VvE magazine augustus 2020

44
BRANDVEILIGHEID
VvE MAGAZINE AUGUSTUS 2020 #3 45
Prof. dr. ir. Jos Lichtenberg over brandveiligheid van gevels
Honderden gebouwen in Nederland
zijn risicogebouwen
Met zijn bedrijf Off Road Innovations
deed hij onderzoek naar de brandveiligheid
van 79 hoge woongebouwen
(hoger dan 20 meter) in Eindhoven. De
resultaten zijn schokkend: ongeveer
10 procent van alle onderzochte
gebouwen bleek als risicogebouw
te moeten worden aangemerkt. “Dat
betekent naar alle waarschijnlijkheid
dat er in Nederland honderden
gebouwen staan die niet voldoen
aan de brandveiligheidseisen”, stelt
Lichtenberg. “Ik schat dat bij tussen de
300 en 1.000 gebouwen een brand in
een appartement via de gevel snel om
zich heen kan grijpen. Dat betekent
niet dat zo veel gebouwen per definitie
onveilig zijn, maar wel dat er nader
onderzoek naar moet worden verricht.”
Bij de brand in de bijna 70 meter hoge
Grenfell Tower vielen in juni 2017 maar
liefst 72 doden en ruim 70 gewonden.
De ondeugdelijke gevelbeplating werd
al snel aangewezen als oorzaak van
de snelle verspreiding van het vuur. Er
bleek echter veel meer mis te zijn. Zo
was ook de hand gelicht met allerlei
voorschriften.
Brandbare platen
“Dat kan in Nederland ook gebeuren”,
zegt Lichtenberg. “Er zitten hiaten
in het Bouwbesluit, en er wordt niet
altijd voldoende gecontroleerd of de
uitvoering wel in overeenstemming
is met het bouwplan waarop de
vergunning is verleend. Brandbare
gevel- en isolatieplaten zijn gewoon
in de handel omdat er ook gebouwen
zijn waarbij de eisen lager zijn.
Ze mogen onder brandklasse B
(moeilijk brandbaar) niet bij hoge
gebouwen worden gebruikt. Echter:
aannemers stellen ze, vaak vanuit
onbekendheid met de (behoorlijk
BRAND IN DE GRENFELL-
TOREN, JUNI 2017
Wat drie jaar geleden in Londen tot een groot drama leidde, kan ook in Nederland gebeuren. Ook in ons land
staan veel gebouwen die als risicogebouw moeten worden aangemerkt. Net als bij de Grenfell Tower kan dat
ook hier leiden tot een groot aantal slachtoffers. En het gevaar wordt alleen maar groter. Woongebouwen die
bakstenen gevels hebben, worden ‘ingepakt’ met isolatiemateriaal met een buitenafwerking. Dat materiaal is in
veel gevallen brandonveilig. De rijksoverheid en de gemeenten reageren vooralsnog laks. En intussen gaan we
gewoon door met het creëren van een discutabele erfenis, zegt emeritus hoogleraar Jos Lichtenberg.
complexe) voorschriften, soms voor
als goedkoper alternatief. Dan worden
ze vervolgens ook bij hoge gebouwen
gebruikt.
Minister Ollongren wilde na de ramp
met de Grenfell Tower eerst het
onderzoek in het Verenigd Koninkrijk
afwachten. Toen enkele Kamerleden
aandrongen op nader onderzoek,
kregen de gemeenten in november
2018 van de minister het verzoek om te
inventariseren hoe het met de voorraad
boven 20 meter is gesteld. Arcadis
rapporteerde bijna een jaar later over
de voortgang bij de gemeentes, maar
die was teleurstellend. En nog steeds
zit de vaart er niet in.”
Verplicht?
Dit voorjaar verscheen een advies van
de Adviescommissie Toepassing en
Gelijkwaardigheid Bouwvoorschriften,
waarin wordt geconcludeerd dat het
wel erg ver gaat om onbrandbare
materialen verplicht te stellen. Dat zou
vérgaande consequenties hebben voor
de bouwpraktijk. De onderzoekers zijn
van mening dat ‘zware’ maatregelen
niet genomen moeten worden,
omdat er nog te veel onzekerheid
is. “Ik vraag me af wat die vérgaande
consequenties zijn, want dat wordt
in het rapport niet uitgewerkt”, zegt
Lichtenberg. “Verder ben ik van mening
dat je juist moet ingrijpen als er zo
veel onzekerheden zijn! Je moet het
zekere voor het onzekere nemen. In
Engeland wordt de eis ‘onbrandbaar’
wél gesteld. En volgens mij valt het
met die consequenties wel mee. De
bouwkosten zullen fractioneel stijgen;
in elk geval geen reden om niet voor
veiligheid te kiezen.”
Gemeente aan zet
Met name gebouwen met een
geventileerde spouw en niet volledig
onbrandbare gevelbekleding en dito
isolatiemateriaal lopen - afhankelijk
van de verdere opbouw - een groot
risico, stelt Lichtenberg. Dat geldt ook
voor gestucte gevels aangebracht
op (vaak toegepast) polystyreen
isolatiemateriaal. “Materialen resp.
gevelconstructies klasse B scoren
redelijk maar zijn niet onbrandbaar.
Er leven veel vragen over het gedrag
bij een echte brand. Of de combinatie
A+B (bijvoorbeeld gevelbeplating B
en isolatiemateriaal A) veilig genoeg
is, moet worden aangetoond.
En de combinatie B+B haalt als
totaalconstructie klasse B niet eens.
Het vraagstuk is complex en je kunt
gemakkelijk fouten maken. Met de eis
‘onbrandbaar’ heb je die ingewikkelde
discussie niet.
Gemeenten hebben tot twee keer toe
van de minister opdracht gekregen
om de risicovolle gebouwen in hun
gemeente te inventariseren. O.a.
Nijmegen en Rotterdam deden dat;
de meeste deden (nog) niets. Enkele
grotere gemeenten meldden direct
enthousiast dat er binnen hun grenzen
geen brandonveilige gebouwen staan.
Lichtenberg: “Dan weet je dat ze geen
serieus onderzoek hebben uitgevoerd.
Ik snap dat ook wel: ze hebben geen
zin om gebouweigenaars te confronteren
met dit soort problemen. Want
die kosten geld. In een aantal gevallen
dient - als deze onveilig is - de gevel
te worden vervangen of grondig te
worden aangepast. Dat is een kostbare
zaak.”
‘Inpakken’
Overal in het land worden plannen
gemaakt om (woon)gebouwen
energieneutraal te maken. Isoleren
is dan de eerste maatregel. In veel
gevallen wordt gedacht aan rigoureuze
maatregelen: het hele gebouw
inpakken met isolatiemateriaal, dat
wordt afgewerkt met een pleisterlaag
of met een beplating op een geventileerde
spouw. Dat zorgt voor een forse
reductie van de warmtevraag.
Lichtenberg: “Bij het kiezen van een
systeem moet je zorgen voor een
onbrandbare (klasse A) variant, ook al
laat de wetgeving klasse B toe. Je kunt
bij de leverancier een rapport opvragen
waarin de brandveiligheid van de
toegepaste materialen c.q. van het
gevelsysteem is beschreven.
Misschien zal nader onderzoek een
keer uitwijzen dat het met klasse B ook
mogelijk is, maar op dit moment zou
ik kiezen voor veiligheid en dus klasse
A. Veel isolatiematerialen voldoen daar
niet aan. De isolatiematerialen herken
je onder meer aan de kleur: wit is
doorgaans polystyreen (‘piepschuim’)
en is altijd fout (zeer brandbaar), gelig
is vaak polyurethaan (pur). Dat scoort
beter dan polystyreen maar haalt
klasse B niet (pir-schuim, een variant
van pur, scoort wel beter). Glaswol en
steenwol zijn veilige materialen (klasse
A). Alleen als je materialen combineert
die allemaal in klasse A vallen, weet je
dat de brandveiligheid bouwtechnisch
gegarandeerd is. “
Kop in het zand
Voorlopig steken we in Nederland dus
massaal onze koppen in het zand; die
conclusie lijkt wel gerechtvaardigd
na het betoog van Jos Lichtenberg.
“Inderdaad. We komen traag of zelfs
niet in actie en dan hebben we het nog
maar over het topje van de ijsberg. De
hele discussie gaat over gebouwen
hoger dan 20 meter; gebouwen van
18 meter blijven buiten schot, maar
zijn natuurlijk niet per definitie veilig.
Er moet nog heel veel gebeuren
voor we kunnen stellen dat onze
gebouwvoorraad brandveilig is.”
Bij renovatie
moet je alleen
genoegen nemen met
materialen resp. gevelconstructies
die vallen
in brandklasse A
(absoluut
brandveilig)
PROF. DR. IR.
JOS LICHTENBERG
De professionele carrière van Jos
Lichtenberg is gericht op bouwinnovatie.
Hij werkte op dit terrein
vanaf 1976 in de industrie (Rockwool,
DSM) en later als adviseur
voor tal van toonaangevende
bedrijven. Na een promotie op
succesfactoren bij productontwikkeling
werd hij in 2003 hoogleraar
productontwikkeling aan de TU
Eindhoven. Hij was daar o.a. verantwoordelijk
voor de opleiding
Building Technology en ontwikkelde
het Slimbouwen. Naast zijn
werk aan de TU is hij o.a. actief via
Off Road Innovations. De laatste
jaren komt Lichtenberg regelmatig
in de publiciteit als het gaat om de
brandveiligheid van gebouwen. De
brand in de Grenfell Tower (2017)
leidde tot veel publicaties waarin
hij zijn visie gaf op brandveiligheid
in Nederland.