelnemers
gedwongen structuur
aan te brengen in wat hen
overkomen was, en hoofdzaak
van bijzaak te onderscheiden.
Daar hebben ze zeker iets aan
gehad.”
De acht verhalenvertellers kregen
op de vertelavonden elk
nog een persoonlijke coach
mee. Op de avonden waarop
ze hun verhaal konden brengen,
was het aan de coach
om een oogje in het zeil te
houden en de goede afloop te
waarborgen.
Gerardine was een van de
coaches. “De coach of begeleider
had verschillende
taken,” zegt ze. “Om te beginnen
waren we altijd in de
buurt om de vertellers op
hun gemak te stellen. Om hen
een glaasje water te brengen.
Maar ook om op de tijd te
letten. De verhalen worden
immers individueel verteld,
van persoon tot persoon. Dat
mag niet uitlopen, of de hele
avond loopt uit. Tijdens een
normale avond vertelde een
deelnemer zijn verhaal wel
vier tot vijf keer. Dat betekent
ook dat een begeleider
de verteller een beetje in de
gaten moest houden. Want
elke keer opnieuw in je eigen
woelige geschiedenis duiken
en oude wonden oprakelen, is
natuurlijk belastend. De begeleider
was er dus ook om de
verteller even af te schermen
of rust te gunnen als dat nodig
was.”
Positieve effecten
‘Open Boek’ vond plaats op
vijf momenten in Geel. Vijf
keer waren de reacties positief,
zowel bij de vertellers als
de luisteraars.
“Het doet mij goed dat ik dit
verhaal nu kan vertellen. Het
sterkt mij ook. Ik heb nog
slechte momenten, maar geen
slechte dagen meer. En ik kijk
vooruit, niet achterom,” zegt
verteller Marleen.
Ook de mensen die naar de
verhalen kwamen luisteren,
waren vol lof.
42

CHRIS STESSENS
BART VAN DER MOEREN
GRIET SMAERS: "De verhalen moeten blijven
plakken. Ze moeten regelmatig opnieuw worden
verteld."
Jacobien en Christel: “Je weet
wel dat deze verhalen bestaan,
maar je ként ze niet.
Het blijft ver van je bed, tot je
zo’n persoonlijke getuigenis
hoort. Dat neem je toch wel
even mee. We hebben vandaag
naar twee verhalen geluisterd.
Meer konden we niet aan,
maar dat is goed. Het is goed
dat je even uit je comfortzone
wordt gehaald en dat je
ogen worden geopend. Ik heb
gemerkt hoe sterk en veerkrachtig
de vertellers zijn en ik
vraag me af of ikzelf evenveel
kracht zou hebben. Zo betrek
je die verhalen onrechtstreeks
op jezelf en dat is op een bepaalde
manier ook helend.
Je verbreedt je zicht, je stelt
dingen in vraag en vooral: je
ervaart aan den lijve dat er in
de wereld, en zelfs in je onmiddellijke
omgeving, dingen
gebeuren die je nauwelijks
voor mogelijk achtte.”
Ook de Stad Geel omschrijft
Open Boek als een groot succes.
“Als het aan mij ligt, komt
hier nog een vervolg op,” zei
schepen Griet Smaers. “Het is
belangrijk dat dit geen eendagsvlieg
is.
De verhalen moeten blijven
plakken. Ze moeten regelmatig
opnieuw worden verteld. Daarom
denken we er nu al over
om Open Boek op te nemen in
het programma van stadsfeest
‘Zuidergekte’, dat in 2024 opnieuw
georganiseerd wordt.”
De clip
•
youtu.be/PpwUH-Jd_PQ
OPEN BOEK
43

Moet er
nog water
zijn?
tekst HELEEN DRIESEN | foto’s CHRIS STESSENS
Wie Kempen zegt, zegt ‘zand’. Dat zand
is de voedingsbodem geweest voor een
groot deel van onze Kempense geschiedenis
en zal ook mee onze toekomst
bepalen. Want de klimaatverandering
maakt steeds duidelijker hoe essentieel
een goed landschappen- en waterbeleid
voor onze regio wel niet is. “Vooraleer
we aan herontwikkeling denken, moeten
we eerst heel goed begrijpen hoe een
landschap precies werkt.”
FOTO: FB WILLEM BOEL
44
ECOLOGISCHE TRANSITIE

Zeven kruiwagens die als een levensgrote
fontein water naar beneden storten op
de kasseien van de Herentalse markt. En
dat in tijden van droogte. Coördinator van het
STORMLoop-kunstfestival Geert Verbist, die
deze TransLab K-Kampus afsluit, heeft het mogen
uitleggen op sociale media. In anderhalf
uur tijd, zo meldt Verbist fijntjes aan het aanwezige
publiek, laat de kunstinstallatie precies
zoveel water wegvloeien als de liters die nodig
zijn om een stuk steak op ons bord te krijgen.
Het zet aan tot nadenken.
Geprikkeld zijn de toehoorders van vanavond
alleszins, blijkt uit de gesprekken achteraf in
de inkomruimte van water-doe-centrum
Hidrodoe. Wat bijvoorbeeld Alfons vooral heeft
getriggerd, is de wetenschappelijke onderbouw
van het hele discours rond water. Mieke neemt
een paar concrete ideeën mee naar huis, zoals
het concept van rijke strooisellagen en wat
ze ermee kan doen in haar eigen tuin. Voor
Rien en Marijke is het onbegrijpelijk dat er
nog altijd amper werk wordt gemaakt van een
betonstop. Simons grote verzuchting is dat het
vergunningenbeleid nu toch echt wel eens het
algemeen belang zou moeten dienen.
Bezorgd
De rode draad: iedereen hier is bezorgd over
de toekomst van onze mooie Kempen en de
wereld eromheen. Hoe gaan we om met ons
Kempense landschap, in al haar eigenheid?
Wat kunnen we doen voor een slimmer wateren
bodemgebruik? Waar wijst de geschiedenis
ons de weg? Het zijn enkele vragen waarop de
sprekers van de avond een antwoord hebben
willen formuleren.
CHRIS STESSENS
45

JAN BASTIAENS: "Essentieel als
we landschappen willen herontwikkelen,
is dat we eerst heel goed
begrijpen hoe ze functioneren. '
CHRIS STESSENS
Over zand en bodems
Bodems vormen vrij letterlijk de grondslag van
een duurzame samenleving, begint prof. dr.
Karen Vancampenhout haar verhaal op video.
De Leuvense professor bodemkunde moest helaas
live verstek laten gaan, maar een academische
prijs in ontvangst nemen, beschouwen
we als een goed excuus. Bodems, zo klinkt het,
leveren heel wat ecosysteemdiensten aan de
maatschappij: de productie van voedsel, het
bufferen van water of het opslaan van koolstof.
Zand & bodem
Onze Kempense bodems zijn typische ‘zandbodems’,
een term die verwijst naar hun
korrelgrootte-samenstelling. Zandkorrels zijn
de grootste deeltjes in de bodem, legt prof.
Vancampenhout uit. Kleideeltjes zijn de kleinste,
alles ertussenin heet leem. Juist omdat
zandkorrels zo groot zijn, hebben ze een laag
waterbergend vermogen: het water stroomt
er snel doorheen en de grond warmt sneller
op. Naast water kunnen bodems ook nutriënten
bufferen. Zandbodems doen dat in veel
mindere mate, ze zijn dus kwalitatief armer en
vatbaarder voor verzuring.
Niet alle zandbodems zijn evenwel hetzelfde.
In droge bossen en op de heide vind je potzolbodems
van schrale dekzandgrond. Zonder vegetatie
gaan ze makkelijk aan het stuiven. In de
vruchtbaardere valleien kan zich veen vormen,
dat uit waardevol organisch materiaal bestaat.
Ook meer kleiige bodemtypes komen voor,
bijvoorbeeld ter hoogte van de Netevalleien.
In al hun variaties zijn zandlandschappen vrij
onvoorspelbaar: de verschillende doorstroomsnelheden
creëren soms onverwachte bewegingen
in het landschap.
Wispelturig
In de Kempen zijn we doorheen de geschiedenis
altijd heel creatief omgesprongen met onze
wispelturige bodem, stelt professor Vancampenhout.
Eeuwenlang werden hier bijvoorbeeld
plaggen gestoken, die in de potstal met mest
werden vermengd en daarna op de akkers werden
gebracht. Zo ontstonden de erg vruchtbare
plaggenbodems nabij de dorpskernen. Het volbouwen
van die plaggenbodems is alvast geen
slim idee, vindt de professor. Willen we onze
bodem bestand maken tegen de toekomst, dan
moeten we verstandig omspringen met het
bestaande landschap. Valleien en biota zijn
daarin belangrijke sleutelstukken.
"Bodems vormen vrij letterlijk de grondslag
van een duurzame samenleving", stelt prof.
dr. Karen Vancampenhout, professor bodemkunde
in deze video
youtu.be/A32HpIUPQhI
46
ECOLOGISCHE TRANSITIE

Noord en zuid
Zand mag dan typisch zijn voor onze streek,
de Kempen is geen homogeen lapje zanddeeg,
weet Jan Bastiaens, onderzoeker natuurwetenschappen
bij het Agentschap Onroerend
Erfgoed. Er doen zich in de Kempense regio
verschillende landschappen voor. Grosso modo
kunnen we een scheiding trekken tussen Noord
en Zuid: de Noorderkempen typeert zich voor
het merendeel door schrale Kempische zandgrond,
met hier en daar kleiige hotspots. De
Zuiderkempen leunt dichter aan bij de Leemstreek
en kent een interessantere ondergrond
die o.a. meer ijzer bevat. In het zuiden komen
bovendien meer en bredere valleien voor met
rijker veen en grasland.
Die graslanden zijn een minstens even cruciale
component in de Kempense historie als de zo
typische heide en akkerlanden, haalt Jan
Bastiaens aan. De oppervlakte aan grasland
bepaalde hoeveel vee een boer kon houden,
hoeveel mest – en bijgevolg graan – hij kon
produceren en hoeveel mensen er gevoed
konden worden. Een bijkomende kanttekening:
ook het idyllische landschap van beemden en
traditionele vloeiweiden hield een bewerking
en degradatie van de bodem in.
Goed begrip nodig
Doorheen de geschiedenis heeft de Kempenaar
het landschap altijd al voor zich laten
werken. De Kempense valleien waren belangrijke
energielandschappen waar onder meer turf,
veen en moerasijzererts werd ontgonnen. Ook
het graven en sleutelen aan de rivier, in functie
van energie en waterproblematiek, stopte niet
met het verdwijnen van de oude molenlandschappen.
Essentieel als we landschappen
willen herontwikkelen, besluit Jan Bastiaens,
is dat we eerst heel goed begrijpen hoe ze
functioneren. Dan is het alvast geen slecht idee
om te kijken naar wat de mens er vroeger mee
gedaan heeft.
Klimaatslim beheer
Hoe kunnen we onze ecosystemen klimaatslim
beheren met het oog op de toekomst? Dat is
de vraag waarmee postdoctoraal onderzoeker
aan de KULeuven Ellen Desie het wetenschappelijk
drieluik afsluit.
Het plaatje oogt vandaag niet al te rooskleurig:
door het historische landgebruik hebben we
nutriëntenroof gepleegd op onze, al kwetsbare,
zandgronden.
CHRIS STESSENS
ELLEN DESIE: "We hebben dringend nood aan een
krachtiger klimaatslim beheer. En al is de toestand
precair, er zijn wel degelijk zinvolle en effectieve acties
mogelijk."
47

Een groot deel van de bodem is gedegradeerd.
Onze bosgronden zijn extra gevoelig voor
verzuring door de typische Kempense denplantages.
De uitstoot van stikstoffen ligt nog
altijd veel te hoog en de klimaatsverandering
zet zich aan hoog tempo door. Bottomline: we
hebben dringend nood aan een krachtiger klimaatslim
beheer. En al is de toestand precair,
er zijn wel degelijk zinvolle en effectieve acties
mogelijk.
Gigantische koolstofreservoirs
Om de bodem te verkoelen, moeten we het
water in de riviervalleien hoger zien te krijgen,
tipt de onderzoekster allereerst. Dat doen we
bijvoorbeeld door meer natte bossen of veen
in te richten aan de oevers. Het veenlandschap
in de Kempen neemt nog maar een heel beperkte
oppervlakte in, maar de venen zijn wel
hotspots qua biodiversiteit. Het zijn bovendien
gigantische koolstofreservoirs: ze nemen wel
een ton CO 2
op per hectare. Tegelijk zijn venen
zuiverende sponzen voor water en bieden ze
bescherming tegen overstroming.
Van groot belang is dus om de venen die er
nog zijn zo goed mogelijk te bewaren – ze omvormen
tot grasland is om problemen vragen
– en ze te herstellen waar het nog kan.
Ook onze bossen bufferen water, koelen het
klimaat en slaan koolstof op, gaat de wetenschapster
verder. Precies omdat bossen op
zand zo kwetsbaar zijn, verdienen ze al onze
aandacht. Complementair soorten mengen is
alvast een goede piste, want monoculturen
ondervinden veel meer impact van de klimaatverandering.
Raadzaam is ook om het ecologische
belang van de bosranden te valoriseren
en tegelijk de boskernen zo koel mogelijk te
houden.
Hoe we waardevolle ecosystemen het best
(her)inrichten, moeten we case per case bekijken,
adviseert Ellen Desie. Vast staat wel dat
we een gigantische verantwoordelijkheid hebben
om ze klimaatslim te beheren. Alleen dan
kunnen onze landschappen hun veerkracht
behouden.
•
48

Politiserend werken
‘Problemen enkel
signaleren, heeft
zelden effect’
tekst PETER GORIS | foto’s DIRK RAEYMAEKERS
Dit interview verscheen eerder in sociaal.net
Sociaal werk helpt niet enkel mensen,
maar wil ook sleutelen aan de samenleving.
Net daar heeft sociaal-cultureel
werk veel kaas van gegeten. Een mooie
reden dus om meer bij elkaar over het
muurtje te kijken, vinden Christa Truyen
en Jan Van Hout van Avansa Kempen.
POLITISEREND WERKEN
49

Maatschappelijke verandering
Vlaanderen en Brussel tellen dertien Avansa’s,
vroeger gekend onder de naam ‘Vormingplus’.
Het zijn sociaal-culturele organisaties, verspreid
over evenveel regio’s. Samen met burgers
willen ze bakens verzetten voor een duurzame,
inclusieve en solidaire samenleving.
Deze sociaal-cultureel werkers organiseren
vormingsactiviteiten, ondersteunen vrijwilligers
en bouwen netwerken rond uiteenlopende
thema’s: zorg dragen voor landschap en milieu,
bouwen aan toekomstgerichte dorpen, anderstaligen
onthalen, senioren wegwijs maken op
de digitale snelweg. Elke regio legt eigen accenten.
Avansa Kempen trekt doorheen dit bont lappendeken
van projecten en activiteiten één
rode draad: mensen en hun netwerken versterken
door ze samen te brengen. Participatie en
verbinding moeten uitmonden in maatschappelijke
verandering.
Over het muurtje kijken
Maatschappelijke verandering klinkt als muziek
in de oren voor sociaal werk dat politisering
hoog in het vaandel draagt. Kunnen sociaal
werkers wat leren van sociaal-cultureel werkers?
Met die vraag klopten we aan bij twee medewerkers
van Avansa Kempen die vanaf de start,
begin jaren 2000, mee aan boord waren.
Jan Van Hout tekent er als adjunct-directeur
mee de lijnen uit, Christa Truyen bouwt er als
ervaren sociaal-cultureel werker mee aan innovatieve
projecten.
Politiserend werken is een hot issue in sociaal
werk. Ook in sociaal-cultureel werk?
Jan: “Al kleeft politiserend werken aan alles
wat Avansa Kempen doet, toch gebruiken we
die term weinig. Maatschappelijke verandering
is onze kerntaak. De focus van deze organisatie
staat niet op het empoweren van mensen, wel
op het versterken van de samenleving door de
juiste structuren en netwerken te smeden.”
“Ondanks dat verschil in woordgebruik, is het
ondersteunend dat ook sociaal werkers politiserend
werken naar voor schuiven. Het is de
juiste keuze om samen mee te bouwen aan de
samenleving. Deze ambitie van sociaal werk
sterker verbinden met onze expertise zou een
mooie win-win zijn.”
Waar liggen verschillen tussen sociaal werk en
sociaal-cultureel werk?
Jan: “Een sociaal werker start vanuit cliënten
die tegen problemen, drempels en hindernissen
aanlopen. Een woonbegeleider botst met
zijn cliënten elke dag op de wooncrisis en wil
met zijn organisatie daar ook structureel iets
aan veranderen. Naast individuele hulpverlening,
is politiserend werken in sociaal werk een
aanvullende, maar noodzakelijke, strategie om
ook structuren te verleggen.”
50 ECOLOGISCHE TRANSITIE

“Bij sociaal-cultureel werk staan individuele
problemen minder centraal. We versterken
maatschappelijke ontwikkelingen, of sturen ze
bij. Als wij werken rond huisvesting, is dat omdat
we daar vernieuwende maatschappelijke
dynamieken zien, bijvoorbeeld co-housing.
Onze voelsprieten zitten in de brede samenleving,
niet enkel bij mensen die op problemen
botsen.”
Hoe zien die voelsprieten eruit?
Jan: “Een goede sociaal-cultureel werker registreert
scherp wat er in de samenleving gebeurt.
We krijgen veel input. Avansa Kempen
heeft een breed netwerk van lokale overheden,
burgers, middenveldorganisaties, bedrijven,
opleidings- en kenniscentra. We houden die
contacten warm en proberen interessante ontwikkelingen
te detecteren.”
Christa: “Elke sociaal-cultureel werker heeft
zijn eigen stijl. Sommigen zoeken individuele
contacten op, anderen gaan meer groepsgericht
aan de slag. Ik probeer mijn ogen en oren
altijd open te houden. Dat gaat zowel over een
bewoner die me iets vertelt over zijn buurt, als
een studiedag van een organisatie waar deelnemers
allerhande signalen geven.”
Boven het maaiveld
Een vijfkoppig team kan niet rond elk signaal
aan de slag. Hoe selecteren jullie?
Christa: “Sociaal-cultureel werkers zijn procesbegeleiders,
eerder dan inhoudelijke experten.
We kiezen dus enkel voor projecten
waarin die procesbegeleiding een meerwaarde
heeft. Als zo’n begeleiding niet langer nodig
is, dan verhuis ik naar een ander project.
Flexibiliteit is eigen aan deze job.”
Jan: “Bovendien mikken we op projecten die
boven het maaiveld uitsteken omdat ze ook
maatschappelijke verandering kunnen realiseren.
Als we
‘Onze voelsprieten zitten in
de brede samenleving, niet
enkel bij mensen die tegen
problemen botsen.’
in een buurt
met bewoners
aan de slag
gaan rond sociale
cohesie,
doen we dat
vooral omdat
we geloven dat we vanuit zo’n concrete initiatieven
de samenleving kunnen hertekenen.”
Kan je daar eens een voorbeeld van geven?
Christa: “Ik begeleidde enkele jaren een project
rond eenzaamheid. Het was een mooie
samenwerking met de ouderenbeleidscoördinator
van OCMW Arendonk en de Vonk3-
onderzoeksequipe van de Thomas More Hogeschool.”
“Vandaag is dit project levendiger dan ooit:
veel meer vrijwilligers, veel meer activiteiten
en nog meer enthousiasme. Intussen lieten
we dat project los en is de lokale overheid nu
de grote supporter van dit initiatief. ”
51

CHRISTA TRUYEN: "Als je een gezellig
ontmoetingsmoment organiseert, dan zijn
veel mensen plots meer mobiel dan ze
zelf dachten."
Werken aan verbinding
Waarom werkten jullie rond eenzaamheid?
Christa: “Eenzaamheid wordt vaak gezien als
een individueel probleem dat je oplost door
bij iemand wat vaker op bezoek te gaan, een
boodschappendienst te installeren of een bewoner
beter de weg te wijzen naar het lokaal
dienstencentrum.”
“Het is onze taak om vragen te plaatsen bij
deze individualisering van problemen. Wij pakten
het heel anders aan door te werken rond
verbinding.”
Je maakt me benieuwd. Hoe deden jullie dat?
Christa: “We bleven weg van het stereotype
dat sterke mensen moeten zorgen voor zwakke
mensen. We zochten naar een gemeenschappelijke
basis die mensen met elkaar delen:
iedereen heeft iets te vragen en iedereen heeft
iets te bieden. We brachten wie iets nodig heeft
in contact met wie iets wilde doen. Een nieuw
project was geboren: (H)echt Arendonk.”
“Als iemand graag alle kneepjes van de smartphone
wil kennen, zal er zeker iemand zijn die
hem daarbij kan helpen. Als een tachtiger zich
fysiek niet sterk genoeg meer voelt om met de
hond te gaan wandelen, is er ongetwijfeld een
jongere die hem dolgraag vergezelt.”
Vandaag klinkt dat met initiatieven zoals
Helpper evident.
Christa: “Tien jaar geleden was dat matchen
van vraag en aanbod pionierswerk. We kozen
er bewust voor om dat live te organiseren, met
laagdrempelige en gratis ontmoetingsmomenten
waarin mensen hun vraag en aanbod konden
uitwisselen.”
“Groot en klein, jong of oud: iedereen kon een
eigen bijdrage leveren. Heel wat helpende
handen hielpen maandelijks een gezamenlijke
maaltijd bereiden. Andere vrijwilligers knutselden
een tijdschrift in elkaar waarin vraag en
aanbod bekend gemaakt werden.”
“Als je een gezellig ontmoetingsmoment organiseert,
dan zijn veel mensen plots meer
mobiel dan ze zelf dachten. Dankzij creadagen
ontdekken mensen opnieuw dat ze nog kunnen
knutselen en beginnen ze opnieuw te leven.”
Waar zat de maatschappelijke verandering die
jullie zo belangrijk vinden?
Christa: “De focus verschoof van eenzaamheid
bij senioren naar verbinding tussen mensen.
Vanuit die krachtgerichte kijk bouw je de samenleving
anders op.”
“Bovendien doken door die bijeenkomsten
verhalen op rond wat nodig is in de gemeente
om verbinding en ontmoeting tussen mensen
mogelijk te maken. Mensen die zorg nodig hebben
of met vragen zitten over hun pensioen,
ervaren hoge drempels naar een OCMW of CAW.
In (H)echt Arendonk maakten bewoners die
drempels concreet zichtbaar.”
Gebeurde er iets met die signalen?
Christa: “Er ontstond een mobiele equipe
van vrijwilligers voor mensen die het moeilijk
hebben. Het project en het OCMW kwamen
dichter bij elkaar te staan en (H)echt Arendonk
kreeg een eigen ontmoetingslokaal binnen het
OCMW-gebouw. Dat was op vlak van toegankelijkheid
voor alle partijen een meerwaarde.”
“Ook het lokaal dienstencentrum ‘Durgebont‘
groeide vanuit (H)echt Arendonk. De OCMWmaatschappelijk
werkers bouwden hun kantoor
uit in de cafetaria en zijn vandaag meer
toegankelijk dan ooit.”
Jullie begeleidden in al die jaren al heel wat
projecten. Hebben jullie een vaste succesformule?
Christa: “Ik vind het moeilijk om over succesformules
te praten. Elk project is maatwerk.
Je haalt niet gewoon methodiek x of y uit je
schuif. Zo werkt dat hier niet. Je bricoleert de
dingen waarvan je vanuit je ervaring denkt dat
ze zullen werken.”
52

Jan: “Bij die werkzame elementen
horen zeker vreugde
en goesting. Enthousiasme
werkt aanstekelijk en helpt om
sterke netwerken te maken.
Als het plezant is, dan is dat
een goed teken.”
“Vanzelfsprekend liggen er op
de weg naar impact en succes
ook meer strategische overwegingen.
Zo was het voor een
duurzame verankering van dit
project cruciaal dat de ouderenbeleidscoördinator
van het
OCMW mee aan de knoppen
zat. Dat was geen toevallige
keuze: zonder haar was er
geen zicht op een duurzame,
lokale verankering.”
Vinden jullie het belangrijk
om deze ervaringen te delen
met andere gemeenten?
Christa: “We voelden dat dit
project een broedplaats van
vernieuwing was. Om die ervaringen
te delen, hadden
we een belangrijke troef aan
boord: de wetenschappelijke
begeleiding van een onderzoeksteam
dat studiedagen
organiseerde, inzichten publiceerde
en een inspiratiegids
maakte.”
Jan: “Als een project succesvol
en vernieuwend is, is de trein
snel vertrokken. Want ook
gemeenten leren graag elkaars
goede praktijken kennen. Ik
moet nog de eerste politicus
tegenkomen die past voor een
initiatief waarover burgers en
organisaties enthousiast zijn.”
Enkel signaleren te
vrijblijvend
Toch even dat enthousiasme
temperen: sociaal werkers
hebben vaak het gevoel dat
het beleid doof blijft voor hun
signalen. Herkennen jullie
dat?
Jan: “Er is niks mis met straathoekwerkers
die aan een
schepen van jeugd signaleren
dat er op het plein geen ruimte
is voor hun jongeren. Maar
wat levert het op? Problemen
enkel signaleren is te vrijblijvend.
Het heeft zelden effect.
Er is meer nodig. Je moet iets
ondernemen.”
“Onze boodschap is: start ook
vanuit sociaal werk projecten
op die innovatief zijn, betrek
er andere spelers bij. Laat
kleine succesjes aanstekelijk
werken. Door de juiste kleine
duwtjes te geven, kan je soms
grote veranderingen realiseren.”
Stoten jullie dan niet op weerstand?
Jan: “We geloven in de maakbaarheid
van de samenleving.
Maar we zijn ook realistisch:
in een veranderingsproces
heb je altijd 20 procent die
mee is, 20 procent die weerstand
biedt en 60 procent die
de kat uit de boom kijkt.”
“Bij de opstart van een project
mikken we op die 20 procent
die mee aan de kar wil trekken.
De positieve uitstraling
van het project moet de 60
procent twijfelaars naar de
juiste kant trekken. De 20 procent
die op de rem gaat staan,
zal je altijd hebben.”
“De uitdaging is om op die
onvermijdelijke verandering
impact te hebben door te faciliteren
dat de juiste mensen
aan de juiste touwtjes trekken.
Als we niet geloven dat
dit kan, kunnen we hier even
goed meteen de deur dichttrekken.”
Tot slot: hebben sociaal-cultureel
werkers een boodschap
voor sociaal werkers?
Jan: “Sociaal werk evolueert
in de juiste richting. Het sluit
zich niet op in individuele
hulpverlening waar de noden
helaas eindeloos zijn, maar
trekt mee aan de kar van
maatschappelijke verandering.”
“Daar komen we op gedeeld
terrein waar we elkaar kunnen
versterken. Dat gebeurt nog te
weinig. Want wil je maatschappelijke
verandering realiseren,
dan moet je de eigen grenzen
durven doorbreken. Niet door
te hopen dat jouw signalen
opgepikt zullen worden of
door enkel oplossingen te
zoeken bij vertrouwde organisaties.”
“Breek dus door je eigen
grenzen heen en mobiliseer
bijvoorbeeld ook burgerbewegingen
of bedrijven die
goesting hebben om mee aan
de kar te trekken. Pas als je
het eigen eiland verlaat, kan je
beweging brengen in de
samenleving.”
•
JAN VAN HOUT: "Door
de juiste kleine duwtjes te
geven, kan je soms grote
veranderingen realiseren.”
53

De clip
youtu.be/tIaCEvjKUqQ
54 ECOLOGISCHE TRANSITIE

BART VAN DER MOEREN
Buurtbudget Gierle
Een groep enthousiaste bewoners van de wijk
‘Molenpad’ in Gierle werkte maandenlang aan de
verfraaiing van enkele pleintjes.
Ze realiseerden er o.a. nieuwe speeltuigen, een
petanqueveld, een fietscrossparcours en de heraanplant
van het Netelbos met nieuwe bomen en
struiken. Het lokaal bestuur stelde een budget ter
beschikking en zorgde voor de nodige ondersteuning,
maar zowel het denkwerk als de uitvoering n
amen de buren zelf in handen.
Het resultaat mocht gezien worden! In oktober werd
dit gevierd met een gezellige inhuldiging.
55

‘Update’ in Ravels
Een dag vol
inspiratie en
ontmoeting
tekst JANNA DERGENT | foto’s CHRIS STESSENS
56
VRIJWILLIGERS EN MIDDENVELD

Op zaterdag 26 oktober werden
alle vrijwilligers van Ravelse
verenigingen uitgenodigd in CC
De Wouwer voor ‘Update’.
Gemeente Ravels en Avansa
zetten samen een fijne dag vol
workshops op poten om de
lokale vrijwilligers een duwtje in
de rug te geven.
Gekende verenigingen zoals
Okra en Femma waren present,
maar ook de Chiro van Weelde
en de lokale fanfare kwamen
eens piepen. Een uiteenlopende
groep vraagt dan ook een
divers aanbod. Daar zorgde de
gemeente Ravels samen met
Avansa voor.
Het doel, naast nieuwe kennis
en ideeën vergaren? Kennismaken
en verbinden met
andere vrijwilligers uit de
buurt. “Voor zo’n evenementen
moet het inhoudelijke er
zijn, maar ook ontmoeting is
belangrijk. Ravels is een grote
gemeente. De mensen wonen
ver uit elkaar. We vinden het
belangrijk dat de verenigingen
met elkaar in contact komen,”
aldus Bob van den Bosch, cultuurbeleidscoördinator
van de
gemeente. Hij vertelt ons over
het evenement, van idee tot
evaluatie.
Kun je eens kort omschrijven
wat het evenement juist was
en hoe de dag eruitzag?
"Ik zou het een vormingsdag
voor verenigingen noemen.
Alle verenigingen van de gemeente
werden uitgenodigd
en konden zich inschrijven.
Om het zo laagdrempelig mogelijk
te maken, konden deelnemers
kiezen of ze een halve
of een hele dag kwamen. Uiteindelijk
kwamen de meesten
een hele dag."
"Hoewel we vroeg begonnen
- de ontvangst begon ‘s morgens
om 9 uur - zat de sfeer er
meteen goed in. Het plenaire
gedeelte begon met een korte
set van stand-upcomedian
Kevin Van den Eynde. De mensen
hadden toen al een eerste
keer samen gelachen. Het
ijs was gebroken en de intro
zorgde meteen voor gespreksstof
nadien."
57

"De workshops zelf gingen in
de verschillende zaaltjes van
De Wouwer door. Het aanbod
was divers: bloemschikken,
sociale media, vergadertechnieken,
tips om nieuwe vrijwilligers
aan te trekken … Er zat
voor iedereen wel iets interessants
tussen."
"De middagpauze was niet
alleen een moment om broodjes
te eten, maar ook een
netwerkmoment dat Avansa in
elkaar stak. De mensen werden
wat door elkaar gezet, en
ze kregen kaartjes met vragen
om de gesprekken op gang te
trekken."
Hoe zijn jullie bij gemeente
Ravels op het idee gekomen
voor Update?
"We kenden het aanbod van
Avansa. We hadden al eens
samengewerkt, en we wisten
dat onze vrijwilligersorganisaties
daar zeker iets aan zouden
hebben. Er kwam dus niet
meteen een specifieke vraag
vanuit de verenigingen, maar
wij kennen onze organisaties
goed en wisten dat er enthousiasme
zou zijn."
"Vanuit onze vrijetijdsdiensten
kwam het idee om er
een hele dag van te maken
met meerdere workshops, in
plaats van verschillende losse
momenten. Zoiets werkt beter
voor onze organisaties. Avansa
stond meteen positief tegenover
het idee, en het werd een
fijne samenwerking."
Hoe hebben jullie de workshops
gekozen?
"Dat hebben wij samen met
Avansa gedaan. We hadden
zelf het aanbod al eens bekeken,
en aangeduid wat interessant
was voor ons. Tijdens de
eerste vergadering met Avansa
hebben we zelf ook enkele
eigen voorstellen gedaan. Voor
ons was het heel belangrijk
om er ook wat meer praktische
workshops tussen te steken,
zoals dat bloemschikken.
Je hebt altijd een hoop mensen
die de meer theoretische
materie maar niks vinden. Het
inhoudelijke moet er zeker
zijn, maar ontmoeting bleef
ook een zeer belangrijk aspect
van de dag."
Hoe was de opkomst?
"Ik hoopte zelf op een honderdtal
deelnemers, uiteindelijk
waren het er vijftig. Er zijn
meer dan 200 verenigingen in
Ravels, waarvan we er 25 bereikten.
Dat vind ik wat mager.
Ik was zelf dus niet helemaal
tevreden, maar mijn collega’s
waren dat wel. Ik was eigenlijk
de enige die niet tevreden was
(lacht)."
58
VRIJWILLIGERS EN MIDDENVELD

Wanneer zou het evenement
inhoudelijk geslaagd zijn?
"Enerzijds wilden we verenigingen
nieuwe tools aanreiken,
anderzijds wilden we
de mensen meer in contact
met elkaar brengen. Ravels is
groot. Het heeft vijf verschillende
dorpskernen die elk een
entiteit op zich zijn. Tussen
het noorden en het zuiden van
Ravels ligt zo'n 20 kilometer,
dus het is heel gespreid. De
mensen zien elkaar weinig."
Is dat dan de grootste drempel,
die afstand?
"Dat denk ik wel. In het verleden
hebben we een dergelijk
evenement samen met verschillende
gemeenten georganiseerd.
Daar kwamen eigenlijk
niet veel meer mensen op
af, ook al kwam de doelgroep
uit Beerse, Turnhout, Oud-
Turnhout, Vosselaar, Merksplas
én Ravels. Toen merkten we
dat het voor veel mensen een
grote stap is om de gemeentegrenzen
over te steken.
Daarom kozen we ervoor om
het een keertje zelf te doen,
en dat zou ik andere gemeenten
ook aanraden. De meeste
gemeenten hebben genoeg
verenigingen om zelf iets op
poten te zetten, en dan is afstand
alvast geen drempel."
Hoe bekijk je de samenwerking
met Avansa?
"Positief! Avansa was al vanaf
de eerste vergadering betrokken.
Dat hadden we nodig,
aangezien we op personeelsvlak
niet zo talrijk zijn. Helemaal
zelf zouden we het niet
gedaan hebben, en Avansa is
een partner met meer ervaring
en expertise als het gaat over
dergelijke evenementen."
"De taken waren goed verdeeld.
Avansa trommelde de
lesgevers op en faciliteerde
het netwerkmoment. Dat bleek
uiteindelijk een grote meerwaarde
te zijn. Wij als gemeente
verzorgden de praktische
organisatie: we verzamelden
het nodige materiaal en fiksten
de lokalen, we regelden de
catering en de communicatie."
Kijken jullie al uit naar een
volgende editie?
"Ja, we hebben wel zin om het
nog eens te doen. We hebben
nog niet bepaald wanneer of
hoe, maar ik denk niet dat het
iets jaarlijks wordt. We zijn het
er met de collega’s over eens
dat om de drie jaar een mooi
doel is. Het is een evenement
dat wel wat werk en voorbereiding
vraagt, en als kleinere
gemeente botsen we soms op
onze limieten."
Heb je nog tips voor gemeenten
die zo'n Update zouden
willen organiseren?
"Wij twijfelden eerst om het
evenement over een hele dag
te spreiden. We waren bang
dat dat voor sommigen nogal
lang zou zijn. Avansa raadde
aan om toch zeker een middagpauze
op te nemen in het
programma voor iedereen,
omdat dat een belangrijk ontmoetingsmoment
was voor
de verenigingen. De mensen
die geen hele dag kwamen, en
enkel een workshop bijwoonden
in de voor- of namiddag,
maakten dan wel de middagpauze
mee. De voormiddag
duurde van negen tot een, en
de namiddag van twaalf tot
vier. Zo was iedereen aanwezig
tijdens dat netwerkmoment,
ook wie maar één sessie volgde.
Babbelen met een broodje
in de hand werkt altijd!" •
59

Maak je vereniging spring
Oppeppers
60

levend met onze
Zit de klad erin?
Weet je niet meer van welk hout
pijlen maken?
We hebben al jarenlang een mooi vormingsaanbod om je
vereniging terug tot leven te brengen.
goedkoop (hooguit 65 euro)
degelijk
ook voor burgerinitiatieven
met een aantal nieuwe thema's: : Instagram voor
beginners | Biztax - aangifte in de rechtspersonen-
belasting | Kritiek en complimenten in je bestuur |
Flyers maken | Nieuwe media en filmpjes maken |
Hoe creëer je impact?
www.oppepper.be
61

97%
van onze activiteiten in 2022 gebeurde
in samenwerking met deze partners:
Abdij Averbode ACV ACV beschutte en
sociale werkplaatsen ACV Laakdal ACV
Meerhout ACV Regio Geel Agentschap
Integratie en Inburgering Agfa AIF+ Al-
Arm Alfons Smet Residenties Artcenter
Hugo Voeten Avansa Antwerpen Avansa
Brugge Avansa Gent Avansa Limburg
Avansa Mechelen Avansa MZW Avansa
Oost-Brabant Avansa VLAD Avansa Waas
en Dender Barzoen Behaag Onze Kempen
Beweging.net Beweging.net Beerse Beweging.net
Westerlo Bezoekerscentrum Het
Boshuis Bezoekerscentrum Landschap De
Liereman Bibliotheek Baarle-Hertog Bibliotheek Beerse Bibliotheek Geel Bibliotheek Grobbendonk Bibliotheek Herentals
Bibliotheek Herenthout Bibliotheek Herselt Bibliotheek Kasterlee Bibliotheek Lille Bibliotheek Mol Bibliotheek
Neteland Bibliotheek Ravels Bibliotheek Rijkevorsel Bibliotheek Turnhout Bouwmaatschappij Noorderkempen
Breekijzer Burgergroep Klimaatmakers Burgergroep Netelbos Burgergroep Ontharding Burgergroep Petanquebaan
Burgergroep Westerlo Buurtgroep Buurtbudget Arendonk Buurtwerk 't Stokt Buurtwerking Domein Kasterlee Meerlaer
Campina Energie CAW De Kempen Collectief 8 maars Cultuurcentrum Baarle-Hertog Cultuurcentrum De Warande
Cultuurcentrum De Wouwer Cultuurforum Mol Cultuurraad Mol Dare To Be Grey Davidsfonds Lille Davidsfonds Mol
Davidsfonds Rijkevorsel Davidsfonds Vosselaar De Brugpartij De Dorpel De Huizen De Merode vzw De Rode Antraciet
De Transformisten De VoorZorg prov. Antwerpen De Woonbrug ECD Tandem Erfgoed Noorderkempen Femma
Femma Blijde Boodschap Femma Hoogstraten Femma Kasterlee Femma Lichtaart Femma Merksplas Femma Oevel
Femma Oosterwijk Femma Oud-Turnhout Femma Retie Femma Rijkevorsel Femma Zwaneven Ferm Baarle-Hertog
Ferm Lille Ferm Poederlee Ferm regio Hoogstraten Ferm regio Turnhout Ferm Retie Ferm Veerle Ferm Zwaneven
Fietsersbond Turnhout Gemeente Arendonk Gemeente Beerse Gemeente Diest Gemeente Herenthout Gemeente
Herselt Gemeente Hoogstraten Gemeente Hulshout Gemeente Kasterlee Gemeente Laakdal Gemeente Lille Gemeente
Meerhout Gemeente Merksplas Gemeente Mol Gemeente Nijlen Gemeente Olen Gemeente Oud-Turnhout
Gemeente Ravels Gemeente Retie Gemeente Scherpenheuvel-Zichem Gemeente Westerlo Gevangenis Hoogstraten
Gevangenis Merksplas Gevangenis Wortel Gezinsbond Gezonde Gemeente Arendonk Gezonde gemeente Mol - BOEBS
Gezondheidsraad Geel Grijze Panters Herentals Groen Olen Groep Bibliothecarissen Groep Intro vzw Groep Open
Boek Hannah Arendt Instituut Heemkundige Kring Adriaan Ghys Heemkundige Kring Lille HerstelAcademie Kempen
Het Gevolg Hofke Van Chantraine Huis van de Haiku Huis van de Mens Huis van het Kind Herentals Huis van het Kind
Stadsregio Turnhout initiatiefnemers Klimaatklap Mol Inzicht Onderweg IOK Kempens Karakter Klimaatcontact
Kultuurkontakt Beerse KVG regio Turnhout KWB KWB Geel Sint Amands KWB Gierle KWB Vorst Centrum Landelijke
Gilde Lichtaart Landelijke Gilde Poederlee Landschap(spark) de Merode LDC Convent2 LDC Durgebont LDC Eigenaard
LDC Het Klooster LDC Ten Hove LDC TerHarte Ligo Kempen Logo Kempen Markant Kasterlee Markant Mechelen-
Turnhout Moderator Mondiale Raad Geel Mooov MOS Multidisciplinaire praktijk Geel Winkelomheide Natuuracademie
Natuurpunt Markvallei Natuurpunt Museum Neos Kasterlee Neos Mol OCMW Balen - dienstencentrum Den
Travoo OKRA Arendonk OKRA Balen - Gerheide OKRA Beerse Den Hout OKRA Geel Bel OKRA Heilig Hart Turnhout
OKRA Lille OKRA Meer OKRA Retie OKRA Sint-Jozef Vosselaar OKRA Vlimmeren OKRA Wechelderzande OKRA Witgoor
Orelia Residentie Groenhof Oxfam Geel Park in de Zon Pasar Project Haire Laakdal Projectvereniging Neteland
Provincie Antwerpen Provincie Limburg Rebelle Rebelle Meerhout Refood Network Regionaal Landschap Grote
en Kleine Nete Rurant Samana Wechelderzande Seniorenraad Arendonk Seniorenraad Dessel Seniorenraad Lille
Seniorenraad Meerhout Seniorenraad Vosselaar Seniorenraad Westerlo Simply Community Sociaal Huis Arendonk
Sociaal.net Socius S-plus Meerhout Stad Geel Stad Herentals Stad Hoogstraten Stad Oostende Stad Turnhout
Stadsregio Turnhout Stilteplatform Stuifzand Stuyfplek Parkwijk Talander Tel-Oor Thomas More Transitie Mol
en Balen TuinHier Geel TuinHier Herselt TuinHier Meerhout Turnhout Ekspres UCLL Ugent Velt Middenkempen
- kern Herentals Velt Noorderkempen Villa Mescolanza Visie VITO Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk Vlaamse
overheid - departement omgeving Vredesinstituut Vrijwilligers Stilteplatform Vrijwilligers TLK Vrouweninfo Herentals
VUB VVSG Wakkerdal Welzijnsschakel Hou-Vast Welzijnsschakel Olen Welzijnsschakel Retie Welzijnsschakels
Welzijnszorg 62 Kempen Wetenschapscafé Turnhout Wijkvereniging 't Heilaar Wij-Zij-netwerk WZC Boeyendaalhof
Zorggroep Orion

Het team
MARTINE COPPIETERS
coördinator
martine.coppieters@avansa.be
014 95 35 44
JAN VAN HOUT
adjunct-coördinator
jan.vanhout@avansa.be
014 95 35 42
VIVIANE SCHUER
sociaal-cultureel werker
viviane.schuer@avansa.be
014 95 35 43
CHRISTA TRUYEN
sociaal-cultureel werker
christa.truyen@avansa.be
014 95 35 41
KATRIEN LOOTS
sociaal-cultureel werker
katrien.loots@avansa.be
014 95 35 47
WANNES VAN COILLIE
sociaal-cultureel werker
wannes.vancoillie@avansa.be
014 95 35 48
JANNA JANSSENS
sociaal-cultureel werker
janna.janssens@avansa.be
014 95 35 46
MIEKE LUYTS
sociaal-cultureel werker
mieke.luyts@avansa.be
014 95 35 45
MIEKE HEYMANS
sociaal-cultureel werker
mieke.heymans@avansa.be
014 89 97 26
PIETER DESMEDT
sociaal-cultureel werker
pieter.desmedt@avansa.be
014 95 35 49
TINE DE LAET
sociaal-cultureel werker
tine.delaet@avansa.be
014 89 97 25
Contact
Avansa Kempen vzw
Prins Boudewijnlaan 9 bus 2
2300 Turnhout
ond.nummer: 0861.555.780
RPR Antwerpen, afdeling Turnhout
open elke werkdag van 9 tot 17 u.
T 014 41 15 65
E kempen@avansa.be
W www.avansa-kempen.be
facebook avansakempen
ontwerp Avansa Kempen
druk www.maes-natuurlijk.be
v.u.
DIRK RAEYMAEKERS
communicatiewerker
dirk.raeymaekers@avansa.be
014 41 15 65
Martine Coppieters, p/a Prins
Boudewijnlaan 9 bus 2, 2300 Turnhout
63

Prins Boudewijnlaan 9 b2
2300 Turnhout
014 41 15 65
kempen@avansa.be
www.avansa-kempen.be
Kempen
samen naar beter
met de steun van
64