Burgers betrekken bij je beleid

Burgers betrekken bij je beleid.
Waarom is dat een goed idee?
Traditioneel bestaat lokale participatie uit een klein aantal georganiseerde burgers
die in adviesraden zetelen en een nog kleiner aantal burgers die op zaterdagochtend
tijdens het zituur van de burgemeester misnoegd naar het stadhuis trekken i .
Vandaag zien we heel wat meer diverse vormen van participatie voet in de
Dorpsstraat zetten. Vormen die er ook in slagen heel wat meer burgers te bereiken.
Steeds vaker participeren burgers van onderuit aan het beleid, door bijvoorbeeld
protestacties, petities of boycots (‘creatie-participatie’). Maar ook lokale besturen
springen steeds vaker zelf mee op de participatiekar via inspraakavonden,
burgerkabinetten, burgerbegrotingen of ‘wijken aan zet’ (‘invitatie-participatie’).
Naast ‘omdat het moet’, zijn er inderdaad meerdere goede redenen te bedenken
waarom het voor lokale besturen zelf een goed idee is om steeds vaker burgers uit te
nodigen om te participeren aan de voorbereiding, uitvoering of evaluatie van het
beleid. De Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten heeft het naast het
juridisch ook nog over een moreel (‘omdat het hoort’) en instrumenteel argument
(‘omdat het loont’) ii . Dit laatste argument heeft betrekking op de kwaliteit van het
beleid, de legitimiteit van het beleid en sociaal leren.
Het eerstgenoemde veronderstelt dat participatie tot betere beslissing leidt. De
redenering hierbij luidt dat beleidsmakers nooit voldoende zicht hebben op de
specifieke problemen – en dus oplossingen – in een bepaalde wijk of straat iii .
Inwoners zijn dan de experts die je nodig hebt om tot betere beslissingen te komen.
Dat participatie de legitimiteit van het beleid vergroot, is dan weer gestoeld op de
veronderstelling dat het loutere gegeven dat burgers betrokken worden (tussen
verkiezingen in), ervoor zorgt dat – ongeacht de uiteindelijke uitkomst – het draagvlak
voor het beleid vergroot. Loutere betrokkenheid bij de besluitvorming zou het
draagvlak voor de uitkomst (welke die ook moge zijn) stimuleren. Het
laatstgenoemde rendement, tenslotte, veronderstelt dat burgers betere burgers
worden wanneer ze betrokken worden bij het beleid. Dat wanneer burgers samen
participeren aan het beleid, ze gaan leren van elkaars inzichten en ervaringen.

Dat laatste argument rond sociaal leren is uiteraard van cruciaal belang in een lokale
gemeenschap waarin mensen verondersteld worden om samen te leven. Meer nog,
dat burgers van elkaars inzichten en ervaringen leren is essentieel daar waar
democratie beoogd wordt iv . Als democratie gaat over het debat dat bepaalt bij welke
beslissingen onze samenleving het meeste gebaat is, dan is het ook onze plicht als
burgers (wiens belangen onze vertegenwoordigers dienen) om na te denken over
wat (vanuit onze eigen leefwereld en ervaring) goed is voor de samenleving.
In een marktconforme politieke context stemmen consumenten voor een partij omdat
die ervoor zou zorgen dat de belastingen voor hen omlaag gaan, of dat hun net
aangekochte zonnepanelen economisch rendabel zouden worden v . In een
democratie stellen burgers dit echter in vraag. Als beleid finaal de samenleving moet
dienen, dan is de vertegenwoordiging van de eenvoudige optelsom van individueel
belangen immers niet alleen moreel contra-intuïtief, maar ook materieel
ondoeltreffend. Vanuit dit perspectief is sociaal leren van cruciaal belang. Om beleid
vorm te geven waarbij de samenleving als dusdanig het meeste gebaat is, is het
essentieel om het perspectief van diegenen die niet je leefwereld of ervaring delen te
begrijpen en te waarderen.
In een politieke context waarin partijen zich steeds vaker opstellen als handelaars en
burgers als consumenten, is het maatschappelijk belang van dat sociaal leren
gewichtiger dan ooit vi . In dat opzicht is het bemoedigingswaardig dat burgers en
beleidsmakers zich steeds nadrukkelijker laten inspireren door de tot de verbeelding
sprekende theoretische veronderstelling dat participatievormen waarbij burgers aan
tafel worden gebracht om samen te debatteren over beleid (‘deliberatieve
democratie’), sociaal leren stimuleert. Er is nog meer empirisch onderzoek nodig om
te weten te komen in welke mate en in welke omstandigheden die veronderstelling
opgaat, maar de eerste wetenschappelijke resultaten zijn alvast hoopgevend vii .
Om burgers die samen aan tafel worden gebracht te laten leren van elkaars inzichten
en ervaringen, is diversiteit in meningen fundamenteel. Daar waar dergelijke, nieuwe
vormen van participatie meer burgers kunnen aantrekken dan vroeger, zijn dit –
jammer genoeg – vaak dezelfde soort burgers. Vaak ontbreekt het participatievormen
aan een focus op laagdrempeligheid en inspanningen om de intrinsieke capaciteiten

van deelnemers van wie participatie minder vanzelfsprekend is, te bevestigen in een
oproep tot deelname.
Zoals gesteld, tenslotte, dient participatie de representatieve democratie niet te
vervangen. Soms is het de plicht van vertegenwoordigers om keuzes te maken die
burgers niet zouden maken en te trachten om hier – nadien – draagvlak voor te
creëren (het verplicht dragen van de autogordel zou er, bijvoorbeeld, nooit gekomen
zijn indien het van de burger afgehangen zou hebben) viii . Maar daar waar
beleidsmakers ervoor kiezen burgers te betrekken bij het beleid, hebben ze wel de
plicht om burgers – met betrekking tot de beslissing ter sprake – reële
beslissingsmacht of –invloed te geven. Het is immers niet onschuldig om een burger
te vragen om energie, enthousiasme en (vrije) tijd op te offeren om te helpen bij het
beleid. Inspraak die niet uitmondt in macht of invloed, wordt gehouden voor de galerij
en ridiculiseert de burger. Er valt wat te zeggen om ervoor te kiezen als beleidsmaker
niet in te zetten op participatie, maar pretenderen belang te hechten aan inspraak en
die vervolgens niet serieus nemen, dat gaat te ver.
Aan burgers dan, om de burgemeester ook zijn of haar goesting te laten doen
wanneer participatie niet wordt ingezet, en hem of haar de kans te geven draagvlak
te creëren voor het beleid ix . En daar waar ze wel uitgenodigd worden om deel te
nemen aan het beleid, of ervoor kiezen om zelf ruimte voor participatie te creëren
van onderuit, is het aan hen om gebruik te maken van de mogelijkheden die
participatie als dusdanig biedt. Mogelijkheden om samen te timmeren, in plaats van
individueel (lees: destructief) te zagen.
Thibaut Renson
Politicoloog aan het Centrum voor Lokale Politiek (UGent)
i
Renson, T. (2018a). Congresboek Lokale & Provinciale Politiek. Brugge: Vanden Broele
ii
VVSG (2011). Waarom beleidsparticipatie organiseren.
http://www.vvsg.be/thema/participatie/Documents/Waarom%20beleidsparticipatie%20organiseren.pdf. Geraadpleegd op 13
januari 2018.
iii
Renson, 2018a.
iv
Ibid.
v
Ibid.
vi
Ibid.
vii
Renson, T. (2018b, februari). Baart Antwerpse Burgerbegroting betere burgers? Samenleving & Politiek.
viii
Renson, T. (2017) Volksvertegenwoordiging in de participatieve democratie : u zaagt, wij paaien. Res Publica, 1, pp. 91-
102.
ix
Ibid.