Doxis Magazine najaar 2018

MAGAZINE
Hét vakblad voor Informatiemanagers
2018 / 03
UITGAVE VAN DOCUMENTWERELD
DOXIS SEMINAR
WETENSCHAP BLIJFT
‘TRIGGEREN’
OVERHEID VERTROUWT
ALGORITMEN:
Maar is dat terecht?
10 JAAR ZGW: EEN SOCIALE ROBOT:
Nog niet het
verwachte succes.
Bestaat dat dan?

INHOUDSOPGAVE
WORDEN WETTEN
VERDREVEN DOOR
ALGORITMEN?
4
‘EEN SOCIALE ROBOT IS EEN
BEETJE ALS EEN HOUTEN BEEN’
Het gaat erom
16
NA RUIM 10 JAAR
ZAAKGERICHT WERKEN:
ongestructureerde
data in de juiste context
te plaatsen
18
Zijn de verwachtingen
waargemaakt?
DOXIS EN NEW SCIENTIST
OP SEMINAR:
7
‘IEDEREEN HEEFT WAT
TE VERBERGEN’
NA RUIM 10 JAAR
DE WERELD VERANDERT SNEL
20
Blijf nieuwsgierig
en blijf jezelf verbazen
10
Groot cliché,
enorme gevolgen
22
COLOFON
Volg Doxis ook op
Opmaak en
beeldredactie
Productie
Deze uitgave is
Adresgegevens
Doxis
Loire 126
2491 AJ DEN HAAG
070-3177172
www.doxis.nl
info@doxis.nl
Redactie
John de Waard
TAPAS, Tekstschrijven
als Passie
Eindredactie
Spankracht Ontwerpers,
Lunteren
Realisatie
Vakwereld
Postbus 277
3880 AG PUTTEN
geproduceerd op papier,
digitaal gepubliceerd voor
e-readers en de artikelen
zijn te vinden op
www.documentwereld.nl
en www.doxis.nl/publicaties
Auteursrechten
Max Beekhuis (Doxis)
Vakwereld
Geraldine Scholten (Doxis)
2018 / 03 Doxis Magazine 3

Door: Maurice van Turnhout
WORDEN WETTEN
VERDREVEN
DOOR ALGORITMEN?
In april 2018 bracht Doxis het boek ‘Expeditie Zwerm. De weg van
analoog naar virtueel werken’ uit. Hierin constateerde Doxis dat de
overheid steeds vaker op algoritmen vertrouwt. Maar hoe transparant
zijn de regels achter deze algoritmen? Inmiddels adviseert ook de Raad
van State dat de burger beter beschermd moet worden.
De samenleving virtualiseert in rap tempo. Door
de exponentiële groei van data verrijzen overal in
het informatielandschap de zogenaamde ‘databergen’.
Met behulp van algoritmen, software die
zelf contextueel kan zoeken en denken, proberen
organisaties deze bergen te bedwingen. In potentie
kunnen organisaties hierdoor snellere en beter
geïnformeerde beslissingen nemen.
Onno de Moor van Doxis stelt in ‘Expeditie Zwerm’
dat het noodzakelijk is om vóór het gebruik van algoritmen
eerst hun totstandkoming, principes en
archivering te doorgronden, en daar vervolgens
zorgvuldige principes van waardering en selectie
op toe te passen. De Moor: ‘Je moet per situatie
bekijken welke informatie je nodig hebt, hoe je die
uit de databerg haalt en vervolgens gebruikt.’
4

BLINDE VLEKKEN
Ook de overheid verlaat zich in toenemende mate op algoritmen om
geautomatiseerde besluiten te nemen, bijvoorbeeld als het gaat om
het verlenen van kinderbijslag of AOW.
In ‘Expeditie Zwerm’ werd gerefereerd aan het proefschrift van juriste
Marlies van Eck aan de Tilburg University. Naast het voordeel dat de
computer iedere burger gelijk behandelt, signaleerde Van Eck begin
dit jaar ook ernstige gevaren bij het vertrouwen op computerbesluiten.
Zo blijft het onduidelijk hoe algoritmen en beslisregels van overheden
precies tot stand komen – niet alleen voor burgers, maar vaak
ook voor de overheid zelf. Niemand weet precies met welke aannames
de programmeurs te werk zijn gegaan. Op deze manier kan zelfs de
rechter niet controleren of overheden de wet wel juist interpreteren.
Ook bestaan er geen onafhankelijke organen die de algoritmen en
beslisregels toetsen. Ondanks deze blinde vlekken zijn overheden
geneigd om elkaars computerbesluiten te vertrouwen en op
elkaar af te stemmen. Daarmee is de burger volgens Van Eck
onvoldoende juridisch beschermd.
RAAD VAN STATE
De nieuwe vergaderperiode van de Tweede Kamer was nog maar een
paar dagen oud toen de Raad van State op 6 september 2018 een ongevraagd
advies uitbracht over de digitalisering van de overheid. In het
advies werd eveneens geciteerd uit Van Ecks onderzoek. Digitalisering
mag dan meer gemak en kostenbeheersing betekenen voor de overheid,
de rechtsbescherming van burgers dreigt erdoor in gevaar te komen.
‘Wetten worden verdreven door algoritmen,’ waarschuwt de Raad.
EXPEDITIE
ZWERM
Auteur Maurice van
Turnhout schreef in
samenwerking met
Doxis het boek ‘Expeditie
Zwerm. De weg van
analoog naar virtueel
werken’. Download
het boek gratis op
www.doxis.nl/dezwerm
2018 / 03 Doxis Magazine 5

‘In een tijd waarin
dataficering aan een opmars
bezig is, dient de overheid
zich te blijven oriënteren op
haar kerntaken en -waarden.’
Aannames in bestaande data worden uitvergroot
nadat ze door een algoritme zijn gezeefd,
en dat kan leiden tot scheve conclusies. Algoritmen
houden immers geen rekening met omstandigheden,
ze maken van elke situatie een
overzichtelijke zwart-wittegenstelling. ‘Maar de
werkelijkheid bestaat uit vele tinten grijs,’ aldus
de Raad van State.
Het adviesorgaan geeft een voorbeeld: in 2013
werden campers tijdens trajectcontroles voor
vrachtwagens aangezien. Vervolgens werden
camperbezitters onterecht beboet voor te hard
rijden. Deze boetes konden door het ministerie
van Veiligheid en Justitie niet automatisch worden
gecorrigeerd, burgers moesten zelf in beroep
gaan. In de huidige situatie maakt digitalisering
het voor veel mensen moeilijker om
gegevens op te vragen, uitzonderingen te maken
of protest aan te tekenen tegen beslissingen.
RECHTSSTAAT
De Raad van State adviseert dan ook aan het
kabinet om besluiten beter te motiveren aan de
burger, begrijpelijk uit te leggen welke regels in
het algoritme zijn gebruikt en welke gegevens
van andere bestuursorganen zijn overgenomen.
Op die manier kan de burger zelf controleren of
en hoe er iets fout gaat.
In juli 2018, vlak voor het zomerreces, bracht
het ministerie van Binnenlandse Zaken al de
Agenda Digitale Overheid uit, onder de naam
NL DIGIbeter. Het kabinet wil maar liefst 165
miljoen euro uittrekken om het contact tussen
overheid, burgers en ondernemers te verbeteren.
In de agenda staat dat ‘met algoritmen tot
stand gekomen besluiten’ zullen worden getoetst
aan de eisen van de Algemene wet bestuursrecht.
Het voornemen is om van gebruikte
algoritmen ‘de wenselijkheid deze openbaar
te maken’ te onderzoeken. Research naar de
juridische aspecten van zelfdenkende algoritmen
wordt uitgevoerd door het Wetenschappelijk
Onderzoek en Documentatiecentrum
van het ministerie van Veiligheid en Justitie –
niet echt onafhankelijk dus.
In een tijd waarin dataficering aan een opmars
bezig is, dient de overheid zich te blijven oriënteren
op haar kerntaken en -waarden. Zoals Max
Beekhuis (directeur Doxis) opmerkt in ‘Expeditie
Zwerm’: ‘Doxis drijft op het idee van de liberaal
-democratische rechtsstaat. Op het idee dat de
macht zich moet verantwoorden en zich niet
zomaar kan verschuilen achter een algoritme.’
is een ander woord voor de exponentiële groei van data,
en het groeiende belang van data als bron voor innovatie
en kennis. Elke menselijke activiteit wordt in toenemende
mate uitgedrukt in data, door internet is alles en iedereen
met elkaar verbonden. Door dataficering ontstaan databergen
– net als ijsbergen grotendeels verzonken - en groeit de
behoefte aan curatie.
6

STEFANIE KORENBERG (LINKS) EN JULIA MEIJVOGEL
Na ruim 10 jaar zaakgericht werken:
ZIJN DE VERWACHTINGEN
WAARGEMAAKT?
Zaakgericht werken bestaat al minstens tien jaar,
maar (te) veel organisaties worstelen nog iedere dag
met de overgang van taakgericht werken naar digitaal
procesgericht werken. Julia Meijvogel en Stefanie Korenberg
van Doxis Informatiemanagers trainen en begeleiden
organisaties en zien hoeveel organisaties moeite hebben
die overgang succesvol te volbrengen.
2018 / 03 Doxis Magazine 7

‘Er is vooral sprake van onderschatting van de
impact van deze overgang’, aldus Stefanie. ‘Het
is geen kwestie van een zaaksysteem selecteren,
aanschaffen en implementeren en we kunnen
aan de slag. Het is een serieus andere manier van
(vooral) denken en werken. ICT is geen oplossing,
het is een middel.’ Dat wordt inderdaad steeds
gezegd, maar dan zou je toch mogen verwachten
dat inmiddels dat besef wel is doorgedrongen?
‘Dat valt nog best tegen’, ziet Julia. ‘Er is een groot
verschil tussen wat men belijdt en wat daadwerkelijk
in de praktijk gebeurt. De wil is er wel, maar
hoe te komen tot dat procesgericht denken en
werken is voor velen onduidelijk.’
De ware strategie achter
zaakgericht werken betekent
echter dat de organisatie door
middel van anders denken en
werken haar bestaansrecht
moet ondersteunen.
Hoe kan het toch dat na zoveel jaar en een reeks
aan pogingen het Zaakgericht Werken nog steeds
niet het succes heeft behaald wat we ervan hadden
verwacht? Julia: ‘Doordat zaakgericht werken
vaak in één adem wordt genoemd met de implementatie
van een zaaksysteem, benaderen veel
organisaties het ook op die manier: we schaffen
een zaaksysteem aan en dat leidt automatisch
tot zaakgericht werken. De ware strategie achter
zaakgericht werken betekent echter dat de
organisatie door middel van anders denken en
werken haar bestaansrecht moet ondersteunen.
Dat bestaansrecht bestaat uit het vervolmaken
van de dienstbare overheid. De implementatie
van een zaaksysteem is meer onderdeel van de
bedrijfsvoering en veel minder van de strategie
van het digitaal procesgericht werken.’
Stefanie vult aan: ‘Een andere reden voor het
achterblijven van het verwachte succes is dat
organisaties moeite hebben met het verschil
tussen digitaal denken en digitaal doen. Dat laatste
wil zeggen dat feitelijk papieren processen
nu weliswaar digitaal worden uitgevoerd, maar
het denk raam erachter nog puur analoog is.
Er wordt niet anders gewerkt dan met het
papier. Het besef van digitaal procesgericht
denken en werken - digitaal denken - is in de
praktijk nog ver te zoeken. Het gaat om (h)erkenning
van het belang van processen en informatie
en hoe daarmee de stap is te zetten van
taakgericht werken naar procesgericht werken
met het beste resultaat voor de burger. Daarvoor
is inzicht nodig: in processen, in samenwerkingsverbanden,
in alle stakeholders van de
totale keten, in de beoogde resultaten en tenslotte
in de benodigde informatie om die processen
te voeden en aan te sturen. Een zaaksysteem
is daarbij hooguit een hulpmiddel.’
VERWACHTINGSPATROON
Julia denkt ook dat het verwachtingspatroon rondom
zaakgericht werken vaak te hoog is geweest
en misschien nog wel is. ‘Zaakgericht werken zou
8

Het is heel verleidelijk
om te beginnen met
de knoppen, maar die
komen pas aan het eind.
dé oplossing zijn voor alle problemen op het
gebied van dienstverlening en informatiebeheer.
De impact van die verandering is groot en veelomvattend.
Het stelt heel andere eisen aan de
organisatie en de betrokkenen zowel om de vereiste
inzichten te verkrijgen als om die te gebruiken
in de nieuwe werkwijze. Dat betekent vooral
naar buiten gericht, proactief, met overzicht van
en transparantie voor alle betrokkenen bezig
zijn. Ieder doet dat vervolgens vanuit zijn eigen
rol, maar wel in samenhang met anderen.’
JUISTE HOUDING EN GEDRAG
De optimaal dienstbare overheid is misschien
niet zo heel ver weg, maar wel verder dan je zou
hopen. Julia: ‘Het gaat erom dat medewerkers
willen, kennen en kunnen: willen we het probleem
zien, kennen we de weg naar de oplossing
en kunnen we die oplossing vervolgens implementeren
en uitvoeren. Dat laatste is bijvoorbeeld
de knoppentraining. De oplossing is dan
niet het equivalent van een of ander ICT-systeem
dat je naar believen kunt inregelen en afstellen,
maar het inzicht en de visie van de organisatie.
Het is heel verleidelijk om te beginnen met de
knoppen, maar die komen pas aan het eind.’
Belangrijk om de goede stappen te kunnen zetten,
zijn het afstemmen van de juiste houding
en het gedrag van de medewerkers met de
doelstellingen van de organisatie. Stefanie: ‘Dat
afstemmen vereist in veel gevallen begeleiding.
Niet iedereen doorziet de urgentie of voelt de
de noodzaak daarvan. Pas wanneer dat besef
er is, kun je het gaan hebben over de manier
waarop je die bedrijfsdoelstellingen wilt bereiken.
Een zaaksysteem, met een inrichting volgens
de wensen en eisen van de organisatie
en afgestemd op de doelstellingen, kan daarin
een prima hulpmiddel zijn. Daar begint het
echter niet mee. Het gaat om de systematiek
en niet om het systeem. Het begint met het
juiste inzicht creëren en het begeleiden van
mede werkers naar de nieuwe situatie.’
Julia: ‘Er zijn altijd meerdere betrokkenen bij
het werkproces en het verzamelen en delen(!)
van informatie. De interactie van processen en
medewerkers binnen (en buiten!) een organisatie
maken het onderwerp digitaal procesgericht
werken zo complex. Niets staat op zichzelf,
het één heeft gevolgen voor het ander.
Het gaat erom dat in te zien en ernaar te handelen.
Het draait niet om de uitvoering van een
taak, maar om het volbrengen van een proces
en het behalen van het optimale resultaat.
De tijd van de ‘administratieve Ford-fabriek’ is
voorbij. Als die er al ooit geweest is…’
‘NIEUWE WERELD’ VRAAGT ANDERE
COMPETENTIES
Stefanie: ‘Je kunt alleen succesvol toewerken
naar volledig digitaal procesgericht werken
met een heldere en integrale visie op zaakgericht
werken, binnen de hele organisatie. Met
de juiste en integrale toepassing van die visie
kun je denken aan vervanging van het papier
en bereik je tegelijk een betere - en beter
controleerbare - kwaliteit in (duurzaam)
informatiebeheer.’
Julia: ‘Die kwaliteitscontrole stelt je in staat op
elk moment grip te houden op processen en
informatie die voor jouw organisatie en de andere
‘stakeholders’ belangrijk zijn. Dat is nodig
om blijvend te kunnen voldoen aan wet- en
regelgeving (compliancy). De vakkennis van
de DIV’er, of de informatie-adviseur of hoe we
die rol in de toekomst ook gaan noemen, staat
centraal in het bereiken van deze kwaliteits- en
compliancydoelstellingen. De wereld van informatiemanagement
is echter aan grote veranderingen
onderhevig. Dat vraagt om een meer
proactieve en adviserende, soms zelfs sturende
rol. Dat is nog wennen, zowel voor de DIV’er
zelf als voor de rest van de organisatie.
Die veranderende rol van ‘informatie-adviseur
in de nieuwe wereld’ vraagt om andere eigenschappen
en vaardigheden. Die zijn misschien
niet altijd bij de betrokkenen voorhanden,
maar dat is voor veel organisaties en medewerkers
nog een ware ontdekkingsreis. Het is
gebleken dat veel organisaties daar best nog
best wat ‘reisadvies’ bij kunnen gebruiken.’
2018 / 03 Doxis Magazine 9

DOXIS EN NEW SCIENTIST OP SEMINAR:
BLIJF NIEUWSGIERIG
EN BLIJF JEZELF
VERBAZEN
Jim Jansen is de bevlogen hoofdredacteur van New Scientist,
een wetenschappelijk tijdschrift ooit voortgekomen uit
Natuur, Wetenschap & Techniek. ‘Wanneer je een probleem,
eigenlijk meer een uitdaging, zoals informatiebeheer en
de manier waarop we zouden moeten omgaan met nieuwe
technologie, beziet vanuit de wetenschap, ontdek je dat
er altijd meer kanten aan zitten. Kanten die je vanuit je
eigen discipline alleen niet zo snel zou zien of ontdekken.
Dat is het mooie van wetenschap: er zijn altijd weer nieuwe
invalshoeken die een ander licht op de zaak werpen.’
NIEUWE TECHNOLOGIE IN INFORMATIEBEHEER
‘Eén van de grootste uitdagingen van vandaag
de dag is hoe we moeten omgaan met nieuwe
technologie: van digitalisering tot Artificial
Intelligence, robotisering en Internet of Things.
En dan beperk ik het nu alleen nog even tot
die technologieën die spelen in de wereld
van informatiebeheer. Er is nog oneindig veel
meer. Daar zijn veel ontwikkelingen bij die ons
dagelijks leven enorm veranderen. Als je erover
nadenkt, maken die dat leven vooral veel leuker.
Daar staat tegenover dat het niet alleen om
leuk gaat. We hebben die technologie, zoals
Artificial Intelligence, gewoon keihard nodig
om op een intelligente manier de ongebreidelde
groei in informatie te kunnen beheersen.
Dat gaan wij als mensen alleen met onze h
anden niet redden. Daarvoor zijn computers
nodig met slimme technologie die onderscheid
kan maken in wat relevant is en wat minder relevant.
Daarnaast blijft er uiteraard een belangrijke
rol voor de mensen om juist die criteria vast
10

2018 / 03 Doxis Magazine 11

te stellen waarom wát relevant is. Want dat
is verbonden met hoe we in de maatschappij
met elkaar omgaan, welke waarden en normen
we hanteren, welke randvoorwaarden moeten
worden gesteld in de vorm van wet- en regelgeving,
aansprakelijkheden et cetera. Juridische
aansprakelijkheid is zo’n zwaar onderbelicht fenomeen
in (het gebruik van) de nieuwe technologie.
Als een zelfrijdende auto een (dodelijk)
ongeluk veroorzaakt, wie is dan aansprakelijk:
de bouwer van de auto, de softwareontwikkelaar,
de verstrekker van de informatie die wordt
gebruikt om te bepalen waar de auto zich
bevindt, of toch nog degene die erin zit en de
opdracht heeft ingegeven voor het vervoer?
Als informatie leidt tot een verkeerde beslissing
met grote gevolgen, wie is dan aansprakelijk?
De persoon die de informatie heeft geclassificeerd
en opgeslagen? De persoon die
de informatie heeft verzameld? Was het bijvoorbeeld
wel correct? Heeft hij dat gecontroleerd?
Is het juist de persoon die andere
informatie heeft verwijderd, omdat die overbodig/niet
relevant zou zijn? Hoe kun je weten
of informatie over vijf jaar relevant is?
Of is het – het simpelst - de persoon die de
beslissing heeft genomen?’
Kortom, daarin zitten volgens Jansen allerlei
facetten die je niet direct aan informatiebeheer
sec zou toeschrijven. ‘Juridische, organisatorische,
technologische en ethische vraagstukken
bepalen mede waarom we informatie op een
bepaalde manier gebruiken en willen (of moeten)
bewaren en de kaders waarbinnen dat
gebeurt. Daar heb je dan meteen de link met
New Scientist, want juist al die andere aspecten
worden beheerst door andere disciplines
dan traditioneel de archiefwetenschap of
informatie logistiek. Over dit soort thema’s gaan
we op 6 november in gesprek met elkaar.’
deelnemers nieuwe inzichten met elkaar delen.
Maar dan moet je wel open staan voor het verhaal
van die ander, van andere wetenschappers
die dit soort uitdagingen op hún manier benaderen,
vanuit hún discipline. Bijvoorbeeld over de
impact van robotisering, waar Elly Konijn, professor
in de Media Psychologie bij de VU, het
over gaat hebben; over Artificial Intelligence,
over Internet of Things. We gaan het er met elkaar
over hebben op een andere manier dan we
deden. Dat is ook de basis van wetenschap. Dat
kan heel verhelderend werken. Als je altijd blijft
doen wat je deed, krijg je wat je altijd kreeg…’
Jansen is een enthousiast verteller.
Hij staat nu al in de startblokken om
er straks op 6 november bij het Doxis
Seminar ‘wat moois van te maken’.
Dat seminar is dit jaar in het NEMO
Science Museum in Amsterdam.
Voortvloeiend uit die samenwerking
met New Scientist is gekozen voor
een passende wetenschappelijke omgeving.
‘Wetenschap triggert mensen
om verder na te denken over wat er
op ze afkomt’, aldus Jansen.
Dit jaar is de opzet van het congres wat anders
dan anders. Jansen: ‘Het gaat erom dat de
12
JIM JANSEN, DAGVOORZITTER,
HOOFDREDACTEUR NEW SCIENTIST

‘Wetenschap triggert mensen om verder
na te denken over wat er op ze afkomt.’
ALLES IS ALTIJD IN BEWEGING
In zijn bijna 20 jaar als hoofdredacteur van
diverse uitgaven is Jim Jansen tot de conclusie
gekomen dat alles altijd verandert, in beweging
is. Dat is geheel in de stijl van een filosoof
uit de oudheid, Heraclitus, die eveneens
een aanhanger was van de dynamiek der
dingen. Jansen: ‘Het idee daarachter dat
alles altijd ‘in wording’ is, sluit wel aan bij
de hedendaagse dynamiek: we zijn immers
voortdurend bezig met nieuwe ontwikkelingen
en de toepassing daarvan, waardoor weer
veranderingen plaatsvinden die vervolgens
nieuwe ontwikkelingen initiëren.’
2018 / 03 Doxis Magazine 13

Heel pragmatisch en in deze tijd geplaatst: ‘Van
niet alles is altijd direct duidelijk wat de impact
is. Neem nu de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten
(Wiv), ‘de sleepwet’, over het
informatie verzamelen door de veiligheidsdiensten.
Of, nog pragmatischer, het cameratoezicht
wat we tegenwoordig op veel plaatsen
zien. Die camera’s registreren, de gegevens
worden (tijdelijk) opgeslagen en soms wordt
daar iets mee gedaan in het kader van een onderzoek.
De impact op de privacy is groot. Het
doel is om een veiliger omgeving te creëren,
maar ten koste van wat? Wat zijn de gevolgen?
Waarom en hoe lang gaan we welke informatie
‘Het gaat dus niet alleen
om het simpele feit dat je
technologie kunt toepassen
om een doel te bereiken. Er
zitten altijd andere aspecten
aan die minder wenselijk zijn.’
bewaren? Wordt het eigenlijk wel veiliger? Het
gaat dus niet alleen om het simpele feit dat je
technologie kunt toepassen om een doel te bereiken.
Er zitten vaak andere aspecten aan die
minder wenselijk zijn. Willen we dat? Die laatste
is een steeds vaker voorkomende vraag: willen
we dat veel werk wordt overgenomen door
technologie? Wie neemt dan uiteindelijk de beslissingen?
Hebben we alleen vanuit onze eigen
discipline voldoende inzicht om daar een gefundeerd
oordeel over te hebben? Kortom, het
is gewoon ontzettend leuk en intrigerend om
straks te zien hoe mensen gaan reageren op
dit soort vraagstukken waar we allemaal mee
te maken krijgen. In het moderne onderwijs is
ook geen sprake meer van alleen maar zitten
en luisteren, dus op dit Doxis Seminar gaan we
de deelnemers voortdurend uitdagen om uit
hun comfortzone te stappen en vooral open te
staan voor nieuwe dingen. Het is wetenschappelijk
aangetoond dat intelligente mensen ongeveer
21 minuten hun aandacht kunnen vasthouden,
dus we moeten meer doen dan alleen
maar informatie zenden…’
MET DE MINDER WENSELIJKE ASPECTEN VAN TECHNOLOGIE MOETEN WE OOK LEREN OMGAAN.
14

‘Het gaat erom dat de deelnemers nieuwe inzichten met elkaar
delen. Maar dan moet je wel open staan voor het verhaal
van die ander, van andere wetenschappers die dit soort
uitdagingen op hún manier benaderen, vanuit hún discipline.’
BLIJF NIEUWSGIERIG
Waar Jansen vooral de nadruk op wil leggen,
straks op 6 november, is de positieve kant van
wetenschap. ‘Wetenschap is juist bedoeld om
je verder te brengen. Zonder wetenschap waren
we nooit zover gekomen als we nu zijn. Dat
wil ook weer niet zeggen dat je al die technologie
maar voor lief neemt. Een beetje kritische
kanttekeningen maken kan geen kwaad. Daar
zullen diverse sprekers, waaronder filosoof
Hans Schnitzler, de aanwezigen ook op wijzen.
Het kan soms best een beetje minder, maar
denk vooral na waarom en waarvoor je iets
inzet. Ik hoop dat als het Doxis Seminar is geweest
de deelnemers geïnspireerd zullen zijn.
Dat ze een beeld hebben gekregen over de komende
5 tot 10 jaar misschien. Let wel, er komen
geen pasklare antwoorden, maar wellicht
krijg je hierdoor een beetje idee van de puzzel
die we moeten oplossen. De trein rijdt, je kunt
er wel af, maar dan mis je veel.’
Jansen hoopt stiekem ook nog dat er een
vervolg komt op het seminar. ‘Misschien een
(virtuele) bijeenkomst, een soort ‘nazorgbijeenkomst’,
een forum, met interactie tussen
mensen die inderdaad zo zijn geïnspireerd,
zo nieuwsgierig zijn geworden dat ze behoefte
hebben aan meer voeding om die nieuwsgierigheid
te bevredigen. Dat zou mooi zijn… Dat
is misschien wel het belangrijkste motto van
6 november: blijf nieuwsgierig en blijf jezelf
verbazen. Welcome in your virtual world…’
2018 / 03 Doxis Magazine 15

Door: Emmeke Bos, wetenschapsjournalist
‘EEN SOCIALE ROBOT
IS EEN BEETJE ALS
EEN HOUTEN BEEN’
Een van de sprekers op het Doxis Seminar is Elly
Konijn. Zij is professor mediapsychologie aan de Vrije
Universiteit van Amsterdam en doet onderzoek naar
sociale robots. Robots zijn intrigerend en in opmars.
Althans, in ieder geval de discussies daarover. Wat is
een sociale robot? In hoeverre kan een robot ‘menselijk’
zijn en is ‘menselijk’ in dit geval ook wenselijk?
Een kort vraaggesprek met Elly Konijn.
16

WAT IS EEN SOCIALE ROBOT?
‘Een sociale robot is een poppetje, een robot,
waar je tegen kan praten. Dat kan op een mens
lijken, maar ook op een beestje of een ander
wezen. Een beroemd voorbeeld daarvan is
Alice in de film Ik ben Alice. Alice is een klein
robotmeisje dat bij oude mensen thuiskomt en
gesprekjes met ze voert.’
WAAROM ZOU JE ROBOTS SOCIAAL MAKEN?
‘Een sociale robot kan helpen in de zorg of het
onderwijs, plekken waar (mensen)handen te
kort komen. Alice hield eenzame ouderen gezelschap,
maar we gebruiken robots bijvoorbeeld
ook om kinderen tafels uit hun hoofd te laten leren.
Dat is een ontzettend saai klusje, waarbij je
de hele tijd moet herhalen. Voor een robot is dat
geen probleem, die heeft eindeloos veel geduld.’
VINDEN MENSEN HET VERVELEND OM
AFGESCHEEPT TE WORDEN MET EEN ROBOT?
‘Nee! Je ziet juist dat mensen daar enorm goed
op reageren. Zo was er een jongetje dat moeilijk
kon leren. De robot was voor hem de eerste
die hem niet het gevoel gaf dat hij dom was, als
hij het na zoveel keer herhalen nog niet snapte.
Dat gevoel begrepen te worden is ontzettend
waardevol, dan maakt het niet meer uit dat je
een robot tegenover je hebt.’
‘Ook oudere mensen hechten zich enorm aan
een robot. In de film Ik ben Alice voelde robot
Alice aan het eind echt als hun kleinkind. Eenzaamheid
is zo vreselijk pijnlijk en mensen in
de zorg hebben maar heel weinig tijd om te
blijven kletsen. Voor hen is het ook fijn als
zo’n oudere wat gezelschap heeft.’
‘Een robot is een beetje als een houten been.
Het is geen écht been, maar het helpt mensen
die hun been verloren zijn wel enorm.
Dan maakt het niet uit dat het niet echt is.’
IS HET GEVAARLIJK ALS MENSEN EEN ROBOT
ALLES GAAN TOEVERTROUWEN? JE WEET
IMMERS NIET WIE MEELUISTERT?
‘Dat klopt. Daar zijn we door ons onderzoek
enorm bewust van geworden. Je wilt niet dat
Google of Amazon als eerste een sociale robot
gaat verkopen waarvan de privacy enorm rammelt.
Als je kijkt naar Facebook dan zie je hoe
moeilijk het is om zoiets achteraf aan banden te
leggen. Dus wij proberen dat nu vóór te zijn door
software te ontwikkelen die wél heel veilig is en
waarbij je niets hoeft te delen wat je niet wilt.’
‘Robots gaan we namelijk niet tegenhouden,
de ontwikkeling gaat keihard. We kunnen alleen
nog maar proberen om mensen de keuze
te geven voor een robot waarbij niet ineens al
je gegevens op straat liggen. Daarom is het ook
zo belangrijk dat de overheid geld blijft stoppen
in onderzoek. Je wilt niet afhankelijk
worden van de commercie.’
2018 / 03 Doxis Magazine 17

HET GAAT EROM
ONGESTRUCTUREERDE DATA
IN DE JUISTE CONTEXT
TE PLAATSEN
Er is intussen meer ongestructureerde data dan
gestructureerde en de discrepantie tussen die twee groeit
nog met de dag. De kunst is om die enorme databerg (van
ongestructureerde én gestructureerde data) om te zetten in
beheersbare en waardevolle informatie. Vakmanschap en
de juiste context bepalen in grote mate het succes van die
overgang. Technologie kan daarbij helpen, maar is zeker niet dé
oplossing. Tijdens Return on Information op 28 november zullen
Doxis en partner Knowliah de aanwezigen de juiste handvatten
proberen aan te reiken voor een succesvolle aanpak.
Op 28 november vindt het congres Return
on Information plaats. Dit congres is bedoeld
om de deelnemers in één dag volledig
te informeren over en op de hoogte
brengen van alles wat met het beheren,
structureren en ordenen van (ongestructureerde)
informatie, te maken heeft. Deze
derde editie van het congres zal zich afspelen
in het Hart van Holland in Nijkerk.
Doxis Informatiemanagers is daar ook
aanwezig, samen met partner Knowliah.
Reinoud Plantinga maakt namens Doxis
deel uit van het team aanwezigen op 28
november: Waarom Return on Information?
‘Het onderwerp sluit perfect aan op de
huidige uitdagingen bij onze klanten en relaties
op het gebied van ongestructureerde
18

onderlinge samenhang en
het bepalen van de context.
Daarmee krijg je weer grip
op de relevante informatie.
Daar kunnen wij bij helpen.’
Tijdens de presentatie zullen
de experts van Doxis
‘Het is volgens ons een
illusie om te denken dat je
ooit die enorme databerg
volledig zult kunnen
beheersen.’
data. Er ontstaat/bestaat een enorme databerg
waar we ons in veel gevallen geen raad mee kunnen. Dat is ICT eigenlijk nooit.’
probleem van de databerg waar we niets
mee weten. We krijgen vervolgens allerlei
ICT-tools ‘in onze handen geduwd’ om wat Plantinga: ‘Het is volgens ons een illusie om
met die data te doen, van prachtige data-
te denken dat je ooit die enorme databerg
dashboards tot geavanceerde Business
volledig zult kunnen beheersen. Dat gaat
Intelligence software. Dat werkt echter niet niet gebeuren. Het gaat er om de juiste beslissingen
te nemen om het kaf van het ko-
zomaar. Bovendien werkt dat niet voor ongestructureerde
data, inmiddels de grootste
hoeveelheid van alle data binnen organi-
heerlijk brood kunt bakken. In gewoon Neren
te scheiden, zodat je van dat koren een
saties! Het is zaak kwalitatief hoogwaardige derlands: dat je de juiste en meest relevante
data altijd binnen bereik hebt om daar-
data te creëren van je ongestructureerde
data door een goede en effectieve metadatering,
door de juiste classificering en door toewerken naar een volledig (zoveel momee
je processen te voeden, zodat je kunt
het doorgronden van de
gelijk) informatiegestuurde
organisatie.’
Partner Knowliah is expert
in geavanceerde
cognitieve technologie
die wordt gebruikt om
informatie op intelligente
wijze geautoma-
en Knowliah aangeven hoe je door de
tiseerd te kunnen classificeren en de context
bomen het bos weer kunt onderscheiden. ervan te bepalen ten opzichte van al bestaande
content. De huidige generaties DMS,
Belangrijk aspect van die hele aanpak is de
(h)erkenning van vakmanschap en het verhogen
van de kwaliteit van de informatie acties van gebruikers. Dergelijke acties zijn
ECM- en EIM-systemen vergen nog altijd veel
als dé onderscheidende factor. Plantinga: foutgevoelig en kosten vaak net te veel tijd,
‘Informatie is van iedereen, maar het begint
en eindigt altijd met de vakman. Door ter om alles als object in een bepaalde con-
zo is de gedachte daarachter. Het werkt be-
beter gebruik te maken van aanwezige
text te beschouwen. Niet alleen de metadata
van een document zijn relevant, maar
vakkennis kun je informatie doorgronden,
verrijken en processen met hun onderlinge
samenhang analyseren. Daarmee kom zoals het soort document, de verbonden
net zo zeer de eigenschappen en relaties,
je tot een juiste afweging van rechtmatigheid
en doelmatigheid van informatie bin-
betrekking heeft. Dat is echter de technologie
risico’s, het product of de dienst waarop het
nen de organisatie. Natuurlijk zijn er dan achter de methodiek: allereerst gaat het
hulpmiddelen om die vakmensen bij te
erom de onderkenning van het probleem
staan en te helpen data te vertalen naar
en de juiste aanpak voor ogen te krijgen, om
waardevolle informatie, maar dat zijn hulpmiddelen.
Het is niet de oplossing van het inzetten voor een optimaal
vervolgens de juiste instrumenten te kunnen
resultaat.
MELD JE DAAROM VANDAAG NOG AAN voor het Congres Return
on Information op 28 november 2018 in Hart van Holland te Nijkerk. Naast de
Doxis/Knowliah break-out sessie biedt het congres een interessante line-up van
deskundige sprekers, break-out sessies en netwerkmomenten. Wanneer je je
aanmeldt kun je ook een aantal 1 op 1 gesprekken selecteren met de aanwezige
sprekers. Uiteraard ontmoeten wij je ook graag tijdens een van deze gesprekken!
2018 / 03 Doxis Magazine 19

Door: Emmeke Bos, wetenschapsjournalist
‘IEDEREEN
HEEFT WAT TE
VERBERGEN’
Beate Roessler zit in het bestuur van het Amsterdam
Platform for Privacy Research (APPR) en maakt
zich hard voor privacy vanuit ethisch-filosofisch
perspectief. Beate schreef in 2001 het gezaghebbende
boek Der Wert des Privaten over het belang van en het
recht op een privésfeer, dat iedereen volgens Roessler
heeft. Ze gelooft dat privacy onontbeerlijk is voor
een autonoom leven. Tijdens het Doxis Seminar
(6 november, NEMO Science Museum, Amsterdam)
gaat Beate in op het ethische belang van privacy.
BEATE ROESSLER IS HOOGLERAAR WIJSBEGEERTE AAN DE
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM. ZE RICHT ZICH OP ETHIEK
EN HAAR GESCHIEDENIS EN HAAR ONDERZOEK GAAT ONDER
ANDERE OVER AUTONOMIE, GELIJKHEID EN PRIVACY.
20

WAAROM IS PRIVACY BELANGRIJK?
‘Zonder privacy heb je geen vrijheid. Zonder
die bescherming kun je niet kiezen hoe je
wilt leven.’
‘Iedereen speelt verschillende rollen. Hoe je
met je ouders omgaat, is anders dan hoe je
met je vrienden omgaat. Het is niet goed als je
je ouders, je baas én je vrienden op dezelfde
manier behandelt. Maar op het internet raken
die verschillende rollen veel meer door elkaar.’
VEEL MENSEN ZEGGEN DAT ZE NIETS
TE VERBERGEN HEBBEN. WAT VINDT U
DAARVAN?
‘Mensen die dat zeggen, hebben geen sociaal
leven. Iedereen heeft wat te verbergen.
Misschien wil je niet dat je baas je seksuele
voorkeuren kent. Dat is niet slecht, dat is
normaal.
Andersom wil ik ook niet alles van iedereen
weten. Kijk naar ons; ik hoef niet te weten of jij
ruzie hebt met je moeder, want we hebben een
werkrelatie. Was je een goede vriendin geweest
dan had ik dat wel willen weten.’
WAT VINDT U DAARVAN?
‘Ik vind het prima dat mensen Instagram hebben,
of Facebook. Maar je moet wel nadenken over
wat je wil delen. Er is niet per se een duidelijke
grens tussen wat wel en niet oké is. Dat verandert
steeds. Vroeger deelden we minder, nu meer.
Het één is niet per se beter dan het ander.’
IK ZIE OP MIJN EIGEN SOCIALE MEDIA VOORAL
MENSEN DIE HUN HOOGTEPUNTEN DELEN.
DIE MENSEN LIJKEN ER HEEL BEWUST VAN TE
ZIJN DAT IEDEREEN MEEKIJKT.
‘Ja en dat vind ik ook vervelend. Die mensen
voelen veel druk door de sociale media.
Ze gebruiken het als een uithangbord, een
visitekaartje. Ze hebben het gevoel dat ze
constant leuke dingen moeten delen. Dat is
niet immoreel, maar wel jammer. Iedereen
wordt daardoor conventioneel. Mensen gaan
zich normaler gedragen, behalve als excentriek
zijn toevallig hun merk is.’
WANT DOORDAT JE JEZELF LAAT ZIEN AAN JE
VRIENDEN ÉN JE FAMILIE ÉN JE COLLEGA’S,
MOET JE WEL NORMAAL DOEN?
‘Ja, precies.’
VROEGER HAD JE OOK MENSEN DIE MEER
DEELDEN DAN ANDEREN. IS DAT ENORM
VERANDERD DOOR INTERNET?
‘Dat is waar, maar dan was het altijd nog een
persoon of hooguit enkele personen die het
aan jou vertelde(n). Nu gaat een bericht in
één klik de hele wereld rond.’
WAT KUNNEN WIJ DAARTEGEN DOEN?
‘Je moet het erover hebben. Je moet je
afvragen wat je wil delen, wat mensen van jou
moeten weten. Zo ontdek je waar je grens ligt.
‘Maar er is meer nodig dan maatschappelijk
debat. We hebben ook regels nodig. Wanneer
een supermarkt besluit al je boodschappen te
registreren, moet de overheid ingrijpen. Dat
stijgt boven het individu uit. Of neem Google,
je kunt wel zeggen ‘ik stop met Google’, maar
dat stopt Google nog niet.’
2018 / 03 Doxis Magazine 21

De wereld verandert snel
Door: Jochem Vreeke, adviseur bij Doxis
GROOT CLICHÉ,
ENORME
GEVOLGEN
De digitale transitie heeft een
grote impact op ons leven.
Dat is een gegeven. ‘Connected
zijn’ is niet meer weg te denken.
Kijk eens om je heen in het OV;
iedereen zit met een knik in zijn nek
naar z’n smartphone te turen. Maar dat is
niet het enige dat verandert natuurlijk, ook in
het werkende leven verandert alles. Voor de digital natives
is dit wellicht de normaalste zaak van de wereld, maar voor
een groot deel van de samenleving is dit niet het geval.
In een serie van drie
artikelen gaan we in op
het fenomeen ‘Mens en
Transitie’. In dit eerste
artikel lees je over de
context, ja veel open
deuren, maar zo hebben
we in elk geval een gedeeld
vertrekpunt. In artikel twee
zoomen we verder in op
wat dit betekent voor de
informatieprofessional
anno nu en in het laatste
artikel lees je hoe je hier
invulling aan kunt geven.
De samenleving verandert op alle fronten. De wereldwijde
transities zijn voelbaar in alle denkbare domeinen:
in de economie, de technologie en op sociaal en cultureel
vlak. Organisaties staan voor de uitdaging dat ze
moeten inspelen op deze razendsnelle veranderingen.
Het is een geweldig cliché: de wereld verandert snel.
Toch geldt het nu meer dan ooit. En dan gaat het niet
alleen om technologische veranderingen. Het begint
al met de samenstelling van de bevolking. We worden
steeds ouder en blijven als het even kan zo lang mogelijk
zelfstandig wonen. Ook de samenstelling van huishoudens
verandert flink: ze bestaan uit steeds minder
personen; veel mensen kiezen er zelfs bewust voor om
single te blijven. Intussen houden steden een enorme
aantrekkingskracht, wat gevolgen heeft voor de manier
waarop we die steden inrichten.
22

SMART CITIES – DUIVELS DILEMMA
dringt zich op hoe je slim, veilig en verantwoord
Die steden ontwikkelen zich langzaam maar zeker omgaat met alle data die je genereert en verzamelt.
tot smart cities. Deze slimme steden voorzien in
het duurzaam opwekken van energie. Elektrische Met al die data op verschillende plekken en diverse
apparaten, wordt het steeds lastiger de speld
auto’s zorgen voor een optimale verkeersstroom
en camera’s waken over onze veiligheid.
in de datahooiberg te vinden. Iedereen kan overal
data opslaan in de app of
Het doel van deze smart cities
is de kwaliteit van leven te verhogen,
maar er is ook een keerzijde.
Kiezen we voor ultieme
veiligheid en gemak, of staat
onze behoefte aan privacy de
ontwikkelingen in de weg?
TERUGTREKKENDE OVERHEID
De vraag dringt zich
op hoe je slim, veilig en
verantwoord omgaat
met alle data die je
genereert en verzamelt.
het programma van zijn keuze.
Informatie raakt steeds meer
gefragmenteerd en is lastig
boven water te krijgen als organisaties
die uit allerlei bronnen
moeten opvissen, bijvoorbeeld
Dropbox, Google Docs,
WhatsApp en e-mailboxen.
Een ontwikkeling die ook al gaande is, is dat de
Daarnaast moeten organisaties compliant zijn
overheid zich steeds meer terugtrekt en er andere
samenwerkingsverbanden ontstaan. Zo werken en de AVG stellen strenge eisen aan de manier
met allerlei wet- en regelgeving. De Archiefwet
gemeenten met elkaar samen om de burger efficiënter
van dienst te kunnen zijn. Ook in de politiek en verwerkt. Niet naleven van de regels kan tot
waarop een overheidsorganisatie data opslaat
is er een verschuiving zichtbaar, enerzijds naar
claims en flinke boetes leiden.
Europa, anderzijds naar gemeenten en regio’s.
De grote hoeveelheid gegevens biedt ook allerlei
mogelijkheden om beslissingen meer datage-
MONDIGE CONSU-BURGER
Consumenten/burgers, consu-burgers, verwachten
ondertussen dat ze via e-dienstverlening in-
vergt kennis en vaardigheden om grote hoeveelstuurd
te nemen dan op onderbuikgevoel. Dat
formatie kunnen inwinnen en zaken kunnen
heden data boven water te krijgen en
doen. Of het nu gaat om het kiezen en kopen
te analyseren.
van een matras of het aanvragen van een nieuw
paspoort. Wie een vraag of probleem heeft, wil AARDVERSCHUIVING
via digitale weg worden gehoord en geholpen. Al deze ontwikkelingen betekenen een
Gebeurt dat niet, dan is de digitale schandpaal aardverschuiving in de positie van informatiemanagement
in organisaties. Ooit was een
met een klik binnen handbereik.
aparte afdeling binnen een overheidsorganisatie
verantwoordelijk voor archief- en informatie-
Op kantoor willen medewerkers het liefst werken
met de laptop en telefoon van hun keuze en beheer. Inmiddels is het veel complexer.
met de software waarmee ze ook thuis werken.
Diezelfde medewerkers moeten óók hun hele
Informatie ligt op allerlei manieren vast en is op
werkzame leven blijven leren en kunnen niet
even zoveel manieren bereikbaar. Op die manier
meer automatisch rekenen op een vast contract, ‘is’ iedereen nu zijn eigen archief. Dat vraagt om
als hun baan al niet op de tocht staat dankzij
informatiemanagers ‘nieuwe stijl’. Zij zijn de spin
robotisering. Al deze ontwikkelingen hebben
in het web van al deze transformaties.
in meer of mindere mate impact op organisaties,
zowel in de private als publieke sector.
WAAR IS DIE SPELD?
Daarbij is vooral de exponentiële groei van data
naast een kans ook een flinke uitdaging. De vraag
Wat moet die informatiemanager nieuwe
stijl allemaal kunnen? Lees er alles over
in de volgende bijdrage in deze reeks.
2018 / 03 Doxis Magazine 23

‘THIS IS NOW!
De virtuele wereld is allang
geen ver-van-je-bed-show meer.
Enorme databergen bieden
grenzeloze mogelijkheden. Maar
waar wanneer wordt grenzeloos
grensoverschrijdend?
HET
DOXIS
SEMINAR:
GEEN SAAIE ZIT
MAAR EEN DAG VOL
INTERACTIE!
SAVE THE DATE:
> 6 november 2018
> 9.00 - 16.00 uur
> NEMO Science Museum
> In samenwerking met
New Scientist
Doxis nodigt je uit om samen op expeditie te gaan
en de reis naar de virtuele toekomst af te leggen.
Dit doen we in ons tweede boek ‘Expeditie Zwerm’
en nu ook ‘live’ tijdens het Doxis Seminar 2018.
Ontmoet collega-informatieprofessionals tijdens de
netwerklunch en borrel. Ga met elkaar de discussie
aan over de analoge samenleving in onze achteruitkijkspiegel
en de virtuele wereld die voor ons ligt.
Dagvoorzitter Jim Jansen, Hoofdredacteur New
Scientist, neemt je deze dag mee in de wereld van
onder meer kunstmatige intelligentie, beveiliging
van online communicatie, de kwantumcomputer
en informatieverwerking, big data -hoe ver wil en
Expeditie Zwerm
mag je gaan- en de juridische uitdagingen die je
hebt bij het beheer en verwerken van data.
Op het podium staat een reeks van prominente
sprekers: Hans Schnitzler, Elly Konijn, Harry Zengerink,
Dorien Zandbergen, Edgar du Perron, Beate Roessler,
Hans van Heghe en Petra Lubbers. Zij dwingen je om
na te denken over deze ontwikkelingen.
Dit doen we in de vorm van interviews, video’s,
presentaties en columns. Ook hebben we een
verrassende muzikale noot voor je in petto.
Mis het Seminar niet en meld je snel aan!
Expeditie Zwerm
NEMO
Expeditie Zwerm
Expeditie Zwerm
Expeditie Zwerm
Ga mee met Doxis op expeditie in het NEMO Science Museum
in Amsterdam! Meld je aan voor dit bijzondere Doxis-event via
www.doxis.nl/seminar. Gratis deelname voor ABR-abonnees.
Geen ABR-abonnee? Dan is je investering €100,- p.p. (excl. BTW).
24